text_structure.xml 727 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wycech oraz Wicemarszałkowie Zenon Kliszko i Jan Karol Wende)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#CzesławWycech">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#CzesławWycech">Powołuję na sekretarzy posłów Lucynę Malczewską i Franciszka Szałacha.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#CzesławWycech">Protokół i listę mówców prowadzi posłanka Lucyna Malczewska.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#CzesławWycech">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#CzesławWycech">Prezydium Sejmu usprawiedliwia nieobecność na dzisiejszym posiedzeniu posłów, których nazwiska umieszczone będą w załączniku do protokołu dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#CzesławWycech">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#CzesławWycech">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia?</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#CzesławWycech">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#CzesławWycech">Uważam, że Sejm porządek dzienny przedstawiony przez Prezydium Sejmu zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów:</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#CzesławWycech">a) o projekcie uchwały o Narodowym Planie Gospodarczym na 1965 rok (druki nr 210 i 215),</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#CzesławWycech">b) o projekcie ustawy budżetowej na rok 1965 (druki nr 209 i 216).</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#CzesławWycech">Głos ma sprawozdawca generalny poseł Stanisław Kuziński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! W referacie sprawozdawczym przedstawić pragnę podstawowe problemy projektu Narodowego Planu Gospodarczego i projektu budżetu państwa na rok 1965 wraz z wnioskami, które wykrystalizowały się w toku obrad Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz innych komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#StanisławKuziński">Projekt planu na 1965 r. uwzględnia aktualną sytuację gospodarczą kraju i jest tym samym rezultatem oceny osiągnięć, a także braków w gospodarce narodowej w roku bieżącym. Projekt planu ma również za zadanie stworzenie najlepszych pozycji wyjściowych dla realizacji programu następnych 5 lat, programu, którego wytyczne uchwalone zostały na IV Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#StanisławKuziński">Dorobek 1964 r. polega przede wszystkim na umocnieniu ogólnej równowagi gospodarki przy jednoczesnym utrzymaniu stosunkowo wysokiego tempa wzrostu produkcji przemysłowej oraz nagromadzeniu pewnych dyspozycyjnych rezerw. Jak wiadomo, te dwie cechy sytuacji: wysokie tempo oraz gromadzenie rezerw nie zawsze szły w parze w naszym dotychczasowym rozwoju gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#StanisławKuziński">Jednym z najistotniejszych źródeł osiągniętej równowagi jest poprawa ekonomicznych wyników pracy przemysłu, wyrażająca się w bardzo wysokim odsetku udziału wydajności pracy w przyroście produkcji. Wynosi on 84%, a więc zbliża się do najwyższej wysokości, jaką kiedykolwiek osiągnęliśmy. Jest to niewątpliwie między innymi rezultatem licznych zobowiązań produkcyjnych, podejmowanych masowo z okazji IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#StanisławKuziński">W aktualnej sytuacji gospodarczej ujawniło się także szereg niedomogów, które ciążą na projekcie planu na 1965 rok. Mówił o nich Przewodniczący Komisji Planowania przy pierwszym czytaniu rządowego przedłożenia projektu.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#StanisławKuziński">Do zadań 1965 r. będzie więc należało umocnienie zdobyczy i przezwyciężenie braków, jakie ujawniły się w toku bieżącego roku, będzie należało lepsze wykorzystanie istniejących możliwości rozwoju i umocnienie podstaw wytwórczych, na których będziemy budować następny plan 5-letni.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#StanisławKuziński">W celu lepszego zharmonizowania planu 1965 roku z pierwszym rokiem następnego 5-lecia otrzymaliśmy wstępne kontrolne liczby także na 1966 r., dotyczące nie tylko jak w roku ubiegłym programu inwestycyjnego, lecz podstawowych wskaźników produkcji. Jest to dalszy istotny krok naprzód w zapewnieniu ciągłości planowania, umożliwiający podejmowanie głębszych zamierzeń, zwłaszcza w zakresie kooperacji i specjalizacji.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#StanisławKuziński">Istnieją 3 główne grupy celów gospodarczych ujęte w projekcie Narodowego Planu Gospodarczego na 1965 r.:</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#StanisławKuziński">— po pierwsze — zapewnienie szybkiego wzrostu produkcji przemysłowej, ze szczególnie starannym opracowaniem w przemyśle przetwórczym produkcji eksportowej i najtrafniejszym wyborem asortymentów dla potrzeb inwestycji i rynku wewnętrznego;</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#StanisławKuziński">— po drugie — dokonanie wzmożonego wysiłku inwestycyjnego dla zakończenia znajdujących się w budowie kluczowych obiektów przemysłowych</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#StanisławKuziński">— po trzecie — pełne wykorzystanie możliwości, jakie stwarzają dostawy środków materialnych i pomoc finansowa państwa dla wzrostu produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#StanisławKuziński">Przechodząc do omówienia wzrostu produkcji przemysłowej, jaki został założony w projekcie planu, chciałbym zwrócić uwagę na niektóre rezerwy i kierunki ich uruchomienia.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#StanisławKuziński">Na II Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przedstawiono i podsumowano dorobek licznych inicjatyw i propozycji wzrostu produkcji przemysłowej, dotyczący głównie następnego pięciolecia. Kierunek tych inicjatyw wskazuje, że jednak już w 1965 r. będzie można zrealizować lub rozpocząć realizację szeregu wniosków aktywu i załóg pracowniczych. Wielkie znaczenie tej pracy dokonanej w okresie pozjazdowym przez partię polega na tym, że pozwala ona skonfrontować generalne założenia rozwojowe zawarte w wytycznych i wskaźnikach planu z realnymi możliwościami i warunkami produkcyjnymi w każdym zakładzie.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#StanisławKuziński">W 1965 r. przy przyśpieszeniu ogólnego tempa rozwoju produkcji wzrost wyższy od przeciętnego, gdyż o 11,6%, wykazuje przede wszystkim grupa gałęzi przetwórstwa metalowego z przemysłem elektrotechnicznym na czele. W przemyśle tym tkwią największe rezerwy zdolności produkcyjnych. Nie każda jednak możliwość wzrostu produkcji w tym przemyśle może być efektywnie wykorzystana, gdyż na przeszkodzie stoi często brak zaopatrzenia dla ewentualnej dodatkowej wysoko materiałochłonnej produkcji, niewystarczający poziom techniczny wyrobów lub trudności zbytu. Niezbędne są więc takie zmiany w strukturze asortymentowej oraz postęp w unowocześnianiu wyrobów, które pozwoliłyby na wytworzenie z każdego kilograma metalu większych wartości, które pozwoliłyby najpełniej zaspokoić zamówienia handlu zagranicznego i wprowadzać szybciej do gospodarki najbardziej efektywne urządzenia wytwórcze, a także dać dla rynku wewnętrznego pożądane wyroby powszechnego użytku. Wymaga to tym większego wysiłku, im łatwiej jest wypełniać plan produkcyjny w przedsiębiorstwie stałymi, niejako automatycznie wpływającymi zamówieniami na od dawna opanowane rodzaje produkcji.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#StanisławKuziński">Ogólna struktura wzrostu produkcji przemysłu maszynowego gwarantuje szybszy niż przeciętnie wzrost produkcji eksportowej i produkcji na rynek. Szybciej od przeciętnego wskaźnika rozwijać się będzie między innymi przemysł maszyn i urządzeń dla chemii — wzrost wynosi aż 27%, przemysł maszyn włókienniczych — o 23,8%, przemysł okrętowy — wzrost produkcji tonażu o 17,3%, ciągników rolniczych — o 17,5% oraz liczne grupy asortymentowe elektrotechniki, elektroniki, przemysłu automatyki i urządzeń pomiarowych, wyrobów precyzyjnych, łożysk tocznych.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#StanisławKuziński">Te prawidłowe zmiany w strukturze ogólnej przemysłu maszynowego, jakie zapewnia projekt planu, nie oznaczają jednak możliwości pokrycia zapotrzebowania na liczne asortymenty produkowane wewnątrz poszczególnych gałęzi. Dla przykładu zbyt wolno, gdyż tylko o 1,7% rozwija się produkcja maszyn do obróbki plastycznej metali, co ma wybitnie negatywny wpływ na unowocześnienie technologii obróbki metali, wpływa na nadmierne zużycie metali na jednostkę wyrobów. Wolniej niż przeciętny wzrost przemysłu maszynowego wykazuje produkcja maszyn do produkcji płyt spilśnionych — bardzo dobrego towaru eksportowego. To samo można powiedzieć o maszynach papierniczych. W grupie maszyn rolniczych przy pełnym zaspokojeniu potrzeb w jednych asortymentach nie pokrywa się popytu między innymi na rozrzutniki obornika, kopaczki do ziemniaków, maszyny do uprawy buraka cukrowego. Wystąpi też brak siewników zbożowych, które należą do najbardziej efektywnych inwestycji rolniczych. Niezwykle ważną realizacją między innymi wielu postulatów poselskich — jest zaplanowanie wzrostu produkcji części zamiennych o kilkadziesiąt procent. Osiągnie się w zależności od grupy 40, 60, 80% wzrostu produkcji części zamiennych.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#StanisławKuziński">Wielka skala wzrostu, jaka zostanie zrealizowana w roku przyszłym w produkcji części zamiennych, a zwłaszcza dla takich dziedzin, które najbardziej cierpiały na ich brak, to jest dla maszyn rolniczych, ciągników, dla motoryzacji, dla taboru kolejowego i maszyn włókienniczych nie oznacza sama przez się rozwiązania problemu. Dlatego duże znaczenie będzie miało opanowanie trudnej sztuki programowania produkcji dziesiątków tysięcy części zamiennych, tak aby nie zapełniać bezużytecznie składów jednymi asortymentami przy deficycie innych.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#StanisławKuziński">Na przykładzie przemysłu maszynowego ujawnia się szczególnie doniosła cecha całego projektu rozwoju przemysłu w roku przyszłym. Tą cechą jest koncentrowanie się na dostosowaniu użyteczności produkcji do faktycznych potrzeb gospodarki. Cecha ta znajduje wyraz nie tylko w zadaniach produkcyjnych, ale i w środkach ekonomicznych, ułatwiających wykonanie tych zadań, a w szczególności w zakresie zatrudnienia i postępu technicznego, o czym będzie jeszcze mowa.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#StanisławKuziński">Dlatego w toku wykonania planu w każdym zakładzie i zjednoczeniu szczególnie cenne będzie przekroczenie produkcji asortymentów najbardziej ważnych i efektywnych. Liczymy, że wzrost ilościowy produkcji wsparty zostanie większą odpowiedzialnością za trafny wybór asortymentów, za prawidłowe sterowanie produkcją ponadplanową oraz rezerwą produkcji na cele eksportowe, aby nie odkładała się w zbędnych zapasach.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#StanisławKuziński">Na tym polega szczególnie ważna rola operatywnych planów techniczno-ekonomicznych przedsiębiorstw i zjednoczeń w roku przyszłym, a także kontrola przebiegu realizacji zadań na wszystkich szczeblach zarządzania przemysłem.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#StanisławKuziński">Zadania, o których jest mowa, dotyczą oczywiście nie tylko przemysłu maszynowego, chociaż w tym przemyśle uwydatniają się one najwyraźniej.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#StanisławKuziński">W przemysłach wytwarzających surowce wzrost produkcji zależy, w odróżnieniu od aktualnej sytuacji w wielu gałęziach przemysłu przetwórczego, od posiadanych zdolności produkcyjnych. W przemysłach wytwarzających surowce i półfabrykaty wykorzystanie rezerw wzrostu produkcji ma jeszcze większe znaczenie niż w przemysłach przetwórczych, gdyż wartość majątku produkcyjnego i inwestycji na jednostkę produkcji jest tu wielokrotnie wyższa, a ponadto, każda dodatkowa tona surowca otwiera drogę do jeszcze większego wzrostu przetwórstwa. Dlatego dążyć będziemy do rozszerzenia dotychczasowych doświadczeń hutnictwa i cementowni w przechodzeniu na pracę ciągłą. Wymaga to przede wszystkim wprowadzenia systemu przyśpieszonych remontów agregatów wytwórczych prowadzonych na 3 zmiany.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#StanisławKuziński">Ponadto również i w tych dziedzinach kierunek na poprawę struktury asortymentowe; i jakości ma doniosłe znaczenie i jest mocne; podbudowany środkami organizacyjno-ekonomicznymi niż dotychczas. Dla przykładu w hutnictwie żelaza wprowadzony będzie nowy system planowania produkcji, mającym celu pobudzenie produkcji asortymentów szlachetnych, o wyższym stopniu przerobu, co ma zasadniczy wpływ na warunki unowocześnienia produkcji w przemyśle maszynowym W górnictwie węglowym jakość węgla dostarczanego na rynek jest obwarowana zarządzeniami dotyczącymi kontroli jakości węgla, zakazem wysyłki węgla zanieczyszczonego itd.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#StanisławKuziński">W gałęziach przemysłu grupy „B” jest założony wzrost produkcji również w tempie wyższym niż w ubiegłych 2 latach, co wynik w wielkim stopniu z odbudowy pogłowia trzody chlewnej i wysokiego poziomu przetwórstwa wielu przemysłowych kultur rolnych.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#StanisławKuziński">W przemyśle spożywczym, który ma rezerwy zdolności produkcyjnych, o wysokościach produkcji decyduje poziom skupu płodów rolnych. Tym większego znaczenia nabiera więc rozdysponowanie posiadanych surowców na poszczególne zakłady tak, aby przetworzyć je na dobre jakościowo wyroby rynkowe i eksportowe i rozwinąć produkcję nowych rodzajów środków żywności o wyższym stopniu uszlachetnienia.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#StanisławKuziński">Prawidłowy rozdział surowców rolnych lub importowanych w gałęziach mających luzy produkcyjne powinien uwzględnić istniejące poważne różnice kosztów przetwórstwa pomiędzy poszczególnymi zakładami. Jeśli względy jakościowe lub transportowe nie stoją na przeszkodzie, nie ma sensu „równościowe” rozdzielanie zadań produkcyjnych. Ta elementarna prawda, że zakłady produkujące najtaniej bądź najlepiej powinny być najpełniej wykorzystane nie jest, niestety, należycie honorowana.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#StanisławKuziński">W przemyśle lekkim wysuwają się na rok przyszły dwa czołowe zadania. Pierwsze to pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych we włókiennictwie. Przemysł ten doszedł do granicy zdolności wytwarzania przy bardzo wysokich wskaźnikach zmianowości. Wobec tego powstaje kwestia wypróbowania i rozszerzenia w niektórych ogniwach tego przemysłu systemu pracy ciągłej. Wprowadzenie tego systemu w wykończalniach tkanin umożliwi zwiększenie programu produkcyjnego oraz poprawę jakości tkanin.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#StanisławKuziński">Drugie zadanie tego przemysłu — to maksymalne, wszędzie gdzie to jest możliwe, przystosowanie w planach operatywnych szczegółowych asortymentów do faktycznego popytu ludności i potrzeb eksportu. Przy poprawie na jednych odcinkach, wiele jeszcze złych i nieestetycznych towarów produkuje ten przemysł, nie licząc się z rosnącymi wymaganiami konsumenta. Musi to ulegać szybszej zmianie.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! Przechodząc do przedstawienia planu i perspektyw produkcji rolniczej, trzeba przypomnieć, że warunki atmosferyczne bieżącego roku nie były sprzyjające dla rolnictwa. Długotrwała susza spowodowała spadek plonów zbóż i spadek zbiorów siana i słomy, stwarzając określone trudności dla rozwoju produkcji zwierzęcej w roku przyszłym.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#StanisławKuziński">Szczególnie trudna sytuacja powstała w zakresie pasz dla bydła. W gospodarstwach chłopskich zmniejszyły się także zasoby zbóż pastewnych przeznaczonych dla trzody. Zmniejszenie to może być jednak częściowo zrekompensowane bardzo znacznym wzrostem zasobów ziemniaków, uzyskanych w roku bieżącym w wyniku rekordowych ich plonów. Dla przeciwdziałania ujemnym skutkom nieurodzaju zbóż i pasz rząd przedsięwziął po zbiorach szereg środków w kierunku zwiększenia pomocy paszowej dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#StanisławKuziński">W ostatnim okresie podjęto dodatkowe decyzje w sprawie zwiększenia pomocy paszowej dla dostawców mleka. Znacznie rozszerzony został program wymiany zbóż na mieszanki pasz treściwych o wysokiej zawartości białka, które w połączeniu z obfitymi zasobami ziemniaków powinny w znacznym stopniu rekompensować niedobór zbóż pastewnych. Wszystko to przyniosło już rezultaty w hodowli trzody chlewnej. Ze względu na osiągnięty poziom i zmianę struktury pogłowia będzie możliwe w roku przyszłym osiągnięcie bardzo wysokiego wzrostu skupu żywca wieprzowego, gdyż prawie o 19%.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#StanisławKuziński">Możliwości oddziaływania państwa na bazę paszową dla bydła, opierające się głównie na paszach objętościowych, są stosunkowo ograniczone. Plan stawia trudne zadania utrzymania pogłowia bydła na niezmienionym poziomie. Potrzebne są więc maksymalne wysiłki dla uruchomienia rezerw paszowych dla bydła. W szczególności potrzebne jest operatywne sterowanie lokalnymi nadwyżkami tych pasz.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#StanisławKuziński">Do planu na rok 1965 przyjęto bardzo ostrożny szacunek plonów, mianowicie, jak to jest w praktyce naszego planowania, na poziomie średniej z ostatnich 4 lat, pomimo poważnego wzrostu dostaw nawozów sztucznych w stosunku do średniej z ostatnich 4 lat. Oznacza to, że w sprzyjających, a nawet w przeciętnych warunkach klimatycznych plony poszczególnych roślin mogą być przekroczone.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#StanisławKuziński">W roku przyszłym wzrośnie poważnie zużycie nawozów sztucznych. O tym wzroście świadczą następujące liczby. Jeżeli w ciągu ostatnich 4 lat średnie roczne tempo wzrostu zużycia nawozów sztucznych kształtowało się na poziomie 7,4%, to w roku przyszłym wyniesie 15,1%. Oznacza to, że w ciągu 1965 roku ulegnie pewnemu złagodzeniu brak równowagi między popytem i podażą nawozów sztucznych. Dlatego jak najbardziej efektywne wykorzystanie nawozów, to jedno z kluczowych zadań dla rolników i państwowej służby agrotechnicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#StanisławKuziński">W roku 1965 wzrośnie zużycie wapna nawozowego o 11,5%. Zwiększy się zużycie środków ochrony roślin, a szczególnie poszukiwanych na rynku środków charakteryzujących się wysoką skutecznością działania. Należy jednak gospodarkę i instruktaż w stosowaniu tych środków tak ulepszyć, aby zlikwidować zdarzające się fakty marnotrawstwa i nieefektywnego ich zużycia. Państwowe i spółdzielcze przedsiębiorstwa usługowe udzielić powinny gospodarstwom chłopskim znacznie szerszej niż dotychczas pomocy w dziedzinie stosowania zabiegów ochrony roślin. To samo odnosi się do wapnowania gleb i stosowania wody amoniakalnej.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#StanisławKuziński">Akcja wymiany sadzeniaków, która okazała się bardzo efektywna i wyraziła się w poważnym wzroście plonów ziemniaków, powinna być dalej rozszerzana tak, aby jak najwięcej wsi zostało objętych akcją całkowitej wymiany materiału nasiennego ziemniaków.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#StanisławKuziński">W roku przyszłym przypłynie do rolnictwa znacznie silniejszy strumień nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, pasz treściwych, nasion i maszyn rolniczych. Od umiejętności ich wykorzystania zależą w wielkiej mierze wyniki, jakie uzyskamy, a od tych wyników zależą przecież możliwości podniesienia poziomu spożycia całej ludności. Dlatego, oczekując wzmożonej aktywności i inicjatywy samych rolników, liczymy na sprawną i skuteczną działalność państwowych i społecznych organizacji w krzewieniu postępu technicznego, oświaty rolniczej i zespołowych form działania.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! W zakresie transportu, projekt planu 1965 roku przewiduje jako zadanie główne zapewnienie wzrostu przewozów towarowych na kolejach o 9 mln ton. Nie jest to wzrost szczególnie wysoki — w ubiegłych latach, na przykład, często wzrost przewozów przekraczał 10 mln ton, nie mniej jednak, będzie to wymagało dalszych poważnych postępów w stopniu wykorzystania taboru.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#StanisławKuziński">Istnieją dwa zasadnicze kierunki polepszenia wykorzystania taboru.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#StanisławKuziński">Pierwszy kierunek to pełne zabezpieczenie potrzeb remontowych taboru znajdującego się w eksploatacji. Wzrost wartości napraw w 1965 r. o 11,4% powinien te potrzeby zabezpieczyć pod warunkiem jednakże szybszych postępów w zakładach naprawczych PKP w unowocześnianiu procesów technologicznych i specjalizacji produkcji remontowej. Wyliczenia ekonomiczne wskazują, że koszty przyśpieszenia napraw taboru dają o wiele wyższe porównywalne efekty w postaci włączenia do ruchu czynnych jednostek od nowych inwestycji poprzez zakup nowego sprzętu. Dlatego tak ważne będzie zabezpieczenie kolei w części i zespoły niezbędne dla remontu, a dostarczane przez zakłady przemysłu ciężkiego.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#StanisławKuziński">Drugi kierunek to maksymalne eliminowanie przewozów zbędnych i wszelkiego rodzaju pustych przebiegów. Rezerwy w dziedzinie przewozów zbędnych i pustych przebiegów stanowią co najmniej 10% całego przewożonego tonażu. Jest to odsetek bardzo wysoki. Zmniejszenie o każdy ułamek tego odsetka ma wielkie znaczenie ekonomiczne, zważywszy ogromną kapitałochłonność przyrostu zdolności przewozowej i zważywszy z drugiej strony, że zmniejszenie zbędnych przewozów lub pustych przebiegów zależy przede wszystkim od przedsięwzięć czysto organizacyjnych, a nie od wzrostu nakładów inwestycyjnych lub wzrostu zatrudnienia o jakimkolwiek poważniejszym znaczeniu. Dlatego pokładamy wiele nadziei w powołanym w ubiegłym roku przedsiębiorstwie spedycji krajowej. Jak dotąd jednak działalność jego nie dociera do tych klientów transportu, którzy mają wiele na sumieniu w tworzeniu zbędnego popytu na przewozy. Programowanie przewozów jest szczególnie wdzięcznym, konkretnym tematem dla ekonomistów, zwłaszcza w gałęziach o masowych ładunkach.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#StanisławKuziński">Ogniwem decydującym o sytuacji w przewozach są spiętrzenia w III kwartale każdego roku oraz w przewozach wagonami krytymi. Na zmniejszeniu tego szczytu i przyśpieszeniu obiegu wagonów krytych powinna być skoncentrowana uwaga w pracach nad racjonalizacją przewozów we wszystkich dziedzinach gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! Kluczową częścią projektu planu jest plan inwestycyjny. Posiada on decydujące znaczenie dla prawidłowego, niezakłóconego przejścia od aktualnego do przyszłego planu 5-letniego. Oceniając wielkość nakładów na inwestycje w roku przyszłym i ich wydatny wzrost, gdyż o 8,6%, trzeba mieć na uwadze, że wydatniejsza koncentracja na kończeniu inwestycji znajdujących się w budowie byłaby niemożliwa bez szybszego tempa wzrostu nakładów.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#StanisławKuziński">Niedostateczna koncentracja i związany z tym wydłużony cykl inwestycji jest od wielu lat jedną z głównych słabości całego procesu inwestycyjnego i każdą poprawę w tej dziedzinie należy powitać jako istotne osiągnięcie. Poprawa ta wyraża się w zmniejszeniu ilości zadań inwestycyjnych z 32.800 w roku bieżącym do 29 tys. w roku przyszłym. Poprawa ta wyraża się również w przekazywaniu do użytku w 1965 r. Obiektów o wartości wyższej o 5.600 mln zł niż wielkość wszystkich nakładów przewidzianych na budownictwo inwestycyjne w 1965 r.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#StanisławKuziński">Oddanie do eksploatacji wielkiej liczby obiektów, zgodnie z terminami planowanymi, należy do czołowych zadań przedsiębiorstw budowlanych, dostawców maszyn i urządzeń, pracowników transportu i aparatu obsługującego import urządzeń inwestycyjnych. Każde opóźnienie lub nieosiągnięcie pełnej projektowanej mocy wywołuje reakcję łańcuchową. Opóźnienie inwestycji hutniczych wpływa bezpośrednio na tempo; rozwoju i możliwości jakościowe przemysłu maszynowego. Opóźnienie w chemii rzutuje bezpośrednio na plony w rolnictwie, na wzrost i jakość produkcji przemysłu lekkiego.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#StanisławKuziński">Sprawny przebieg budowy wielkich obiektów należy więc do czołowych ogólnogospodarczych zadań. Przyrost nowych mocy produkcyjnych, jakich oczekujemy od zakończenia tych obiektów, decyduje w coraz większym stopniu o tempie rozwoju zarówno przemysłu, jak i rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#StanisławKuziński">Tempo wzrostu nakładów w 1965 r. należy oceniać także na tle dynamiki inwestycji w ostatnich dwóch latach. Była ona, jak wiadomo, osłabiona: w 1963 r. nakłady wzrosły tylko w 3,0%, a w 1964 r. o 3,4%. Łącznie poziom nakładów będzie w 1965 r. niższy o 4.700 mld zł od wielkości przewidywanych na 1965 r. w planie 5-letnim.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#StanisławKuziński">Wielkość nakładów powinna być z drugiej strony oceniona z punktu widzenia możliwości wykonania zwiększonego programu robót. Trzeba powiedzieć, że ten znaczny wzrost zakresu robót nie będzie łatwy do wykonania, rodzi się wiele napięć i trudności, zwłaszcza w terminowym zaopatrzeniu budów w materiały, maszyny i urządzenia.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#StanisławKuziński">Budownictwo jest obecnie lepiej przygotowane pod względem organizacyjnym i wyposażenia technicznego do wykonania zamówień. W szczególności dostatecznie wczesne, gdyż już w ciągu listopada zbilansowanie nakładów z planem budownictwa w poszczególnych województwach pozwala na stabilizację zadań inwestycyjnych w ciągu roku, a więc i lepsze przygotowanie przedsiębiorstw do wykonania zwiększonych zadań.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#StanisławKuziński">Duże także znaczenie ma utworzenie rezerwy inwestycyjnej przeznaczonej przede wszystkim na nieprzewidziane dodatkowe zakupy maszyn i urządzeń oraz inwestycje dla produkcji eksportowej. Choć wysokość tej rezerwy nie jest być może jeszcze zadowalająca, to jednak umiejętne gospodarowanie nią pozwoli na elastyczne przystosowanie się do potrzeb ujawnianych w ciągu roku.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#StanisławKuziński">W przedsiębiorstwach budowlanych decydować będzie prawidłowe rozłożenie sił na poszczególnych budowach z myślą o koncentracji potencjału na obiektach rokujących szybkie zakończenie. Decydować będzie takie rozłożenie wykonawstwa w ciągu roku, aby najlepiej wykorzystać posiadany sprzęt, możliwości transportowe, siłę roboczą i uniknąć kosztownych spiętrzeń robót w ostatnich miesiącach roku.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#StanisławKuziński">W strukturze nakładów inwestycyjnych w roku przyszłym najbardziej znamienny jest bardzo duży wzrost inwestycji w chemii, gdyż o 27%, co jest związane przede wszystkim z budową podstawowych obiektów przemysłu nawozów sztucznych i petrochemią. Drugą cechą tego planu inwestycyjnego jest wzrost o 19% nakładów ogólnych na rolnictwo. Wzrost inwestycji ze środków państwowych na rolnictwo będzie jeszcze większy i wyniesie ponad 24%.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#StanisławKuziński">Wykonanie tych zadań w trudnych warunkach rozproszenia obiektów w rolnictwie będzie wymagało pełnej mobilizacji środków budownictwa ii pomocy wszystkich zainteresowanych ogniw gospodarki. Nakłady inwestycyjne finansowane z Funduszu Rozwoju Rolnictwa wzrosną o 34,6% i będą przeznaczone głównie na zakup maszyn i traktorów dla kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#StanisławKuziński">Plan zakłada także 5,5-procentowy wzrost nakładów inwestycyjnych w gospodarstwach chłopskich. Wzrost zaopatrzenia wsi w materiały budowlane i maszyny oraz planowany wzrost kredytów dla gospodarstw chłopskich stworzy warunki dla dalszego znacznego rozwoju inwestycji ze środków własnych w gospodarstwach chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#StanisławKuziński">Inwestycje w rolnictwie są jednym z głównych poczynań w roku przyszłym, mającym na celu umocnienie bazy produkcyjnej przyszłego pięciolecia. Ich efekty bowiem dadzą się odczuć w przeważającej mierze dopiero w latach następnych.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#StanisławKuziński">W programie inwestycji nieprodukcyjnych na uwagę zasługuje dynamika budownictwa mieszkaniowego. Nakłady na budownictwo mieszkaniowe mają wzrosnąć o 5%. Natomiast ilość izb oddanych do użytku w porównaniu z 1964 r. wzrośnie o 10,6%. Wskaźniki te mówią o konieczności znacznego zwiększenia udziału budownictwa oszczędnościowego, gdyż bez tego nie byłby możliwy wzrost ilości izb w zaplanowanych rozmiarach.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#StanisławKuziński">Przewiduje się, że mimo obniżenia nakładów na budownictwo mieszkaniowe w toku pięciolatki w porównaniu z pierwotnymi założeniami plan łączny za 5 lat będzie zrealizowany prawie w 100%, mianowicie osiągniemy 1.760 tys. izb — podczas gdy plan zakładał 1.800 tys. — a to dzięki zniżce kosztów i wprowadzeniu budownictwa oszczędnościowego.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#StanisławKuziński">Zwiększonemu tempu wzrostu produkcji przemysłowej i inwestycji towarzyszyć musi odpowiedni wzrost importu surowców i materiałów oraz maszyn i urządzeń. Właśnie wydatny wzrost importu w tych dziedzinach jest cechą charakterystyczną planu handlu zagranicznego na 1965 rok. Ten wzrost importu surowców jest fundamentalnym warunkiem lepszego wykorzystania zdolności produkcyjnych przemysłu przetwórczego. Zawarliśmy szereg korzystnych umów, a zwłaszcza umowę na 1965 rok ze Związkiem Radzieckim, umów, które gwarantują nam przypływ w rosnącej skali niezbędnego zaopatrzenia surowcowego i wiele cennego uzbrojenia technicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#StanisławKuziński">Zabezpieczenie tego importu powinno się dokonać w warunkach dalszego umocnienia równowagi płatniczej i takiej poprawy struktury, która przyniosłaby postęp w ich ekonomicznej efektywności. Dlatego do kluczowych zadań całej gospodarki narodowej należy wykonanie i w miarę możliwości przekroczenie zadań eksportowych. Każdy plan operatywny w każdym zakładzie i gałęzi produkcji i usług powinien być w roku przyszłym gruntownie analizowany z punktu widzenia możliwości powiększenia rozmiarów opłacalnego eksportu i podniesienia jego efektywności. W tym celu pożądane jest osobne zestawienie w zakładach przemysłowych wszystkich niezbędnych poczynań dla rozwinięcia produkcji eksportowej. W takich operatywnych zestawieniach trzeba pełniej wykorzystać możliwości, jakie zostały stworzone w uchwałach rządowych i przepisach w zakresie ułatwień zaopatrzeniowych i inwestycyjnych, w zakresie dodatkowego importu dla rozwinięcia ponadplanowej produkcji eksportowej, w zakresie funduszu płac i zatrudnienia czy w zakresie bezpośrednich kontaktów producenta z odbiorcą zagranicznym.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#StanisławKuziński">Czynnikiem, który niewątpliwie wywrze korzystny wpływ na wzrost eksportu maszyn i urządzeń do krajów kapitalistycznych w roku 1965, jest stworzenie rezerw mocy produkcyjnej i rezerw gotowych maszyn wartości około 90 mln zł dewizowych, przy czym kwota ta nie została włączona do projektu planu eksportu. Szczegółowe wyspecyfikowanie przez zakłady i centrale handlu zagranicznego tej rezerwy tak, aby jak największa jej część przekształciła się w rzeczywisty eksport, należy do najpilniejszych bieżących zadań.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#StanisławKuziński">W roku przyszłym będą potrzebne dalsze usprawnienia w planowaniu i organizacji eksportu. W szczególności trzeba będzie bezpośrednio przekazać przedsiębiorstwom przemysłowym i zjednoczeniom tym, które dużo eksportują, pełne zadania obsługi technicznej za granicą wraz z dostawą części zamiennych i załatwianiem reklamacji. Trzeba będzie także rozszerzyć listę uprzywilejowanych zakładów specjalizujących się w produkcji eksportowej, a postanowienia uchwały rządowej dotyczące tych zakładów trzeba konsekwentnie wprowadzać w życie. Czekają na ostateczne sprecyzowanie zasady powiązania wyników ekonomicznych przemysłu z efektami dewizowymi. Powinno to w większym stopniu zainteresować producentów nie tylko w wykonaniu i przekroczeniu ilościowym planu, lecz także w takim ustawieniu struktury produkcji i podniesieniu jej jakości, które przy danych możliwościach produkcyjnych przyniosłoby największą masę uzysku dewizowego.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#StanisławKuziński">Rozszerzenie frontu produkcji eksportowej oznacza konieczność wciągnięcia na listę eksportu coraz liczniejszych grup towarów i zakładów. Niemal każdy towar produkowany w kraju musi być przygotowywany do zdobywania wcześniej czy później rynków zagranicznych. Dlatego ocena pracy każdego zakładu będzie wymagała odpowiedzi na podstawowe pytania: co w nim zrobiono dla bezpośredniego lub pośredniego powiększenia eksportu; jak podniesiono opłacalność i na ile obniżono materiałochłonność eksportu, w czym zaoszczędzono wydatki dewizowe.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#StanisławKuziński">Utrzymanie stosunkowo wysokiego tempa wzrostu produkcji przemysłowej w 1965 r. oraz wzrost produkcji rolnej w przyszłym roku składają się na przyrost wytworzonego dochodu narodowego, który wyniesie 5,2% wobec 2,8% w roku bieżącym. Fundusz akumulacji wzrośnie o 7,7%, fundusz spożycia o 4,7%. Nastąpi stosunkowo wysoki wzrost funduszu spożyci a indywidualnego, gdyż o 4,4%. Wzrost ten jest szybszy niż przeciętnie w latach Obecnego pięciolecia, gdyż przeciętnie nie przekroczył on stopy 4% rocznie. Na pokrycie spodziewanego wzrostu spożycia przeznaczono dostawy towarów konsumpcyjnych dla handlu detalicznego o 7,2% wyższe niż w roku bieżącym, co pozwoli także na wystarczający wzrost zapasów i stworzenie dyspozycyjnej rezerwy towarów konsumpcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#StanisławKuziński">Na szczegółowe podkreślenie zasługuje zwiększenie dostaw mięsa i jego przetworów. Wpłynie to w wyraźniejszy sposób na zmniejszanie niedoborów. Dostawy mięsa na zaopatrzenie rynku w porównaniu z rokiem 1964 wzrosną o 6,5%.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#StanisławKuziński">W artykułach mleczarskich zwiększą się dostawy mleka o 8,5%, śmietany o 7,7%, serów o 7,8% przy stosunkowo nieznacznym wzroście dostaw masła, gdyż tylko o 1,7%.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#StanisławKuziński">W przemysłowych artykułach konsumpcyjnych nastąpi także znaczny wzrost ilościowy obrotów. Jednakże w wielu asortymentach wystąpią mniej lub bardziej dokuczliwe braki. Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów postuluje podjęcie dodatkowych wysiłków dla zwiększenia produkcji takich artykułów brakujących na rynku, jak: naczynia emaliowane i ocynkowane, gwoździe, niektóre asortymenty mebli, artykułów dziewiarskich i obuwia. Oprócz tego sądzimy, że trzeba podjąć ostrzejszą walkę ze stale występującą praktyką handlu wewnętrznego przyjmowania towarów, które nie odpowiadaj ą aktualnym wymaganiom pod względem jakości, a zwłaszcza wykończenia towarów przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#StanisławKuziński">Trzeba powiedzieć, że wpływ handlu na asortyment i jakość produkowanych wyrobów będzie mógł być w przyszłym roku znacznie większy. Chodzi o to, żeby ta możliwość wpływu była należycie przez handel wykorzystana. Działać bowiem będzie uchwała uzależniająca uruchomienie funduszu premiowego w przemyśle w zależności od wykonania listy asortymentowej, uzgodnionej z organizacjami handlowymi. Prócz tego określona i rozszerzona została lista towarów, na które przemysł powinien dawać gwarancje jakościowe.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#StanisławKuziński">Przedstawiony w projekcie planu wzrost spożycia znajduje odzwierciedlenie przede wszystkim we wzroście funduszu płac, którego wysokość przekroczy przewidywany w 1964 r. poziom o 6,6%. Przychody ludności rolniczej ze sprzedaży produktów rolnych, jako drugi podstawowy składnik dochodów pieniężnych ludności, wzrosną o 7,3%.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#StanisławKuziński">Przyrost funduszu płac, oprócz pewnej rezerwy, przeznaczony zostaje na pokrycie wzrostu przeciętnej płacy o 1,7% oraz na pokrycie płac nowych pracowników, wchodzących do pracy w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#StanisławKuziński">Wielkość przyrostu zatrudnienia należy do zasadniczych cech odróżniających plan przyszłego roku od planu roku bieżącego. Planuje się 255 tys. osób, podczas gdy w 1964 r. przyrost zatrudnienia wyniósł połowę tej wielkości — 127 tys. osób. Jednakże trzeba od razu z całą siłą podkreślić, że nie może to oznaczać w jakimkolwiek stopniu osłabienia walki o podniesienie wydajności pracy, o ujawnienie rezerw tkwiących w nadmiernym lub zbędnym zatrudnieniu. Jeśliby taka była intencja planu na 1965 rok, trzeba byłoby odrzucić ten wskaźnik wzrostu zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#StanisławKuziński">Cały sens planowanego wysokiego przyrostu zatrudnienia polega na skierowaniu dodatkowych rąk do pracy na newralgiczne ogniwa decydujące o wzroście i polepszeniu efektywności całego procesu produkcji i inwestycji. Tak więc przyrost zatrudnienia w przemyśle o 91 tys. osób przeznaczany jest dla nowo uruchamianych obiektów, zwłaszcza w hutnictwie i w chemii, dla zabezpieczenia wydatnego przyrostu produkcji przemysłu lekkiego, w którym może to być dokonane w zamierzonej skali między innymi przez uruchomienie trzeciej zmiany, a przede wszystkim przeznaczony jest dla przemysłu maszynowego, dla wykonania bardziej pracochłonnego programu produkcyjnego w produkcji eksportowej, przy produkcji części zamiennych i bardziej uszlachetnionych wyrobów przeznaczonych na rynek wewnętrzny. Dodatkowe zatrudnienie przeznaczone jest także na wzmocnienie brygad remontowych w tych zakładach, gdzie dotychczas powolne tempo remontów ograniczało zdolności produkcyjne. Stworzone zostały w projekcie planu zatrudnienia nowe, bardzo ważne możliwości wzmocnienia kadrowego biur konstrukcyjnych, prototypowni, stacji prób i laboratoriów. W samym tylko przemyśle maszynowym przeznaczono do rozbudowy zaplecza technicznego ponad 5 tys. osób. W ten sposób tworzy się w planie nowa dźwignia postępu nie tylko ilościowego, lecz także postępu w unowocześnieniu i jakości, na co cały plan kładzie tak wielki nacisk.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#StanisławKuziński">Narodowy Plan Gospodarczy może stworzyć tylko ogólne ramy, może określić możliwości gospodarki narodowej wchłonięcia nowych pracowników, lecz nie może sam przez się tak pokierować strumieniem zatrudnienia, aby rozłożyć prawidłowo przyrost zatrudnienia w ciągu roku, aby w pełni zabezpieczyć potrzeby na męską siłę roboczą w terenach wysokiej koncentracji przemysłu i inwestycji, tak, ażeby zaspokoić potrzeby na poszczególne specjalności zawodowe, zabezpieczyć zatrudnienie kobiet itd. Problemy te narastają w roku przyszłym do znacznego natężenia i wymagają prowadzenia aktywnej polityki zatrudnienia we wszystkich resortach, a przede wszystkim przez państwowe i społeczne organy poszczególnych terenów.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#StanisławKuziński">W zakładach produkcyjnych nie uzyska się wzmocnienia zaplecza technicznego przez mechaniczne wypełnienie dodatkowych limitów zatrudnienia świeżo upieczonymi absolwentami i nowymi pracownikami wchodzącymi po raz pierwszy do produkcji. Trzeba dokonać nieraz trudnego przesunięcia doświadczonej kadry, zatrudnionej obecnie w produkcji, do zaplecza technicznego. Będzie musiała także zostać dokonana odpowiednia koncentracja kadry technicznej w tych zakładach i placówkach zaplecza technicznego, w których przyśpieszenie prac decyduje o wprowadzeniu do produkcji i technologii węzłowych tematów postępu technicznego. To musi być zrobione, jeśli nie chcemy utracić możliwości stworzonych w planie.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#StanisławKuziński">Porównanie ogólnokrajowego wyżu demograficznego, jeśli chodzi o siłę roboczą, w wysokości 260 tys. osób z planowanym średniorocznym przyrostem zatrudnienia w gospodarce narodowej, wskazuje na zrównoważenie w skali kraju bilansu siły roboczej. Natomiast, jeżeli uwzględnić terytorialne rozłożenie przyrostu zasobów siły roboczej i przyrostu miejsc pracy, a także zapotrzebowania na męską siłę roboczą i pracowników wykwalifikowanych, to należy stwierdzić, że bilans ten zawiera wiele luk i napięć.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#StanisławKuziński">Szacunkowy wojewódzki bilans siły roboczej charakteryzuje się przykładowo deficytem męskiej siły roboczej w Warszawie rzędu 7 tys. osób, w Krakowie 6 tys. osób, w woj. katowickim około 8 tys. osób. Konieczne jest więc, aby w większych ośrodkach przemysłowych dokonano szybkiego opracowania i zrealizowania programu, który by w szerszym zakresie wprowadzał kobiety na dotychczasowe stanowiska pracy męskiej, programu oszczędności w przyroście zatrudnienia przez tak zwaną małą mechanizację i przygotowanie gruntu do szerszego programu mechanizacji i automatyzacji.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#StanisławKuziński">1965 rok jest drugim rokiem wyżu demograficznego w zakresie wchodzenia w wiek zdolności do pracy młodzieży urodzonej po wojnie. Poważna część tej młodzieży jest jeszcze w dalszym ciągu w szkołach. Jednakże już w roku przyszłym przygotowanie na przyjęcie do pracy wysokiej fali 260 tys. absolwentów, która przybędzie w drugiej połowie roku, będzie miało decydujący wpływ na niezakłócone wykonanie średniorocznego wskaźnika przyrostu zatrudnienia. Trzeba pamiętać, że zapotrzebowanie na nowych pracowników będzie pokryte w 66% przez absolwentów różnych typów szkół, przez kwalifikowanych pracowników, a tylko w 34% przez młodzież, która przerwała naukę lub która nie kontynuowała nauki, a osiągnęła wiek zdolności do pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#StanisławKuziński">Najbardziej celowe rozmieszczenie i szybkie wdrożenie do produkcji młodych pracowników zgodnie z ich specjalnościami, zgodnie z ich przydatnością, będzie więc głównym warunkiem dostosowania przyrostu zatrudnienia do potrzeb produkcyjnych przemysłu i budownictwa. W planowanym przyroście zatrudnienia mieści się poważna nierozdysponowana rezerwa 37 tys. osób. Utworzenie tej rezerwy jest niewątpliwie osiągnięciem w naszym systemie planowania. Pozwala ona lepiej zabezpieczyć się przed przykrymi niespodziankami i wychodzić bez perturbacji naprzeciw ujawnionym w ciągu roku korzystnym możliwościom produkcyjnym. Istnienie tej rezerwy nie jest więc żadnym sygnałem do rozpoczęcia nacisku na ponadplanowy wzrost zatrudnienia. Nie będzie można z niej czerpać na cele niedostatecznie uzasadnione, już choćby tylko z tego względu, że rezerwa ta nie stworzy podaży męskiej siły roboczej w ośrodkach deficytowych. Dlatego oprócz gruntownego przedstawienia efektywności dodatkowego zatrudnienia, wszelkie propozycje muszą być wsparte rozeznaniem terenowych możliwości werbunku nowych pracowników.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#StanisławKuziński">Przeznaczenie wzrostu zatrudnienia na najbardziej ekonomicznie uzasadnione cele, będzie warunkiem prawidłowego kształtowania wzajemnych relacji przyrostu produkcji, wydajności pracy i funduszu płac. Będzie to miało także zasadniczy wpływ na wygospodarowanie nadwyżek przeznaczonych na podwyżki płac.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! Przechodząc do omówienia projektu budżetu państwa przypomnę na wstępie podstawowe liczby i wskaźniki dotyczące dochodów i wydatków. Globalne dochody projektu budżetu na 1965 r. wyniosą 291.900 mln zł, a wydatki 289.300 mln zł, co uwzględniając rezerwę zawartą w sumie wydatków przyniesie 2.600 mln zł nadwyżki, Z ogólnej sumy dochodów budżetu 84% pochodzi z gospodarki uspołecznionej. Głównym źródłem dochodów z gospodarki uspołecznionej jest akumulacja przedsiębiorstw. Znaczenie akumulacji przedsiębiorstw w dochodach budżetu wzrasta. W roku 1964 przypadało na nią około 61% ogólnych przychodów budżetu w ich syntetycznym ujęciu, w roku zaś przyszłym, zgodnie z przyjętymi założeniami, około 64%. Podczas gdy ogólne dochody budżetowe w syntetycznym ujęciu rosną o 3,8% kwoty akumulacji przedsiębiorstw przejętej przez budżet zwiększają się o 6,3%. Świadczy to o wzroście siły gospodarki socjalistycznej, z której państwo czerpie środki na rozwój gospodarki, nauki, oświaty, ochrony zdrowia i umocnienie obronności kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#StanisławKuziński">Udział budżetu państwa w całokształcie akumulacji nagromadzonej przez przedsiębiorstwa w roku bieżącym wyniesie 84,6%, w roku zaś przyszłym mniej, gdyż 83,2%, reszta pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstw. Na skutek tego fundusze własne przedsiębiorstw wzrosną bardzo poważnie — ogółem o 15%.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#StanisławKuziński">Wzrost akumulacji pozostającej do dyspozycji przedsiębiorstw jako źródła ich samofinansowania pozwoli przede wszystkim na zwiększenie funduszu rozwoju — prawie o 30%. W roku przyszłym pozostanie w przedsiębiorstwach także większa niż dotychczas część odpisów amortyzacyjnych, finansujących kapitalne remonty i drobne inwestycje. Skłaniać to powinno do poprawy gospodarności środkami trwałymi i obrotowymi, w które przedsiębiorstwa są wyposażone. Pozwoli to bowiem na tym szybsze gromadzenie środków między innymi na postęp techniczny i modernizację, w im większych rozmiarach odkłada przedsiębiorstwo akumulację. Utrzymanie tej tendencji w finansowaniu przedsiębiorstw uzależnione jest jednak od stopnia odpowiedzialności w gospodarce funduszami własnymi. W szczególności nadmierny wzrost zapasów przekreślałby efekty, jakie chcemy osiągnąć przez pozostawienie większych środków do dyspozycji przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#StanisławKuziński">Wysokie tempo wzrostu akumulacji finansowej przedsiębiorstw, gdyż o 7,7%, a w porównywalnych warunkach co do cen i rozliczania amortyzacji aż o 11,8%, zawdzięczać trzeba akumulacji osiąganej w przemyśle przynoszącej prawie 4/5 jej całości.</u>
          <u xml:id="u-3.82" who="#StanisławKuziński">Silna dynamika akumulacji w przemyśle wyraża przede wszystkim przyśpieszenie wzrostu produkcji przemysłowej, a także stosunkowo szybszy wzrost takich gałęzi, jak przemysł spożywczy i lekki, z których budżet czerpie główną masę środków finansowych. Wzajemne stosunki w przemyśle między wzrostem produkcji a wzrostem akumulacji układają się w planie prawidłowo. Wzrost akumulacji wyprzedza wzrost produkcji dzięki obniżce udziału kosztów wytwarzania w ogólnej wartości produkcji.</u>
          <u xml:id="u-3.83" who="#StanisławKuziński">Według przyjętej metody planowania kosztów, udział kosztów wytwarzania w ogolonej wartości produkcji w warunkach porównywalnych zmniejsza się z 82,7% na 82,1%, a więc o 0,6%. Złoży się na to głównie obniżka kosztów materiałowych o 0,4% i obniżka kosztów osobowych o 2,7%.</u>
          <u xml:id="u-3.84" who="#StanisławKuziński">Zadanie obniżki kosztów materiałowych 0,4% należy uznać jako dość niskie. Nie wchodząc tu w gąszcz zagadnień związanych z obniżką kosztów materiałowych, nad którymi dyskutowaliśmy w komisji, obciąłbym przekazać konkluzję: sądzimy, że jest to jedna z ważnych rezerw planu, która w toku wykonania powinna polepszyć założone wskaźniki.</u>
          <u xml:id="u-3.85" who="#StanisławKuziński">Wśród innych pozycji dochodowych projektu budżetu na uwagę zasługuje stabilizacja wpływów z podatku gruntowego, co przy wzroście produkcji rolniczej i szerokim stosowaniu ulg i zwolnień oznacza stale zmniejszającą się stosunkowo rolę tego obciążenia w dochodach rolników. Wpływy z podatku obrotowego i dochodowego od gospodarki nieuspołecznionej będą w roku przyszłym niższe o 1,2% od poziomu roku bieżącego. Jest to związane głównie z realizacją między innymi postulatów poselskich w sprawie ulg dla rzemieślników szkolących uczniów, ulg inwestycyjnych dla rzemiosła i ulg dla tych rzemieślników starszych wiekiem, którzy wykonują usługi dla ludności lub rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-3.86" who="#StanisławKuziński">Po stronie wydatków budżetu państwa główną pozycją, gdyż stanowiącą 52,7%, są wydatki na finansowanie gospodarki narodowej, to jest przede wszystkim na inwestycje i rolnictwo. Dynamika i struktura nakładów na te cele omówiona była wraz z projektem Narodowego Planu Gospodarczego na 1965 rok.</u>
          <u xml:id="u-3.87" who="#StanisławKuziński">Ta wielka masa środków sprawia, że zadaniem dla rad narodowych, pionu inwestycyjnego, aparatu bankowego, zadaniem o ogromnym znaczeniu, jest jak najpełniejsze wykorzystanie tej masy środków tak, aby trafiły one na czas do właściwych rąk, alby zmobilizować je do efektywnej służby dla celów, na które zostały przeznaczone.</u>
          <u xml:id="u-3.88" who="#StanisławKuziński">Jedną z ważnych cech wydatków budżetowych w roku przyszłym jest bardzo wydatny wzrost nakładów na naukę i bezpośrednie zamierzenia w dziedzinie postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.89" who="#StanisławKuziński">Niezależnie od wydatków na rozwój techniki, ponoszonych przez zakłady produkcyjne z własnych środków, suma środków na naukę i fundusz postępu technicznego wyniesie 7,4 mld zł i będzie o 15,6% wyższa od tegorocznej. W ramach tej kwoty wydatki na przygotowanie nowych typów wyrobów wzrosną aż o 40%.</u>
          <u xml:id="u-3.90" who="#StanisławKuziński">Jeśli przypomnieć wysoki, 5-tysięczny wzrost zatrudnienia w samym tylko przemyśle maszynowym, przeznaczonym na rozbudowę zaplecza technicznego i dodać do tego wzrost nakładów na naukę i przygotowanie prototypów, to bez przesady można powiedzieć, że czynimy w roku przyszłym wielki krok naprzód w kierunku wzmocnienia działania środków postępu technicznego, dla unowocześnienia i poprawy jakości produkcji. Rzecz w tym, aby przy takim wzroście środków nie dopuszczać do rozproszenia i dublowania prac lub przeznaczania ich na tematy nieistotne, co niestety, dość często ma miejsce. Wzajemne zharmonizowanie badań naukowych opracowań konstrukcyjnych i technologicznych z planami produkcji na bliższą i dalszą metę, przy uwzględnieniu koncentracji wysiłku technicznego na decydujących liniach, będzie należało do głównych zadań wszystkich branż przemysłu i dziedzin gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-3.91" who="#StanisławKuziński">Przechodząc do omówienia wydatków na rozwój oświaty, kultury i cele socjalne zauważyć trzeba, że przeznacza się na to w 1965 r. sumę ponad 80 mld zł, to jest prawie 28% ogółu wydatków budżetu. Z sumy tej wydatki na oświatę i szkolnictwo wyższe wyniosą przeszło 24 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.92" who="#StanisławKuziński">W roku przyszłym naszemu szkolnictwu przybędzie ponad 6.800 izb lekcyjnych. Największą uwagę zwrócić trzeba na szkoły średnie zawodowe i ogólnokształcące. Liczba uczniów w tych szkołach, która w 1960 r. wynosiła około 1 miliona, osiągnie w 1965 r. 2 mln młodzieży. Wydatki w tej pozycji znacznie wzrastają na technika i licealne szkoły zawodowe, w mniejszym stopniu na szkoły ogólnokształcące, co w pełni odpowiada potrzebom społeczno-gospodarczym i praktycznym aspiracjom samej młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-3.93" who="#StanisławKuziński">Z satysfakcją można stwierdzić, że dzięki stabilizacji przyrostu liczby uczniów w szkołach podstawowych realizacja powszechności nauczania nie stanowi poważniejszego już problemu, a efekty inwestycyjne uzyskane w 1965 r. pozwolą na poprawę warunków nauczania i na przygotowanie bazy lokalowej do reformy szkolnictwa podstawowego i średniego w 1966 r. Zmniejszy się w przyszłym roku nieco liczba uczniów przypadająca na 1 izbę lekcyjną i poprawi się zmianowość w szkołach podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-3.94" who="#StanisławKuziński">W 1965 r. liczba absolwentów klas XI wzrośnie w stosunku do 1964 r. o ponad 20%, a w porównaniu do 1963 r. o 74,5%.</u>
          <u xml:id="u-3.95" who="#StanisławKuziński">W tej sytuacji przy nie zwiększającej się liczbie miejsc na I rok studiów i zakładanym stosunkowo niewielkim wzroście przyjęcia uczniów na studia nauczycielskie i do szkół zawodowych nieodzowne staje się organizowanie jedno-lub dwuręcznych szkół przysposabiających absolwentów liceów do pracy zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.96" who="#StanisławKuziński">Należy również zwrócić uwagę na fakt, że przy szybkim rozwoju szkolnictwa zawodowego liczba stanowisk pracy w warsztatach szkolnych nie nadąża za wzrostem liczby uczniów. Postulujemy, by w szerszym niż dotąd zakresie szkoły korzystały z warsztatów zakładów przemysłowych, co będzie ważnym czynnikiem ścisłych więzów szkoły z produkcją.</u>
          <u xml:id="u-3.97" who="#StanisławKuziński">Wydatki na ochronę zdrowia, opiekę społeczną i kulturę fizyczną stanowią drugi główny dział wydatków na cele socjalne i kulturalne. Na ochronę zdrowia przeznacza się 17,3 mld zł, to jest o 4,8% więcej niż w roku bieżącym. Zwiększenie wydatków odzwierciedla przede wszystkim wzrost liczby łóżek szpitalnych i sanatoryjnych o ponad 6.700, wzrost liczby przychodni lekarskich, a także liczby lekarzy i pielęgniarek. Wzrost wydatków na ochronę zdrowia łącznie w bieżącym pięcioleciu sięga 40%.</u>
          <u xml:id="u-3.98" who="#StanisławKuziński">Jednym z głównych hamulców szybszej poprawy sytuacji w szpitalnictwie jest ciągle jeszcze niezadowalające — wyjątkowo przewlekłe — wykonawstwo inwestycji. W obecnej debacie budżetowej zwrócono na to uwagę i wniesiono odpowiednią poprawkę do projektu uchwały o Narodowym Planie Gospodarczym, zobowiązującą rząd do zapewnienia pełnej i terminowej realizacji budowy nowych szpitali.</u>
          <u xml:id="u-3.99" who="#StanisławKuziński">W zakresie polityki socjalnej notujemy wydatny wzrost ubezpieczeń społecznych, w których decydujące znaczenie mają wydatki na renty. W 1965 r. przeznaczamy na ubezpieczenia 31,4 mld zł. W roku przyszłym, w związku z niedawno podjętą decyzją o podwyżce najniższych rent oraz normalnym wzrostem przeciętnej renty, nastąpi dalsze jej zwiększenie o 6%.</u>
          <u xml:id="u-3.100" who="#StanisławKuziński">W obecnym planie 5-letnim wydatki na cele socjalne i kulturalne wzrosną o bardzo wysoki odsetek, gdyż o 45%, wzrosną więc znacznie szybciej niż dochód narodowy w pięcioleciu. Chociaż więc wiele usprawiedliwionych potrzeb nie może być jeszcze należycie zaspokojonych, trzeba uświadomić sobie, jak wiele uczyniliśmy dla poprawy warunków bytu ludności w tych formach, które są czasem niedoceniane, a zauważane są wtedy, gdy dają się odczuć braki i zgrzyty. Wysiłek w dziedzinie tak zwanego spożycia zbiorowego osiąga górną granicę możliwości wyznaczanych przecież przez wyniki pracy produkcyjnej całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.101" who="#StanisławKuziński">Na zakończenie chciałbym zatrzymać się krótko nad niektórymi problemami gospodarki rad narodowych. Rady narodowe będą dysponować w roku przyszłym ponad czwartą częścią całego budżetu państwa, a wydatki ich wzrosną o 7,7%. Ponad połowa tych wydatków będzie pokryta z własnych dochodów, a w tym głównie z dochodów uspołecznionych przedsiębiorstw znajdujących się w ich gestii. Tak więc poprawa wyników ekonomicznych państwowych i spółdzielczych przedsiębiorstw ma zasadniczy wpływ na rozmiary środków, jakimi dysponują rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-3.102" who="#StanisławKuziński">W wydatkach budżetów rad narodowych na każde 100 zł wydatków inwestycyjnych tych rad: 44 zł przeznacza się na inwestycje w rolnictwie, a 20 zł na budownictwo mieszkaniowe. Odpowiedzialność więc rad narodowych za prawidłowy przebieg inwestycji w rolnictwie jest decydująca.</u>
          <u xml:id="u-3.103" who="#StanisławKuziński">Z wielkim zadowoleniem należy podkreślić znaczny udział czynów społecznych w działalności inwestycyjnej w terenie. Wartość czynów społecznych osiągnie w bieżącym roku poziom 4 mld zł. Na rok 1965 szacuje się wartość czynów społecznych ludności również na około 4 mld zł. Prawie połowa tej sumy to czyny społeczne ludności wsi skierowane na modernizację i ulepszanie dróg lokalnych. W toku prac nad budżetem 1965 r. zwiększono więc dotacje na dofinansowanie czynów społecznych i projektuje się przeznaczenie na ten cel 750 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-3.104" who="#StanisławKuziński">Umacniając samodzielność i poczucie odpowiedzialności gromadzkich rad narodowych zwrócić należy również baczniejszą uwagę na potrzebę umocnienia gospodarności i współodpowiedzialności rad narodowych także i w małych miastach. Budżety tych miast obejmują przeważnie tylko wydatki administracyjne. Słusznie więc Komisja Planowania zleciła radom tych miast opracowanie rocznych, a w perspektywie także chyba i wieloletnich planów rozwoju. W Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów rozważana była sprawa, czy nie należałoby wyposażyć rad małych miast w jakiś fundusz, może początkowo niewielki, coś w rodzaju funduszu gromadzkiego, którym dysponują rady gromadzkie, aby w ten sposób stworzyć materialną podstawę do szerszej aktywizacji tych miast w oparciu o własne środki, wzbogacone czynami społecznymi ludności. Sprawę tę przekazujemy rządowi jako postulat do rozważenia.</u>
          <u xml:id="u-3.105" who="#StanisławKuziński">Na II Plenum KC PZPR postawione zostały przed radami narodowymi nowe doniosłe zadania. Rady narodowe powinny mianowicie dążyć do tworzenia alternatywnych, terenowych przekrojów planu 5-letniego tak, aby związać w zgodną, racjonalną całość rozwój przemysłu, transportu, budownictwa mieszkaniowego, rozwój urządzeń komunalnych i usługowych oraz politykę zatrudnienia. Stworzenie takich planów z należytym ich pogłębieniem nie będzie oczywiście sprawą tylko jednorazowego opracowania w ciągu pierwszych miesięcy przyszłego roku, będzie wymagało dłuższej praktyki i wzmocnienia organów planujących w radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.106" who="#StanisławKuziński">Środkiem ciężkości planów terenowych będą propozycje kluczowych zakładów produkcyjnych. Niemniej jednak rady narodowe już w przyszłym roku będą musiały dokonać wielkiej pracy na dwóch płaszczyznach.</u>
          <u xml:id="u-3.107" who="#StanisławKuziński">Po pierwsze — na płaszczyźnie analityczno-planistycznej dotyczącej całości gospodarki zarządzanej zarówno centralnie, jak i terenowo — będzie to czołowe zadanie dla rad narodowych w pierwszych miesiącach przyszłego roku.</u>
          <u xml:id="u-3.108" who="#StanisławKuziński">Treścią pracy na tej płaszczyźnie będzie opracowanie programu, tak zwanej koordynacji poziomej, zmierzającego zwłaszcza do oszczędności inwestycyjnych oraz programu najbardziej efektywnego wykorzystania zasobów siły roboczej. O tej sprawie mówi szczegółowo uchwała II Plenum KC PZPR.</u>
          <u xml:id="u-3.109" who="#StanisławKuziński">Po drugie — druga płaszczyzna pracy rad narodowych w roku przyszłym — to organizacja szerokiego ruchu inicjatywy i wniosków dotyczących możliwości produkcyjnych w tysiącach zakładów i instytucji, za których gospodarkę odpowiadają rady narodowe i do których mają najbliższe dotarcie.</u>
          <u xml:id="u-3.110" who="#StanisławKuziński">Główną treścią pracy na tej płaszczyźnie będzie wydobycie i syntetyczne opracowanie propozycji, które pozwolą na prawidłowe wyprofilowanie przemysłu i usług terenowych. W szczególności będzie tu chodzić o taką ich specjalizację, która przyniesie wysoki wzrost opłacalnego eksportu, który stanowiąc ważne wsparcie dla przemysłu kluczowego, przyniesie dla ludności rosnącą masę usług i towarów nie wytwarzanych w wielkim przemyśle. Jednocześnie chodzi o taką specjalizację, która nie będzie absorbować w ośrodkach deficytowych męskiej siły roboczej. Zadania są więc niełatwe. Będą one wymagały wniknięcia w problemy technologii wytwarzania, nowoczesności i jakości produkcji, a więc jak najszerszy udział załóg pracowniczych inżynierów i ekonomistów tych zakładów jest warunkiem pomyślnych wyników tej pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.111" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! Propozycje poprawek do NPG i budżetu zostały obywatelom posłom doręczone. Poza autopoprawkami rządowymi są także poprawki i propozycje komisji sejmowych. Propozycje zmian wnoszone przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów zmierzają do mocniejszego zaakcentowania i skonkretyzowania w uchwale o Narodowym Planie Gospodarczym tych zadań, które mają na celu lepsze dostosowanie produkcji pod względem jej struktury i jakości do ważnych i pilnych potrzeb. Poprawki te dotyczą między innymi terminowych dostaw urządzeń modernizacyjnych dla chemii, uruchomienia produkcji nowych asortymentów tkanin, poprawy jakości włókien syntetycznych i sztucznych. Poprawki odnoszące się do działalności inwestycyjnej dotyczą zharmonizowania robót budowlanych w inwestycjach przemysłu maszynowego z dostawą maszyn i pełniejszego wykorzystania wolnych powierzchni produkcyjnych w przemyśle bawełnianym.</u>
          <u xml:id="u-3.112" who="#StanisławKuziński">Z poprawek do budżetu wymienić trzeba propozycję zwiększenia wydatków inwestycyjnych Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Proponujemy zwiększyć te inwestycje w stosunku do przedłożenia rządowego o 15 mln zł z przeznaczeniem na budowę dróg leśnych systemem gospodarczym z jednoczesnym zaznaczeniem konieczności opierania się w tych inwestycjach na materiałach miejscowych. Z uwagi na wysoki wzrost zadań przedsiębiorstw budowlanych w roku przyszłym i napięty bilans materiałów budowlanych, Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów nie widziała możliwości wprowadzenia do planu inwestycyjnego innych nowych zadań.</u>
          <u xml:id="u-3.113" who="#StanisławKuziński">Plonem dotychczasowych dyskusji komisji sejmowych jest również opracowanie długiej listy dezyderatów wraz z ich uzasadnieniem, a dotyczących, ogólnie rzecz biorąc, optymalnego wykorzystania możliwości produkcyjnych, lepszego zharmonizowania wewnętrznego planu, poprawy metod pracy gospodarczej i lepszego zaspokojenia potrzeb ludności w towarach i usługach, w dziedzinie oświaty i ochrony zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-3.114" who="#StanisławKuziński">Wysoki Sejmie! Przedstawiony projekt Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu na rok 1965 ujmuje w realny sposób te możliwości, które istnieją i wyraża ambitne zadania, które przed nami stoją.</u>
          <u xml:id="u-3.115" who="#StanisławKuziński">Będziemy dysponowali lepszymi niż dotychczas warunkami realizacji zadań planu. Te lepsze warunki, to przede wszystkim:</u>
          <u xml:id="u-3.116" who="#StanisławKuziński">— po pierwsze — stworzenie silniejszych rezerw w planie inwestycyjnym, rezerw materiałowych dla zaopatrzenia przemysłu i ludności w towary, rezerw zatrudnienia i rezerw handlu zagranicznego,</u>
          <u xml:id="u-3.117" who="#StanisławKuziński">— po drugie — przeznaczenie dla rozwoju przemysłu i budownictwa znacznego przyrostu zatrudnienia, które powinno usunąć wiele z istniejących braków asortymentowych i jakościowych,</u>
          <u xml:id="u-3.118" who="#StanisławKuziński">— po trzecie — poważne wzmocnienie technicznej bazy przygotowawczej dla nowej produkcji, co powinno przynieść pierwsze efekty już w 1965 r.,</u>
          <u xml:id="u-3.119" who="#StanisławKuziński">— po czwarte — duży krok naprzód we wzroście zaopatrzenia rolnictwa w środki produkcji, a zwłaszcza w nawozy sztuczne i sprzęt maszynowy.</u>
          <u xml:id="u-3.120" who="#StanisławKuziński">To są te pomyślniejsze warunki, w jakich będziemy realizować plan 1965 roku.</u>
          <u xml:id="u-3.121" who="#StanisławKuziński">Istnieją także określone napięcia i zagrożenia, których nie można było w toku opracowania projektu planu całkowicie usunąć. Te napięcia i zagrożenia tkwią przede wszystkim w planie robót budowlanych, w niektórych zadaniach eksportowych oraz w dostawach niektórych asortymentów towarów przemysłowych dla rynku wewnętrznego. Nie można więc powiedzieć, że będzie to plan łatwy. Jednak te napięcia i zagrożenia nie są takiego charakteru, że nie dałoby się ich przezwyciężyć. Są także rezerwy wewnętrzne. Należy do nich między innymi możliwość większej obniżki kosztów materiałowych i możliwość wyższego wzrostu produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-3.122" who="#StanisławKuziński">Wykorzystując należycie pomyślniejsze warunki zawarte w samym projekcie planu, a mając także na uwadze liczne rezerwy wewnętrzne, można skutecznie opanować trudności, na które napotkamy w roku przyszłym.</u>
          <u xml:id="u-3.123" who="#StanisławKuziński">Dlatego wyrażamy z całym przekonaniem opinię, że plan roku przyszłego może być w pełni wykonany, a rzeczywiste wyniki ekonomiczne mogą być nawet lepsze od przedstawionych wskaźników.</u>
          <u xml:id="u-3.124" who="#StanisławKuziński">Wnoszę o uchwalenie projektu ustawy budżetowej (druk nr 209) oraz projektu uchwały o Narodowym Planie Gospodarczym (druk nr 210) według przedłożeń rządowych wraz z poprawkami przedstawionymi przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów (druki nr 215 i 216).</u>
          <u xml:id="u-3.125" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#CzesławWycech">Zarządzam 20-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 25 do godz. 11 min. 50)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#ZenonKliszko">Prezydium Sejmu proponuje, aby dyskusję nad sprawozdaniem o planie i budżecie na 1965 r. przeprowadzić łącznie z dyskusją nad drugim punktem porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#ZenonKliszko">Czy są jakieś uwagi w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#ZenonKliszko">Nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#ZenonKliszko">Wobec tego przystępujemy do drugiego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o sprawozdaniach rządu z wykonania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa wraz z wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli w przedmiocie absolutorium dla rządu — za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1963 r. (druki nr 202, 203, 207 i 211).</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#ZenonKliszko">Głos zabiorze Prezes Najwyższej Izby Kontroli Konstanty Dąbrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#KonstantyDąbrowski">Wysoki Sejmie! Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła Sejmowi uwagi do sprawozdań rządu oraz wniosek w przedmiocie absolutorium dla rządu, który zawiera ocenę wykonania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa w 1963 r. W moim wystąpieniu pragnę omówić niektóre problemy i zjawiska w gospodarce narodowej w 1963 r., mające decydujący wpływ na wyniki osiągane w tym okresie.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#KonstantyDąbrowski">Założone na 1963 r. tempo rozwoju gospodarki było wolniejsze, niż w pierwszych latach realizacji obecnego planu 5-letniego. Było to spowodowane głównie przez niepomyślne zbiory w 1962 r. Trudności gospodarki narodowej, wywołane nieurodzajem w 1962 r. zostały następnie pogłębione przez skutki wyjątkowo ostrej zimy w 1962/1963. Wystąpiło zwiększone zużycie węgla w wielu działach gospodarki. Powstały zakłócenia w transporcie i zaopatrzeniu oraz opóźnienia w realizacji inwestycji. W I kwartale 1963 r. zaszła konieczność okresowego ograniczenia produkcji niektórych wyrobów. Obniżyła się wydajność pracy.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#KonstantyDąbrowski">W celu przezwyciężenia tych trudności rząd podejmował szereg środków. Przyczyniły się one wydatnie do uzyskania pozytywnych rezultatów w realizacji podstawowych zadań określonych w uchwale Sejmu o Narodowym Planie Gospodarczym oraz w ustawie budżetowej na 1963 rok, a ponadto stworzyły warunki dla przyśpieszenia — zmniejszonego w okresie sprawozdawczym — tempa rozwoju gospodarki narodowej w 1964 r.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#KonstantyDąbrowski">W sytuacji gospodarczej 1963 roku, a zwłaszcza wobec niedoborów produkcyjnych powstałych w I kwartale, należy tym bardziej podkreślić wyniki osiągnięte w produkcji przemysłowej całego roku, której plan według wartości globalnej został wykonany z nadwyżką, przy czym wzrost w porównaniu z 1962 rokiem wyniósł 5,5%. Większą od przeciętnej dynamikę osiągnęła produkcja przemysłów maszynowego, chemicznego oraz energetyka.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#KonstantyDąbrowski">Do osiągnięcia tych rezultatów przyczyniły się decyzje rządu podejmowane w toku realizacji planu, zmierzające do koncentracji wysiłków w celu nadrobienia zaległości powstałych w okresie pierwszego kwartału, zwłaszcza w produkcji wyrobów szczególnie ważnych dla gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#KonstantyDąbrowski">Na szczególną uwagę zasługują efekty uzyskane w aktywizacji produkcji eksportowej. Dla osiągnięcia tego celu dokonano w planach inwestycyjnych operatywnych zmian, zmierzających do zwiększenia zdolności wytwórczych przemysłu produkującego na eksport. W tym samym kierunku szły decyzje dotyczące inwestycji tak zwanych szybko rentujących się. Podjęte zostały środki dla polepszenia zaopatrzenia, kooperacji i warunków finansowych czołowych zakładów produkujących na eksport, dla zwiększenia ich operatywności i rozszerzenia wpływu na kształtowanie się kierunków i wyników ekonomicznych eksportu.</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#KonstantyDąbrowski">Zastosowanie wymienionych środków organizacyjnych i ekonomicznych przyczyniło się również do ogólnej poprawy struktury naszego eksportu. Poprawa ta przejawiała się przede wszystkim w szybszym tempie wzrostu wywozu maszyn i urządzeń oraz przemysłowych artykułów konsumpcyjnych, niż tempo wzrostu całego eksportu.</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#KonstantyDąbrowski">W ramach działalności zmierzającej do dalszej poprawy struktury eksportu stawiano przed przemysłem mobilizujące zadania zmierzające do zwiększenia udziału produkcji wyrobów o coraz wyższym nakładzie pracy żywej, większym stopniu przerobu i uszlachetnienia.</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#KonstantyDąbrowski">Pozytywnym zjawiskiem było, obok wzrostu produkcji przeznaczonej na eksport, zmniejszenie importu kooperacyjnego — między innymi importu dla przemysłu stoczniowego — i zastąpienie go produkcją krajową. Wzrost produkcji antyimportowej spowodował również korzystne zmiany w ogólnej strukturze importu i pozwolił na jego zwiększenie w dziedzinie najpilniejszych potrzeb gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-6.9" who="#KonstantyDąbrowski">Osiągnięcia w produkcji eksportowej dały w efekcie znaczny wzrost obrotów handlu zagranicznego. Obroty te wzrosły szybciej niż globalna produkcja przemysłu i rolnictwa i przekroczyły poziom założony w NPG. Na podkreślenie zasługuje fakt szybszego wzrostu eksportu niż importu.</u>
          <u xml:id="u-6.10" who="#KonstantyDąbrowski">W wyniku polepszenia struktury eksportu i przekroczenia planowanych obrotów handlu zagranicznego nastąpiła poprawa — w stosunku do roku 1962 — salda bilansu płatniczego, jakkolwiek nie osiągnięto poziomu założonego w planie, co było związane przede wszystkim z dodatkowym importem zboża i mięsa oraz zmniejszeniem eksportu artykułów przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-6.11" who="#KonstantyDąbrowski">Realizacja niełatwego w warunkach 1963 roku planu globalnej produkcji przemysłowej, a zwłaszcza intensyfikacja produkcji eksportowej, osiągnięta została w znacznej mierze w rezultacie wielu przedsięwzięć w dziedzinie rozwoju techniki. Dotyczy to zwłaszcza przemysłu ciężkiego, który wprowadził do produkcji wiele nowych typów maszyn i urządzeń, ważnych dla gospodarki narodowej oraz przemysłu chemicznego, który uruchomił produkcję nowych asortymentów mających poważny Wpływ na realizację zadań w podstawowych dziedzinach gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-6.12" who="#KonstantyDąbrowski">Rozwój techniki i unowocześnienie metod produkcji przyczyniły się między innymi do ponadplanowego obniżenia kosztów materiałowych — i to w zakresie większym niż w latach ubiegłych.</u>
          <u xml:id="u-6.13" who="#KonstantyDąbrowski">Działalność, jaką rząd rozwijał na polu rozwoju techniki, przejawiała się między innymi w podjętych poczynaniach organizacyjnych, mających na celu intensyfikację prac naukowo-badawczych, a zwłaszcza wdrażanie wyników tych prac do produkcji. Rozszerzono działanie instytutów naukowych. Wykorzystanie wyników prac naukowo-badawczych pozwoliło na usprawnienie i unowocześnienie metod produkcji, głównie w przemyśle chemicznym, maszynowym i hutnictwie, jak również w przemyśle lekkim. Wzmocniono rolę Komitetu do Spraw Nauki i Techniki, jako naczelnej instytucji koordynującej prace związane z postępem nauki i techniki.</u>
          <u xml:id="u-6.14" who="#KonstantyDąbrowski">W toku realizacji zadań produkcyjnych w 1963 roku powstała konieczność przeciwdziałania tendencjom przekraczania planów zatrudnienia, obniżania wydajności pracy i naruszania proporcji między wzrostem produkcji i funduszu płac. Decyzje rządu w tych sprawach dały rezultaty już w 1963 r., a pełniejsze skutki przyniosły w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-6.15" who="#KonstantyDąbrowski">Świadczą o tym następujące dane: w roku 1963 przy wzroście produkcji przemysłowej o 5,5% zatrudnienie wzrosło o 2,5%. W okresie trzech kwartałów bieżącego roku wzrost produkcji przemysłowej wyniósł 8,8%, przy wzroście zatrudnienia o 1,3%.</u>
          <u xml:id="u-6.16" who="#KonstantyDąbrowski">Analiza realizacji planu wskazuje, że podejmowane środki w istotnym stopniu przyczyniły się do wykonania w przemyśle podstawowych zadań na rok 1963, mimo opóźnień i zaległości powstałych w pierwszym półroczu 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-6.17" who="#KonstantyDąbrowski">Fakt, że w drugim półroczu osiągnięto tempo wzrostu produkcji, które skompensowało te opóźnienia i pozwoliło wykonać podstawowe zadania 1963 r., ma szczególną wymowę — dowodzi zarówno poważnego wysiłku całej gospodarki narodowej, jak i tkwiących w niej rezerw. Chciałbym wskazać na niektóre z tych rezerw. Są one charakterystyczne nie tylko dla roku 1963 i dlatego musimy na nie zwracać stałą i baczną uwagę.</u>
          <u xml:id="u-6.18" who="#KonstantyDąbrowski">Największą rezerwą w dziedzinie przemysłu, na którą wskazało II Plenum KC naszej partii, jest niepełne wykorzystywanie mocy produkcyjnej. Niektóre maszyny i urządzenia nie są w dostatecznej mierze wykorzystywane. Znaczne rezerwy tkwią w zbyt niskim jeszcze wskaźniku zmianowości. Zdarza się, że przekazane do eksploatacji obiekty przemysłowe często przez dłuższy okres czasu nie osiągają projektowanej zdolności produkcyjnej. Część maszyn i urządzeń zbyt długo oczekuje na zamontowanie. Wiele zaś zamontowanych urządzeń włączanych jest do produkcji z dużymi opóźnieniami.</u>
          <u xml:id="u-6.19" who="#KonstantyDąbrowski">Uchwycenie zasięgu tych zjawisk utrudniała nie w pełni prawidłowa w tym zakresie ewidencja i statystyka, co z kolei ograniczało możliwości analizy stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych pod względem technicznym i organizacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-6.20" who="#KonstantyDąbrowski">Istotnym zagadnieniem w dziedzinie wykorzystania zdolności wytwórczych naszego przemysłu jest właściwa renowacja parku maszynowego. Mimo pewnej poprawy, niedociągnięcia są jeszcze znaczne. Problem pełnego i prawidłowego zaopatrzenia w części zamienne rozwiązywany jest w sposób przewlekły, a przy tym brak jest jeszcze w wielu branżach odpowiedniego zaplecza remontowego. W organizacji remontów maszyn i urządzeń produkcyjnych występuje wiele usterek. Polegają one między innymi na niedostatecznej ilości remontów zapobiegawczych, brakach w dokumentacji organizacyjno-technicznej remontów, przewlekłości w prowadzeniu prac remontowych i niedostatecznej ich jakości.</u>
          <u xml:id="u-6.21" who="#KonstantyDąbrowski">Zasadniczym zagadnieniem naszego przemysłu, które wymaga stałej troski, jest jakość produkcji oraz poziom techniczny i użytkowy wyrobów. Nawet uwzględniając szczególne trudności roku 1963, które nie pozwalały osiągnąć w tej dziedzinie bardziej istotnych rezultatów, trzeba stwierdzić, że uzyskany postęp nie był dostateczny.</u>
          <u xml:id="u-6.22" who="#KonstantyDąbrowski">Osiągnięty poziom naszej gospodarki i stworzenie właściwych podstaw dla dalszego jego rozwoju stawiają na pierwszym miejscu sprawę nowoczesności produkcji przemysłowej. Ma to zasadnicze znaczenie zarówno dla dalszego rozwoju eksportu, jak i zwiększenia jego efektywności ekonomicznej oraz dla lepszego zaspokajania potrzeb rynku krajowego. Postęp w tej dziedzinie był powolny, zakłady przemysłowe mało uwagi i wysiłków poświęcały tym sprawom, stawiane zadania były często zbyt skromne.</u>
          <u xml:id="u-6.23" who="#KonstantyDąbrowski">Znaczne niedociągnięcia występują w dalszym ciągu w przestrzeganiu norm jakości produkcji; w niektórych przedsiębiorstwach nie stosuje się obowiązujących technologii, zasad prawidłowego, z punktu widzenia jakości finalnej produkcji, doboru surowców i materiałów. Znajduje to wyraz w nadmiernych brakach i odpadach produkcyjnych, których analizowanie jest często utrudnione z powodu niedokładności, a nawet nieprawidłowości ich ewidencji. Na kształtowanie się jakości produkcji mają wpływ niedoskonałe niekiedy mierniki oceny działalności przedsiębiorstw. Niemały wpływ na niedostateczną jakość wyrobów ma nie dość skuteczny nadzór nad przebiegiem procesu wytwarzania, a także niedomagania w pracy aparatu kontroli technicznej.</u>
          <u xml:id="u-6.24" who="#KonstantyDąbrowski">Przy omawianiu rezerw nie sposób pominąć zagadnienia prawidłowego gospodarowania materiałami i surowcami w produkcji. Doceniając osiągniętą w 1963 roku poprawę w tej dziedzinie, nie można jeszcze uznać poziomu gospodarki materiałowej w przemyśle za zadowalający. Pogłębianiu oszczędności materiałowych stały na przeszkodzie różnorodne niedociągnięcia, do których między innymi należy zaliczyć naruszanie instrukcji technologicznych, używanie nieodpowiednich surowców oraz usterki techniczne maszyn i urządzeń. Występował często brak należytego nadzoru nad wykorzystaniem materiałów w produkcji, który wypływał przede wszystkim z nieprawidłowego ustalania norm zużycia oraz niewystarczającej kontroli zagospodarowania materiałów. Niedociągnięciom sprzyjały niedokładności w dokumentacji i ewidencji produkcyjnej oraz niedostateczne wyposażenie zakładów w przyrządy kontrolno-pomiarowe.</u>
          <u xml:id="u-6.25" who="#KonstantyDąbrowski">Z kolei chciałbym poruszyć niektóre zagadnienia rolnictwa. W porównaniu z rokiem poprzednim produkcję rolną w okresie sprawozdawczym charakteryzuje wysoki wzrost produkcji roślinnej i równoczesne obniżenie — na skutek nieurodzaju roku 1962 — produkcji zwierzęcej, głównie trzody chlewnej.</u>
          <u xml:id="u-6.26" who="#KonstantyDąbrowski">W tej sytuacji podstawowym zadaniem stało się skoncentrowanie starań i środków nie tylko na wstrzymaniu procesu dalszego spadku pogłowia trzody, lecz także na tworzeniu warunków dla jej wzrostu i odbudowy.</u>
          <u xml:id="u-6.27" who="#KonstantyDąbrowski">Poważne znaczenie miały decyzje rządu dotyczące zwiększenia pomocy paszowej państwa, zwłaszcza na terenach bardziej dotkniętych przez nieurodzaj. Akcja ta odegrała istotną rolę. Stosunkowo wysokie zbiory osiągnięte w 1963 roku i pomoc paszowa państwa stworzyły korzystne warunki dla zwiększenia zainteresowania wzrostem i odbudową pogłowia trzody.</u>
          <u xml:id="u-6.28" who="#KonstantyDąbrowski">W roku 1963 w ramach realizacji programu rozwoju rolnictwa nastąpił wzrost nakładów na unowocześnienie i intensyfikację produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-6.29" who="#KonstantyDąbrowski">Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim wzrost nakładów inwestycyjnych, wykazujący największą — w porównaniu z innymi działami — dynamikę, bo prawie 10%. Szczególnie wysoki wzrost wykazały dostawy traktorów, silników i maszyn rolniczych oraz nakłady na meliorację i elektryfikację rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-6.30" who="#KonstantyDąbrowski">Podjęto decyzje w sprawie przyśpieszenia rozwoju bazy produkcyjnej i zaopatrzeniowej w dziedzinie pasz przemysłowych. W związku z rosnącymi zadaniami dokonano reorganizacji wykonawstwa inwestycyjnego, utworzono w ramach Ministerstwa Rolnictwa samodzielne zjednoczenia oraz zwiększono ilość przedsiębiorstw budowlano-montażowych specjalizujących się w budownictwie rolnym.</u>
          <u xml:id="u-6.31" who="#KonstantyDąbrowski">W dziedzinie poprawy struktury upraw podjęto wiele decyzji dotyczących rozszerzenia kontraktacji pszenicy i jęczmienia.</u>
          <u xml:id="u-6.32" who="#KonstantyDąbrowski">Duże znaczenie dla rolnictwa miał stały wzrost zaopatrzenia w nawozy sztuczne, a w tym w wapno nawozowe i środki ochrony roślin. Sprawniej działał system reprodukcji i wymiany materiałów nasiennych. W zaopatrzeniu rolnictwa w nasiona szczególnie doniosłą rolę odegrały państwowe gospodarstwa rolne.</u>
          <u xml:id="u-6.33" who="#KonstantyDąbrowski">W 1963 roku nastąpił w państwowych gospodarstwach rolnych dalszy wzrost produkcji towarowej. W stosunku do roku 1962 PGR zwiększyły znacznie dostawy zbóż, ziemniaków, buraków oraz żywca, zwłaszcza wołowego.</u>
          <u xml:id="u-6.34" who="#KonstantyDąbrowski">Coraz większą rolę w podnoszeniu produkcji rolnej i jej intensyfikacji odgrywają kółka rolnicze, których liczba w 1963 roku wydatnie wzrosła. Nastąpiło dalsze usprawnienie ich pracy, o czym świadczy między innymi osiągnięty większy stopień wykorzystania parku maszynowego i zmniejszenie się liczby kółek wykazujących deficyt.</u>
          <u xml:id="u-6.35" who="#KonstantyDąbrowski">Uzyskano pierwsze wyniki w realizacji decyzji rządu w sprawie podnoszenia zdolności produkcyjnej gospodarstw zaniedbanych i ekonomicznie podupadłych.</u>
          <u xml:id="u-6.36" who="#KonstantyDąbrowski">Dotychczasowa realizacja programu intensyfikacji produkcji rolnej i rosnące w związku z tym nakłady na rolnictwo przyniosły istotne rezultaty. Niemniej jednak w sposobie wykorzystania środków w niektórych dziedzinach występowały niedociągnięcia powodujące nieosiągnięcie pełnej efektywności ekonomicznej.</u>
          <u xml:id="u-6.37" who="#KonstantyDąbrowski">Wskutek nienależytej konserwacji urządzeń melioracyjnych oraz niedostatecznego zagospodarowania pomelioracyjnego użytków zielonych, znacznemu — w ostatnich latach — wzrostowi nakładów inwestycyjnych na meliorację nie towarzyszyło jeszcze odpowiednie zwiększenie efektów gospodarczych w postaci wzrostu plonów i zbiorów użytków zielonych. W tej dziedzinie również państwowe gospodarstwa rolne wykazały niedomagania.</u>
          <u xml:id="u-6.38" who="#KonstantyDąbrowski">Znaczne rezerwy wzrostu hodowli tkwią w racjonalnej gospodarce paszami. Postęp w metodach żywienia, normowania zużycia pasz, racjonalnego ich skarmiania i stosowania przemysłowych mieszanek paszowych był ciągle jeszcze niedostateczny.</u>
          <u xml:id="u-6.39" who="#KonstantyDąbrowski">W dziedzinie produkcji maszyn rolniczych obok istotnych osiągnięć technicznych występowały przypadki niewłaściwego programowania produkcji niektórych asortymentów. Niedostateczna była również jakość niektórych produkowanych maszyn. Wzrostowi ilości maszyn dostarczanych rolnictwu nie towarzyszył odpowiedni rozwój bazy remontowej i produkcji części zamiennych.</u>
          <u xml:id="u-6.40" who="#KonstantyDąbrowski">Większej uwagi wymagają sprawy mechanizacji rolnictwa w państwowych gospodarstwach rolnych, w których wzrost parku maszynowego był wysoki, a stopień wykorzystania pomniejszony często między innymi przez wadliwe częstokroć rozdzielnictwo maszyn rolniczych dla poszczególnych gospodarstw oraz nieprawidłowe pod względem asortymentowym zaopatrzenie w części zamienne.</u>
          <u xml:id="u-6.41" who="#KonstantyDąbrowski">Z kolei chciałbym poświęcić kilka uwag sprawom transportu. Zakłócenia w pracy transportu na początku 1963 roku ujawniły wiele braków istniejących w tym dziale gospodarki. Wynikały one zarówno z niedomagań organizacyjnych, jak i poważnego niedoinwestowania, zwłaszcza w zakresie dostaw taboru trakcyjnego i wagonów oraz dostatecznych ilości szyn niezbędnych dla utrzymania właściwego stanu torów.</u>
          <u xml:id="u-6.42" who="#KonstantyDąbrowski">Rząd podjął środki organizacyjne, które umożliwiły wykonanie rocznych zadań przewozowych w 1963 r. Podniesiono nakłady inwestycyjne, szczególnie dla przyśpieszenia elektryfikacji kolei i rozbudowy węzła katowickiego, zwiększono też dostawy taboru i sprzętu dla kolei, przeznaczono dodatkowe środki finansowe na poprawę płac kolejarzy. Przeprowadzono odpowiednie posunięcia organizacyjne, mające na celu między innymi przejęcie przewozów, zwłaszcza na krótkich odległościach, przez transport samochodowy.</u>
          <u xml:id="u-6.43" who="#KonstantyDąbrowski">Należy jednak nadmienić, że w dalszym ciągu istnieją znaczne potrzeby inwestycyjne, których zaspokojenie jest niezbędne dla zwiększenia usług transportowych kolei i stworzenia odpowiednich rezerw w celu zapewnienia pełnej realizacji zadań, zwłaszcza w trudnych warunkach atmosferycznych i w okresach szczytów przewozowych.</u>
          <u xml:id="u-6.44" who="#KonstantyDąbrowski">Przy ocenie rozwoju gospodarki narodowej w 1963 roku szczególną uwagę należy poświęcić sprawom inwestycji. Mimo zwolnienia tempa wzrostu nakładów inwestycyjnych w stosunku do roku poprzedniego i mimo niepełnego wykonania planu inwestycji — nakłady inwestycyjne w roku 1963 były większe niż w roku 1962.</u>
          <u xml:id="u-6.45" who="#KonstantyDąbrowski">W działalności inwestycyjnej w 1963 roku obserwujemy pozytywne zmiany. Rząd podejmował kroki zmierzające do podniesienia stopnia efektywności nakładów inwestycyjnych. Spośród nich na uwagę zasługują zarówno ogólne decyzje, jak i operatywne zarządzenia zmierzające do koncentracji środków inwestycyjnych. W związku z tym zmniejszono ilość nowo rozpoczynanych budów i nastąpiło przyśpieszenie tempa realizacji obiektów kontynuowanych.</u>
          <u xml:id="u-6.46" who="#KonstantyDąbrowski">Stan dokumentacji projektowo-kosztorysowej uległ poprawie. Poważnie zmniejszyła się również ilość przypadków blokowania przez banki środków dla poszczególnych inwestycji z powodu braku dokumentacji.</u>
          <u xml:id="u-6.47" who="#KonstantyDąbrowski">W wyniku zrealizowanych nakładów inwestycyjnych w 1963 r. przekazano do użytku wiele ważnych obiektów, nastąpił przyrost zdolności produkcyjnych w istotnych dla gospodarki dziedzinach, zwiększono znacznie potencjał gospodarczy kraju.</u>
          <u xml:id="u-6.48" who="#KonstantyDąbrowski">Ilość izb mieszkalnych przekazanych w 1963 r. do użytku była większa niż w roku poprzednim, przy czym na podkreślenie zasługuje fakt wzrostu budownictwa realizowanego metodami uprzemysłowionymi.</u>
          <u xml:id="u-6.49" who="#KonstantyDąbrowski">Mimo uzyskania ogólnej poprawy, na niektórych odcinkach działalności inwestycyjnej występowały nieprawidłowości, które przyczyniały się do opóźnień w oddawaniu obiektów do eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-6.50" who="#KonstantyDąbrowski">Niedostateczny był jeszcze poziom przygotowania niektórych inwestycji do realizacji, występowały bowiem nieprawidłowości w ich programowaniu i dokumentacji projektowo-kosztorysowej. Błędy te istniały zarówno przy określaniu zadań rzeczowych inwestycji, jak i planowaniu środków.</u>
          <u xml:id="u-6.51" who="#KonstantyDąbrowski">Powodowały one konieczność zmian w planach i projektach inwestycyjnych, co wpływało na opóźnienia w realizacji i przyczyniało się do wzrostu kosztów inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-6.52" who="#KonstantyDąbrowski">W roku 1963 na skutek zaistniałych trudności nie osiągnięto pełnego zbilansowania zadań inwestycyjnych z potencjałem wykonawczym przedsiębiorstw budowlano-montażowych. Wynikało to w części z występujących w niektórych rejonach kraju niedoborów mocy produkcyjnych tych przedsiębiorstw, jak również niepełnego wykorzystania istniejącego potencjału produkcyjnego budownictwa. Zdarzały się również stosunkowo częste przypadki braku synchronizacji robót budowlano-montażowych z dostawami maszyn i urządzeń, co między innymi spowodowało ponadplanowy wzrost zapasów nie zamontowanych maszyn i urządzeń na koniec tego roku.</u>
          <u xml:id="u-6.53" who="#KonstantyDąbrowski">Jednym z istotnych czynników hamujących osiąganie właściwych wyników ekonomicznych inwestycji był niewystarczający zakres stosowania dokumentacji typowej, zarówno w budownictwie powszechnym, jak i przemysłowym.</u>
          <u xml:id="u-6.54" who="#KonstantyDąbrowski">Chciałbym obecnie pokrótce zatrzymać się na zagadnieniu kształtowania się w 1963 roku spożycia indywidualnego i zbiorowego. Wyniki w tej dziedzinie trzeba oceniać na tle przeżywanych trudności ogólnogospodarczych tego roku. Mimo zaistniałych trudności, podstawowe wskaźniki planu i budżetu w dziedzinie oświaty, kultury i zdrowia zostały wykonane z nadwyżką. Należy podkreślić, że bieżące wydatki budżetowe inwestycyjne w grupie usług socjalno-kulturalnych stanowiły 18,5% ogółu wydatków budżetowych, przy czym wskaźnik wzrostu wydatków na te cele odpowiadał wskaźnikowi wzrostu dochodu narodowego podzielonego. Rok 1963 przyniósł również dalszą poprawę w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych ludności znajdującej się w najtrudniejszych warunkach. Zwiększyły się w stosunku do roku 1962 usługi komunalne.</u>
          <u xml:id="u-6.55" who="#KonstantyDąbrowski">Duże trudności nastręczała sytuacja na rynku wewnętrznym. Mimo ogólnego przekroczenia planu obrotów detalicznych i mimo wzrostu tych obrotów w stosunku do roku 1962, w niektórych ważnych asortymentach towarów występowały niedobory. Dotyczyło to przede wszystkim mięsa i jego przetworów — w związku ze znacznym spadkiem skupu trzody chlewnej oraz niektórych artykułów przemysłowych — w związku z koniecznością ograniczenia importu surowców — głównie dla przemysłu tekstylnego.</u>
          <u xml:id="u-6.56" who="#KonstantyDąbrowski">W celu utrzymania równowagi rynkowej zwiększono produkcję artykułów przemysłowych przeznaczonych na rynek. Dokonano zmian w planach handlu zagranicznego, zarówno przez zmniejszenie eksportu artykułów rolno-spożywczych, jak i przez zwiększenie importu zbóż i mięsa. Środki te doprowadziły do złagodzenia istniejących trudności na rynku wewnętrznym.</u>
          <u xml:id="u-6.57" who="#KonstantyDąbrowski">W realizacji, budżetu państwa w 1963 roku nastąpiła, dalsza poprawa stanu dyscypliny w dysponowaniu środkami budżetu oraz racjonalnym i oszczędnym wykorzystaniu kredytów budżetowych. Przyczyniły się do tego między innymi podjęte przez rząd środki wzmacniające system nadzoru i kontroli nad gospodarką funduszem płac oraz zmiana zasad bankowej kontroli funduszu płac w przemyśle.</u>
          <u xml:id="u-6.58" who="#KonstantyDąbrowski">Wykonanie budżetu charakteryzowało się przekroczeniem dochodów, określonych ustawą budżetową, przy jednoczesnym niepełnym zrealizowaniu preliminowanych wydatków.</u>
          <u xml:id="u-6.59" who="#KonstantyDąbrowski">Osiągnięta w 1963 roku nadwyżka budżetowa przeznaczona została na sfinansowanie ponadplanowego przyrostu zapasów w przedsiębiorstwach gospodarki uspołecznionej. Przyrost ten dotyczył przede wszystkim odbudowy zapasów paliw, zwłaszcza węgla, jak również zbóż zakupionych za granicą na poczet bieżącego roku oraz zapasów niektórych artykułów w przemyśle spożywczym.</u>
          <u xml:id="u-6.60" who="#KonstantyDąbrowski">W stosunku do rolnictwa — gałęzi gospodarczej, której dalszy rozwój jest szczególnie ważny — polityka finansowa w 1963 r. znalazła swój wyraz zarówno w elastycznym postępowaniu w dziedzinie podatków, jak i zwiększonej akcji kredytowej. W roku 1963 rolnictwo korzystało z kredytów wyższych o 47% niż w roku poprzednim.</u>
          <u xml:id="u-6.61" who="#KonstantyDąbrowski">Wysoki Sejmie! Analiza przebiegu wykonania planu za okres 10 miesięcy bieżącego roku wskazuje, że środki podejmowane w roku 1963 oraz długofalowe prace nad usprawnieniem planowania i zarządzania gospodarką narodową pozwoliły nie tylko na wykonanie zadań planu w okresie sprawozdawczym, lecz przyczyniły się do wzmocnienia ogólnej równowagi gospodarczej w roku 1964.</u>
          <u xml:id="u-6.62" who="#KonstantyDąbrowski">Reasumując należy stwierdzić, że pomimo poważnych trudności, podstawowe zadania planu gospodarczego i budżetu państwa na rok 1963 zostały wykonane zgodnie z uchwałą Sejmu o Narodowym Planie Gospodarczym i ustawą budżetową.</u>
          <u xml:id="u-6.63" who="#KonstantyDąbrowski">Na podstawie art. 28 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz, ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli — w imieniu kolegium Najwyższej Izby Kontroli wnoszę o udzielenie rządowi absolutorium za okres od 1 stycznia 1963 r. do 31 grudnia 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-6.64" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.65" who="#KonstantyDąbrowski">Głos ma poseł Stanisław Cieślak — sprawozdawca 2 punktu porządku dziennego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#StanisławCieślak">Wysoki Sejmie! Sprawozdanie rządu z wykonania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa w roku 1963 oraz wniosek Najwyższej Izby Kontroli w sprawie udzielenia rządowi absolutorium za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1963 r. — były przedmiotem rozważań wszystkich komisji sejmowych. Otrzymaliśmy zarówno sprawozdanie rządu, jak i uwagi Najwyższej Izby Kontroli — co warte jest pochwały — w tym roku znacznie wcześniej niż w latach poprzednich i dlatego komisje mogły poświęcić znacznie więcej czasu i uwagi rozpatrzeniu ich w tym roku, niż w latach poprzednich.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#StanisławCieślak">Rozpatrywanie przez Sejm sprawozdania z działalności rządu w roku ubiegłym to zarówno obowiązek konstytucyjny Sejmu, jak i okazja do oceny trafności przewidywań planistycznych, do skontrolowania skuteczności przyjętych metod planowania i zarządzania gospodarką narodową. Chodzi zwłaszcza o takie wnioski z tej oceny, które mogą pomóc w stałym ulepszaniu tych metod.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#StanisławCieślak">Rok 1963 był jednym z trudniejszych lat w całym XX-leciu Polski Ludowej. Głównym źródłem tych trudności była sytuacja w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#StanisławCieślak">Poważny nieurodzaj zbóż w roku 1962 zbiegł się z nieurodzajem roślin okopowych, stwarzając w roku 1963 bardzo niekorzystną, ze względu na braki w bazie paszowej, sytuację dla hodowli. Susza letnia 1963 roku uszczupliła w dodatku także zasoby pasz objętościowych. W rezultacie pogłowie trzody chlewnej obniżyło się w roku 1963 o około 2 miliony sztuk, czyli o 14%, skup żywca spadł o 10,5%, skup mleka o 7,2%, skup jaj o 12,6% w porównaniu z rokiem poprzednim.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#StanisławCieślak">Wpłynęło, to w istotny sposób na zaopatrzenie rynku wewnętrznego i na sytuację w handlu zagranicznym, gdyż eksport artykułów rolno-spożywczych odgrywa jeszcze dużą rolę w naszych obrotach zagranicznych, zwłaszcza z krajami kapitalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#StanisławCieślak">Ustalając u progu roku 1963 wskaźniki rozwoju gospodarki narodowej trzeba było przyjąć wolniejsze niż w latach ubiegłych tempo wzrostu produkcji przemysłowej, dochodu narodowego oraz poziomu spożycia i z dużą rozwagą trzeba było nakreślać rozmiary procesów inwestycyjnych. Liczyć się bowiem należało ze zmniejszeniem eksportu artykułów rolno-spożywczych oraz potrzeb ą znacznie większego niż w latach ubiegłych importu zbóż i pasz, a nawet importu pewnych ilości mięsa. Powstała stąd duża luka w bilansie płatniczym kraju miała być częściowo wyrównana zwiększonym eksportem maszyn, urządzeń, a także surowców, a częściowo ograniczeniem importu niektórych podstawowych surowców, zwłaszcza dla przemysłu lekkiego, co z kolei zmniejszało możliwości podaży przemysłowych artykułów konsumpcyjnych na rynek wewnętrzny i zmuszało do ostrożnego planowania wzrostu poziomu spożycia ludności. Mimo dużej ostrożności i należytej rozwagi w określaniu zadań planu w jego wykonaniu wystąpiły znacznie większe niż można to było przewidzieć trudności. Wpłynęła na to przede wszystkim wyjątkowo mroźna i śnieżna zima na przełomie lat 1962/1963, do której gospodarka nasza, a zwłaszcza budownictwo i transport, nie były w należyty sposób przygotowane. Dał się wówczas tak bardzo dotkliwie odczuć brak rezerw w naszej gospodarce narodowej, które można byłoby uruchomić w najbardziej zagrożonych punktach realizacji planu. Wystąpiły bowiem wówczas poważne zakłócenia w pracy transportu, zwłaszcza w tak obciążonym i newralgicznym jego punkcie, jakim jest węzeł katowicki. Te zakłócenia spowodowały z kolei zahamowania w bieżących dostawach węgla i energii elektrycznej dla przemysłu. Nie można było na bieżąco wykonywać planów produkcji, zwłaszcza tych wyrobów przemysłowych, które wymagają wiele węgla — jak wyroby chemiczne, materiały budowlane, wyroby hutnicze itp. Powstały również duże opóźnienia w realizacji planu budownictwa i zakłócenia w przebiegu procesów inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#StanisławCieślak">W następnych miesiącach w związku z usuwaniem bezpośrednich skutków zimy, jak i z koniecznością nadrabiania w następnych kwartałach niedociągnięć w realizacji planu I kwartału, miał miejsce dodatkowy wzrost zatrudnienia i funduszu płac znacznie powyżej założeń planu. Te przekroczenia przy zmniejszonych możliwościach podaży artykułów żywnościowych i wyrobów przemysłu lekkiego mogłyby wywołać duże perturbacje w sytuacji rynkowej, gdyby ich w porę nie opanowano. Tego typu niespodzianek i nagłych zagrożeń wystąpiło wiele w 1963 r. Trzeba przyznać, i zwróciły na to uwagę komisje sejmowe, że rząd szybko i w porę reagował na te zagrożenia i energicznie przystępował do ich przezwyciężania. Jeśli nie wszystkie straty udało się odrobić, to głównie z powodu braku rezerw, a nie z powodu opieszałości w działaniu.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#StanisławCieślak">Pamiętamy wszyscy dramatyczną walkę, jaka rozgorzała w pierwszych miesiącach 1963 r., aby uruchomić zamrożony i zasypany śniegiem węzeł katowicki, z jaką uwagą śledziliśmy stały wzrost załadunku i liczby odchodzących z węglem pociągów, na które czekał cały kraj. Jak to podkreśliła z uznaniem Komisja Komunikacji i Łączności, omawiając sprawozdanie rządu, nie poprzestano wówczas tylko na doraźnych zarządzeniach. Przystąpiono do kompleksowego porządkowania sytuacji w węźle katowickim i innych bardziej przeciążonych węzłach kolejowych. Zwrócono baczniejszą uwagę na koordynację transportu kolejowego, samochodowego i wodnego, podjęto bardzo wiele innych decyzji znaczeniem swym daleko wykraczających poza sam rok 1963, a mających na celu usprawnienie pracy transportu. Prace te i wysiłki powinny być zdaniem komisji konsekwentnie w dalszym ciągu realizowane.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#StanisławCieślak">Analizując sprawozdanie rządu za 1963 r. komisje sejmowe zwróciły także uwagę na wielką rolę, jaką w przezwyciężeniu trudności i zagrożeń 1963 r., zwłaszcza dla umocnienia równowagi rynkowej, odegrała realizacja wspólnej uchwały Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych w sprawie umocnienia dyscypliny płac i zatrudnienia z 15 lipca 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#StanisławCieślak">Wkład, jaki wniosły do realizacji tej uchwały zarówno samorządy robotnicze, jak i dyrekcje zakładów, zasługuje na duże uznanie i pozwała mieć nadzieję, ze i w latach następnych, a będą to trudne lata wyżu demograficznego, samorządy robotnicze i dyrekcje zakładów strzec będą z równą uwagą jak i w roku 1963 właściwych proporcji pomiędzy wskaźnikami wzrostu produkcji, zatrudnienia, wydajności pracy i funduszu płac, bo to ma decydujące znaczenie dla harmonijnego rozwoju wielu procesów gospodarczych i ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#StanisławCieślak">Analizując stan równowagi rynkowej w 1963 roku, Komisja Handlu Wewnętrznego stwierdziła, ze mimo znacznej poprawy w tej sytuacji w roku 1964, podobne zagrożenia jak w roku ubiegłym mogą wystąpić w podobnych sytuacjach również i w latach następnych. Dlatego też jednym z najważniejszych zadań rządu powinna być w dalszym ciągu troska o umocnienie nie tylko globalnej, ale i odcinkowej równowagi rynkowej. Trzeba w tym celu stale doskonalić rozeznanie potrzeb rynku, wypracować bardziej racjonalne od obecnie obowiązujących zasady podziału masy towarowej pomiędzy wieś i miasto i pomiędzy poszczególne regiony kraju, umacniać rolę umów zawieranych pomiędzy przemysłem i handlem, zapewnić większą skuteczność systemowi kar konwencjonalnych, zmierzać do wygospodarowania większych rezerw towarowych dla handlu detalicznego, śmielej wykorzystywać możliwości przeceny i możliwości zmiany cen dla kształtowania popytu ludności w odpowiednim kierunku.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#StanisławCieślak">Duży wysiłek zdaniem komisji sejmowych został podjęty przez rząd w 1963 roku, jeśli chodzi o usprawnienie budownictwa. Zmniejszono stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach budowlanych i w biurach projektowych do stanu uzasadnionego poziomem produkcji, podjęto starania w kierunku większego upowszechnienia typowych budynków i szerszego stosowania przemysłowych metod pracy, przestrzegania normatywów kosztów w budownictwie mieszkaniowym; wprowadzono także głębokie zmiany w organizacji naczelnych władz budownictwa oraz w organizacji i w zakresie działania i w stopniu powiązania z Ministerstwem Budownictwa większości przedsiębiorstw budowlano-montażowych.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#StanisławCieślak">Zmiany tak głębokie, oczywiście, nie od razu owocują, zwłaszcza, że niektóre z nich miały charakter ciężkiej i trudnej operacji. W roku 1963 budownictwo :nie wykonało planu i zamknęło rok niedoborem w planowanej akumulacji finansowej w wysokości 4,5 mld zł, ale już w roku bieżącym znacznie poprawiło swe wyniki. Przewidywane wykonanie planu zamknie się w okolicach 99%, a niedobór akumulacji wyniesie już tylko 1,9 mld zł. Jednak proces dalszego usprawniania budownictwa i przystosowania go do stale rosnących zadań rozpoczęty w roku 1963 z takim powodzeniem, trudno uznać już za całkowicie zakończony i sytuacja w budownictwie, a zwłaszcza poziom jego kosztów, stale musi być w centrum uwagi rządu.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#StanisławCieślak">Jedną z centralnych. obecnie spraw są problemy dalszego rozwoju i unowocześniania naszego rolnictwa. Dlatego tez nie tylko Komisja Rolnictwa i Przemysłu spożywczego, ale i wiele innych komisji sejmowym ze specjalną uwagą analizowały sprawozdania z działalności rządu w sferze rolnictwa w 1963 roku. Wobec spadku pogłowia trzody, dla zahamowania tego procesu rząd zwiększył znacznie pomoc paszową i finansową, zwłaszcza dla hodowców materiału matecznego. Dostawy pasz przemysłowych dla rolnictwa były w roku 1963 o 400 tys. ton większe niż w roku 1962. Jednocześnie podjęto środki zmierzające do szybszego wzrostu pogłowia bydła rogatego i zwiększenia na tej drodze podaży mięsa na rynek wewnętrzny. Przystąpiono więc do kontraktacji młodego bydła rzeźnego, rozszerzono pomoc hodowlaną i kredytową. Dzięki temu ubytek 200 tys. ton w skupie żywca wieprzowego wyrównano w połowie, skupiono bowiem żywca wołowego o 100 tys. ton więcej w roku 1963 niż w roku 1962. Rozszerzono również pomoc paszową dla hodowców drobiu. Z dużą konsekwencją i wytrwałością kontynuowane były także wysiłki zmierzające do unowocześnienia naszego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#StanisławCieślak">Zmniejszenia na przykład nakładów inwestycyjnych w całej gospodarce narodowej o 3,7 mld zł, konieczne ze względu na powstałe napięcia i zagrożenia, w minimalnym tylko stopniu objęły inwestycje rolnicze. Wskaźnik wzrostu inwestycji rolniczych wyniósł w 1963 r. — 9,9%, podczas gdy identyczny wskaźnik dla przemysłu wyniósł — 4,4%, dla budownictwa — 5,2%.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#StanisławCieślak">Zaopatrzenie rolnictwa w środki produkcji uległo też znacznej poprawie: w dostawach nawozów sztucznych prawie o 3%, materiału siewnego i sadzeniaków o 23%, pasz treściwych o 27%, maszyn i narzędzi rolniczych o 18,2%, materiałów budowlanych o prawie 16%.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#StanisławCieślak">Trzeba przyznać, że działalność rządu w dziedzinie rolnictwa była bardzo operatywna i skuteczna, w porę reagowano na zagrożenia dające się usunąć w realizacji planu. Ta działalność pobudzała aktywność samych chłopów w kierunku przezwyciężania skutków nieurodzaju i ich wysiłki, mające na celu dalszy wzrost produkcji rolnej. Wymownym tego dowodem jest fakt, że mimo iż był to rok słabego urodzaju i dla rolników niezbyt dochodowy — inwestycje chłopskie ze środków własnych, wsparte kredytami bankowymi wzrosły w 1963 r. o 3,4%, a nie spadły, jakby w takich warunkach można się było spodziewać. Bardziej lub mniej pomyślne warunki klimatyczne mają duży wpływ na poziom produkcji rolnej. Zdarza się jednak i tak, że warunki klimatyczne są pomyślne i wówczas często występuje ponadplanowy, większy niż zwykle urodzaj ziemniaków, warzyw i owoców. Otóż sprawa ta nie straciła nic ze swej aktualności, a mówię to w związku z wysokim urodzajem warzyw w 1963 r. i pewnymi trudnościami, jakie się wówczas zarysowały w zbycie tych warzyw. Chodzi o stałe, coraz lepsze przystosowanie naszego aparatu skupu do zdejmowania i zagospodarowania wszystkich nadwyżek rolnych, nawet w latach ponadplanowego urodzaju.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#StanisławCieślak">Jeżeli chodzi o doinwestowanie i usprawnienie skupu rolnego zrobiono do tej pory w ostatnich kilku latach bardzo wiele, ale sprawa ta jest stale aktualna, gdyż trudności w tej dziedzinie wpływają demobilizująco na rolnictwo. Dlatego trzeba o niej pamiętać w najbliższej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#StanisławCieślak">Trudny rok 1963 ujawnił także liczne jeszcze braki w naszym systemie kontroli tak wewnętrznej, jak i zewnętrznej, w resortach, zjednoczeniach i zakładach pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#StanisławCieślak">Bardzo słusznie Rada Ministrów specjalne posiedzenie w dniu 15 listopada br. poświęciła omówieniu i realizowaniu wniosków wypływających z kontroli, jakie Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w 1963 r. w wielu przedsiębiorstwach, urzędach i instytucjach. Wydaje się, że tradycja tego typu posiedzeń i zainteresowań Rady Ministrów powinna być utrzymana i w przyszłości, gdyż umocnienie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej stanowi najbardziej skuteczna tamę przeciwko wszelki ego rodzaj u marnotrawstwu, nieposzanowaniu mienia społecznego i możliwościom powstawania nadużyć i kradzieży.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#StanisławCieślak">Charakteryzując wykonanie budżetu państwa za rok 1963 należy podkreślić, że dochody budżetu zostały zrealizowane w kwocie 265.4 mld zł, co oznacza ich tylko bardzo nieznaczne, bo o 0,7% przekroczenie w stosunku do ustawy budżetowej. Równocześnie wydatki zostały wykonane z pewną oszczędnością wynosząca 3,5% uzasadniona w tak trudnej sytuacji. Ta oszczędność jest godna pochwały.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#StanisławCieślak">Ogólna kwota wydatków wyniosła 251,2 mld zł. W sumie realizacja budżetu zapewniła sfinansowanie wydatków na rozwój gospodarki narodowej, jak również wydatków na dalszy rozwój działalności socjalnej i kulturalnej państwa, a z osiągniętych nadwyżek umożliwiła sfinansowanie wzrostu zapasów i rozszerzenie akcji kredytowej dla wsi i sfinansowanie rezerw, zwłaszcza towarów rynkowych i paliw, co stworzyło lepsze warunki do realizacji zadań w 1964 roku.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#StanisławCieślak">Mimo, że rok był tak trudny, zadania planu gospodarczego w podstawowych dziedzinach w roku 1963 zostały wykonane, a w niektórych nawet poważnie przekroczone. Produkcja przemysłowa zwiększyła się o 5,5%, produkcja rolna o 4,1%. Nie wykonały tylko w pełni swych zadań planowych takie działy gospodarki narodowej, jak transport i budownictwo. Dochód narodowy wzrósł o 6,9%, spożycie ludności — o 4,8%, inwestycje — o 3%.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#StanisławCieślak">Stało się tak zarówno na skutek odpowiednich, w porę podejmowanych decyzji rządu, jak również w wyniku właściwej, pełnej ofiarności i świadomości postawy społeczeństwa w obliczu rysujących się trudności i zagrożeń w realizacji planu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#StanisławCieślak">Wyraziło się to w ofiarnej pracy klasy robotniczej, zwłaszcza kolejarzy, górników, hutników, marynarzy i dokerów w okresie ciężkiej zimy, w dużych wysiłkach i inicjatywach chłopskich, zmierzających do zmniejszenia skutków nieurodzaju. O zaufaniu i poparciu ludności dla polityki gospodarczej rządu, który mu siał podejmować w tym trudnym roku decyzje nieraz mało popularne, choć konieczne, świadczy także wzrost oszczędności ludności w PKO i spółdzielniach oszczędnościowo-pożyczkowych łącznie o 9 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#StanisławCieślak">Ta aktywna, świadoma sytuacji postawa społeczeństwa wyraziła się w pełnym poparciu dla uchwał XIV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, które zwróciło uwagę na konieczność dokonania przez rząd w związku z powstałą sytuacją pewnych zmian w planie 5-letnim, wyraziła się także w piękne i formie czynów społecznych, podejmowanych przez ludność, a wartość tych czynów osiągnęła w roku 1963 prawie 3 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#StanisławCieślak">Dzięki tym wszystkim czynnikom rok 1963 mimo wielu trudności był rokiem może nieco wolniejszego, niż w latach ubiegłych, ale jednak widocznego rozwoju gospodarki i kultury narodowej. Gdy porównamy wyniki naszej pracy w roku 1963 z wynikami innych państw, takich jak na przykład Holandia czy NRF, które tak jak my przeżywały podobne skutki nieurodzaju i wyjątkowo ciężkiej zimy, to porównanie to, mimo że tamte kraje są od nas zasobniejsze, nie wypada na naszą niekorzyść.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#StanisławCieślak">Nasz system planowej gospodarki zdał w tym trudnym 1963 roku egzamin. Biorąc to wszystko pod uwagę, zgodnie z ocenami i wnioskami wszystkich komisji sejmowych Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów za moim pośrednictwem zgłasza na plenum Sejmu następujące wnioski, o których uchwalenie proszę.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#StanisławCieślak">Komisja wnosi:</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#StanisławCieślak">Wysoki Sejm powziąć raczy następujące uchwały:</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#StanisławCieślak">1. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zatwierdza sprawozdanie rządu z wykonania Narodowego Planu Gospodarczego za rok 1963,</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#StanisławCieślak">2. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zatwierdza sprawozdanie rządu z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#StanisławCieślak">3. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zgodnie z wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli, udziela rządowi absolutorium za okres od 1 stycznia 1963 r. do 31 grudnia 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#ZenonKliszko">Otwieram łączną dyskusję nad punktem pierwszym i drugim porządku dziennego. Głos ma poseł Józef Tejchma.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JózefTejchma">Wysoka Izbo! Należy wyrazić zadowolę nie, że w tym roku rząd przesłał do Sejmu projekt planu i budżetu w terminie wcześniejszym niż w poprzednich Jatach. Stworzy to warunki dla większej aktywności przedsiębiorstw, załóg, fachowców i samorządu w przedyskutowaniu ich zadań na rok 1965.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#JózefTejchma">Ostateczny plan przedsiębiorstwa — powinien być wynikiem konfrontacji wstępnych, centralnie ustalonych wskaźników z opinią załóg i fachowców z ich doświadczeniem i znajomością sytuacji we własnym zakładzie pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#JózefTejchma">W ocenie roku 1964 — należy podkreślić wzrost inicjatywy produkcyjnej pracowników gospodarki narodowej w poprawianiu efektywności naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#JózefTejchma">Podstawa, z której startujemy do nowych zadań w roku 1965, jest pomyślna dzięki temu, że w okresie 10 miesięcy osiągnęliśmy dobre, lepsze od planowanych i znacznie lepsze niż w roku 1963, wyniki w rozwoju gospodarki na najważniejszych jej odcinkach.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#JózefTejchma">Umocniliśmy równowagę ekonomiczną kraju, utrzymaliśmy w zasadzie właściwe proporcje miedzy wzrostem produkcji, zatrudnienia, funduszu płac i wydajności pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#JózefTejchma">Po przejściowym zahamowaniu odbudowaliśmy odpowiadające naszym możliwościom i potrzebom tempo wzrostu gospodarczego, które osiągnęło wskaźnik 8,9% w porównaniu z planem, który ustalono na poziomie 6,3%.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#JózefTejchma">Po wielu latach wysiłków, osiągnęliśmy przekroczenie założeń w zakresie obniżki kosztów produkcji. Polepszyła się gospodarka zapasami, przyśpieszona została rotacja środków obrotowych.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#JózefTejchma">Godne szczególnego podkreślenia są nasze osiągnięcia w roku 1964 w zakresie wydajności pracy. Dyrektywy planu 5-letniego co do udziału wydajności pracy w przyroście produkcji w latach ubiegłych nie były realizowane. W tym roku po raz pierwszy dyrektywa ta została wykonana. Wzrost wydajności pracy osiągnięty za 9 miesięcy jest o 3 punkty większy od założonego w planie rocznym.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#JózefTejchma">W roku 1961 osiągnęliśmy wzrost wydajności pracy o 7,5%, w 1962–4,3%, w 1963 — tylko o 2,8%, w tym roku o 7,4%. Jest to duży sukces naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#JózefTejchma">Poważny wzrost wydajności pracy w roku bieżącym związany jest między innymi ze znaczną poprawą dyscypliny pracy i lepszym wykorzystaniem minimalnego czasu pracy. Znajduje to odbicie w wydatnym zmniejszeniu się ogólnej liczby godzin nadliczbowych, godzin przestojowych oraz godzin opuszczonych z powodu choroby lub bez usprawiedliwienia.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#JózefTejchma">Dzięki znacznemu wzrostowi wydajności pracy przy jednoczesnej poprawie jej dyscypliny, wzajemne proporcje między funduszem płac a rozmiarami produkcji układają się w tym roku o wiele bardziej prawidłowo niż w jakimkolwiek roku poprzednim.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#JózefTejchma">Pozytywne wyniki w zakresie wydajności pracy powinniśmy umacniać nadal, gdyż jest to jeden z najważniejszych warunków oparcia wzrostu płac na trwałej i zdrowej podstawie. W roku nadchodzącym, zgodnie z przewodnią ideą dominować musi zasada: uzyskiwać najlepsze rezultaty przy najmniejszych nakładach, zapewniając coraz lepsze zaspokojenie potrzeb ludności. Realizować będziemy równolegle dwojakiego rodzaju zadania :</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#JózefTejchma">— po pierwsze — rozwijać najbardziej nowoczesne gałęzie i metody produkcji związane z przyśpieszeniem wzrostu całej gospodarki i produkcji eksportowej o lepszej strukturze;</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#JózefTejchma">— po drugie — przyśpieszać postęp techniczny, zwiększać wymogi jakościowe, lepiej dostosowywać strukturę produkcji do potrzeb odbiorców.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#JózefTejchma">Kierunki inwestycji, metody produkcji i bodźce materialne w szczególnym stopniu ustawiane są w roku 1965 pod kątem intensyfikacji postępu jakościowego produkcji przemysłowej. Jakościowy postęp tej produkcji jest jednym z najważniejszych celów rozwoju gospodarki w przyszłej pięciolatce — w latach 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#JózefTejchma">Znajdujemy się obecnie na takim etapie rozwoju, że stosować musimy intensywne metody wzrostu produkcji, to jest przede wszystkim na drodze postępu technicznego, lepszego wykorzystania istniejących mocy produkcyjnych, lepszej technologii, doskonalenia organizacji pracy, wzrostu wydajności, mniejszej materiałochłonności, lepszej efektywności inwestycji i eksportu. Każdy konkretny krok naprzód w tej dziedzinie, to dalsze poprawianie ogólnej efektywności naszej gospodarki. Podnosić musimy nadal role zaplecza naukowo-technicznego, szczególnie w przemyśle maszynowym, intensyfikować prace konstrukcyjne, przyśpieszać wykonywanie prototypów i przekazywanie nowych najnowocześniejszych rozwiązań do produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#JózefTejchma">Niedostateczna efektywność gospodarki dotyczy w szczególnej mierze dziedziny eksportu. Poziom eksportu, a zwłaszcza jego struktura, jest ważnym wskaźnikiem rozwoju i stanu naszej gospodarki. Zwiększenie eksportu maszyn i urządzeń, zdobywanie dla nich najbardziej wymagających rynków — to jedno z najważniejszych i najtrudniejszych zadań, które musimy realizować w celu utrzymania dobrej sytuacji płatniczej w obrotach zagranicznych. Jest to zadanie tym bardziej pilne, że stopniowo spadać będzie rola artykułów pochodzenia rolniczego w handlu zagranicznym ze względu na niska opłacalność eksportu wielu artykułów rolnych, ze względu na program stopniowego ograniczania importu zbóż i konieczność coraz lepszego pokrywania wewnętrznych potrzeb w zakresie żywności.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#JózefTejchma">Coraz szersza staje się świadomość w naszym społeczeństwie, że w ostatecznym rachunku o poziomie życia ludności decyduje rozwój sił wytwórczych, a rozwój ten nie jest możliwy bez racjonalnie rosnących inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#JózefTejchma">Zmniejszenie obciążenia związanego z przyśpieszonym wzrostem gospodarczym, uczynienie wysiłku inwestycyjnego mniej odczuwalnym jest możliwe przede wszystkim na drodze pełnego wykorzystania rezerw produkcyjnych i lepszej efektywności inwestycji. Rok 1965 powinien przynieść na tych odcinkach dalszy postęp. Jest on możliwy w szczególności na drodze dalszego doskonalenia koordynacji działalności inwestycyjnej i produkcyjnej w przekroju terenowym oraz na drodze wykrywania rezerw bezinwestycyjnego wzrostu produkcji. W tym duchu podjęte zostały uchwały ostatniego Plenum KC partii, które wskazują metody opracowywania planów zakładowych już w odniesieniu do roku 1965, a szczególnie w stosunku do przyszłego planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#JózefTejchma">Osiągnięcia gospodarcze 1964 roku i dalszy konsekwentny wysiłek w roku 1965 pozwalają zmniejszać rozpiętość między tempem wzrostu produkcji środków produkcji i środków spożycia oraz poważnie zwiększyć dostawę środków materiałowych dla gospodarki rolnej, co zapewni lepsze zaopatrzenie rynku i przyśpieszenie wzrostu spożycia indywidualnego.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#JózefTejchma">W dziedzinie rolnictwa rok 1965 podobnie jak zarysowany plan na lata 1965–1970 — oznacza kontynuowanie dotychczasowej polityki, przy znacznym wzroście środków materialnych przeznaczonych na rozwój produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#JózefTejchma">Rolnictwo nasze jest coraz bardziej odporne na złe warunki klimatyczne dzięki postępowi agrotechnicznemu, technicznemu i organizacyjnemu. Osiągnęliśmy stosunkowo wyroki poziom gospodarki nasiennej, która była i jest istotnym czynnikiem wzrostu plonów. Poważną w tym rolę odgrywały PGR.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#JózefTejchma">Stopniowo kształtujemy system powszechnej ochrony roślin. Stworzyliśmy ustawowe i organizacyjne zręby gospodarowania na zmeliorowanych użytkach zielonych, jakkolwiek wyniki są tutaj jeszcze niezadowalające.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#JózefTejchma">Unowocześniamy gospodarkę paszową, na przykład realizując program budowy silosów, oraz racjonalizujemy żywienie zwierząt, upowszechniając wymianę pasz przemysłowych za zboże. Rozwijamy stopniowo system powszechnej oświaty, rolniczej. Usprawniamy obsługę rolnictwa — zwłaszcza w zakresie obrotu. Pogłębiamy powiązania produkcyjne przemysłu przetwórczego z plantatorami — producentami surowca.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#JózefTejchma">Postęp w wymienionych dziedzinach wykracza poza ramy agrotechniczno-organizacyjne. Istnieją w tym postępie elementy strukturalnych zmian naszego rolnictwa w sensie tworzenia szerokiej bazy specjalistycznych przedsiębiorstw usługowo-produkcyjnych, fachowych kadr i powiązań produkcji rolnej z rynkiem i przetwórstwem.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#JózefTejchma">Wszystkie te rozwiązania kształtowały się i kształtują pod niemałym wpływem doświadczenia, krytyki i usprawniających wniosków setek tysięcy aktywistów i fachowców. Wyraża się w tym aktywna rola masowej, codziennej, cierpliwej działalności na wsi w kształtowaniu polityki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#JózefTejchma">Wielkie i ważne decyzje zapadają rzadko. O postępie decyduje codzienna praca, małe i drobne usprawnienia, nieustanne poprawianie wyników gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#JózefTejchma">W rolnictwie najważniejszym i najtrudniejszym zadaniem w roku 1965 jest dalszy — choć nieznaczny — wzrost pogłowia trzody i utrzymanie osiągniętego stanu pogłowia bydła. Należy pozytywnie ocenić szybką reakcję rządu na sytuację, jaka wytworzyła się w połowie bieżącego roku, kiedy odnotowaliśmy znaczny wzrost pogłowia trzody w stosunku do roku 1963 przy równoczesnym spadku zbiorów zbóż o około 1 mln ton.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#JózefTejchma">Podjęte wówczas decyzje zwiększania kosztem dodatkowego importu zbóż sprzedaży pasz dla rolnictwa z 1.800 tys. ton w 1963/1964 roku do 2.400 tys. ton ma rok 1964/1965, nie licząc 300 tys. ton pasz przeznaczonych na wymianę za zboże, stwarzają możliwość stabilizacji pogłowia, uniknięcia zmniejszenia stanu macior. Jest to jedna z najważniejszych decyzji roku 1964, decyzji o wielkim znaczeniu dla produkcji zwierzęcej, dla rynku żywnościowego, dla konsumenta.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#JózefTejchma">Należy nadal doskonalić politykę paszową, czynić ją bardziej elastycznym instrumentem w oddziaływaniu na produkcję zwierzęcą, w zapobieganiu nagłym spadkom tej produkcji, w zachowywaniu niezbędnego pogłowia macior dla produkcji prosiąt. W przyszłych latach politykę przeciwdziałania spadkom pogłowia zwierząt powinniśmy prowadzić przede wszystkim na zasadzie gromadzonych rezerw zbóż paszowych.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#JózefTejchma">Należy też nadal konsekwentnie racjonalizować żywienie zwierząt, zastępować zboże paszami przemysłowymi, które — jak wykazały masowe pokazy tuczu — dają lepsze przyrosty dzienne przy mniejszym zużyciu pasz i pozwalają osiągać wyższą jakość i wyższe klasy tuczników.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#JózefTejchma">Warto wspomnieć, że specyficzną cechą naszej bazy paszowej produkcji mięsa wieprzowego jest wielka, znaczna rola ziemniaka w tej produkcji. W ostatnich latach osiągnęliśmy wielki postęp w plonach ziemniaka i w zbiorach ziemniaka. W ostatnich dwóch latach te zbiory osiągnęły granice 47–48 mln ton. Wysokość zbiorów ziemniaka bardzo często w decydującej mierze określa możliwości i poziom naszej produkcji mięsa wieprzowego. I to jest fakt pozytywny.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#JózefTejchma">Równocześnie faktem negatywnym jest to, że w zakresie utylizacji ziemniaka, sposobów jego przechowywania, konserwacji, nie uczyniliśmy po wojnie większego kroku naprzód. W tym zakresie stoją przed nami poważne zadania racjonalizacji, ulepszenia tej dziedziny po to, by uniknąć strat, jakie powstają przy obecnych tradycyjnych sposobach konserwacji i używania ziemniaka jako paszy.</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#JózefTejchma">Powiększanie zasobów paszowych i rozszerzanie produkcji mięsa to zadania, które pozostaną najważniejszymi przez długie jeszcze lata. Od rozwiązania tego zadania zależy bezpośrednio polepszenie zaopatrzenia rynku w mięso i przetwory mięsne. W roku przyszłym, dzięki wzrostowi skupu trzody i bydła rzeźnego, jaki obecnie ma miejsce i będzie miał, w roku przyszłym uzyskamy możliwość odczuwalnej poprawy zaopatrzenia rynku w mięso, przetwory mięsne, tłuszcze. Nie mamy jednak podstaw do twierdzenia, że problem ten zostanie w pełni i trwale rozwiązany w najbliższych latach.</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#JózefTejchma">Napięcia na rynku mięsnym mają swoje źródło zarówno w niedostatecznym tempie wzrostu produkcji zwierzęcej, jak też i w szybkim wzroście popytu. Szybki wzrost zapotrzebowania na artykuły żywnościowe wyższego rzędu jest zjawiskiem towarzyszącym gospodarce i społeczeństwu o silnej dynamice rozwoju i przemian.</u>
          <u xml:id="u-9.35" who="#JózefTejchma">Mając na uwadze nienadążanie produkcji mięsa w stosunku do popytu, powinniśmy nie tylko intensyfikować tę produkcję — o czym już mówiłem — ale także rozwijać produkcję i rozszerzać konsumpcję owoców i warzyw, które w pewnym zakresie mogą być substytutami mięsa, które zresztą niezależnie od problemu mięsa, oznaczają żywienie na wyższym, racjonalniejszym poziomie.</u>
          <u xml:id="u-9.36" who="#JózefTejchma">Tymczasem produkcja, dystrybucja i przetwórstwo warzyw i owoców pozostają u nas jeszcze na niewystarczającym poziomie. Produkcję owoców cechuje niedostateczna jakość, konsumpcję warzyw — nadmierna sezonowość, przetwórstwo — ubogość asortymentu, Zmiany we wszystkich tych ogniwach są niezmiernie ważną sprawą i mają wielki wpływ na stan wyżywienia i poziom kosztów utrzymania.</u>
          <u xml:id="u-9.37" who="#JózefTejchma">Niepokojącym zjawiskiem w dziale produkcji zwierzęcej jest trwająca od kilku lat stagnacja w skupie mleka. Jedynie państwowego gospodarstwa rolne zwiększają dostawy mleka. Planowany na rok 1965 skup 3.750 mln litrów mleka jest nie większy, jak w latach 1959–1960, a mniejszy niż w latach 1961–1962, zaś minimalnie wyższy niż w latach 1963–1964.</u>
          <u xml:id="u-9.38" who="#JózefTejchma">Mleko i przetwory mleczne stanowią tak bardzo podstawowy, białkowy artykuł żywnościowy, że sytuacja na odcinku produkcji i skupu mleka musi być stale analizowana w celu podejmowania odpowiednich wysiłków poprawiających sytuację.</u>
          <u xml:id="u-9.39" who="#JózefTejchma">Zadaniem przemysłu i spółdzielczości mleczarskiej jest przyśpieszać mechanizację doju krów, aby duża pracochłonność nie zniechęcała do tego działu produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.40" who="#JózefTejchma">Należy kontynuować prace nad stworzeniem i rozszerzaniem produkcji odpowiednich pasz mlekozastępczych dla prosiąt i cieląt. Należy także aktywizować działalność w zakresie skupu, który nie objął jeszcze swoją siecią wszystkich rejonów produkcji mleka.</u>
          <u xml:id="u-9.41" who="#JózefTejchma">W inwestycjach rolnych utrzymują się nadal dysproporcje i napięcia między zadaniami budowlano-montażowymi a potencjałem przedsiębiorstw wykonawczych. Wobec znacznie wzrastających zadań w inwestycjach budowlanych w przyszłej pięciolatce — należy nadal umacniać organizacje budownictwa, zwłaszcza wykonawstwa budownictwa rolnego. Sytuacja polepszyła się znacznie z chwilą utworzenia w 10 województwach zjednoczeń budownictwa rolnego należących do resortu Ministerstwa Rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-9.42" who="#JózefTejchma">Budownictwo rolne — szczególnie na wsi — cechuje się dużym rozproszeniem, niewielkim rozmiarem poszczególnych inwestycji — agronomówek, szop, garaży, punktów skupu itp.</u>
          <u xml:id="u-9.43" who="#JózefTejchma">Zdecentralizowana inicjatywa w rozwiązywaniu drobnych zadań przez gminne spółdzielnie i spółdzielnie usługowo-wytwórcze jest bardziej efektywna, mniej pociąga kosztów niż wtedy, gdy te zadania chcemy rozwiązywać przez wielkie przedsiębiorstwa państwowe.</u>
          <u xml:id="u-9.44" who="#JózefTejchma">Nadal stoi przed nami zadanie dokonywania ułatwień w budownictwie indywidualnym. Myślę, że jest celowe wyrażenie uznania dla niektórych powiatowych i gromadzkich rad narodowych w woj. kieleckim, które w dziedzinie budownictwa indywidualnego podjęły ostatnio bardzo ważną, usprawniającą inicjatywę.</u>
          <u xml:id="u-9.45" who="#JózefTejchma">Wiemy, że ze względu na brak kadry architektów i z powodu niewydzielenia jeszcze we wszystkich rejonach działek budowlanych, załatwianie spraw budowlanych przez poszczególnych rolników nasuwa niekiedy sporo trudności i pochłania wiele czasu. Rady gromadzkie i powiatowe w woj. kieleckim podjęły inicjatywę polegającą na tym, że do niektórych gromad w określone dni przyjeżdża z powiatu architekt i załatwia jednocześnie rolnikom wszystkie sprawy związane z decyzją budowlaną. Unika się tu często takich faktów, że dziesiątki rolników muszą jeździć do powiatu, tracić wiele czasu, aby załatwić to, co jest związane z podjęciem prostych niekiedy bardzo budów, służących celom produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.46" who="#JózefTejchma">W zakresie mechanizacji rolnictwa uczyniliśmy w 1965 r. dalszy krok naprzód.</u>
          <u xml:id="u-9.47" who="#JózefTejchma">Rolnictwo otrzyma około 21 tys. nowych traktorów. Nastąpi znaczny wzrost dostaw maszyn rolniczych dla kółek, zwłaszcza siewników zbożowych, snopowiązałek, kopaczek, a więc maszyn, które są do tej pory maszynami deficytowymi. Należy jednak stwierdzić, że w tych i innych asortymentach utrzymują się duże niedobory i trudności. Przemysł powinien zwiększać produkcję siewników, kopaczek, rozsiewa czy wapna, a zwłaszcza części zamiennych, co jest warunkiem polepszania efektywności pracy traktorów, które są w posiadaniu kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-9.48" who="#JózefTejchma">Powinniśmy nadal kontynuować rozbudowę zaplecza technicznego dla kółek, udoskonalać zaopatrzenie w części zamienne, podnosić kwalifikacje traktorzystów. Dotychczasowe wyniki mechanizacji poprzez kółka wskazują na słuszność tej drogi, lecz zwiększający się stan traktorów i maszyn rodzi nowe, trudniejsze zadania obejmowania coraz szerszego zakresu prac w gospodarstwach chłopskich. Działalność mechanizacyjna kółek powinna stopniowo przyczyniać się do zmniejszania własnych nakładów chłopskich na mechanizację konną. W konkurencji zwyciężać musi mechanizacja traktorowa, dając usługi tańsze i lepsze pod względem agrotechnicznym.</u>
          <u xml:id="u-9.49" who="#JózefTejchma">Wysoki Sejmie! Rok 1964 był rokiem obchodu 20-lecia Polski Ludowej. Dorobek materialny i kulturalny 20-lecia jest najlepszym obiektywnym i sprawdzalnym wyrazem słuszności drogi socjalistycznego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-9.50" who="#JózefTejchma">Nie twierdzimy, że w ciągu 20-lecia nastąpiło ostateczne rozwiązanie wszystkich, nawet ważnych problemów. Życie społeczne nie zna takich ostatecznych rozwiązań. Życie społeczne wykazuje nieustanna dynamikę. Na każdym nowym, wyższym etapie rozwoju zjawiają się nowe, wyższe potrzeby i wymagania ludzi, kształtowane przez rzeczywistość gospodarczą i kulturalną.</u>
          <u xml:id="u-9.51" who="#JózefTejchma">Na spotkaniach z wyborcami we wsi, gdzie brak dotąd światła elektrycznego, zdarza mi się słyszeć jedyny i wyłączny postulat — postulat elektryfikacji. Ich mieszkańcom może się wydawać, iż elektryfikacja rozwiązuje wszystko. Jest to oczywiście złudzenie. Nowe, trudniejsze problemy i zwielokrotnione potrzeby zrodzą się jako skutek rozwiązania pierwszej potrzeby. Taki jest mechanizm naszego życia. Wzrastające potrzeby społeczne stanowią silny bodziec postępu, pobudzała naszą gospodarkę i produkcję do rozwoju. Wielkie postępy uprzemysłowienia, szybkie przekształcanie kraju o zacofanej strukturze gospodarczej w kraj przemysłowo-rolniczy, tworzenie od podstaw nowych i najnowocześniejszych gałęzi wytwórczości, udostępnienie pracy ludziom dawniej bezrobotnym, wyzwolenie lawiny dążeń młodzieży robotniczej i chłopskiej do wiedzy i kultury — oto widome znaki wszechstronnego rozwoju, który uzasadnia postawę optymizmu w ocenie dalszych perspektyw postępu. Nie jest rzeczą przypadkową, że w bieżącym roku pomyślny rozwój naszej gospodarki zbiega się ze szczególnie dużą aktywnością ludzi pracy, z ich ożywioną troską o wyniki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.52" who="#JózefTejchma">Wielka ilość wniosków ujawniających możliwości poprawy wyników gospodarczych, zgłoszonych w związku ze Zjazdem naszej partii, świadczy o tym, że społeczny interes jest jednym z najsilniejszych motywów działania pracowników naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-9.53" who="#JózefTejchma">Jest to postawa dominująca w społeczeństwie i określająca atmosferę ideowo-moralną. W niej widzimy mocne oparcie w przezwyciężaniu wszelkich przejawów niegospodarności, nieposzanowania mienia społecznego i eliminacji nadużyć godzących w interesy ogólne i osobiste.</u>
          <u xml:id="u-9.54" who="#JózefTejchma">We wszystkich dziedzinach naszego życia pracują dzisiaj setki, tysiące i miliony ludzi, którzy posiadają nowoczesne kwalifikacje zawodowe i gruntowną wiedze. W postawie tych ludzi coraz większa role odgrywa zawodowa ambicja dobrej wydajnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.55" who="#JózefTejchma">Stanowią oni największą i chyba najtrwalszą inwestycję okresu 20-lecia Polski, inwestycję, która w nadchodzących latach będzie coraz pełniej owocować w postaci dalszego nieustannego rozwoju naszej gospodarki, kultury, oświaty i poprawiania warunków ludzkiego życia.</u>
          <u xml:id="u-9.56" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Franciszek Gesing.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#FranciszekGesing">Wysoka Izbo! Przedstawiony projekt Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa na rok 1965 zamyka okres bieżącej pięciolatki. Na wynikach bieżącego planu 5-letniego w dużym stopniu zaważył rok 1963, w którym dotkliwie dały się odczuć skutki niepomyślnych zbiorów w 1962 r. i ostrej zimy.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#FranciszekGesing">Powstałe w wyniku tych niepowodzeń trudności gospodarcze spowodowały konieczność częściowego skorygowania pierwotnych założeń planu 5-letniego, podjęcia szeregu decyzji, a w ślad za nimi — całego zespołu środków zapewniających bardziej równomierny rozwój gospodarki narodowej. Między innymi obok decyzji o większej efektywności nakładów inwestycyjnych, o zapewnieniu równowagi rynkowej i bardziej racjonalnej dyscyplinie zatrudnienia i kształtowania się funduszu płac we wszystkich dziedzinach gospodarki narodowej, podjęto również decyzje o pełniejszym skoncentrowaniu wysiłków na rzecz rozwoju produkcji rolnej i celowego gromadzenia rezerw, zwłaszcza na potrzeby związane z rolnictwem, handlem zagranicznym i inwestycjami. Realizując te założenia w roku 1964 osiągnęliśmy wyraźne wzmocnienie równowagi gospodarczej poprzez zarówno ilościowy wzrost produkcji, jak i poprawienie ekonomicznych wskaźników jakościowych. Te podstawowe kierunki rozwojowe jeszcze lepiej zrównoważone i skoordynowane wewnątrz planu oraz usprawnione metody zarządzania znajdują również pełny wyraz w przedłożonym projekcie planu gospodarczego i budżetu. Podstawowe założenia tych projektów są jednocześnie bazą wyjściową dla następnej pięciolatki. Stąd też projekt planu na rok 1965 opracowany został łącznie z podstawowymi założeniami także na rok 1966. Jest to duży i godny podkreślenia postęp w naszych metodach planowania. Zapewnia on bowiem większą ciągłość procesów gospodarczych inicjowanych w planie, umożliwia przedsiębiorstwom bardziej rytmiczną pracę bez zrywów i częstych zmian, pozwala na bardziej prawidłowe kierowanie nakładów inwestycyjnych i bardziej ekonomiczne ich wykorzystanie, ułatwia dokładniejsze zrównoważenie mocy przerobowej przedsiębiorstw budowlano-montażowych z zadaniami inwestycyjnymi, zachęca do długofalowego ustalania zapotrzebowań na siłę roboczą, surowce, środki obrotowe, pozwala na większą swobodę działania w handlu zagranicznym.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#FranciszekGesing">Jakie są zasadnicze cechy projektu planu gospodarczego i budżetu na rok 1965?</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#FranciszekGesing">Po pierwsze — przyśpieszone tempo wzrostu produkcji przemysłowej i to zarówno w produkcji środków wytwarzania, jak i środków spożycia, wpływających w decydujący sposób na umacnianie równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#FranciszekGesing">Po drugie — zwiększone tempo inwestycji podyktowane koniecznością zakończenia wielu inwestycji w bieżącym pięcioleciu oraz przygotowania w miarę możliwości frontu inwestycyjnego dla następnej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#FranciszekGesing">Tak więc w dziedzinie przemysłu projekt planu gospodarczego przewiduje wzrost produkcji o 7,8%, w tym zaś produkcji artykułów spożycia co najmniej o 6,3%. Pozwoli to na zwiększenie masy towarowej przeznaczonej na rynek dla handlu detalicznego o 19 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#FranciszekGesing">Również w pozostałych gałęziach gospodarki narodowej projekt planu na rok 1965 przewiduje szybsze tempo rozwoju niż w latach 1963 i 1964.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#FranciszekGesing">Realną podstawę do śmielszego planowania gospodarki narodowej w roku 1965 stanowią przewidywane wyniki w roku 1964. Plan produkcji przemysłowej zostanie wykonany według przewidywań z 2,5% nadwyżką przy równoczesnej wyraźnej poprawie wskaźników ekonomicznych, dobre wyniki osiągnie eksport, gdzie nadwyżka ponad plan wyniesie 3,4%.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#FranciszekGesing">Przechodząc do zagadnień bardziej szczegółowych, na wyróżnienie zasługują duże sukcesy i śmiałe plany przemysłu węglowego. Wydobycie węgla kamiennego wyższe w 1964 r. o 3,9 mln ton wzrośnie według założeń projektu planu o dalsze 1,5 mln ton.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#FranciszekGesing">W ogóle z uznaniem podkreślić należy korzystniejszą sytuację paliwowo-energetyczną w roku 1965. Poza węglem kamiennym następuje pomyślna realizacja inwestycji energetycznych, gdzie przyrost energii jest oparty w zasadniczej mierze na węglu brunatnym. W przemyśle maszynowym plan zakłada dalszy wzrost produkcji maszyn i narzędzi rolniczych o 9%, a jeszcze większy, bo przeszło półtorakrotny wzrost produkcji części zamiennych. Oby rzeczywiście wzrost produkcji tych dotychczas najbardziej poszukiwanych i potrzebnych asortymentów maszyn i części został wykonany, bo obecny stan w tej dziedzinie trudno uznać za zadowalający. Wydaje się także, że przemysł maszynowy i elekrotechniczny niedostatecznie docenia zapotrzebowanie wsi na maszyny i urządzenia o napędzie elektrycznym. Mimo rosnących wskaźników elektryfikacji rolnictwa zużycie energii elektrycznej na Wsi skurczyło się. A przecież postępy elektryfikacji otwierają nowe możliwości wykorzystania energii elektrycznej nie tylko do oświetlenia, ale i do produkcji. Przykładowo można tu podać niedostateczną i o niskiej jeszcze jakości produkcję dojarek elektrycznych i parników elektrycznych.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#FranciszekGesing">Przy przewidywanym wzroście produkcji przemysłu chemicznego o 10,8% w porównaniu z przewidywanym poziomem wykonania roku 1964 pewien niepokój budzi brak rezerwy surowcowej do produkcji nawozów fosforowych. Stan ten może postawić pod znakiem zapytania wykonanie produkcji nawozów w tym asortymencie. W tych więc warunkach pełne wykonanie planu produkcji nawozów fosforowych wymagać będzie dużej uwagi i starań rządu.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#FranciszekGesing">W przemyśle materiałów budowlanych wąskim gardłem staje się przede wszystkim produkcja materiałów ściennych. Wprawdzie przewiduje się poważny wzrost, ale w tym układzie prawie 300 mln jednostek ceramicznych, czyli około 14% całej produkcji materiałów ściennych, maja dostarczyć małe cegielnie i lokalne zespoły chłopskie wypalające cegłę.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#FranciszekGesing">Już w latach poprzednich chłopi podejmowali wiele inicjatyw w tym kierunku, aby produkować cegłę na miejscu. Jednak sytuacja rynkowa, jak również zbyt rygorystyczne przepisy podatkowe zniechęciły wiele zespołów do kontynuowania tej produkcji. Podjęcie jej na nowo będzie wymagało nie tylko trudnej pracy propagandowo-organizacyjnej, ale również takich przepisów podatkowych, które by zabezpieczyły rentowność produkcji, która z natury rzeczy jest bardziej pracochłonna, a przez to kosztowniejsza, niż produkcja cegły w wielkich, zmechanizowanych cegielniach przemysłowych. Musza być stworzone również warunki ułatwiające zaopatrzenie tych cegielni i zespołów w węgiel oraz musi być organizowana pomoc w zakresie remontów sprzętu i urządzeń do wyrobu cegły.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#FranciszekGesing">Dużym osiągnięciem w gospodarce narodowej jest poprawa pracy transportu. Trudności w tej dziedzinie były wielokrotnie czynnikiem hamującym wzrost produkcji przemysłowej i rolnej. Te trudności wynikały przede wszystkim z niedoinwestowania tej gałęzi gospodarki narodowej. Dlatego na specjalne podkreślenie zasługuje wysiłek rządu, który mimo napiętej sytuacji w dziedzinie inwestycji przy zachowaniu priorytetu inwestycji o charakterze produkcyjnym dla rolnictwa i przemysłu potrafił wygospodarować poważne kwoty na doinwestowanie transportu, na zabezpieczenie transportowi kolejowemu większych środków amortyzacyjnych, umożliwiających dokonywanie bieżących remontów sieci i taboru kolejowego. Wygospodarowano również poważne sumy na doinwestowanie Państwowej Komunikacji Samochodowej, umożliwiając wymianę zużytych autobusów na nowe. Ogólny wzrost nakładów na transport i łączność wyniesie w 1965 r. — 10,6%.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#FranciszekGesing">Jeżeli chodzi o inwestycje przemysłowe w 1965 r. to zakładana jest poprawa w zabezpieczaniu właściwych cykli inwestowania, a zwłaszcza w niedopuszczaniu do nadmiernego zamrażania środków inwestycyjnych w obiektach niezakończonych. W roku 1965 ilość tytułów inwestycyjnych zmniejszy się o 3,5 tys. wzrośnie zaś wartość inwestycji oddanych do użytku.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#FranciszekGesing">Wysoka Izbo! Przemawiając z ramienia Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, chciałbym nieco dłużej zatrzymać się na zadaniach rolnictwa zawartych w przedstawionym projekcie planu gospodarczego na rok 1965 i związanych z nimi podstawowych problemach.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#FranciszekGesing">Nader niepomyślny w bieżące i pięciolatce rok 1962 w produkcji rolnej, który wpłynął decydująco na niewykonanie założeń produkcji rolnictwa w całym planie 5-letnim i naruszył równowagę w całości gospodarki narodowej, uwypuklił istniejącą już i przedtem potrzebę zwiększenia nakładów inwestycyjnych i środków produkcji dla rozwoju rolnictwa i wzrostu jego produktywności.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#FranciszekGesing">Decyzje w tym zakresie podjęło XIV Plenum KC PZPR. Znalazły one potwierdzenie w uchwałach IV Zjazdu PZPR i zakończonego przed tygodniem IV Kongresu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#FranciszekGesing">Dlatego też z nadzieją patrzą rolnicy na uruchamianą produkcję w zakładach nawozów sztucznych w Puławach, Tarnobrzegu i Tarnowie, na realizowane zamierzenia przemysłu maszynowego i paszowego. Dla chłopów, członków spółdzielni produkcyjnych i pracowników państwowych gospodarstw rolnych, dla kształtowania ich postaw ważne jest również to, że w uchwałach tych podniesiono rangę zawodu rolniczego, a także rangę rolnictwa w całości gospodarki narodowej. Jakkolwiek skutki tych sięgających daleko w przyszłość decyzji wystąpią w postaci znacznie większej efektywności produkcji rolnej dopiero w następnej pięciolatce, to już w latach 1964–1965 przyczyniły się i przyczyniają do wydatnej poprawy mocy produkcyjnej w rolnictwie i mają wpływ na osiągane wyniki.</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#FranciszekGesing">W bieżącej pięciolatce, w której już w ciągu 3 lat mieliśmy nie sprzyjające warunki atmosferyczne — przyjmując zadania planowe 1965 r. jako wykonane — produkcja roślinna za całą pięciolatkę będzie wykonana w 101,5%, a produkcja zwierzęca w 92,5%.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#FranciszekGesing">Z analizy szacunku zbiorów poszczególnych upraw wynika, że zaplanowane na bieżącą pięciolatkę zbiory upraw przemysłowych zostaną nie tylko wykonane, ale znacznie przekroczone, co wraz ze znacznym przekroczeniem planowanych zbiorów ziemniaków wpłynęło na wartościowe przekroczenie globalnej produkcji roślinnej, mimo nieosiągnięcia zaplanowanych plonów zbóż oraz zaplanowanej wydajności z użytków zielonych.</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#FranciszekGesing">O uzyskiwanych wynikach produkcyjnych w uprawach roślin przemysłowych i to zbliżonych — mimo nie sprzyjających w całym okresie wegetacji warunków atmosferycznych — do wyników czołówki światowej zadecydowały:</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#FranciszekGesing">— po pierwsze — osiągnięcia naukowo-badawcze naszych instytutów i stacji hodowlanych,</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#FranciszekGesing">— po drugie — osiągnięty poziom kultury rolnej producentów rolnych i ich wysiłki,</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#FranciszekGesing">— po trzecie — dostarczone przez państwo środki produkcyjne, a szczególnie nawozy mineralne i środki ochrony roślin.</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#FranciszekGesing">Wyniki uzyskiwane w uprawie roślin przemysłowych dowodzą, że w razie stwarzania zbliżonych warunków produkcyjnych całemu rolnictwu moglibyśmy w znacznym stopniu ograniczyć ujemne skutki nie sprzyjających warunków atmosferycznych i osiągać znacznie lepsze plony.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#FranciszekGesing">W obecnym stanie rozwoju naszej gospodarki narodowej i przy obecnie posiadanych jej zasobach, podobnie jak w roku 1964, przyjęty został w projekcie planu produkcji roślinnej ostrożny szacunek, oparty na średniej wydajności ostatnich czterech lat, to jest na takiej wysokości, że przy normalnych warunkach klimatycznych w przyjętych szacunkach tkwią niewątpliwie rezerwy, które umożliwią w razie potrzeby dokonywanie przerzutów dla wsparcia pożądanych kierunków produkcji bądź pełniejszego zaopatrzenia rynku wewnętrznego.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#FranciszekGesing">Założona w projekcie planu produkcja globalna rolnictwa ma wzrosnąć, w porównaniu z przewidywanym wykonaniem planu roku 1964, o 2,7%, w tym zaś produkcja roślinna o 2%, a produkcja zwierzęca o 3,6%. Wyższe tempo produkcji zwierzęcej znajduje uzasadnienie w dotychczasowym przyroście pogłowia trzody chlewnej i utrzymującej się tendencji dalszego jej rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-11.28" who="#FranciszekGesing">Ustosunkowując się do założonych zadań w zakresie czołowego problemu naszego rolnictwa — produkcji zbóż — chciałbym kilka uwag poświęcić żytu. Otóż, nie szczędząc w dalszym ciągu wysiłków dla zwiększenia areału obsiewanego bardziej plennymi zbożami, jak pszenica i jęczmień, gdzie tylko są warunki glebowe na ich uprawę, nie powinniśmy jednocześnie zapominać o naszej podstawowej roślinie zbożowej, jaką jest żyto. Ten razowy krewniak, ustępujący w plenności pszenicy, zajmuje i zajmować będzie, ze względu na bonitację naszych gleb, tak powszechnie określanych jako ziemie żytnio-ziemniaczane — największą powierzchnię uprawową w zbożach, a tym samym decyduje i decydować będzie o naszym bilansie zbożowym.</u>
          <u xml:id="u-11.29" who="#FranciszekGesing">Żyto w naszych warunkach glebowych i klimatycznych ma również widoki rozwojowe. Przy wzmożonym nawożeniu dobrze plonuje, przetrzymując nieźle ostre zimy i znosząc lepiej suszę ze względu na krótszy okres wegetacji. Już obecnie należałoby robić wszystko, choćby przez stosowanie nawozów zielonych, aby tej roślinie zapewnić warunki gwarantujące wyższe plony. Już dzisiaj, mając przed oczyma obraz mnożących się w niedalekiej przyszłości wagonów z nawozami sztucznymi, musimy postulować pod adresem instytutów naukowych przyśpieszanie prac nad hodowla plenniejszych i odporniejszych na wylęganie odmian żyta.</u>
          <u xml:id="u-11.30" who="#FranciszekGesing">Przykładem wielkiego wkładu twórczego tych instytutów mogą być osiągane już drugi rok z rzędu wysokie plony ziemniaków. Właśnie pracy naukowców nad hodowlą nowych, lepszych, bardziej plennych i odpornych na choroby odmian ziemniaków oraz wysiłkom resortu rolnictwa i wszystkich służb rolnych w organizowaniu zamkniętych rejonów produkcji zdrowego sadzeniaka, w organizowaniu wymiany, w podnoszeniu kultury rolnej — zawdzięczamy ten duży postęp w osiąganej wydajności i w plonach ziemniaków, których areał uprawy przekracza 2.800 tys. ha.</u>
          <u xml:id="u-11.31" who="#FranciszekGesing">Dobre plony ziemniaków w roku bieżącym, wynoszące ponad 47 mln ton i utrwalająca się tendencja dalszego wzrostu, upoważnia do wysunięcia, dwóch postulatów:</u>
          <u xml:id="u-11.32" who="#FranciszekGesing">1. Zwiększenia przez przemysł produkcji parników i kolumn parnikowych dla jak najbardziej racjonalnego zagospodarowywania ziemniaków.</u>
          <u xml:id="u-11.33" who="#FranciszekGesing">2. Przewidzenia w latach 1965–1966 możliwości zwiększenia produkcji żywca wieprzowego, uwzględniając z jednej strony — posiadany obecnie potencjał biologiczny w hodowli trzody chlewnej i osiągane zbiory ziemniaków, a z drugiej strony — trudności w zwiększaniu wydajności użytków zielonych.</u>
          <u xml:id="u-11.34" who="#FranciszekGesing">Ten postulat oczywiście nie umniejsza w niczym wagi programu rozwoju hodowli bydła zarówno w kierunku mięsnym, jak i mlecznym jako wiodącego kierunku produkcyjnego. Zapewni on bowiem gospodarce narodowej zwiększoną produkcję mięsa i mleka, a rolnictwu pomnożenie organicznej siły nawozowej, tak niezbędnej na naszych słabych glebach. Obecnie podstawową trudnością realizacji programu rozwoju hodowli bydła jest jednak żenująco niski poziom gospodarki na łąkach i pastwiskach, których łączny obszar przekracza 4 mln ha. W żadnej innej uprawie nie ma tak olbrzymich różnic w uzyskiwanych plonach, jak na użytkach zielonych.</u>
          <u xml:id="u-11.35" who="#FranciszekGesing">Jakie są tego przyczyny? Przede wszystkim niska kultura rolna na poważnej części użytków zielonych; zaniedbywanie podstawowych zabiegów przy pielęgnacji, nawożeniu, wypasach i sprzęcie siana. Dlatego też służba rolna, wszystkie organizacje społeczno-gospodarcze służące rozwojowi rolnictwa, a w szczególności kółka rolnicze muszą w większym stopniu skoncentrować swoje wysiłki nad wdrażaniem postępowych metod gospodarowania na użytkach zielonych, przy używaniu własnych zasobów gospodarstw i tych środków, które państwo obecnie może dostarczyć.</u>
          <u xml:id="u-11.36" who="#FranciszekGesing">Niemniej jednak należy stwierdzić, że rezerwy najtańszego białka znajdujące się na łąkach i pastwiskach nie zostaną w pełni uruchomione dopóki nie uregulujemy na nich stosunków wodnych i nie zapewnimy potrzebnej ilości nawozów mineralnych.</u>
          <u xml:id="u-11.37" who="#FranciszekGesing">Zadania te znalazły już swój częściowy wyraz w pierwotnych założeniach bieżącej pięciolatki, a mianowicie w nakładach inwestycyjnych na melioracje. Zamierzenia melioracyjne bieżącej pięciolatki zostały określone sumą 16.834 mln zł. Przewidywane wykonanie jednak nie przekroczy 12.550 mln zł. a więc 4 300 mln zł poniżej pierwotnych założeń.</u>
          <u xml:id="u-11.38" who="#FranciszekGesing">To zmniejszenie programu prac melioracyjnych zostało spowodowane ograniczeniem, robót na użytkach zielonych wskutek niemożności zabezpieczenia odpowiedniej ilości nawozów potasowych na zagospodarowanie zmeliorowanych łąk i pastwisk. Dodatkowa trudność stanowiło słabe zmechanizowanie wykonawstwa robót melioracyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.39" who="#FranciszekGesing">Już jednak projekt planu na rok 1965 przewiduje na inwestycje melioracyjne sumę 3 175 mln zł., zaś w następnej pięciolatce nakłady maja wzrosnąć o prawie 100% i osiągnąć sumę 23 mld zł. O zwiększeniu zadań decydują właśnie większe dostawy nawozów sztucznych i sprzętu mechanicznego. Mówiąc o niewykonaniu pierwotnych zamierzeń melioracyjnych, trzeba jednak podkreślić zwiększony wysiłek w tym samym okresie skierowany na drenowanie gruntów ornych.</u>
          <u xml:id="u-11.40" who="#FranciszekGesing">Zarówno przy omawianiu problemu żyta w gospodarce zbożowej, jak i użytków zielonych, podkreśliłem ogromne znaczenie nawożenia mineralnego dla wzrostu produkcji tych upraw. Z zadowoleniem należy stwierdzić, że zaopatrzenie rolnictwa w te środki poprawia się z każdym rokiem. Projekt planu przewiduje w roku 1965 wzrost dostaw nawozów sztucznych o 15% w porównaniu z poziomem 1964 roku. Rolnictwo otrzyma ogółem 1.143 tys. ton nawozów w czystym składniku. Pozwoli to na wzrost nawożenia mineralnego w przeliczeniu na hektar użytków rolnych do 57 kg w czystym składniku. Chciałbym przy tym podkreślić, że dostawy te obok produkcji krajowej pochodzić będą również z importu, a w tym także z krajów kapitalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-11.41" who="#FranciszekGesing">W imieniu rolników należy wyrazić uznanie dla stanowiska rządu zapewniającego, że przewidziane w planie na rok 1965 zaopatrzenie rolnictwa w nawozy sztuczne stanowić będzie żelazną pozycję, której podważyć ani naruszyć nie wolno, że w razie niewyprodukowania przez nasz przemysł dostatecznej ilości nawozów, nawozy te zostaną sprowadzone.</u>
          <u xml:id="u-11.42" who="#FranciszekGesing">Oprócz środków, które pomogą nam rozwiązać problem zbożowo-paszowy poprzez wzrost produkcji rolnej, projekt planu zakłada przeznaczenie poważnych środków państwowych dla zwiększenia przemysłowej produkcji pasz. Program ten uważamy za najważniejszy na dziś i na lata najbliższe w dziedzinie postępu w gospodarce hodowlanej. Ten państwowy program najbardziej ekonomicznego i efektywnego wykorzystania zasobów paszowych powinien spotkać się z pełnym poparciem i zrozumieniem wsi, a zamiana zbóż na mieszanki przemysłowe powinna stać się powszechnie stosowaną praktyką.</u>
          <u xml:id="u-11.43" who="#FranciszekGesing">Wysoka Izbo! Jak konsekwentnie są realizowane wspomniane już decyzje IV Zjazdu partii, świadczy tempo wzrostu i rozmiar nakładów inwestycyjnych na rolnictwo. Ogółem suma nakładów inwestycyjnych w 1965 roku wynosi 29.786 mln zł, to jest o 18% więcej niż w roku 1964. Główną pozycję stanowią tu inwestycje budowlano-montażowe, bo prawie 19 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-11.44" who="#FranciszekGesing">Z ogólnej sumy nakładów przypada:</u>
          <u xml:id="u-11.45" who="#FranciszekGesing">— na nakłady państwowe 14.286 mln zł,</u>
          <u xml:id="u-11.46" who="#FranciszekGesing">— na nakłady z Funduszu Rozwoju Rolnictwa łącznie z agronomówkami i filiami POM 4.500 ml zł,</u>
          <u xml:id="u-11.47" who="#FranciszekGesing">— na nakłady spółdzielni produkcyjnych 400 mln zł,</u>
          <u xml:id="u-11.48" who="#FranciszekGesing">— na nakłady ze środków własnych gospodarstw indywidualnych 10.600 mln zł, w tym na budownictwo 7.750 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-11.49" who="#FranciszekGesing">Zwiększone nakłady inwestycyjne na państwowe gospodarstwa rolne mają zapewnić im rozwój budownictwa produkcyjnego dla założonego w planie 5-letnim szybkiego tempa wzrostu hodowli i umożliwić zagospodarowanie przejętych w roku gospodarczym 1963/1964 — 65 tys. ha. użytków rolnych oraz 50 tys. ha przewidzianych do przejęcia w ciągu roku gospodarczego 1964–1965, a ponadto dozbroić w odpowiednią ilość ciągników i maszyn towarzyszących, by mogły w terminach agrotechnicznych wykonać wszystkie prace.</u>
          <u xml:id="u-11.50" who="#FranciszekGesing">To doinwestowanie PGR w ostatnich latach przyniosło w efekcie znaczne zwiększenie tempa wzrostu produkcji państwowych gospodarstw, wyższe od średniej dla całego rolnictwa, rozbudowę produkcji zwierzęcej, lepsze wywiązywanie się z tych wszystkich zadań produkcyjnych, które służą rozwojowi całego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-11.51" who="#FranciszekGesing">W planie inwestycyjnym rolnictwa najbardziej napięte są zadania w zakresie robót budowlano-montażowych i to zarówno w, budownictwie państwowym, jak i indywidualnym — chłopskim. O ile jednak w budownictwie państwowym i kółek rolniczych wykonanie jest uzależnione od zdolności przerobowej przedsiębiorstw uspołecznionych, to w budownictwie chłopskim przede wszystkim od dostatecznego i terminowego zaopatrzenia w materiały budowlane.</u>
          <u xml:id="u-11.52" who="#FranciszekGesing">Przewidziane w projekcie planu i budżetu środki na rozwój budowlanych przedsiębiorstw rolniczych powinny gwarantować — przy sprawniejszym ich kierownictwie — wykonanie planu inwestycji budowlanych w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-11.53" who="#FranciszekGesing">Realizacja 5-letniego planu zaopatrzenia wsi w podstawowe materiały budowlane będzie się kształtowała następująco: w cemencie — 96%, w wapnie budowlanym — 79%, w materiałach ściennych — 74%, przy czym istotna poprawa w dostawach materiałów dla wsi nastąpiła dopiero od roku 1964. Na przykład wieś w latach 1964–1965 ma otrzymać 5 mln ton cementu, gdy w trzech poprzednich latach otrzymała tylko 4.590 tys. ton.</u>
          <u xml:id="u-11.54" who="#FranciszekGesing">Przy bilansie materiałów budowlanych na potrzeby wsi należałoby dodatkowo stworzyć przynajmniej 20% rezerwę na przecieki do innych pionów budownictwa, jak bowiem wskazuje praktyka w takim przynajmniej procencie była ograniczana tak zwana pula chłopska na rzecz budownictwa uspołecznionego.</u>
          <u xml:id="u-11.55" who="#FranciszekGesing">Dostateczne zaopatrywanie ludności rolniczej w materiały budowlane wskazane jest z dwóch przyczyn. Zwiększa ono bowiem produktywność gospodarstw rolnych i podnosi ich towarowość tak ważną dla zaopatrzenia rynku wewnętrznego i potrzeb handlu zagranicznego. Każde gospodarstwo rolne przecież stara się w okresie inwestycji budowlanych ograniczyć do minimum wydatki konsumpcyjne, co zmniejsza napór na rynek towarowy, zwiększając jednocześnie maksymalnie wyprzedaż płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-11.56" who="#FranciszekGesing">Szacunki kształtowania się wydatków ludności wiejskiej wskazują, że mimo nie osiąganych planowych dochodów w latach 1962–1964 wydatki o charakterze produkcyjnym wykazują stałą tendencję wzrostu. Świadczy o tym także tegoroczny rozmach w budownictwie silosów, obór i innych budynków o przeznaczeniu gospodarczym w gospodarstwach chłopskich. Uzasadniony jest więc postulat wykonania planu zaopatrzenia wsi w materiały budowlane, nie uszczuplania puli chłopskiej, a w miarę możliwości jej zwiększania.</u>
          <u xml:id="u-11.57" who="#FranciszekGesing">Nie trzeba szerzej uzasadniać, jak ważne jest dalsze zwiększenie — zapowiedziane w projekcie planu — produkcji maszyn i sprzętu rolniczego. Również ważne są zmiany jakościowe tej produkcji, a mianowicie wzrost liczby ciągników cięższych w całości produkcji, większy wzrost produkcji maszyn towarzyszących oraz zapowiedziany wzrost ilościowy i jakościowy części zamiennych. Dla kółek rolniczych takie ustawienie zadań oznacza możliwość zwiększenia nakładów na zakup maszyn z Funduszu Rozwoju Rolnictwa, oznacza umożliwienie organizowania w szerszym zakresie usług produkcyjnych, zwłaszcza dla grupy gospodarstw powyżej 7 ha, odczuwającej w niektórych rejonach niedobory siły roboczej.</u>
          <u xml:id="u-11.58" who="#FranciszekGesing">Specjalistyczny sprzęt rolniczy, którego produkcja będzie zwiększona według zapowiedzi projektu, umożliwi kółkom rolniczym, POM, stacjom chemicznym i gminnym spółdzielniom dopracowanie się jeszcze większych efektów w ochronie roślin, w rozsiewie wapna, w usługowym transporcie zbliżającym do wsi dostawy środków produkcyjnych i odbiór ze wsi płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-11.59" who="#FranciszekGesing">Rosnąca produkcja, a także rozmiar, tempo i kierunki inwestycji wskazują, że rolnictwo wkracza na drogę modernizacji i unowocześniania, na drogę rejonizacji i specjalizacji produkcji. Z każdym rokiem zwiększa się procent gospodarstw wyspecjalizowanych w jednej lub kilku gałęziach produkcji roślinnej czy hodowlanej. Ma to wpływ nie tylko na jej wielkość, ale i na jakość. Wymogi w zakresie standardu stawiane przez instytucje kontraktacji i skupu są coraz większe.</u>
          <u xml:id="u-11.60" who="#FranciszekGesing">Ta specjalizacja i te wymogi potęgują jednak z drugiej strony postulaty chłopskie, dotyczące zaopatrzenia wsi w artykuły przemysłowe. Dotyczy to szczególnie zaopatrzenia ludności wiejskiej w węgiel lepszej jakości, jak również dalszego udoskonalania systemu zaopatrzenia zgodnie z rejonizacją i ze specjalizacją produkcji. Przekazuję te głosy chłopskie tym śmielej, że w całej bazie paliwowo-energetycznej i bilansie paliw nastąpiła zdecydowana poprawa.</u>
          <u xml:id="u-11.61" who="#FranciszekGesing">Wysoka Izbo! Bardzo wiele zrobiono już w naszej ludowej ojczyźnie w zakresie oświaty, kultury i zdrowia wysiłkiem państwa oraz wysiłkiem całego społeczeństwa. Również projekt planu i budżetu na rok 1965 zakłada dalsze postępy w tych dziedzinach. Jednak rewolucyjne przemiany w naszym kraju powodują stały, nieprzerwany wzrost potrzeb. Trwa napór młodzieży do szkół, rośnie głód na dobra kulturalne, większe są wymagania stawiane służbie zdrowia. Omawiając te zadania i potrzeby należy jednak stwierdzić, że wszystkich narastających potrzeb na raz zaspokoić się nie da. Swojej kolei na realizację muszą zwłaszcza czekać te potrzeby, które związane są z inwestycjami.</u>
          <u xml:id="u-11.62" who="#FranciszekGesing">Plan inwestycyjny jest napięty. Dalsze jego zwiększanie zagrażałoby obniżaniem stopy życiowej społeczeństwa. Większe zaspokajanie potrzeb z tego zakresu niż przewidują zadania planowe może odbywać się tylko drogą bardziej racjonalnego wykorzystywania istniejących już urządzeń i pomieszczeń oraz drogą usprawniania i zwiększania wydajności pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.63" who="#FranciszekGesing">Należy podkreślić, że przewidziana w planie i budżecie ilość środków finansowych i kredytów na rozwój rolnictwa ulega poważnemu zwiększeniu i zabezpiecza w zasadzie realizację założonych kierunków rozwojowych w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-11.64" who="#FranciszekGesing">Ta ilość środków będzie jednak wymagała wzmożonych wysiłków od pracowników rolnictwa, organizacji rolniczych i instytucji związanych z rolnictwem oraz od samych chłopów w celu ich najbardziej racjonalnego i efektywnego wykorzystania.</u>
          <u xml:id="u-11.65" who="#FranciszekGesing">Należy również stwierdzić, że przedstawiony projekt budżetu uwzględnia zdolności płatnicze wsi i wychodzi naprzeciw jej potrzebom produkcyjno-inwestycyjnym poprzez zwiększoną pulę kredytową.</u>
          <u xml:id="u-11.66" who="#FranciszekGesing">Obciążenia wsi podatkiem gruntowym w kwocie 5.777 mln zł utrzymane są na poziomie przewidywanego wykonania w 1964 r., a pozostałe obciążenia w kwocie 4.904 mln zł są większe o 131 mln zł. A zatem globalne obciążenia wsi z tytułu podatku gruntowego i innych świadczeń nie nasuwają zastrzeżeń, z tym tylko, że sprawa ich rozłożenia na poszczególne rejony i grupy gospodarstw w dostosowaniu do ich zdolności produkcyjnych, a więc i płatniczych, będzie wymagała od aparatu finansowego dalszego uelastycznienia wymiaru i poboru. Ze szczególną uwagą należy traktować obciążenia gospodarstw na gruntach słabszych.</u>
          <u xml:id="u-11.67" who="#FranciszekGesing">Wysoka Izbo! Kończąc swe wystąpienie chciałbym wyrazić przekonanie, że w realizacji planu gospodarczego będzie uczestniczyć całe społeczeństwo, że gwarancją jego wykonania będzie rosnąca z każdym rokiem aktywność i gospodarność wsi polskiej, chłopów i pracowników rolnictwa, aktywność klasy robotniczej przejawiająca się we współzawodnictwie, wzroście wydajności pracy i obniżce kosztów własnych oraz pełne, twórcze zaangażowanie się inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-11.68" who="#FranciszekGesing">Do wykonania zadań jesteśmy uzbrojeni Uchwałami IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i IV Kongresu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oraz masowym wysiłkiem narodu, który obchodzi swoje XX-lecie.</u>
          <u xml:id="u-11.69" who="#FranciszekGesing">Chcę wyrazić przekonanie, że zadania tego ostrożnego, ale gruntownie przygotowanego, zrównoważonego planu możemy nie tylko wykonać, ale znacznie przekroczyć.</u>
          <u xml:id="u-11.70" who="#FranciszekGesing">Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego będzie głosował za przedstawionymi projektami planu i budżetu.</u>
          <u xml:id="u-11.71" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#ZenonKliszko">Zarządzam przerwę obiadową do godziny 16.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min. 55 do godz. 16 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JanKarolWende">Wznawiam posiedzenie. Głos ma posłanka Zofia Stypułkowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#ZofiaStypułkowska">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo! Gdy rozpatrujemy dziś przedstawiony pod obrady Sejmu projekt uchwały o Narodowym Planie Gospodarczym oraz projekt ustawy budżetowej — nie może ujść naszej uwadze fakt, że rok, przed którym stoimy, będzie miał szczególne znaczenie dla przyszłych dróg rozwoju naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#ZofiaStypułkowska">Każdy kolejny plan wieloletni jest w pewnym sensie konstrukcją pełną, powiązaną wewnętrznie i opartą na całościowym bilansie potrzeb oraz możliwości kraju. Ale każdy plan determinowany jest przez sytuację istniejącą w punkcie jego startu i określany przez wyniki poprzedniego planu.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#ZofiaStypułkowska">Stąd waga, jaką trzeba przywiązywać do zamierzeń roku 1965, jako ostatniego roku dobiegającego końca planu pięcioletniego, i stąd postulat, aby na zadania tego roku spojrzeć pod kątem problemów, które przyjdzie nam rozwiązywać w latach 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#ZofiaStypułkowska">Wnikliwa ocena zadań 1965 r. konieczna jest także i z innego jeszcze względu. W roku tym będziemy bowiem świadkami dwóch procesów, pozornie różnych, a mimo to silnie nawzajem się warunkujących.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#ZofiaStypułkowska">Mam tu na myśli proces dalszego doskonalenia metod planowania i form zarządzania gospodarką oraz proces napływu do pracy z górą ćwierć miliona młodych obywateli.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#ZofiaStypułkowska">Nie jest rzeczą obojętną, z jaką organizacją zadań produkcyjnych zetkną się młodzi pracownicy. Od tego zależeć będzie w poważnym stopniu ich stosunek do pracy, kształtowanie ich postawy obywatelskiej.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#ZofiaStypułkowska">Z drugiej strony napływ kadry reprezentującej poważny kapitał wiedzy i kultury technicznej wymaga tworzenia coraz lepszych warunków dla dalszego oprocentowania tego kapitału, wymaga stawiania na takie czynniki, jak inicjatywa i samodzielność.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#ZofiaStypułkowska">Szczególne znaczenie właściwego określenia zadań Narodowego Planu Gospodarczego na 1965 r. wiąże się jeszcze z jednym wielkiej wagi problemem. Jest nim stopa życiowa ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#ZofiaStypułkowska">Szereg okoliczności, które szczegółowo analizowaliśmy na ubiegłorocznej sesji budżetowej Sejmu, znalazło swój wyraz w zahamowaniu rozwoju niektórych czynników o istotnym znaczeniu dla rozwoju stopy życiowej.</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#ZofiaStypułkowska">Wielka kampania polityczna, jaką była powszechna dyskusja nad tezami na IV Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, unaoczniła prawdę, że stopa życiowa mas pracujących zależy przede wszystkim od wydajności pracy, że bez poprawy wyników pracy nie przezwyciężymy trudności gospodarczych. Podjętych zostało sporo działań w tym kierunku. Nastąpiła poważna mobilizacja załóg przedsiębiorstw i instytucji i dziś możemy już oceniać wymierne ekonomiczne rezultaty tej mobilizacji, zwłaszcza na tle oceny wyników gospodarczych 1964 r.</u>
          <u xml:id="u-14.10" who="#ZofiaStypułkowska">Wzrost produkcji globalnej przemysłu uspołecznionego o 8,8% w porównaniu z rokiem 1963 — przy założonym w planie o 6,3% — oraz wykonanie planu rocznego w granicach 102,5% mówią o przełamaniu występujących w latach poprzednich, a zwłaszcza w 1963 r. trudności.</u>
          <u xml:id="u-14.11" who="#ZofiaStypułkowska">Pogłębiła się równowaga wewnątrzrynkowa, w poważnym stopniu odbudowany został system rezerw. Odzyskaliśmy dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej i to głównie dzięki wzrostowi wydajności pracy, o czym wielokrotnie w dzisiejszej debacie była mowa. Fakt, że przyrost produkcji w 84% pochodzi ze wzrostu wydajności pracy, a tylko w 16% z rozszerzonego o 127 tys. osób zatrudnienia, świadczy dobitnie o poprawie strukturalnych przesłanek rozwoju naszej ekonomiki.</u>
          <u xml:id="u-14.12" who="#ZofiaStypułkowska">W dziedzinie rolnictwa na podkreślenie zasługuje rozwój hodowli stymulujący stopniową poprawę w zakresie produkcji mięsa. Doświadczenia ubiegłego roku udowodniły, że w naszym przemyśle i w całej gospodarce tkwią bogate i nie wyzyskane w pełni rezerwy. Kryją się one nie tylko w funkcjonowaniu przemysłu, w jego przedsiębiorstwach, ale także w systemie powiązań wewnętrznych i mechanizmie naszego życia gospodarczego. Jeśli przyszłą pięciolatkę widzimy przede wszystkim jako etap jakościowego rozwoju gospodarki, etap przejścia od ekstensywnych do intensywnych form gospodarowania — to wyniki uzyskane w roku 1964 i związane z nimi założenia planu na rok 1965 dają dobry punkt startu, pokrywają się z zasadniczymi kierunkami przyszłego rozwoju ekonomiki kraju.</u>
          <u xml:id="u-14.13" who="#ZofiaStypułkowska">To samo można powiedzieć o problemach związanych z postępującym usprawnieniem kierownictwa gospodarką. Prace nad wprowadzeniem nowych mierników produkcji, rozszerzeniem systemu bodźców ekonomicznych, zwiększeniem roli i uprawnień zjednoczeń — to zapoczątkowanie dłuższego procesu stopniowego doskonalenia form zarządzania opartych na racjonalnych przesłankach ekonomicznych. W zakresie poszukiwania form najwłaściwszego kierowania gospodarką narodową mamy dobre tradycje. Trzeba z satysfakcją podkreślić, że tradycje te są obecnie kontynuowane i że realizowanie metod planowania i form zarządzania może być dzisiaj oceniane bardziej optymistycznie, aniżeli przed rokiem.</u>
          <u xml:id="u-14.14" who="#ZofiaStypułkowska">W świetle generalnych kierunków rozwoju kraju w latach 1966–1970 należy pozytywnie ocenić podstawowe zadania na rok 1965.</u>
          <u xml:id="u-14.15" who="#ZofiaStypułkowska">Powiązanie dalszego wzrostu stopy życiowej z zadaniem poprawy zaopatrzenia rynku stwarza realne przesłanki do przy śpieszenia w następnych latach poprawy warunków życia ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-14.16" who="#ZofiaStypułkowska">Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu produkcji przemysłowej daje podstawy do poprawy zaopatrzenia rynku oraz dla wzrostu eksportu i zarazem powinno stabilizować prawidłowe proporcje wyjściowe dla planu na lata 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-14.17" who="#ZofiaStypułkowska">Położenie nacisku na rozwój handlu zagranicznego, ze szczególnym uwzględnieni eksportu maszynowego, powinno dać dobry punkt wyjściowy dla dalszej ekspansji naszego eksportu w okresie przyszłego planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-14.18" who="#ZofiaStypułkowska">Przyśpieszenie tempa inwestycji przy jednoczesnym usprawnianiu działalności inwestycyjnej trzeba ocenić jako kierunek stwarzający podstawy dla właściwej polityki zatrudnienia w okresie do roku 1970.</u>
          <u xml:id="u-14.19" who="#ZofiaStypułkowska">Oparcie przyrostu produkcji przede wszystkim na wzroście wydajności pracy i usprawnieniach organizacyjnych zabezpiecza prawidłowy rozwój ekonomiczny kraju i umożliwia szybszy wzrost dobrobytu ludzi pracy. Tym samym celom służy zadanie osiągnięcia istotnego postępu w dziedzinie obniżenia kosztów własnych. Z dużym uznaniem przyjmujemy założenia planu na rok 1965 mówiące o zadaniach w dziedzinie postępu technicznego i szybszym wdrażaniu do produkcji osiągnięć myśli naukowej.</u>
          <u xml:id="u-14.20" who="#ZofiaStypułkowska">Wysoka Izbo! Dokonując rozliczenia procesu realizacji zadań gospodarczych, należy brać pod uwagę dwie jego płaszczyzny ściśle zresztą ze sobą związane: płaszczyznę rozszerzania materialno-technicznej bazy produkcji i usług oraz płaszczyznę poprawy warunków bytowych ludzi pracy. Plan na rok 1965 na podstawie osiągniętych już wyników i zgromadzonych rezerw zakłada wzrost dochodu narodowego przeznaczonego do podziału o 5,3%.</u>
          <u xml:id="u-14.21" who="#ZofiaStypułkowska">Stworzenie odczuwalnych dla społeczeństwa warunków wzrostu spożycia nie oznacza jedynie rzucenia na rynek masy towarów, których ogólna wartość odpowiadałaby sumie środków nabywczych w dyspozycji ludności. Ważne również jest to, aby asortyment i jakość tych towarów zgodne były z podstawowymi potrzebami i wymaganiami konsumentów.</u>
          <u xml:id="u-14.22" who="#ZofiaStypułkowska">Na rok 1965 zaplanowany został nadal szybszy rozwój produkcji środków wytwarzania, aniżeli produkcji środków spożycia. Będzie jednak ta produkcja wzrastać w dalszym ciągu w tempie zbliżonym do tempa roku bieżącego, przy czym w praktyce — jak się wydaje — założenie to może być przekroczone. W tej sytuacji istotnego znaczenia nabiera zadanie lepszego dostosowania struktury i potencjału usługowego do struktury potrzeb przy równoczesnej wydatnej poprawie jakości wyrobów i usług. Zadania te stoją przed tymi działami i gałęziami gospodarki, których kierunki rozwoju obejmują przede wszystkim produkcję rynkową i usługi, a więc zwłaszcza przed drobną wytwórczością.</u>
          <u xml:id="u-14.23" who="#ZofiaStypułkowska">Wartość globalnej produkcji uspołecznionej drobnej wytwórczości, koordynowanej na szczeblu centralnym, wzrosnąć ma o 7,9% w stosunku do przewidywanego wykonania w roku 1964, to znaczy w stopniu nieco wyższym, niż całość produkcji naszego przemysłu. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że ponad 72% produkcji drobnej wytwórczości stanowią artykuły rynkowe — to taki układ stosunków należy uznać jako pożądany.</u>
          <u xml:id="u-14.24" who="#ZofiaStypułkowska">W ciągu ostatnich dwóch lat państwowy i spółdzielczy przemysł terenowy mógł już zanotować pierwsze pozytywne efekty ekonomiczne i techniczne, wynikające z przeprowadzonej koncentracji i specjalizacji produkcji. Kontynuacja tej akcji — rozwijanie jej w szybszym tempie i w sposób bardziej konsekwentny — powinna dać w rezultacie poprawę jakości wyrobów przy ogólnym wzroście wartości produkcji, w tym produkcji na eksport, której wartość w drobnej wytwórczości ma w roku przyszłym zwiększyć się o około 22% w stosunku do roku bieżącego.</u>
          <u xml:id="u-14.25" who="#ZofiaStypułkowska">Warto przy tym wskazać, że stopniowa koncentracja i specjalizacja produkcji drobnej wytwórczości nie może jednocześnie powodować zwężenia jej wachlarza asortymentowego i ograniczenia różnorodności wzorów, jednym słowem nie może ona podcinać specyfiki produkcji przemysłu drobnego, opierającej się w dużej mierze na krótkich seriach i elastyczności w dostosowywaniu się do zmian w potrzebach i gustach odbiorców.</u>
          <u xml:id="u-14.26" who="#ZofiaStypułkowska">Drobna wytwórczość odnosi poważne korzyści z udziału w pogłębiającym się systemie koordynacji terenowo-branżowej, stanowiącej jeden z głównych elementów szerzej pojmowanej koordynacji poziomej. Doświadczenia województwa katowickiego uogólnione ostatnio w uchwale II Plenum KC PZPR wskazują, że koordynacja pozioma pozwala skutecznie wykrywać i wykorzystywać istniejące rezerwy nie tylko w interesie danego regionu, ale i w interesie całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-14.27" who="#ZofiaStypułkowska">Z miejscem drobnej wytwórczości w gospodarce terenowej łączą się ściśle jej funkcje aktywizacyjne, najbardziej widoczne na terenach słabiej uprzemysłowionych oraz w małych miastach i osiedlach. Problemowi temu, o dużej doniosłości nie tylko ekonomicznej, ale także społecznej, wiele uwagi poświęca Stronnictwo Demokratyczne, wskazując na potrzebę lepszego wykorzystania szans rozwojowych małych miast, pozostających, niestety, wciąż na uboczu nurtu socjalistycznej industrializacji.</u>
          <u xml:id="u-14.28" who="#ZofiaStypułkowska">Problem ten jest szczególnie żywo omawiany w ramach dyskusji przed zbliżającym się VIII Kongresem Stronnictwa Demokratycznego. Postulat zgłoszony dzisiaj z tej trybuny przez posła sprawozdawcę o utworzenie funduszu mającego na celu przyśpieszenie rozwój u małych miast uważamy za słuszny i udzielamy pełnego poparcia jako postulatowi wychodzącemu na spotkanie szeregu podobnym wnioskom zgłaszanym Wysokiej Izbie przez nasze Stronnictwo.</u>
          <u xml:id="u-14.29" who="#ZofiaStypułkowska">Aktywizacyjna rola drobnej wytwórczości w obecnym okresie, przy szybko zbliżającej się fali wyżu demograficznego, polega na tworzeniu przy znacznie mniejszych kosztach, w porównaniu z przemysłem kluczowym, nowych miejsc pracy, zwłaszcza w małych miastach, gdzie nie ma uzasadnienia budowa nowych fabryk. Uruchamianie nowych zakładów drobnej wytwórczości może i powinno ponadto wiązać się z jednoczesnym oparciem ich działalności na zagospodarowaniu i wykorzystaniu miejscowej bazy surowcowej.</u>
          <u xml:id="u-14.30" who="#ZofiaStypułkowska">Wydaje się, że w przyszłości udział mniejszych ośrodków miejskich w lokalizacji nowych inwestycji drobnej wytwórczości powinien wzrosnąć w istotny sposób. Wysunięcie takiego postulatu jest w pełni uzasadnione w okresie, gdy powiększać się będzie liczba młodzieży poszukującej pracy bezpośrednio w miejscu zamieszkania. Kwestia tanich, nowych miejsc pracy każe coraz bardziej wiązać zakłady drobnej wytwórczości z rozwojem chałupnictwa. Zakłady w miejscowościach aktywizowanych mogą być bowiem wykorzystywane także jako baza dla rozszerzenia chałupniczych form zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-14.31" who="#ZofiaStypułkowska">Zadania, które w latach 1966–1970 staję przed przemysłem terenowym państwowym i spółdzielczym, wymagają większej niż dotąd stabilizacji jego form organizacyjnych z uwzględnieniem wzrastającej roli i funkcji rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-14.32" who="#ZofiaStypułkowska">Analizując rolę i zadania drobnej wytwórczości, nie sposób pominąć sprawy usług, jakie świadczy ona dla ludności. W roku 1965 wartość usług dla ludności świadczonych przez uspołecznioną drobną wytwórczość wzrosnąć ma w stosunku do roku bieżącego o 16,3%. Równie, a może nawet bardziej istotne niż wzrost wartości usług, jest założenie dalszego rozszerzenia asortymentu świadczonych usług i wprowadzenie nowych, bardziej dla klienta dogodnych form, jak na przykład wykonywanie usług w domu, organizowanie zakładów objazdowych, wprowadzenie abonamentów na usługi i szereg innych.</u>
          <u xml:id="u-14.33" who="#ZofiaStypułkowska">W dziale usług istotne znaczenie posiada wykonanie struktury planu usług ze szczególnym uwzględnieniem usług dla ludności. Nie sprzyja temu stosowanie wskaźnika dyrektywnego zatrudnienia i funduszu płac dla działalności usługowej. Wskazując tylko przykładowo na warunki dalszego rozwoju usług, trzeba jednocześnie podkreślić, że rady narodowe nie wykonują planu przydziału lokali na potrzeby usługowe. Wystarczy podać, że w pierwszym półroczu bieżącego roku, przekazywanie powierzchni usługowych z nowego budownictwa osiągnęło zaledwie 6,7% planu rocznego. Brak też realizacji śmielszych koncepcji i rozwiązań tego problemu, jak na przykład budowy pawilonów.</u>
          <u xml:id="u-14.34" who="#ZofiaStypułkowska">Obok sprawy lokali należy zwrócić uwagę na konieczność stopniowego wprowadzania w roku 1965 korekt w lokalizacji sieci usługowej, przy czym istotne znaczenie ma tu zbliżenie usług do wsi, do potrzeb jej mieszkańców. Chodzi nie tylko o usługi związane z wprowadzeniem postępu do gospodarki rolnej, ale także o usługi, których potrzeba wynika z podnoszenia się cywilizacyjno-kulturalnego poziomu życia ludności wiejskiej, na co między innymi, tak duży nacisk kładą uchwały IV Kongresu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-14.35" who="#ZofiaStypułkowska">Rok bieżący przyniósł — fakt ten trzeba odnotować z zadowoleniem — pierwsze oznaki przełamania stagnacji panującej od lat w dziedzinie rozwoju rzemiosła. Jeśli w roku 1963 ilość warsztatów, w porównaniu ze stanem z roku 1962, spadła o 1,4%, to tylko w pierwszym półroczu 1964 r. wzrosła o 2,8%, a zatrudnienie o 1,6%. Za wcześnie jeszcze, by z tej ujawniającej się tendencji wzrostowej można było wyciągnąć dalej idące wnioski. Niemniej jednak wydaje się, że zbierać zaczynamy pierwsze plony uruchomienia wielu bodźców i ulg dla rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-14.36" who="#ZofiaStypułkowska">Wskaźniki rozwoju rzemiosła na lata 1966–1970 zakładają wzrost zatrudnienia w rzemiośle o ponad 20%, to jest o około 45 tys. osób i podwojenie liczby szkolonych uczniów w rzemiośle.</u>
          <u xml:id="u-14.37" who="#ZofiaStypułkowska">Rozwój rzemiosła — trzeba sobie z tego w pełni zdawać sprawę — może odbywać się głównie poprzez napływ nowych, młodych kadr. Stąd konieczność zapewnienia niezbędnej pomocy kredytowej oraz lokalowej i zaopatrzeniowej młodym czeladnikom, pragnącym otworzyć nowe warsztaty. Stronnictwo Demokratyczne przywiązuje dużą uwagę do tego postulatu, widząc w nim jeden z warunków dalszego prawidłowego rozwoju rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-14.38" who="#ZofiaStypułkowska">Stronnictwo Demokratyczne uważa za celowe i słuszne objęcie rzemiosła indywidualnego ubezpieczeniem społecznym na zasadach odpłatności. Podjęte w tej dziedzinie prace są już poważnie zaawansowane, a ostateczne uregulowanie problemu ubezpieczeń w rzemiośle stanowić będzie dalszy ważny czynnik sprzyjający stabilizacji gospodarczej działalności rzemiosła. Chodzi jednak o to, aby ustalając ostateczne formy i zakres ubezpieczeń społecznych zbadać w porozumieniu z zainteresowanymi, najbardziej dogodne rodzaje ubezpieczeń, które stwarzałyby bodźce do rozwoju liczby warsztatów i zatrudnionych w rzemiośle.</u>
          <u xml:id="u-14.39" who="#ZofiaStypułkowska">Prezydia wojewódzkich rad narodowych mają już w zasadzie za sobą prace nad terenowymi programami rozwoju rzemiosła w przyszłej pięciolatce. Prace te pozwalają na bardziej wnikliwą ocenę podstaw i możliwości wzrostu rzemiosła i rozwijania jego działalności w tych branżach, w których istnieje największe społeczne zapotrzebowanie.</u>
          <u xml:id="u-14.40" who="#ZofiaStypułkowska">Szczególnie poważne zadania stoją przed organizacjami rzemieślniczymi, które powinny czynnie współuczestniczyć w realizacji zadań rozwoju rzemiosła — realizacji programów głębszego powiązania indywidualnego interesu rzemieślnika z interesem ogólnospołecznym.</u>
          <u xml:id="u-14.41" who="#ZofiaStypułkowska">Wysoka Izbę! Nie od dziś stoimy na stanowisku wzrostu roli nauki jako składnika sił wytwórczych społeczeństwa — wzrostu szczególnie istotnego w warunkach ustroju socjalistycznego, w którym gospodarka planowa zapewnia możliwości wykorzystania wyników badań naukowych, zgodnie z hierarchią potrzeb społecznych.</u>
          <u xml:id="u-14.42" who="#ZofiaStypułkowska">W świecie współczesnym należyty rozwój badań naukowych i zapewnienie im bazy materialnej to nieodzowne warunki rozwoju gospodarki; stąd waga jaką przywiązujemy do uwypuklenia roli i zadań nauki w projekcie planu na rok 1965. Rozwój nauki należy rozpatrywać na tle szerokiego problemu wzrostu roli i znaczenia kadr inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-14.43" who="#ZofiaStypułkowska">W Polsce Ludowej kadry kwalifikowane inteligencji powiększyły się prawie 5-krotnie w porównaniu ze stanem z roku 1938. Niepomiernie także rozszerzył się zakres oddziaływania inteligencji na wszystkie żywotne sprawy kraju. Nastąpił wielki wzrost funkcji społecznej inteligencji, funkcji wynikającej z zaspokajania współczesnych potrzeb społeczeństwa w zakresie coraz bardziej wykwalifikowanej pracy umysłowej. Inteligencja odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu nowych wartości w dziedzinie nauki, techniki, organizacji i kierownictwa, kultury i oświaty, w praktycznym zastosowaniu osiągniętych w tych dziedzinach wyników, w przekazywaniu społeczeństwu wiedzy i wartości kulturowych.</u>
          <u xml:id="u-14.44" who="#ZofiaStypułkowska">Gospodarka narodowa stanowi całość organiczną. Trzeba więc brać pod uwagę wszystkie dźwignie rozwoju i przyśpieszenia procesu produkcji — i to nie tylko w krótkiej skali terminów kwartalnych czy rocznych, ale w perspektywie dłuższej.</u>
          <u xml:id="u-14.45" who="#ZofiaStypułkowska">W analizie ekonomicznej nie można zatrzymać się tylko na tym, co bezpośrednio, niejako namacalnie, określa poziom wypracowanego dochodu narodowego. Trzeba widzieć także to, co we współczesnych przejawach zorganizowanego życia, a więc i w produkcji dóbr materialnych, posiada wpływ pośredni, ale nieodzowny dla stałego wzrostu produktu globalnego i dochodu narodowego. Dotyczy to właśnie wielu zawodów inteligenckich — pośrednio, bliżej lub dalej — związanych z produkcją i tworzeniem dóbr materialnych. W grę wchodzą tu zawody, spełniające funkcje organizatorskie i wychowawcze w najszerszym znaczeniu, a więc dla przykładu nauka, oświata, administracja państwowa, dziedzina kultury, służby zdrowia i wszelkiego rodzaju usług zbiorowych.</u>
          <u xml:id="u-14.46" who="#ZofiaStypułkowska">W chwili, gdy zastanawiamy się nad źródłami rezerw, których ujawnianie i uruchamianie powinno przyśpieszyć i ułatwić rozwój kraju, trzeba zwrócić uwagę na fakt, że rezerwy takie kryje w sobie praca inteligencji. Tkwią one zarówno w przypadkach niewykorzystywania dorobku myśli naukowo-technicznej, jak i w ograniczeniu pola inicjatywy, niedostatecznym wykorzystaniu doświadczeń, jak i w zatrudnianiu niezgodnym z kwalifikacjami.</u>
          <u xml:id="u-14.47" who="#ZofiaStypułkowska">Mówiąc o uruchamianiu rezerw, nie powinniśmy ograniczać się tylko do sfery materialno-technicznej. Umysł ludzki — to wielkie źródło wartości, które musi być w interesie całego społeczeństwa wykorzystywane pełniej i lepiej. Zależy to także od postawy i osobistego zaangażowania się inteligencji — i w tym kierunku Stronnictwo Demokratyczne dokładać będzie wszelkich starań: rezultaty pracy związanych z nami kręgów inteligencji będą pomnażać wysiłek całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-14.48" who="#ZofiaStypułkowska">Wysoka Izbo! Oceniając pozytywnie wyniki wypracowane w roku 1964 i podkreślając dobre prognozy na rok 1965, nie powinniśmy ani na chwilę zapominać o brakach i trudnościach roku, który obecnie zamykamy. Należą do nich przede wszystkim dość słabe zbiory roślinne, nie zrealizowane w pełni zadania budowy nowych obiektów przemysłowych, między innymi w przemyśle chemicznym, ograniczenia tempa dynamiki przyrostu środków na rozwój niektórych dziedzin i wreszcie dające się dotkliwie odczuwać braki w asortymentowym i jakościowym zaopatrzeniu rynku w towary konsumpcyjne. Lista występujących jeszcze braków — to zarazem lista zadań, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę w roku 1965.</u>
          <u xml:id="u-14.49" who="#ZofiaStypułkowska">W tym miejscu pragnę przekazać uwagi nieco szerszej natury, które nasuwają się przy analizie zadań planu na rok 1965.</u>
          <u xml:id="u-14.50" who="#ZofiaStypułkowska">Pierwsza dotyczy złożonego i trudnego kompleksu spraw, wiążących się z jakością wyrobów naszego przemysłu, dla których rozwiązania istotne znaczenie ma również tworzenie warunków pełnej odpowiedzialności kierowników produkcji za efekty pracy. Odpowiedzialności zmuszającej do wykrywania źródeł niedomagań, do walki z nimi, oceniania i kalkulowania czynników obiektywnych, które nie mogą być, jak to się jeszcze nieraz niestety zdarza, powodem dla rozgrzeszania bądź uspakajania.</u>
          <u xml:id="u-14.51" who="#ZofiaStypułkowska">Druga uwagą — którą chciałabym się podzielić na tle analizy planu i budżetu na rok 1965 — dotyczy sfery szeroko pojmowanych usług. Musimy się liczyć z faktem, że napięcie zadań gospodarczych, konieczność przezwyciężania do końca występujących w latach poprzednich trudności naszego rozwoju ekonomicznego pociągają za sobą politykę koncentrowania nakładów na dziedzinę wytwórczości. Jest to polityka całkowicie słuszna i prawidłowa. Tego wymaga nasza sytuacja, tego wymagają przede wszystkim względy natury demograficznej.</u>
          <u xml:id="u-14.52" who="#ZofiaStypułkowska">Jednocześnie jednak musimy być świadomi, mimo ogromnych nakładów państwa, co należy z całym naciskiem podkreślić, i to nakładów wzrastających, że nie osiągamy jeszcze pożądanej pełnej równowagi pomiędzy nakładami na produkcję a nakładami na takie usługi, jak oświata, kultura, a zwłaszcza służba zdrowia i usługi komunalne. Niedoinwestowanie tej sfery nie pociąga za sobą następstw natychmiastowych, dających się odczuć z miesiąca na miesiąc czy z roku na rok. Cykl skutków jest w tej sferze stosunkowo długi. Przychodzi jednak moment, kiedy ujawniają się one z całą siłą i ostrością.</u>
          <u xml:id="u-14.53" who="#ZofiaStypułkowska">Poruszam sprawę proporcji pomiędzy nakładami bezpośrednio produkcyjnymi a nakładami na szeroko pojęte usługi, ponieważ przyjmując za całkowicie słuszne rozwiązania planu na rok 1965, trzeba wyraźnie widzieć, co odkładamy na później, jakie zadania spiętrzymy w okresie planu następnego i planów późniejszych.</u>
          <u xml:id="u-14.54" who="#ZofiaStypułkowska">Trzecia wreszcie uwaga, która nasuwa się przy analizie planu i budżetu na rok 1965, dotyczy rezerw naszej gospodarki. Kwitując pozytywnie osiągnięcia w 1964 r. nie powinniśmy popadać w nadmierny optymizm. Należy bowiem pamiętać, że odzyskanie dynamiki wzrostu produkcji przemysłowej i duży skok w zakresie wydajności pracy obliczamy w stosunku do niepomyślnego 1063 r., że obliczenia tego dokonujemy na bazie poważnych środków, które istniały i które trzeba było uruchomić. Rezerwy, które pozostają po dokonaniu tak dużego kroku naprzód, są odpowiednio trudniejsze do zagospodarowania. Projekt Narodowego Planu Gospodarczego na 1965 r. szacuje je stosunkowo ostrożnie i to jest jego dużą zaletą, którą trzeba z całym uznaniem i z całym naciskiem podkreślić.</u>
          <u xml:id="u-14.55" who="#ZofiaStypułkowska">Co innego jest jednak niezbędna ostrożność w planowaniu, a co innego wysiłek na rzecz uruchomienia wszystkich dźwigni rozwoju gospodarki kraju, na rzecz przekroczenia zadań planowanych.</u>
          <u xml:id="u-14.56" who="#ZofiaStypułkowska">Wysiłku tego nie poskąpią kręgi społeczne, reprezentowane przez Stronnictwo Demokratyczne, inteligencji i rzemiosła, wysiłku tego nie poskąpi żaden człowiek pracy, któremu bliska i droga jest sprawa rozkwitu naszego kraju, sprawa rozkwitu ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-14.57" who="#ZofiaStypułkowska">Stronnictwo Demokratyczne, przygotowując się do mającego odbyć się w lutym przyszłego roku VIII Kongresu, przywiązuje wielką wagę do pobudzenia wśród swych członków oraz wśród związanych ze sobą środowisk społecznych gospodarskiej inicjatywy, troski o mienie społeczne i najpełniejsze wykorzystanie rezerw tkwiących we wszystkich dziedzinach naszego życia ekonomicznego, społecznego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-14.58" who="#ZofiaStypułkowska">W imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego mogę stwierdzić, że przewidziane kierunki gospodarczego rozwoju kraju są zgodne z postulatami wysuwanymi przez członków naszego Stronnictwa oraz środowiska jego bazy społecznej w toczącej się obecnie szerokiej przedkongresowej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-14.59" who="#ZofiaStypułkowska">Z tych względów Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego będzie głosować za przyjęciem planu gospodarczego i ustawy budżetowej na rok 1965 w przedłożeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-14.60" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Zbigniew Jakus.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#ZbigniewJakus">Wysoka Izbo! Liczne wnioski i dezyderaty z szerokiej dyskusji nad projektem Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu, jako owoc pracy naszej Komisji Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa zostały przekazane odpowiednim resortom. Ja zaś pragnę ograniczyć się do omówienia niektórych ważniejszych zadań i problemów przemysłu ciężkiego, który ma rolę przemysłu wiodącego w rozwoju gospodarki narodowej, a udział jego w ogólnej produkcji przemysłowej kraju sięga 31%.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#ZbigniewJakus">W pierwszych latach bieżącej pięciolatki tempo przyrostu produkcji przemysłu ciężkiego malało z 14% osiągniętych w 1961 r. do 9% osiągniętych w 1963 r. W wyniku uchwał podjętych przez Komitet Centralny PZPR i wielu kroków podjętych przez rząd, przemysł ciężki, a szczególnie elektromaszynowy stał się centralnym punktem w programie rozwoju gospodarczego. Stąd rok 1963 stał się rokiem przełomowym, zapoczątkowującym jak gdyby drugą fazę rozwoju przemysłu ciężkiego, w której rozpoczyna się zwiększanie tempa przyrostu produkcji. I tak w bieżącym roku sięga ono już poziomu 9,5%. a w przyszłym roku — zgodnie z założeniami planu — osiągnie 9,7%. Znaczy to, że w stosunku do roku bieżącego, w przyszłym roku wartość produkcji globalnej przemysłu ciężkiego będzie o 20 mld zł większa.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#ZbigniewJakus">Obok wzrostu ilościowego, w 1963 r. zaznaczył się wzrost tempa rozwoju technicznego, szczególnie w produkcji maszyn i aparatury. Ustalane corocznie zadania planu postępu technicznego od 1963 r. rosną w tempie znacznie wyprzedzającym przyrost produkcji, a ich stopień realizacji poprawił się z 74% do ok. 85% w bieżącym roku.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#ZbigniewJakus">Ogólnie rzecz biorąc, przemysł ciężki wyraźnie wkroczył na drogę wiodącą do specjalizacji i koncentracji produkcji oraz do unowocześnienia wyrobów. Mimo tej powszechnie widocznej poprawy, plany asortymentowe produkcji wykonywane są w stopniu niedostatecznym, a jakość wyrobów daleko odbiega od najwyższych standardów światowych.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#ZbigniewJakus">Plan Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego na 1965 r. jest mimo mocnego napięcia, szczególnie w produkcji hutniczej, w pełni realny w wielkościach produkcji globalnej.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#ZbigniewJakus">Natomiast asortymentowe piany wielu bardzo ważnych wyrobów dla gospodarki narodowej i zaopatrzenia rynku mogą być, tak jak i w poprzednich latach, poważnie zagrożone. Wprawdzie nadspodziewanie dobre wyniki bieżącego roku osiągnięte na tali wysokiej aktywności załóg w okresie IV Zjazdu PZPR i XX-lecia są zapowiedzią dużych możliwości na przyszłość, wprawdzie Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego przedstawiło naszej Komisji bogaty, o niespotykanych dotąd rozmiarach, program prac naukowo-badawczych i techniczno-organizacyjnych, które zamierza się wykonać dla zabezpieczenia realizacji zadań Narodowego Planu Gospodarczego, ale wymienione czynniki nie usuwają niebezpieczeństwa niewykonania planu asortymentowego i zadań jakościowych. Szukać zatem trzeba nowych dróg, skuteczniej do celu wiodących.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#ZbigniewJakus">Pragnę na niektóre z nich, a przede wszystkim na konieczność akty wizowania sił społecznych na platformie samorządu robotniczego w zakładach pracy, na potrzebę przyśpieszenia rozwoju gospodarki remontowej i na konieczność przyśpieszenia regulacji mierników i wskaźników produkcji, zwrócić uwagę.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#ZbigniewJakus">Kierownicy i fachowcy Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego powiadają, że nie tyle konstrukcja maszyn i aparatów, ile jakość części węzłów, z których składa się dane urządzenie, najczęściej dyskwalifikuje wyrób już w fazie odbioru lub w eksploatacji. Zatem, nie zaniedbując szukania nowoczesności w biurach konstrukcyjnych i projektowych, energicznie; musimy szukać wyższej jakości i efektywności w zakładach produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#ZbigniewJakus">Niska jakość jest następstwem przede wszystkim niskiej często kultury produkcyjno-technicznej; zmiana tego stanu rzeczy należy do. zadań i możliwości każdego zakładu. Dotychczasowy postęp w przemyśle jest w dużym stopniu zasługą samorządów robotniczych. Ale równocześnie faktem oczywistym jest to, że potencjalnych możliwości samorządów robotniczych nie wykorzystuje się w pełni. Są nawet dość częste wypadki, że samorząd ogranicza się do formalnego tylko wykonywania swoich funkcji, zawężając działanie do akceptowania poczynań administracji i uchwalania planów dla zakładów. Na te zachowawcze lub werbalne pozycje samorząd spychany jest wtedy, gdy administracja i aktyw zakładu nie przetwarzają na wymierne i jasne zadania dla każdego odcinka i stanowiska pracy niezrozumiałych dla szeregowego pracownika, a tym bardziej robotnika wskaźników dyrektywnych planu lub wielostronicowych zestawień liczbowych oraz wtedy, gdy zwierzchne dla zakładu władze administracji gospodarczej bez udziału zakładów ustalają nierealne wskaźniki planu lub gdy plan ciągle zmienia się nie tylko w fazie jego precyzowania, lecz nawet w ciągu roku w trakcie jego realizacji.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#ZbigniewJakus">Przyczyny te powodują, ze samorządy, a co za tym łozie i załogi, traktują plany nie jako swoje własne, ale jako wytwór i rzecz samej administracji, ze zadania planów są jakby obce dla większości pracowników. Wiadomo przecież, że obcość nie angażuje, nie wiąże ludzi z zadaniami i sprawami zakładu. W sytuacji, gdy praktyka w ustalaniu planu idzie torem administracyjnych tylko zabiegów, plan przestaje być głównym czynnikiem mobilizacji załogi.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#ZbigniewJakus">Uchwały IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wskazują, że samorząd robotniczy, jako główne ogniwo w aktywizowaniu załóg, ma do spełnienia doniosłą rolę w rozwoju produkcji n usprawnianiu gospodarki w zakładach przemysłowych. Uchwały 11 Plenum Komitetu Centralnego PZPR obok szerokiego programu zadań wykorzystania rozległych rezerw w przemyśle, uzbrajają samorządy w skuteczne i sprawdzone przez ogniwa partyjne metody, które powinny doprowadzić każdy zakład do wypracowania bilansu własnych możliwości i potrzeb. Bilans możliwości i potrzeb może się zrodzić:</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#ZbigniewJakus">— gdy samorząd będzie systematycznie organizował okresowe, społeczne przeglądy poszczególnych odcinków produkcji i dziedzin gospodarczych, angażując do tych spraw rozliczne komisje i zespoły społeczne,</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#ZbigniewJakus">— gdy wszystkie ważniejsze sprawy będzie się poddawać powszechnej dyskusji i ocenie załóg na systematycznie odbywanych naradach i zebraniach załóg,</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#ZbigniewJakus">— gdy aktyw samorządowy opanuje umiejętność posługiwania się metodą krytycznej analizy gospodarczej,</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#ZbigniewJakus">— gdy drogą następujących łańcuchowo po sobie rewizji stanu trwania, a często stanu zastoju, zmieniać go będą w stan ożywionego postępu.</u>
          <u xml:id="u-16.15" who="#ZbigniewJakus">Jednym słowem bilans możliwości i potrzeb jako bogaty program zamierzeń organizacyjno-technicznych, podnoszący wyniki zakładu ponad poziom określony dyrektywnymi, ilościowymi i jakościowymi wskaźnikami, jest osiągalnym dla każdego przedsiębiorstwa, przedsięwzięciem, gdy samorząd stanie się głównym czynnikiem w wyzwalaniu inicjatywy i pomysłowości ludzi pracy oraz gdy samorząd stanie się sprawnym organizatorem coraz lepszej zawodowej pracy załóg i coraz szerszego nurtu czynów produkcyjnych i społecznych.</u>
          <u xml:id="u-16.16" who="#ZbigniewJakus">Bez wątpienia do ożywienia prac samorządów i zwiększenia ich roli przyczyni się również metoda odwoływania się do samorządów i załóg zakładów produkcyjnych, która powinna być stale stosowana przez wszystkie szczeble administracji gospodarczej nie tylko z okazji dyskusji nad pięciolatkami, ale — co jest niezmiernie ważne — przy precyzowaniu wielkości planów rocznych.</u>
          <u xml:id="u-16.17" who="#ZbigniewJakus">Usprawnienie metod planowania jako kierunek działania określony przez IV Zjazd partii, aktyw społeczny w zakładach rozumie nie tylko jako potrzebę podniesienia na wyższy poziom techniki prac planistycznych w urzędach i komisjach, ale przede wszystkim jako zadanie zaangażowania do procesu planowania szerokich rzesz ludzi pracy, a przede wszystkim samorządów robotniczych, alby w wyniku tego następował szybszy wzrost świadomości i aby osiągnąć taki stan, w którym nie będzie obcych planów, a każdy zakład, każda załoga będzie miała swój — chciałoby się rzec swojski, bo bliski i zrozumiały — oczywiście zgodny z interesami kraju plan rozwoju produkcji i usprawnienia działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-16.18" who="#ZbigniewJakus">Do dziedzin, które mają decydujący wpływ na rozwój produkcji, a pozostałą nadal zaniedbane, należy gospodarka remontowa. Stały niedobór potencjału, duże braki w zapleczu, niski stopień mechanizacji, rozproszenie i uniwersalizm służb remontowych nie pozwalają na pełne zaspokojenie potrzeb remontowych przemysłu. Nie dla wszystkich rodzajów urządzeń, maszyn lub aparatury zostały zorganizowane krajowe lub rejonowe bazy remontowe, a między innymi dla obrabiarek, urządzeń energetycznych, aparatury elektrycznej itp. Stąd też udział prac ręcznych przy remontach wykonywanych w zakładach produkcyjnych, często w prymitywnych warunkach. jest jeszcze bardzo wysoki, jakość wykonawstwa niska, a praca mało wydajna.</u>
          <u xml:id="u-16.19" who="#ZbigniewJakus">Jak się mówi o remontach, to jeszcze niekiedy w wyobraźni pojawia się postać tradycyjnego speca, który przy pomocy młotka i klucza potrafi wszystko naprawić. A pora przecież, aby w dobie niewątpliwie szybkiego organizacyjno-technicznego rozwoju naszej gospodarki narodowej szybciej wprowadzać wielkoprzemysłowe metody również do działalności remontowej. Stopień wykorzystania czasu pracy urządzeń i aparatury technologicznej na skutek częstych awarii i postojów u nas, w porównaniu na przykład ze Związkiem Radzieckim, jest znacznie niższy. Na przykład w hutnictwie różnice te sięgają 20%, a w innych dziedzinach wcale nie jest lepiej.</u>
          <u xml:id="u-16.20" who="#ZbigniewJakus">Remonty są więc dziedziną kryjącą dużo rezerw stosunkowo łatwych do wykorzystania poprzez organizacyjno-techniczne usprawnienia i zwiększenie potencjału ludzkiego. W gospodarce remontowej trudności rozpoczynają się od początku eksploatacji urządzeń, gdyż w ramach dostaw inwestycyjnych producent przysyła razem z urządzeniem tylko dokumentację montażową.</u>
          <u xml:id="u-16.21" who="#ZbigniewJakus">Na potrzeby produkcji części zamiennych i remontów trzeba odtwarzać dokumentację z natury, co pochłania dużo dodatkowej i nieuzasadnionej pracy. A nic przecież prostszego, jak razem z urządzeniem przesłać dokumentację warsztatowo-wykonawczą, którą posiada wytwórca.</u>
          <u xml:id="u-16.22" who="#ZbigniewJakus">Stopień wyposażenia odbiorców w części zamienne przez producentów maszyn jest jeszcze niedostateczny, stąd warsztaty remontowe są nadmiernie obciążone. Przy pomocy przedsięwzięć organizacyjno-technicznych, przy obecnej bazie warsztatowej i obecnym potencjale służb remontowych, można na drodze specjalizacji i koncentracji z większym pożytkiem wykonać o wiele większy zakres prac remontowych.</u>
          <u xml:id="u-16.23" who="#ZbigniewJakus">Niezbędna w obecnych warunkach specjalizacja i koncentracja potencjału remontowego, jest jedyną drogą do podniesienia jakości i wydajności prac remontowych na wyższy poziom i lepszego zaspokojenia pilnych potrzeb przemysłu na usługi remontowe.</u>
          <u xml:id="u-16.24" who="#ZbigniewJakus">W ostatnich latach wiele wysiłku poświęca się korekcie układu wszystkich elementów ekonomicznego oddziaływania na proces produkcji. Tempo i zakres tych korekt są jednak niedostateczne. W dalszym ciągu w wykonawstwie inwestycji bardzo dokuczliwe jest zjawisko poślizgu i opóźniania terminów oddawania obiektów do ruchu. Abstrahując od przyczyn leżących na płaszczyźnie organizacyjnej sprawności i wielkości potencjału wykonawstwa, czynnikiem dezorganizującym place budów, jest dyrektywny wskaźnik przerobu. Co dobre jest dla ministerstwa, nie musi być zawsze dobre dla zakładu. Najdobitniej wykazuje to zasada ujmowania zadań budowlanych w wielkości przerobu finansowego, która pcha ludzi do szukania materiałochłonnych zadań, bardzo korzystnych dla przedsiębiorstw budowlano-montażowych, i unikania zadań pracochłonnych. Między innymi stad wynika stały wzrost kosztów inwestycji i znaczna przewlekanie prac w fazie wykończeniowej.</u>
          <u xml:id="u-16.25" who="#ZbigniewJakus">Inny przykład: w produkcji hutniczej obok głównych mierników produkcji wyrażających się w wielkościach tonażowych układ cen jest taki, że nie sprzyja rozwojowi przetwórstwa hutniczego. Na przykład, gdy cenę stali surowej przyjąć za 100 i nakład pracochłonności przyjąć za 100, to w fazie produkcji blach gorąco walcowanych, cena rośnie dwukrotnie, a pracochłonność trzykrotnie. Przy produkcji blach zimno walcowanych cena rośnie niewiele ponad dwa razy, natomiast pracochłonność wzrasta już ponad 4-krotnie, a w asortymencie blach ocynowanych i elektrotechnicznych proporcje te kształtują się w jeszcze wyższym stopniu niekorzystnie. Podobnie dzieje się w produkcji odlewniczej, maszynowej i innych rodzajach produkcji.</u>
          <u xml:id="u-16.26" who="#ZbigniewJakus">Jak wiadomo cena zbytu jest głównym składnikiem wartości produkcji, ta z kolei jest jakby syntetycznym miernikiem działalności przedsiębiorstwa. Stąd też biorą początek trudne do opanowania dążenia zakładów do produkcji wyrobów materiałochłonnych, a nie jak tego interes kraju wymaga, pracochłonnych.</u>
          <u xml:id="u-16.27" who="#ZbigniewJakus">Wymienione przykłady są wystarczającym uzasadnieniem dla postulatu przyśpieszenia korekty cen przemysłowych na wyroby. Korekta powinna regulować kwestię rekompensaty dla zakładu na podstawie pracochłonności, a nie odwrotnie.</u>
          <u xml:id="u-16.28" who="#ZbigniewJakus">Na tym tle zachodzi potrzeba szerszej, bardziej zasadniczej korekty mierników i wskaźników produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej, aby bodźce ekonomiczne kierowały dążenia ludzi oraz zakładów do celów wyznaczonych przez państwo, aby nie tylko drogą usprawnień organizacyjno-technicznych, szerokiego zaangażowania samorządów robotniczych, ale również i działaniem bodźców ekonomicznych osiągać postęp i nowoczesność produkcji naszej socjalistycznej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-16.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Jerzy Bukowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#JerzyBukowski">Wysoka Izbo! W moim krótkim wystąpieniu chcę dotknąć zagadnień gospodarki materiałowej, zagadnień dla naszej ekonomiki niezmiernie ważnych. Sprawa oszczędności, sprawa wysokich uzysków, sprawa najwłaściwszego doboru materiałów — to są zadania, które stawiamy przed wszystkimi naszymi przemysłami przetwórczymi. Chciałbym zatrzymać się nad jednym zagadnieniem, mianowicie nad zagadnieniem surowców wtórnych i to — jak wyniknie z dalszego rozwinięcia — nad pewną częścią tego, zagadnienia.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#JerzyBukowski">Zagadnienie surowców wtórnych jest problemem niezmiernie szerokim. Zawarte są w nim zagadnienia wielkiej rangi, jak i zagadnienia na pozór mniejszej rangi.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#JerzyBukowski">Pierwszym z tych ważnych zagadnień dotyczących surowców wtórnych są wszelkie — uboczne produkty kopalnictwa, począwszy od minerałów, które dodatkowo dobywamy czy to przy kopalnictwie węgla kamiennego, czy brunatnego, czy siarki, gdzie już sama warstwa urodzajna zdejmowana w kopalniach odkrywkowych, tak zwany humus, jest też jakimś surowcem, który w innej strefie produkcji, w strefie produkcji rolnej, powinien być chroniony i oszczędzany.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#JerzyBukowski">Czy tutaj jest wszystko w porządku, czy nie zachodzą jakieś objawy marnotrawienia surowców wtórnych? Odpowiedź jest niełatwa dlatego, że na pewno pełne wykorzystanie naszych kopalin, w tym kopalin wtórnych, wymagałoby dodatkowych nakładów inwestycyjnych, a to już jest problem, który utrudnia pełną ekonomię wykorzystania zdejmowanego nadkładu.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#JerzyBukowski">Zagadnienia te widzi się jednak i zagadnieniom tym poświęca się dużo uwagi; tak samo zresztą jak drugiemu kapitalnemu zagadnieniu, jakim są uboczne produkty procesów technologicznych, występujące głównie w przemyśle chemicznym. Nie będę się nad tym zagadnieniem zatrzymywał. Zagospodarowanie jest tutaj planowe, a jeśli nie wszędzie doprowadzamy do pełnego wykorzystania ubocznych produktów, to w każdym razie nie wynika to z nieświadomości lub zaniedbania.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#JerzyBukowski">Jest wreszcie duże zagadnienie odpadów procesów technologicznych. Te odpady są — że się tak wyrażę — również planowo zagospodarowane. Sprawa zbierania wszelkich odpadów produkcji dokonuje się w samych zakładach przetwórczych i nie nastręcza poważnych trudności.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#JerzyBukowski">Następnym wielkim źródłem surowca wtórnego jest wszelkiego rodzaju złom. Trzeba powiedzieć, że i tutaj wiele jest zrobione. Nie obserwujemy w naszej gospodarce jakichś karygodnych niedopatrzeń. Jest może tylko jedna zasadnicza sprawa jakości produkcji, która by nam z wytworów naszego przemysłu przetwórczego w jak najwolniejszym tempie tworzyła wartości złomowe: czy to będą opony samochodowe, czy też niektóre wytwory przemysłu metalowego.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#JerzyBukowski">Zagadnienie, nad którym chciałem się szczególnie zatrzymać i rozwinąć w mojej wypowiedzi, jest zagadnieniem na pewno niższej rangi w stosunku do poprzednich, niższej, jeżeli jest mierzone na tony i na, miliony; ale wydaje się, że jest niezmiernie ważne z punktu widzenia wychowawczego, z punktu widzenia nauczenia społeczeństwa myślenia kategoriami gospodarczymi. Chodzi mi o wszelkiego rodzaju odpady, idące, jak to się mówi krótko, na śmietnik, czy to będą opakowania, w szczególności opakowania jednorazowego użytku czy makulatura. Jest tam przecież blacha, są metale nieżelazne, są tworzywa sztuczne, jest papier we wszelkich postaciach. Jakie są procenty możliwych odzysków, jaki jest stan zagospodarowania tej właśnie kategorii surowców wtórnych, których marnotrawstwo musi każdego myślącego obywatela przyprawiać O stan ciągłej irytacji. Jedynymi ludźmi, którzy zajmują się poważnie sortowaniem tych odpadów, jest obsługa wozów z Zakładów Oczyszczania Miasta.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#JerzyBukowski">Obywatele Posłowie może kiedyś obserwowali pracowników ZOM, nie tam, gdzie muszą oni z uwagi na ustawienie pojemników. wprost wrzucić ich zawartość do zbiornika, a tam, gdzie mają możność przesortowania zawartości pojemników przed wsypaniem do zbiornika. Oni sortują, oni wybierają oddzielnie butelki, oddzielnie papier, oddzielnie jakieś większe kawałki metalu. Ale jak to odbija się na efektywności wykorzystania taboru, to już sprawa zupełnie inna.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#JerzyBukowski">Kiedyś szkoły bardzo energicznie prowadziły zbiórkę makulatury. Do zagadnień zbioru opakowań metalowych od czasu do czasu się wraca. Butelki i słoje to szeroki temat sam dla siebie. Był taki czas, że nie można było dostać pasty do zębów, jeśli się nie oddało przed tym tubki. Proszę spróbować teraz zainteresować kogoś oddaniem zażytych tub po mydle do golenia, po paście śledziowej, czy po paście do zębów.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#JerzyBukowski">Proszę Obywateli Posłów! Sprawa jest tylko na pozór drobna. Sam fakt wyrzucania milionów kapsli od butelek z mlekiem do śmietnika, których nawet ludzie z obsługi wozów ZOM-owskich nie zbierają, jest stratą materiałową wyrażającą się na pewno codziennie wielu kilogramami i w skali roku wielu tonami metalu. To jest jednak przede wszystkim antywychowawcze działanie. Dlaczego dzieci, dlaczego młodzież szkolna, dlaczego każdy obywatel ma patrzeć na to marnotrawstwo, jeżeli nawet pozornie nie opłaca się zbieranie takiego czy innego opakowania, takiego czy innego kawałka metalu, czy tworzywa sztucznego. Co się robi poza zakładami pracy w zakresie segregacji odpadów? Co się robi, żeby obywatel, który myśli trochę kategoriami gospodarczymi miał możność wyrzucenia gazety gdzie indziej, a tuby po paście gdzie indziej, a jeszcze gdzie indziej zwykłych śmieci. Nie robi się tego w biurach, ani w blokach mieszkalnych, nie jest to robione nigdzie. Wydaje mi się, że to jest jakiś duży wychowawczy problem, nad którym się warto zastanowić, jeżeli naprawdę mamy wychowywać społeczeństwo w myśleniu kategoriami gospodarskimi. Jestem zdania, że wtedy, kiedy się mówi o politechnizacji wykształcenia i kiedy się tę politechnizację widzi przez uczenie takich czy innych umiejętności typu technicznego młodzież szkolną, to równocześnie zezwolenie, żeby ta młodzież nie myślała kategoriami materiałowymi: co z jakiego materiału można zrobić, jaką ilość materiału przez trochę zadbania można uzyskać, jest chyba sprawą nie bardzo do końca przemyślaną.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#JerzyBukowski">Jeżeli wybrałem ten temat do krótkiego wystąpienia w debacie budżetowej to dlatego, że upatruję w nim — jak powiedziałem — nie tylko problem gospodarczy, nie tylko problem przeliczający się na tony odzyskanych surowców, ale również poważny problem wychowawczy.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#JerzyBukowski">Głos ma poseł Tadeusz Mazowiecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#TadeuszMazowiecki">Wysoki Sejmie! Debata nasza nad planem i budżetem stanowi naturalną i raczej rzadką okazję do powracania do spraw ogólnych, do zagadnień politycznych i społecznych, które nadają problemom gospodarczym szerszą perspektywę. Jest rzeczą znamienną, że przedstawione Sejmowi dokumenty wielokrotnie akcentują pojęcie takie, jak poprawa jakości, podnoszenie kwalifikacji, lepsza organizacja pracy, wdrażanie osiągnięć nauki i techniki. Była też o tym mowa w naszej dzisiejszej dyskusji. Wzrost znaczenia tych pojęć mówi o sytuacji, w jakiej jesteśmy, o jej dobrych i złych stronach, a przede wszystkim o punkcie rozwoju, jaki osiągnęliśmy i jaki wymaga uważnego zastanowienia.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#TadeuszMazowiecki">Plan i budżet, które mamy uchwalić, nie tylko kończą jeden plan 5-letni w gospodarce i stanowią przejście do drugiego, ale również i w innym, szerszym znaczeniu stanowią pomost pomiędzy różnymi okresami rozwoju naszego kraju. Będzie to plan i budżet 21 roku Polski Ludowej. Ale nie sama data kalendarzowa jest tu najważniejsza dla sprawy, którą poruszam, lecz raczej coś, co się z nią wiąże i z niej wynika, a co by można nazwać pewnym przesileniem psychologicznym, jakie się w naszym społeczeństwie dokonuje. Zwięźle można by je scharakteryzować jako zdobycie świadomości, że jesteśmy społeczeństwem nowoczesnym, a zarazem i narastanie wymagania, ażeby funkcjonowanie naszego życia zbiorowego temu stanowi rzeczy odpowiadało. Świadomość ta ma ogromne znaczenie. To, że ona powstała, że się mogła ukształtować, to zasługa naszego rozwoju, wynik struktury socjalistycznej, która podniosła i rozwinęła gospodarkę i kulturę narodu. Jest to jednak zarazem wielki problem, który staje przed dalszym naszym rozwojem.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#TadeuszMazowiecki">Stare konflikty klasowe, związane z przedwojenną strukturą społeczną, należą pod każdym względem do przeszłości. Konflikty współczesne, to konflikty nowego społeczeństwa, w których chodzi nie o to, czy, ale o to — jak kształtować oblicze naszej rzeczywistości w warunkach socjalizmu, jak uczynić ją najlepszą i najefektywniejszą.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#TadeuszMazowiecki">Trzeba przy tym mieć na uwadze dwa zjawiska, które odzwierciedlają sytuację naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#TadeuszMazowiecki">Po pierwsze — że rewolucja kulturalna rozbudziła potrzeby ludzkie, wyprzedzając zdecydowanie możliwości gospodarcze kraju, mimo ich wielokrotnego wzrostu, oraz stan organizacyjny w zakresie zaspokajania tych potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#TadeuszMazowiecki">Po wtóre, trzeba mieć na uwadze ewolucję, którą powoduje czas, wchodzenie nowych pokoleń. To, co dla starych pokoleń, a nawet w jakiejś mierze dla pokolenia średniego, było punktem dojścia — dla wchodzących w życie roczników jest punktem wyjścia.</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#TadeuszMazowiecki">Sprawy, o których mowa dotyczą nie tylko świadomości i samopoczucia jednostek. Odnoszą się one również do całokształtu naszego życia narodowego, a zwłaszcza do całokształtu funkcjonowania i rozwoju gospodarki. Znaczenie ich będzie nadal rosło.</u>
          <u xml:id="u-19.7" who="#TadeuszMazowiecki">Utrzymanie i poprawa pozycji Polski we współzawodnictwie i wymianie z krajami bardziej rozwiniętymi nie jest sprawą wyboru, jest koniecznością życiową. Organizacja, nauka, technika — wszędzie posiadają decydujące znaczenie. Coraz trudniej nam nadrabiać w tym zakresie zapóźnienia, nie mówiąc już o niebezpieczeństwie powstawania nowych zaległości.</u>
          <u xml:id="u-19.8" who="#TadeuszMazowiecki">Dlatego też, przyjmując ze zrozumieniem i poczuciem zaangażowania trudne zadania gospodarcze, jakie stają przed nami w najbliższych latach, a także w roku najbliższego planu, powinniśmy czynić to ze świadomością, że szczególną uwagę należy koncentrować na ludzkich czynnikach rozwoju, na sprawności, intelekcie i doświadczeniu, na organizacji i poziomie moralnym. W nich tkwią rezerwy, one są najbardziej efektywne, a równocześnie najtrudniejsze do wykorzystania.</u>
          <u xml:id="u-19.9" who="#TadeuszMazowiecki">Wysoka Izbo! Istotne problemy naszego dalszego rozwoju społecznego rozstrzygają się więc w dużej mierze na linii człowiek — organizacja życia społeczno-gospodarczego. Twierdzenie to chciałbym wzmocnić poprzez podkreślenie kilku węzłowych problemów z tego zakresu oraz poprzez ukazanie ich konsekwencji.</u>
          <u xml:id="u-19.10" who="#TadeuszMazowiecki">Pierwszą sprawą jest bardziej zdecydowane postawienie na premiowanie efektów pracy. Chodzi o to, aby w całokształcie życia społeczno-gospodarczego, w jego klimacie i w jego organizacyjnych formach było bardziej istotne nie to, co się robi, ale to, co się zrobi. Wymaga to postawienia na premiowanie sprawności i intelektu. Chodzi przede wszystkim o technikę i organizację. Stan, w którym mimo wielkich osiągnięć na polu nauki, mimo dziesiątków instytutów i potężnych stowarzyszeń fachowych pozostajemy nieraz daleko w tyle za wieloma krajami kapitalistycznymi i socjalistycznymi w dziedzinie usprawnień technicznych i ekonomicznych, zgłoszonych i opatentowanych wynalazków, a w rezultacie — w dziedzinie kosztów i jakości produktów — jest nie do utrzymania. Pisze o tym od dłuższego czasu z troską prasa. Ogromne sumy, jakie kraj nasz wykłada na kształcenie specjalistów, rozwój nauki i techniki stają się dopiero wtedy społecznie efektywne, gdy talenty i kwalifikacje dzięki nim rozwinięte znajdują warunki realizacji, nie gdzie indziej, jak w podstawowym miejscu pracy, które powinno absorbować decydujące energie człowieka.</u>
          <u xml:id="u-19.11" who="#TadeuszMazowiecki">Realizacja ustawy o wynalazczości, którą Sejm nasz uchwalił, na pewno przyniesie poprawę w tym zakresie, ale na problem ten trzeba patrzeć szerzej. Wydaje się, że cały nasz system płac, nagród i organizacji pracy, powinien być w znacznie większej mierze, niż to ma miejsce dotąd, związany z wynikami pracy, zwłaszcza z postępem ekonomiczno-organizacyjnym i technicznym. Sądzę, że warto o tym myśleć zarówno pod kątem wykorzystania w tym kierunku dodatkowo wygospodarowanych środków w ciągu realizacji przyszłorocznego planu, jak i przede wszystkim pod kątem prowadzonych prac planowych i modelowych na przyszłość. Jest to sprawa wielkiej wagi, szczególnie dla fali młodych organizatorów, inżynierów i techników wchodzących w pracę zawodową. Chodzi o to, aby całokształt przepisów i warunków pracy nieodparcie przemawiał do nich, że perspektywę życiową daje wysiłek, sprawność, intelekt, inicjatywa, że ceniony jest efekt pracy, który liczy się o wiele bardziej aniżeli tak zwany spryt życiowy i umiejętność dostosowania się do otoczenia, często nie w tym zakresie, co jest w nim najlepsze.</u>
          <u xml:id="u-19.12" who="#TadeuszMazowiecki">Drugi zespół zagadnień dotyczy samej organizacji pracy. Wyszliśmy już, względnie wychodzimy z takiego rozumienia postępu w tej dziedzinie, które prowadziło do mnożenia byle jakich reorganizacji. Rozumie się już znacznie lepiej, jak dalece zagadnienie to zazębia się z właściwym doborem ludzi i wiąże się z podnoszeniem kwalifikacji. Co prawda nader często sprawa ta jest traktowana czysto formalnie, jedynie jako droga awansu w siatce płac. Przede wszystkim jednak w wielu dziedzinach naszego życia dzieje się tak, że niejednokrotnie odpowiedzialne szczeble zarządzania zajmują się sprawami szczegółowymi. a sprawy węzłowe nie są rozwiązywane. Powoduje to ogromne konsekwencje, które schodzą w dół.</u>
          <u xml:id="u-19.13" who="#TadeuszMazowiecki">Problematyka organizacji pracy pojmowana szerzej, to w dużej mierze zagadnienie dwustronne: dyscyplina pracownicza i poszerzanie współodpowiedzialności oraz warunków dla inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-19.14" who="#TadeuszMazowiecki">Zwiększanie dyscypliny jest konieczne. Stan organizacji pracy działa wychowawczo: wpływa ona w tym kierunku korzystnie lub negatywnie. Toteż trzeba na każdym kroku pamiętać, że zwiększenie wysiłku i dyscypliny jest możliwe wtedy, kiedy ludzie są pewni, że temu zwiększonemu wysiłkowi nie zagraża niebezpieczeństwo zmarnowania go. Wymaga to również symetrycznego postępu w procesie decentralizacji i samorządności w gospodarce. Jest zrozumiałe, że są to zjawiska ciągłe, które muszą być wypracowywane stopniowo i wypróbowywane, ale wydaje się, że nie tylko ilościowy, lecz i bardziej zdecydowany jakościowy postęp jest tu konieczny.</u>
          <u xml:id="u-19.15" who="#TadeuszMazowiecki">W pewnym sensie wkroczyłem już przed chwilą w trzecią sferę zagadnień, które dotyczą funkcjonowania energii uzupełniającej w naszym społeczeństwie. Każde społeczeństwo potrzebuje dla swego normalnego rozwoju takich energii. Materialne korzyści osobiste są konieczne, ale nie uruchamiają one wszystkich sił społecznych. Także i my osiągnięcia minionych dwudziestu lat zawdzięczamy temu, że wytworzone i wykorzystane zostały olbrzymie zasoby energii, bez których wysiłek i wytrzymałość wielkich mas ludzkich w tych trudnych latach byłyby nie do pomyślenia. Rewolucja społeczna, zagospodarowanie ziem zachodnich, gwałtowny awans kulturalny i życiowy milionów ludzi, odbudowa kraju i jego uprzemysłowienie — wszystko to uruchamiało głębokie pokłady energii uzupełniającej, poruszając wyobraźnię mas ludzkich zrozumiałymi i żywo odczuwanymi celami ogólnymi.</u>
          <u xml:id="u-19.16" who="#TadeuszMazowiecki">A jak jest dziś?</u>
          <u xml:id="u-19.17" who="#TadeuszMazowiecki">Mówiłem już o tym, że dla nowych pokoleń stanowi to wszystko punkt wyjścia dla ich aspiracji życiowych. Chęć stabilizacji i zapewnienia sobie minimum warunków życiowych są — rzecz jasna — czymś słusznym i zrozumiałym. Ale nie można ich podnosić do rangi idei społecznej, idei „małej stabilizacji”.</u>
          <u xml:id="u-19.18" who="#TadeuszMazowiecki">W naszej sytuacji wymagającej dla rozwoju Polski nadal wielkich energii, wielkiej dynamiki, wiodące znaczenie w samowychowaniu społecznym musi mieć perspektywa szans i rozwoju społecznego i indywidualnego, a nie idea stabilizacji. Wydobycie i ukazanie tej perspektywy jest naszym wspólnym zadaniem. Tu właśnie jest miejsce i wielka potrzeba dialogu; rozumianego nie jako wzajemne izolowanie się ludzi różnych światopoglądów, ale jako szukanie również wspólnych wartości i wspólnych płaszczyzn działania dla dobra całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-19.19" who="#TadeuszMazowiecki">Wysoki Sejmie! Wspomniałem już o tym, że problematyka człowieka w nowych warunkach społeczno-gospodarczych naszego kraju — to także problematyka jakości jego postawy ideowej. Postawy, która nakazuje angażować się w życie społeczne, nie być obojętnym na otaczającą rzeczywistość, świadomie uczestniczyć w jej przekształcaniu, i odwrotnie — mogą być i w tej dziedzinie antybodźce, zwłaszcza kiedy człowiek odczuwa, że wartości, które wyznaje, napotykają na przeszkody i ograniczenia w twórczym i swobodnym współzawodniczeniu motywów i zasad ideowych, albo kiedy występują zahamowania w odnalezieniu się w nowej sytuacji społecznej.</u>
          <u xml:id="u-19.20" who="#TadeuszMazowiecki">To wszystko wprowadza nas w problem, który z tej trybuny niejednokrotnie podejmują posłowie, będący katolikami, w problem szerokiej konfrontacji, jaka nie tylko w naszym kraju, ale w całym dzisiejszym świecie się dokonuje konfrontacji chrześcijaństwa z wartościami i formami świata laickiego, a zwłaszcza ze światem komunistycznym.</u>
          <u xml:id="u-19.21" who="#TadeuszMazowiecki">Niekiedy — pod naporem doraźnych kłopotów i zadań — umniejsza się rangę tego problemu, ale sądzę, że nie ulegamy przesadzie, powracając do niego często. Jest on bowiem w naszym kraju problemem szczególnie ważnym. jednym z podstawowych elementów klimatu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-19.22" who="#TadeuszMazowiecki">Nasz kraj był pierwszym krajem, w którym przedstawiciele państwa socjalistycznego i episkopatu katolickiego dokonali w 1950 r. dalekowzrocznego aktu normalizacji wzajemnych stosunków. Ostatnie lata podniosły rangę światową tej konfrontacji chrześcijaństwa i świata komunistycznego, ponieważ pokazały, że po obu stronach dokonują się wielkie przewartościowania, z których każde — we właściwej mu mierze — ma ogromne znaczenie dla oblicza czasów, w których żyjemy.</u>
          <u xml:id="u-19.23" who="#TadeuszMazowiecki">W ostatnim okresie na podtrzymanie i rozwój tego procesu złożyły się ważne fakty. Byłoby nieprawdą przesłaniać nimi zjawiska ujemne; chcemy w tych faktach widzieć raczej zapowiedź, aniżeli spełnienie lepszych nadziei. Nadzieje te mogą okazać się trwałe, jeżeli wzajemnej konfrontacji towarzyszyć będzie poczucie realizmu oraz dobra wola i odwołanie się do głębszych i wspólnych nam wszystkim wartości ludzkich.</u>
          <u xml:id="u-19.24" who="#TadeuszMazowiecki">Właśnie z tych punktów widzenia należy podkreślić pewne nowe przejawy i zdarzenia zarówno w świecie, jak i u nas.</u>
          <u xml:id="u-19.25" who="#TadeuszMazowiecki">Na plan pierwszy wybija się — w dziedzinie faktów — porozumienie między Węgrami i Watykanem, które stanowi pierwszy akt normalizacji stosunków pomiędzy państwem socjalistycznym a samą stolicą apostolską. W dziedzinie myśli politycznej wystąpiły również pewne, choć różnej rangi symptomy, świadczące o narastaniu bardziej pogłębionego podejścia do religii. Myślę przede wszystkim o notatkach Togliattiego, a także W pewnej mierze o artykule radzieckiego czasopisma „Komunist” o przeobrażeniach w katolicyzmie, gdzie zawarte były również częściowo nowe akcenty. Jest rzeczą zrozumiałą, że dokument Togliattiego, a także wszystkie inne symptomy głębszego ujmowania świadomości religijnej nie mogą uiść uwadze chrześcijan, zwłaszcza tych, którzy swe zaangażowanie w socjalizm czerpią z pobudek ideowych, czy choćby widza w konfrontacji chrześcijaństwa i komunizmu odbicie jednego z najpoważniejszych i najbardziej żywych problemów współczesności.</u>
          <u xml:id="u-19.26" who="#TadeuszMazowiecki">Kościół katolicki z kolei wszedł w tym czasie w fazę dyskusji soborowej nad problemem, który najbardziej obchodzi świat laicki — nad odnowieniem i reorientacja swego własnego stosunku do dzisiejszego świata. Nie może chyba dziwić, że w instytucji o takim ciężarze historii, jaka stanowi Kościół, proces ten nie przebiega lekko. Wokół tych spraw toczy się w świecie katolickim i będzie się toczył spór. Idzie bowiem o zrozumienie wartości świata świeckiego i problemów współczesnego człowieka oraz o nowy kształt obecności Kościoła w życiu społecznym, o przezwyciężenie tendencji do współpanowania i o oparcie swej roli społecznej bez reszty na funkcji religijno-moralnej, którą spełnia, W ramach tego przewartościowania pozostaje też proces zmiany stosunku do świata socjalistycznego. Sprawa ta obchodzi nas najżywiej, jako członków Kościoła i jako obywateli państwa socjalistycznego. Pragniemy, aby ta zmiana odnosiła się do naszego kraju i aby następowała ona i w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-19.27" who="#TadeuszMazowiecki">Z radością możemy mówić przede wszystkim o tym, że papież Paweł VI półtora tygodnia temu dał wyraz swemu stosunkowi do dzisiejszej Polski oraz, trosce o jej wszechstronny rozwój, podkreślając to w czasie audiencji prywatnej, jakiej udzielił członkowi Rady Państwa, posłowi Jerzemu Zawieyskiemu, członkowi Koła Poselskiego „Znak”, wybitnemu pisarzowi i działaczowi naszych środowisk. Wymowa tej wizyty ma znaczenie szersze i sięgające dalej w przyszłość spraw, o których tu mowa. Wypada bowiem podzielić te nadzieje wyrażone niedawno w głośnym przemówieniu księdza arcybiskupa wrocławskiego na inauguracji KUL-u, które opublikował „Tygodnik Powszechny”. I jakkolwiek trudności podstawowe we współżyciu Kościoła i Państwa nie zostały przekroczone, to jednak może je przezwyciężyć tylko podjęcie rozmów i prób zbliżenia na płaszczyźnie, w której dominować będzie nadrzędna troska o wspólne dobro naszej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-19.28" who="#TadeuszMazowiecki">Wysoki Sejmie! W pierwszej części mego wystąpienia mówiłem o tym, że społeczeństwo nasze, które ma za sobą dawny podział klasowy, czuje się coraz bardziej społeczeństwem nowoczesnym. To poczucie odnosi się również do problemów, o których była mowa przed chwilą. Pragnie ono, ażeby problemy współżycia światopoglądowego, walki ideowej i współpracy ludzi różnych światopoglądów rozwiązywane były także na tę miarę, także zgodnie z wymogami nowoczesnego rozwoju społecznego. A to oznacza poszanowanie odrębności światopoglądowych i stworzenie im warunków rozwoju, dialog i współdziałanie w rozwiązywaniu podstawowych problemów naszego rozwoju narodowego.</u>
          <u xml:id="u-19.29" who="#TadeuszMazowiecki">Na tym tle społecznym odprężenie we współżyciu Państwa i Kościoła jest koniecznością, jest wymogiem życia stawianym przez społeczeństwo, które konfliktu nie rozumie i nie chce go. Odwrotnie, czuje ono dobrze, iż społeczne potrzeby i korzyści płynące z porozumienia przeważają pod każdym względem trudności, jakie trzeba pokonać, aby to odprężenie nastąpiło i było trwałe.</u>
          <u xml:id="u-19.30" who="#TadeuszMazowiecki">Od nadziei do ich urzeczywistnienia jest jednak długa, a czasem i niebezpieczna droga. Ważne jest, aby patrzeć w przyszłość i rozwiązywać to, co się da, jeśli się nie da rozwiązać wszystkiego. Bowiem te społeczne odczucia nie mogą i nie powinny być z żadnej strony zawiedzione.</u>
          <u xml:id="u-19.31" who="#TadeuszMazowiecki">Wysoki Sejmie! Sprawy, o których mówiłem — jeżeli będą rozwiązywane — będą przyczyniać się do pogłębienia naszej jedności narodowej. Ta jedność narodowa urzeczywistnia się współcześnie w warunkach socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-19.32" who="#TadeuszMazowiecki">Są to niejako dwie strony tego samego zagadnienia — prowadzenie polityki jedność narodowej i zrozumienie, że dziś się ona urzeczywistnia na płaszczyźnie ustroju socjalistycznego. Dążeniem naszym nie jest jedność bierna, jedność odgrodzonych i izolowanych od siebie obozów egzystujących wewnątrz jednego narodu, ale jedność dynamiczna, w której dokonuje się współpraca i wymiana wartości. Tylko taka, dynamicznie pojmowana jedność, służyć będzie bardziej efektywnemu podejmowaniu naszych zadań narodowych, zwłaszcza w dziedzinie kształtowania postaw ludzkich i uruchamiania energii społecznych. Również i aktywna rola Polski w świecie w dziedzinie pokoju i wymiany międzynarodowej może być tym mocniej i szerzej rozwijana.</u>
          <u xml:id="u-19.33" who="#TadeuszMazowiecki">Przede wszystkim zaś droga pogłębiania jedności narodowej otwierać może i powinna tę niezbędną perspektywę, w której każdy we wspólnych zadaniach dostrzega swoje miejsce i sens swego zaangażowania.</u>
          <u xml:id="u-19.34" who="#TadeuszMazowiecki">Chcemy więc, alby droga ta była przyjęta i realizowana przez wszystkie siły społeczne i wychowawcze w naszym kraju. W tym duchu będziemy pracować, w tym duchu przyjmujemy zadania ujęte w planie i budżecie.</u>
          <u xml:id="u-19.35" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Edward Żebrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#EdwardŻebrowski">Wysoka Izbo! Wszyscy zgadzają się dziś w kraju z zasadą, że wszelkie innowacje w zakresie wyzwalania inicjatywy załóg w kierunku zwiększania produkcji i jej potanienia należy uznać za słuszne. Wszyscy też nie negują potrzeby konieczności ulepszania i dostosowania metod planowania i zarządzania do tempa wzrostu gospodarki narodowej, do zmian w strukturze i metodach produkcji, do potrzeb rynku wewnętrznego i handlu zagranicznego. To ogólne przeświadczenie znalazło swój wyraz w uchwałach XIV Plenum, poważnie dalej rozwinięte i skonkretyzowane w uchwale IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wiem, że pracują liczne komisje, zespoły nad sprawami mierników, finansowania, planowania itd. Zdając sobie sprawę z całej złożoności zagadnienia wcielania w życie wspomnianych wytycznych oraz biorąc równocześnie pod uwagę konieczność ich realizacji jako warunku tempa naszego rozwoju, chcę z praktycznego punktu widzenia spojrzeć na stan faktyczny, na klimat i postawę tych ośrodków, od których wiele zależy w codziennej działalności zakładów.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#EdwardŻebrowski">Już w lipcu 1963 r. ukazało się zarządzenie nr 146 Ministra Przemysłu Ciężkiego, które zaleciło wprowadzenie w niektórych przedsiębiorstwach przemysłu maszynowego i elektrotechnicznego eksperymentalnych zasad zarządzania, mających na celu praktyczne sprawdzenie funkcjonowania nowych, projektowanych zasad planowania i nowych mierników oceny pracy przedsiębiorstw, opracowanych przez Instytut Organizacji Przemysłu Maszynowego. Wytypowane zostało w przemyśle maszynowym i elektrotechnicznym ponad 20 przedsiębiorstw, które po wykonaniu wielu prac przygotowawczych, miały wprowadzić eksperymentalne zasady gospodarowania od 1 stycznia 1964 r. Termin ten był następnie kilkakrotnie przesuwany — i w rezultacie, w chwili obecnej, na warunkach eksperymentu pracują zaledwie 4 przedsiębiorstwa, a z tego dla trzech zasady eksperymentalnego zarządzania zatwierdzone zostały dopiero we wrześniu bieżącego roku. Należy przy tym podkreślić, że eksperymentujące obecnie przedsiębiorstwa są przedsiębiorstwami stosunkowo małymi, w zbyt małym stopniu — moim zdaniem — reprezentatywnymi dla całości omawianego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#EdwardŻebrowski">Pozostałe przedsiębiorstwa wytypowane do eksperymentu mają być zatwierdzone przed 1 stycznia 1965 r. i w tym terminie wprowadzone nowe zasady zarządzania. O ile jestem dobrze poinformowany, przyczyną przesunięcia terminów i opóźnienia we wprowadzaniu nowych zasad był brak zgodności poglądów w podstawowych kwestiach eksperymentu pomiędzy Ministerstwem Przemysłu Ciężkiego a Ministerstwem Finansów, Komisją Planowania i Komitetem Pracy i Płac. Niezależnie od przyczyny zmarnowano już w zainteresowanych przedsiębiorstwach sporo inicjatywy. Ale jest chyba i inna przyczyna przewlekania. Wyczuwa się wyraźnie — obym był w błędzie — brak zainteresowania zjednoczeń, a może i samego Ministerstwa wprowadzeniem i powodzeniem eksperymentu. Działają tu chyba jakieś siły przyzwyczajenia, jakaś obawa przed nowym i nieznanym, przed czymś, co odbiega od utartych, rutyną pokrytych schematów myślenia.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#EdwardŻebrowski">Fakty mówią, że przedsiębiorstwa przygotowujące się do wprowadzenia eksperymentalnych zasad zarządzania zdane są prawie całkowicie na własne siły. Zamiast pomocy zjednoczeń — niejednokrotnie przełamywać muszą różne opory w samych zjednoczeniach. Jedyną jednostką, która czynnie angażuje się w dyskusji, jest Instytut Organizacji Przemysłu Maszynowego, ale przecież jego wyjaśnienia i interpretacje nie mogą mieć dla przedsiębiorstwa mocy wiążącej. I chyba ze strony Ministerstwa zabrakło inicjatywy, zabrakło wyjaśniania zjednoczeniom istoty funkcjonowania nowego systemu, sprecyzowania roli i zadań zjednoczeń w tym zakresie, mobilizacji zjednoczeń do udzielania przedsiębiorstwom aktywnej pomocy w przygotowaniu i wprowadzaniu nowych zasad.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#EdwardŻebrowski">Podobne stanowisko wobec eksperymentu zajmuje Narodowy Bank Polski. Sprowadza się ono do stwierdzenia: „Wy sobie eksperymentujcie, a my i tak będziemy waszą działalność oceniali starą miarką”. O ile porównywanie wyników działalności przedsiębiorstwa pracującego na zasadach eksperymentu z wynikami osiąganymi w poprzednim systemie należy uznać za słuszne dla oceny prawidłowości funkcjonowania samego eksperymentu, o tyle bezkrytyczne ocenianie negatywnie wszystkich zjawisk, które do tej „starej miarki” nie pasują, może tylko zaszkodzić samej sprawie, a przy okazji i eksperymentującym przedsiębiorstwom. Z tego trzeba sobie zdawać sprawę.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#EdwardŻebrowski">I jeszcze jedno zjawisko ciąży na zatwierdzaniu i wprowadzaniu nowych eksperymentalnych zasad zarządzania. Jest to ujawniająca się zarówno w zjednoczeniach, jak i w Ministerstwie Przemysłu Ciężkiego, tendencja do zatwierdzania zasad eksperymentu po zatwierdzeniu planów rocznych przedsiębiorstwa i dokonaniu pełnego rozdziału wszystkich posiadanych środków.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#EdwardŻebrowski">W zjednoczeniach stwierdza się przy tym niedwuznacznie, że właściwie eksperyment nie może już nic zmienić, bowiem plany są już zamknięte i zatwierdzone, można zatem tylko eksperymentować na podstawie środków i kryteriów wynikających z obecnie obowiązujących zasad planowania. Nie likwiduje to w pełni rzekomego niebezpieczeństwa zagrażającego zjednoczeniu ze strony eksperymentu, ale przynajmniej odsuwa je jeszcze o rok. I tu jest istota całego absurdu w sposobie myślenia jednostek nadrzędnych przemysłu. A przecież nowe zasady planowania i oceny wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstw zostały dlatego opracowane, dlatego mają być wypróbowane, że stwierdzono nieprawidłowe działanie metod dotychczasowych.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#EdwardŻebrowski">Pragnę tu dodać jeszcze jedno. W działalności zjednoczeń i resortu nie widać także dostatecznej troski o właściwe ukierunkowanie eksperymentu. Chodzi bowiem o to, by w wyniku eksperymentu koszty spadały, obniżone były generalnie udziały pracy żywej i uprzedmiotowionej, by praca była bardziej wydajna, a produkcja lepiej dostosowana do potrzeb odbiorców.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#EdwardŻebrowski">Z analizy omawianej sytuacji wynika konieczność roztoczenia szerszej opieki nad przedsiębiorstwami przygotowującymi lub wprowadzającymi eksperymenty ze strony Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego. Podobnie przychylna i troskliwa opieka konieczna jest ze strony Komitetu Pracy i Płac — wiadomo bowiem, że fundusz płac i inne bodźce materialnego zainteresowania są najbardziej czułym instrumentem funkcjonowania każdego przyjętego systemu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#EdwardŻebrowski">Konieczne jest moim zdaniem: przyśpieszenie zatwierdzania zasad eksperymentalnego zarządzania dla przedsiębiorstw przygotowanych do ich wprowadzenia, przygotowanie dalszych przedsiębiorstw do wprowadzenia nowych zasad i objęcie eksperymentem takiego zespołu przedsiębiorstw, który reprezentowałby całą specyfikę przemysłu elektromaszynowego. Spełnienie tych warunków pozwoli na szybką możliwie ocenę prawidłowości funkcjonowania nowego systemu i na jego ewentualnie dalsze rozszerzenie.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#EdwardŻebrowski">Pamiętając o tym, że terenem eksperymentów ekonomicznych są zawsze w ostatecznym rachunku interesy materialne społeczeństwa, rozumiemy, że eksperymenty nie mogą być masowe, ale nie można się zgodzić z opieszałością w skrupulatnym ich przygotowaniu.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Stanisław Hasiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#StanisławHasiak">Wysoki Sejmie! Swój głos w debacie generalnej nad planem i budżetem na rok 1965 pragnę poświęcić problemom młodego pokolenia Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#StanisławHasiak">Jest to uzasadnione tym faktem, że będzie to drugi rok od chwili, gdy pierwsze roczniki wyżu demograficznego wchodzą w wiek zdolności do pracy. Jest to również ostatni rok bieżącej pięciolatki, która ma przygotować znacznie szersze podstawy ekonomiczno-społeczne do realizacji zadań dalszego rozwoju gospodarczego naszej socjalistycznej ojczyzny w latach 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#StanisławHasiak">Rola i znaczenie ludzi młodych w naszej gospodarce z roku na rok wzrastają. Jesteśmy młodym narodem, bowiem na ogólną liczbę ponad 31 mln mieszkańców Polski — młodzież do lat 20 stanowi prawie 13 mln, a ogół zatrudnionych w gospodarce narodowej do lat 35 sięga 52%.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#StanisławHasiak">Stąd też w 1964 r., w roku XX-lecia Polski Ludowej i IV Zjazdu partii, w okresie ogólnonarodowej dyskusji tak dużo miejsca poświęcono młodzieży, jej perspektywom i roli w naszym socjalistycznym społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#StanisławHasiak">W toku tej dyskusji nad dorobkiem naszej socjalistycznej ojczyzny i dalszym jej rozwojem, obok ludzi starszych — pamiętających czasy zastój u i zacofania, poniewierki i głodu z czasów Polski sanacyjnej, bohaterstwa, ofiar i martyrologii narodu polskiego z czasów okupacji, pierwszych trudnych dni budowania i umacniania władzy w Polsce ludowej — brała aktywny udział młodzież nie pamiętająca tych czasów, ale rozumiejąca, że bez walki postępowych i demokratycznych sił narodu polskiego, że bez słusznego programu polskich komunistów — reprezentowanego przez PPR, że bez sojuszu ze Związkiem Radzieckim nie byłoby Polski Ludowej; rozumiejącą, że nie miałaby takich możliwości rozwoju jak dziś, i że jej losy i przyszłość związane są z socjalizmem.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#StanisławHasiak">Jak bliski jest młodzieży socjalizm i jego dalszy rozwój znalazło to wyraz w czynie młodych dla uczczenia XX-lecia Polski Ludowej i IV Zjazdu partii.</u>
          <u xml:id="u-23.6" who="#StanisławHasiak">Pod ideowo wychowawczym kierownictwem organizacji młodzieżowych Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej ponad 2 mln młodzieży miast i wsi uczestniczyło w pracy na rzecz zwiększenia produkcji w zakładach przemysłowych, oszczędności czasu i materiałów, rozwoju postępu technicznego i racjonalizacji, budowy świetlic i dróg, sprawnego zebrania plonów i rozwoju mechanizacji rolnictwa. Wzrosła w tym okresie rola młodzieży robotniczej w samorządach robotniczych. Młodzi robotnicy z dumą mówili o rozwoju swoich fabryk, w których pracują, troszcząc się o ich wyniki produkcyjno-ekonomiczne i o ich wygląd. Młodzież wiejska rozwinęła swą aktywność w kółkach rolniczych i samorządzie spółdzielczym.</u>
          <u xml:id="u-23.7" who="#StanisławHasiak">Realizacja programu „Tobie ojczyzno” podjęta przez Związek Harcerstwa Polskiego pozwoliła znacznie zbliżyć problemy budownictwa socjalistycznego i upowszechnić jego szerokie wpływy wychowawcze wśród najmłodszej młodzieży szkół podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-23.8" who="#StanisławHasiak">Mówię o tych problemach dlatego, że — jak nigdy dotąd — ujawniła się w pełni jedność naszego narodu, a przede wszystkim jedność młodego pokolenia w dziele dalszego rozwoju naszego kraju i pełnego zaakceptowania jego socjalistycznego kierunku. Mówię o tym też i dlatego, że nie brakło u nas w ostatnich latach dyskusji, a nawet pesymistycznych przewidywań co do tego, czy dla młodzieży ustrój socjalistyczny stwarza w pełni możliwości wszechstronnego rozwoju tak w kształtowaniu indywidualnych cech młodego człowieka, jak i w jego zespołowym zaangażowaniu w tworzeniu dóbr materialnych i duchowych dla społeczeństwa, dla socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-23.9" who="#StanisławHasiak">Dość często spotykamy się w publicystyce ze zjawiskiem, że na podstawie pewnych pojedynczych faktów, świadczących o niepokojących i negatywnych społecznie postawach pewnych wąskich środowisk młodzieży, wyprowadza się negatywne sądy o ideowej postawie całej młodzieży. Wnioski takie są jednak niewłaściwe i chyba krzywdzące samą młodzież.</u>
          <u xml:id="u-23.10" who="#StanisławHasiak">Odpowiedzią na nie jest rozwijający się odrodzony socjalistyczny ruch współzawodnictwa pracy o tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej, w którym biorą udział setki tysięcy młodzieży robotniczej. Ruch ten, podjęty przez ZMS przy szerokim udziale związków zawodowych i poparty przez partię, przynosi naszej gospodarce narodowej wielomilionowe korzyści. Uwydatnia się w nim cecha socjalistycznego wychowania — godzenia interesów osobistych z interesami ogółu. Uzupełniała ten ruch, a zarazem poszerzają takie inicjatywy rozwijane przez ZMS wśród młodzieży, jak „Magazyny zaoszczędzonych surowców”, „Na tropach straconego czasu”, „Mój pierwszy wniosek racjonalizatorski” itd.</u>
          <u xml:id="u-23.11" who="#StanisławHasiak">Jeśli dziś stwierdzamy, że plan 1964 r. zostanie wykonany z nadwyżką, to jest w tym dziele również bynajmniej nie skromny udział młodzieży, która świadomie wnosi szersze, poza interesem osobistym, dążenie — pracę dla kraju i narodu, pracę dla lepszej, światlejszej przyszłości całego młodego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-23.12" who="#StanisławHasiak">Dla tej przyszłości, która potrzebuje ludzi mądrych i zaangażowanych, znających swój fach, umiejących posługiwać się współczesną techniką i wiedzą ogólnoludzką, nasz system socjalistyczny stwarza młodemu pokoleniu pełne warunki rozwoju. Dodać do tego trzeba zasadnicze stwierdzenie, że nikt nie obiecuje naszej młodzieży życia łatwego, osiągniętego bez większego wysiłku. Stąd obca jest większości młodzieży miast i wsi postawa lekkoducha, który stawia na to, by pracowali inni, by za niego uczyli się drudzy, by postęp techniczny i mechanizację na wsi rozwijać bez jego udziału. Takiej postawy nie akceptuje w masie swojej sama młodzież. Świadczy o tym dążenie młodego pokolenia do zdobywania wiedzy, tak wiedzy konkretnej w postaci wyuczonego zawodu, jak i wiedzy ogólnej o życiu społecznym, o stosunkach międzyludzkich, o rozwoju stosunków politycznych, o walce sił pokoju na świecie dla wykorzystania współczesnej techniki i nauki dla dobra całej ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-23.13" who="#StanisławHasiak">Miałem osobiście wiele razy możność prowadzenia dyskusji na te tematy z młodzieżą robotniczą i wiejską, szkolną i studiującą. Znajomość przez nią tych problemów świadczy o zaangażowaniu w ogólnopolityczne i ideowe tematy naszej współczesności.</u>
          <u xml:id="u-23.14" who="#StanisławHasiak">Wysoki Sejmie! Plan i budżet na rok 1965 uwzględniają najpilniejsze potrzeby młodzieży w postaci wzrostu wydatków na oświatę i wychowanie, szczególnie na dalszy rozwój szkolnictwa zawodowego, które przygotowuje kadrę kwalifikowanych pracowników dla gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-23.15" who="#StanisławHasiak">Średnioroczny przyrost uczniów w szkołach przyzakładowych, międzyzakładowych oraz w szkoleniu wewnątrz zakładów, wyniesie 16%.</u>
          <u xml:id="u-23.16" who="#StanisławHasiak">Plan przyszłego roku przewiduje znacznie większy przyrost zatrudnienia w stosunku do roku bieżącego z tych względów, że przyjdzie do gospodarki narodowej około 260 tys. absolwentów wszystkich typów szkół, którym trzeba będzie dać pracę. Sądzę, że uwaga resortów już dziś powinna być skierowana na to, by jak najlepiej wykorzystać te młode i prężne siły, by od początku młody absolwent był związany ze swoim zakładem pracy. Ale nie wszyscy absolwenci trafią do dużych zakładów. Dla harmonijnego rozwoju całej gospodarki narodowej, poszczególnych jej gałęzi i regionów, potrzebny jest przypływ młodych i wykształconych sił wszędzie — tak do kluczowych obiektów przemysłowych naszego kraju, jak i do przemysłu terenowego, spółdzielczości pracy, a przede wszystkim do rolnictwa i usług.</u>
          <u xml:id="u-23.17" who="#StanisławHasiak">Dlatego niezmiernie ważnym zadaniem jest sprawa zarówno przygotowania, jak i kierowania do produkcji ludzi młodych, zgodnie z potrzebami naszej gospodarki. Bilans siły roboczej wskazuje, że około 10 tys. osób powinniśmy zatrudnić w gospodarce drobnotowarowej poza rolnictwem, a przede wszystkim w rzemiośle, którego ranga i znaczenie w naszej gospodarce są znaczne i które ma tendencje rozwojowe.</u>
          <u xml:id="u-23.18" who="#StanisławHasiak">Nasze wysiłki tak szkoleniowe, jak i wychowawcze, powinny zmierzać w kierunku przekonywania, by chłopiec czy dziewczyna kończący szkołę zawodową, technikum czy studia wyższe, podejmowali pracę tam, gdzie są najbardziej potrzebni. W tym celu niezbędne jest współdziałanie organizacji młodzieżowych z resortami gospodarczymi i oświatowymi. Współdziałanie to jest potrzebne szczególnie na odcinku podnoszenia kwalifikacji zawodowych młodych ludzi, zatrudnionych już w gospodarce narodowej. Potrzebne to jest zarówno dla realizacji planów wzrostu produkcji roku przyszłego, jak i lat następnych. O niektórych formach pracy organizacji młodzieżowych w tym zakresie — pragnę powiedzieć słów kilka.</u>
          <u xml:id="u-23.19" who="#StanisławHasiak">ZMS w związku ze swoim III Zjazdem skupia wysiłki organizacji i młodzieży niezorganizowanej na następujących problemach:</u>
          <u xml:id="u-23.20" who="#StanisławHasiak">— Dalszy rozwój socjalistycznego współzawodnictwa pracy o tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej. Dziś ruch ten skupia już ponad 400 tys. uczestników, w ruchu tym sporo miejsca zajmują również sprawy podnoszenia kwalifikacji zawodowych uczestników oraz problemy wychowawcze i organizacji pracy.</u>
          <u xml:id="u-23.21" who="#StanisławHasiak">— Dalszy rozwój patronatów ZMS nad czołowymi obiektami inwestycyjnymi obecnej i przyszłej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-23.22" who="#StanisławHasiak">— ZMS inicjuje szereg poczynań w dziele ujawniania rezerw produkcyjnych, co powinno się znacznie przyczynić do realizacji uchwał IV Zjazdu i II Plenum KC naszej partii.</u>
          <u xml:id="u-23.23" who="#StanisławHasiak">— Konkretnym wkładem organizacji w podnoszenie wiedzy i w zdobycie zawodu przez młodych ludzi stały się uniwersytety robotnicze ZMS, które umożliwiają młodzieży pracującej zdobycie wykształcenia podstawowego, średniego, ogólnego i zawodowego; przygotowują do studiów wyższych i pomagają w zdobywaniu tytułu kwalifikowanego robotnika czy mistrza, rozwijają zainteresowania społeczno-polityczne i kulturalne młodzieży, przygotowują ją do życia i współuczestniczenia w zarządzaniu zakładem. W ciągu swej 5-letniej działalności uniwersytety robotnicze i ich filie zorganizowane w ponad dwustu ośrodkach w kraju, objęły swymi formami pracy ponad 500 tys. słuchaczy. Ta forma szerzenia oświaty wśród młodzieży robotniczej tak w wielkich ośrodkach przemysłowych, jak i w małych miasteczkach, zachęciła wielu młodych ludzi do podjęcia w systemie zaocznym nauki w średnich szkołach technicznych i na wyższych uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-23.24" who="#StanisławHasiak">— ZMS i ZMW zajęły się tą młodzieżą, która po ukończeniu szkoły podstawowej nie podejmuje dalszej nauki; terenowe Ochotnicze Hufce Pracy dla młodocianych pozwalają tej części młodzieży dalej kontynuować naukę, a zarazem wypełniać pożyteczną pracę dla swego środowiska. Moim zdaniem, organizacje młodzieżowe, przy pomocy terenowych organów władzy ludowej, powinny znacznie poszerzać te i inne formy pracy z młodzieżą tak zwaną niczyją.</u>
          <u xml:id="u-23.25" who="#StanisławHasiak">— Organizacja młodzieżowa podjęła również ciekawą formę poradnictwa prawnego dla młodzieży i do tej działalności przyciągnięto sporą ilość młodych prawników.</u>
          <u xml:id="u-23.26" who="#StanisławHasiak">— Podjęto pracę dla rozwiązywania problemów mieszkaniowych młodzieży. Coraz szerzej przyjmuje się wśród młodych ludzi idea oszczędzania na własne mieszkanie. Na przykład w Radomiu do filii Młodzieżowej Spółdzielni Mieszkaniowej zapisało się już ponad 130 członków i wniosło swój własny wkład na przyszłe mieszkanie. Chodzi obecnie o to, by spółdzielczość mieszkaniowa rozszerzyła swoje ramy, by organizować spółdzielnie w wielu ośrodkach robotniczych i mniejszych miastach, by wreszcie dostosować formy spółdzielczości mieszkaniowej do potrzeb młodych ludzi i zachęcić ich do oszczędzania na własne mieszkanie, które się bardziej szanuje i dba o nie od momentu podjęcia pierwszej pracy.</u>
          <u xml:id="u-23.27" who="#StanisławHasiak">Pozwalam sobie zgłosić pewne postulaty młodzieży pod adresem spółdzielczości mieszkaniowej, wyrażające się w tym, aby:</u>
          <u xml:id="u-23.28" who="#StanisławHasiak">— dostosować strukturę budowanych mieszkań do struktury rodzin oczekujących na mieszkanie;</u>
          <u xml:id="u-23.29" who="#StanisławHasiak">— złagodzić obowiązujące przepisy, które nie zezwalają spółdzielniom na przydzielanie młodym małżeństwom tak zwanych mieszkań rozwojowych;</u>
          <u xml:id="u-23.30" who="#StanisławHasiak">— opracować odpowiednie przepisy zezwalające na dokonanie zmian przynależności do spółdzielni w związku ze zmianą miejsca pracy;</u>
          <u xml:id="u-23.31" who="#StanisławHasiak">— stworzyć możliwości pokrywania części swego wkładu pieniężnego własną pracą i wreszcie — stworzyć odpowiednią gwarancję dla oszczędzających na mieszkania.</u>
          <u xml:id="u-23.32" who="#StanisławHasiak">Myślę, że załatwienie tych spraw stworzy znacznie szersze możliwości spółdzielczości mieszkaniowej — zapewni stały przypływ członków, zbuduje podstawy do realizacji założeń budownictwa spółdzielczego, nakreślonego uchwałami IV Zjazdu naszej partii.</u>
          <u xml:id="u-23.33" who="#StanisławHasiak">Spośród licznych inicjatyw młodzieży wiejskiej zorganizowanej w Związku Młodzieży Wiejskiej na czoło wybija się problem przygotowania kadr kwalifikowanych rolników, umiejących gospodarzyć przy pomocy współczesnej techniki i chemii.</u>
          <u xml:id="u-23.34" who="#StanisławHasiak">Takie formy, jak „Kluby młodego rolnika”, „Brygady ochrony roślin”, zespoły przysposobienia rolniczego i spółdzielczego oraz szkoły przysposobienia rolniczego cieszące się dużym powodzeniem, przygotowują właśnie kadrę kwalifikowanych rolników.</u>
          <u xml:id="u-23.35" who="#StanisławHasiak">Coraz częściej słyszy się na wsi od starszych rolników, że zasługą syna czy córki jest to, że poszerza się uprawę roślin przemysłowych, że intensyfikuje się gospodarstwo, wprowadza się nowoczesne metody karmienia zwierząt gospodarskich paszami przemysłowymi, że zbudowano silos, że wprowadza się mechaniczną uprawę roli.</u>
          <u xml:id="u-23.36" who="#StanisławHasiak">W związku z tym warto by rozważyć, czy nie dojrzały w pełni warunki, by uczęszczanie do szkół przysposobienia rolniczego stało się na wsi powszechne i obowiązujące, a w ślad za tym należałoby podnieść rangę tych szkół, o co coraz częściej postuluje młodzież wiejska i wśród absolwentów SPR prowadzić nabór do średnich szkół rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-23.37" who="#StanisławHasiak">Wysoki Sejmie! Żywię głębokie przekonanie, że młodzież polska w 1965 r. będzie, tak jak dotychczas, wnosić swój wkład w rozwój naszej gospodarki, w związku z czym zadaniem nas wszystkich jest stwarzać jej pełne warunki uczestniczenia w ogólnonarodowym życiu, w działalności rad narodowych i samorządów robotniczych, w braniu udziału i odpowiedzialności za losy kraju, warunki do wszechstronnej aktywności, do — mówiąc słowami tow. Gomułki — „wykuwania własną pracą i walką, własnym mózgiem i wolą własnego losu i losu swojej ojczyzny...”.</u>
          <u xml:id="u-23.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#JanKarolWende">Zarządzam krótką, 15-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min. 55 do godz. 18 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#JanKarolWende">Wznawiam obrady. Głos ma poseł Stefan Cichosz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#StefanCichosz">Wysoki Sejmie! Wśród zasadniczych aktów, rozpatrywanych rok rocznie przez nasz Sejm, aktem ważnej rangi są sprawozdania rządu z działalności gospodarczej i finansowej za rok ubiegły i wniosek Najwyższej Izby Kontroli w przedmiocie absolutorium dla rządu za tę działalność. Zbieżność w czasie przekazywania tych dokumentów do Sejmu wraz z projektami planu i budżetu na rok następny oraz krótki okres ich rozpatrywania przed końcem roku powodowały w latach poprzednich, że uwaga i praca komisji skupiała się najczęściej na problematyce i zadaniach przyszłorocznych, traktując prawie formalnie problem rozliczenia za rok miniony.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#StefanCichosz">Cenny postęp w metodach pracy Sejmu roku bieżącego polega na tym, że — dzięki wcześniejszemu nadesłaniu wspomnianych dokumentów — na specjalnych posiedzeniach komisji sejmowych wyodrębniono rozpatrywanie sprawozdań rządu za rok ubiegły wraz z wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli w w przedmiocie absolutorium. Umożliwiło to nie tylko dokonanie głębszej analizy minionego roku, oceny obiektywnych i subiektywnych przyczyn osiągnięć, słabości i niedomagań, ale przede wszystkim — w świetle przebiegu realizacji raku bieżącego — umożliwiło ustalenie słuszności i trwałości wielu wdrożonych przez rząd przedsięwzięć, środków dla przywrócenia w 1963 r. właściwych proporcji w realizacji planowych zadań, ochrony równowagi rynkowej i stworzenia właściwej bazy wyjściowej dla roku bieżącego.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#StefanCichosz">Fragmenty tych rozważań i ocen poszczególnych komisji przy toczył w swym wystąpieniu sprawozdawca Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, podkreślając istotne, do końca nie rozwiązane i nie opanowane ujemne zjawiska, jak między innymi wciąż trwające opóźnienia na odcinku oddawania do użytku kluczowych obiektów inwestycyjnych, niewykonywanie wszystkich założonych asortymentów, decydujących o wyższym poziomie użyteczności społecznej produkcji, niedostatecznie rozbudowywane zaplecze techniczne ogołocone częściowo w ostatnich paru latach z fachowców na rzecz realizacji bieżących zadań, niepodejmowanie wysiłku w zakresie usprawnień organizacyjnych. Uznano równocześnie, że — mimo trudności pogłębionych nieurodzajem 1962 r. i wyjątkowo ciężką zimą, na przełomie lat 1962/1963 oraz ostrzej zarysowującymi się w tych warunkach niedomogami w funkcjonowaniu naszej gospodarki — rząd posunięciami natury ekonomiczno-finansowej, organizacyjnej i planistyczno-zarządzającej, dzięki świadomej, aktywnej i ofiarnej postawie ludności, zdołał rozwiązać wiele spiętrzonych bolączek, pogłębić proces porządkowania gospodarki, spowodować częściową poprawę w przemyśle, rolnictwie, transporcie, inwestycjach i budownictwie, handlu i innych gałęziach naszej gospodarki. Zdołał w efekcie zapewnić, przy względnie niezłych wskaźnikach ekonomicznych i właściwych ich proporcjach, wykonanie zasadniczych planowanych zadań roku 1963.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#StefanCichosz">Szczególnie godne podkreślenia jest umiejętne kojarzenie przez rząd decyzji i uruchomionych środków i bodźców z szeroką inicjatywą oddolną; jednym z centralnych ogniw była aktualna wciąż na dziś i jutro uchwała rządu i CRZZ, będąca wyrazem skoncentrowania wysiłków rządu, całej administracji gospodarczej, organizacji partyjnych, zawodowych i samorządu robotniczego na kluczowych problemach związanych z wydajnością pracy, na przywróceniu i utrwaleniu prawidłowych proporcji między wzrostem produkcji, zatrudnienia, funduszu płac i wydajnością pracy, na umocnieniu dyscypliny społecznej i finansowej, na walce o gospodarność. Godne są również podkreślenia, uwieńczone w 1963 r. częściowymi efektami, konkretne decyzje i wdrożone środki organizacyjno-techniczne w zakresie usprawnienia procesu inwestycyjnego jednego z decydujących czynników tempa wzrostu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#StefanCichosz">Biorąc pod uwagę, że mimo spiętrzonych trudności w roku 1963 rząd zapewnił wykonanie, a nawet przekroczenie podstawowych zadań wytyczonych w ustawie o budżecie i uchwale o Narodowym Planie Gospodarczym, że poprzez zastosowane środki ekonomiczne i organizacyjno-techniczne sprzyjał szerokiemu rozwojowi inicjatywy i aktywności oddolnej w zakładach, zjednoczeniach, radach narodowych, w całym kraju, że na fali ogólnej mobilizacji pogłębiła się gospodarność, podniosła dyscyplina społeczna, co sprzyjało pomyślnemu przebiegowi realizacji planu w roku bieżącym i stworzyło lepszy start do roku przyszłego — Klub Poselski PZPR głosować będzie za udzieleniem absolutorium rządowi za działalność w roku 1963.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Leonard Hohensee.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#LeonardHohensee">Wysoki Sejmie! Projekt Narodowego Planu Gospodarczego na rok 1965 charakteryzuje przyśpieszenie tempa wzrostu produkcji przemysłowej, jak również zwiększenie tempa inwestycji, przy równocześnie występującej trosce o zwiększenie tempa wzrostu produkcji przedmiotów spożycia. Chodzi więc o to, aby rosnącemu potencjałowi inwestycyjno-produkcyjnemu naszej gospodarki odpowiadał prawidłowo określony na miarę naszych realnych możliwości wzrost spożycia indywidualnego.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#LeonardHohensee">Podstawowym zagadnieniem, które w trakcie realizacji planu na rok 1965 w sposób wyraźny stanie w operatywnej działalności naszej gospodarki — to odbudowa zapasów. Proces ten rzutować będzie również w znacznym stopniu na poprawę sytuacji gospodarczej kraju w roku 1965.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#LeonardHohensee">Poprawa sytuacji gospodarczej w sferze obrotu rynkowego, w wyniku korzystnych osiągnięć gospodarczych roku 1964, powinna między innymi znaleźć swe odzwierciedlenie w strukturze masy towarowej i w jej jakości, w lepszym zaspokojeniu podstawowych potrzeb, wymagań i gustów konsumentów. W tym stanie rzeczy sprawą zasadniczej wagi staje się dostosowanie produkcji asortymentowej i potencjału usługowego do społecznych potrzeb rynku. Takie zadania stają w 1965 r. w sposób szczególnie wyraźny przed tymi dziedzinami gospodarki narodowej, których rozwój zakłada przede wszystkim zwiększenie produkcji rynkowej i usług.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#LeonardHohensee">Specjalną rolę w obydwu wymienionych kierunkach działalności gospodarczej ma do spełnienia między innymi drobna wytwórczość, której kierunki rozwoju stanowią przedmiot szczególnego zainteresowania Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać. Zważywszy, że mniej więcej 1/4 całej masy towarowej rynkowej łącznie z usługami przemysłowymi pochodzi z zakładów produkcyjnych przemysłu drobnego, że w niektórych branżach i grupach asortymentowych drobna wytwórczość pokrywa w 40, a nawet w 50%. potrzeby rynkowe, problematyka rozwoju tej dziedziny gospodarki narodowej w 1965 r. nabiera jeszcze większego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#LeonardHohensee">Projekt Narodowego Planu Gospodarczego na 1965 r. zakłada wzrost globalnej produkcji uspołecznionej drobnej wytwórczości, koordynowanej przez Komitet Drobnej Wytwórczości, o 7,9% w stosunku do przewidywanego wykonania planu za rok 1964. Wskaźniki wzrostu produkcji drobnej wytwórczości stanowią pozytywny wyraz poglądów stwierdzających wielostronne możliwości dalszego rozwoju tej dziedziny gospodarki narodowej, jak również potwierdzenie istniejących w niej rezerw i możliwości ich zaktywizowania.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#LeonardHohensee">Wzrost wskaźników produkcji drobnej wytwórczości odpowiada również zawartym w Narodowym Planie Gospodarczym tendencjom zwiększenia rynkowej masy towarowej; pamiętać bowiem należy, że prawie 3/4 całej produkcji drobnej wytwórczości zaspokaja potrzeby konsumentów w obrocie rynkowym.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#LeonardHohensee">Zakłada się również wzrost wartości usług dla ludności świadczonych przez uspołecznioną drobną wytwórczość. Wzrośnie ona w stosunku do ubiegłego roku o 16,3%. Ta dziedzina gospodarki wymagać będzie dalszego usprawnienia organizacyjnego i modernizacji. Z punktu widzenia potrzeb gospodarki narodowej i ludności istnieją również szerokie możliwości dalszego rozwoju ilościowego i asortymentowego usług świadczonych przez nieuspołecznioną drobną wytwórczość: rzemiosło i inne grupy drobnotowarowej gospodarki miejskiej. Chodzi przede wszystkim o usługi wykonywane dla ludności i bezpośrednio przez ludność opłacane. W tej dziedzinie gospodarki nie zaspokojone potrzeby występują zarówno w miastach, jak i na wsi. Ilość punktów usługowych na terenie kraju nie odpowiada postępowi mechanizacji naszego życia gospodarczego. Ta dysproporcja powinna być w miarę możliwości jak najszybciej wyrównana. Utrzymywanie bowiem obecnego stanu faktycznego w zakresie nasycenia punktami usługowymi miast i wsi — prowadzi z jednej strony do zwiększania liczby nielegalnych i nie rejestrowanych usługodawców, z drugiej zaś strony do dewastacji majątku trwałego i przedwczesnej konsumpcji wartości użytkowej artykułów przemysłowych masowej konsumpcji. Objawy tego rodzaju można wyraźnie zaobserwować, chociażby w dziedzinie transportu samochodowego, osobowego i towarowego.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#LeonardHohensee">Wysoki Sejmie! Obywatel Przewodniczący Komisji Planowania, omawiając w dniu 16 listopada bieżącego roku na posiedzeniu Sejmu projekt Narodowego Planu Gospodarczego na rok 1965 poświęcił znaczną część swej wypowiedzi problematyce doskonalenia planowania i zarządzania. Projekty reform dotyczących planowania i zarządzania, zmierzające do usprawnienia procesu gospodarowania przyjęte zostały z zadowoleniem przez praktyków i teoretyków naszego życia gospodarczego. O podstawowych kierunkach doskonalenia systemu planowania, o doskonaleniu mierników planowych i dźwigni ekonomicznych, o reformach w systemie zarządzania mówi również obszernie uchwała IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Pogłębioną problematykę w tej dziedzinie zawiera uchwała II Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w której w sposób wyraźny wytycza się kierunki pracy w dziedzinie specjalizacji, koncentracji i unifikacji produkcji, jak również omawia się problemy koordynacji poziomej.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#LeonardHohensee">Na tle sformułowanych już zasad wprowadzania reform w metodach planowania i zarządzania chciałbym rzucić kilka uwag na temat rekonstrukcji organizacyjno-techniczne j przemysłu, a w szczególności rekonstrukcji i kooperacji pomiędzy przemysłem terenowym a przemysłem kluczowym.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#LeonardHohensee">Z punktu widzenia całokształtu wyników naszej gospodarki narodowej nie można przywiązywać szczególnego znaczenia do faktu, czy dana jednostka produkcyjna stanowi przedmiot terenowego czy centralnego zarządzania. Zróżnicowany charakter produkcji branżowej drobnej wytwórczości zadecydował, że wchodzi ona równocześnie w skład dwojakiego systemu koordynacji gospodarczej: systemu terenowego i systemu branżowego.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#LeonardHohensee">Z punktu widzenia interesów rad narodowych jednym z podstawowych zadań produkcji terenowo zarządzanej jest udział drobnej wytwórczości w zabezpieczeniu potrzeb rynku miejscowego oraz udział w budżecie terenowym. Ma też ona niemałe znaczenie dla rad narodowych przy rozwiązywaniu trudności na lokalnym rynku pracy. Z punktu widzenia zaś kooperacji branżowej podstawowym zagadnieniem jest uzupełniająca rola drobnej wytwórczości w strukturze asortymentowej i nie tylko na rynkach lokalnych, lecz i na rynku krajowym.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#LeonardHohensee">W stosunku do uspołecznionej drobnej wytwórczości wysuwa się między innymi postulaty, aby zakłady tej grupy gospodarki uspołecznionej nie dublowały produkcji przemysłu kluczowego, aby wykorzystywały możliwości terenowego zaopatrzenia surowcowego, aby przyczyniały się do zatrudniania kobiet, aby wreszcie produkowały krótkie serie i zaspokajały potrzeby konsumentów w zakresie ich gustów i zainteresowań.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#LeonardHohensee">Na tle wymienionych przesłanek, oddziaływanie gospodarcze władz terenowych na produkcję uspołecznionej drobnej wytwórczości jest w wielu wypadkach skomplikowane i utrudnione. Aby móc bowiem eliminować proces dublowania produkcji przemysłu kluczowego przez drobną wytwórczość, trzeba by posiadać pełne rozeznanie planowanej produkcji w przemyśle zarządzanym centralnie. Wiadomo zaś, że i ten problem w wielu wypadkach jest uzależniony od możliwości zaopatrzenia w surowce, przy czym nierzadko w surowce pochodzące z importu.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#LeonardHohensee">Pojęcie przemysłu terenowego jest w strukturze dzisiejszej gospodarki narodowej pojęciem historycznym. Przemysł ten nosił kiedyś nazwę przemysłu miejscowego i miał zaspokajać w pierwszej kolejności regionalne potrzeby mieszkańców terenu. Modernizacja tej dziedziny gospodarki przyczyniła się do podniesienia jakości wielu asortymentów, a postęp techniczny w procesach produkcyjnych zadecydował, że produkcja wielu przedsiębiorstw i zakładów uspołecznionej drobnej wytwórczości cieszy się wielkim powodzeniem na rynku krajowym.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#LeonardHohensee">Poważny wzrost wartości i asortymentu produkcji przeznaczonej na eksport, a pochodzącej z zakładów uspołecznionej drobnej wytwórczości, wskazuje na fakt, że „terenowość” tej dziedziny produkcji, w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, powinna stopniowo zanikać.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#LeonardHohensee">W chwili obecnej systemy koordynacji gospodarczej, terenowej i branżowej, w której partycypuje uspołeczniona drobna wytwórczość, splatają się ze sobą, a udział drobnej wytwórczości w różnych systemach koordynacji przejawia się z jednej strony w powiązaniu drobnej wytwórczości z gospodarką terenową, z drugiej zaś — w zacieśnianiu łączności z całością potencjału przemysłowego kraju.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#LeonardHohensee">W ostatnich latach państwowy i spółdzielczy przemysł terenowy wykazał pozytywne efekty ekonomiczne i techniczne, wynikające z przeprowadzonej koncentracji i specjalizacji produkcji. Stopniowa koncentracja i specjalizacja nie powinny jednak powodować zwężania asortymentu produkcji drobnej wytwórczości i ograniczania różnorodności wzorów. Koordynację branżową należy bowiem rozumieć i w tym sensie, aby stwarzała możliwości kolektywnego wykorzystywania i rozszerzania zdolności produkcyjnych na podstawie oceny kompleksowej aktualnego stanu i zamierzeń rozwojowych kooperantów. W tym stanie rzeczy dla kooperantów drobnej wytwórczości możliwość elastyczniejszego przystosowywania się do wymagań rynku przy produkowaniu równocześnie krótkich serii — to jeden z istotnych warunków operatywnego działania gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#LeonardHohensee">Odnoszę wrażenie, że trudności występujące w procesie rekonstrukcji organizacyjno-technicznej przemysłu, dotyczące drobnej wytwórczości i jej powiązania funkcjonalnego w dwurodzajowym systemie kooperacji, wymagają dużej uwagi ze strony władz centralnych i władz terenowych. Chodzi bowiem o taką specyfikę branż przemysłowych, występujących w przemyśle kluczowym i w drobnej wytwórczości, która wpływając poprzez zatrudnienie ludności na aktywizację miast i miasteczek rzutuje wynikami swej produkcji na budżety terenowe, a asortymentem i wartością produkowanej masy towarowej w znaczny sposób przyczynia się do zaspokojenia zróżnicowanych potrzeb konsumentów w skali krajowej i do pokrycia krążących na rynku środków obrotowych.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#LeonardHohensee">Mamy już dziś bardzo pozytywne przykłady kooperacji terenowej i branżowej inicjowanej przez rady narodowe. Wydaje się rzeczą słuszną, aby wzrostowi produkcji uspołecznionej drobnej wytwórczości odpowiadał zwiększony zakres kompetencji władz terenowych w dziedzinie organizowania kooperacji z uwzględnieniem także terenowego rozmieszczania kooperantów. Usprawnianie procesu zarządzania drobną wytwórczością, usprawnianie metod planowania jej produkcji może się przyczynić do aktywizacji rezerw, tkwiących w naszej gospodarce i do podniesienia poziomu sprawności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-28.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#JanKarolWende">Głos ma posłanka Ludwika Jakubowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#LudwikaJakubowska">Wysoka Izbo! W projekcie budżetu na 1965 r. poważną pozycję stanowią wydatki na oświatę i wychowanie. W stosunku do 1964 r. wzrastają one o 6,1%, osiągając poważną kwotę 20,3 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#LudwikaJakubowska">Projekt planu i budżetu w dziale „Oświata i wychowanie” przedłożony przez rząd zapewnia dalszy postęp w dziedzinie rozwoju szkolnictwa. Przewidziany w roku 1965 wzrost wydatków w tym dziale w stosunku do 1964 r. o przeszło 800 mln zł uwzględnia najniezbędniejsze potrzeby związane z przygotowaniem warunków do realizacji reformy szkolnej.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#LudwikaJakubowska">W szkolnictwie podstawowym, które znajduje się w przededniu wprowadzenia w życie szkoły 8-letniej, wydatki wzrastają o około 3%, mimo że liczba uczniów zwiększy się w 1965 r. tylko o 0,6%. Oznacza to pewną poprawę warunków pracy szkół. Chciałabym w skrócie przedstawić sytuację w szkolnictwie podstawowym w przededniu reformy.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#LudwikaJakubowska">Od 3 lat prowadzone są prace nad przygotowaniem kadr, programu, podręczników oraz warunków lokalowych dla zreformowanej szkoły. Stwierdzić należy poważny postęp w dziedzinie podwyższania poziomu kwalifikacji nauczycieli. Z każdym rokiem zwiększa się liczba nauczycieli kończących dodatkowe studia. Oto, gdy w roku 1960 mieliśmy w szkołach podstawowych 30.120 nauczycieli z wykształceniem w zakresie studium nauczycielskiego lub szkoły wyższej, to w roku 1963/1964 nauczycieli takich zatrudnialiśmy 46.830. Mimo wzrostu liczby nauczycieli z dodatkowymi kwalifikacjami sytuacja kadrowa w szkole 8-letniej nie będzie łatwa.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#LudwikaJakubowska">W dziedzinie przygotowania kadr dla zreformowanej szkoły podstawowej należy zwrócić w szczególności uwagę na zwiększenie ilości nauczycieli z dodatkowymi kwalifikacjami w takich przedmiotach nauczania, jak język polski, matematyka, fizyka i zajęcia praktyczno-techniczne. Trudności kadrowe w zakresie zapewnienia szkołom wysoko kwalifikowanych kadr dla wyższych klas szkoły 8-letniej wystąpią głównie na wsi, gdyż przeciętny poziom wykształcenia nauczycieli szkół wiejskich jest niższy w stosunku do szkół miejskich. Wyrównanie dysproporcji w tym zakresie powinno stanowić nadal przedmiot szczególnej troski rad narodowych i władz oświatowych. Aby to osiągnąć należy prowadzić odpowiednią politykę zatrudnienia absolwentów studiów nauczycielskich oraz poprawić warunki życia i pracy nauczycieli szkół wiejskich. Między innymi poprzez zapewnienie im odpowiednich mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#LudwikaJakubowska">W pierwszym okresie realizacji reformy w szkołach wiejskich będziemy musieli pokonywać także trudności lokalowe. Wprawdzie w 1965 r. sytuacja poprawi się, ale po wprowadzeniu klasy ósmej w 1966 r. ulegnie przejściowemu pogorszeniu. Dlatego też do sprawy pełnej realizacji planu inwestycyjnego w zakresie budownictwa szkolnego w 1965 r. przywiązywać musimy szczególną wagę. Trzeba także przy opracowaniu projektu następnej pięciolatki pamiętać, aby rozłożenie na poszczególne lata kwot przewidzianych na budownictwo szkolne uwzględniało zwiększone potrzeby zreformowanej szkoły podstawowej w pierwszych latach planu.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#LudwikaJakubowska">Bardzo ważnym problemem jest uzyskanie izb lekcyjnych na prowadzenie zajęć praktyczno-technicznych i fizyko-chemicznych. Dla przykładu przedstawię jak to wygląda w woj. białostockim. Na 1.521 szkół — własnych izb lekcyjnych w tym województwie jest tylko 4.572, wynajętych — 1.145. Do realizacji reformy szkolnej będzie brakowało na dzień 1 września 1966 r. 982 izby. Planuje się wybudowanie 136 izb, uzyskanie 70 — poprzez rozbudowę, 156 — dzięki adaptacji i 4 — dzięki rewindykacji. Brak poza tym 474 izby, z wynajęciem których będzie dużo trudności. Powiat Kolno, na terenie którego pracuję, ma 89 szkół i nie będzie mógł wynająć 22 izb na klasy bądź pracownie.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#LudwikaJakubowska">Ważnym problemem jest zaopatrzenie szkół w pomoce naukowe, są one bowiem jednym z czynników dobrej pracy w szkole, przyczyniają się do podniesienia wyników nauczania. Bez pomocy naukowych nie można realizować programu szkoły 8-letniej.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#LudwikaJakubowska">Sprawę tę zilustruję znów na przykładzie województwa białostockiego. Kontrola przeprowadzona we wrześniu bieżącego roku wykazała, iż na 1.521 szkół — 242 szkoły są niedostatecznie zaopatrzone w pomoce naukowe, 1.020 szkół ma wyposażenie w stopniu dostatecznym, a tylko 259 — w stopniu dobrym lub bardzo dobrym. Problemy te trzeba widzieć już obecnie, gdyż mogą one utrudnić realizację reformy szkolnej.</u>
          <u xml:id="u-30.9" who="#LudwikaJakubowska">Ze sprawą reformy szkolnictwa związane jest umocnienie szkół przysposobienia rolniczego, które stanowią drogę do zdobycia kwalifikacji rolniczych i masową formę przygotowania młodzieży wiejskiej do pracy na roli. Szkoły przysposobienia rolniczego są bardzo ważnym ogniwem nie tylko w oświacie rolniczej, ale są formą dalszego kształcenia w zakresie szkoły średniej. Z zadowoleniem stwierdzić trzeba ogromny rozwój tych szkół. Gdy w 1956 r. było ich zaledwie 55 — z 1.060 uczniami, to w 1965 r. będzie 3.505 z 134.300 młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-30.10" who="#LudwikaJakubowska">Szkoły przysposobienia rolniczego mają duży dorobek. Posiadają już 13 tys. pracowni, w tym — 343 agrobiologicznych, 818 krawieckich, 941 pracowni do zajęć praktyczno-technicznych. Pracuje w tych szkołach 3.950 nauczycieli przedmiotów zawodowych, w tym 1.860 z wyższym wykształceniem. Szkoły przysposobienia rolniczego przestały być ślepą ulicą, dają bowiem prawo wstępu do stworzonych przez Ministerstwo Oświaty trzyletnich techników, umożliwiając tym samym dalsze kształcenie młodzieży wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-30.11" who="#LudwikaJakubowska">Liczba techników opartych na podbudowie programowej szkół przysposobienia rolniczego rośnie. Jest ich już 72 o różnych kierunkach, na przykład, ogólnorolnych, administracji terenowej, wiejskiego obrotu towarowego, budowlanych i mechanicznych. Ukończenie tych techników, tak jak każdej innej szkoły średniej maturalnej, daje prawo wstępu na wyższe uczelnie. Szkoły przysposobienia rolniczego mieszczą się przeważnie w budynkach szkół podstawowych. Praktyka wykazała, że pożądane jest, aby nauka w szkołach przysposobienia rolniczego odbywała się w godzinach rannych, gdyż zapewni to dobrą frekwencję i podniesie autorytet szkół.</u>
          <u xml:id="u-30.12" who="#LudwikaJakubowska">Jestem właśnie kierowniczką Szkoły Przysposobienia Rolniczego — która istnieje od 1957 roku i już drugi rok uczymy rano. Nawiązaliśmy kontakt z miejscowym Państwowym Gospodarstwem Rolnym, gdzie młodzież odbywa praktykę. Stoję na stanowisku, że aby podnieść autorytet szkół przysposobienia rolniczego i zapewnić lepszą frekwencję uczniów należy:</u>
          <u xml:id="u-30.13" who="#LudwikaJakubowska">— po pierwsze — rozszerzać stopniowo wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, prowadzenie nauki w godzinach rannych,</u>
          <u xml:id="u-30.14" who="#LudwikaJakubowska">— po drugie — rozbudować sieć techników dla absolwentów SPR, aby mogły one stanowić dla najzdolniejszej młodzieży drogę do dalszego kształcenia się,</u>
          <u xml:id="u-30.15" who="#LudwikaJakubowska">— po trzecie — rozbudować sieć techników zaocznych dla absolwentów SPR,</u>
          <u xml:id="u-30.16" who="#LudwikaJakubowska">— po czwarte — organizować praktykę uczniów szkół przysposobienia rolniczego, o ile to możliwe w gospodarstwach uspołecznionych, aby młodzież poznała wartość i korzyści pracy wykonywanej zespołowo,</u>
          <u xml:id="u-30.17" who="#LudwikaJakubowska">— po piąte — rozważyć możliwość wprowadzenia Obowiązku uczęszczania do SPR tam, gdzie są po temu warunki.</u>
          <u xml:id="u-30.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Andrzej Werblan.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#AndrzejWerblan">Wysoki Sejmie! Budżet 1965 roku, który dziś jest przedmiotem rozważań Izby, przeznacza na oświatę i wychowanie oraz na szkolnictwo wyższe 11,5% ogółu wydatków budżetowych państwa, co mniej więcej odpowiada ustalonemu od wielu lat udziałowi tych wydatków w budżecie. Nie są to bynajmniej sumy małe, stanowią one dobitny wyraz wagi i znaczenia, jakie nasze socjalistyczne społeczeństwo przywiązuje do rozwoju oświaty i szkolnictwa wszystkich szczebli.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#AndrzejWerblan">W 1961 r., w pierwszych miesiącach obecnej kadencji, Sejm uchwalił ustawę o rozwoju oświaty i wychowania, ustalając w niej zasady reformy szkolnictwa podstawowego, średniego i zawodowego. Rok rocznie w planach i budżetach państwa staraliśmy się zapewnić niezbędne warunki nie tylko dla normalnego — że się tak wyrażę — bieżącego rozwoju i funkcjonowania szkolnictwa, lecz również sfinansować to wielkie i trudne przedsięwzięcie, jakim jest reforma szkolna. Dziś po upływie z górą trzech lat, na początku ostatniej debaty budżetowej w tej kadencji Sejmu, należy stwierdzić, że zbliżamy się pomyślnie i w zamierzonym tempie do realizacji głównego zadania reformy szkolnej, mianowicie do wprowadzenia ośmioletniej szkoły podstawowej. Wówczas, gdy decyzje w tej sprawie były podejmowane, największą troskę budziła kwestia stworzenia odpowiedniej bazy lokalowej i wykształcenia we względnie krótkim czasie dostatecznej liczby nauczycieli. Obecnie można powiedzieć, że oba te trudne i skomplikowane, zadania zostaną rozwiązane względnie pomyślnie.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#AndrzejWerblan">Od 1961 roku do końca roku bieżącego zostanie zbudowanych w Polsce 2,5 tys. nowych budynków szkolnych, co da prawie 20 tys. izb szkolnych. Zgodnie z planem na rok 1965 zasób izb szkolnych powiększy się z górą o 6,5 tysiąca. W rezultacie polepszą się warunki pracy szkół, a zmianowość zmniejszy się z 1,59 w 1961 r. do 1,53 w 1965 r. Następuje przy tym również nader istotna, choć trudno wymierna w liczbach poprawa jakości pomieszczeń szkolnych. Nowo wznoszone szkoły odpowiadają bowiem współczesnym standardom, są odpowiednio wyposażone w urządzenia dydaktyczne, w laboratoria, w sale zajęć praktyczno-technicznych, instalacje sanitarne i oświetleniowe.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#AndrzejWerblan">Walny udział w finansowaniu budownictwa szkolnego wzięło bezpośrednio społeczeństwo. W przyszłym roku zostanie oddana do użytku tysięczna szkoła zbudowana ze środków zebranych w ramach zbiórki na Fundusz Szkół Tysiąclecia, a wpływ ogólny tych środków znacznie przewyższy pierwotne założenia.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#AndrzejWerblan">W rezultacie u końca bieżącej pięciolatki będziemy dysponować bazą lokalową, aczkolwiek nieco skromniejszą niż przewidywano w roku 1961, ale wystarczającą mimo wszystko dla wprowadzenia w roku 1966/67 ósmej klasy w szkołach podstawowych. Niepokoić jednak muszą dość znaczne różnice w warunkach lokalowych szkolnictwa podstawowego między poszczególnymi województwami i powiatami w kraju, które to różnice znajdują wyraz w rozpiętościach wskaźnika zmianowości od 1,46 w województwie opolskim do 1.63 w woj. koszalińskim. Dlatego też należy postulować, aby rozdział środków inwestycyjnych na budownictwo szkolne w latach 1965/1967 dla poszczególnych regionów kraju był dokonywany na podstawie wnikliwej analizy potrzeb i zmierzał przede wszystkim do stworzenia wszędzie minimum niezbędnych warunków dla reformy szkolnej. Niektóre województwa i powiaty, korzystające w latach poprzednich z większych dotacji inwestycyjnych, będą musiały teraz ustąpić pierwszeństwa tym regionom, które znalazły się we względnie trudniejszej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#AndrzejWerblan">Pomyślnie przebiega również kształcenie i przygotowanie kadr nauczycielskich. Już w roku bieżącym szkolnictwo podstawowe dysponuje pewną nadwyżką nauczycieli ponad bieżące potrzeby, a więc tworzy rezerwę niezbędną dla wprowadzenia klasy ósmej. Większe jeszcze znaczenie ma ewidentny wzrost kwalifikacji nauczycieli szkół podstawowych. W przyszłym roku należy oczekiwać, że 43% ogółu pełno zatrudnionych nauczycieli tych szkół posiadać będzie ukończone studia nauczycielskie lub nawet dyplomy studiów wyższych. Można by wskazać również i na inne nie mniej istotne symptomy stałego podnoszenia poziomu naszego szkolnictwa, na szybki rozwój zasadniczych szkół zawodowych przy zakładach pracy, na znaczne przekroczenie założeń planu rozwoju średnich szkół technicznych, na upowszechnienie nowego, efektywniejszego ekonomicznie i korzystnego wychowawczo trybu zaopatrywania młodzieży w podręczniki i na wiele innych zjawisk.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#AndrzejWerblan">Podstawowe, powiedziałbym niejako wstępne warunki dla reformy szkolnej, istnieją. Czy oznacza to jednak, że automatycznie spełnione będą wszystkie nadzieje i oczekiwania, które wszyscy wiążemy z tą reformą? Zbytnim optymizmem byłoby tak sądzić. Wprowadzenie ośmioletniej szkoły podstawowej, i w ślad za tym wydłużenie do lat 12 cyklu nauczania młodzieży — w relacji szkoła podstawowa, szkoła średnia lub nawet do lat 13 w przypadku młodzieży kończącej większość średnich szkół zawodowych — stwarza jedynie dogodniejsze warunki dla przeprowadzenia zmian w programach nauczania i dla pomyślnego rozwiązania licznych trudnych problemów kształcenia i wychowania. Potrzebne będą jeszcze wielkie wysiłki nauczycieli, administracji szkolnej i całego społeczeństwa, aby reforma szkolna przyniosła pewne efekty.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#AndrzejWerblan">Na niektóre sprawy, związane z tym problemem, pragnę zwrócić uwagę Obywateli Posłów.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#AndrzejWerblan">Po pierwsze — istnieje i narasta charakterystyczny dla drugiej połowy XX wieku konflikt między gwałtownym wzrostem zasobów wiedzy, które absolwent szkoły powinien opanować, a ograniczonym siłą rzeczy okresem czasu, który na jego kształcenie można przeznaczyć. Od wielu lat, i to nie tylko w Polsce, można obserwować uzasadnione skargi nauczycieli szkół podstawowych i średnich na przeciążenie programów szkolnych i nie mniej uzasadnione pretensje nauczycieli akademickich na zbyt niski poziom maturzystów. Autorzy nowych programów i podręczników dla szkoły 8-letniej, a także dla szkół średnich i zawodowych zrobili wiele, aby sprzeczność tę złagodzić, aby opracować programy dojrzalsze, a podręczniki lepsze i bardziej nowoczesne niż te, którymi szkoły dysponowały dotychczas. Same programy nie rozwiążą jednak problemu. Konieczne jest zintensyfikowanie wysiłków w poszukiwaniu takich metod techniki edukacyjnej, które byłyby proporcjonalne do wzrostu wiedzy współczesnej. Wymaga to śmielszego eksperymentowania w dziedzinie metod nauczania, wymaga to intensyfikacji wysiłków naukowo-badawczych, które są stosunkowo skromnie u nas rozwinięte, wymaga to też przeznaczenia na ten cel większych niż dotychczas funduszów.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#AndrzejWerblan">Po drugie — zasadniczego podniesienia poziomu pracy szkoły nie da się osiągnąć bez dalszego i szybkiego wzrostu kwalifikacji i umiejętności nauczycieli. Odnotowując znaczne osiągnięcia na tym polu, chciałbym jednak zauważyć, że dziś na 2–3 lata przed zakończeniem reformy szkoły podstawowej i w pełnym toku prac programowych nad reformą szkolnictwa zawodowego i średniego — dojrzewa do postawienia na porządku rozważań i planowania kwestia dróg i metod kształcenia nauczycieli dla przyszłej, zreformowanej szkoły podstawowej. W środowiskach działaczy oświatowych dość powszechna jest opinia, że liceum pedagogiczne — wielce zasłużone w kształceniu kadr nauczycielskich dla naszego systemu oświatowego — w niedalekiej już przyszłości nie będzie mogło być uznane za wystarczającą formę kształcenia nauczycieli szkół podstawowych, że konieczne będzie zapewnienie kandydatom do tego trudnego zawodu wykształcenia wyższego niż średnie. Sprawa ta nie nadaje się do pochopnych decyzji, ale na pewno dojrzał czas, aby nad nią się zastanowić.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#AndrzejWerblan">Po trzecie — problemy zasadniczej wagi społecznej stoją do rozwiązania przed szkołami średnimi, zarówno zawodowymi, jak i ogólnokształcącymi. Jeśli chodzi o te pierwsze, to na czoło nadal wysuwa się troska o podniesienie poziomu kwalifikacji zawodowych absolwentów tych szkół, a także sprawa prawidłowego określenia rzeczywistych i długofalowych potrzeb gospodarki narodowej w dziedzinie zapotrzebowania na absolwentów poszczególnych kierunków kształcenia oraz potrzeba zaktualizowania nomenklatury zawodu.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#AndrzejWerblan">Jedną z ważnych dróg podnoszenia poziomu kształcenia techników byłoby szybsze — szybsze nawet niż przewiduje to plan na rok 1965 — tworzenie i rozwijanie liceów technicznych przy największych zakładach przemysłowych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#AndrzejWerblan">Jeśli chodzi o licea ogólnokształcące, problemy są bardziej złożone. Z roku na rok szybko wzrasta liczba absolwentów tych szkół. W przyszłym roku liczba maturzystów przekroczy 70 tys., podczas gdy liczba miejsc na I roku studiów wyższych dziennych nie będzie większa niż 25 tys. Przy tym o miejsca te ubiegać się będą również absolwenci średnich szkół zawodowych i ważkie przyczyny natury społecznej i kulturalnej przemawiają przeciwko stwarzaniu im przeszkód w tym względzie.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#AndrzejWerblan">Pewna rozpiętość między liczbą potencjalnych kandydatów do szkół wyższych a liczbą miejsc na studiach jest sama w sobie zdrowa i pożyteczna, umożliwia bowiem odpowiednią i niezbędną selekcję w toku rekrutacji na studia wyższe, co ma niemałe znaczenie dla racjonalnej organizacji tych studiów, a także niemały wpływ wychowawczy na młodzież, gdyż skłania ją do większego wysiłku i dyscypliny. Jednakże opinia publiczna będzie miała wszelkie podstawy do niepokojów, jeśli w warunkach poważnej nadwyżki maturzystów nad liczbą miejsc na pierwszym roku studiów nie zostanie zapewnione należyte przygotowanie do pracy zawodowej dla tej części absolwentów liceów ogólnokształcących, którzy nie podejmą studiów wyższych. Nie sądzę, abyśmy znaleźli już zadowalające rozwiązanie tego skomplikowanego problemu, chociaż zarówno Ministerstwo Oświaty, jak i sejmowa Komisja Oświaty i Nauki poświęcały mu niemało uwagi. Doświadczenie zarówno Polski, jak również praktyka oświatowa innych państw dowodzi, że połączenie zadań kształcenia ogólnego i zawodowego na poziomie średnim w ramach czteroletniego cyklu nauczania jest nadzwyczaj trudne do osiągnięcia, być może nawet i nieosiągalne. Nie należy rzecz jasna pochopnie wyrzekać się poszukiwań idących w tym kierunku, ale równocześnie trzeba zapewnić inne, mniej dyskusyjne rozwiązania i to nie tylko w postaci różnego rodzaju kursów i szkół pomaturalnych. Niektóre z tych kursów i szkół pomaturalnych, zwłaszcza o dłuższym, na przykład o dwuletnim okresie nauczania, staną się rychło zbyt nieatrakcyjne dla młodzieży w porównaniu z trzyletnimi wyższymi szkołami zawodowymi.</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#AndrzejWerblan">Opracowując nowe programy liceum ogólnokształcącego, należałoby rozważyć możliwość tworzenia takich kursów zawodowych, które przygotowywałyby młodzież do zawodu równolegle z nauką w trzeciej i czwartej klasie liceum. Kursy te mogłyby stać się wysoce atrakcyjne dla tej części młodzieży, która już w toku nauki w liceum decyduje się raczej na zdobycie przygotowania do pracy zawodowej, niż na ubieganie się o studia wyższe.</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#AndrzejWerblan">Pewne środowiska naukowe wyrażają pogląd, że poprzez odpowiednie zróżnicowanie programu nauczania w liceum w kilku kierunkach, można by ten program tak ukształtować, aby lepiej służył on wstępnemu przygotowaniu młodzieży do sprawnego i szybkiego doszkalania zawodowego. Aczkolwiek istniejące projekty w tym względzie nie nadają się jeszcze do szerokiego zastosowania, zasługują jednakże na sprawdzenie w drodze eksperymentu.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#AndrzejWerblan">Interesy społeczne wymagają, aby absolwentów liceów ogólnokształcących przygotowywać nie do jakiejkolwiek pracy zawodowej, nie do takich zawodów, do których łatwiej i z mniejszym nakładem środków i czasu można przygotować w innych typach szkół, lecz do takich zawodów produkcyjnych i pozaprodukcyjnych, w których istotne znaczenie posiada zdobyta przez tę młodzież wiedza ogólna. Właściwe rozwiązanie tego problemu jest podstawowym warunkiem utrzymania zachwianego ostatnio prestiżu szkoły średniej ogólnokształcącej, które to zachwianie przejawia się w zmniejszaniu się liczby kandydatów do tych szkół, zwłaszcza spośród młodzieży pochodzenia robotniczego, a także w zmniejszeniu się do 30% udziału chłopców wśród ogółu uczniów w tych szkołach.</u>
          <u xml:id="u-32.17" who="#AndrzejWerblan">Po czwarte — fala wyżu demograficznego, która przepływa ostatnio przez szkoły zawodowe i średnie spowodowała, że mimo szybkiego rozwoju tych szkół, szybszego nawet niż zakładał plan 5-letni, stosunkowo duża i przez pewien czas nawet rosnąca z roku na rok liczba absolwentów szkoły podstawowej nie znajduje miejsca w szkołach zawodowych i średnich.</u>
          <u xml:id="u-32.18" who="#AndrzejWerblan">W 1963 r. rozpoczęło dalszą naukę ponad 78% absolwentów klasy VII, to jest 450 tys. uczniów, w 1965 r. — w roku przyszłym — podejmie naukę w klasach pierwszych szkół zawodowych i średnich pół miliona uczniów, a jednak stanowić to będzie tylko 75,8% absolwentów klasy VII. Dalszej nauki nie podejmie ponad 150 tys. młodzieży w wieku 14 lat. Aczkolwiek nie można było uniknąć tych trudności, a trwać one będą jedynie przez 3–4 lata, nie zwalnia to władz oświatowych i administracji państwowej od obowiązku roztoczenia opieki nad tą młodzieżą, a zwłaszcza zapewnienia jej odpowiedniego przygotowania zawodowego, przede wszystkim w trybie kursów i doszkalania bezpośrednio w zakładach pracy.</u>
          <u xml:id="u-32.19" who="#AndrzejWerblan">W związku z wyżem demograficznym i zwiększonym naparem młodzieży na wszystkie szkoły zawodowe, średnie i wyższe, zaczynają się ostatnio niezbyt korzystne przesunięcia w składzie uczniów i studentów. Mamy do czynienia ze swoistą preferencją geograficzną, która powoduje, że młodzież z wielkich miast ma więcej szans kontynuowania nauki w wybranym kierunku niż młodzież z prowincji i zwłaszcza ze wsi. W dłuższej perspektywie tendencja ta mogłaby niekorzystnie zmienić skład społeczny młodzieży w szkołach średnich, a zwłaszcza wyższych. Wśród rozlicznych przyczyn tego zjawiska naczelne miejsce zajmują: niedostateczna liczba miejsc w internatach i domach akademickich, nazbyt żywiołowy tryb rekrutacji zwłaszcza do szkół zawodowych i średnich, a także nie zawsze właściwie rozmieszczona sieć tych szkół. Problem internatów i domów akademickich nie jest oczywiście do rozwiązania w ciągu roku w ramach planu na 1965 r., chociaż plan i budżet przeznaczają na ten cel większe niż uprzednio środki. Warto jednak, aby mieć na uwadze wielkie i pilne potrzeby w tej dziedzinie właśnie obecnie w przededniu rozstrzygającego etapu prac nad przyszłym planem 5-letnim.</u>
          <u xml:id="u-32.20" who="#AndrzejWerblan">Nie są natomiast potrzebne dodatkowe środki finansowe, aby podjąć wysiłek w celu usprawnienia systemu rekrutacji do szkół, zwłaszcza zawodowych i średnich, przede wszystkim poprzez zwiększenie wpływu organów społecznych, zwłaszcza rad narodowych, na przebieg tej rekrutacji, a także przez rozwinięcie fachowego poradnictwa w sprawie wyboru dróg kształcenia się i zawodu przez młodzież.</u>
          <u xml:id="u-32.21" who="#AndrzejWerblan">Zdecydowanie należy również przeciwstawić się partykularyzmowi niektórych rad narodowych, zwłaszcza w miastach wydzielonych, które w ostatnich latach zamykały na swym terenie dostęp do szkół zawodowych i średnich dla młodzieży z prowincji nawet wówczas, gdy kandydaci deklarowali gotowość zapewnienia sobie stancji na własną rękę.</u>
          <u xml:id="u-32.22" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! System oświaty w naszym kraju rozwija się pomyślnie. Podstawy ku temu stworzył socjalistyczny system społeczny i dynamiczny rozwój gospodarki narodowej. Pozwala to mieć przekonanie, że również trudności, które pozwoliłem sobie zasygnalizować, zarówno te obiektywne, z którymi boryka się współcześnie szkolnictwo wielu krajów, jak i te doraźne, spowodowane wyżem demograficznym, będą pokonane pomyślnie. Efektywność społeczna socjalistycznego systemu oświaty w naszym kraju jest bowiem niewątpliwa. Środki, które łoży państwo na rozwój oświaty owocują najcenniejszym i najtrwalszym kapitałem: pomnażają ogólne zasoby wiedzy i umiejętności zawodowych, wartości intelektualne naszej młodzieży, a także stanowią główną dźwignię wzrostu socjalistycznej kultury naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-32.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Józefa Boehm.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#JózefaBoehm">Wysoki Sejmie! Postęp techniczny w rolnictwie, wprowadzenie nowych metod w zakresie mechanizacji i chemizacji wymagają wyszkolonej kadry, która mogłaby bardziej skutecznie stosować nowoczesne środki, a tym samym zwiększyć wydajność naszego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#JózefaBoehm">Jednym z istotnych środków do uzyskania kwalifikowanych kadr jest rozbudowa sieci szkół rolniczych, a szczególnie techników o różnych profilach nauczania.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#JózefaBoehm">Partia i rząd wykazują wiele troski w sprawie rozwoju oświaty rolniczej. Wyrazem takiego stanu rzeczy jest rozbudowa sieci techników rolniczych oraz organizowanie doskonalenia zawodowego rolników poprzez szkoły aktywu wiejskiego.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#JózefaBoehm">Dla mnie, jako nauczycielki pracującej w powiecie o charakterze rolniczym ważny jest fakt, że z roku na rok wzrasta liczba miejsc w technikach rolniczych, a świadczą o tym następujące dane statystyczne: w bieżącym roku szkolnym w naszych technikach kształci się 45.380 uczniów, a w 1965 r. liczba ta wzrośnie do 48.570 uczniów.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#JózefaBoehm">Jakkolwiek ilość miejsc w szkołach rolniczych wzrasta, to jednak rozmieszczenie tych szkół w naszym kraju jest nierównomierne i nie zawsze przy ustaleniu planu bierze się pod uwagę potrzeby powiatów o charakterze wybitnie rolniczym.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#JózefaBoehm">Dla przykładu pragnę wskazać na sytuację w moim powiecie Góra w woj. wrocławskim. Na 37 tys. mieszkańców tylko 7 tys. nie zajmuje się rolnictwem, a w powiecie tym nie ma technikum rolniczego. Podobne sytuacje mają miejsce i w innych powiatach naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#JózefaBoehm">Stąd też uważam, że Ministerstwo Rolnictwa przy opracowaniu sieci techników rolniczych powinno brać pod uwagę istotne potrzeby danego regionu, wynikające z charakteru rolniczego i zapotrzebowania na wykwalifikowane kadry rolnicze. Na pewno też bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest fakt, że młodzież kończąca szkołę podstawową, a pochodząca ze środowiska rodzin robotników rolnych pracujących w PGR, stanowi bardzo znikomy odsetek uczniów szkół rolniczych. Dla tej młodzieży należałoby w pierwszej kolejności zabezpieczyć miejsca w internatach i stypendia oraz rozważyć możliwość dodatkowego doszkalania jej poprzez organizowanie rejonowych kursów przygotowawczych po ukończeniu szkoły podstawowej.</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#JózefaBoehm">Wiemy bowiem dobrze, że znaczna odległość gospodarstw państwowych od ośrodków szkolnych, szczególnie w województwach zachodnich i północnych, utrudnia kontynuowanie dalszej nauki. A przecież dzieci pracowników PGR, stykając się na co dzień z wyższą kulturą rolną, powinny przede wszystkim uczęszczać do szkół rolniczych, gdyż daje to większą gwarancję przygotowania do zawodu i uzyskania nowych kadr w państwowych gospodarstwach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#JózefaBoehm">Analizując obowiązujące programy w technikach rolniczych, chciałabym zwrócić uwagę na następujący problem. W swoich kontaktach ze środowiskiem wiejskim mam możność słyszeć krytyczne uwagi rolników o przygotowaniu absolwentów techników rolniczych do pracy. Rolnicy reprezentują pogląd, że absolwenci tych szkół mają wysoki poziom wiadomości teoretycznych, natomiast niewystarczający zasób wiedzy praktycznej. Jest to wynikiem braku odpowiedniej bazy technicznej do prowadzenia zajęć praktycznych w szkołach tego typu. Dlatego też należałoby w większym stopniu umożliwić tym szkołom zaopatrywanie się w podstawowe pomoce naukowe, a szczególnie w niezbędny zestaw maszyn i narzędzi rolniczych oraz zacieśnić kontakty środowisk szkolnych z instytutami badawczymi, jak Instytut Maszyn Rolniczych, z bazami POM, stacjami chemicznymi itp.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#JózefaBoehm">Bardzo pozytywnym momentem jest zwiększenie środków finansowych na oświatę rolniczą w projekcie planu i budżetu na rok 1965, wyrażające się wzrostem o 7,5% w stosunku do roku bieżącego. Zwiększone nakłady państwa na rolnictwo w połączeniu ze stale wzrastającą inicjatywą wsi i podniesienie kwalifikacji rolników i kadr fachowych bezsprzecznie przyniesie dalszy wzrost produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Zbigniew Gertych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#ZbigniewGertych">Wysoki Sejmie! W projekcie budżetu państwa na rok 1965 wydatki na naukę i postęp techniczny wynoszą 7,4 mld zł. Z tego kwota 1,3 mln zł przeznaczona jest na przygotowanie seryjnej produkcji nowych typów maszyn, urządzeń i wyrobów, a 6,1 mld zł na wydatki na działalność naukową. Kwotę 7,4 mld zł można podzielić także na 4,4 mld zł przewidywane na tworzenie funduszu postępu technicznego i ekonomicznego, z którego finansowanych jest 57 instytutów naukowo-badawczych oraz na kwotę 3 mld zł, określoną jako wydatki na naukę. Ostatnia pozycja stanowi około 1% wydatków budżetowych omawianego dzisiaj projektu, obie łącznie przekraczają 2%. Należy jednak nadmienić, że oprócz tych kwot, na rozwój techniki wydatkowane są również kwoty ze środków obrotowych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#ZbigniewGertych">Chcąc ocenić wielkość przedstawionych kwot, to znaczy określić wysiłek naszego państwa na finansowanie działalności naukowej, trzeba odnieść się do przyjętych w świecie mierników, którymi charakteryzuje się obecnie wysokość wydatków na naukę i badania. Są to odniesienia do dochodu narodowego i wartości produkcji globalnej. Globalne wydatki na naukę i postęp techniczny (7,4 mld zł) wynoszą 1,6% dochodu narodowego brutto oraz 0,67% wartości produkcji globalnej.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#ZbigniewGertych">W stosunku do roku ubiegłego i lat poprzednich następuje dalszy duży wzrost nakładów (15,6%) na działalność naukową w wydatkach samego budżetu państwa. Wzrost ten występuje także w stosunku do dochodu narodowego oraz produkcji globalnej. Wzrost ten — i to jest cechą charakterystyczną — występuje stale na przestrzeni ostatnich lat, niezależnie Od bardziej lub mniej napiętych sytuacji budżetu. Przeznaczane kwoty z dochodu narodowego pokrywają w zasadzie najpilniejsze potrzeby tak zresztą szybko rozwijającej się u nas w kraju działalności naukowej oraz prac badawczych.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#ZbigniewGertych">Biorąc jako miernik 1,6% dochodu narodowego należy stwierdzić, że znajdujemy się w grupie państw, które przeznaczają na działalność naukową ponad 1% swego dochodu narodowego, a które określane są jako państwa ekonomicznie rozwinięte. W tej grupie znajdujemy się tuż obok Francji, Holandii, NRF i Japonii, które wydatkują od 1,5% do 1,7% dochodu narodowego, a przed takimi krajami, jak Szwecja, Kanada, Australia czy Belgia wydatkujących od 0,8% do 1,4%. Naturalnie zarówno Związek Radziecki, jak i USA oraz Wielka Brytania — kraje najwyżej technicznie zaawansowane — przeznaczają więcej, bo ponad 3% swojego dochodu narodowego na tę działalność, ale trzeba tu uwzględnić różnicę w poziomach dochodu narodowego liczonego na głowę ludności.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#ZbigniewGertych">Także wzrost roczny kwot globalnych wydatkowanych w naszym kraju na naukę, wynosząc 15,6%, niewiele odbiega od analogicznego wzrostu w grupie państw przodujących.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#ZbigniewGertych">Uwzględniając różnice w poziomie dochodu narodowego i zaawansowaniu technicznym pomiędzy państwami, o których mówiłem przed chwilą, a naszym krajem — ocena wskazuje na olbrzymi wysiłek finansowy państwa i na zrozumienie przez kierownictwo naszej partii i rząd doniosłej roli, jaką odgrywa nauka w dzisiejszym świecie i w naszej gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#ZbigniewGertych">Obecnie utrwala się mniemanie, że nakłady wyłożone na naukę stanowią inwestycje najszybciej rentujące się. Wielkość tych kwot zmusza jednak do coraz bardziej ścisłego obliczania efektywności badań.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#ZbigniewGertych">Szczególnie w naszym kraju wobec rozlicznych, koniecznych, a nieraz nie zaspokojonych jeszcze w pełni potrzeb, tym bardziej zrozumiałe staje się, że społeczeństwo wyczulone jest na efekty naukowe, gospodarcze i społeczne działalności naukowej naszych naukowców i ośrodków badawczych. Stąd też zrozumiała się staje konieczność rozliczania się z sum przeznaczonych z dochodu narodowego na naukę.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#ZbigniewGertych">Ocena nauki i wyników badań oraz ich efektywności nie jest jednak łatwa. Znany jest ogólnie ogromny postęp techniczny i gospodarczy, jaki przyniosły wyniki badań choćby w dziedzinie fizyki, elektroniki, chemii czy też biologii. Mają one także wyraźny wpływ i na przemiany społeczne. Jeśli jednak przejdziemy do szczegółów, do oceny efektów poszczególnych badań, to często nie można ustalić choćby takich obiektywnych mierników, jakie znaleziono przy ocenie wielkości nakładów. W tym roku odbyło się sympozjum naukoznawcze, w czasie którego najtęższe umysły naukowe kraju oświetlały zagadnienie efektywności z wielu stron. Podjęta próba wskazała na całą złożoność problematyki. Zresztą i w skali całego świata nie znaleziono jeszcze ścisłych wzorów na obliczenie efektywności finansowania nauki. Zaproponowano tylko jako mierniki na przykład ilość patentów z danej dziedziny, liczebność i potencjał kadry naukowej, stosunek kosztów badań do wartości nowej produkcji itp.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#ZbigniewGertych">Nie oznacza to jednak, by nie można było ustosunkować się do niektórych zagadnień związanych bezpośrednio z oceną wyników badań i ich wpływu na produkcję. Tu niech mi wolno będzie przypomnieć o szerokich dyskusjach prowadzonych na komisjach sejmowych zarówno w trakcie obecnej debaty, jak i w wielokrotnych wypowiedziach posłów w czasie posiedzeń plenarnych. Można by tu także wskazać na doświadczenia kontroli prac badawczych i próby obliczeń dokonywanych w innych krajach socjalistycznych, jak i w krajach zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#ZbigniewGertych">Dyskusje na forum sejmowym zmierzały w kierunku znalezienia właściwych proporcji i właściwej struktury wydatków na poszczególne dziedziny naukowe czy też na różne rodzaje badań. Zwracały uwagę także na wzmocnienie kontroli prowadzonych badań, a ogromną wagę przywiązywały do skrócenia czasu wdrażania wyników już uzyskanych. Mowa także była o wnikliwym analizowaniu sytuacji kadrowej i bazy przed podjęciem tematu oraz o finansowaniu tylko realnych zamierzeń.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#ZbigniewGertych">W tej kategorii spraw wyłaniają się dwa w zasadzie zagadnienia. Czy stać nas na finansowanie wszystkich dziedzin nauki, jak na przykład dziedzin zajmujących się przestrzenią międzyplanetarną czy badaniem wysokich warstw atmosfery. Czy stać nas na finansowanie w jednakowym stopniu wszystkich rodzajów badań podstawowych wymagających niezwykle kosztownej aparatury i wysoce wyspecjalizowanej kadry naukowej oraz technicznej, w dodatku wobec faktu, że baza materialna w tego rodzaju badaniach staje się nieużyteczna w tempie niespotykanie szybkim w historii nauki.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#ZbigniewGertych">Stąd też chyba najwłaściwszą drogą, po której kroczymy, jest dalsze zacieśnianie współpracy w ramach RWPG, podział specjalności pomiędzy naszymi krajami, tworzenie wspólnych ośrodków badawczych. Zresztą i wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne średniej wielkości, nie mówiąc już o małych, w tych wypadkach tworzą wspólne ośrodki badawcze, nie mogąc wydatkować same z własnego dochodu narodowego tak wysokich kwot.</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#ZbigniewGertych">Innym natomiast zagadnieniem jest skoncentrowanie wysiłków na tych badaniach podstawowych poszukiwawczych i skierowanych, na które nas stać; chodzi głównie o badania stosowane, a przede wszystkim o badania rozwojowe i o wdrożenia. Struktura rozdziału funduszy w obecnym świecie na te rodzaje badań ma się tak, jak stosunek 1, 3, 10, 100. Najwięcej kosztuje wdrażanie osiągnięć naukowych, ale przynosi też najszybciej efekty gospodarcze. Tym łatwiej jest dobrać mierniki i ocenić efektywność finansowania tych ostatnich badań.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#ZbigniewGertych">Wachlarz badań jest szeroki, a ich ilość ogromna. W dodatku co 10 lat — według szacunku światowego — produkcja naukowa podwaja się w świecie. W naszym kraju dysponujemy już prawie pełnym rozeznaniem problematyki podejmowanej we wszystkich ośrodkach naukowych i badawczych. Wspomnę tylko przykładowo, że ilość tematów szczegółowych w samych badaniach rolniczych wynosi co roku ponad 10 tys. I tu zarysowała się znaczna poprawa. Znamy bowiem kierunki i problemy, a nawet tematy zbiorcze. Dokonaliśmy wyboru najważniejszych spośród nich. Możemy z grubsza ocenić ich wagę i wskazać na przewidywane efekty. Ogromna praca roku poprzedniego i obecnego oraz plan zadań w tym względzie na rok przyszły wskazują na szybkie porządkowanie sytuacji. W działalności naukowej z zakresu tematów szczegółowych widać jednak nadal duży zapas rezerw i możność znacznego zwiększenia efektywności. Wydaje się bowiem, że duża ilość tematów szczegółowych podejmowana jest bez rozeznania bieżących potrzeb i potrzeb najbliższej przyszłości. Tematyka przy tym jest tak rozproszona po całym obszarze badawczym — często zajmując się przyczynkami — że niewielki tylko procent może być wdrożony. Trudno też w tej sytuacji doprowadzić do koniecznej syntezy.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#ZbigniewGertych">Osobnym zagadnieniem na tym tle jest również szeroko w świecie stosowana forma prac zespołowych, które nie tylko umożliwiają lepsze kierowanie badaniami, ale także przyśpieszają osiągnięcie wyników. W planowaniu tematyki szczegółowej i w przyjmowaniu wyników tych prac powinni uczestniczyć w znaczniejszym niż dotąd stopniu eksperci, znający dobrze potrzeby gospodarki narodowej i orientujący się w stanie badań w naszym kraju i świecie. I tu też trzeba chyba postawić pytanie: Czy stać nas na to, by finansować tematy, które będą mogły być wdrażane i to nawet nie na pewno, za lat 20 czy więcej?</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#ZbigniewGertych">Wysoki Sejmie! Z tego co powiedziałem poprzednio widać, że istnieją dalsze możliwości konkretyzowania zadań, uporczywego i przyśpieszonego wdrażania osiągnięć naukowych oraz zwiększenia efektywności wysiłku. Zarysowują się też możliwości stosowania odpowiednich wymogów oraz rozsądnej koordynacji i kontroli pracy badawczej. Proces ten będzie się pogłębiać zarówno u samych naukowców, jak i u tych, którzy są odpowiedzialni za kierowanie nauką, bowiem wszyscy odpowiadamy za właściwy rozdział dochodu narodowego i jak najefektywniejsze wykorzystanie olbrzymich kwot łożonych na naukę dla dobra naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Marian Kubicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#MarianKubicki">Wysoki Sejmie! Ocena budżetu w dziale obejmującym kulturę, dokonywana przez działacza ludowego, zależeć będzie przede wszystkim od odpowiedzi na zasadnicze dla niego pytanie: jaką tendencję przejawia projekt ustawy budżetowej w dziedzinie zaspokajania potrzeb kulturalnych wsi? Na kilka spraw związanych z tak właśnie postawionym pytaniem pragnę zwrócić uwagę Obywateli Posłów.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#MarianKubicki">Mówiąc o kulturalnych potrzebach wsi, my ludowcy, nie rozumiemy ich jednostronnie, w sensie czysto konsumpcyjnym, a więc niejako biernym. Uważamy bowiem, że rozwój kulturalny mas ludowych bynajmniej nie sprowadza się wyłącznie do zwiększania i ułatwiania „podaży” i przekazywania dóbr kulturalnych, ale polega on w głównej mierze na pielęgnowaniu i rozwijaniu ambitnego nurtu twórczego wartości nowych. Chodzi więc nam o wszechstronne zapewnienie materialnych i organizacyjnych form, w których ten niezwykle doniosły, a na szczęście w naszej tradycji historycznej tak szeroki i płodny nurt, mógł znaleźć niezbędne warunki swego wzbogacania i uszlachetniania w Polsce Ludowej — w ustroju socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#MarianKubicki">Szczytowe osiągnięcia naszego folkloru potrafiliśmy w ostatnich latach zaprezentować prawie dosłownie całemu światu, wszędzie wzbudzając, jeśli nie szczery zachwyt, to co najmniej prawdziwe uznanie. Nie znaczy to jednak, aby blask „Mazowsza” czy „Śląska” miał być ostatnim czy też końcowym akordem tego nurtu.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#MarianKubicki">Bynajmniej więc nie z anachronicznego nawyku apostoła „ludowości” czy zaściankowego „świetlicowca”, lecz z głębokiego przeświadczenia o ciągle nieustającej aktualności problemu zaglądam przede wszystkim do tych pozycji budżetu, które określają projektowane nakłady na domy kultury i świetlice, na rozwój amatorskiego ruchu artystycznego. I oto z zadowoleniem stwierdzam, że w tych właśnie pozycjach projektuje się nie zmniejszenie, lecz zwiększenie nakładów, przy czym stopa Wzrostu jest tu stosunkowo większa, niż w innych pozycjach działu kultury. Tak na przykład nakłady na domy kultury wzrosną o 7% w stosunku do ubiegłego roku, a nakłady na świetlice o 6%, podczas gdy w większości pozycji nakłady utrzymywane są na ogół na tym samym poziomie lub wykazują wzrost tylko 2–3%. Jest to kierunek niewątpliwie prawidłowy i godny pełnego poparcia.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#MarianKubicki">Wysoki Sejmie! Przed kilkoma dniami zakończył się IV Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, z okazji którego między innymi właśnie problemy rozwoju kulturalnego wsi stały się przedmiotem wielostronnych analiz i dyskusji. W toku przygotowań do Kongresu zebraliśmy wiele cennych uwag i postulatów naszych terenowych organizacji, których realizacja może mieć istotny wpływ na pogłębienie treści i ożywienie tętna życia kulturalnego na wsi. Wydaje się, że niektóre z nich warto zasygnalizować z trybuny sejmowej, właśnie w toku debaty budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#MarianKubicki">Szczególnie konstruktywny i ważny wydaje się postulat opracowania długofalowego programu budownictwa, obiektów kulturalnych na wsi. Ponieważ uruchomienie większych środków finansowych na budownictwo wiejskich ośrodków kulturalnych w ramach budżetu państwa nie jest na razie możliwe, wyłania się zadanie synchronizacji, koordynacji i planowego zespolenia różnych rozproszonych i jednostronnych inicjatyw społecznych. Należałoby rozważyć możliwość i celowość stworzenia w ramach każdego powiatu specjalnego funduszu na wiejskie budownictwo kulturalne. Fundusz taki mógłby obejmować środki przeznaczone na te cele przez spółdzielczość wiejską, kółka rolnicze, PGR i POM, a także niektóre zakłady pracy w miastach powiatowych, zatrudniające mieszkańców wsi. Zakłady te powinny bowiem poczuwać się do świadczeń umożliwiających zaspokojenie potrzeb kulturalnych części swych załóg w miejscu ich zamieszkania. Oczywiście fundusz ten obejmowałby również bezpośrednie świadczenia samych mieszkańców wsi w postaci zarówno pieniężnej, jak i wkładu pracy osobistej. Wskazane byłoby rozważenie celowości wydania przez Radę Ministrów aktu normatywnego w sprawie koordynacji w dziedzinie budownictwa placówek kulturalno-oświatowych na wsi.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#MarianKubicki">Należałoby też pomyśleć o opracowaniu typowych projektów architektonicznych wiejskich obiektów kulturalnych, lokalizowanych w siedzibach gromadzkich rad narodowych, o wielostronnym przeznaczeniu, (biblioteki, czytelnie, świetlice i kino).</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#MarianKubicki">Kapitalnego znaczenia nabiera również sprawa należytego poziomu kadr. Należy dążyć do zwiększenia kwalifikacji kadry działaczy kulturalnych na szczeblu powiatowym. Trzeba zatrudniać w istniejących tam placówkach absolwentów szkół artystycznych (ważnym instrumentem powinny tu być stypendia fundowane), a jednocześnie ułatwiać podnoszenie kwalifikacji — w drodze studiów zaocznych — pracownikom już zatrudnionym, ażeby ta kadra przy powiatowych domach kultury służyła instruktażem ruchowi amatorskiemu. Szczególnie duże potrzeby w zakresie kwalifikowanej kadry odczuwają biblioteki i ośrodki biblioteczne. Prawie połowa bibliotekarzy gromadzkich nie posiada dotąd pełnego wykształcenia średniego.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#MarianKubicki">Niezależnie od troski o rozwój kadry etatowej, nie można usuwać z pola widzenia szkolenia społecznego aktywu kulturalnego na wsi, rekrutującego się spośród nauczycieli, działaczy ZMW i inteligencji miejscowej. Mimo wzrostu aktywu kulturalnego na wsi, długo jeszcze nauczyciel będzie niezastąpionym działaczem społeczno-kulturalnym i głównym inspiratorem pracy pozaszkolnej. W trosce o angażowanie do tej działalności nowych kadr nauczycielskich, należy dołożyć starań w celu przygotowania do działalności kulturalno-oświatowej absolwentów liceów pedagogicznych i studiów nauczycielskich, wprowadzając do programów nauczania obowiązkowe zajęcia z dziedziny pracy kulturalno-oświatowej. Trzeba byłoby również rozważyć sprawę przyznawania ekwiwalentu materialnego nauczycielom pracującym w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#MarianKubicki">Pragnąłbym również wyrazić przekonanie, że w pracach Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego sprawy ruchu wiejskiego znajdą należyte zrozumienie i rangę, a szkoleniem prowadzonym w ramach tej placówki w odpowiednim stopniu objęci będą instruktorzy działający na wsi.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#MarianKubicki">Akcentując sprawy kadrowo-organizacyjne nie można pominąć zagadnienia tak istotnego, jak usytuowanie organów resortu kultury i sztuki w powiatowych radach narodowych, stanowiących przecież podstawowe ogniwa w systemie rad narodowych. Tylko w 94 powiatach istnieją samodzielne wydziały kultury. W pozostałych powiatach organy resortu kultury zbyt mechanicznie włączono do wspólnych wydziałów oświaty i kultury. Podzielamy przeświadczenie kierownictwa Ministerstwa Kultury i Sztuki, iż warunkiem optymalnej realizacji zadań powierzonych powiatowym radom narodowym w zakresie polityki kulturalnej jest samodzielność komórek do spraw kultury w powiecie.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#MarianKubicki">Wysoka Izbo! Jak ważnym przekaźnikiem dóbr kulturalnych na wsi są biblioteki, świadczy ich liczba. Na 8.212 bibliotek przewidzianych w planie na 1965 r. — 6.204 to biblioteki wiejskie. Ten niezwykle wysoki udział bibliotek wiejskich w ogólnej strukturze sieci bibliotecznej w kraju jest uderzający i godny uznania. W budżecie na 1965 r. przewiduje się, że zakupy dla bibliotek wzrosną w stosunku do roku ubiegłego o 11%. Przewidywany wzrost limitów finansowych witamy z zadowoleniem. Ale i tu rodzi się od razu postulat zwrócenia szczególnej uwagi na racjonalne wykorzystanie tych możliwości finansowych. Wiąże się to jak najściślej ze sprawą wysokości nakładów wydawnictw i priorytetem zakupu dla bibliotek. Nasza sieć biblioteczna nie ogranicza się do samych bibliotek. W jej ramach istnieje bowiem ogromna ilość prawie 26 tys. tak zwanych punktów bibliotecznych. Jeśli się stanie na stanowisku — chyba nie podlegającym dziś wątpliwości — że każdy punkt biblioteczny powinien być wyposażony w odpowiedni zestaw dzieł klasycznych, to ilość punktów bibliotecznych powinna już rzutować na kształtowanie polityki nakładów dzieł klasycznych z zakresu literatury pięknej.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#MarianKubicki">Postulujemy tutaj do Ministerstwa Finansów, ażeby zmieniło taktykę udzielania kredytów na zakup książek w ostatnim kwartale roku.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#MarianKubicki">Jednocześnie jednak trzeba kontynuować wysiłki, zmierzające do rozszerzenia możliwości zakupu wartościowej książki przez indywidualnego nabywcę wiejskiego. Ten postulat adresujemy przede wszystkim do Centrali Rolniczej Spółdzielni, do „Ruchu” i „Domu Książki”, który wystąpił z pożyteczną inicjatywą tworzenia tak zwanych pawilonów księgarskich w skali mniejszej niż powiat.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#MarianKubicki">Oczywiście, nie może być dla nas obojętna sprawa treści zawartości „podaży” na rynku księgarskim. Zależy ona od odpowiedniej struktury planu wydawniczego.</u>
          <u xml:id="u-38.15" who="#MarianKubicki">Na podkreślenie zasługuje fakt bardzo istotny, że plan wydawniczy na 1965 r. po raz pierwszy od wielu lat zakłada wzrost nakładów o przeszło 10%. Z zadowoleniem stwierdzamy, że wzrost ten dotyczy w głównej mierze literatury pięknej, zwłaszcza polskiej, oraz literatury rolniczej i wynosi aż 23%, a w liczbie tytułów 14,2%.</u>
          <u xml:id="u-38.16" who="#MarianKubicki">Lektura naszych periodyków literackich sprawia wrażenie, że ich redakcje nieporównanie więcej pasjonują wewnętrzne animozje — „dyskusyjki” i osobiste sprawy wąskiego tak zwanego „środowiska”, aniżeli istotne problemy, trudności, kłopoty i osiągnięcia szerokiego frontu terenowego ruchu kulturalnego. Z satysfakcją natomiast należy stwierdzić, że ruch ten od dłuższego już czasu zyskał pewnego, i miejmy nadzieję, wiernego sprzymierzeńca w radio i telewizji — tych masowych środkach przekazu, które spełniają i spełniać będą coraz większą rolę w kształtowaniu nowej kultury masowej w Polsce. Mamy nadzieję, że w poczuciu odpowiedzialności za treść i kierunek rozwoju czynniki kierownicze radia i telewizji potrafią nasycić w odpowiedniej mierze programy tymi wartościami o znaczeniu ogólnonarodowym, jakie wniosła w swym długim historycznym rozwoju bogata polska kultura ludowa.</u>
          <u xml:id="u-38.17" who="#MarianKubicki">Musimy tu stwierdzić, że programy radia i telewizji — choć w różnym stopniu — ukazują przemiany na wsi i jej pilne potrzeby. Wskazane byłoby jednak rozszerzenie programu artystycznego w telewizji, gdyż jest on dla odbiorcy na wsi nieraz jedynym przeżyciem artystycznym.</u>
          <u xml:id="u-38.18" who="#MarianKubicki">Tutaj kieruję postulat pod adresem Ministerstw: Łączności i Finansów, ażeby zrównały opłaty za abonament radiowy, co przyniesie w konsekwencji tylko wzrost ilości abonentów.</u>
          <u xml:id="u-38.19" who="#MarianKubicki">Na zakończenie chcę zasygnalizować niedostateczną dbałość resortu kultury i rad narodowych o stan sal kinowych w małych miasteczkach i na wsi. Estetyka, kultura i wygląd sali kinowej — to również czynniki kulturalno-wychowawcze.</u>
          <u xml:id="u-38.20" who="#MarianKubicki">Wysoka Izbo! Obchodziliśmy 100-letnią rocznicę urodzenia wielkiego pisarza polskiego, wychowawcy wielu pokoleń, Stefana Żeromskiego. Stefan Żeromski ukazywał szczególnie młodzieży wielkie idee sprawiedliwości społecznej i całą swą pasję serdeczną angażował do walki z krzywdą człowieka. Wiele jego wskazań zostało, albo jest realizowanych w naszym ustroju — w Polsce Ludowej. Na wielu wsiach dla dzieci chłopskich buduje się dziś szklane domy — szkoły 1000-lecia.</u>
          <u xml:id="u-38.21" who="#MarianKubicki">Obok osiągnięć gospodarczych, wysiłków w produkcji przemysłowej i troski o wydajność w rolnictwie — ludowe nasze państwo realizuje i troszczy się o rozwój kultury i sztuki.</u>
          <u xml:id="u-38.22" who="#MarianKubicki">Klub nasz i Zjednoczone Stronnictwo Ludowe zrobią wszystko, aby na wsi w codziennej pracy te dobra kulturalne powiększać.</u>
          <u xml:id="u-38.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Witold Lassota.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#WitoldLassota">Wysoki Sejmie! W dzisiejszej debacie nad planem i budżetem, pozornie ekonomicznej, chciałbym przedstawić Wysokiej Izbie zagadnienia kultury, tak integralnie związane z naszą ekonomią i całokształtem życia państwa i narodu.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#WitoldLassota">Plan i budżet na rok następny w dziedzinie kultury to nie tylko liczby, lecz przede wszystkim sumy zysków i strat niewymiernych matematycznie, a więc sumy rezultatów pracy i plany dalszego, intensywniejszego działania na tak ogromnie chłonnym jeszcze obszarze. Będzie na pewno truizmem, jeśli stwierdzę, że człowiek ma tym większe predyspozycje społeczne i zawodowe, im bardziej jest bogaty psychicznie i duchowo, im większe są jego percepcje w odbiorze kultury, nauki i otaczających go zjawisk.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#WitoldLassota">Olbrzymi rozwój naszego społeczeństwa w minionym dwudziestoleciu, rozwój cywilizacyjny i kulturalny wyzwala nowe wartości człowieka, wzmaga jego siły i świadomość w kształtowaniu dnia dzisiejszego i jutrzejszego.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#WitoldLassota">W bilansie olbrzymiego dorobku Polski Ludowej dziedzina kultury zajmuje godną pozycję. Podkreśla to najdobitniej uchwała IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w której zawarto słowa: „Postęp rewolucji kulturalnej, a zwłaszcza skala upowszechniania dóbr kulturalnych, należą do największych osiągnięć Polski Ludowej”.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#WitoldLassota">Szybko następująca po wojnie modernizacja kraju, rozwój przemysłu, rolnictwa, procesy urbanizacyjne, migracja wielkich mas ludności wiejskiej i zasymilowanie jej w miastach, powszechność nauki — to niektóre z elementów wyciskających przemożne piętno na procesach naszej współczesnej kultury.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#WitoldLassota">Który z narodów niesocjalistycznych dokonał w swej historii tak olbrzymiego i tak skondensowanego w czasie procesu powszechnej oświaty? Iluż to rodziców wraz z dziećmi przechodziło w tym dwudziestoleciu naukę w szkołach czy zakładach pracy, na kursach wieczornych czy studiach uzupełniających? Te właśnie elementy wpłynęły konstruktywnie na rozwój rewolucji kulturalnej, będącej częścią składową rewolucji socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#WitoldLassota">Stałe i systematyczne poszerzanie szeregów nowej, wykształconej inteligencji humanistycznej i technicznej, nowe zdobycze wiedzy o życiu i jego prawach, nowe społeczeństwo ludzi światłych i zaangażowanych dyktują dalsze potrzeby kulturalne, stawiają wyższe wymagania, wartościowsze ideowo, kosztowniejsze w realizacji.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#WitoldLassota">Kultura naszego dwudziestolecia zawiera ten najcenniejszy aspekt, który określamy kulturą powszechną, kulturą demokratyczną, obejmującą już dziś znakomitą większość społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#WitoldLassota">Jednakże trzeba też dostrzegać zbyt wolno jeszcze postępującą decentralizację tak zwanej dobrej kultury. Mamy metropolie kulturalne i, niestety, zbyt wiele prowincjonalnych ośrodków z kulturą ubogą, prymitywną, a nierzadko komercjalną.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#WitoldLassota">Dynamizm rozwojowy kultury w sposób wyraźny omija małe miasteczka. Zwłaszcza obecnie, w okresie wzmożonej intensyfikacji rolnictwa, w dobie wielkich inwestycji na wsi, rozwoju mechanizacji i coraz powszechniejszych osiągnięć socjalnych, wieś nasza notuje ogromny skok w dziedzinie oświaty i kultury.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#WitoldLassota">Niestety, w znacznie powolniejszym tempie rozwój kultury uwidacznia się w małych miasteczkach zwłaszcza tam, gdzie względy obiektywne nie sprzyjają rozwojowi elementów miastotwórczych, gdzie nie ma przemysłu, rozwiniętych usług czy dogodnej komunikacji. Dodatkową trudność stanowi w tych ośrodkach brak odpowiednich sal, a często środków materialnych na podstawową działalność.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#WitoldLassota">Nasz budżet na kulturę i sztukę na 1965 r. wynosi 2.800 mln zł. Do tego należy dodać bardzo poważne sumy z budżetów rad narodowych, zakładów pracy, związków zawodowych, organizacji społecznych. Ogólnie rzecz biorąc, dysponujemy więc stosunkowo wysokimi możliwościami finansowymi. Chodzi jednak o to, jak je najsłuszniej rozdysponować, jak środki te przeobrazić w kształt najtrafniejszy, najlepiej służący naszym wspólnym celom, jak sprostać założeniom programu polityki kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#WitoldLassota">Przy omawianiu spraw budżetowych niemal już tradycyjnie, od lat poszukujemy najlepszych sposobów koordynacji wysiłków i środków zarówno na szczeblu centralnym, jak też poprzez komisje wojewódzkie i powiatowe.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#WitoldLassota">Trzeba tu z goryczą powiedzieć, że niestety, zbyt wiele jeszcze możliwości nie zostaje wykorzystanych, zbyt wiele notuje się rozproszonych koncepcji, zamkniętych sal, źle, nieracjonalnie wydawanych pieniędzy, a nawet zlekceważonych talentów artystycznych. Dostrzega się niejednokrotnie zbyt indywidualną gospodarkę mieniem społecznym, co ilustrują choćby efektowne i dobrze wyposażone sale przy licznych zakładach, rzadko otwierane, podczas gdy miejscowe społeczeństwo odczuwa brak jakiegokolwiek ogniska kultury.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#WitoldLassota">Pewne pozytywne akcenty w tym zakresie dostrzega się już w komasacji świetlic na wsi, a także w pracach związków zawodowych, które coraz częściej i śmielej wkraczają jako życzliwi doradcy i koordynatorzy organizacji form i treści kulturalnej na platformie międzyzakładowej.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#WitoldLassota">Budżet na kulturę w 1965 r. w sposób celowy preferuje dziedzinę najbardziej nowoczesną i powszechną, jaką jest w kulturze telewizja. Żyjemy w okresie telewizyjnego szczytu w naszym kraju i choć walory techniczne telewizji, a także jej program wymagają poważnej poprawy, telewizja w swym rozwoju nie ma konkurenta. Nie jest to na pewno łatwa rzecz przekazać telewidzom wypadkową naszej literatury, filmu, teatru, muzyki, dobrego słowa. Nie jest łatwo w trudnych warunkach technicznych, przy małym dorobku doświadczeń, braku odpowiednich kadr, sprostać gustom coraz bardziej wyrobionego telewidza, tym bardziej, że właśnie telewizja, jak żadna dziedzina sztuki, wymaga śmiałych nowatorskich koncepcji, najlepszych tekstów, doskonałych wykonawców, wymaga poszukiwań ideowych i najlepszego stylu wykonawczego.</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#WitoldLassota">Aby podnieść poziom artystyczny repertuaru telewizyjnego, trzeba przedtem uczynić to w odniesieniu do tych części składowych programu, które tworzy teatr, film, książka.</u>
          <u xml:id="u-40.17" who="#WitoldLassota">Jeszcze niedawno, bo w 1958 r., liczba abonentów telewizyjnych niewiele przekraczała 84 tys. W 1964 r. mamy 1,5 mln posiadaczy telewizorów, a w 1965 r. znacznie przekroczymy 1.700 tys. teleabonentów, co, mnożąc przez ilość widzów telewizyjnych, da nam olbrzymi kapitał zainteresowań kulturalnych, który wpłynie poważnie na procesy w psychice i świadomości na j szerszych rzesz społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-40.18" who="#WitoldLassota">Ongiś szczytem marzeń naszego poety było dotarcie z książką pod każdą strzechę. Dziś pod zanikającą strzechą, pod dachem z eternitu jest książka fachowa, literatura piękna, podręczniki szkolne, radio, a nawet telewizor. Coraz powszechniej dociera na Wieś film, mnożą się eksperymenty nowych świetlic, zespoły muzyczne, kluby-kawiarnie. Nie przewidywał i nie mógł przewidzieć Adam Mickiewicz dobrodziejstwa cywilizacji, tak jak my nie ogarniamy myślą dalszych zdobyczy przyszłych dziesiątków lat.</u>
          <u xml:id="u-40.19" who="#WitoldLassota">Film — sztuka naszego pokolenia — przeżywa, podobnie jak opera, operetka, a nawet i teatr, proces wstrząsu. Te dziedziny nie są skazane na zanik, ale wymagają intensywnej odnowy, eksperymentu, modernizacji, zbliżania do nowoczesności, przemawiania do nowego człowieka. Nie wydaje się, by film w konkurencji z telewizją nie wytrzymał tej próby. W tej dziedzinie trzeba poczynić niezbędne i pilne udoskonalenia techniczne, zwłaszcza kin, w małych ośrodkach. Należy w kinach przechodzić z taśmy 35 mm na 70 mm, a treść filmu zbliżyć do życia, do rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-40.20" who="#WitoldLassota">W związku z rozwojem telewizji zmienia się też wyraźnie rola naszych audycji radiowych. W tym usankcjonowanym mariażu musi istnieć przede wszystkim koordynacja repertuarowa. Trzeba podkreślić, że do końca 1965 r. zarejestrujemy około 6 mln radioabonentów; jest to więc dziedzina masowego upowszechniania kultury, a tym samym wymagająca szczególnie pieczołowitej troski.</u>
          <u xml:id="u-40.21" who="#WitoldLassota">Potężnie wzrastającą siłą w dziedzinie kultury i oświaty jest książka i prasa. Mimo poważnych trudności, wynikających z braku papieru, ilość podręczników szkolnych w roku przyszłym w zasadzie zaspokoi potrzeby uczniów. Ukażą się też cenne wydania literatury fachowej, zawierające najnowsze zdobycze nauki własnej i obcej. Wzrośnie ilość literatury pięknej. W przyszłym roku w literaturze pięknej osiągniemy ponad 800 tytułów, co będzie stanowić wzrost w stosunku do bieżącego roku o 7,5%, a wysokość nakładów osiągnie zwyżkę o około 20%.</u>
          <u xml:id="u-40.22" who="#WitoldLassota">Niestety, nie zaspokoimy w pełni ogromnie chłonnego rynku na dobrą pożyteczną książkę. Tym większą rolę odegrać muszą aktywnie działające biblioteki i czytelnie. One więc przede wszystkim muszą być zaopatrzone w nowości, w poszukiwane tytuły. Koniecznie trzeba również usprawnić rotację obrotu książki. Myślę, że nie tylko ze względu na brak papieru, ale również i wówczas, gdybyśmy go mieli w nadmiarze, musimy stosować ostrzejsze kryteria przy zezwalaniu na druk pozycji często żenująco bezwartościowych, oderwanych od rzeczywistości, deficytowych pod względem kulturalnym.</u>
          <u xml:id="u-40.23" who="#WitoldLassota">Mówiąc o książkach, należy w sposób zdecydowany poprawić i unowocześnić naszą poligrafię — nerw słowa drukowanego. Ten kosztowny przemysł wymaga szybkiego unowocześnienia, wymaga poszerzenia bazy produkcyjnej, a jednocześnie koordynacji tej gałęzi. Nie rozstrzygnięto bowiem dotychczas sprawy ewentualnego ośrodka dyspozycyjnego w poligrafii. W pionie tym mamy Obecnie 31 gestorów, a w takiej sytuacji trudno skoordynować plany inwestycyjne poligrafii, skonkretyzować zapotrzebowanie na maszyny, nie mówiąc o częściach zamiennych i zapleczu gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-40.24" who="#WitoldLassota">Podobny brak koordynacji i jednolitej polityki występuje również w wydawnictwach książkowych. Dla przykładu: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych podlegają Ministerstwu Oświaty, natomiast wydawnictwa przeznaczone dla szkół zawodowych są w gestii Ministerstwa Kultury i Sztuki, Tak wielka liczba gestorów nie pozwala na oczyszczenie profilu wydawnictw.</u>
          <u xml:id="u-40.25" who="#WitoldLassota">Wydaje się, że jedną z najbardziej palących spraw w zakresie upowszechniania kultury jest niezbędna konieczność zwiększenia puli papieru na prasę periodyczną i codzienną. Przydziały papieru w znacznym stopniu odbiegają od realnych potrzeb. Znaczna ilość pism codziennych od lat notuje sprzedaż bezzwrotową. Czytelnik już we wczesnych godzinach porannych nie może otrzymać swojej gazety. Praktyka wykazuje, że ani telewizja, ani radio nie wyręczają prasy, przeciwnie, zwiększają jej poczytność. Jak wynika z materiałów statystycznych dysproporcje między rosnącym dynamicznie zapotrzebowaniem na prasę, a jej nakładami pogłębiają się coraz bardziej, a w prasie codziennej mamy już obecnie do czynienia z regresem czytelniczym. Brak dostatecznego nakładu, jak również bardzo skromna objętość niektórych pism obniżają jakość prasy, zmniejszają jej atrakcyjność, powodują jałowość publicystyki, zwężają serwis informacji. Jak najszerszy zakres wiadomości, szybkość informacji i rozległość form dziennikarskich wzbogacają jeden z decydujących elementów instytucji opinii publicznej i poszerzają front ideologicznego oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-40.26" who="#WitoldLassota">W 20-leciu naszej kultury stworzyliśmy własny, oryginalny system dorobku kulturalnego, uwzględniający postępowe tradycje twórczości ludowej, literatury, plastyki, muzyki, teatru. Dorobek ten wzbogaciliśmy niesłychanie intensywnie rozwijającą się instytucją masowej kultury poprzez nowe nieznane dawniej formy oddziaływania. Nasza kultura jest i powinna być zaangażowana w swej czystej formie.</u>
          <u xml:id="u-40.27" who="#WitoldLassota">Stronnictwo Demokratyczne, prowadząc obecnie wzmożoną dyskusję przedkongresową, prezentuje w swych wytycznych pogląd, że twórca, kształtujący socjalistyczne oblicze społeczeństwa, musi wyrażać zaangażowanie ideowe oraz wysokie walory etyczne, że rozwój takiej twórczości jest możliwy, gdy twórca jest związany swoją postawą z żywotnymi problemami kraju i współczesnego świata, gdy pogłębia świadomość społeczną oraz zacieśnia więź z różnorodnymi środowiskami społecznymi. Należy uznawać — mówią wytyczne — prawo twórców do szukania własnych, oryginalnych form wyrazu artystycznego, popierać atmosferę swobody poszukiwań twórczych, popierać eksperymenty z uwzględnieniem szerokiego zakresu kierunków i szkół artystycznych.</u>
          <u xml:id="u-40.28" who="#WitoldLassota">Bogaty, postępowy i współczesny jest w wielu dziedzinach nasz obecny kapitał kulturalny. Również poza krajem, niemal w całym świecie, znana jest nasza muzyka symfoniczna, występy wokalne, zespoły „Mazowsza” i „Śląska”, przekłady literatury dawnej i współczesnej, plastyka, coraz lepszy film. Cieszą się zasłużoną sławą i u nas, i na szerokim świecie soliści — reprezentanci kultury narodowej.</u>
          <u xml:id="u-40.29" who="#WitoldLassota">Cenne jest nade wszystko to, że kultura nasza nie jest ani przywilejem, ani własnością ekskluzywnych grup, lecz całego społeczeństwa, że kultura nasza nie zależy od komercjalnego producenta, lecz od ideowego twórcy. A przy tym masowy konsument dóbr kulturalnych jest nim bez udziału krzykliwej i efektownej reklamy — kulturę odbiera jak rzecz naturalną, niezbędną w życiu codziennym.</u>
          <u xml:id="u-40.30" who="#WitoldLassota">Myślę, że z ufnością spojrzeć można na działalność kulturalną w 1965 roku, w którym zakłada się dalszą gospodarność, efektywność, a zarazem rozwój humanitarnych i zaangażowanych cech naszej kultury.</u>
          <u xml:id="u-40.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#JanKarolWende">Na tym kończymy posiedzenie Sejmu w dniu dzisiejszym. Wznawiamy posiedzenie jutro.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#JanKarolWende">Na porządku dziennym dalszy ciąg debaty nad planem gospodarczym i budżetem państwa na rok 1965.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#JanKarolWende">Zarządzam przerwę w posiedzeniu do jutra, to jest do 8 grudnia do godziny 9.00.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 20)</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9.00)</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wycech oraz Wicemarszałkowie Zenon Kliszko i Jan Karol Wende)</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#JanKarolWende">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#JanKarolWende">Powołuję na sekretarzy posłów Juliana Jaworskiego i Juliannę Wasilewską.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#JanKarolWende">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Julian Jaworski.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#JanKarolWende">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#JanKarolWende">Prezydium Sejmu usprawiedliwia nieobecność na dzisiejszym posiedzeniu Sejmu posłów, których nazwiska załączone będą do protokołu dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#JanKarolWende">Pierwszy w dzisiejszej debacie zabierze głos poseł Tadeusz Nocuń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#TadeuszNocuń">Wysoki Sejmie! Sytuacja energetyczna na przełomie roku 1964/1965 jest znacznie pomyślniejsza niż w latach ubiegłych. Wprowadzenie nowych mocy instalowanych, głównie nowych, nowoczesnych bloków 125 MW i 200 MW, pozwoliło na odstawienie nieekonomicznych agregatów prądotwórczych małej mocy łącznie około 100 MW oraz na uzyskanie oprócz tego rezerwy mocy, którą w grudniu 1964 r. określa się na około 200 MW (średniomiesięcznie). Nie przewiduje się wobec tego planowych wyłączeń ani ograniczenia zapotrzebowania przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#TadeuszNocuń">W roku 1965 przewiduje się wprowadzenie do eksploatacji 609 MW w elektrowniach zawodowych i około 156 MW w elektrowniach przemysłowych. W roku 1965 mimo wzrostu zapotrzebowania mocy do 7.400 MW (średniorocznie) — w stosunku do 6.695 MW w roku 1964 — oraz likwidacji nieekonomicznych agregatów o łącznej mocy 85,5 MW — bilans mocy systemu krajowego nadal wykazuje dostateczne rezerwy mocy.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#TadeuszNocuń">Połączenie systemów energetycznych Polski, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Węgier, Rumunii, Bułgarii i zachodniej części Ukrainy stworzyło system energetyczny, którego zapotrzebowanie w szczycie roku 1964/1965 osiągnie wartość około 25 tys. MW. Dzięki połączeniu systemów energetycznych państw, których obszary rozciągają się na przestrzeniach położonych w różnych szerokościach geograficznych, nastąpiło obniżenie wypadkowego zapotrzebowania szczytowego o około 200–300 MW. Pozwala to oczywiście na odpowiednie zmniejszenie mocy instalowanej w wymienionych państwach. Również stworzono ogólną dostateczną rezerwę awaryjną, w której poszczególne systemy partycypują niewielką częścią mocy niezbędnej dla każdego z nich przy pracy oddzielnej. Dotknięty awarią system korzysta ze wspólnej rezerwy kilkakrotnie przewyższającej jego własny udział. Zarówno obniżenie szczytu, jak i stworzenie rezerwowej mocy awaryjnej, pozwalają na odpowiednie oszczędności inwestycyjne w elektrowniach w krajach współpracujących w tym systemie.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#TadeuszNocuń">W wyniku wprowadzenia nowych, dużych mocy instalowanych w elektrowniach na węglu brunatnym w latach 1964 i 1965, 83% całkowitego przyrostu energii elektrycznej w roku 1965 nastąpi na węglu brunatnym. Produkcja energii na węglu brunatnym wzrośnie o 36% w stosunku do roku 1964.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#TadeuszNocuń">Elektrociepłownie zawodowe zwiększaj ą produkcję ciepła w roku 1965 o 15% w stosunku do roku 1964 i wytworzą 8.500 Tkal (w 1964 r. przewidywane jest wykonanie 7.400 Tkal).</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#TadeuszNocuń">Elektrociepłownie mogłyby zwiększyć produkcję ciepła, ograniczone są jednak możliwościami odbioru, gdyż rozwój sieci cieplnych nie nadąża za przyrostem zdolności produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#TadeuszNocuń">Obniżenie wskaźnika zużycia jednostkowego w roku 1965 o 8 g/kWh pozwoli zaoszczędzić około 305 tys. ton paliwa umownego, co odpowiada około 470 tys. ton węgla kamiennego energetycznego. Obniżenie wskaźnika będzie osiągnięte w głównej mierze dzięki wprowadzeniu do eksploatacji nowych ekonomicznych bloków w elektrowni Turów i Adamów.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#TadeuszNocuń">Należy jednak zaznaczyć, że niedofinansowanie elektrowni Pątnów, Solina i Siersza w roku 1965 spowoduje deficyt mocy w systemie, w roku 1967 w wysokości około 300 MW.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#TadeuszNocuń">Rozwój mocy produkcyjnej w energetyce zarówno w zakresie wytwarzania, jak i przesyłu nie ma niezbędnego minimum zaplecza w postaci bazy remontowej. W nowo budowanych elektrowniach ogranicza się wielkości warsztatów, uważając słusznie, że znacznie ekonomiczniejsze są bazy remontowe centralne, a jednocześnie środki na budowę tych baz przyznawane są w stopniu niedostatecznym. Ponadto energetyka nie może wywiązać się z zobowiązań w stosunku do elektrowni przemysłowych w zakresie pomocy przy remontach urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#TadeuszNocuń">Należy dodatkowo stwierdzić, że nasz system energetyczny nie posiada dostatecznej elastyczności i pewności ruchu krajowego systemu energetycznego.</u>
          <u xml:id="u-42.10" who="#TadeuszNocuń">Przezwyciężenie tych trudności możliwe jest tylko przez wprowadzenie do ruchu elektrowni pompowych, które można szybko uruchamiać (włączenie pełnej mocy elektrowni do systemu trwa około 100 sekund), oraz zapewnienie dostatecznej ilości odbiorów buforowych energochłonnych zainstalowanych w naszym przemyśle. Taki odbiór buforowy energochłonny jest tańszy około cztery razy od mocy zainstalowanych w elektrowni. Takie rozwiązanie pozwoliłoby na dalsze oszczędności węgla i obniżenie strat sieciowych. To zagadnienie należy przewidzieć w następnej pięciolatce, to jest w latach 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-42.11" who="#TadeuszNocuń">Zagadnieniem bardzo dyskusyjnym i szeroko komentowanym w naszym kraju jest sprawa limitowania zużycia energii elektrycznej w naszym przemyśle. Poruszam to dlatego, aby przedyskutować to zagadnienie w celu udoskonalenia limitowania energii elektrycznej, ewentualnie zniesienia limitów dla tych przemysłów mało energochłonnych, w których stosowanie tego systemu więcej przynosi szkody niż pożytku. Limitowanie energii elektrycznej w zakresie obecnie stosowanym (7 resortów) i przy obecnie ustalonym systemie limitowania nie zdało z wielu względów egzaminu. Przeważająca część stwierdzonych przekroczeń limitów powstaje nie na skutek braku zrozumienia dla zasad oszczędności energii elektrycznej ze strony zakładu, lecz jest wynikiem niewłaściwego i nieżyciowego sposobu ustalania limitów, opartego na danych statystycznych i planowym wzroście zadań produkcyjnych. Jak niepokojące jest to zjawisko, słyszeliśmy już ze sprawozdań NIK, która oceniała wykonanie planu i budżetu za rok 1963. Przekroczenie planowych zadań produkcyjnych, wcześniejsze oddanie do eksploatacji nowo wybudowanych urządzeń czy też wprowadzenie innego rodzaju zmian w zakładzie — powodują przekraczanie limitów energetycznych, pociągając oczywiście za sobą płacenie karnych rachunków bądź konieczność wystąpienia o dolimitowanie. Z drugiej strony zdarzają się często wypadki, że przydzielone limity nie są nawet w 50% wykorzystane. Z powyższego wynika, że stworzony obecnie system limitowania zużycia energii elektrycznej nie przynosi oczekiwanych korzyści, a przeciwnie, może on spowodować ujemne i nie zamierzone skutki. Z tych względów wymaga przeanalizowania całokształt limitowania energii elektrycznej i ograniczenia jego stosowania do określonych branż i zakładów, dla których możliwe jest ustalenie norm zużycia energii elektrycznej technicznie uzasadnionych.</u>
          <u xml:id="u-42.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Edward Ruszkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#EdwardRuszkowski">Wysoki Sejmie! W zakresie rozwijania produkcji wysoko uszlachetnionej, odznaczającej się niską materiałochłonnością, oraz zwiększenia ekspansji eksportowej szczególnie do krajów kapitalistycznych i maksymalnego eliminowania importu — największe możliwości realizacji posiadają w Warszawie przemysły elektroniczny i precyzyjny. Możliwość ta wiąże się z pełnym wykorzystaniem istniejących rezerw produkcyjnych, biorąc pod uwagę bilans sił roboczych i sytuację w dziedzinie kadr w latach 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#EdwardRuszkowski">Według założeń przyszłej pięciolatki zatrudnienie w Warszawie ma wzrosnąć o 28% to jest prawie o 48 tys. osób. Ten przewidywany wzrost zatrudnienia w przemyśle jest niemożliwy do osiągnięcia na tle ogólnego bilansu siły roboczej w Warszawie oraz założeń rozwoju miasta. Na tle tych warunków zachodzi konieczność przeprofilowania przemysłu warszawskiego, a jednym ze środków zmierzających do zrealizowania założonych postulatów jest organizowanie filii tak zwanych oddziałów zamiejscowych przedsiębiorstw warszawskich, szczególnie na terenach nieuprzemysłowionych, posiadających nadwyżkę siły roboczej.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#EdwardRuszkowski">Organizowanie filii poza Warszawą:</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#EdwardRuszkowski">— usunie, względnie w znacznym stopniu złagodzi deficyt kadr kwalifikowanych w Warszawie,</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#EdwardRuszkowski">— umożliwi uzyskiwanie wysokiego tempa produkcji bez budowy nowych powierzchni produkcyjnych w Warszawie,</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#EdwardRuszkowski">— stworzy nowe stanowiska pracy w rejonach nieuprzemysłowionych lub słabo uprzemysłowionych,</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#EdwardRuszkowski">— zaktywizuje tereny gospodarczo zaniedbane, rozwijając tam nowoczesną technikę, technologię i organizację produkcji,</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#EdwardRuszkowski">— zmniejszy migrację ludzi stałą i wahadłową, związaną z dojazdami do pracy.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#EdwardRuszkowski">Dobre początki organizacji filii dały przedsiębiorstwa warszawskie kilku przemysłów, na przykład elektronicznego, maszyn i aparatów elektrycznych, automatyki i innych. I tak na przykład w elektronice utworzyły Zakłady Budowy Maszyn Lampowych „Unima” w Warszawie oddział w Koszalinie; Warszawskie Zakłady Radiowe „Rawar” posiadają oddział w Ostrowi Mazowieckiej i Zawistach Dzikich oraz adaptują filię w Białogardzie woj. koszalińskie.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#EdwardRuszkowski">Jednak w praktyce tworzenie i funkcjonowanie filii napotyka na pewne trudności między innymi ze strony samorządów robotniczych, części załóg, pracowników administracji przedsiębiorstwa. Niechęć wynika z tego, że dotychczasowe organizowanie oddziałów zamiejscowych wiąże się z pogorszeniem warunków ekonomicznych przedsiębiorstw, przekroczeniem funduszu płac, obniżeniem funduszu premiowego, zakładowego itp. Oprócz tego jednostki nadrzędne, choć uznają tworzenie filii za celowe i uzasadnione — z reguły nie uwzględniają tego momentu w przeznaczonych środkach zatrudnienia i funduszu płac oraz wskaźnikach techniczno-ekonomicznych. Według dotychczasowych przepisów wyniki oddziału wliczane są do ogólnych wyników przedsiębiorstwa bez żadnej korekty, a wiadomo, że na przykład wydajność pracy jest w filiach znacznie niższa, przynajmniej w pierwszym okresie istnienia. Dochodzą jeszcze dodatkowe koszty szkolenia załóg. Wzrasta suma obowiązków kierownictwa przedsiębiorstwa i pracowników zarządu. Wszystkie te antybodźce hamująco mogą wpływać na dalszy rozwój tej słusznej koncepcji gospodarczej i społecznej. Dlatego też zachodzi pilna konieczność rozważenia i uregulowania formalno-prawnego tworzenia i prowadzenia filii, na przykład przez wydanie odpowiedniej uchwały Rady Ministrów. Na podstawie doświadczeń przedsiębiorstwa, w którym pracuję, mogę stwierdzić, że w uchwale Rady Ministrów odnośnie do tworzenia i funkcjonowania filii należy uwzględnić następujące zagadnienia:</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#EdwardRuszkowski">1) określenie ogólnych warunków uzasadniających tworzenie filii,</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#EdwardRuszkowski">2) określenie, jakiego rodzaju zakłady przemysłowe mogą tworzyć filie,</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#EdwardRuszkowski">3) określenie stosunków między przedsiębiorstwem i filią a władzami terenowymi w trakcie tworzenia filii oraz w okresie ich działania. Konieczne jest, aby rady narodowe partycypowały w niezbędnych nakładach inwestycyjnych o charakterze socjalno-bytowym,</u>
          <u xml:id="u-44.13" who="#EdwardRuszkowski">4) określenie wskaźników techniczno-ekonomicznych, środków w zakresie zatrudnienia i funduszu płac, a także pewnych szczególnych bodźców, przywilejów i ułatwień dla zakładów w okresie tworzenia filii i w początkowym okresie ich działania — dla nienarażania tych przedsiębiorstw na straty związane z organizowaniem i uruchamianiem produkcji w nowych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-44.14" who="#EdwardRuszkowski">Uważam, że takie rozwiązanie tego problemu polepszy odpowiednio warunki do dalszego uprzemysłowienia terenów dotychczas zaniedbanych i posiadających nadmiar siły roboczej.</u>
          <u xml:id="u-44.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Julianna Wasilewska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#JuliannaWasilewska">Wysoki Sejmie! Swój głos w dyskusji pragnę poświęcić niezmiernie ważnemu problemowi, jakim jest specjalizacja i koncentracja produkcji.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#JuliannaWasilewska">Okres budowy przemysłu socjalistycznego w Polsce Ludowej cechowało powstawanie przedsiębiorstw o uniwersalnym charakterze produkcji, względnie charakteryzujących się szerokim zakresem produkowanych wyrobów. Tworzenie takich przedsiębiorstw wynikało z konieczności jak najszybszego pokrycia potrzeb dynamicznie rozwijającej się gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#JuliannaWasilewska">Obecnie wchodzimy w drugi etap, gdzie na czoło zagadnień gospodarczych wysuwa się zagadnienie pełnego zagospodarowania istniejących zdolności produkcyjnych drogą specjalizacji i koncentracji.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#JuliannaWasilewska">Korzyści ekonomiczne uzyskiwane tą drogą polegają głównie na lepszym wykorzystaniu powierzchni oraz maszyn i urządzeń produkcyjnych, obniżce pracochłonności, oszczędnościach materiałowych oraz poprawie jakości, a tym samym pozwalają na uzyskiwanie wzrostu produkcji drogą zwiększenia wydajności pracy przy stosunkowo niewielkich nakładach inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#JuliannaWasilewska">Pozwolę sobie pokazać, jak rozwiązuje się ten problem na przykładzie przemysłu elektromaszynowego oraz wskazać na istniejące do rozwiązania potrzeby.</u>
          <u xml:id="u-46.5" who="#JuliannaWasilewska">Prace nad specjalizacją produkcji w przemyśle elektromaszynowym prowadzone są już od wielu lat, jednak szczególne wzmożenie tych prac nastąpiło po roku 1960.</u>
          <u xml:id="u-46.6" who="#JuliannaWasilewska">Na obecnym etapie specjalizacja przedsiębiorstw w przemyśle elektromaszynowym, zwłaszcza w zakresie produkcji wyrobów finalnych, jest rozwiązywana kierunkowo.</u>
          <u xml:id="u-46.7" who="#JuliannaWasilewska">I tak przykładowo, zorganizowane zostały specjalistyczne przedsiębiorstwa produkujące urządzenia dla energetyki, jak kotły energetyczne, turbiny, generatory, transformatory wielkiej mocy, rurociągi, urządzenia dla przemysłu chemicznego, maszyny i urządzenia rolnicze, ciągniki, maszyny budowlane i drogowe, urządzenia dźwigowo-transportowe, urządzenia dla przemysłu cukrowniczego, przemysłu włókienniczego, obrabiarki, narzędzia, tabor kolejowy, tabor pływający, maszyny i aparaty elektryczne, kable i przewody.</u>
          <u xml:id="u-46.8" who="#JuliannaWasilewska">W wyniku tych prac w zasadzie wszystkie przedsiębiorstwa przemysłu maszynowego mają ustalony profil specjalizacyjny, powiązany z aktualnym planem rozwoju przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-46.9" who="#JuliannaWasilewska">Prace specjalizacyjne spowodowały zorganizowanie w wielu branżach przemysłowych specjalizowanych przedsiębiorstw dla produkcji podzespołów, co umożliwia przedsiębiorstwom produkcji finalnej zwiększenie swojego potencjału produkcyjnego.</u>
          <u xml:id="u-46.10" who="#JuliannaWasilewska">Mimo dokonanych w pierwszych latach planu 5-letniego prac, nie rozwiązano w przemyśle elektromaszynowym niektórych istotnych zagadnień, mających wpływ na dalszy rozwój tego przemysłu i wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-46.11" who="#JuliannaWasilewska">Wyraźnie da je się odczuć brak specjalizowanych przedsiębiorstw dla produkcji części maszyn i podzespołów ogólnego przeznaczenia, jak koła zębate, wyroby tłoczone, niektóre normalia itp. Części te wytwarzają poszczególne przedsiębiorstwa produkcji finalnej w koniecznym dla siebie zakresie. Istnieje jeszcze wiele wypadków produkowania tych samych bądź podobnych wyrobów w kilku przedsiębiorstwach, przeważnie przy zastosowaniu odmiennej technologii. Oczywiście, są to wszystko mankamenty.</u>
          <u xml:id="u-46.12" who="#JuliannaWasilewska">Prace nad specjalizacją i koncentracją produkcji wymagają poważnych prac normalizacyjnych i unifikacyjnych. I na tym odcinku mamy duże osiągnięcia. Dla przykładu — w przemyśle maszyn włókienniczych osiągnięto daleko idącą unifikację części i elementów, jak opraw, łożysk tocznych z 90 typowymiarów do 15, zmniejszono ilość używanych gatunków stali z 84 do 35, ilość używanych profili walcowanych z 1.630 do 1.200, półfabrykatów kół zębatych (odlewy, odkuwki) ze 132 do 44. W przemyśle motoryzacyjnym zmniejszono ilość stosowanych normalii z 2 tys. do jednego tysiąca pozycji. Znormalizowanie skrzynek przekładniowych do suwnic umożliwiło skoncentrowanie ich produkcji w jednym zakładzie, zamiast wytwarzania, jak to miało miejsce, w 4 zakładach.</u>
          <u xml:id="u-46.13" who="#JuliannaWasilewska">W wyniku unifikacji i normalizacji przekładni zębatych do maszyn budowlanych osiągnięto poważne zmniejszenie ich ciężaru i wymiarów, co przyniosło około jednego tysiąca ton oszczędności materiałów hutniczych.</u>
          <u xml:id="u-46.14" who="#JuliannaWasilewska">Ale w procesie dalszej specjalizacji stoi zadanie przechodzenia na tory normalizacji przygotowującej i organizującej nową produkcję. Już obecnie normalizacja nie może tylko odzwierciedlać aktualnego poziomu nauki i techniki, lecz musi wskazywać tendencję tego rozwoju. Stąd też przed Polskim Komitetem Normalizacyjnym stoi ogromne zadanie wypracowania metody działania w celu wyprzedzania przez normy realizacji pewnych zadań przemysłu. Oczywiście jest to związane z pracami normalizacyjnymi prowadzonymi w ramach RWPG. Pragnę podkreślić, że w wyniku specjalizacji i koncentracji produkcji przemysł elektromaszynowy osiąga poważne efekty ekonomiczne. Posłużę się jednym bardzo krótkim przykładem.</u>
          <u xml:id="u-46.15" who="#JuliannaWasilewska">Specjalizacja i koncentracja produkcji hamulców hydraulicznych w Zakładach Sprzętu Motoryzacyjnego — Wrocław, umożliwiły wzrost wartości produkcji w 1963 r. w stosunku do 1961 r. z 24,6 mln do 72 mln zł, oraz obniżkę kosztu własnego cylindra hamulcowego z 67 zł do 42 zł. Łączna obniżka kosztów wyniosła 13 mln zł, a zwolniono przy tym około 1.100 m2 powierzchni produkcyjnej w FSC Starachowice i FSO Warszawa.</u>
          <u xml:id="u-46.16" who="#JuliannaWasilewska">Można by przytoczyć wiele przykładów, chodzi mi jednakże o to, aby podkreślić słuszność podjętego kierunku.</u>
          <u xml:id="u-46.17" who="#JuliannaWasilewska">Sądzę, że proces specjalizacji należy traktować jako proces ciągły, który stale musi być pogłębiany i korygowany w powiązaniu z planem rozwoju przemysłu. Dlatego też niezależnie od prac nad planowaniem wdrażania do przemysłu poszczególnych zamierzeń muszą być prowadzone prace nad kompleksowym wieloletnim programowaniem specjalizacji i koncentracji w poszczególnych branżach przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-46.18" who="#JuliannaWasilewska">Bardzo słusznie w projekcie planu na lata 1965–1966 zwrócono szczególną uwagę na zagadnienie produkcji podzespołów i tak na 250 tematów — 195 dotyczy specjalizacji i koncentracji produkcji elementów podzespołowych.</u>
          <u xml:id="u-46.19" who="#JuliannaWasilewska">W wyniku zamierzonej specjalizacji i koncentracji produkcji przewiduje się osiągnięcie wielu efektów ekonomicznych. Według szacunkowych danych wyliczonych dla większości tematów przewidzianych do realizacji w latach 1965–1966 przewiduje się na przykład, że:</u>
          <u xml:id="u-46.20" who="#JuliannaWasilewska">— na skutek przemieszczeń produkcji w około 125 zakładach zostaną zwolnione pewne powierzchnie produkcyjne, które zostaną wykorzystane w zakładach przekazujących produkcję do specjalizowanych zakładów dla zwiększenia produkcji podstawowej,</u>
          <u xml:id="u-46.21" who="#JuliannaWasilewska">— w około 60 specjalizujących się zakładach w wyniku koncentracji produkcji uzyskana zostanie obniżka kosztów wytwarzania w wysokości około 85 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-46.22" who="#JuliannaWasilewska">Olbrzymia w dalszym ciągu rozpiętość zakresu produkowanych asortymentów w 389 przedsiębiorstwach przemysłu elektromaszynowego, podporządkowanych Ministerstwu Przemysłu Ciężkiego, nasuwa konieczność tworzenia nowych, w zasadzie niewielkich specjalizowanych zakładów satelitarnych typu kooperacyjnego. Zorganizowanie w przemyśle elektromaszynowym tego typu przedsiębiorstw umożliwiłoby przedsiębiorstwom wytwarzającym produkty finalne znaczne zwiększenie posiadanego potencjału wytwórczego. Wyjście z ich lokalizacją do małych miast spowoduje pełną aktywizację tych terenów.</u>
          <u xml:id="u-46.23" who="#JuliannaWasilewska">Kończąc, pragnę poddać pod rozwagę rządu następujące postulaty. Niezależnie od prac nad specjalizacją i koncentracją produkcji rząd powinien podjąć prace zmierzające do poprawy stanu organizacyjnego zaplecza technicznego, to jest:</u>
          <u xml:id="u-46.24" who="#JuliannaWasilewska">— specjalizacji poszczególnych narzędziowni przyzakładowych oraz koncentracji produkcji oprzyrządowania specjalnego; doprowadziłoby to do lepszego wykorzystania potencjału narzędziowni przyzakładowych i poprawy zabezpieczenia produkcji w odpowiednie oprzyrządowanie;</u>
          <u xml:id="u-46.25" who="#JuliannaWasilewska">— dla zabezpieczenia utrzymania pełnej sprawności eksploatacyjnej parku maszynowego obrabiarek znajdujących się w ruchu oraz w celu usprawnienia gospodarki remontowej, rząd powinien przyśpieszyć prace nad organizowaniem specjalizowanych baz remontowych w formie przedsiębiorstw rejonowych, przyzakładowych wydziałów remontowych przy producentach obrabiarek oraz przyzakładowych wydziałów specjalizowanych dla remontów określonych rodzajów obrabiarek.</u>
          <u xml:id="u-46.26" who="#JuliannaWasilewska">Należy w dalszym ciągu polepszać metody projektowania i realizowania procesu specjalizacji tak, aby mógł on być maksymalnie przyśpieszony. Ze względu na duże efekty omawianego problemu rząd powinien zwrócić szczególną uwagę na to, aby w 5-letnim planie rozwoju gospodarki narodowej na lata 1966–1970 zagadnienia pogłębienia specjalizacji i koncentracji znalazły swój należyty wyraz oraz, aby planem tym objęte zostały wszystkie prace warunkujące realizację specjalizacji i koncentracji, a zwłaszcza zagadnienia normalizacji i unifikacji.</u>
          <u xml:id="u-46.27" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Wincenty Kraśko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#WincentyKraśko">Wysoki Sejmie! Nasze debaty budżetowe, jeśli można użyć porównania z dziedziny sztuki, mają swoją ukrytą pasjonującą dramaturgię. W języku filmowym można by powiedzieć, że akcja rozgrywa się na dwóch planach. Jeden plan — to ta sala, w której toczy się debata, to żmudny trud analizowania suchych układów liczbowych, ich komentowanie i ewentualne korygowanie. Ale jest i plan drugi. To Polska. To wielki front budownictwa socjalistycznego. Za wszystkimi tymi liczbami nietrudno bowiem dostrzec pulsujące życie kraju z całą jego barwną panoramą, nasze miasta i wsie, przemysł i rolnictwo, fabryki i szkoły, szpitale i instytucje kulturalne, te, które już są, w których wre praca — i te, które znalazły się na razie w projekcie planu, a mocą naszej decyzji mają być powołane do życia.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#WincentyKraśko">Ale nie tylko te wszystkie obiekty materialne można dostrzec za tymi liczbami. Można i należy widzieć za nimi cały nasz naród, tych wszystkich, którzy będą uchwalony przez nas plan i budżet realizować lub z niego korzystać. Za tymi suchymi liczbami są więc żywi ludzie, ich praca, ich potrzeby, ich inicjatywa, marzenia i nadzieje, smutki i radości. Plan ogólnonarodowy rzutuje przecież na plany rodzinne, osobiste. Dlatego też debatując nad przedstawionym nam przez rząd projektem planu i budżetu na rok 1965, powinniśmy mieć stale na uwadze głównych bohaterów realizacji uchwalonego przez nas planu.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#WincentyKraśko">W układzie liczb i wskaźników planu i budżetu na rok 1965 poważne miejsce zajmuje kultura. Mamy, oczywiście, pełną świadomość specyfiki zjawisk kultury. Miara metra i kilograma tu zawodzi. Rozwój kultury można, rzecz jasna i należy, tak jak innych dziedzin, przedstawiać we wskaźnikach, liczonych na głowę mieszkańca kraju. Można nawet, jak to się czasem zdarza, planować i określać ilość dzieł wybitnych i przeciętnych, wesołych i smutnych. Można je nawet przeliczać na metry, jak na przykład w filmie na metry taśmy lub na zapisane arkusze papieru, na przykład w literaturze. Ale margines błędów i niespodzianek przy planowaniu zjawisk z dziedziny kultury i sztuki jest dość duży. Ważne jest, oczywiście, ile książek, gazet, filmów, audycji radiowych i telewizyjnych, utworów scenicznych, dzieł plastycznych i muzycznych, wystaw lub miejsc w kinach, teatrach i salach koncertowych przypada na głowę czy na 1000 głów w Polsce, ale znacznie ważniejsze jest, ile z tego wszystkiego pozostaje w głowie, ile rzeczywiście trafia do serca, wywołuje wzruszenie lub pożyteczną refleksję intelektualną. A to zaplanować jest bardzo trudno. Można jednak ustalać i planować to wszystko, co tworzy warunki polityczne, organizacyjne i materialno-techniczne twórczości i działalności kulturalnej. Fakt, że rozwój życia kulturalnego w okresie ostatniego 20-lecia był tak bujny, jest chyba najlepszym potwierdzeniem słuszności generalnych założeń naszej polityki kulturalnej i warunków, jakie państwo ludowe stwarza dla podnoszenia poziomu kulturalnego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#WincentyKraśko">W uchwale IV Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej stwierdza się między innymi, że postępy rewolucji kulturalnej należą do największych osiągnięć Polski Ludowej. Mogą je kwestionować tylko ludzie złej woli lub krótkowidze, których horyzont polityczny i wiedzę o kraju wyznacza szerokość stolika warszawskiej kawiarni.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#WincentyKraśko">W okresie 20 lat władzy ludowej nastąpił niebywały awans kulturalny naszego społeczeństwa. Szczególne znaczenie dla rozwoju kultury i jej powszechności ma dynamiczny rozwój oświaty, wielkie osiągnięcia w rozwoju szkolnictwa różnych typów i form. Po raz pierwszy w naszych dziejach możemy mówić o kształtowaniu się kultury ogólnonarodowej. Przy czym chodzi tu nie tylko o rozległość frontu upowszechnienia kultury, lecz także o istotny wpływ narodu na twórczość artystyczną, na literaturę, film i inne dziedziny sztuki.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#WincentyKraśko">Człowiek pracy coraz bardziej staje się nie tylko konsumentem sztuki, lecz także jej bohaterem i współtwórcą. Samo słowo „kultura” zrobiło w Polsce Ludowej wielką karierę. Jest to dziś jedno z najbardziej uniwersalnych słów. Poza dotychczasowym tradycyjnym jego zastosowaniem mówi się dziś o kulturze pracy i kulturze wypoczynku, kulturze obyczajów i kulturze uczuć. I to dobrze. Naszych zadań w dziedzinie kultury nie traktujemy bowiem wąsko. Kultura i sztuka — to dla nas nie kwiatek przy kożuchu codzienności, nie wyszukany deser dla lepszych gości podawany po dobrym obiedzie, lecz jedno z dań podstawowych. Witamina „K” — kultura jest tak samo niezbędna dla życia, jak i inne witaminy, jeśli to życie ma być godne człowieka. Awitaminoza kulturalna może czynić niemałe spustoszenie w życiu duchowym człowieka. Grozi swoistą krzywicą i innymi poważnymi schorzeniami.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#WincentyKraśko">Podnoszenie poziomu kultury społeczeństwa jest nieodłączną częścią naszych ogólnych wysiłków i dążeń, aby człowiekowi w Polsce żyło się lepiej i szczęśliwiej. Stąd wypływa nasza troska o właściwy, socjalistyczny kierunek w rozwoju naszej kultury, o jej głęboki humanizm. Stąd przeciwstawianie się wpływom ideologii rozpaczy i beznadziejności, teoriom o tragizmie losu ludzkiego, o rzekomo nieuniknionej alienacji, wyobcowaniu człowieka i jego samotności w tłumie. Świat współczesny dla tych filozofów rozpaczy to ponura termiteria, bez celu i sensu. Nie mają dla nich sensu wszelkie ludzkie dążenia i pragnienia. Nad wszystkim panuje wielka „niemożność”. Jest to filozofia nie nasza, filozofia nie ludzka, filozofia starego świata, bez przyszłości i nadziei. Na szczęście żyjemy w innym świecie i inne wytyczamy sobie cele. Wierzymy w człowieka, w jego siły intelektualne i moralne. Wierzymy w lepszą przyszłość ludzkości i aktywnie w tym kierunku działamy. Alienacja i frustracja — słowa modne, tak często dziś używane w publicystyce kulturalnej, w naszych warunkach niewiele znaczą. Niczego nie wyjaśniają, a czasem odwrotnie — przez pozorną uczoność pozwalają na uwznioślanie spraw i postaw bardzo przyziemnych i wcale nienowych.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#WincentyKraśko">Potrzebna nam jest sztuka odważna nie odwagą straceńców i samobójców, pogrążonych w nieuleczalnej frustracji i alienacji, lecz trudną odwagą ludzi, którzy nie lekceważąc trudności i złożoności współczesnego świata, starają się zajmować postawę aktywną, starają się razem z innymi, razem ze społeczeństwem, a nie wbrew niemu lub poza nim, kształtować swój los i los swego kraju.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#WincentyKraśko">Potrzebna nam jest sztuka penetrująca, nie tylko mroczne zakamarki zła i wynaturzeń w psychice człowieka, lecz także, a może przede wszystkim, drążąca najgłębsze pokłady dobra, ofiarności, szlachetności ludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#WincentyKraśko">Zrozumiała jest troska o właściwe modele samochodów i lodówek, mebli i ubrań. Ale główną naszą troską powinna być sprawa modelu człowieka, budowniczego socjalizmu, modelu jego postępowania, jego życia. W tej dziedzinie rola literatury i sztuki jest olbrzymia. Chodzi o to, aby pomagała ona budować model człowieka uspołecznionego, aktywnego, świadomego swojej roli i swojego miejsca w życiu narodu.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#WincentyKraśko">W ostatnich paru latach sporo u nas mówi się i pisze o kulturze masowej. Łączy się to pojęcie z nowoczesnymi środkami oddziaływania kulturalnego, takimi zwłaszcza, jak radio, telewizja, film. Ale na Zachodzie, w krajach kapitalistycznych, kultura masowa, bo stamtąd przyniesiono to pojęcie do nas, to kultura skomercjalizowana, obliczona na zysk finansowy, to kultura wolnego czasu, kultura — towar, produkowany przez wielki kapitalistyczny przemysł rozrywkowy. Kultura, którą my kształtujemy, ogólnonarodowa kultura socjalistyczna, wynika z innych przesłanek ustrojowych i inne jej przyświecają cele i ideały. Pragniemy, aby była ona istotnym elementem życia i pracy, aby pomagała lepiej żyć i lepiej pracować.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#WincentyKraśko">Gdybyśmy sięgnęli do analogii z dziedziny rolnictwa — to można by powiedzieć, że kultura, tak jak rolnictwo, aby dawała dobre plony, wymaga starannej, fachowej uprawy przy pomocy nowoczesnych narzędzi, dobrej organizacji, inwestycji i odpowiedniego klimatu.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#WincentyKraśko">Skoro stwierdzamy, że w naszym życiu kulturalnym mamy duże osiągnięcia, to znaczy, że ich źródeł trzeba szukać we wskazanych wyżej czynnikach. Ale świadomość osiągnięć i zdecydowane przeciwstawienie się demagogii czarnowidzów nie powinny nam przesłaniać istniejących braków i zaniedbań w naszym życiu kulturalnym, konieczności ujawnienia i wykorzystywania wszystkich rezerw. Podobnie jak w rolnictwie, jeszcze ciągle istnieje duża dysproporcja w poziomie kulturalnym między poszczególnymi regionami kraju lub między miejscowościami w tym samym regionie. Obok wielkiego pędu do zdobywania wiedzy, dużej aktywności intelektualnej i kulturalnej naszego społeczeństwa, dorosłych i młodzieży, mamy tu i ówdzie zjawiska powrotnego analfabetyzmu, bierności i zastoju życia umysłowego i społecznego, zadawalania się prymitywnymi rozrywkami. Są jeszcze niestety miejscowości, w których ludzie nie wiedzą, co ze sobą począć w długie jesienne i zimowe wieczory, kiedy ogarnia ich chandra unyńska i wiadomo, jakie na nią znajdują lekarstwo.</u>
          <u xml:id="u-48.13" who="#WincentyKraśko">Są jeszcze rady narodowe, które kulturę traktują jak zła macocha swoich pasierbów.</u>
          <u xml:id="u-48.14" who="#WincentyKraśko">Rzecz nie polega nawet na tym czy w poszczególnych powiatach działają odrębne wydziały kultury, czy też włączono je do inspektoratów oświaty, lecz przede wszystkim na tym, czy się docenia wagę pracy kulturalno-oświatowej, czy też traktuje się ją jak piąte koło u wozu różnych rozległych zadań gospodarczych i organizacyjnych. Sfera twórczości i działalności kulturalnej, to wprawdzie nie sfera produkcji, ale z produkcją jest jak najbardziej związana, bo związana jest z człowiekiem i jemu służy, a człowiek decyduje o powodzeniu w produkcji. Oczywiście człowiek kulturalny, oświecony, świadomy znaczenia swoich zadań, będzie je realizował lepiej niż człowiek ciemny, zacofany.</u>
          <u xml:id="u-48.15" who="#WincentyKraśko">Prezydia rad narodowych powinny nie tylko czuwać nad pracą odpowiednich wydziałów czy referatów zajmujących się zagadnieniami kultury, lecz także koordynować całą działalność kulturalną w podległym sobie regionie, działalność różnych instytucji, organizacji i stowarzyszeń. Chodzi tu o koordynację programową, organizacyjną i finansową. Pieniędzy na kulturę przeznacza się niemało, nie jest również tak źle z urządzeniami kulturalnymi. Ciągle natomiast jest niedobrze z wykorzystywaniem tych funduszy i tych urządzeń. Zbyt często dochodzi jeszcze do głosu partykularyzm organizacyjny i zaściankowość.</u>
          <u xml:id="u-48.16" who="#WincentyKraśko">Poważne nadzieje można na przykład wiązać z wielkim ożywieniem życia kulturalnego na wsi i w małych miasteczkach, z działalnością różnych klubów, a zwłaszcza klubów „Ruchu”. Ale trzeba mieć pełną świadomość, że ten wielki ruch społeczno-kulturalny bez mądrej inspiracji i opieki instancji i organizacji partyjnych oraz stałej systematycznej pomocy rad narodowych po okresie ożywienia, charakterystycznego dla początkowej fazy wszelkich nowych inicjatyw, może zejść na manowce lub w ogóle się skończyć.</u>
          <u xml:id="u-48.17" who="#WincentyKraśko">Bardzo istotnym czynnikiem zapewniającym pomyślne wyniki w rozwoju kultury jest, jak powiedziałem, klimat i atmosfera, jaka otacza tę dziedzinę naszego życia.</u>
          <u xml:id="u-48.18" who="#WincentyKraśko">O ile można stwierdzić z pełnym obiektywizmem, że ogólny klimat w naszym życiu kulturalnym jest dobry, zapewnia go nasza słuszna polityka kulturalna, co znalazło potwierdzenie w uchwałach IV Zjazdu partii, a jeśli chodzi o literaturę w wystąpieniu tow. Gomułki na Lubelskim Zjeździe Literatów, o tyle w niektórych środowiskach lub w niektórych dziedzinach naszego życia kulturalnego występują czasem lokalne zaburzenia atmosferyczne. Są, oczywiście, i tacy specjaliści od meteorologii kulturalnej, którzy — wyręczając Wicherka — mówią o chłodzie i wichurach, kiedy panuje normalna pogoda i kiedy żadne znaki na niebie i na ziemi nie zapowiadają jej pogarszania się, nadejścia fali deszczów lub mrozów.</u>
          <u xml:id="u-48.19" who="#WincentyKraśko">Jeśli chodzi o sprawy inwestycyjne, wymagające specjalnej troski, to wydaje się, że szczególna uwaga należy się inwestycjom i nakładom, związanym z powstawaniem, produkcją i obiegiem czytelniczym książki i prasy, z funkcjonowaniem radia i telewizji oraz produkcją filmową. Wiąże się to nie tylko z wielkimi zadaniami ideowo-wychowawczymi, jakie wypełnia książka, prasa, radio, telewizja i film — najbardziej szerokie środki oddziaływania — lecz także ze sprawami eksportu, dotyczy to między innymi kinematografii i przemysłu poligraficznego.</u>
          <u xml:id="u-48.20" who="#WincentyKraśko">Jeśli więc w toku realizacji budżetu powstaną możliwości zwiększenia nakładów na te dziedziny (chodzi tu i o zakup maszyn i sprzętu, i o budowę lub modernizację pewnych obiektów kulturalnych) — należy to uczynić.</u>
          <u xml:id="u-48.21" who="#WincentyKraśko">Warto przy okazji wspomnieć o dużej poprawie w zaopatrzeniu w papier wydawnictw książkowych — gorzej jest z tym w wydawnictwach prasowych. Projekt planu wydawniczego grupy literackiej przewiduje na rok 1965 wydanie 832 tytułów w nakładzie 13 milionów egzemplarzy książek. Przewidywane wykonanie planu roku 1964 zamknie się prawdopodobnie 819 tytułami w nakładzie 11.600 tys. egzemplarzy. Wzrost produkcji książek według projektu planu na rok 1965 sięga więc 60% w stosunku do roku 1963, w którym wydaliśmy 739 tytułów w nakładzie 8.639 tys. egzemplarzy.</u>
          <u xml:id="u-48.22" who="#WincentyKraśko">W innych dziedzinach naszego życia kulturalnego nie przewiduje się wprawdzie aż tak dużego wzrostu, niemniej jednak liczby zawarte w projekcie planu wskazują, że wszędzie zakładamy pewien postęp i rozwój.</u>
          <u xml:id="u-48.23" who="#WincentyKraśko">Wielka armia frontu kulturalnego — pisarze i dziennikarze, filmowcy i aktorzy, kompozytorzy, muzycy, plastycy i tysiące ofiarnych działaczy kultury, wśród których szczególne miejsce zajmują nauczyciele — jest świadoma swoich wielkich i odpowiedzialnych zadań obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-48.24" who="#WincentyKraśko">Oczywiście, zdarzają się i na froncie kultury, jak i na innych, maruderzy lub jeszcze gorzej — ludzie, którzy próbują strzelać do własnych szeregów. Od czasu do czasu rozlega się także histeryczny krzyk zaciętych wrogów Polski Ludowej, działających w dywersyjnych ośrodkach zagranicznych, z powodu rzekomego kryzysu i zagrożenia kultury w Polsce. Ten krzyk nas nie dziwi — za to im płacą. Ten krzyk pozostaje zresztą w zbyt jaskrawej sprzeczności z rozwojem kultury w Polsce Ludowej, z jej osiągnięciami w kraju i za granicą. Miarą tych osiągnięć jest powodzenie naszych filmów, literatury, muzyki, sukcesy naszych solistów, plastyków i architektów oraz naszych zespołów artystycznych. Można na przykład wspomnieć o fakcie z ostatnich dni — o wielkim sukcesie Filharmonii Narodowej w Stanach Zjednoczonych.</u>
          <u xml:id="u-48.25" who="#WincentyKraśko">Jestem przekonany, że w roku 1965 kultura polska wzbogaci się o wiele nowych cennych dzieł z różnych dziedzin sztuki, o wiele nowych i trwałych faktów i zjawisk kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-48.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#JanKarolWende">Głos ma posłanka Teresa Gąsiorkiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Wysoki Sejmie! Chciałabym parę słów poświęcić omówieniu niektórych problemów przemysłu łożyskowego.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#TeresaGąsiorkiewicz">W sześciu zakładach tego przemysłu wyprodukuje się w roku 1964 przeszło 28 milionów sztuk łożysk w około 2 tysiącach typowymiarów, w roku 1965 produkcja wzrośnie o dalsze 21%.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Na uwagę zasługuje fakt, iż po raz pierwszy w roku przyszłym produkcja własna pokryje z nadwyżką potrzeby kraju i umożliwi wzrost eksportu o 50% w stosunku do przewidywanego wykonania w roku 1964, w tym do krajów kapitalistycznych o 20%.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Pod względem ilości produkcji Polska zajmuje czwarte miejsce w obozie państw socjalistycznych po Związku Radzieckim, NRD i Czechosłowacji. Młody nasz przemysł łożyskowy ma niemałe osiągnięcia w zakresie specjalizacji i ilości produkcji oraz zwiększania asortymentów zgodnie z potrzebami kraju. Już w najbliższym czasie przemysł ten czekają ważne i odpowiedzialne zadania, bowiem Polska będzie specjalizować się w ramach RWPG w produkcji około 580 typowymiarów. Oznacza to, że poważna część produkcji również przeznaczona będzie na eksport, a eksport łożysk należy do najbardziej opłacalnych ze względu na dużą pracochłonność i małą materiałochłonność.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Z punktu widzenia jakości obecny poziom techniczny naszej produkcji łożysk budzi jeszcze poważne obawy.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Sejmowa podkomisja do spraw przemysłu maszynowego w czasie pobytu w zakładach produkujących łożyska stwierdziła sporo istotnych trudności, które w sposób decydujący wpływają na niską jeszcze jakość wyrobów. Pragnę zatem omówić niektóre problemy, od rozwiązania których zależeć będzie wysoka jakość produkowanych łożysk.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Główną przyczyną niedostatecznej jakości jest nieodpowiednia gładkość bieżni i elementów tocznych, powodująca szum i głośną pracę łożysk oraz obniżająca ich trwałość eksploatacyjną. Te niedoskonałości polskich łożysk są spowodowane użyciem na elementy toczne stali importowanej, niezgodnej z wymaganiami odpowiedniej polskiej normy oraz wynikają z braku dostatecznej ilości obrabiarek wykańczających, nieodpowiedniej jakości tarcz ściernych, niedostatecznej ilości aparatury kontrolno-pomiarowej do badania twardości, chropowatości, falistości i szumu łożysk.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Doda jemy, że w polskim przemyśle łożyskowym powszechnie stosowanym rodzajem obróbki jest obróbka wiórowa, zaś w krajach o przodującej technologii podstawową jest obróbka plastyczna, a do tego u nas wiele elementów łożysk jest z pręta zamiast z rury, co znacznie zwiększa zużycie materiałów. Mamy teraz pełny obraz przyczyn, które decydują o niedostatecznej jeszcze jakości. Stąd niezbędne staje się przejście przemysłu łożyskowego na bardziej nowoczesne metody produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Przede wszystkim konieczne jest dostarczenie przez hutnictwo odpowiedniej jakości i asortymentu półwyrobów, a więc rur oraz precyzyjnych odkuwek na łożyska większych wymiarów. Do produkcji takich odkuwek potrzebne jest urządzenie w przemyśle hutniczym — mam na uwadze hutę Warszawa — do dokładnego tłoczenia i rozwalcowywania odkuwek, pozwalające na podwyższenie współczynnika wykorzystania stali o około 40% i zmniejszenie pracochłonności tokarskiej również o około 40%. Podobne urządzenie, lecz mniejszego typu, należałoby zainstalować w Warszawskiej Fabryce Łożysk oraz w Kraśnickiej Fabryce Wyrobów Metalowych. Tylko jedno urządzenie tego typu pozwoli zaoszczędzić w ciągu roku około 1.500 ton stali łożyskowej. Zwrot nakładów na zakup takiego urządzenia następuje w okresie 12 miesięcy. Wydana w tej sprawie decyzja zakupu urządzenia w kraju, który ma również trudności w opanowaniu produkcji tych urządzeń, wymaga być może rewizji.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#TeresaGąsiorkiewicz">W celu pełniejszego przechodzenia na obróbkę plastyczną i unowocześnienie tej obróbki zachodzi również pilna potrzeba wyposażenia przemysłu łożyskowego w prasy automatyczne do precyzyjnego kucia pierścieni łożyskowych. Nakłady na zakup prasy zwracają się w okresie od 8 miesięcy do 1 roku, biorąc pod uwagę tylko oszczędność na materiale. Gdy do tego dodać, że jedna prasa może zastąpić około 30 automatów tokarskich 4-wrzecionowych, otrzymać można dodatkowo znaczną powierzchnię produkcyjną, a także niebagatelną sumę z tytułu niezakupowania automatów, bowiem koszt prasy wynosi około 8 mln zł, a koszt zakupu 30 automatów wynosi 30 mln zł. Dzięki przejściu na technologię obróbki plastycznej uzysk materiałów wzrasta o około 30%, w porównaniu do uzysku przy obróbce tokarskiej.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Zgodnie ze specjalizacją przyjętą w ramach RWPG nasz przemysł obrabiarkowy miał opanować produkcję 11 typów maszyn specjalnych dla przemysłu łożyskowego, a opanował na razie tylko 7 typów, i to niezbyt udanych. Maszyny te pracują między innymi w Kraśniku i w Kielcach, jednak wydajność ich jest o połowę mniejsza od zakładanej, gdyż mają wiele usterek i powodują liczne awarie.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Z tych też względów sprawą wielkiej wagi jest wyposażenie zakładów produkujących łożyska w specjalne obrabiarki, jak szlifierki i dogładzarki do bieżni łożysk kulkowych, a przede wszystkim zmodernizowanie obrabiarek produkowanych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Niezbędnym do rozwiązania problemem jest sprawa podniesienia jakości tarcz ściernych, produkowanych w zakładach w Grodzisku Mazowieckim. Zakłady te ostatnio przeciążone są produkcją najrozmaitszych typów i wymiarów tarcz. Zła jakość tarcz powoduje obniżenie gładkości bieżni, przypalanie łożysk oraz zmniejsza wydajność na operacjach szlifierskich o około 20%.</u>
          <u xml:id="u-50.13" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Pilną też potrzebą jest załatwienie sprawy przyrządów do badania falistości i pomiaru chropowatości oraz automatów do badania luzów i selektorów.</u>
          <u xml:id="u-50.14" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Należałoby również rozważyć lokalizowanie produkcji urządzeń i przyrządów pomiarowo-kontrolnych w jednym z naszych zakładów, który mógłby pokryć zapotrzebowanie całego przemysłu łożyskowego.</u>
          <u xml:id="u-50.15" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Odmiennym zagadnieniem, stanowiącym problem w przemyśle łożyskowym, jest sprawa zachowania odpowiednich proporcji przy ustalaniu wskaźników techniczno-ekonomicznych zatrudnienia i funduszu płac. Aby ilościowy wzrost produkcji łożysk nie pociągał za sobą obniżenia ich jakości, należy zrezygnować z systemu wskaźnikowego, na korzyść systemu rozliczania według pracochłonności.</u>
          <u xml:id="u-50.16" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Chcę poddać również pod rozwagę sprawę wykorzystania maszyn przy oszczędnej pracy w systemie wielowarsztatowości. Na przykładzie kieleckiej „Iskry” — można powiedzieć, że norma dla robotnika jest napięta i maksymalne jej wykonanie wynosi 100,8%; w przypadku obsługi przez niego trzech maszyn równocześnie, norma techniczna zakłada wydajność na pierwszą maszynę 100%, na drugą 75%, a na trzecią 65%. Efekt jest taki, że trzecia obrabiarka wykorzystana jest w około 40%. Świadczy to o niedostatecznym stopniu wykorzystania obrabiarek, w tym również maszyn z importu, a przecież maszyny te powinny się szybko amortyzować.</u>
          <u xml:id="u-50.17" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Kończąc pragnę podnieść jeszcze sprawę opakowań, mając przede wszystkim na uwadze zwiększenie eksportu łożysk. Nasze opakowanie jest bardzo prymitywne i nieciekawe, a przecież opakowanie ma aspekt poznawczy, kulturalny i estetyczny.</u>
          <u xml:id="u-50.18" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Cukierek wartości 25 groszy potrafimy opakować estetycznie i efektownie, lecz prawidłowe, estetyczne i efektowne opakowanie łożyska wartości kilkudziesięciu czy kilkuset złotych jest niestety niedoceniane. Dlatego też należy postulować opracowanie projektów przez CBKŁT oraz wytypowanie specjalizującego się w produkcji opakowań zakładu.</u>
          <u xml:id="u-50.19" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Wysoki Sejmie! Omówione przeze mnie problemy nie wyczerpują oczywiście w pełni całej złożoności aktualnej sytuacji w przemyśle łożyskowym, lecz są one niezmiernie żywotne dla załóg i kadry inżynieryjno-technicznej zakładów produkujących łożyska.</u>
          <u xml:id="u-50.20" who="#TeresaGąsiorkiewicz">Dlatego też swoje uwagi kieruję pod adresem Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego i Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Komisji Planowania z przekonaniem, że problemy te zostaną poddane wnikliwej analizie i że wiele trudności absorbujących siły i zapał załóg w przemyśle łożyskowym zostanie rozwiązanych.</u>
          <u xml:id="u-50.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Konstanty Łubieński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#KonstantyŁubieński">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Trudno powiedzieć, które zagadnienia w życiu gospodarczym są najważniejsze, gdyż prawidłowy, harmonijny rozwój gospodarczy wymaga rozwiązywania w większym czy mniejszym stopniu wszystkich zagadnień równocześnie. Jednakże w pewnych okresach są zagadnienia, które stanowią — jak to się mówi — wąskie gardło, zagadnienia, na których trzeba się skoncentrować. W aktualnej sytuacji naszej gospodarki widzę dwa takie zagadnienia: reforma systemu zarządzania i planowania oraz rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#KonstantyŁubieński">Nie pierwszy raz z tej trybuny zwracam uwagę na sprawę systemu zarządzania i planowania. Dlaczego powracam do tego tematu? Przede wszystkim dlatego, że w niedomaganiach naszego systemu przy obecnym rozwoju sił wytwórczych dostrzegam główny hamulec rozwoju gospodarczego, który jest oczywiście duży, lecz mógłby być daleko większy.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#KonstantyŁubieński">Poza tym reforma systemu zarządzania i planowania stała się centralnym problemem wszystkich krajów socjalistycznych, więc również i Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie może nie okazywać stałego zainteresowania tym problemem. W końcu wydaje się, że tempo wprowadzania w życie zmian jest zbyt powolne, a kierunki nie zawsze właściwe.</u>
          <u xml:id="u-52.3" who="#KonstantyŁubieński">Jak wiadomo, Polska jest pierwszym krajem socjalistycznym, który w okresie lat 1956/1958 podjął ten temat i wniósł chyba poważny wkład w poszukiwanie właściwych rozwiązań. Warto przypomnieć, jakże żywą dyskusję, prowadzoną w tamtych latach, jak również uchwałę Rady Ekonomicznej z maja 1957 r., zawierającą tezy, wytyczające podstawowe kierunki zmian.</u>
          <u xml:id="u-52.4" who="#KonstantyŁubieński">Trzeba podkreślić, że uchwała ta była dziełem najwybitniejszych naszych ekonomistów, teoretyków i praktyków. Nic też dziwnego, że stała się przedmiotem żywego zainteresowania w innych krajach socjalistycznych i przyczyniła się tam do podjęcia nie mniej żywej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-52.5" who="#KonstantyŁubieński">Jednakże dziś odnosi się wrażenie, że nasi sąsiedzi zaczynają nas dystansować, nie powiedziałbym dystansują, lecz zaczynają nas dystansować — nie tylko śmiałością stawianych problemów, lecz również tempem wprowadzania w życie koniecznych reform. Myślę tu w szczególności o Czechosłowacji i o Niemieckiej Republice Demokratycznej. Czy w naszym kraju nic się w tym względzie nie dzieje? Nie, taki pogląd byłby niesłuszny. Zainteresowanie reformą systemu planowania i zarządzania jest nadal bardzo duże. Zapadają uchwały wysokich czynników politycznych, jak na przykład uchwała IV Zjazdu PZPR. Również rząd podejmuje wiele decyzji, jak to przedstawił nam Przewodniczący Komisji Planowania ob. Jędrychowski w swoim expose przy pierwszym czytaniu planu i budżetu na rok 1965.</u>
          <u xml:id="u-52.6" who="#KonstantyŁubieński">Jednakże budzą zastrzeżenia niektóre kierunki dokonanych zmian dlatego, że po pierwsze — pozostawia się w zasadzie system wielu szczegółowych mierników oceny pracy przedsiębiorstw, czego dowodem jest nowy, tak zwany punktowy system premiowania, wprowadzony w życie z dniem 1 sierpnia 1964 roku, po drugie — mnoży się wskaźniki dyrektywne, a po trzecie — jeśli chodzi o mierniki czy wskaźniki syntetyczne, to właściwie ogranicza się je do zakresu eksperymentalnego. Jeśli tak dalej pójdzie, Wysoki Sejmie, gospodarka nasza stanie się zbiorem przedsiębiorstw eksperymentujących, ale przecież suma eksperymentów nie może zastąpić konsekwentnego, przemyślanego i działającego w skali całej gospodarki nowego systemu planowania i zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-52.7" who="#KonstantyŁubieński">Na marginesie chciałbym przypomnieć powiedzenie któregoś z ekonomistów z krajów socjalistycznych, że przedsiębiorstwo eksperymentujące, znajdujące się w otoczeniu przedsiębiorstw, w których eksperyment nie ma zastosowania, jest podobne do samochodu, który tytułem eksperymentu zaczyna jechać lewą stroną, podczas gdy pozostały ruch odbywa się prawą stroną.</u>
          <u xml:id="u-52.8" who="#KonstantyŁubieński">Tymczasem gospodarka narodowa nie może czekać. Wyraźnym tego dowodem jest II Plenum KC PZPR. Pokazało ono jak olbrzymiej pracy wymaga ze strony organizacji partyjnej wykrycie rezerw produkcyjnych wówczas, gdy nie istnieje system, który te rezerwy będzie automatycznie włączał do procesu gospodarczego. Nie wyda je się, aby ta metoda mogła być powtarzana stale, a przy tym nie jest pewne, czy ona wykrywa rzeczywiście wszystkie rezerwy, jakie na danym etapie mogą być zmobilizowane.</u>
          <u xml:id="u-52.9" who="#KonstantyŁubieński">Dlatego też niezmiernie słuszne jest to, co powiedział I Sekretarz KC PZPR, że nikt lepiej od przedsiębiorstwa nie może wiedzieć o wszystkich ukrytych rezerwach gospodarczych tego przedsiębiorstwa i o sposobach ich mobilizacji. A z tego stwierdzenia wypływa już prosty wniosek, że należy stworzyć taki system zarządzania i planowania, aby przedsiębiorstwo mogło i chciało wykryć i zmobilizować istniejące w jego aparacie rezerwy gospodarcze. Ale aby to się stało, trzeba oczywiście radykalnie przebudować cały nasz system planowania i zarządzania. Zdaję sobie sprawę, że problem nie jest łatwy, lecz czyż w ciągu 7 lat nie mogliśmy dokonać znacznie więcej aniżeli to co zostało dokonane? Weźmy pod uwagę niektóre zagadnienia.</u>
          <u xml:id="u-52.10" who="#KonstantyŁubieński">Jeśli istnieje zgodność poglądów, że przedsiębiorstwo najlepiej orientuje się w swojej sytuacji, dlaczegóż nie zaczynać opracowywania planu od propozycji tego przedsiębiorstwa, od planu — oferty, jak to określają ekonomiści radzieccy. W ten sposób planifikator centralny miałby najlepsze rozeznanie, czym dysponuje i na tej bazie podejmowałby koncepcję planu i ustalał wskaźniki wyznaczające plan-zamówienie. Od lat mówi się, że produkcja globalna jest miernikiem błędnym lub co najmniej niewystarczającym.</u>
          <u xml:id="u-52.11" who="#KonstantyŁubieński">Dlaczego zatem tak wolno następuje przechodzenie na mierniki produkcyjne? 7 lat temu Rada Ekonomiczna zwróciła uwagę na konieczność odejścia od dwupoziomowości cen, czyli od stosowania odmiennych zasad kształtowania cen środków produkcji i środków spożycia, domagając się zatem jednolitego miernika wartości. Wszystko co zrobiono na tym odcinku to pewna korektura cen zaopatrzeniowych, zresztą jak najbardziej słuszna i potrzebna, ale będąca tylko wstępnym krokiem do nowego systemu cen. A przecież bez rozwiązania problemu cen nie można w pełni uruchomić najlepszego miernika działalności przedsiębiorstwa, jakim jest zysk. Zysk bowiem pozwoli na zharmonizowanie interesu przedsiębiorstwa z interesem gospodarki narodowej. Dlatego też zysk powinien być głównym źródłem bodźców stymulujących działalność przedsiębiorstwa zarówno jeśli chodzi o dalszą ekspansję, jak i o dodatkową konsumpcję jego pracowników.</u>
          <u xml:id="u-52.12" who="#KonstantyŁubieński">Od dawna panuje zgodny pogląd, że należy ograniczać wskaźniki dyrektywne. Po krótkim okresie, w którym rzeczywiście ograniczono ilość wskaźników, nastąpiło dalsze ich mnożenie. W konsekwencji przedsiębiorstwa, które są w swej działalności usztywnione, nie mają możliwości dokonywania manewrów i to jest chyba zasadnicza przyczyna trudności w uruchamianiu rezerw. Im większa ilość wskaźników dyrektywnych, tym mniejsze poczucie Odpowiedzialności kierownictwa przedsiębiorstwa, tym słabsza jego inicjatywa.</u>
          <u xml:id="u-52.13" who="#KonstantyŁubieński">Chyba niesłuszne jest równoczesne limitowanie i funduszu płac, i średniej płacy, i zatrudnienia. Jeśli konieczne jest limitowanie funduszu płac, dlaczego limituje się też zatrudnienie? Przecież to utrudnia racjonalne gospodarowanie zatrudnieniem, które nakazuje raz zmniejszenie zatrudnienia i podniesienie średniej płacy, innym razem uruchomienie produkcji bardziej pracochłonnej.</u>
          <u xml:id="u-52.14" who="#KonstantyŁubieński">W zasadzie przedsiębiorstwo powinno mieć możliwości manewrowania pomiędzy funduszem płac, kosztami materiałowymi i kosztami środków trwałych — to najlepszy sposób na uruchomienie rezerw. Jeśli jednak obecna sytuacja, a w szczególności w handlu zagranicznym, na to nie pozwala, to w każdym razie przy utrzymaniu limitu funduszu płac, należałoby zaprzestać limitowania zatrudnienia i średniej płacy. Może znaczne podniesienie wskaźnika wzrostu zatrudnienia w planie na rok 1965 jest zapowiedzią bardziej elastycznej polityki na tym odcinku.</u>
          <u xml:id="u-52.15" who="#KonstantyŁubieński">Również w zakresie systemu finansowego nie są realizowane takie postulaty, jak oprocentowanie środków trwałych, finansowanie znacznej części inwestycji przy pomocy kredytów, oprocentowanie wolnych środków pieniężnych przedsiębiorstw złożonych w bankach, rozłożenie podatku obrotowego na cały przemysł, jako instrumentu dostosowywania cen do popytu, co między innymi może doprowadzić do likwidacji występującej czasem sprzeczności pomiędzy dyrektywą osiągnięcia określonej akumulacji a zaspokojeniem popytu, a przecież niejeden z tych postulatów mógł być bez większej trudności wprowadzony czy też wprowadzany w życie.</u>
          <u xml:id="u-52.16" who="#KonstantyŁubieński">Zdaje się, że istnieje dość duża zgodność poglądów co do dopuszczenia większych przedsiębiorstw, a w imieniu mniejszych ich organizacji branżowych, do bezpośredniej transakcji w handlu zagranicznym. Dopiero w ostatnich miesiącach dokonano pewnych, nieśmiałych zresztą, kroków w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-52.17" who="#KonstantyŁubieński">Również chyba niewiele posunęła się sprawa, wydawałoby się najprostsza, a mianowicie wariantowości planów.</u>
          <u xml:id="u-52.18" who="#KonstantyŁubieński">Wstępny projekt planu wieloletniego powinien być opracowywany w kilku, co najmniej dwu, niezależnych od siebie wariantach. Przedstawione warianty projektu planu mogą się różnić w szczególności w decyzjach strategicznych planu, a mianowicie: stopą wzrostu dochodu narodowego, podziałem dochodu na konsumpcję i akumulację, strukturą popytu konsumpcyjnego, stopniem kapitałochłonności technik wytwarzania, czyli wzrostem wydajności pracy, kierunkami inwestowania, zakresem i kierunkami kooperacji zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-52.19" who="#KonstantyŁubieński">Sprawa ta ma szczególne znaczenie, jeśli uzmysłowimy sobie, czym jest plan i jak bardzo on przesądza o rozwoju życia gospodarczego, jak trudne do przeprowadzenia są jego zasadnicze zmiany. Władze wybierając z przedstawionych wariantów planu — wariant przeznaczony do realizacji, dokonywałyby pierwszego zabiegu w kierunku optymalizacji rozwoju gospodarki. A czyż nie byłoby możliwe, aby obok Komisji Planowania, na której ciąży oczywiście główny obowiązek opracowywania wariantów planów wieloletnich, wciągnąć do tej pracy również inne środowiska, jak związki zawodowe, czy Towarzystwo Ekonomiczne, czy też nawet zespoły ekonomistów organizacji społecznych, które opracowywałyby równoległe warianty planów.</u>
          <u xml:id="u-52.20" who="#KonstantyŁubieński">Wymieniłem tu sporo zagadnień. Zagadnieniem jednak podstawowym jest, jak mi się wydaje, czy idziemy w kierunku mnożenia szczegółowych mierników czy wskaźników, czy też zmierzamy w kierunku oparcia się na wskaźnikach syntetycznych. Wydaje się, że obecna tendencja preferuje mierniki i wskaźniki szczegółowe, co nie uważam za słuszne.</u>
          <u xml:id="u-52.21" who="#KonstantyŁubieński">Istnienie jednak syntetycznego miernika działalności jest wyrazem integracji różnych celów działania przedsiębiorstwa w jeden cel naczelny, co, jak wiadomo, jest podstawowym warunkiem działania według zasady gospodarności, czyli według rachunku gospodarczego. Optymalizować można tylko jedną wielkość. Jeżeli przedsiębiorstwo ma dwa lub więcej celów, których nie można przeliczyć na cel naczelny, tak jak to ma miejsce obecnie przy wielości wskaźników dyrektywnych, wówczas w przedsiębiorstwie następuje dezorientacja i nie optymalizuje ono swojej działalności.</u>
          <u xml:id="u-52.22" who="#KonstantyŁubieński">Nie twierdzę, że wszędzie należy przyjąć ten sam wskaźnik syntetyczny. Ideałem byłby zysk. Lecz jego wyprowadzenie nie zawsze jest łatwe. Jeśli zatem nie zysk, to można przyjąć dla różnych działów różne wskaźniki syntetyczne — może to być produkcja netto, może to być akumulacja finansowa, lecz w każdym razie musi to być wskaźnik pozwalający na podsumowanie całej działalności, natomiast wskaźniki szczegółowe, dotyczące nie celu działalności, lecz środków, powinny być stopniowo eliminowane.</u>
          <u xml:id="u-52.23" who="#KonstantyŁubieński">Wyrażam przekonanie, że dziś, kiedy za sprawą reformy systemu zarządzania i planowania stoi autorytet partii, sprawa ta będzie szybciej i skuteczniej realizowana. W ten sposób stworzymy podstawowy warunek dla realizacji przyszłej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-52.24" who="#KonstantyŁubieński">Wysoki Sejmie! Lata 1964, 1965 i 1966 są latami wielkich nakładów inwestycyjnych w rolnictwie. W tych trzech latach rolnicze inwestycje mają wynieść 86,6 mld zł, co będzie stanowić więcej, aniżeli ogólnej kwoty inwestycji w tych latach.</u>
          <u xml:id="u-52.25" who="#KonstantyŁubieński">W ten sposób udział rolnictwa w inwestycjach zbliży się do jego udziału w wytworzeniu dochodu narodowego. A jeśliby jeszcze uwzględnić inwestycje w przemyśle obsługującym rolnictwo, jak przemysł nawozów sztucznych oraz maszyn i narzędzi rolniczych, mielibyśmy całość wysiłku inwestycyjnego gospodarki narodowej na rzecz rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-52.26" who="#KonstantyŁubieński">Czy dzięki tak wielkim nakładom nastąpi przełom w wyposażeniu rolnictwa w środki trwałe? Jeśli chodzi o całe rolnictwo, to może nie nastąpi jeszcze przełom, choć osiągnięcia, na przykład na odcinku melioracji, będą bardzo duże.</u>
          <u xml:id="u-52.27" who="#KonstantyŁubieński">Natomiast przełom powinien nastąpić w PGR, które w tych latach zainwestują prawie 20 mld zł, nie licząc melioracji. Łącznie na PGR przypada bez mała wszystkich nakładów na rolnictwo. Wobec tak wielkiego wysiłku inwestycyjnego nasuwają się dwa postulaty:</u>
          <u xml:id="u-52.28" who="#KonstantyŁubieński">1) aby kierunki inwestowania były najbardziej racjonalne,</u>
          <u xml:id="u-52.29" who="#KonstantyŁubieński">2) aby usuwać wszystko to, co przeszkadza w produkcji, i w ten sposób zapewnić optymalną efektywność dokonywanych inwestycji, gdyż nie może być tak, że z jednej strony będzie się zwiększać inwestycje, a z drugiej strony będą występować czynniki hamujące produkcję.</u>
          <u xml:id="u-52.30" who="#KonstantyŁubieński">Chciałbym poświęcić nieco uwagi tej drugiej sprawie, w odniesieniu do indywidualnych gospodarstw chłopskich, koncentrując się tylko na jednym problemie.</u>
          <u xml:id="u-52.31" who="#KonstantyŁubieński">Jedną z poważniejszych przeszkód w podniesieniu produkcji jest ogromne rozdrobnienie powierzchni gospodarstw chłopskich, w szczególności na pewnych terenach. O tym zagadnieniu, a w związku z tym o konieczności przeprowadzenia komasacji, nieraz już mówiłem z tej trybuny i na posiedzeniach komisji. Wracam do tego tematu, gdyż jestem głęboko przekonany, że kryją się tu poważne rezerwy produkcyjne i że brak komasacji utrudnia społeczny rozwój wsi. Poza tym chciałem przedstawić Wysokiej Izbie konkretne dane zarówno co do stanu faktycznego, jak i możliwości realizacji komasacji, jeśli nie w skali całego kraju, to na pewnych przynajmniej terenach.</u>
          <u xml:id="u-52.32" who="#KonstantyŁubieński">W woj. warszawskim zewidencjonowano 1.670 gospodarstw chłopskich o łącznej powierzchni 7 tys. ha, które rozbite są na 20.852 działki, zatem przeciętna ilość działek przypadająca na gospodarstwo wynosi 12. Stosunek szerokości do długości wyraża się jak 1 do 100. We wsi Parysów (pow. Garwolin) większość działek rolniczych posiada 3 m, a długość ich wynosi od 3 do 5 kilometrów.</u>
          <u xml:id="u-52.33" who="#KonstantyŁubieński">Jeszcze jaskrawszy przykład stanowi wieś Białki pow. Hajnówka woj. Białystok, gdzie przeciętne gospodarstwo składa się średnio ze 120 działek, o przeciętnej wielkości 960 m2. We wsi Olesno pow. Włoszczowa woj. kieleckie średnia wielkość działki wynosi 0,3 ha. Ocenia się, że w skali krajowej jest 3 mln ha pilnie wymagających scalenia. Czy istnieją warunki rozpoczęcia akcji scalania?</u>
          <u xml:id="u-52.34" who="#KonstantyŁubieński">W chwili obecnej, kiedy kończy się prace klasyfikacyjne, można stwierdzić, że poważna część pracy przygotowawczej do scalenia została wykonana. Są bowiem wykonane mapy ewidencyjne z naniesioną klasyfikacją glebową. Pozostaje określenie prawnego stanu posiadania i korekta klasyfikacji — w zależności od położenia gruntów w stosunku do osiedli.</u>
          <u xml:id="u-52.35" who="#KonstantyŁubieński">Od 1966 r., w miarę wykańczania klasyfikacji gruntów, będzie się zwalniać pewna ilość geodetów zatrudnionych dotychczas przy klasyfikacji. Dysponujemy około 4 tys. geodetów. Oblicza się, że w 1966 r. można by skierować do prac scaleniowych 250 geodetów i co roku powiększać ich ilość. Przy pracy 700 geodetów byłaby możliwość scalenia w ciągu najbliższej pięciolatki 1,5 mln ha. Koszt scalenia wynosiłby około 200 zł na ha, czyli scalenie 1,5 mln ha kosztowałoby około 300 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-52.36" who="#KonstantyŁubieński">Jakie korzyści przyniosłoby scalenie?</u>
          <u xml:id="u-52.37" who="#KonstantyŁubieński">1) Przyrost obszaru produkcyjnego. Oblicza się, że w woj. warszawskim po przeprowadzeniu scalenia przybyłoby 26 tys. ha na skutek likwidacji miedz.</u>
          <u xml:id="u-52.38" who="#KonstantyŁubieński">2) Z chwilą przeprowadzenia scalenia, na skutek możliwości rozwinięcia pełnej mechanizacji, właściwego wykorzystania melioracji, stosowania nowoczesnych metod agro- i zootechnicznych, wzrost produkcji roślinnej i zwierzęcej wyniósłby według opinii ekspertów od 20 do 40%.</u>
          <u xml:id="u-52.39" who="#KonstantyŁubieński">3) Przy scalaniu można by rozwiązać sporo innych problemów, jak regulację stosunków wodnych, opracowywanie planów rozbudowy i zabudowy itd.</u>
          <u xml:id="u-52.40" who="#KonstantyŁubieński">4) Scalenie gospodarstw indywidualnych pozwoli również na scalenie gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, a zatem ułatwi zagospodarowanie jej przez kółka rolnicze, PGR czy spółdzielnie produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-52.41" who="#KonstantyŁubieński">5) Scalenie pozwoli na szybszy rozwój procesu tak zwanej integracji poziomej, to znaczy kooperacji między gospodarstwami, a w rezultacie umożliwi specjalizację poszczególnych gospodarstw.</u>
          <u xml:id="u-52.42" who="#KonstantyŁubieński">Jak widzimy z tych kilku danych, stan faktyczny wymaga jak najszybszego podjęcia akcji scaleniowej, warunki po temu istnieją, a koszt tej akcji jest wprost minimalny w stosunku do osiąganych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-52.43" who="#KonstantyŁubieński">Wyrażam głębokie przekonanie, że komasacja nie tylko nie stoi w sprzeczności z naszą polityką rolną, lecz wyraźnie sprzyja jej celom produkcyjnym i społecznym.</u>
          <u xml:id="u-52.44" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Czesław Szczepaniak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#CzesławSzczepaniak">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo! Debata nad projektem Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu na rok 1965 stwarza również możliwości podjęcia dyskusji także nad sprawozdaniem rządu z wykonania NPG i budżetu państwa za rok 1963 na podstawie sprawozdania Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz uwag i wniosków NIK.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#CzesławSzczepaniak">Słuszne było stanowisko Prezydium Sejmu zalecające komisjom rozpatrzenie i przedyskutowanie wykonania planu i budżetu za rok poprzedni oddzielnie, na osobnych posiedzeniach. Dało to komisjom możność głębszego merytorycznego włączenia się do wielu spraw, wynikających zarówno z wykonania zadań planu i budżetu, jak również sprawdzenia, jak zostały wcielone w życie ustalenia i wnioski pokontrolne NIK przez organy zarządzające gospodarką narodową. Sądzimy zatem, że dyskusja i uwagi o tym, jak wykonaliśmy rok 1963, pomogą w realizacji zadań roku 1965.</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#CzesławSzczepaniak">Niełatwy był 1963 rok, ta środkowa część planu 5-letniego. Warto przypomnieć, że w debacie przy jego uchwalaniu często powtarzały się głosy obywateli posłów, że będzie to rok trudny, że zadania planu są napięte, że trzeba dużo wysiłku, aby ta środkowa część planu 5-letniego nie zwichnęła prawidłowych proporcji rozwoju naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-54.3" who="#CzesławSzczepaniak">Dziś oceniamy wyniki 1963 roku. Przypomnijmy podstawowe założenia planu i wyniki ich realizacji, aby wyciągnąć wnioski. Podstawowe zadania planu, poza normalnym dalszym rozwojem gospodarczym kraju, przy trudnościach, które trzeba było przezwyciężyć, to:</u>
          <u xml:id="u-54.4" who="#CzesławSzczepaniak">— w rolnictwie — przezwyciężenie ujemnych następstw nieurodzaju w roku 1962 i zwiększenie produkcji rolnej;</u>
          <u xml:id="u-54.5" who="#CzesławSzczepaniak">— zapewnienie równowagi bilansu płatniczego w związku z niekorzystnymi zmianami sytuacji w handlu zagranicznym na skutek zmniejszenia produkcji rolnej w 1962 r.;</u>
          <u xml:id="u-54.6" who="#CzesławSzczepaniak">— konieczność zmiany struktury programu inwestycyjnego w kierunku zwiększenia udziału inwestycji produkcyjnych, zwłaszcza w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-54.7" who="#CzesławSzczepaniak">Realizacja planu natrafiła ponadto na trudności, jak pamiętamy, już w pierwszym kwartale 1963 roku w postaci wyjątkowo ciężkiej zimy. Następstwem tego była konieczność zahamowania w okresie silnych mrozów produkcji niektórych zakładów przemysłowych. Zakłócenia wystąpiły w pracy transportu, przedsiębiorstw budowlanych i handlu zagranicznego. Nastąpiło znane rozluźnienie dyscypliny zatrudnienia i funduszu płac. Z analizy wykonania zadań 1963 roku wynika, co trzeba z całą mocą podkreślić, że środki podjęte przez rząd dla stopniowego przezwyciężania trudności dały pozytywne wyniki częściowo już w II półroczu 1963 r. I tak produkcja przemysłowa odpowiednio wzrosła, co dało możliwości wyrównania niedoborów powstałych w I kwartale i tym samym wykonania w pełni planu rocznego.</u>
          <u xml:id="u-54.8" who="#CzesławSzczepaniak">Wydajność pracy w przemyśle, która w I półroczu 1963 r. wydatnie spadła, w III i IV kwartale wzrosła o 3,5 i o 5,6%, w porównaniu z odpowiednimi okresami 1962 r. W drugim półroczu 1963 r. odrobiono część opóźnień w robotach budowlanych i ogólnie osiągnięto usprawnienie działalności inwestycyjnej. Obroty handlu zagranicznego wzrosły o 8,6% w II półroczu 1963 r. w stosunku do II półrocza 1962 r. i osiągnięto zgodnie z planem poprawę proporcji między wzrostem eksportu i importu. Ponadto dzięki zwiększeniu eksportu do krajów kapitalistycznych i korzystnym zmianom cen artykułów przez nas eksportowanych nastąpiła poprawa sytuacji, płatniczej, chociaż była ona jeszcze wyraźnie niedostateczna. Osiągnięto również poprawę na odcinku uporządkowania zatrudnienia i umocnienia dyscypliny funduszu płac oraz gospodarowania czasem pracy. Zrobiono to w wyniku szerokiej akcji na podstawie uchwały rządu i CRZZ.</u>
          <u xml:id="u-54.9" who="#CzesławSzczepaniak">W rolnictwie pomimo strat, jakie przyniósł okres zimy, zbiory 1963 r. kształtowały się pomyślnie. Cała produkcja roślinna była w 1963 r. o 11,9% wyższa, niż w niekorzystnym roku 1962. Wprawdzie te niekorzystne zbiory w 1962 r. nie pozwoliły na wzrost produkcji zwierzęcej, lecz cała produkcja rolna wzrosła w 1963 r. o 4,1% w porównaniu z rokiem 1962, co również umożliwiło stopniową zmianę sytuacji w handlu zagranicznym przez eksport artykułów rolno-spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-54.10" who="#CzesławSzczepaniak">Z przedstawionych sprawozdań budżetowych wiemy, że planowane dochody budżetu państwa za rok 1963 zostały nieznacznie przekroczone o 0,7% i wyniosły 265,4 mld zł, wydatki zaś wykonane zostały w kwocie 251,2 mld zł, to jest o 3,5% poniżej planu. W sumie budżet państwa zamknął się ponadplanową nadwyżką, która zasiliła między innymi system kredytowy, w tym kredyty dla indywidualnego rolnictwa. Nie osiągnięte dochody budżetu z gospodarki uspołecznionej były odbiciem trudności roku 1963. Niewykonanie planu akumulacji finansowej było w wielu przedsiębiorstwach, na przykład w przemyśle lekkim, nie tyle wynikiem nieprawidłowości działania resortu, ile konieczności głębszego i skuteczniejszego rozeznania rynku, co w konsekwencji wywołało potrzebę zmian asortymentowych produkcji i zwiększenia udziału kosztów. Mimo niekorzystnego wykonania dochodów od przedsiębiorstw uspołecznionych, budżet zapewnił finansowanie wydatków na rozwój gospodarki narodowej, jak również wydatków na dalszy rozwój działalności socjalnej i kulturalnej państwa.</u>
          <u xml:id="u-54.11" who="#CzesławSzczepaniak">Reasumując to co powiedziałem, należy stwierdzić, że pomimo trudnych warunków roku 1963, wyniki uzyskane w tym roku należy ocenić jako stosunkowo pomyślne. Nastąpiło zapewnienie dalszego rozwoju gospodarki, a w szczególności:</u>
          <u xml:id="u-54.12" who="#CzesławSzczepaniak">— poważne zaawansowanie realizacji kluczowych inwestycji planu na lata 1961–1965;</u>
          <u xml:id="u-54.13" who="#CzesławSzczepaniak">— przezwyciężenie trudności, jakie wystąpiły na przełomie lat 1962–1963 w wyniku niekorzystnego kształtowania się produkcji rolnej w 1962 roku;</u>
          <u xml:id="u-54.14" who="#CzesławSzczepaniak">— stworzenie podstaw dla przyśpieszenia tempa rozwoju gospodarki w 1964 roku.</u>
          <u xml:id="u-54.15" who="#CzesławSzczepaniak">Ponadto syntetycznym wyrazem osiągnięć 1963 r. jest fakt przyrostu dochodu narodowego o 6,9% w porównaniu z rokiem 1962 oraz że w zakresie podnoszenia stopy życiowej założenia planu zostały wykonane — wzrost wynosi 2,4% a zakładano 1,7%.</u>
          <u xml:id="u-54.16" who="#CzesławSzczepaniak">Rok 1963 przyniósł znaczny przyrost wkładów oszczędnościowych ludności, co stanowi przejaw stabilizacji sytuacji pieniężnej i jest wyrazem wzrostu dochodów pieniężnych obywateli. Przezwyciężenie trudności gospodarczych w omawianym roku możliwe było dzięki ofiarności całego społeczeństwa. Ofiarność ta była widoczna zwłaszcza w okresie ciężkiej zimy 1962/1963, a także w masowym rozwoju czynów społecznych w ciągu całego 1963 roku.</u>
          <u xml:id="u-54.17" who="#CzesławSzczepaniak">Wysoki Sejmie! Po tych uwagach, dotyczących głównych wskaźników wykonania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa za rok 1963, pragnę nieco szczegółowiej omówić wykonanie zadań przez drobną wytwórczość, temu bowiem pionowi gospodarki, mającemu poważne znaczenie ogólnogospodarcze, Stronnictwo Demokratyczne w szczególny sposób poświęca swoje wysiłki polityczno-ekonomiczne i organizacyjne.</u>
          <u xml:id="u-54.18" who="#CzesławSzczepaniak">Uchwała o NPG na 1963 rok w części dotyczącej zadań przemysłu terenowego postanawia, że podstawowym zadaniem państwowego i spółdzielczego przemysłu objętego planowaniem terenowym powinno być rozszerzenie produkcji asortymentów przeznaczonych na rynek, wydatne polepszenie jakości produkcji oraz dostosowanie tej produkcji do potrzeb rynku. Dalsze ważne zadania dla tego przemysłu to:</u>
          <u xml:id="u-54.19" who="#CzesławSzczepaniak">— intensywne rozwijanie usług dla ludności, zwłaszcza usług w zakresie napraw artykułów gospodarstwa domowego, środków transportowych, robót remontowo-budowlanych itp.,</u>
          <u xml:id="u-54.20" who="#CzesławSzczepaniak">— wydatne zwiększenie produkcji eksportowej — szczególnie na obszary wolnodewizowe, pogłębienie prac w zakresie technicznie i ekonomicznie uzasadnionej specjalizacji zakładów i koncentracji produkcji,</u>
          <u xml:id="u-54.21" who="#CzesławSzczepaniak">— rozwijanie produkcji odzieży młodzieżowej i dziecięcej oraz produkcji mebli nowoczesnych. odpowiadających aktualnym normom budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-54.22" who="#CzesławSzczepaniak">Na podstawie sprawozdań resortowych i uwag Najwyższej Izby Kontroli należy stwierdzić, że drobna wytwórczość koordynowana przez Komitet Drobnej Wytwórczości ogólnie biorąc wykonała trudne zadania 1963 roku.</u>
          <u xml:id="u-54.23" who="#CzesławSzczepaniak">Wartość produkcji globalnej wzrosła o około 10% w porównaniu z 1962 r. i wyniosła 66.4 mld zł. Uzyskano znaczny, bo o 26,5% wzrost produkcji eksportowej w porównaniu z rokiem 1962, co oznaczało wykonanie planu w tym zakresie w 115,9%. Dostawy drobnej wytwórczości na eksport stanowiły, licząc w złotych dewizowych, prawie 4,2% całego eksportu krajowego.</u>
          <u xml:id="u-54.24" who="#CzesławSzczepaniak">Dalszemu rozszerzeniu uległ asortyment eksportowanych wyrobów, między innymi wyrobów przemysłu chemicznego, metalowego, szklarskiego, zabawkarskiego, choć w dalszym ciągu istnieją możliwości zwiększenia eksportu, na przykład torfu i wyrobów z wikliny.</u>
          <u xml:id="u-54.25" who="#CzesławSzczepaniak">Te niełatwe zadania produkcyjne wykonano przy zachowaniu korzystnych proporcji między wskaźnikami wydajności pracy, zatrudnienia i funduszu płac.</u>
          <u xml:id="u-54.26" who="#CzesławSzczepaniak">W 1963 roku rozpoczęto opracowanie kompleksowych wojewódzkich programów koncentracji i specjalizacji produkcji, obejmujących wszystkie piony drobnej wytwórczości. Postępował również w dalszym ciągu proces komasacji drobnych przedsiębiorstw w większe jednostki.</u>
          <u xml:id="u-54.27" who="#CzesławSzczepaniak">W państwowym przemyśle terenowym i spółdzielczości pracy w rezultacie komasacji liczba przedsiębiorstw zmniejszyła się w 1963 r. o 141. Zwiększono znacznie produkcję mebli dostosowanych do nowych mieszkań. Uzyskano postęp w rozwoju produkcji odzieży dla dzieci i młodzieży oraz odzieży dla osób o wymiarach nietypowych. Ogólna wartość usług, świadczonych ludności przez uspołecznioną drobną wytwórczość, wyniosła prawie 3,4 mld zł, co stanowi 100,3% planu. Nastąpił dalszy rozwój sieci punktów usługowych. Mimo iż zarówno na odcinku produkcji, szczególnie artykułów rynkowych i ich jakości, jak i w zakresie usług, pozostaje jeszcze wiele do zrobienia przez całą drobną wytwórczość i koordynatora, to jest Komitet Drobnej Wytwórczości, to jednak należy stwierdzić, że w wykonaniu tych wszystkich zadań w roku 1963 widać zwiększającą się coraz bardziej gospodarską postawę rad narodowych i ich prezydiów, które przemysłowi planowanemu terenowo poświęcają coraz więcej uwagi i wysiłków, a duży jest ciężar gatunkowy gospodarki terenowej, bowiem stanowi ona w sumie około 1/3 całej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-54.28" who="#CzesławSzczepaniak">Nie można również pominąć faktu, że drobna wytwórczość, szczególnie zaś spółdzielczość pracy może się poszczycić — poza osiągnięciami gospodarczymi — także osiągnięciami w dziedzinie społeczno-wychowawczej i kulturalno-oświatowej.</u>
          <u xml:id="u-54.29" who="#CzesławSzczepaniak">Z kolei zajmę się kilkoma jeszcze sprawami dotyczącymi drobnej wytwórczości, a które mają niemałe znaczenie dla rozwoju tego działu naszej gospodarki. Zagadnienie inwestycji w drobnej wytwórczości ma zasadnicze znaczenie. W roku 1963 realizacja planu inwestycji przebiegała niezadowalająco. Plan nakładów został wykonany w 92,3%, to jest gorzej niż przeciętnie w całej gospodarce narodowej. Wprawdzie i tutaj wystąpiły zahamowania w I kwartale 1963 r. Zważywszy jednak, że planowane pierwotnie wielkości nakładów inwestycyjnych poważnie zmalały — a potrzeby właśnie w tym przemyśle, którego nie najlepszy stan wyposażeniowy znamy, są duże — to na odcinek inwestycji i pełne wykorzystanie założonych nakładów w przemyśle planowanym terenowo, należy zwracać w każdym roku baczną uwagę. W państwowym przemyśle terenowym, w którym wartość majątku trwałego wynosi 4,7 mld zł, a z odpisów amortyzacyjnych w wysokości około 500 mln zł odprowadza się do budżetów terenowych około 300 mln zł, aby ustrzec się przed dekapitalizacją powinno kłaść się duży nacisk na planowanie, no i oczywiście na wykonywanie takich nakładów inwestycyjnych, które umożliwią drobnej wytwórczości wypełnienie stale zwiększających się zadań zarówno produkcyjnych, jak i w zakresie wzrastających potrzeb na usługi.</u>
          <u xml:id="u-54.30" who="#CzesławSzczepaniak">Z zagadnieniem coraz lepszego wyposażenia przemysłu terenowego i jego sprawności wiąże się konieczność dalszego, szybszego rozwoju techniki, zarówno na odcinku rozwiązań konstrukcyjnych, jak i postępowych metod technologicznych. Ma to olbrzymie znaczenie dla wydajności pracy, której wzrost oczywiście poza dyscypliną i lepszym wykorzystaniem czasu pracy, powinien wynikać z postępu technicznego i usprawnień organizacyjno-technicznych, a nie jak dotychczas, ze zwiększenia intensywności pracy.</u>
          <u xml:id="u-54.31" who="#CzesławSzczepaniak">W 1963 r. osiągnięto w całej gospodarce narodowej dalszy postęp w rozwoju techniki, W tym i w drobnej wytwórczości. Podnosiliśmy tę sprawę w naszych wystąpieniach. Podnosimy tę ważną sprawę i teraz, postulując, aby mówiąc popularnie i skrótowo, czas „od pomysłu do przemysłu” był coraz krótszy. W związku z tym w dalszym ciągu wiążemy poważne nadzieje z działalnością Komitetu Nauki i Techniki i liczymy, że w 1965 r. nastąpi jego pełne, efektywne i skoordynowane działanie.</u>
          <u xml:id="u-54.32" who="#CzesławSzczepaniak">Na zakończenie jeszcze jedna uwaga na temat usług dla rolnictwa. Ponieważ uchwała Rady Ministrów z lipca 1963 r. gestorem tych usług uczyniła Ministerstwo Rolnictwa pragnęlibyśmy wiedzieć, czy Ministerstwo Rolnictwa opracowało program rozwoju tych usług. Należałoby ten program skoordynować ze świadczącą również te usługi drobną wytwórczością.</u>
          <u xml:id="u-54.33" who="#CzesławSzczepaniak">Wysoka Izbo! Starałem się przedstawić uwagi do niektórych problemów rysujących się na podstawie przedstawionych sprawozdań z wykonania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa w roku 1963. Do tych uwag pragnę dodać jeszcze i to, że naszym zdaniem rozpatrywanie sprawozdań rządu z wykonania planu i budżetu za rok poprzedni w końcu roku następnego, jest w zasadzie spóźnione. Wydaje się więc, że powinniśmy mieć możność rozpatrywać kompleksowe sprawozdania rządu w nieco wcześniejszych terminach.</u>
          <u xml:id="u-54.34" who="#CzesławSzczepaniak">Wysoki Sejmie! Analiza wykonania przez rząd w 1963 roku Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa, jak również krytyczne uwagi Najwyższej Izby Kontroli o gospodarce w tym okresie, prowadzą do wniosku, że rząd wykonał w 1963 roku podstawowe zadania Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu określone ustawą Sejmu o budżecie państwa na rok 1963 oraz uchwałą Sejmu o Narodowym Planie Gospodarczym na rok 1963.</u>
          <u xml:id="u-54.35" who="#CzesławSzczepaniak">W wyniku tego stwierdzenia pragnę oświadczyć, że za przyjęciem wniosku o udzielenie rządowi absolutorium będziemy głosować. Jednocześnie chcę stwierdzić, że tak jak i dotychczas działacze gospodarczy i instancje terenowe Stronnictwa Demokratycznego będą aktywnie uczestniczyć i współdziałać w realizacji zadań rozpatrywanego przez Wysoką Izbę Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa w roku 1965.</u>
          <u xml:id="u-54.36" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Józef Kieszczyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#JózefKieszczyński">Wysoka Izbo! Zdrowie obywateli było i jest otaczane wielką troską ze strony naszej partii, państwa i związków zawodowych. Reprezentuję Związek, który stawia jako jedno z naczelnych swoich zadań ochronę zdrowia ćwierćmilionowej armii polskich hutników. Wydatki na ochronę zdrowia, dalszy rozwój działalności profilaktycznej oraz czuwanie nad zapewnieniem właściwych warunków higieny pracy, spowodowały wydatny spadek wypadków i zachorowań w ciągu ostatnich 10 lat. Wciągu tych lat ogólna ilość wypadków w przemyśle hutniczym zmniejszyła się o 52%.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#JózefKieszczyński">Duże zasługi w działalności profilaktycznej ma służba zdrowia, administracja przemysłowa i aktyw związkowy. Niemały wkład posiadają techniczni inspektorzy pracy, którzy przeprowadzili 3 tys. wizytacji zakładów hutniczych i wydali bardzo wiele pożytecznych zarządzeń pokontrolnych, wykonanie których znacznie wpłynęło na poprawę stanu bezpieczeństwa pracy.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#JózefKieszczyński">Jak wiadomo, hutnictwo należy do tych gałęzi przemysłu, w których praca jest szczególnie uciążliwa. Zapewnienie higienicznych warunków pracy utrudniają wysokie temperatury i stężenie pyłu, związane z procesem produkcyjnym, jak również występujące jeszcze zaniedbania, których usunięcie wymaga czasu i dość znacznych nakładów inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#JózefKieszczyński">Do utrudnień w pracy hutniczej przede wszystkim zaliczyć można mało sprawne urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne, jak również ciasnotę w nie przystosowanych do obecnej wielkości produkcji halach i składowiskach.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#JózefKieszczyński">Nierozerwalnie związania z naszym ustrojem i działalnością związków zawodowych troska o człowieka, nakazuje nam poświęcać maksimum czasu i wysiłku dla inicjowania i współtworzenia możliwie najlepszych z punktu widzenia bhp warunków pracy. Wychodzimy przy tym z założenia, iż wskaźnik wypadkowości jest zazwyczaj podstawowym miernikiem porządku w zakładzie, organizacji pracy i postępu technicznego, stosunków międzyludzkich i dyscypliny pracy, w tym dyscypliny technologicznej, słowem jakości wszystkiego, co robi się w zakładzie pracy.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#JózefKieszczyński">Nadal poważnym problemem jest zapewnienie bezpieczeństwa w takich działach, gdzie obok normalnego toku produkcji prowadzone są prace inwestycyjne. Jeżeli zważymy, że średnia wieku hutników jest wyższa od przeciętnej w innych zawodach, to zagadnienie ochrony zdrowia hutników nabierze właściwych wymiarów i znaczenia w działalności naszego Związku.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#JózefKieszczyński">Zadania wytyczone przez Związek Zawodowy Hutników koncentrują się przede wszystkim na wydatnym zwiększeniu wysiłków w zwalczaniu chorób zawodowych. Realizacja nakreślonych zadań wymaga rozwoju bazy materialnej i kadrowej hutniczej służby zdrowia, lepszego rozmieszczenia lekarzy oraz należytego wykorzystania przeznaczonych na ten cel nakładów inwestycyjnych na ochronę pracy.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#JózefKieszczyński">Aktualnie w hutnictwie posiadamy 78 zakładów leczniczo-zapobiegawczych, których działalność stoi na dość wysokim poziomie. Hutnicza służba zdrowia dysponuje 37 aparatami rentgenologicznymi, 34 pracowniami analitycznymi, 40 gabinetami fizykoterapii. W hutniczej służbie zdrowia zatrudnionych jest 129 lekarzy-internistów, 66 specjalistów oraz 61 stomatologów. Wraz ze wzrostem ilości pomieszczeń i lepszym wyposażeniem zakładów leczniczo-zapobiegawczych w sprzęt, nastąpiła dalsza poprawa na odcinku stabilizacji kadry lekarskiej. Jedynie w nielicznych wypadkach lekarze-interniści zatrudnieni w hutniczej służbie zdrowia pracują poniżej 7 godzin dziennie. Wyjątek stanowią jeszcze lekarze-specjaliści, których praca obejmuje od 3–5 godzin dziennie.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#JózefKieszczyński">Według naszej oceny, dotychczas istniejąca baza materialna i lekarska hutniczej służby zdrowia obejmuje swym zasięgiem wszystkich zatrudnionych.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#JózefKieszczyński">Duży krok naprzód nastąpił również w dziedzinie systematycznych badań okresowych. Jednakże badania te w wielu wypadkach mają charakter formalny i nie są pogłębiane badaniami analitycznymi. Nie pozostaje to bez wpływu na stan zdrowia załogi. Zdarzają się również takie wypadki, że lekarze zalecają pracownikom zmianę charakteru pracy, co w praktyce jest trudne do przeprowadzenia, wiąże się to bowiem często ze zmianą warunków bytowych robotnika.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#JózefKieszczyński">Wśród niedociągnięć hutniczej służby zdrowia na czoło wysuwa się brak przy jednej z klinik województwa katowickiego oddziału oparzeniowego z odpowiednio przeszkolonym personelem lekarskim i wyposażeniem w urządzenia niezbędne przy leczeniu ciężkich oparzeń. Natomiast bezsprzecznym osiągnięciem jest rozszerzenie leczenia sanatoryjnego i profilaktycznego na jak największą ilość pracowników zatrudnionych na szkodliwych i uciążliwych stanowiskach pracy. Na przykład w roku minionym z leczenia sanatoryjnego i profilaktycznego korzystało ponad 12 tys. hutników. Wprawdzie zdarza się, że w polityce rozdziału skierowań w zakładach spotykamy się jeszcze z faktami przydzielania skierowań w miesiącach letnich ludziom, którzy sanatorium traktują jako bezpłatne wczasy. Zlikwidowanie tych niedociągnięć przy zachowaniu jawności w rozdzielaniu skierowań na leczenie sanatoryjne, jest naszym ważnym zadaniem.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Stanisław Walendowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#StanisławWalendowski">Wysoki Sejmie! Wzrost rangi rolnictwa w rozwoju gospodarki narodowej, tempo intensyfikacji produkcji i jej specjalizacja, rozwój instytucji usługowych dla gospodarki rolnej oraz samorządu na wsi — oto podstawowe czynniki określające kierunek rozwoju szkolenia rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#StanisławWalendowski">Praca w rolnictwie jest oparta na przesłankach naukowych i wymaga przygotowania zawodowego.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#StanisławWalendowski">Efektywność wielomiliardowych inwestycji w rolnictwie jest uzależniona od kwalifikacji kadr, one to zadecydują o tym, czy inwestycje te przyczynią się do intensyfikacji produkcji.</u>
          <u xml:id="u-58.3" who="#StanisławWalendowski">Efektywność szkolenia rolniczego jest uzależniona od realizacji nauczania podstawowego. W tej dziedzinie mamy duże osiągnięcia. Szkoły podstawowe coraz lepiej realizują swoje zadania, a nowy program ośmiolatki przyczyni się do podniesienia poziomu nauczania. Mimo poważnych osiągnięć, efektywność pracy szkół podstawowych nie jest zadowalająca. Dla przykładu wspomnę tylko, że w latach 1962−1963 11,2% uczniów opuściło szkołę bez ukończenia klasy siódmej, z tego 8,9% na wsi i 2,3% w mieście. Zjawisko to wymaga większej uwagi ze strony Ministerstwa Oświaty, ponieważ zaniedbania w tej dziedzinie uniemożliwiają zdobywanie kwalifikacji zawodowych oraz powodują obniżenie poziomu pracy produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-58.4" who="#StanisławWalendowski">Specjalizacja zawodowa obejmuje nie tylko pracowników inżynieryjno-technicznych, lecz wkracza nieubłaganie do produkcji oraz przedsiębiorstw usługowych, PGR, spółdzielni produkcyjnych, POM, GS i innych. Specjalizacji czynności zawodu rolnika musi towarzyszyć rozwój specjalizacji kształcenia rolniczego. Co więcej, specjalizacja w edukacji zawodowej powinna wyprzedzać proces profesjonalizacji zawodu rolnika, by pracownicy służby rolnej i producenci mogli świadomie i planowo realizować zadania produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-58.5" who="#StanisławWalendowski">W tej sytuacji na szczególną uwagę zasługuje kształcenie młodzieży wiejskiej, która w dużym stopniu po zdobyciu kwalifikacji wraca do pracy w środowisku wiejskim. Rozpatrzmy to zagadnienie na przykładzie 1962/1963 roku. Na 277.600 absolwentów szkół wiejskich — 70,7% przeszło do szkół średnich i zawodowych: do niższych — 13,8%, zasadniczych — 32,6%, do średnich — 12,5% i średnich ogólnokształcących — 11,8%. Pozostało na wsi 29,3%, czyli ponad 80 tys. młodzieży, z tego do niższych szkół rolniczych oraz szkół przysposobienia rolniczego przyjęto 40.123 absolwentów. W rezultacie około 40 tys., czyli 14,5% młodzieży nie zostało objętych dalszą nauką. Młodzież ta zasila szeregi pracowników rolnych bez kwalifikacji.</u>
          <u xml:id="u-58.6" who="#StanisławWalendowski">Wprawdzie plany rozwoju SPR i PR na najbliższe lata pozwalają stwierdzić, że obydwa piony masowego szkolenia rolniczego zdołają w zasadzie objąć absolwentów szkół podstawowych w najbliższych pięciu latach, ale pamiętać musimy, że około 1,5 mln młodych rolników pracuje bez przygotowania zawodowego.</u>
          <u xml:id="u-58.7" who="#StanisławWalendowski">W tej sytuacji wzrasta rola szkolenia jesienno-zimowego, w którym rolnicy mogą zdobywać kwalifikacje zawodowe.</u>
          <u xml:id="u-58.8" who="#StanisławWalendowski">Praktyka wykazuje, że szkolenie to, łączone z realizacją programu agrominimum, powinno być zintensyfikowane w tych regionach, gdzie dominują tradycyjne formy gospodarowania. Rady narodowe przy współudziale innych organizacji — kółek rolniczych i ZMW powinny dołożyć starań, by w takich wypadkach wiedza rolnicza przyczyniła się do wykorzystania rezerw produkcyjnych w słabych rejonach.</u>
          <u xml:id="u-58.9" who="#StanisławWalendowski">Obecnie system masowego szkolenia rolniczego, mimo poważnych osiągnięć, ma jeszcze braki ilościowe. W najbliższych latach powinna być skoncentrowana uwaga na doskonaleniu pracy dydaktycznej. Chodzi tu zwłaszcza o:</u>
          <u xml:id="u-58.10" who="#StanisławWalendowski">— zaopatrzenie szkół, nauczycieli i lektorów oraz młodzieży w pomoce naukowe — wykresy, plansze, podręczniki, broszury, czasopisma (większe nakłady), zestawy nasion, filmy, zestawy nawozów, modele zwierząt, tablice chorób i inne;</u>
          <u xml:id="u-58.11" who="#StanisławWalendowski">— dostosowanie programu szkolenia do potrzeb zawodowych producenta: chodzi tu zwłaszcza o szkoły przyzakładowe i zespoły PR w PGR; wielobranżowe gospodarstwa potrzebują specjalistów do upraw palowych, hodowli, pszczelarzy, sadowników, ogrodników, rybaków i innych;</u>
          <u xml:id="u-58.12" who="#StanisławWalendowski">— nawiązanie ścisłej współpracy z kółkami rolniczymi i zakładami przedsiębiorstw mechanizacji rolnictwa, celem zabezpieczenia odpowiedniego zaplecza materialnego dla realizacji programu w PR i SPR w zakresie kształcenia technicznego;</u>
          <u xml:id="u-58.13" who="#StanisławWalendowski">— pełną stabilizację nauczycieli w SPR oraz instruktorów oświaty rolniczej i opiekunów w PR;</u>
          <u xml:id="u-58.14" who="#StanisławWalendowski">— by resorty oświaty i rolnictwa rozbudowały punkty konsultacyjne w szkołach i instytutach naukowo-badawczych, w celu związania tych placówek z praktyką rolniczą oraz przyszły z pomocą pracownikom oświaty rolniczej w podnoszeniu ich kwalifikacji zawodowych i pedagogicznych.</u>
          <u xml:id="u-58.15" who="#StanisławWalendowski">Na uwagę zasługują kluby młodych rolników, które w zasadzie prowadzą szkolenie specjalizacyjne, związane z realizacją nowego modelu gospodarczego — integracji pionowej i poziomej. Jest to wyraz prawidłowej tendencji, która pozwala w sposób planowy zintegrować produkcję w gospodarstwach indywidualnych z potrzebami ogólnonarodowymi. Rozwój tych instytucji jest wyrazem inicjatywy oddolnej. W klubach młodych rolników pracują przeważnie absolwenci PR i SPR, którzy wymagają stałej pomocy agronoma, rad narodowych, kółek rolniczych. Instytucje te powinny dopomóc młodzieży wiejskiej w ukształtowaniu sprzyjającego klimatu dla pracy klubów młodych rolników, ponieważ jest to jedna z podstawowych form szkolenia specjalizacyjnego rolników indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-58.16" who="#StanisławWalendowski">Przy radach narodowych powinny powstać zespoły, które by koordynowały i synchronizowały całokształt działalności w zakresie oświaty rolniczej. Chodzi tu zwłaszcza o zwrócenie szczególnej uwagi na realizacje programu agrominimum w tych miejscowościach, gdzie istnieją gospodarstwa podupadłe i zaniedbane oraz zintegrowanie szkolenia specjalizacyjnego, prowadzonego przez związki branżowe z ogólnym programem szkolenia masowego.</u>
          <u xml:id="u-58.17" who="#StanisławWalendowski">Dodatnim zjawiskiem masowego szkolenia jest zapewnienie drożności pomiędzy programem PR i SPR z programem 3-letnich techników rolniczych. Wymaga to jednak podniesienia poziomu nauczania w PR oraz awansowania SPR do rangi zasadniczych szkół zawodowych. Rozwój 3-letnich techników rolniczych stacjonarnych jest w zasadzie prawidłowy i zgodny z realnymi potrzebami. W realizacji planów perspektywicznych tych szkół należałoby uwzględnić rozbudowę filii studiów zaocznych, tak by ci rolnicy, którzy zechcą uzupełnić swoje kwalifikacje, mieli w pełni zabezpieczone możliwości.</u>
          <u xml:id="u-58.18" who="#StanisławWalendowski">Na specjalną uwagę zasługuje problem kształcenia kadr dla potrzeb mechanizacji rolnictwa. W 1964 roku pracowało około 100 tys. traktorzystów, którzy byli przeszkoleni w latach 1959–1964. Dotychczasowe formy szkolenia traktorzystów nie zaspokajają istniejących potrzeb. Do 1970 roku resorty: oświaty i rolnictwa powinny przygotować około 520 tys. pracowników technicznych dla rolnictwa, w tym 70 tys. szkoły techniczne, 450 tys. kursy. Z tego między innymi względu resorty te powinny zwrócić uwagę na rozbudowę szkół technicznych, które będą przygotowywały nie tylko mechanizatorów, lecz także kombajnerów, tokarzy, ślusarzy, mechaników samochodów ciągnikowych, elektryków i innych. Chodzi tu zwłaszcza o rozbudowę szkół przyzakładowych i międzyzakładowych dla pracujących w tych miejscowościach, w których istnieje większy niedobór kadr i większe trudności uzyskania absolwentów szkół stacjonarnych.</u>
          <u xml:id="u-58.19" who="#StanisławWalendowski">Z analizy dotychczasowego szkolenia kadr technicznych dla potrzeb rolnictwa wypływają następujące wnioski:</u>
          <u xml:id="u-58.20" who="#StanisławWalendowski">1. Dalsze wysiłki Ministerstwa Rolnictwa powinny się koncentrować na lepszym wyposażeniu stałych ośrodków szkoleniowych, udoskonaleniu metod i form szkolenia oraz podniesieniu poziomu jego efektywności.</u>
          <u xml:id="u-58.21" who="#StanisławWalendowski">2. Niezbędne jest dokształcanie traktorzystów w ośrodkach szkoleniowych i ich filiach.</u>
          <u xml:id="u-58.22" who="#StanisławWalendowski">3. Na kursy szkoleniowe powinni być przede wszystkim rekrutowani absolwenci SPR i PR. Jest rzeczą godną rozważenia, czy Ministerstwo Rolnictwa nie powinno niższych szkół ogólnorolniczych przekształcić w niższe szkoły zawodowe, które by kształciły kadry dla potrzeb rolnictwa. Realizacja tego postulatu jest tym bardziej godna uwagi, że niższe szkoły ogólnorolnicze, ze względu na rozwój SPR tracą rację bytu.</u>
          <u xml:id="u-58.23" who="#StanisławWalendowski">4. Dotychczasowe programy szkolenia powinny być uzupełnione elementarnymi wiadomościami z bhp oraz z zakresu ekonomiki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-58.24" who="#StanisławWalendowski">Realizacja tych postulatów nie wymaga dużych nakładów finansowych, a może się przyczynić do rozwiązania istniejących trudności kadrowych.</u>
          <u xml:id="u-58.25" who="#StanisławWalendowski">Wreszcie sprawa przygotowania kadr inżynieryjno-technicznych. Według dokładnych obliczeń i badań, istniejące szkoły rolnicze średnie i wyższe będą w stanie zrealizować zapotrzebowanie w następnych pięciu latach w 64%. W związku z tym, istnieje konieczność rozbudowy studiów zaocznych we wszystkich typach szkół rolniczych. Wydaje się, iż rozbudowa i modernizacja istniejących szkół, tworzenie nowych kierunków w tych szkołach dopomoże w rozwiązaniu i zaspokojeniu potrzeb kadrowych dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-58.26" who="#StanisławWalendowski">Na szczególną uwagę zasługuje rozbudowa punktów konsultacyjnych i ich filii w zaocznym szkoleniu rolniczym. Praktyka wykazuję, iż ci pracownicy, którzy zdobyli kwalifikacje na studiach zaocznych, pracują na ogół w zawodzie rolniczym, a ponadto ich działalność produkcyjna jest bardziej efektywna, aniżeli absolwentów studiów stacjonarnych. Z tego względu instytucje powinny zapewnić swoim pracownikom optymalne warunki do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-58.27" who="#StanisławWalendowski">Ponadto na uwagę zasługuje problem przygotowania kadr dla instytucji usługowych, zwłaszcza w pionie CRS.</u>
          <u xml:id="u-58.28" who="#StanisławWalendowski">Perspektywy rozwoju spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu wymagają nie tylko przygotowania nowych kadr, lecz także podnoszenia kwalifikacji już pracujących. Z tego względu władze centralne CRS powinny zaplanować rozwój szkolenia specjalizacyjnego stacjonarnego i zaocznego, zgodnie z realnymi potrzebami na najbliższe pięć lat. Wydaje się, iż aktualne poczynania CRS w tym zakresie nie są w pełni zadowalające.</u>
          <u xml:id="u-58.29" who="#StanisławWalendowski">Nakreślone powyżej postulaty są realne i przy racjonalnym wykorzystaniu inwestycji oraz istniejących rezerw w rolnictwie mogą być w pełni zrealizowane. Rozwój gospodarki rolnej wymaga, by szkolenie rolnicze stało się integralnym składnikiem całokształtu inwestycji w gospodarce rolnej, ponieważ w realizacji zadań produkcyjnych w rolnictwie wiedza rolnicza pełni funkcję jednego z podstawowych czynników.</u>
          <u xml:id="u-58.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#JanKarolWende">Głos ma posłanka Bolesława Maciejewska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#BolesławaMaciejewska">W okresie 20-lecia Polski Ludowej zostały wybudowane piękne, jasne, przestrzenne szkoły. Duży udział w budżecie wydatków na oświatę i naukę świadczy o tym, że rząd i partia dużo ma zainteresowania w sprawach szkolnictwa. Kilku moich przedmówców mówiło już na temat bazy materialnej, ja chciałabym poruszyć problem dotyczący ludzi — z jednej strony 8 mln młodzieży uczącej się w szkołach, a z drugiej strony — trzystotysięcznej przeszło rzeszy nauczycieli.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#BolesławaMaciejewska">Wszyscy obecni obywatele posłowie — przypuszczalnie przeważająca ich liczba ma dzieci — wszyscy rodzice wiedzą, jak trudno jest wychowywać dzieci, jak trudno znaleźć środki, drogi i metody, ażeby w sposób właściwy ukierunkować proces wychowania swych dzieci.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#BolesławaMaciejewska">Nauka mówi: wychowanie nie jest procesem żywiołowym, wychowanie jest procesem także kierowanym. Wychowuje dom, szkoła, organizacje społeczne i inne środowiska pozaszkolne.</u>
          <u xml:id="u-60.3" who="#BolesławaMaciejewska">Ale spośród tych wszystkich przeze mnie wymienionych środowisk, główną rolę odgrywa szkoła, szkoła bowiem jest środowiskiem wysoko zorganizowanym i jej ranga jest z tego względu wysoka. Rola i zadania szkoły w procesie kształtowania postaw, w procesie kształtowania poglądów i ideałów, są bardzo wielkie. Szkoła nie może być w izolacji od innych środowisk, dlatego chciałabym mówić tu na temat nauczycieli, którzy — jak się ogólnie mówi — są sercem i mózgiem szkoły. Nauczyciel będzie dobrze wychowywał, jeśli będzie miał więcej czasu, niż ma go dotychczas. Jego niskie zarobki powodują, że musi doraźnie znajdować inne zajęcia i dlatego nie może dużo czasu poświęcić na czytanie, na własną edukację, na pogłębianie znajomości procesów dydaktyczno-wychowawczych. Niełatwa to sprawa znaleźć środki i właściwe kierunki wychowania. Najłatwiej jest skreślić ucznia z listy uczniów — to jest droga najłatwiejsza — i powiedzieć, że uczeń nie nadaje się do ósmej czy do dziewiątej klasy, musi być skreślony i nie może chodzić do szkoły. Nauczyciel, który posiada zasób wiedzy zawodowej z zakresu dydaktyczno-wychowawczego, umie działać profilaktycznie, potrafi znaleźć środki zaradcze, aby tego ucznia skierować na właściwą drogę. Ale taki nauczyciel musi dużo, dużo czytać, a na to musi mieć czas. Dlatego dochodzę do mojej właściwej konkluzji. Opinia publiczna wymaga bardzo wiele od szkoły i często rodzice, którzy są już bezsilni wobec dziecka, przychodzą do szkoły i mówią w ten sposób: co mamy robić z dzieckiem? My nie potrafimy, nie znajdujemy żadnych właściwych środków i metod wychowawczych.</u>
          <u xml:id="u-60.4" who="#BolesławaMaciejewska">Oczywiście, jeśli nauczyciel będzie posiadał dużą wiedzę z zakresu procesu wychowawczego, jeśli będzie dobrze przy gotowany do tych spraw — będzie potrafił wskazać odpowiednią drogę rodzicom, zastosuje odpowiednie środki zaradcze, profilaktyczne. Szkoła przecież nie może odizolować się, musi pomagać organizacjom młodzieżowym, musi pomagać w procesach wychowawczych ZMS, ZMW, harcerstwu i wszystkim innym organizacjom związanym z życiem szkoły. Aby sprostać tym zadaniom, nauczyciel musi osiągnąć odpowiedni poziom wiedzy zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-60.5" who="#BolesławaMaciejewska">Ale nie może dyrektor czy kierownik szkoły ciągle apelować tylko do świadomości nauczyciela. Każdego roku otrzymujemy instrukcję dydaktyczno-wychowawczą, która podaje wiele haseł dotyczących procesów wychowania w szkole, otrzymujemy dużo wskazań z organizacji ZMS, dużo wskazań z organizacji ZMW, dużo haseł wychowawczych ZHP, ale żeby je wcielić w życie nauczyciel musi mieć czas, musi się uczyć. Samo odwoływanie się do świadomości nauczyciela, który i tak dużo pracuje społecznie, nie wystarcza. Trzeba, żeby jego zarobki były nieco wyższe, trzeba żeby on do tych dzieci mógł mówić bardziej optymistycznie z punktu widzenia weselszego podejścia do spraw. Ma mówić optymistycznie, opowiadać o wszystkim w perspektywach jasnych. Będzie to wszystko robił, jeśli troszeczkę będzie więcej bodźca materialnego i jeśli będzie miał więcej czasu na uczenie się i pogłębianie wiedzy w sprawach dotyczących wychowania. Mądrze powiedział Włodzimierz Lenin: „Uczyć się, uczyć się i jeszcze raz uczyć się” i mądrze powiedział w XVIII wieku Stanisław Staszic: „Takie będą rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”.</u>
          <u xml:id="u-60.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#JanKarolWende">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 10 do godz. 11 min. 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#CzesławWycech">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Remigiusz Bierzanek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#RemigiuszBierzanek">Wysoka Izbo! Ostatnia w obecnej kadencji sesja budżetowa nie tylko stwarza sposobność — jak co roku — do oceny projektu budżetu i planu przyszłorocznego, ale również pozwala sformułować pewne wnioski i propozycje na podstawie kilkuletniej praktyki rozpatrywania rocznych przedłożeń rządowych. Dlatego, zanim przejdę do omówienia kilku zagadnień planu przyszłorocznego, chciałbym poświęcić parę słów procedurze uchwalania budżetu i dokumentacji.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#RemigiuszBierzanek">Dobrze nam wszystkim wiadomo, że rozpatrywanie przedłożeń rządowych odbywa się w naszych komisjach w tempie bardzo przyśpieszonym i ten „maraton” listopadowo-grudniowy nie bardzo sprzyja dokładnemu rozważeniu dokumentów, które ze względu na wagę zasługują na pewno na szczegółową analizę.</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#RemigiuszBierzanek">Ponieważ zdajemy sobie wszyscy sprawę, iż niewielkie są możliwości, by sesję budżetową rozciągnąć w czasie, gdyż rząd też musi mieć czas na przygotowanie aktualnych i ścisłych danych, należałoby pójść w kierunku odciążenia ostatnich miesięcy roku z rozpatrywania spraw, które nie są najściślej związane z budżetem i nie są sprawami nagłymi.</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#RemigiuszBierzanek">W Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów kilku posłów wysunęło propozycję, aby dyskusję nad zamknięciem rachunkowym i nad uwagami NIK oddzielić od dyskusji nad budżetem, by sprawa ta była przedmiotem obrad komisji już we wrześniu, a gdyby rząd był w stanie przygotować te materiały wcześniej — to dyskusja mogłaby się odbyć nawet w czerwcu i żeby tę sprawę rozważyć na osobnym posiedzeniu, a nie na obecnym.</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#RemigiuszBierzanek">Propozycja ta zasługuje ze wszech miar na rozważenie w odniesieniu do przyszłości, i to nie tylko dlatego, że mielibyśmy więcej czasu na sesję budżetową, ale również z tego względu, że poświęcono by więcej uwagi rozpatrzeniu tak interesujących dokumentów, jakimi są uwagi rządu i NIK oraz wyciągnięciu pełnych i właściwych wniosków z roku ubiegłego.</u>
          <u xml:id="u-63.5" who="#RemigiuszBierzanek">W życiu każdego człowieka nie to jest ważne, by od razu wszystko robił dobrze, ale to jest ważne, czy potrafi z doświadczeń własnych wyciągnąć właściwe wnioski. To samo dotyczy państwa. Z natury rzeczy obecnie dyskusja ta schodzi na plan dalszy, o czym świadczy nawet przebieg obecnej dyskusji, w której bodaj tylko jeden z posłów, kolega poseł Szczepaniak poświęcił więcej uwagi sprawozdaniu rządowemu za rok 1963, a nie tylko zagadnieniom planu przyszłorocznego.</u>
          <u xml:id="u-63.6" who="#RemigiuszBierzanek">Druga sprawa — to sprawa dokumentacji dostarczanej Sejmowi. Od wielu lat dokumentacja ta jest nie tylko coraz bardziej szczegółowa i dokładna — co na pewno w porównaniu z dawniejszym okresem jest cechą bardzo dodatnią — ale również jest coraz bardziej obfita i liczy już nie setki, ale tysiące stron materiału liczbowego, co nie ułatwia posłom opanowania go w krótkim czasie.</u>
          <u xml:id="u-63.7" who="#RemigiuszBierzanek">Występuje u nas znane zjawisko, że posłowie zwracają się o wiele dodatkowych informacji każdego roku. Na pewno nie jest łatwe dostarczanie materiałów zwięzłych i wystarczających. Wydaje mi się jednak, że byłoby celowe dokonanie przeglądu dokumentacji dostarczanej Sejmowi pod kątem dokonania zmian w następujących kierunkach: można by na pewno z powodzeniem darować sobie szereg przedstawionych liczb, które otrzymujemy. Można przytoczyć jako przykład takie liczby, które z punktu widzenia poselskiego są bezproblemowe, jak specyfikacje wydatków na kolonie dla dzieci, na bilety pracownicze, gdy w tym samym czasie ważne pozycje nie są rozbite, jak na przykład: w Ministerstwie Handlu Zagranicznego mamy ogromną sumę prawie 51 mld zł dodatnich różnic budżetowych, które kryją dochód z górnictwa, skupu rolnego i z wielu innych działów gospodarki i to jest tylko w pozycji bez rozbicia, gdy na przykład z drugiej strony, biorę budżet Polskiej Akademii Nauk, strona dochodów zajmuje niemal półtorej strony dużego formatu, a cała pozycja wynosi 15 mld zł, przy tym połowa tej sumy stanowi różnego typu amortyzacje, a więc wartości czysto rachunkowe. Wiemy wszyscy, że Polskiej Akademii Nauk nie ocenia się według tego, ile dochodu przynosi, bo nie po to ją powołaliśmy do życia.</u>
          <u xml:id="u-63.8" who="#RemigiuszBierzanek">Z drugiej strony byłoby celowe uzupełnienie materiałów liczbowych o te dane, o które pytają z reguły posłowie co rok, zwłaszcza w Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. Należą tu dokładniejsze informacje, dotyczące kluczowych inwestycji, postępu prac na tych inwestycjach, emisji i cyrkulacji pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-63.9" who="#RemigiuszBierzanek">Proponuję, by pod koniec kadencji zajął się tą sprawą jakiś specjalnie powołany zespół poselski z udziałem przedstawicieli rządu, który by sformułował bardziej konkretne propozycje.</u>
          <u xml:id="u-63.10" who="#RemigiuszBierzanek">Przechodząc do zasad i propozycji pianiu gospodarczego na rok 1965 za jedną z najbardziej istotnych cech charakterystycznych tego planu w porównaniu z rokiem 1964 uznać należy poważny wzrost zatrudnienia, który ma objąć ponad ćwierć miliona osób, gdy w w planie na 1964 r. wyniósł on tylko 100 tys. Rok 1965 pod tym względem nie będzie odosobniony. Jest on pierwszym z nadchodzącej serii lat o wysokim wzroście podaży na rynku pracy, co jest rezultatem tak zwanego wyżu demograficznego. Sprawa ta powinna stać się już obecnie przedmiotem szczególnego zainteresowania i to już obecnie, u progu wchodzenia w okres szczytowych, wyżowych roczników, które się znajdą na rynku pracy. Tym bardziej że jak uczy nas doświadczenie, pierwsze miejsce pracy często kształtuje postawy na całe życie, a właściwe wprowadzenie na stanowisko pracy decyduje nieraz w ogóle o stosunku do pracy i o jej wydajności. Jest to zatem ważny problem gospodarczy i społeczny, problem niełatwy, gdyż — jak podkreślił poseł referent — bilans zatrudnienia będzie wprawdzie zrównoważony w skali krajowej, ale w skali poszczególnych okręgów, poszczególnych zawodów będą istniały napięcia i trudności.</u>
          <u xml:id="u-63.11" who="#RemigiuszBierzanek">Oto kilka wybranych kwestii z tej dziedziny. Najpierw sprawa szkół zawodowych, a ściślej braku koordynacji pomiędzy możliwościami zatrudnienia, a profilem szkół zawodowych w danym regionie gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-63.12" who="#RemigiuszBierzanek">Podam przykład z regionu płockiego. Spośród 34 absolwentek Zasadniczej Szkoły Odzieżowej w Płocku w 1962 roku, 20 pracuje jako pracowniczki umysłowe, część z nich jako laborantki w Petrochemii, maszynistki, kreślarze, 5 osób jako sklepowe, 3 jako telefonistki, jedna jako robotnica w dziale nieodzieżowym i tylko 4 w swoim zawodzie. Inny przykład z tego regionu. Na 180 stypendiów fundowanych przez zakłady pracy w Płocku zaledwie 17 stypendiów otrzymali Płocczanie, natomiast 170 studentów-Płocczan korzysta ze stypendiów fundowanych przez różne zakłady w całej Polsce. Narzuca się tu wprost postulat jakiejś koordynacji w przekroju poziomym. Tu jest pole działania dla rad narodowych, które przecież jak najbardziej powinny być zainteresowane i powinny interweniować, gdyż w obecnym stanie rzeczy nawet istniejące szkoły zawodowe, nie dostosowane do rynku pracy danego regionu, nie spełnią zadań, których się od nich oczekuje. Warto nieraz zrobić większy wysiłek i oderwać szkołę od tradycyjnego profilu, ściągając paru profesorów innej nowej nieznanej w tym regionie specjalizacji dając im mieszkania, niż kontynuować tradycyjną specjalizację mało użyteczną w danym regionie, jak to widać na poprzednim przykładzie, albo skazywać absolwentów na szukanie pracy gdzie indziej albo — co często ma miejsce — na zmianę zawodu i marnowanie tych wydatków, które na szkolenie poczyniliśmy.</u>
          <u xml:id="u-63.13" who="#RemigiuszBierzanek">Przytoczyłem przykłady z okręgu płockiego dlatego, że na tym obszarze sprawy te są dostępne dzięki badaniom prowadzonym przez specjalny Komitet dla badań terenów uprzemysłowionych Polskiej Akademii Nauk. Korzystam z okazji, by jak najbardziej podkreślić pożytek i celowość tych badań, ponieważ umożliwiają one uchwycenie wielu zjawisk w skali poziomej, gdyż od strony Warszawy, od strony resortów istnieje w pewnej mierze zrozumiała tendencja bilansowania wszystkiego w skali kraju, nie biorąc pod uwagę jakie wynikają dla regionów konsekwencje, zwłaszcza w naszym kraju, na skutek niemobilności na rynku pracy, będącej rezultatem trudności mieszkaniowych.</u>
          <u xml:id="u-63.14" who="#RemigiuszBierzanek">Z zatrudnieniem wiąże się sprawa umożliwienia zdobycia kwalifikacji zawodowych jak największej liczbie młodzieży. Występuje dziś powszechne zjawisko, i zdrowe zjawisko, że rodzice nie zadowalają się wykształceniem podstawowym dla swych dzieci. Pomimo dużego bezsprzecznego wysiłku organizacyjnego i finansowego, nie obejmiemy szkołami zawodowymi wszystkich dzieci, które się zgłaszają. Wiemy z praktyki, że wiele młodzieży, zwłaszcza dziewcząt, odeszło od drzwi szkolnych bez możliwości przyjęcia. Szkoły te nie są w stanie wchłonąć całego wyżu demograficznego i ponad 20% młodzieży po szkole podstawowej nie uczy się. Niektórzy ekonomiści pocieszają, że 70% tej liczby przypada na młodzież wiejską, że — jak to się mówi — wieś ich wchłonie i nie będzie kłopotu z zatrudnieniem.</u>
          <u xml:id="u-63.15" who="#RemigiuszBierzanek">Nie wchodząc w to, czy pogląd ten nie jest zbyt optymistyczny i czy rolnictwo rzeczywiście wchłonie tych młodocianych, bo przecież w rolnictwie także wykwalifikowane kadry coraz bardziej stają się potrzebne, plany wskazują, że będzie bardzo silnie rosła liczba osób pracujących dla rolnictwa, ale nie w rolnictwie i w związku z tym występuje zapotrzebowanie na usługi rzemieślników.</u>
          <u xml:id="u-63.16" who="#RemigiuszBierzanek">Wiemy z doświadczenia miejskiego, że największe kłopoty z zatrudnieniem — zwłaszcza jeśli chodzi o zatrudnienie kobiet — mamy z kobietami bez zawodu, bez kwalifikacji. Jest to jakaś prawidłowość ogólnoświatowa, że dla osoby z kwalifikacjami, nawet gdy występuje potrzeba przekwalifikowania się, to łatwiej znaleźć pracę, niż dla kogoś, kto nie ma żadnych kwalifikacji. Dlatego byłoby ze wszech miar wskazane, by podjąć jeszcze wysiłki w celu objęcia nauką jak najwięcej młodzieży pozaszkolnej.</u>
          <u xml:id="u-63.17" who="#RemigiuszBierzanek">Istnieją tu jeszcze możliwości dwojakiego rodzaju: najpierw w zakresie szkół przyzakładowych. Polityka ta u nas przechodziła ostatnio silną fluktuację. Jeszcze 2 lata temu zachęcano zakłady do takiego rodzaju szkolenia, chwalono je za wielką ilość uczniów. Następnie w ramach restrykcji finansowych funduszów płac stanowisko uległo zasadniczej zmianie. Dziś znowu występuje, i to słusznie, pewne rozszerzenie możliwości w tym zakresie, ale dyrektywą, przynajmniej dyrektywą stosowaną w praktyce w zakładach pracy, jest szkolenie uczniów w granicach możliwości zatrudnienia w danym zakładzie czy też w danym zjednoczeniu. To nie zawsze jest słuszne, bo w wielu zakładach są możliwości i są warunki szkolenia i to należałoby wykorzystać. Na przykład byłoby ze wszech miar pożądane, by wytwórnie aparatów radiowych i telewizyjnych, pralek, lodówek — otrzymały kredyty na szkolenie młodocianych w liczbie nawet kilkakrotnie wyższej od własnego zapotrzebowania. Wszędzie bowiem jest odczuwany brak rzemieślników z tej dziedziny czy to w punktach usługowych, czy w spółdzielniach pracy — a nawet nie będzie tragedii, jeśli absolwent takiej szkoły będzie indywidualnym rzemieślnikiem i będzie wykonywał naprawy z tej dziedziny.</u>
          <u xml:id="u-63.18" who="#RemigiuszBierzanek">Dlatego należałoby jeszcze raz tę sprawę rozważyć i zapalić zielone światło dla zakładów szkolących młodocianych, tym bardziej że ostatnie dane statystyczne wykazują, iż na rynku pracy dla młodocianych sytuacja wyraźnie się pogorszyła. Od października 1963 r. — kiedy jeszcze nie obowiązywały te ograniczenia — do października 1964 r. liczba wolnych miejsc, jeśli chodzi o młodocianych, spadła o około 40%, a ilość zarejestrowanych — wzrosła o 60%.</u>
          <u xml:id="u-63.19" who="#RemigiuszBierzanek">Dalsze zagadnienie — to opieka nad szkołami przyzakładowymi. Szkoły te nie mają w dalszym ciągu — i to jest w pewnej mierze usprawiedliwione, bo to są nowe często szkoły — należytej opieki. Panuje w nich często schematyzm. Podam na przykład, że do tej samej szkoły zakładowej, do tej samej klasy przyjmuje się młodzież po ukończonych 7 klasach szkoły powszechnej i po maturze. Skarżył mi się wykładowca chemik — jak on ma tę chemię wykładać uczniom o tak różnym poziomie? Czy nie lepiej byłoby ugrupować maturzystów w jednej klasie? Po co tych po maturze uczyć aż 3 lata? Rok — półtora roku wystarczy. Mielibyśmy nawet wyższą przepustowość w tych szkołach. Zagadnienie maturzystów, którzy nie dostają się na wyższe uczelnie, jest bardzo poważnym zagadnieniem gospodarczym i społecznym. To nie są jakieś odpadki od wyższych uczelni, jest to często tak samo wartościowa młodzież jak studenci. Problem szkolenia tych ludzi, niestety, nie jest jeszcze u nas należycie rozwiązany.</u>
          <u xml:id="u-63.20" who="#RemigiuszBierzanek">Inna droga — to zwiększenie liczby uczniów u indywidualnych rzemieślników. Słyszeliśmy tu wiele opinii, świadczących o życzliwym klimacie dla rzemiosła, nawet lekko wzrosła liczba uczniów rzemieślniczych. Ale wszyscy dobrze wierny, że wykonanie planu 5-letniego w zakresie liczby wzrostu zakładów rzemieślniczych, zatem i liczby uczniów rzemieślniczych, jest zupełnie nierealne. Byłoby pożądane, żebyśmy w tym zakresie zastosowali pragmatyczną metodę, to znaczy, żebyśmy oceniali według wzrostu ilości zakładów rzemieślniczych.</u>
          <u xml:id="u-63.21" who="#RemigiuszBierzanek">Ostatnie zagadnienie, ale bynajmniej nie mało ważne, to sprawność organizacyjna w zakresie zatrudnienia i właściwe psychologiczne i społeczne podejście do tej sprawy. Przy dużej ilości młodych kandydatów do pracy występować będą z pewnością w wielu zakładach niezdrowe tendencje do „przebierania, jak w ulęgałkach” i do upchnięcia młodzieży gdziekolwiek. Na odcinku organizacji istnieje bardzo dużo do zrobienia nie tylko w zakresie właściwego zatrudnienia ludzi, lecz także w zakresie wyszukania nowych, produktywnych miejsc pracy.</u>
          <u xml:id="u-63.22" who="#RemigiuszBierzanek">Mówimy ciągle o niedostatku usług, a przecież bardzo wiele punktów usługowych czy to w Warszawie, czy w innych miastach jest czynnych jak w urzędach — 8 godzin — i przeważnie w tych samych godzinach, co urzędy. Istnieje bowiem jakaś powszechna niemal wyraźna niechęć do zatrudnienia ludzi dodatkowo na 4 godziny lub na pół etatu, czego rezultatem byłoby, że punkt mógłby być czynny przez 12 godzin.</u>
          <u xml:id="u-63.23" who="#RemigiuszBierzanek">Szczególnie chcę zwrócić uwagę na takie trudności właściwe dla naszego kraju, jak przy tworzeniu nowych miejsc pracy, tam gdzie trzeba współdziałania różnych pionów, różnych central czy różnych zakładów, na przykład gdy chodzi o produkcję, gdzie część odpadów trzeba otrzymać z przemysłu terenowego, część z przemysłu kluczowego i część jeszcze z jakiejś centrali. Powstają wówczas podobne trudności jak w stosunkach międzynarodowych, gdzie chodzi o zawarcie umów między państwami suwerennymi i dopiero w wyniku długich pertraktacji dochodzi do zawarcia umowy. Przytoczę jeszcze jeden przykład, choć jest to już w połowie rozwiązane zagadnienie. Tak się składa, że często mam do czynienia z działaczami polonijnymi, którzy od lat apelują do nas o jedno: zorganizujcie jakiś dom wysyłkowy w Polsce, w którym by, jeżeli ktoś wpłaci w Stanach Zjednoczonych czy w Anglii odpowiednią sumę pieniędzy, na jego życzenie zapakowano i wysłano w paczce na przykład książkę Sienkiewicza czy Konopnickiej, kilogram suchej kiełbasy lub lalkę z Cepelii czy książeczkę do nabożeństwa, bo przecież są u nas i takie życzenia. Kto w Polsce może to wszystko zebrać, przygotować paczkę i wysłać za granicę? Przecież oni chętnie zapłacą, nawet po cenach detalicznych, z narzutem, zapłacą za opakowanie, byle im tylko ktoś tę przesyłkę załatwił. Przez wiele lat sprawa ta była nie do rozwiązania. Wyobraźmy sobie te trudności. „Ars Polonia” jest potężną instytucją i nie załatwia przesyłki jednej książki. Zagadnienie wysyłki kiełbasy — to jest Rolimpex, inne artykuły to znowu jeszcze inna centrala. Tamci z zagranicy nie mogą zrozumieć, że są u nas tego rodzaju trudności. Płacą i wymagają. W chwili obecnej jest w Łodzi dom wysyłkowy, który już jest w pełni przygotowany, który nawet wydaje katalogi i te katalogi krążą po ośrodkach polonijnych. Dom łódzki otrzymuje listy, ale ponieważ ta instytucja jest w pionie handlu wewnętrznego, absolutnie nie może takiej paczki wysłać. Sprawa ta jednak jest już obecnie na drodze do załatwienia. Jest już także taki punkt w Warszawie, ale będzie wysyłał na razie tylko paczki typowe, to znaczy konkretnie z góry jest ustalona ilość różnych artykułów. Należałoby życzyć Ministerstwu Handlu Zagranicznego, by pokonał atawistyczne nawyki feudalne w różnych centralach i żeby ta sprawa jednak doszła szybko do skutku i żeby działał mechanizm wysyłający paczki z zawartością według życzeń.</u>
          <u xml:id="u-63.24" who="#RemigiuszBierzanek">Możliwości znalezienia miejsc pracy pożytecznej jest wiele, ale znalezienie ich wymaga dużej elastyczności i sprawności organizacyjnej. Z natury rzeczy bardzo dużo będzie tu zależało od działów osobowych istniejących zakładów i resortów. Dlatego narzuca się tu postulat, by przed wysoką falą wyżu na rynku pracy wzmocnić kadrowo i podnieść poziom pracy działów osobowych. Właśnie obecnie byłoby wskazane uruchomienie specjalnego ośrodka szkolenia odpowiedzialnych pracowników działów osobowych, podobnego do tego, jaki z powodzeniem pracuje w odniesieniu do szkolenia kadr kierowniczych w Warszawie przy ulicy Wawelskiej, który stosuje najnowsze osiągnięcia światowe w tej dziedzinie. Skutki takiego szkolenia odczulibyśmy także na innych odcinkach. Na przykład powszechnie się dziś uważa na świecie, że w ramach walki z wielką ilością wypadków przy pracy, jednym ze sposobów tej walki jest kierowanie ludzi do pracy po badaniach psychotechnicznych, które u nas jeszcze niewiele zakładów stosuje, by właściwie dobrać odpowiedniego człowieka do odpowiedniej maszyny i urządzeń. Zmniejszyłaby się również wydatnie ilość pieniędzy, które płacą zakłady pracy po przegranych procesach z pracownikami, bo nie zawsze te zakłady stosują prawo pracy i nie zawsze znają je dostatecznie.</u>
          <u xml:id="u-63.25" who="#RemigiuszBierzanek">Na odcinku specjalistycznego szkolenia użytecznego dla pracowników działów osobowych robimy u nas dopiero pierwsze kroki. Uczestniczę od dwóch lat w rocznym studium dla pracowników kadrowych spółdzielczości i mogę stwierdzić po pierwszym turnusie, że wyniki są bardzo korzystne. Zmniejszyła się ilość zażaleń, procesów, bo pracownicy wyszkoleni załatwiają te sprawy w sposób bardziej właściwy. Chcę także podkreślić z uznaniem inicjatywę niektórych rad narodowych, na przykład płockiej, która we współpracy z naukowcami zorganizowała kurs półroczny dla kadrowców Płocka. Ale to są raczej wyjątki potwierdzające regułę, że sprawy tej nie docenia się u nas i że same działy osobowe, które nieraz z wielką energią realizują akcję „Cały naród uczy się” i kierują pracowników innych działów na szkolenie, same niechętnie tej akcji się poddają. Podam może jeden przykład.</u>
          <u xml:id="u-63.26" who="#RemigiuszBierzanek">Istnieje w Szkole Głównej Planowania i Statystyki jodyny w Polsce kierunek studiów w zakresie ekonomiki pracy, które kończy corocznie około 30 absolwentów. Zdawać by się mogło, że będą oni rozchwytywani w okresie dzisiejszych trudności, jakie czekają nas w zakresie zatrudnienia. W rzeczywistości ani jeden resort nie ustanowił stypendium fundowanego dla studenta tej specjalności, mimo że istnieje wiele stypendiów dla innych kierunków tej szkoły. Niektórzy sobie komentują, że sprawa jest jasna, bo działy osobowe praktycznie decydują o przyznaniu stypendium fundowanego dla innych działów — zgoda, ale dla siebie...? Można by tu sobie zażartować i przypomnieć spostrzeżenie dawnego filozofa, który twierdził, że artykułem, który najlepiej został podzielony pomiędzy ludzi jest rozum, bo nawet ci, których we wszystkich innych sprawach jest najtrudniej zadowolić uważają, że tego artykułu otrzymali ilość wystarczającą. Żart żartem, ale wydaje się, że dobrze byłoby, by chociaż ze względu na powyższe psychologiczne trudności ktoś inny odgórnie podjął odpowiednie decyzje w sprawie fachowego wzmocnienia działów osobowych.</u>
          <u xml:id="u-63.27" who="#RemigiuszBierzanek">Wysoka Izbo! Do roku 1970 w rezultacie zatrudnienia roczników wyżowych liczba osób zawodowo-czynnych w naszym kraju wzrośnie o 10%, podczas gdy ludność wzrośnie o 6%. W tym samym okresie wśród grup zawodowo-czynnych znajdzie się pomad 3 mln młodych ludzi, to jest prawie tyle, co wynosi ludność Norwegii albo 2/3 ludności Danii. Ogromna większość tych ludzi — to będą absolwenci szkół zawodowych, wyższych i innych. O ile w latach 1946–1950 na 100 ludzi, których zatrudnialiśmy w zakładach uspołecznionych przypadało tylko 10 absolwentów szkół, to w latach 1960–1963 było ich już 60, a stosunek ten — jak mówił referent poseł Kuziński — zdaje się na przyszły rok wynosić będzie już 2/3. Nigdy jeszcze u nas tak wielka ilość absolwentów nie wkroczyła na rynek pracy. Tylu ludzi wchodzących w okres działalności gospodarczej — to duże bogactwo i wiele krajów życzyłoby sobie takiego odmłodzenia. Ale rzeczywista wartość tego bogactwa będzie zależała od tego, w jakim stopniu potrafimy je zużytkować, to znaczy, czy właściwie zatrudnimy nadchodzące roczniki, czy potrafimy rozwiązać ten problem pod względem psychologicznym i społecznym w zakresie wprowadzenia ich na stanowiska pracy.</u>
          <u xml:id="u-63.28" who="#RemigiuszBierzanek">Jeden z posłów w czasie wczorajszej dyskusji mówił, że społeczeństwo nasze staje się społeczeństwem nowoczesnym i przemysłowym. Musimy zrobić wszystko, by w jak najwyższym stopniu potrzeby te i wymagania zaspokoić, jeżeli są one uzasadnione.</u>
          <u xml:id="u-63.29" who="#RemigiuszBierzanek">Do wysokiej fali zatrudnienia powinniśmy się wszechstronnie przygotować także na odcinku organizacyjnym, bo tu tkwią wielkie rezerwy. Można by nawet powiedzieć, że grozi nam niebezpieczeństwo, że w wielu wypadkach na skutek nieudolności organizacyjnej zmarnują się bądź nie wykorzystane zostaną w pełni te możliwości, jakie przy ogromnym wysiłku całego narodu zostały czy zostaną stworzone w najbliższych latach na odcinku pomnożenia nowych miejsc pracy przez inwestycje oraz na odcinku nie mniej kosztownej inwestycji w człowieka, to znaczy — wykształcenia zawodowego tylu setek tysięcy ludzi.</u>
          <u xml:id="u-63.30" who="#RemigiuszBierzanek">Rok 1965 jest najbardziej odpowiednim okresem, by jeszcze raz przeanalizować powyższe zagadnienie i by obfity rzut absolwentów na rynek pracy, który nastąpi w drugim półroczu, po zakończeniu roku szkolnego, zastał nasze zakłady pracy i resorty przygotowane do przyjęcia tego rocznika nie tylko w sposób formalny, to znaczy, że jakoś się ich „upchnie” i „odfajkuje”, ale w sposób ekonomicznie pożyteczny i w sposób społecznie odpowiedzialny.</u>
          <u xml:id="u-63.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#CzesławWycech">Głos ma posłanka Marianna Sołtyszewska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#MariannaSołtyszewska">Wysoki Sejmie! Pragnę poruszyć wybrane zagadnienia jakości produkcji rynkowej w aspekcie potrzeb społecznych.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#MariannaSołtyszewska">Obecnie w naszym kraju odbywa się wielka akcja przeglądu produkcji przemysłowej pod kątem nowoczesności. Wiemy, że w ogólnej masie tej produkcji udział artykułów konsumpcyjnych jest bardzo znaczny, a co najważniejsze — mają one zaspokoić podstawowe potrzeby ludności. Z tej racji sprawa jakości tych wyrobów i ich walorów użytkowych musi być równorzędnie traktowana z innymi parametrami techniczno-ekonomicznymi. Jakkolwiek, ogólnie rzecz biorąc, zaopatrzenie rynku w artykuły przemysłowe stale się poprawia, tym niemniej jednak wydaj e się słuszne zwrócić uwagę na bardziej racjonalne programowanie asortymentów produkcji artykułów masowego spożycia.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#MariannaSołtyszewska">Szybki rozwój postępu technicznego w naszym kraju wpływa między innymi na zmianę potrzeb i zmianę struktury popytu. Typowym tutaj przykładem są meble, które należało dostosować do wymagań nowoczesnego budownictwa. W tej dziedzinie dokonał się zasadniczy przełom. Tym niemniej jednak ciągle jeszcze odczuwa się deficyt racjonalnie zaprojektowanych mebli. Na przykład trudno w jednym czasie skompletować takie urządzenie wnętrza, w którym poszczególne elementy byłyby do siebie dopasowane. Świadczyć to może o zbyt powolnym wdrażaniu tych wzorów do produkcji, a może zaplanowano dla nich zbyt krótkie serie.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#MariannaSołtyszewska">W dalszym ciągu odczuwa się brak racjonalnie opracowanego asortymentu artykułów gospodarstwa domowego. Można zadać pytanie, czy potrzebne są na rynku 273 typy naczyń emaliowanych i 148 aluminiowych, podczas gdy wystarczyłby zestaw 12 naczyń logicznie przemyślanych, który zaspokoiłby potrzeby przeciętnej polskiej rodziny. Należy zaznaczyć, że zdecydowana większość garnków ma zbyt cienkie dna, które wybrzuszają się, co powoduje przypalanie potraw i zmniejszenie współczynnika wydajności cieplnej. Brak jest również pewnych asortymentów luźnych naczyń codziennego użytku: jak filiżanki, talerzyki, spodki itp. Przeważają pełne serwisy produkowane w jednolitych wzorach, zarówno pod względem formy, jak i dekoracji. Uniemożliwia to dowolne kompletowanie zestawów w zależności od potrzeb i uzupełnianie ich w razie zniszczenia. Brak jest również naczyń przystosowanych pod względem formy i funkcji do potrzeb dziecka. Fakty te wynikają w dużej mierze z braku dostatecznego rozeznania rzeczywistych potrzeb użytkownika.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#MariannaSołtyszewska">Osobne zagadnienie to artykuły gospodarstwa domowego z tworzyw sztucznych. Ta wielka zdobycz naszego przemysłu chemicznego w zastosowaniu praktycznym w artykułach gospodarstwa domowego nie zdała egzaminu. Podstawowym błędem w tej dziedzinie jest traktowanie tworzyw sztucznych jako surowców zastępczych i wierne odtwarzanie z nich wyrobów produkowanych z surowców tradycyjnych, bez uwzględnienia specyfiki nowych surowców i warunków technologii ich przetwarzania. W wyniku tego wyroby te są nietrwałe w użytkowaniu, łatwo zmieniają kolor i kształt, a przez to są mało estetyczne. Ponadto brak rozeznania tworzywa sztucznego używanego do produkcji tych wyrobów pod względem właściwości fizyczno-chemicznych może powodować zagrożenie toksyczne ludności.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#MariannaSołtyszewska">Bardzo ważnym artykułem jest również sprzęt oświetleniowy. Z uwagi na potrzebę oszczędzania energii świetlnej należy opracować taki sprzęt, który z jednej strony zapewni racjonalne źródło światła, z drugiej zaś oszczędne zużycie energii. Przecież te tradycyjne żyrandole, o tradycyjnych sześciu żarówkach — to marnotrawstwo energii świetlnej, a jednocześnie nie odpowiadają one wysokościowym gabarytom naszego budownictwa mieszkaniowego. Tymczasem widziałam na ostatnich targach krajowych w Poznaniu nowe wzory sprzętu oświetleniowego przedstawione przez radę Wzornictwa i Estetyki Produkcji i zadaję pytanie, dlaczego nie ma ich jeszcze w handlu?</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#MariannaSołtyszewska">W związku ze sprawami, które poruszyłam, nasuwają się następujące uwagi:</u>
          <u xml:id="u-65.7" who="#MariannaSołtyszewska">1) należy dokładniej badać zapotrzebowanie społeczne ludności w powiązaniu z warunkami ekonomicznymi i warunkami życia,</u>
          <u xml:id="u-65.8" who="#MariannaSołtyszewska">2) gałęzie przemysłu produkujące artykuły powszechnego użytku powinny skoncentrować się nie na ilości wzorów, a na ich celowości użytkowej i społecznej;</u>
          <u xml:id="u-65.9" who="#MariannaSołtyszewska">3) należy zwrócić większą uwagę na jakość artykułów masowego spożycia; poważną rolę odegrać tu mogą Biuro Znaku Jakości i Komitet do Spraw Gospodarstwa Dolinowego;</u>
          <u xml:id="u-65.10" who="#MariannaSołtyszewska">4) należy wzmocnić oddziaływanie Rady Wzornictwa i Estetyki Produkcji w kierunku szybkiego wprowadzenia do produkcji wzorów łączących w sobie elementy estetyki z cechami umożliwiającymi racjonalne spełnianie określonych funkcji.</u>
          <u xml:id="u-65.11" who="#MariannaSołtyszewska">Jestem przekonana, że wypełnienie tych warunków przyczyni się do lepszego zaopatrzenia rynku z punktu widzenia potrzeb społecznych.</u>
          <u xml:id="u-65.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Teofil Głowacki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#TeofilGłowacki">Wysoki Sejmie! Na szybki rozwój upowszechnienia kultury w naszym kraju wskazał już w swym wystąpieniu mój przedmówca, poseł Kraśko. Rozwój ten wyraża się między innymi we wskaźnikach planu na rok 1965. Plan przewiduje na przykład, że liczba książek, które zamierzamy wydać w roku 1965, wyniesie 100.207 tys. egzemplarzy, co stanowi wzrost o 13,4% w stosunku do planu na rok 1964. W tym literatura piękna wzrośnie z 11.600 tys. egzemplarzy do 13.540 tys. czyli wzrost w stosunku do założeń planowych wyniesie 19,5%.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#TeofilGłowacki">Nastąpił dynamiczny wzrost — zwłaszcza w ostatnich latach — zapotrzebowania na prasę codzienną i periodyczną, a wzrostu tego nie zahamowało, i jak widać nie zahamuje, upowszechniające się coraz bardziej radio i telewizja. To samo możemy powiedzieć o dziedzinie upowszechnienia filmu, muzyki, i sztuki scenicznej itp.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#TeofilGłowacki">Olbrzymi popyt na książkę i prasę — zjawisko nader pozytywne — może być zaspokojony tylko przez odpowiednią rozbudowę odpowiedniej bazy przemysłowej, a więc rozbudowę przemysłu papierniczego oraz przemysłu poligraficznego, przez rozbudowę i unowocześnienie istniejących zakładów poligraficznych oraz przez budowę nowych.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#TeofilGłowacki">W swym krótkim wystąpieniu chciałbym powiedzieć kilka uwag na temat przemysłu poligraficznego. Nie od rzeczy będzie — w roku 20-lecia Polski Ludowej przypomnieć, że przemysł poligraficzny został u nas odbudowany jak najdosłowniej z gruzów. Pod obstrzałem cofającej się armii hitlerowskiej demontowano maszyny drukarskie w Dębicy, by przewieźć je do Lublina, gdzie budowano pośpiesznie nową drukarnię. Już w grudniu wychodziły w niej 3 dzienniki i kilka periodyków. Wraz z wyzwalaniem nowych terenów wydobywano z gruzów maszyny drukarskie, oczyszczano je z rdzy, montowano, by ponownie służyły człowiekowi czytającemu. W okresie planu 3-letniego wydobyto z gruzów 851 różnych maszyn drukarskich w 67 miejscowościach i po remoncie oddano je do użytku. Dziś posiadamy 665 zakładów poligraficznych, w tym 118 dużych zakładów podstawowych, zaspokajających podstawowe potrzeby w zakresie usług poligraficznych w kraju — druk książek, gazet, czasopism i akcydensów w skali centralnej — zakładów w których postęp techniczny zdobywa sobie z roku na rok coraz więcej należnego mu miejsca.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#TeofilGłowacki">Zasadniczy trzon przemysłu poligraficznego tworzą zakłady podporządkowane Ministerstwu Kultury i Sztuki. Wartość produkcji zakładów Ministerstwa Kultury i Sztuki stanowi 52% wartości globalnej tego przemysłu, stan zatrudnienia — 44,8% całej poligrafii. Drugim co do wielkości zatrudnienia zgrupowaniem drukarń są zakłady Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy, dające 10% produkcji globalnej, a następnie RSW „Prasa” — 17% produkcji globalnej. Reszta należy do 28 gestorów, głównie do poszczególnych resortów.</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#TeofilGłowacki">Aczkolwiek w stosunku do przypomnianego przeze mnie punktu wyjściowego zrobiono niemało, to jednak wskutek wszechstronnego rozwoju naszego państwa, tudzież olbrzymiego wzrostu upowszechnienia kultury — stanu naszego przemysłu poligraficznego nie można uważać za zadowalający. Nasze zakłady poligraficzne wymagają stałych nakładów inwestycyjnych na rozbudowę pomieszczeń, na zakup nowych maszyn drukarskich, na urządzenia pomocnicze, na produkcję materiałów pomocniczych, na przykład farb itd. Rozumie to dobrze resort, rozumie Sejm i rząd. Na ten cel, na inwestycje w przemyśle poligraficznym, przeznacza się rok rocznie znaczne kwoty. Plan inwestycyjny przemysłu poligraficznego w części pozostającej w nadzorze Ministerstwa Kultury i Sztuki, opracowany po wnikliwej analizie trudnej sytuacji, przewidywał limit na bieżącą pięciolatkę w wysokości 896,6 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#TeofilGłowacki">Niestety, w wyniku korekty planu inwestycyjnego limit ten uległ zmniejszeniu do 656,5 mln zł. Wskutek tego kilka bardzo potrzebnych inwestycji musiało ulec skreśleniu, takich jak rozbudowa Gdańskich Zakładów Graficznych, Wrocławskie Warsztaty Naprawy Maszyn Drukarskich, budowa fabryki farb graficznych w Wołominie.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#TeofilGłowacki">Mimo tych trudności plan produkcji globalnej tego przemysłu, limitowany zresztą wielkością puli przydzielonego podstawowego surowca — papieru — został nie tylko wykonany, ale i przekroczony.</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#TeofilGłowacki">Na uwagę zasługuje fakt, że wykonawstwu rocznych zadań towarzyszył wzrost wartości produkcji, wyprzedzający wzrost funduszu płac. Podczas gdy w 1960 r. nakład funduszu płac wynosił 404 zł na 1000 zł wartości produkcji towarowej, to w 1964 r. wynosi on 347 zł, a więc 85,9% i stanowi w okresie 4 lat o poprawie wyników o 14,1%.</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#TeofilGłowacki">Dzięki wprowadzeniu szybkobieżnych maszyn, zautomatyzowaniu niektórych faz produkcyjnych, szczególnie w przygotowalni typograficznej, oraz dzięki postępowi w organizacji produkcji uzyskano na przestrzeni omawianego okresu lat 1960–1964 wzrost wydajności pracy robotników produkcyjnych o 21% w wartości produkcji towarowej.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#TeofilGłowacki">Aczkolwiek kontrola NIK wskazuje, że w poszczególnych zakładach tego przemysłu istnieją jeszcze znaczne rezerwy, to jednak trzeba stwierdzić, że realizacji tych zadań towarzyszyły nieustannie pokonywane trudności. Trudności te — głównie niedostateczna wciąż ilość nowoczesnych maszyn i urządzeń, ciasnota w zakładach, brak dostatecznej ilości wykwalifikowanej kadry — są stopniowo usuwane, a szybkość ich usuwania zależy przede wszystkim od wysokości nakładów inwestycyjnych, od wysokości kwot przeznaczonych na zakup nowych maszyn i urządzeń zarówno w krajach socjalistycznych, jak i kapitalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#TeofilGłowacki">Plan przewiduje na inwestycje w roku bieżącym 141,5 mln zł, a w 1965 r. — 151 mln zł. Projekt planu inwestycyjnego na lata 1966–1970, stanowiący o perspektywie rozwoju przemysłu poligraficznego, wychodzi z sumy 140 mln zł w 1966 r., wzrastając stopniowo do kwoty 170 mln zł w 1970 r., stanowiąc razem kwotę 729 mln zł dla przyszłej pięciolatki. Nakłady na zakup maszyn i urządzeń wynoszą na ten okres 381,2 mln zł. Jest to — moim zdaniem — program minimalny, jeśli chodzi o tę dziedzinę naszej gospodarki wobec dużych aktualnych potrzeb przemysłu poligraficznego i wzrastających stale potrzeb odbiorcy. Bo trzeba tu przypomnieć, że nie mówiąc o wszelkiego typu akcydensach, druku opakowań etc., projekt planu wydawniczego w zakresie produkcji książek ma wynosić w 1966 r. — 100 mln egzemplarzy, ale w 1970 r. — 143 mln egzemplarzy. Liczba zaś egzemplarzy czasopism ma wzrosnąć według założeń o 26,8%, a gazet o 29,5%.</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#TeofilGłowacki">Dodać również trzeba, że w niewątpliwym związku ze stałym podnoszeniem szaty graficznej książki polskiej, z takimi osiągnięciami, jak druk Wielkiej Encyklopedii Powszechnej, Geografii Powszechnej, Historii Powszechnej, dużej ilości słowników, leksykonów i encyklopedii technicznych oraz wielu cennych pozycji albumowych w łączonych technikach, na wysokim poziomie jakościowym — wzrosło zainteresowanie naszą książką, jak i naszą poligrafią za granicą.</u>
          <u xml:id="u-67.13" who="#TeofilGłowacki">Eksport książek i nut polskich wzrósł za okres lat 1957–1964 ośmiokrotnie, przy czym stałą tendencję zwyżkową wykazuje eksport książek i nut oraz specjalnej produkcji poligraficznej i usług poligraficznych do krajów kapitalistycznych, co nam przynosi cenne dewizy. Toteż, o ile przewidziany limit na inwestycje w przemyśle poligraficznym na rok 1965 w wysokości 151 mln zł nie budzi ze względów zrozumiałych zastrzeżeń, to wydaje się, że wskaźniki przyszłego planu 5-letniego, dotyczące budowy i rozbudowy drukarń oraz limitów przeznaczonych na zakup maszyn i urządzeń, powinny być jeszcze wnikliwiej przeanalizowane pod kątem zarówno efektów ekonomicznych, jak i korzyści politycznych.</u>
          <u xml:id="u-67.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Jarosław Iwaszkiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#JarosławIwaszkiewicz">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo! Bardzo się cieszę, że mój przedmówca podał tutaj kilka danych bardzo optymistycznych, zwłaszcza te 100 mln i 140 milionów tomów brzmią pocieszająco, bo to proszę Kolegów Posłów, jest tak, że jak się tutaj mówi o przemyśle ciężkim czy przemyśle lekkim, czy nawet o rolnictwie, to słyszymy same pozytywy, kiedy zaś przychodzi do mówienia o kulturze, to są najczęściej narzekania.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#JarosławIwaszkiewicz">Obciąłbym i ja także powiedzieć parę słów pozytywnych o kulturze. Kiedy ja mówię kultura, to oczywiście jest to raczej sztuka — literatura, muzyka, malarstwo, teatr, dziedziny, które są mnie najbliższe. Nie będę mówił tutaj o sprawach naukowych czy o architekturze na przykład. Więc chciałbym powiedzieć parę słów o kulturze. W Warszawie, wydaje się, że z kulturą są same kłopoty. A to chcą więcej papieru, to mają jakieś niesłuszne skargi na Urząd Kontroli Prasy, a to jedno, a to drugie, a to trzecie. Tymczasem są to rzeczy drobne i przelotne, podczas kiedy rozwój kultury naszej wzrasta stopniowo i w ciągu ostatnich 20 lat dokonało się bardzo dużo. Wystarczy pojechać za granicę, na Zachód i Wschód, by zobaczyć, jakim szacunkiem i zainteresowaniem jest otoczona nasza sztuka, nasza literatura. Nie potrzeba wyjeżdżać za granicę, bo jeżeli się widzi tutaj „Illustrated London News” z olbrzymią rozkładówką, z fotografiami, ze zdjęciami z nowego filmu Kawalerowicza, z niesłychanie pochlebną wzmianką o filmie polskim, jeżeli przegląda się wrogie w zasadzie nam pismo „Preuves”, gdzie w ostatnim numerze jest artykuł o muzyce polskiej, jakiego jeszcze żaden Polak nie napisał, tak entuzjastyczny, to można sprawdzić, jakie jest znaczenie tych wszystkich spraw.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#JarosławIwaszkiewicz">Ale to jest — że tak powiem — góra. Niestety, sprawy przedstawiają się trochę inaczej, kiedy się zejdzie w tak zwany teren, czy — jak to się dawniej za moich czasów mówiło — prowincję. Tam już jest gorzej. I tutaj — wśród tych bardzo szczegółowych wypowiedzi moich poprzedników — może moja wypowiedź zabrzmi trochę ogólnikowo, ale pewne frazesy, pewne ogólniki trzeba koniecznie powtarzać, aby tam na dole, w powiatowych i gminnych radach narodowych, zrozumiano i doceniono całe znaczenie kultury. W radach narodowych, nawet wojewódzkich, nie jest dobrze z tą sprawą. Łączenie wydziałów oświaty z wydziałami kultury i w ogóle spychanie spraw kulturalnych na margines, to są rzeczy bardzo przykre.</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#JarosławIwaszkiewicz">Ale nie tylko od rad narodowych zależy popieranie kultury, wznoszenie jej na należne miejsce. Mnie się zdaje, że tutaj mają dużo do zrobienia zakłady przemysłowe. Mieliśmy takie przykłady niedawno na festiwalu oper polskich w Poznaniu. Przyjechało wiele teatrów, każdy teatr był pod opieką jednego z poznańskich zakładów pracy. To dało znakomite rezultaty. Tak samo, na przykład, kopalnia siarki w Tarnobrzegu odbudowała swoim kosztem pałac w Baranowie, ten jeden z największych klejnotów renesansu. Jakież to jest pocieszające, kiedy się widzi, że sprawy kulturalne i sprawy czysto techniczne łączy się, buduje się to, co jest prawdziwą kulturą. Prawdziwą kulturą jest połączenie technologii z prawdziwym humanizmem.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#JarosławIwaszkiewicz">Otóż nie wszędzie tak jest. Dam na przykład moje miasto Sandomierz. Jest tam rozpaczliwa sytuacja. Prawy brzeg z lewym nie mogą się pogodzić. Na prawym brzegu wyrosła wspaniała szklana huta, podług wzorów amerykańskich całkowicie zmechanizowana, zaczęła produkcję szkła, która obejmie 70% całej produkcji polskiej szkła, a na lewym brzegu jest zapadające się miasteczko, które okazało się całe podkopane piwnicami. Te piwnice zapadają się. Latami walczyliśmy o ewakuację więzienia z zamku w Sandomierzu. Ta ewakuacja przed kilku laty odbyła się. Zaraz potem zrobiła się katastrofa, bo dopóki siedzieli więźniowie, to przynajmniej dachy reperowali tam bezpłatnie, a teraz zamek się zapada i prawy brzeg z lewym kłóci się o to, gdzie ma być dom kultury. Dom kultury musi być wspólny dla prawego i lewego brzegu. Musi lewy brzeg wybaczyć prawemu, że zepsuł cały pejzaż tą hutą. Musi huta przyjść do Sandomierza miasta, żeby się wpływ huty zaznaczył nie tylko w tym, że pracujący tam amerykańscy majstrowie nauczyli się w Sandomierzu pić wódkę, i to jest jedyna korzyść z tego miasteczka, jaką przynosi hucie. To są te sprawy zrównoważenia, połączenia tych przeciwstawnych pozornie spraw, które byłoby osiągnąć najtrudniej i których osiągnięcie byłoby rzeczą najważniejszą. Mnie się zdaje, że tutaj oczywiście gra rolę jakieś niedocenianie spraw kultury, a przecież nie dosyć jest powiedzieć, że kultura jest ważną rzeczą, ale kultura jest koroną, nie tylko koroną życia naszego, ale jest elementem spajającym, elementem budującym i trudno byłoby wyobrazić sobie budowę socjalizmu bez budowy człowieka, budowy człowieka pełnego, człowieka homo faber i homo sapiens, którzy połączeni dadzą to, do czego wszyscy dążymy.</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Kazimierz Kopecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#KazimierzKopecki">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo! Z dziedziny kultury musimy się przerzucić w dziedzinę energetyki. Przemówienie posła Nocunia zwróciło uwagę Wysokiej Izby na szereg problemów energetycznych. Pozbawiło mnie to, jako zawodowego energetyka, paru interesujących tematów, ale to nic nie szkodzi, gdyż w zasadzie podzielam punkt widzenia posła Nocunia, a ze spraw przede wszystkim mnie interesujących obciąłbym szczególnie zaakcentować tę część słusznych jego uwag, które dotyczyły potrzeby budowy elektrowni pompowo-szczytowych i dalszego rozwoju zdalnego ogrzewania miast przez budowę elektrociepłowni i sieci ciepłowniczych.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#KazimierzKopecki">Ale dzisiaj zajmę się tematem, jaki jest specjalnie aktualny w Polsce, a dość zapomniany, jest nim gazownictwo. Temat to bardzo interesujący nie tylko dla osób odpowiedzialnych za rozwój naszej bazy paliwowo-energetycznej, ale także dla najszerszych kół obywateli. Gaz dla ludności — to pokrycie pierwszej potrzeby, umożliwienie budownictwa mieszkaniowego i stworzenie właściwych warunków bytu dla kobiety pracującej, najbardziej ekonomiczny nośnik energii, jeżeli chodzi o pewne cele, zwłaszcza przygotowanie posiłków; gaz w przemyśle jest niezbędnym surowcem i paliwem, które umożliwiają automatyzację, polepszenie jakości produktu i postęp techniczny. Obok zdalnego ciepłownictwa gaz jest drugim z kolei środkiem do ograniczenia spożycie deficytowego węgla grubego i zmniejszenia zadymiania miast. Polska jest krajem pod względem zastosowania gazu bardzo zacofanym, ma 2–3 razy mniejsze spożycie gazu na głowę mieszkańca, a 3–5 razy mniejsze spożycie dla celów komunalno-bytowych niż kraje takie, jak Związek Radziecki, Francja, Wielka Brytania i inne uprzemysłowione kraje.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#KazimierzKopecki">W naszym kraju w tej chwili jest zaopatrywane w gaz, i to nie zawsze w sposób dostateczny, zaledwie około 25% ludności, a miarą wielkiego napięcia staniu obecnego jest 40 tys. nie zrealizowanych zgłoszeń na dostawę gazu ciekłego w samych tylko trzech województwach północnych.</u>
          <u xml:id="u-71.3" who="#KazimierzKopecki">Prawie zerowy jest stan zgazyfikowania wsi, tutaj głównie chodzi o tak zwany gaz bezprzewodowy — w butlach. Gaz na wsi może na równi z elektryfikacją, radiem i telewizją przyczynić się do zrównania warunków bytowych i kulturalnych wsi i, miasta, a przede wszystkim przyczynić się do podniesienia gospodarki hodowlanej wsi.</u>
          <u xml:id="u-71.4" who="#KazimierzKopecki">Niezależnie od tych braków natury ogólnej, utrzymuje się stale jaskrawa dysproporcja w stanie zgazyfikowania przewodowego poszczególnych obszarów kraju. Mamy Polskę A i B pod tym względem. I tak na przykład, w województwie poznańskim czynnych jest około 35 gazowni, a w województwie warszawskim nie ma żadnej i żadne miasto nie jest zgazyfikowane.</u>
          <u xml:id="u-71.5" who="#KazimierzKopecki">Istniejące gazownie są w wielu wypadkach całkowicie przestarzałe, są wśród nich 70–80-letnie staruszki, niektóre produkują do pięciu razy drożej, niż cena sprzedażna gazu, a 70% lokalnych gazowni to obiekty nieodpowiednie, o produkcji nie przekraczającej 2 mln m3 na rok, gdy dziś buduje się gazownie okręgowe o produkcji 1.200–2 mln m3 na rok, jak Schwarze Pumpe w NRD, Użina w CSRS.</u>
          <u xml:id="u-71.6" who="#KazimierzKopecki">W wielu miastach sieci gazowe są przestarzałe, zużyte, i niewystarczające. Wszystko to prowadzi do ogromnych trudności w zaopatrzeniu ludności w ten tak niezbędny gaz.</u>
          <u xml:id="u-71.7" who="#KazimierzKopecki">Jeżeli chodzi o przemysł, to wskutek braku rurociągów i zbiorników występuje marnotrawienie gazu koksowniczego i ziemnego.</u>
          <u xml:id="u-71.8" who="#KazimierzKopecki">Ten ostatni, na przykład, jest zużywany w poważnych ilościach do celów spalania pod kotłami, gdzie zastępuje 2–3 razy tańszy i dostępny obecnie w dostatecznej ilości miał węglowy, w czasie gdy gazu tego nie ma w wielu miastach.</u>
          <u xml:id="u-71.9" who="#KazimierzKopecki">Obywatel Minister Górnictwa i Energetyki, w swej cennej odpowiedzi na moje wystąpienie przed rokiem, obiecał zlikwidować te anomalia dopiero w roku 1970, podczas gdy na razie te ilości gazu spalanego pod kotłami rosną (252, 326, 378 mln m3 w latach 1953–1964–1965). A z nimi rosną straty cennego i szlachetnego surowca.</u>
          <u xml:id="u-71.10" who="#KazimierzKopecki">Wreszcie przemysł gazowniczy, który na pewno zrobił wielkie, choć z braku środków jeszcze niedostateczne postępy w ostatnich latach, boryka się z poważnymi trudnościami odnośnie do przygotowania kadr. Brak odpowiednich szkół średnich zawodowych, brak specjalizacji na wyższych uczelniach powoduje, że stan kwalifikowanych kadr technicznych wynosi około 1/3–1/2 stanu zapotrzebowania. Brak też tych podstaw naukowych w rozwoju systemu energetyczno-gazowniczego, jaki w stosunku do elektro-energetyki stworzył w ubiegłych latach Komitet Elektryfikacji Polski Polskiej Akademii Nauk. Wszystko to wymaga natychmiastowej pomocy i poprawy, a dotyczy to zarówno gazu tak zwanego przewodowego, jak i gazu tak zwanego bezprzewodowego ciekłego, którego dystrybucja w Polsce stanowi poważną bolączkę.</u>
          <u xml:id="u-71.11" who="#KazimierzKopecki">Gazyfikacja gazem ciekłym jest składową częścią gazyfikacji w ogóle i przygotowuje gazyfikację przewodową tam, gdzie ona jest chwilowo zbyt droga lub technicznie niemożliwa. Ale nie jest tak obecnie, gdyż jest ona zorganizowana źle, czego wynikiem jest niedostateczne zaopatrzenie ludności i wysokie koszty dystrybucji, a skutkiem czego obecna cena detaliczna gazu ciekłego jest o co najmniej 40% za wysoka.</u>
          <u xml:id="u-71.12" who="#KazimierzKopecki">Gazyfikacją bezprzewodową zajmuje się dziś parę resortów i organizacje spółdzielcze. W praktyce „zajmowanie” to nie wychodzi nikomu na zdrowie, a najmniej chyba gazyfikacji jako takiej. Co prawda uchwała Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z dnia 27 maja 1964 r. w sprawie wytycznych do 5-letniego planu gospodarki narodowej stara się częściowo zaradzić temu i przewiduje powierzenie opracowania planu rozwoju gazyfikacji bezprzewodowej w latach 1966–1970 Ministerstwu Gospodarki Komunalnej. Decyzja ta wydaje się być tymczasowa, napotykała bowiem na negatywną krytykę ze strony instytucji i organizacji fachowych, gdyż miałaby oznaczać powierzenie organizacji tej części gazo-energetyki, jaką reprezentuje gazownictwo bezprzewodowe, gospodarce komunalnej, na pewno wysoce odpowiedzialnemu resortowi, ale chyba nie wyspecjalizowanemu gestorowi gazyfikacji, Ponadto w dotychczasowych pracach nad tym problemem zaczynamy wychodzić nie od potrzeb gospodarki, nie od potrzeb ludności i przemysłu, lecz od ilości gazu ciekłego, stawianego do dyspozycji przez naszą chemię — podczas gdy import tego produktu, w zamian za eksport równoważnej ilości zaoszczędzonego węgla grubego, jest operacją bardzo wysokiej efektywności oraz powinien wchodzić w rachubę przy sporządzaniu planu. Gaz ciekły nie jest produktem ubocznym, nie jest produktem odpadkowym, problem gazownictwa bezprzewodowego nie jest problemem podrzędnym i drugoplanowym.</u>
          <u xml:id="u-71.13" who="#KazimierzKopecki">Kończąc to krótkie i z konieczności bardzo nie wyczerpujące omówienie, w którym streściłem dyskusję przeprowadzoną w sejmowej Komisji Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa, obciąłbym zaapelować o jak najszybsze i najbardziej skuteczne ustosunkowanie się prezydium rządu do dezyderatu naszej Komisji, uchwalonego w czasie tej dyskusji budżetowej, który zmierzał do tego, by:</u>
          <u xml:id="u-71.14" who="#KazimierzKopecki">Po pierwsze — powierzyć Ministrowi Górnictwa i Energetyki, który dysponuje fachowym czynnikiem organizacji energetyki gazowej w Polsce, jakim jest Zjednoczenie Przemysłu Gazowniczego, opracowanie pełnego perspektywicznego planu rozwoju gazownictwa zarówno przewodowego, jak i bezprzewodowego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-71.15" who="#KazimierzKopecki">Plan ten przewidywałby budowę sieci gazokoksowni okręgowych, rurociągów dalekonośnych, zbiorników podziemnych, przetłoczni, rozlewni gazu ciekłego i innych urządzeń stanowiących kręgosłup polskiego systemu gazo-energetycznego, który musi powstać tak, jak przed wielu laty powstał polski system elektro-energetyczny, który musi przewidywać stopniową likwidację przestarzałych gazowni lokalnych, mechanizację i automatyzację procesów wytwarzania i przesyłki zarówno gazu przewodowego, jak i bezprzewodowego, wreszcie — musi przewidywać plan szkolenia potrzebnych kadr.</u>
          <u xml:id="u-71.16" who="#KazimierzKopecki">Po drugie — przedsięwziąć w formie odpowiedniej uchwały kroki potrzebne do realizacji tego planu.</u>
          <u xml:id="u-71.17" who="#KazimierzKopecki">Wysoka Izbo! Przedstawiłem sprawę, z którą każdy z nas spotyka się na co dzień i to w najbardziej aktualnej i sprawdzalnej postaci. W całokształcie kompleksowo rozwijającej się gospodarki naszego kraju jest to rzecz, która mimo wszelkich wysiłków wyraźnie nie nadąża, która hamuje postęp w naszym kraju. Konieczne są środki, które w przededniu nowego planu 5-letniego stworzą dyrektywy pod optymalny z punktu widzenia całości gospodarki rozwój tak ważnej gałęzi, jaką jest energetyka gazowa.</u>
          <u xml:id="u-71.18" who="#KazimierzKopecki">Dlatego chciałbym apelować do Wysokiej Izby o najskuteczniejsze poparcie omówionego dezyderatu. Ze swej strony wierzę, że będzie on w możliwie najkrótszym czasie zrealizowany.</u>
          <u xml:id="u-71.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Konstanty Nadratowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#KonstantyNadratowski">Wysoki Sejmie! Szczególny nacisk chcę położyć na trudności napotykane przez rolników, kółka rolnicze i POM przy remontach traktorów i maszyn rolniczych, ze względu na brak części zamiennych. Wiemy o tym, że wieś wykorzystując Fundusz Rozwoju Rolnictwa nabywa coraz więcej traktorów i maszyn towarzyszących. Z każdym rokiem rosną nakłady własne rolników na kupno maszyn rolniczych trakcji konnej i motorowej, w każdym roku rośnie zapotrzebowanie na te maszyny. W naszym kraju w chwili obecnej mało mamy takich wsi, gdzie by nie dotarł jeszcze traktor i maszyny rolnicze, szczególnie takie, jak kopaczki, żniwiarki, kosiarki i inne powszechnie używane. Podaż maszyn i traktorów na rynek wewnętrzny stale wzrasta i polepsza się jakość produkowanego przez przemysł sprzętu. Ale wciąż jeszcze są wypadki, że sprzęt ten ma poważne braki i nie nadaje się po zakupieniu do użytku. Dla przykładu przytoczę, że Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Mławie otrzymał z rozdzielnika 17 maszyn omletowych typu MSC-6 i MSC-7. Z tych 17 sztuk tylko 5 nadawało się do bezpośredniego użytku, pozostałe miały ugięte wały i po zakupieniu trzeba było zaraz oddać je do remontu. Na wymianę wałów trzeba było czekać kilka tygodni. Przyczyna? Brak części wymiennych — w tym wypadku wałów. Przykładów takich jest więcej. Dlatego też projektowany przez resort przemysłu ciężkiego wzrost produkcji części zamiennych o 78% w stosunku do roku 1964, uważam za bardzo słuszny.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#KonstantyNadratowski">Części zamienne są do chwili obecnej główną bolączką zakładów naprawczych ciągników i maszyn. Najbardziej uwidaczniają się tu braki takich części zamiennych do ciągników produkcji krajowej „Ursus” C-325 i C-328, jak: łożyska przedniego zawieszenia, segmenty pomp wtryskowych i półosi. W ciągniku „Ursus” C-45 szczególnie występują braki w postaci głowic półosi. Należałoby również usprawnić naprawy ciągników produkcji zagranicznej przez dostarczenie odpowiednich części wymiennych, gdyż te ciągniki mają rekordową ilość godzin w warsztatach naprawczych. Do takich szczególnie należą „Super-Zetor” i „Super-Major”. Do traktorów tych brakuje części takich, jak: segmenty pompy wtryskowej i sprzęgiełka pompy wtryskowej, łożysk różnego wymiaru, trakcji cylindrowych, tłoków. Braki te powodują długotrwałe przestoje ciągników w warsztatach POM.</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#KonstantyNadratowski">Innym problemem występującym na wsi jest małe zaspokojenie potrzeb wsi w zakresie maszyn rolniczych trakcji konnej, a szczególnie kopaczek, opielaczy, żniwiarek, kosiarek, wałów kruszących i ugniatających. Kopaczki traktorowe elewatorowe czy gwiaździste są niezbyt wysokiej jakości i tylko niewiele kółek rolniczych, które te kopaczki nabyły, może świadczyć w tym zakresie usługi rolnikom. Z dalszych trudności występujących na wsi odczuwa się brak innych potrzebnych materiałów i przedmiotów do pracy w gospodarstwie. Powszechnie odczuwa się brak gwoździ 3-calowych, dźwigarów do welbunku budynków wiejskich.</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#KonstantyNadratowski">Chciałbym zaproponować, aby przemysł nasz zwracał większą uwagę na jakość produkowanych maszyn i części zamiennych, jak również na zwiększenie produkcji innych materiałów potrzebnych w gospodarstwie wiejskim. Wymagać to będzie między innymi zwiększenia zainteresowania materialnego przedsiębiorstw przemysłowych w produkcji maszyn i narzędzi rolniczych oraz części zamiennych odpowiedniej jakości i w odpowiednim asortymencie. Wymagać to też będzie odpowiedniego oddziaływania handlu na jakość i asortyment produkcji przemysłowej. Handel musi przekazywać uwagi i opinie użytkowników sprzętu do przemysłu, jak również zaostrzyć kontrolę techniczną odbioru maszyn celem niedopuszczenia do sprzedaży maszyn i narzędzi mających usterki techniczne i wykonawcze.</u>
          <u xml:id="u-73.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Kazimierz Kotwica.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#KazimierzKotwica">Wysoki Sejmie! Projekt Narodowego Planu Gospodarczego na rok 1965 przewiduje — zgodnie z uchwałami IV Zjazdu Partii — poważny wzrost nakładów na prace geologiczne i poszukiwawcze. Szczególnie duży wzrost nastąpi w odniesieniu do poszukiwań nowych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. W odniesieniu do tych ostatnich wzrost ten wyraża się liczbą 27% w stosunku do wierceń poszukiwawczych i 41% w stosunku do wierceń eksploatacyjnych. Ten poważny rozwój wierceń prowadzony jest w celu lepszego rozpoznania zagospodarowanych już złóż oraz określenia dalszych kierunków poszukiwań, które stworzyłyby możliwości rozszerzenia bazy surowcowej w stopniu odpowiadającym założonym proporcjom wzrostu wydobycia w latach przyszłej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#KazimierzKotwica">W jakim więc stopniu krajowy przemysł, produkujący maszyny i urządzenia dla potrzeb wiertnictwa, zaspokaja te wzrastające z roku na rok potrzeby? Przemysł ten w okresie międzywojennym praktycznie w Polsce w ogóle nie istniał. Jego rozwój nastąpił dopiero w okresie minionego 20-lecia, w którym przerodził się on z warsztatów remontowych na zakłady produkujące nowoczesne urządzenia, jakością nie wiele ustępujące, a w niektórych wypadkach nawet przewyższającej jakość sprzętu zagranicznego. Obecny potencjał produkcyjny pozwala na zaspokojenie zaledwie około 50% potrzeb przemysłu wiertniczego: pozostałe 50% stanowi import i to import bardzo drogi, który w roku przyszłym wzrośnie jeszcze o dalsze 76%. Przeliczenia dokonane w przedsiębiorstwach wiertniczych wykazują, że odwierty dokonywane przy pomocy Sprzętu importowanego są wielokrotnie droższe, niż prowadzone na sprzęcie krajowym.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#KazimierzKotwica">W związku z rozwojem prac poszukiwawczych zaistniała więc konieczność opracowania planu rozwoju bazy, stanowiącej własne zaplecze techniczne dla przemysłu wiertniczego.</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#KazimierzKotwica">Uchwała IV Zjazdu Partii i ostatnio podpisana umowa w sprawie pomocy radzieckiej w zakresie poszukiwań, stworzyły wyraźny kierunek dalszej ich aktywizacji. Resort Górnictwa i Energetyki opracował projekt dokumentu, w którym sprecyzowano rozwój bazy technicznej w takim stopniu, by drogi import ograniczyć tylko do niezbędnego minimum. Przewiduje się modernizację Fabryki Narzędzi Wiertniczych w Krakowie oraz poważną rozbudowę Fabryki Maszyn i Sprzętu Wiertniczego „Glinik” w Gorlicach. Opracowanie tego projektu poprzedzone było wielomiesięczną dyskusją w zakładach. W jej to wyniku stwierdzono, że na przykład tylko w Glinickiej Fabryce Maszyn Wiertniczych przy pewnych nieznacznych przesunięciach, bez wzrostu nakładów inwestycyjnych, można będzie otrzymać dodatkową produkcję antyimportową wartości około 650 mln zł w przyszłej pięciolatce.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#KazimierzKotwica">Szybkie wydanie tego dokumentu w formie uchwały Rady Ministrów spowodowałoby właściwe przygotowanie bazy technicznej do czekających nas ogromnych zadań w tym zakresie w następnej pięciolatce. I o taką właśnie decyzję apeluję do towarzysza Premiera.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#KazimierzKotwica">Poważny problem dla całego naszego przemysłu maszyn górniczych stanowi terminowe zabezpieczenie dostaw materiałowych w odpowiednich ilościach i jakości. Przemysł ten dziś już okrzepł; ma poważnie rozbudowane biura konstrukcyjne, dobrą kadrę techniczną i możliwości produkcyjne. O wysokiej jakości waszych maszyn górniczych świadczy najlepiej fakt systematycznie wzrastającego eksportu nie tylko pewnych typów maszyn, ale pełnych obiektów przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#KazimierzKotwica">Plany rozwoju techniki w tym przemyśle przewidują dalsze unowocześnienie produkowanych maszyn oraz znaczne skrócenie cykli uruchomienia. Następuje to poprzez szerokie wprowadzanie normalizacji, unifikacji oraz typizacji produkcji. Niestety jednak, stosowanie normalizacji zamiast przyśpieszyć — opóźnia cykle uruchomienia produkcji. Powodem tego jest brak części normalnych na rynku i w związku z tym trudności w ich otrzymaniu. Podam tu jako przykład uruchomienie produkcji tak bardzo potrzebnych dla geologii mało średnicowych wiertnic do celów poszukiwawczych. Zastosowanie tego typu wiertnic spowoduje nie tylko znaczne obniżenie kosztów wiercenia, ale zmniejszy również w poważnym stopniu zużycie drogiej i deficytowej stali na przewody wiertnicze. W wiertnicach tych konstruktorzy zastosowali części samochodowe, których na rynku otrzymać było nie sposób. Powodowało to moc wzajemnej korespondencji między dostawcą a producentem, a przede wszystkim prawie roczne opóźnienie w wykonaniu prototypów rozwiązane dopiero poleceniem towarzysza Wicepremiera.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#KazimierzKotwica">Minister Przemysłu Ciężkiego wydał w roku bieżącym zarządzenie, ustalające tryb dostaw materiałowych dla wykonawstwa prototypów w resorcie przemysłu ciężkiego. Ustalono w nim, że zamówienia na wykonanie prototypów powinny być przyjmowane jako priorytetowe i jako takie pilnie powinny być realizowane. Ponieważ produkcja przemysłu ciężkiego wywiera wpływ na dokonujący się postęp techniczny w innych gałęziach przemysłu, wnioskuję, by zarządzenie to rozszerzyć z mocą obowiązującą wszystkie zakłady podległe innym resortom, które wykonują nowe prototypy maszyn i urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#KazimierzKotwica">Odrębny problem dla przemysłu naftowego — coraz bardziej się rozwijającego z ogromną perspektywą w przyszłej pięciolatce — stanowi brak odpowiednio wyposażonej bazy remontowej. Sytuację tę pogarsza jeszcze fakt posiadania przez nasz przemysł bardzo zróżnicowanego parku maszyn i urządzeń wiertniczych. Stąd wypływa konieczność znacznego rozszerzenia i rozbudowy warsztatów remontowych, w przeciwnym bowiem wypadku — wykorzystanie tego tak drogiego sprzętu — znacznie spadnie.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#KazimierzKotwica">Innym, ostatnim przeze mnie poruszonym zagadnieniem, o którego rozwiązanie apeluję, to szkolenie nowych kadr wiertników. Średni wiek wiertników wynosi w naszym przemyśle naftowym około 50 lat. Jeśli więc dodamy do naturalnego ubytku tej kadry prawie 2-krotny wzrost wierceń w przyszłej pięciolatce, to sprawa szkolenia nowych kadr stanowi bardzo palący problem.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Ernest Pischinger.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#ErnestPischinger">Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Zabierając głos w generalnej debacie nad Narodowym Planem Gospodarczym i budżetem w zakresie chemii w 1965 r. nie będę mówił o osiągnięciach naszej chemii, dobrze znanych Wysokiej Izbie, ale będę raczej mówił o pewnych marginesowych zagadnieniach, które mają cechy charakteru ogólnego i stąd troska, aby przyczyny tych zjawisk zostały usunięte.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#ErnestPischinger">Cechą nowoczesności procesów technologicznych w ciężkiej chemii jest ciągłość procesu. Świadczy ona o postępie technicznym. Ciągłe procesy w ciężkiej chemii, w wyniku których otrzymujemy takie artykuły, jak nawozy sztuczne, kwas siarkowy, soda, karbid itp. wymagają, jak wynika z samej definicji, ustawicznego strumienia dopływu surowców, ażeby z kolei otrzymywać ustawiczny i stały, równomierny strumień produktów. Jakikolwiek brak w dostawie surowców może spowodować zatrzymanie produkcji, może spowodować jej zmniejszenie, a co gorsza — może spowodować perturbacje w procesie technologicznym, których usunięcie znowu wymaga czasu i kosztuje nas ze względu na straty wynikające w produkcji. I dlatego przewidziane są normatywy zapasów ustalone dla poszczególnych gałęzi produkcji.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#ErnestPischinger">Tymczasem, kiedy przygotowywałem koreferat do planu gospodarczego resortu chemii na rok 1965, stwierdziłem, że na przykład w zakresie produkcji nawozów fosforowych stan zapasów fosforytów, tego podstawowego surowca obok apatytów, do produkcji nawozów fosforowych na ultimo grudnia wyniesie zero ton, a w 1965 r. 4 tys. ton. W takiej sytuacji burza na Kanale La Manche albo na Morzu Niemieckim może spowodować uwięzienie naszych statków płynących z fosforytami z Maroka — bo stamtąd je sprowadzamy — w obcych portach. W takich warunkach brak zapasów przy zapotrzebowaniu w roku 1965 na fosforyty w wysokości 680 tys. ton, a planujemy zużyć fosforytów w 1970 roku 1.800 kilkadziesiąt tysięcy ton, może spowodować zagrożenie naszych planów produkcji.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#ErnestPischinger">Wydaje się, że w takiej sytuacji należy już dziś pomyśleć o przygotowaniu jakiegoś długofalowego programu zaopatrzenia przemysłu nawozów fosforowych w odpowiednie surowce na podstawie długoletniej umowy handlowej. Zagadnienie to nie jest łatwe, biorąc pod uwagę, że w całym świecie wzrasta produkcja nawozów sztucznych, w tym oczywiście także nawozów fosforowych.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#ErnestPischinger">Chciałbym przejść teraz do przytoczenia jeszcze kilku przykładów, które tak samo wskazują na konieczność przygotowania bądź to długofalowych umów, bądź też przestrzegania tych normatywów, jakie zostały dla produkcji ciągłej w procesach ciężkiej chemii założone. Można tu wymienić kauczuk naturalny, który w mieszance z kauczukiem sztucznym zużywamy do produkcji między innymi opon samochodowych. Sprowadzamy kauczuk z Dalekiego Wschodu i często notujemy opóźnienia w dostawach, jak i różną jakość tego produktu, która z kolei staje się przyczyną gorszej jakości wyprodukowanych przez nas opon samochodowych. Problem zatem jest ciągle taki sam.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#ErnestPischinger">Ale i w krajowym układzie zdarza się, że normatywy dla naszej produkcji ciągłej nie są przestrzegane. Chcę tu przytoczyć sarkastyczny może artykuł „Życia Warszawy”, który opisuje, jak nasi dzielni kolejarze na alarm Fabryki Kwasu Siarkowego w Toruniu potrafili odnaleźć w przeciągu kilku dni zagubiony na trasie Tarnobrzeg−Toruń transport kilku wagonów siarki i dzięki swej operatywności na czas dostarczyli tę siarkę do fabryki. Wydaje mi się, że co najmniej nieprawidłowy jest taki układ, by proces ciągły zależał od tego, czy dzielni kolejarze odnajdą zagubione wagony.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#ErnestPischinger">Chciałbym wspomnieć jeszcze o materiałach. Resort przemysłu chemicznego jest konsumentem cienkich blach, które potrzebuje do wyrobu bębnów blaszanych, tak zwanych karbidowych, które są potrzebne jako opakowanie do karbidu i sody kaustycznej. Resort zgodził się w 1964 r. na mniejszy przydział tych blach, mając obietnicę dodatkowych dostaw w ciągu roku 1964. I rzeczywiście, resort otrzymał ten przydział, tonażowe nawet większy, ale cóż z tego, kiedy arkusze blach były o 10 cm szersze, tak że tonażowe wszystko się zgadzało, ale z tej samej ilości blach, choć tonażowe większej, nie można było wykroić większej ilości bębnów. Stąd resort zmuszony był obniżyć zapas do poniżej 20 dni przy postulowanym i zarządzonym normatywie 90 dni, co w konsekwencji w I kwartale 1965 r. może grozić niewykonaniem produkcji bębnów blaszanych, a co zatem idzie, może zagrozić eksportowi sody kaustycznej i karbidu.</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#ErnestPischinger">Wysoka Izbo! Myślę, że tych kilka przykładów wystarczy chyba do uściślenie tezy, że ciągłe procesy muszą mieć zagwarantowane ciągłe zaopatrzenie w surowce i materiały w odpowiedniej ilości, w odpowiedniej jakości i w odpowiednim terminie. Wtedy możemy od załóg fabrycznych żądać wykonania planu w zaplanowanej wysokości.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#ErnestPischinger">Chciałbym teraz przejść do innego zagadnienia, mianowicie do zagadnienia kształtowania naszych planów znowu w odniesieniu do procesów ciągłych w ciężkiej chemii.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#ErnestPischinger">Otóż te plany kształtują się zazwyczaj na podstawie maksymalnej wydajności aparatów węzłowych ciągu technologicznego. W takiej sytuacji, jakakolwiek awaria czy przeszkoda w ruchu, obojętnie z jakiej przyczyny, powoduje bezzwrotną stratę w produkcji i wówczas nie ma możliwości do nadrobienia strat w produkcji, choćby na przykład przez podniesienie w następnym poawaryjnym okresie produkcji do szczytowej wydajności ciągu technologicznego.</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#ErnestPischinger">Dlatego wydaje mi się, rzeczą godną uwagi rozważenie, czy nie można by w takich wypadkach założyć pewną — zależnie od specyfiki procesu technologicznego — niewielką rezerwę aparaturową w wysokości 6 do 9%, która by pozwoliła w wypadku zaistnienia strat wynikłych z takich czy innych przyczyn nadrobić te straty przez podwyższenie właśnie o te kilka procent produkcji w okresie następnym, po tej awarii.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#ErnestPischinger">Jeżeli jednakże obiektywne przyczyny wymagają przejściowo takiego planowania czy kształtowania planów opartych na maksymalnej wydajności węzłowych aparatów ciągu technologicznego, wtedy trzeba się zastanowić, czy nie należałoby stworzyć pewnej rezerwy w produkcji, której by nie należało rozdzielać — plan mógłby być na zakład nałożony, a ta rezerwa wynosiłaby właśnie od 6 do 9% i byłaby dopiero rozdzielona wtedy, kiedy pomyślnie okres produkcyjny zostanie zakończony. Jaki to ma cel? Bardzo prosty. Procesy ciągłe wytwarzają artykuły podstawowe, które są surowcami dla bardzo wielu gałęzi w przemyśle chemicznym. Zaburzenie planu produkcyjnego w podstawowej gałęzi może spowodować niewykonanie planu w wielu pochodnych gałęziach produkcyjnych, a przy zachowaniu takiej rezerwy bilansowej nie ma obawy, ażeby zachwiane były plany produkcyjne w zakładach opierających swoją produkcję na podstawowych artykułach ciężkiej chemii.</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#ErnestPischinger">Z prawdziwą przyjemnością pragnę podkreślić jedno z ostatnich bodaj zarządzeń — które się pojawiło w Monitorze — Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, które reguluje sprawę bardzo leżącą na sercu naszej Komisji Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa, a mianowicie zagadnienie rozruchu technologicznego nowych obiektów. Jak powiedziałem, z prawdziwą przyjemnością, mam wrażenie nie tylko ja, ale i wszyscy, którzy czytali to zarządzenie, przyjęli je do wiadomości, a mam nadzieję, że i do wykonania.</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#ErnestPischinger">Chciałbym teraz jeszcze o ostatnim zagadnieniu powiedzieć kilka słów. Jest to zagadnienie przygotowania kadr dla nowych obiektów oddawanych do ruchu. Wprowadzamy do ruchu i oddajemy do użytku obiekty o technologii coraz bardziej skomplikowanej, najbardziej nowoczesnej w świecie, na przykład taka instalacja półspalania metanu dopiero będzie trzecia u nas w Polsce. Procesy te są sterowane przy pomocy aparatury kontrolno-pomiarowej, są w wysokim stopniu zautomatyzowane i potrzebują do obsługi dobrze wyszkoloną załogę. Doświadczenie w świecie uczy, że taką załogę należy przygotowywać w okresie 9 do 12 miesięcy przed uruchomieniem zakładu w ilości 70% całej załogi, a 30% załogi dopiero w okresie trzech miesięcy przed uruchomieniem obiektu.</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#ErnestPischinger">Na szczęście mamy rozporządzenie nr 38 Prezesa Rady Ministrów, § 6 — jak mi się zdaje — które zagadnienie to reguluje, trzeba jednak stwierdzić, że w praktyce praca ta wygląda inaczej, niż to przedstawia teoria.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#ErnestPischinger">Wydaje mi się, że trzeba już teraz, kiedy stoimy w 1965 roku przed nowym okresem oddawania nowych obiektów do ruchu, bardzo ściśle przestrzegać tego zarządzenia. Słyszeliśmy w referacie posła Kuzińskiego o tym, że w bieżącym roku przyrost sił roboczych w zakresie uruchomienia nowych obiektów będzie wynosił około 290 tys. ludzi w przekroju całego przemysłu, ze szczególnym uwzględnieniem hutnictwa i chemii. Myślę, że będzie rzeczą wskazaną, żeby poddać ponownemu rozpatrzeniu potrzeby chemii w tym zakresie. Jestem poważnie zaniepokojony, czy aby te przydziały, które będą, potrafią zapewnić bezawaryjny rozruch tych nowych i skomplikowanych procesów technologicznych.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#ErnestPischinger">Wysoka Izbo! Zagadnienia, o których tutaj mówiłem, wyczerpałem w całości. Chciałem powiedzieć, że chemia polska jest na świetnej drodze rozwoju. Coraz więcej wprowadzamy nowych obiektów do ruchu. W tym roku wprowadziliśmy 193 nowe obiekty w przeciwieństwie do roku 1963, kiedy wprowadziliśmy tylko 101 obiektów. Wartość przyrostu zdolności produkcyjnej w tym roku wyniosła ponad 9,5 mld zł, podczas gdy w 1963 roku wyniosła około 4,5 mld zł. Są to niewątpliwie urzekające i piękne osiągnięcia. Powiedziałem, że polska chemia jest na dobrej drodze zyskania sobie sławy i imienia w świecie, jak polskie górnictwo, jak polski przemysł stoczniowy. Myślę, że te przeszkody, o których tutaj wspomniałem, które niekiedy zaburzały w przeszłości nasze procesy technologiczne w ciężkiej chemii, przy udziale wszystkich zainteresowanych stron zostaną usunięte.</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#ErnestPischinger">Jeżeli pobudziłem Obywateli Posłów do refleksji, będę rad, że znalazłem zrozumienie u zainteresowanych, a jeżeli te wszystkie przyczyny zjawisk, o których mówiłem, będą usunięte, będę uważał, że spełniłem swoje zadanie.</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Łucja Matuszewska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#ŁucjaMatuszewska">Wysoki Sejmie! Chciałabym dziś mówić o inwestycjach, w szczególności o inwestycjach w chemii. Zagadnienie to jest niezmiernie ważne dla całej naszej gospodarki ze względu na dużą dynamikę przemysłu chemicznego, konieczną dla zabezpieczenia potrzeb rolnictwa, budownictwa, przemysłu ciężkiego, lekkiego i harmonijnego rozwoju całego naszego kraju. Wspomniał już o tym poseł sprawozdawca. Dynamika ta wyraża się szybkim wzrostem udziału wartości produkcji chemicznej w globalnej wartości przemysłu i silnie rosnącymi kwotami przeznaczonymi na inwestycje. I tak wzrost udziału produkcji chemicznej w produkcji globalnej przemysłu wzrasta z 4,2% w roku 1950 do 8,9% w roku 1965, aby osiągnąć wartość 12,4% w troku 1970. Natomiast o szybkim tempie wzrostu nakładów inwestycyjnych świadczą następujące kwoty przeznaczone na ten cel. I tak — gdy w latach 1956/1960 wydatkowaliśmy 24 mld zł, to już w tej pięciolatce wydatkujemy 45 mld zł, a w przyszłej pięciolatce mamy wydać 73 mld zł. Z tych względów sprawny przebieg inwestycji w przemyśle chemicznym ma zasadnicze znaczenie dla całej naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#ŁucjaMatuszewska">Głównymi przyczynami nieterminowego oddawania do eksploatacji nowych obiektów inwestycyjnych są niedomagania wykonawstwa robót budowlano-montażowych, trudności występujące w terminowym zabezpieczeniu dostaw aparatury i urządzeń oraz brak pełnej dokumentacji.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#ŁucjaMatuszewska">Mimo stale postępującej poprawy na tych odcinkach daleko jest jeszcze do stanu zadowalającego. W około 10% nieterminowe oddawanie obiektów jest spowodowane brakami w dokumentacji.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#ŁucjaMatuszewska">Wobec występujących już obecnie trudności w zabezpieczeniu pełnej dokumentacji dla nowych obiektów, a szczególnie wobec rosnących zadań przemysłu chemicznego w nadchodzącym pięcioleciu, wydaje się konieczne lepsze wykorzystanie, jak i wzmocnienie potencjału biur projektowych. Celowe również wydaje się zorganizowanie branżowego ośrodka biur projektowych.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#ŁucjaMatuszewska">Rewizji wymaga również, a przede wszystkim uproszczenia, obecny system zatwierdzania dokumentacji.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#ŁucjaMatuszewska">Drugą decydującą przyczyną rzutującą aż w około 50% na nieterminowe oddawanie obiektów inwestycyjnych w chemii, to niedomagania wykonawstwa inwestycyjnego. Miały one decydujący wpływ na niedotrzymanie terminów oddania do użytku obiektów inwestycyjnych w Płocku, Tarnowie, Blachowni i Oświęcimiu.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#ŁucjaMatuszewska">Poza brakami kadrowymi i materiałowymi, zwłaszcza w tradycyjnie deficytowych wyrobach, na wielu budowach zasadniczym powodem niedomagań wykonawstwa inwestycyjnego obiektów przemysłu chemicznego jest niewłaściwe ustawienie tego wykonawstwa. I tak na przykład, istniejąca dotychczas organizacja generalnego wykonawcy na budowach chemii wykonuje wyznaczone funkcje w znacznym stopniu tylko pod względem formalnym, nie spełniając w pełni swego zadania. Przedsiębiorstwa pełniące dotąd funkcje generalnych wykonawców, którymi są na ogół przedsiębiorstwa ogólnobudowlane, nie mają dostatecznych możliwości stosowania sankcji w stosunku do podwykonawców, a obowiązująca metodologia planowania i ustalania wskaźników powoduje znacznie większe zainteresowanie przedsiębiorstw podwykonawczych własnymi robotami niż całokształtem zadań budowy, decydujących o terminowym oddaniu obiektu do użytku.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#ŁucjaMatuszewska">Tymczasem specyfika budów chemii wymaga, aby generalny wykonawca miał do swej dyspozycji zespoły specjalistyczne, których udział w budowach chemii już obecnie jest przeważający.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#ŁucjaMatuszewska">W następnych latach będziemy notować dalszą rosnącą tendencję do wzrostu udziału robót specjalistycznych, jak robót montażowych, elektrycznych, robót związanych z instalowaniem aparatury kontrolno-pomiarowej i aparatury zapewniającej daleko posuniętą automatyzację procesów kosztem zmniejszenia udziału robót ogólnobudowlanych.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#ŁucjaMatuszewska">Obecny układ budownictwa przemysłowego chemii nie zapewnia wykorzystania wykwalifikowanych, wyszkolonych ludzi na budowach chemii, na innych podobnych budowach prowadzonych przez Ministerstwo Przemysłu Chemicznego. I tak na przykład Zakładów Azotowych w Tarnowie nie buduje przedsiębiorstwo, które prowadziło prace w Kędzierzynie i tam wyszkoliło w budownictwie chemicznym swoją załogę.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#ŁucjaMatuszewska">Dalsze niedociągnięcia, wynikające z metod planowania, to ustalanie wskaźników przerobowych w oderwaniu od placu budowy, od specyfiki budów i od poszczególnych faz budowy. Oparcie się na takich wskaźnikach, szczególnie na budowach chemii, charakteryzujących się w końcowych fazach dużą pracochłonnością robót, utrudnia zabezpieczenie niezbędnych środków do ich wykonania.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#ŁucjaMatuszewska">Typowym przykładem trudności występujących na skutek takiego układu może być rok 1964, w którym wykańcza się i oddaje do użytku wiele ważnych obiektów przemysłu chemicznego. Dlatego konieczne jest ustalanie właściwych wskaźników, aby przedsiębiorstwa budowlane nie goniły z konieczności za tym, co wygodne i opłacalne, lecz realizowały to, co wynika z harmonogramu robót, to co konieczne jest dla właściwej realizacji inwestycji i to co wynika z potrzeb inwestora.</u>
          <u xml:id="u-79.12" who="#ŁucjaMatuszewska">Rozwiązanie wielu z omawianych problemów może być dokonane przez powołanie odpowiedniej jednostki organizacyjnej, na przykład zjednoczenia dla wykonawstwa inwestycji chemii. Jednostka ta powinna powstać w oparciu o przedsiębiorstwa specjalistyczne i montażowe posiadające już duże doświadczenie w zakresie wykonawstwa prac na placach budowy zakładów przemysłu chemicznego. Zjednoczenie to powinno mieć specyfikę planistyczną i organizacyjną, dostosowaną do potrzeb chemii, ze specjalnym zwróceniem uwagi na wdrażanie zasad generalnego wykonawstwa. Generalny wykonawca powinien dysponować odpowiednimi zespołami specjalistów, środkami wykonawstwa, wydzieloną pulą materiałową oraz powinien mieć możność stosowania sankcji wobec podległych mu przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-79.13" who="#ŁucjaMatuszewska">Zagadnienie generalnego wykonawcy było w czerwcu tematem dezyderatu Komisji Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa. Jest ono od dłuższego już czasu rozważane przez najwyższe czynniki w kraju, podkomisja przemysłu chemicznego z dużym zadowoleniem śledzi te prace i liczy na pozytywne rozwiązanie tego podstawowego problemu.</u>
          <u xml:id="u-79.14" who="#ŁucjaMatuszewska">Powołanie wyspecjalizowanego zjednoczenia budowy zakładów chemicznych przyniesie bowiem niewątpliwie znaczne korzyści. Tylko przedsiębiorstwo znające plac budowy i specyfikę budownictwa chemicznego potrafi uporać się z rozlicznymi trudnościami i oddawać obiekty do eksploatacji bez usterek. W przeliczeniu na złotówki, uwzględniając wielkość budowanych obecnie kombinatów, oznacza to sumy ogromne. A trzeba zaznaczyć, że przedsiębiorstwa budowlane będą miały rzeczywiście możliwość osiągnąć specjalizację w określonych dziedzinach. Przecież w produkcji nawozów mamy uzyskać do roku 1970 trzykrotny wzrost, w produkcji tworzyw sztucznych prawie czterokrotny, włókien syntetycznych trzykrotny, środków ochrony roślin dwukrotny. Związane to jest z poważną rozbudową zakładów chemicznych.</u>
          <u xml:id="u-79.15" who="#ŁucjaMatuszewska">Wysoki Sejmie! Trzecią główną przyczyną wpływającą w około 40% na nieterminowe oddawanie do eksploatacji nowych obiektów inwestycyjnych, to są trudności związane z nieterminową dostawą maszyn, urządzeń oraz aparatury kontrolno-pomiarowej. Zagadnienie to wiąże się z istnieniem dysponującej odpowiednim potencjałem produkcyjnym bazy dla budowy aparatury i urządzeń dla przemysłu chemicznego. Trzeba stwierdzić, że mimo wzrostu tej produkcji o 27%, w przyszłym roku jesteśmy na tym odcinku opóźnieni, a przecież przy rozbudowie odpowiedniej bazy produkcyjnej aparatury i urządzeń chemicznych można pokryć nie tylko gros zapotrzebowania krajowego, lecz również rozwinąć produkcję eksportową, która jest łatwo zbywalna i wysoce opłacalna, a możliwości naszego przemysłu ciężkiego w tym zakresie są znaczne. Dużo mówiło się o tych zagadnieniach na poprzedniej sesji budżetowej i trzeba przyznać, że bardzo wiele zrobiono w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-79.16" who="#ŁucjaMatuszewska">W resorcie przemysłu ciężkiego zostało powołane Zjednoczenie Przemysłu Budowy Urządzeń Chemicznych „Chemak”, zostało również powołane Zjednoczenie Przemysłu Automatyki i Aparatury Kontrolno-Pomiarowej. Powstają nowe piękne zakłady bądź się rozbudowują lub nastawiają na produkcję aparatury i urządzeń chemicznych już istniejące zakłady, jak na przykład Zakłady Urządzeń Przemysłowych w Nysie, Zakłady Urządzeń Chemicznych i Armatury Przemysłowej w Kielcach, Fabryka Aparatury Chemicznej w Białymstoku, Skierniewickie Zakłady Budowy Urządzeń Chemicznych, Zakłady Urządzeń Technicznych „Zgoda” w Świętochłowicach i Wiele innych.</u>
          <u xml:id="u-79.17" who="#ŁucjaMatuszewska">Jednak nowo utworzone Zjednoczenie Przemysłu Budowy Urządzeń Chemicznych „Chemak”, przed którym stoją poważne zadania realizacji zamówień krajowych, jak i zobowiązań eksportowych, boryka się z wieloma trudnościami i to nie tylko natury organizacyjnej. Już w tej chwili notuje się opóźnienie w realizacji uchwały KERM Nr 45 z dnia 19 lutego 1964 r., w sprawie rozwoju przemysłu maszyn i urządzeń dla procesów chemicznych, a przecież być może trzeba będzie poddać rewizji tę uchwałę ze względu na rosnące zadania i coraz szersze możliwości eksportu maszyn i urządzeń chemicznych. I tak na przykład, nastąpiło już zwiększenie zakresu rzeczowego oraz przyśpieszenie realizacji inwestycji w Zakładach Urządzeń Chemicznych i Armatury Przemysłowej w Kielcach.</u>
          <u xml:id="u-79.18" who="#ŁucjaMatuszewska">Rozciąganie się w czasie budowy Fabryki Aparatury Chemicznej i Odlewni Żeliwa w Białymstoku spowoduje niedobór produkcji maszyn i aparatury chemicznej w wysokości 25 tys. ton w okresie lat 1966–1970.</u>
          <u xml:id="u-79.19" who="#ŁucjaMatuszewska">Zjednoczenie „Chemak”, które ma za zadanie uruchomienie nowych zakładów i nowych oddziałów produkcyjnych, napotyka na trudności w zakresie zatrudnienia, przekwalifikowania i przeszkolenia fachowych kadr dla potrzeb dynamicznie rosnącego przemysłu maszyn, urządzeń i aparatury chemicznej.</u>
          <u xml:id="u-79.20" who="#ŁucjaMatuszewska">Dalszym poważnym problemem jest nienadążanie budownictwa mieszkaniowego za budową bądź rozbudową zakładów produkcyjnych, co utrudnia lub uniemożliwia nabór wysoko wykwalifikowanych kadr inżynieryjno-technicznych w takich rejonach, jak Nysa, Świdnica, Kielce i Skierniewice.</u>
          <u xml:id="u-79.21" who="#ŁucjaMatuszewska">Wysoki Sejmie! Import aparatury chemicznej kładzie się ciężkim brzemieniem na naszym bilansie handlu zagranicznego. W tej sytuacji wydaje się celowe obciążenie Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego importem maszyn i urządzeń dla przemysłu chemicznego tak, jak Ministerstwo Przemysłu Chemicznego jest obciążone importem produktów chemicznych dla potrzeb całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-79.22" who="#ŁucjaMatuszewska">W ten sposób przybliży się bardziej potrzeby w zakresie aparatury i urządzeń chemicznych do Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego, głównego ich producenta i gestora, co przyczyni się do bardziej wnikliwego analizowania na bieżąco możliwości produkcji tej aparatury w kraju.</u>
          <u xml:id="u-79.23" who="#ŁucjaMatuszewska">Wysoki Sejmie! Jak już wspomniałam, w około 40% na nieterminowe oddawanie do eksploatacji nowych obiektów inwestycyjnych wpływają trudności związane z nieterminową dostawą maszyn i urządzeń oraz aparatury kontrolno-pomiarowej i sterującej.</u>
          <u xml:id="u-79.24" who="#ŁucjaMatuszewska">Elementem decydującym o terminowej realizacji inwestycji jest prawidłowe zsynchronizowanie dostaw maszyn i urządzeń z harmonogramem robót budowlano-montażowych. Dotychczas jednakże istnieje wiele jeszcze zagadnień w tej dziedzinie, utrudniających przebieg inwestowania. Nie ustawione jest w sposób właściwy zagadnienie kompletnych dostaw. Odpowiedzialnym za należyte kompletowanie maszyn dla budowanego obiektu jest dotychczas inwestor, który nie ma bezpośredniego wpływu ani na produkcję, ani też na terminy spływu zamówionych we właściwym czasie dostaw. Łączy się z tym zagadnienie generalnego dostawcy. Mimo powołania w resorcie przemysłu ciężkiego Zjednoczenia Budowy Urządzeń Chemicznych „Chemak”, sprawa przejęcia funkcji generalnego dostawcy odpowiedzialnego za terminowe i kompleksowe dostawy nie jest jeszcze w pełni rozwiązana, chociaż pierwsze kroki zostały już zrobione i na przykład pierwsze linie technologiczne dla Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku będą objęte kompletnymi dostawami przez jednostki organizacyjne tego zjednoczenia.</u>
          <u xml:id="u-79.25" who="#ŁucjaMatuszewska">Dotychczas nie udało się uzgodnić projektu zarządzenia w sprawie dostaw kompletnego wyposażenia technicznego obiektów przemysłowych przez generalnych dostawców.</u>
          <u xml:id="u-79.26" who="#ŁucjaMatuszewska">Z zadowoleniem natomiast trzeba stwierdzić, że zagadnienie to zostało już uregulowane ostatnio dla obiektów eksportowych uchwałą KERM z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie organizacji dostaw kompletnych obiektów dla eksportu.</u>
          <u xml:id="u-79.27" who="#ŁucjaMatuszewska">Przejęcie przez Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego niewątpliwie bardzo trudnej funkcji generalnego dostawcy maszyn i urządzeń dla przemysłu chemicznego, jako głównego wykonawcy tych urządzeń, który ma równocześnie wpływ nie tylko na ich produkcję i terminy wykonania, ale również w którego ręku znajduje się baza wytwórcza materiałów zaopatrzeniowych, z których wykonuje się te maszyny i urządzenia, powinno wpływać niewątpliwie w decydujący sposób na poprawę terminowości dostaw maszyn i urządzeń, a tym samym usprawnić sam proces inwestycyjny.</u>
          <u xml:id="u-79.28" who="#ŁucjaMatuszewska">Dużym krokiem naprzód w kierunku usprawnienia procesu inwestycyjnego jest przejęcie przez Zjednoczenie Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej „Meva” funkcji generalnego dostawcy środków automatyzacji dla potrzeb przemysłu chemicznego z dniem 1 stycznia 1965 r.</u>
          <u xml:id="u-79.29" who="#ŁucjaMatuszewska">Realizacja tych zadań powinna w przyszłości usunąć najpoważniejsze wieloletnie trudności stojące na drodze do automatyzacji i zapalić zielone światło dla jej szerokiego wprowadzenia do procesów chemicznych. Przyczyni się to niewątpliwie do sprawniejszego i pełniejszego niż dotąd zabezpieczenia instalacji oddawanej do ruchu w wymienioną aparaturę i do szybkiego osiągania założonego potencjału produkcyjnego oraz założonych norm zużycia materiałów. Pozwoli to na prowadzenie skomplikowanych procesów chemicznych, w wyniku których z węgla, koksu, ropy, gazu ziemnego i koksowniczego będziemy produkować nawozy, różnorodne tworzywa dla wyposażenia naszych mieszkań, budowy statków i maszyn, artykuły gospodarstwa domowego, piękne tkaniny, leki.</u>
          <u xml:id="u-79.30" who="#ŁucjaMatuszewska">Jeśli chodzi jednak o ustawienie cen zaopatrzeniowych tych surowców na przeróbkę chemiczną, to nie zawsze ono odpowiada potrzebom gospodarki. I tak niewłaściwie ustalona cena gazu koksowniczego powoduje, że koszt wytwarzania nawozów azotowych produkowanych na nowoczesnej aparaturze i na podstawie postępowej technologii bazującej na gazie koksowniczym jest znacznie wyższy niż koszt tych samych nawozów produkowanych według przestarzałej technologii opartej na koksie.</u>
          <u xml:id="u-79.31" who="#ŁucjaMatuszewska">Wysoki Sejmie! Mówiąc o właściwym ustawieniu procesów inwestycyjnych nie sposób nie brać pod uwagę koniecznych zmian programu inwestycyjnego przy planowaniu wieloletnim, które nie może zawsze uwzględniać nowych, ważniejszych potrzeb i powstających w międzyczasie ekonomiczniejszych rozwiązań technologicznych. Dlatego z dużym zadowoleniem przeczytałam ostatnio w prasie o podjęciu uchwały przez KERM, określającej zasady tworzenia rezerw inwestycyjnych na lata 1966–1970. Przyczyni się to niewątpliwie do zapewnienia prawidłowej realizacji planu 5-letniego na lata 1966–1970 i rocznych planów gospodarczych, ułatwi bardziej elastyczny sposób układania planu inwestycyjnego i pozwoli dostosować nasze inwestycje do aktualnego poziomu techniki światowej.</u>
          <u xml:id="u-79.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#CzesławWycech">Jako ostatni przed przerwą przemawiać będzie poseł Mieczysław Porzuczek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#MieczysławPorzuczek">Wysoka Izbo! W naszej debacie nad planem i budżetem państwa na rok 1965 pragnę krótko powiedzieć o roli, jaką w odniesieniu do rolnictwa spełnia już dziś przemysł chemiczny.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#MieczysławPorzuczek">O rosnącym znaczeniu przemysłu chemicznego w naszym kraju dowodzi fakt, że jeśli w roku 1950 udział przemysłu chemicznego w ogólnokrajowej produkcji wynosił 4,2%, to w roku przyszłym wyniesie już około 9%. Przemysł chemiczny coraz więcej swych artykułów przeznacza na potrzeby rynku. Owe dostawy w 1965 roku wzrastają w stosunku do roku bieżącego o 9,5% i stanowią niemało, bo 27,5% produkcji towarowej przemysłu chemicznego.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#MieczysławPorzuczek">W naszych warunkach przemysł chemiczny odgrywa poważną rolę w zaopatrzeniu rolnictwa głównie w nawozy sztuczne i środki ochrony roślin, w mocznik i antybiotyki, w witaminy dla celów paszowych oraz, w opony, w części zamienne dla sprzętu rolniczego i w wodę amoniakalną. Głównym jednak artykułem, na który stale rośnie zapotrzebowanie, jest produkcja nawozów sztucznych. Partia i rząd, znając owe potrzeby, przeznaczają na ten cel poważne środki finansowe. Jeśli nakłady inwestycyjne na produkcję nawozów azotowych i fosforowych w latach 1950–1955 wynosiły 3.799 mln zł, to w latach 1966–1970 — według wstępnych ustaleń przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów — wyniosą ponad 13 mld zł, a więc będą 3,5 raza wyższe.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#MieczysławPorzuczek">Jeszcze kilka lat ternu dużo nawozów pozostawało po sezonie w magazynach GS. W ostatnich latach, mimo wzrostu produkcji, dostawy nie pokrywają zwiększonego zapotrzebowania. Wyrazem tego jest powszechne niemalże upominanie się rolników o zwiększenie produkcji nawozów, tłok i kolejki przy magazynach z nawozami sztucznymi oraz rozchwytywanie ich często prosto z wagonów.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#MieczysławPorzuczek">Nie trzeba się wzajemnie przekonywać, ile przy takim zakupie nawozów marnuje się drogocennego czasu ludzkiego i sprzężaju. Podobnej sytuacji należy się spodziewać również na wiosnę przyszłego roku. Zgodnie z wytycznymi dostawy nawozów na rynek wiejski w latach 1965–1970 znacznie wzrosną. Jeśli w roku przyszłym rolnictwo otrzyma łącznie 1.143 tys. ton nawozów mineralnych, to w roku 1970 otrzyma ich 2.725 tys. ton. Obok rozwoju własnej bazy produkcyjnej, niezbędny jest — jak to mówił poseł Pischinger — import fosforytów głównie z Maroka i Tunisu, nawozów potasowych z NRD i ZSRR oraz import około 40 tys. ton nawozów azotowych w czystym składniku w roku 1965.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#MieczysławPorzuczek">Przeznaczając na produkcję nawozów mineralnych — wapna nawozowego i środków ochrony roślin — poważne nakłady inwestycyjne, nasze partie polityczne i rząd mają prawo oczekiwać od rolników wzrostu plonów zbóż w wysokości ponad 21 q z ha w 1970 r.</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#MieczysławPorzuczek">Chłopi, którzy obok klasy robotniczej i inteligencji wnieśli duży wkład w okresie 20-lecia w budowę przemysłu korzystają dziś z jego produkcji. Są oni świadomi zadań, jakie im wyznacza partia i rząd. Te właśnie sprawy były między innymi przedmiotem wypowiedzi działaczy chłopskich na IV Kongresie ZSL. Ważne jest, że plan asortymentowy produkcji nawozów przewiduje wzrost w ogólnym planie produkcji nawozów koncentrowanych i granulowanych oraz złożonych i stopniową eliminację nawozów nisko procentowych. Bardzo poważne zadanie ma rolnictwo do spełnienia w zakresie wapnowania gleb. Prowadzone od lat badania stanu zakwaszenia gleb wykazują, że potrzeby w zakresie wapna nawozowego są olbrzymie. Program zmiany struktury zasiewów, zakładający większy udział pszenicy i jęczmienia, rosnące znaczenie gospodarcze buraków cukrowych, rzepaku, roślin motylkowych, drobnonasiennych i strączkowych powoduje konieczność powszechnego wapnowania gleb przed zastosowaniem większych ilości nawozów mineralnych.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#MieczysławPorzuczek">Opracowany w Ministerstwie Rolnictwa program wapnowania gleb jest, zdaniem fachowców i ekspertów, słuszny i realny. Do zrealizowania tych założeń nasz kraj posiada, jak wiadomo, wystarczającą bazę surowcową, trudności mogą jednak wystąpić w zakresie taboru kolejowego i w wyposażeniu rolnictwa w maszyny i inny sprzęt do przeładunku, transportu i wysiewu nawozów wapniowych.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#MieczysławPorzuczek">Jakkolwiek wojewódzkie stacje chemiczno-rolnicze prowadzą badania gleb i ich zasobność w fosfor, potas i inne składniki i oznaczają ich odczyny, to jednak wynikli żmudnych, pracochłonnych i dodajmy kosztownych badań w wielu wsiach i gromadach, są jeszcze nie wykorzystywane w dostatecznym stopniu.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#MieczysławPorzuczek">Najwyższe zużycie nawozów, i słusznie, występuje w PGR. W roku 1963 PGR zużyły dwukrotnie więcej nawozów na 1 ha w porównaniu do gospodarstw chłopskich. Różnica ta z czasem na pewno zmaleje, bowiem w ostatnich latach dynamika wzrostu zużycia nawozów w gospodarstwach chłopskich jest widoczna.</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#MieczysławPorzuczek">Dysproporcje w zużyciu nawozów sztucznych występują nie tylko między sektorami, ale również między poszczególnymi województwami. Od lat stan ten nie ulega większym zmianom. Na czoło wysuwają się rejony o wysokim zużyciu nawozów sztucznych, jak opolskie, katowickie, poznańskie i wrocławskie. Natomiast daleko w tyle pozostają województwa o dwukrotnie prawie niższym zużyciu, jak białostockie, kieleckie, lubelskie i olsztyńskie. Wynikało to z prowadzenia polityki lokowania nawozów w bardziej rolniczo rozwiniętych rejonach kosztem zacofanych.</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#MieczysławPorzuczek">Tymczasem biorąc pod uwagę poziom plonów 4 zbóż i nawożenia mineralnego, dochodzimy do wniosku:</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#MieczysławPorzuczek">— po pierwsze — że w województwach zacofanych przyrost plonów spowodowany wzrostem nawożenia jest podobny, a często bardziej korzystny w porównaniu do województw rolniczo-rozwiniętych;</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#MieczysławPorzuczek">— po drugie — gdyby radykalnie na skutek tego twierdzenia zwiększono nawożenie w województwach tak zwanych zacofanych w dziedzinie nawożenia, zaspokajając w ten sposób głód składników pokarmowych w glebie, to należy się spodziewać szybkiego wzrostu plonów. Wiemy, że niwelowanie owych dysproporcji nie będzie łatwe.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#MieczysławPorzuczek">Zdaniem niektórych fachowców należy iść nadal utartym szlakiem i niczego nie zmieniać. Jest to w moim przekonaniu rozumowanie niesłuszne, jeśli wziąć pod uwagę, że w latach 1959/1960–1962/1963 w województwie opolskim zużycie nawozów wzrosło o 21,3%, a średni wzrost plonów w okresie 3 lat wynosił 8%. Natomiast w województwie wrocławskim wzrost zużycia nawozów wynosił w analogicznym okresie 25,8%, zaś średni wzrost plonów w latach 1960–1963 wynosił tylko 3,9%. W tym samym czasie w województwie olsztyńskim, regionie typowo rolniczym, wzrost zużycia nawozów wynosił tylko 14%, zaś średni wzrost produkcji prawie 10%, a więc był znacznie wyższy niż w województwach opolskim i wrocławskim. Podobnie ma się sprawa w województwie białostockim. Warto więc rozważyć te sprawy przy przydziale nawozów sztucznych na lata następne.</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#MieczysławPorzuczek">Płynne nawozy azotowe, stosowane u nas wyłącznie w postaci wody amoniakalnej, do niedawna stanowiły margines nawożenia mineralnego. Obecnie ich udział w ilości dostarczanego rolnictwu azotu jest coraz większy. Jeśli pod zbiory w 1963 r. zużyto około 18.600 ton wody amoniakalnej, to w roku bieżącym plan zostanie przekroczony i wyniesie około 46 tys. ton. W 1965 r. rolnictwo otrzyma co najmniej 70 tys. ton wody amoniakalnej.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#MieczysławPorzuczek">Wykorzystanie wody amoniakalnej będzie możliwe wówczas, jeśli zgodnie z uchwałą KERM przez CRS i POM będą zorganizowane w ilościach przewidywanych odpowiednie punkty usługowe, jeśli Ministerstwo Przemysłu Chemicznego, zgodnie z założeniami dostarczy do końca 1965 r. 700 sztuk zbiorników stalowych o odpowiednim tonażu i pojemności. Stanie się to możliwe wówczas, gdy rolnictwo do końca przyszłego roku otrzyma 4.700 sztuk rozlewa czy nowego typu. Ważnym ogniwem decydującym o wykorzystaniu wody amoniakalnej są cysterny do transportu wewnętrznego odpowiedniej pojemności (2 tys. litrów), których w latach 1964–1965 ma być dostarczonych 2.500 szt.</u>
          <u xml:id="u-81.17" who="#MieczysławPorzuczek">Występują również nadal kłopoty z transportem wody amoniakalnej. Transport samochodowy nawozów płynnych może mieć uzasadnienie ekonomiczne na trasie około 100–150 km od fabryki nawozów azotowych. Z punktu widzenia oszczędności na transporcie najbardziej ekonomicznie kształtowałoby się stosowanie wody amoniakalnej w pobliżu zakładów produkujących wodę amoniakalną, to jest Kędzierzyna i Tarnowa. Powstaje zatem konieczność ustalenia takiej rejonizacji stosowania wody amoniakalnej, która godziłaby w pewnym stopniu dwa podstawowe założenia, to jest ekonomikę stosowania amoniaku i ekonomikę transportu. Uruchomienie Zakładów Azotowych w Puławach pozwoli na objęcie nawożeniem w latach 1966–1968 wodą amoniakalną drugiego, tak zwanego rejonu centralnego. Nie wiadomo w jakim stopniu będą mogły w przyszłości korzystać z wody amoniakalnej województwa północne, jak Olsztyn, Białystok i Gdańsk.</u>
          <u xml:id="u-81.18" who="#MieczysławPorzuczek">Jak wynika z materiałów Najwyższej Izby Kontroli, uchwała o NPG zobowiązywała resort przemysłu chemicznego do wyprodukowania w 1963 roku 335 tys. ton nawozów azotowych oraz 285 tys. ton nawozów fosforowych w czystym składniku. Mimo obniżenia planu produkcji nawozów, nakreślone zadania nie zostały w 1963 r. w pełni wykonane. Niedobór produkcji nawozów azotowych wynosił w 1963 r. 23.400 ton w czystym składniku, zaś fosforowych ponad 6 tys. ton. Według dotychczasowych prognoz również w roku bieżącym resort przemysłu chemicznego nie wykona w całości produkcji nawozów fosforowych.</u>
          <u xml:id="u-81.19" who="#MieczysławPorzuczek">Z kontroli przeprowadzonych na przełomie lat 1963/1964 wynika, że jakość nawozów azotowych i fosforowych w roku 1963 nie była zgodna z wymaganiami norm państwowych. Dotyczy to głównie: azotniaku, saletry amonowej, wreszcie saletrzaku i superfosfatu. Szczególne niedociągnięcia w tej dziedzinie miały miejsce w Zakładach Azotowych w Chorzowie i w Kędzierzynie. Odczuwa się również brak niektórych środków chwastobójczych, głównie „Piellika”, następnie takich preparatów, jak „Motylkopielika”, „Antyperzu”, „Krzewotoxu” i innych.</u>
          <u xml:id="u-81.20" who="#MieczysławPorzuczek">Nie jest najlepiej w resorcie przemysłu chemicznego z realizacją zadań inwestycji priorytetowych. W roku bieżącym między innymi nie najlepiej przebiegają plany inwestycyjne w Zakładach Azotowych w Puławach, w Tarnowie i w Kędzierzynie. Należy przewidywać, że niektóre z inwestycji mających duże znaczenie dla naszej gospodarki nie zostaną w roku bieżącym oddane do użytku. Niewykonanie w całości zadań inwestycyjnych w niektórych zakładach azotowych może stanowić pewien hamulec w realizacji produkcji nawozów w ilościach ustalonych przez IV Zjazd Partii.</u>
          <u xml:id="u-81.21" who="#MieczysławPorzuczek">Za opóźnienie inwestycji w Puławach, Tarnowie czy Kędzierzynie pewną odpowiedzialność ponosi również Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych i inne resorty.</u>
          <u xml:id="u-81.22" who="#MieczysławPorzuczek">Planowany rozwój produkcji nawozów sztucznych i środków ochrony roślin w latach 1965/1970 powoduje konieczność zwiększenia wysiłków dla przygotowania rynku do odebrania 3-krotnie większej masy towarowej. Jest to szczególnie ważne, jeśli wziąć pod uwagę, że zwiększenie produkcji będzie w asortymentach mało znanych, jak mocznik, woda amoniakalna, a w przyszłości mieszanki nawozowe. Również środki ochrony roślin ze względu na swoją różnorodność i skomplikowany sposób stosowania wymagają zakrojonej na szeroką skalę akcji informacyjnej. Ważne zadanie między innymi będzie tu miało do spełnienia Przedsiębiorstwo Zbytu Nawozów Sztucznych „Agrochem”, głównie w dziedzinie doświadczalnictwa, szkolenia, organizacji wystaw, wreszcie w zakresie badania efektywności nawożenia mineralnego. Jakkolwiek koszty utrzymania „Agrochemu” wzrastają z 18 mln zł w bieżącym roku do około 25 mln zł w roku 1965, to owe nakłady są niezbędne i celowe.</u>
          <u xml:id="u-81.23" who="#MieczysławPorzuczek">A oto końcowe uwagi, propozycje i postulaty.</u>
          <u xml:id="u-81.24" who="#MieczysławPorzuczek">W celu koordynacji zadań związanych z chemizacją rolnictwa wyłania się potrzeba ścisłej współpracy w tym zakresie pomiędzy Ministerstwami Rolnictwa, Przemysłu Chemicznego, Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Spożywczego i Skupu oraz CRS „Samopomoc Chłopska”. Wymienione resorty powinny powołać do działalności międzyresortową komisję kierującą sprawami związanymi bezpośrednio lub pośrednio z chemizacją rolnictwa. Komisja powinna zająć się unormowaniem i rozwiązywaniem następujących zagadnień:</u>
          <u xml:id="u-81.25" who="#MieczysławPorzuczek">Sprawą pierwszoplanowej wagi jest dalsze podnoszenie wiedzy rolników o racjonalnym nawożeniu i prawidłowej ochronie roślin. Konieczne jest dalsze rozwinięcie szeroko zakrojonej akcji upowszechniania wymienionych zagadnień wśród rolników poprzez:</u>
          <u xml:id="u-81.26" who="#MieczysławPorzuczek">— masowe szkolenie rolników,</u>
          <u xml:id="u-81.27" who="#MieczysławPorzuczek">— demonstracje i pokazy,</u>
          <u xml:id="u-81.28" who="#MieczysławPorzuczek">— nasilenie pogadanek radiowych i telewizyjnych w programach wiejskich,</u>
          <u xml:id="u-81.29" who="#MieczysławPorzuczek">— nasilenie artykułów fachowych w popularnych czasopismach rolniczych z tematyką z zakresu ochrony roślin,</u>
          <u xml:id="u-81.30" who="#MieczysławPorzuczek">— przygotowanie popularnych wydawnictw dostępnych szerokiemu ogółowi rolników,</u>
          <u xml:id="u-81.31" who="#MieczysławPorzuczek">— rozszerzenie bezpośredniego poradnictwa przez służbę rolną i pracowników aparatu handlu,</u>
          <u xml:id="u-81.32" who="#MieczysławPorzuczek">— stworzenie w szkołach rolniczych ośrodków doświadczalno-adaptacyjnych, które rozwiązałyby najbardziej istotne dla danego rejonu zagadnienia z dziedziny chemizacji rolnictwa, przekazując wyniki do adaptacji i zastosowania okolicznym rolnikom,</u>
          <u xml:id="u-81.33" who="#MieczysławPorzuczek">— danie możności kształcącej się młodzieży praktycznego wypróbowania działalności nawozów i chemicznych środków ochrony roślin w gospodarstwach przyszkolnych i u rodziców.</u>
          <u xml:id="u-81.34" who="#MieczysławPorzuczek">Rosnące zadania powodują konieczność powiększenia kadry specjalistów, szczególnie w zakresie ochrony roślin. Można tego dokonać poprzez:</u>
          <u xml:id="u-81.35" who="#MieczysławPorzuczek">— wprowadzenie w szkolnictwie wyższym specjalizacji w zakresie ochrony roślin,</u>
          <u xml:id="u-81.36" who="#MieczysławPorzuczek">— rozszerzenie zagadnień nawożenia i ochrony roślin w programach szkół rolniczych,</u>
          <u xml:id="u-81.37" who="#MieczysławPorzuczek">— nasilenie zagadnień o chemizacji rolnictwa w szkołach przysposobienia rolniczego,</u>
          <u xml:id="u-81.38" who="#MieczysławPorzuczek">— przeszkolenie sprzedawców połączone ze złożeniem egzaminów, upoważniających do uzyskania uprawnień prowadzenia sprzedaży środków ochrony roślin.</u>
          <u xml:id="u-81.39" who="#MieczysławPorzuczek">W celu zapewnienia odpowiednich warunków przechowywania nawozów mineralnych i środków ochrony roślin należałoby znacznie rozbudować w terenie sieć magazynów. Warto też rozważyć rozbudowanie sieci wojewódzkich magazynów hurtowych, spełniających rolę magazynów interwencyjnych na wypadek konieczności pokrycia doraźnego zapotrzebowania.</u>
          <u xml:id="u-81.40" who="#MieczysławPorzuczek">Z rosnącą ilością nawozów wiąże się również usprawnienie transportu. Fabryki nawozów powinny mieć zabezpieczone przez cały rok pełne przydziały wagonów zgodnie z ich potrzebami.</u>
          <u xml:id="u-81.41" who="#MieczysławPorzuczek">Rozwiązania wymaga również sprawa opakowań zarówno nawozów mineralnych, jak i środków ochrony roślin. Resort leśnictwa i przemysłu drzewnego powinien przygotować się do pokrycia większego zapotrzebowania na worki. Wydaje się również celowe, ażeby Ministerstwo Przemysłu Chemicznego, w miarę rozwoju produkcji tworzyw sztucznych, rozważyło możliwość zastosowania worków na nawozy sztuczne z różnych rodzajów folii, podobnie jak to robią inne kraje.</u>
          <u xml:id="u-81.42" who="#MieczysławPorzuczek">W związku ze wzrostem zużycia środków ochrony roślin trzeba rozważyć również sprawę odpowiedniego zabezpieczenia warunków zdrowotności i wymagań bhp. Zachodzi tu więc potrzeba uruchomienia i rozwinięcia produkcji sprzętu i odzieży ochronnej. Należy jak najszybciej rozpocząć produkcję specjalnych kombinezonów, rękawic, okularów, masek i pochłaniaczy.</u>
          <u xml:id="u-81.43" who="#MieczysławPorzuczek">Wysoka Izbo! W swoim wystąpieniu omówiłem względnie zamarkowałem rolę przemysłu chemicznego i innych resortów w odniesieniu do rolnictwa i jego poczynań. Akcenty krytyczne absolutnie nie umniejszają dużego dorobku i wyników produkcyjnych przemysłu chemicznego.</u>
          <u xml:id="u-81.44" who="#MieczysławPorzuczek">Bardzo ważne jest, że kierownictwo resortu przemysłu chemicznego w sposób prawidłowy reaguje na uwagi i postulaty społeczeństwa. Jest to moje osobiste odczucie, którego doznałem zarówno w poprzedniej, jak i obecnej kadencji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-81.45" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#CzesławWycech">Na tym kończymy przedpołudniowe obrady. Zarządzam przerwę do godz. 16.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 min. 15 do godz. 16)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam obrady. Głos ma Minister Oświaty Wacław Tułodziecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#WacławTułodziecki">Wysoka Izbo! Ponieważ problemy oświaty i szkolnictwa znalazły w dniu wczorajszym i dzisiejszym szeroki wyraz w przemówieniach obywateli posłów — obciąłbym odpowiedzieć na uwagi i postulaty skierowane pod adresem Ministerstwa Oświaty.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#WacławTułodziecki">Czwarty rok trwa realizacja założeń ustalonych w roku 1961 w uchwale VII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej o reformie szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego oraz w ustawie o rozwoju systemu oświaty i wychowania. W myśl tych założeń podstawowym zadaniem reformy szkolnictwa jest:</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#WacławTułodziecki">— podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia całego społeczeństwa przez przekształcenie szkoły 7-klasowej w szkołę 8-klasową i dostosowanie szkolnictwa zawodowego i średniego ogólnokształcącego do wyższej organizacyjno-programowej podbudowy,</u>
          <u xml:id="u-84.3" who="#WacławTułodziecki">— zapewnienie naszej rozwijającej się systematycznie gospodarce narodowej stałego dopływu kwalifikowanej kadry,</u>
          <u xml:id="u-84.4" who="#WacławTułodziecki">— stworzenie szkolnictwu takich warunków, które umożliwią intensyfikację procesu kształtowania świadomości i postawy socjalistycznej młodego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-84.5" who="#WacławTułodziecki">Realizacja tych zadań przebiega na ogół pomyślnie; dla ich realizacji stwarzane są coraz lepsze warunki. Rok 1965 będzie rokiem dalszego rozwoju szkolnictwa. W roku tym opieką wychowawczą i dydaktyczną przedszkoli, szkół ogólnokształcących i zawodowych objętych zostanie ogółem około 8,5 mln dzieci, młodzieży, dorosłych, to jest o około 230 tys. więcej, aniżeli w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-84.6" who="#WacławTułodziecki">Budżet na rok 1965, przeznaczając na oświatę i wychowanie 20.334 mln zł umożliwi tak sfinansowanie zadań objętych planem 1965 roku, jak i kształtowanie warunków niezbędnych do przekształcenia w latach 1966–1967 szkoły 7-klasowej w szkołę 8-klasową.</u>
          <u xml:id="u-84.7" who="#WacławTułodziecki">Opracowana została sieć szkół 8-klasowych, ustalono zasady organizacyjne i normy wyposażenia tych szkół, opracowano i wydano program nauczania 8-klasowej szkoły oraz dostosowano do tego programu podręczniki szkolne.</u>
          <u xml:id="u-84.8" who="#WacławTułodziecki">Kilka warunków zadecyduje o powodzeniu naszych zamierzeń, o wprowadzeniu 8-klasowej szkoły, o zapewnieniu wszystkim dzieciom możliwości jej ukończenia.</u>
          <u xml:id="u-84.9" who="#WacławTułodziecki">Pierwszy problem to baza lokalowa, Wybudowanie w latach 1961/65 dla potrzeb szkolnictwa podstawowego 22.875 nowych izb lekcyjnych pozwoli na obniżenie w roku 1965 wskaźnika zmianowości w szkołach średnio do 1,53, co łącznie z około 16 tysiącami izb lekcyjnych, które planuje się wybudować w latach 1966/1970, umożliwi wprowadzenie klasy VIII. W niektórych szkołach w powiatach, a nawet województwach wystąpią przejściowo trudności lokalowe, które trzeba będzie pokonać przez szybsze tempo budownictwa szkolnego na tych terenach, a niekiedy przez donajęcie izb lub pewne nawet, w poszczególnych przypadkach, podniesienie wskaźnika zmianowości.</u>
          <u xml:id="u-84.10" who="#WacławTułodziecki">Zgadzam się z obywatelem posłem Werblanem, że różnice w warunkach lokalowych szkół podstawowych między poszczególnymi województwami, wyrażające się we wskaźnikach zmianowości, są jeszcze zbyt duże, że powinny być usunięte, by wszystkim szkołom zapewnić dobre warunki pracy.</u>
          <u xml:id="u-84.11" who="#WacławTułodziecki">Ministerstwo Oświaty przeprowadziło rejestr potrzeb lokalowych szkolnictwa podstawowego w świetle reformy szkolnej i będzie zmierzać do ich planowego zaspokojenia. Chciałbym podkreślić, że w wielu przypadkach, szczególnie na wsi, problem ten sprowadza się jedynie do rozbudowy szkoły, do dobudowania jednej czy dwóch izb, że często będzie to można wykonać w drodze czynów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-84.12" who="#WacławTułodziecki">Drugi problem — to wyposażenie szkół 8-klasowych w pomoce naukowe i pracownie, w urządzenia i narzędzia do zajęć praktyczno-technicznych. Jednym z istotnych zadań w przygotowaniu reformy szkolnej jest wyposażenie szkół w pomoce naukowe niezbędne do poglądowego nauczania i politechnizacji, o czym mówili obywatele posłowie Jakubowska i Walendowski. Ministerstwo podjęło decyzję, że każda szkoła podstawowa tak w mieście, jak i na wsi, powinna dysponować minimalnym zestawem pomocy naukowych i taki zestaw opracowało. W związku z tym zaopatrzenie szkół w pomoce naukowe odbywa się na podstawie tego zestawu. Wyposażenie szkół w pomoce naukowe poprawia się z roku na rok. Nie zawsze jednak posiadane w szkole pomoce naukowe są w pełni wykorzystywane w procesie nauczania. Na pomoce naukowe i zaopatrzenie szkół w sprzęt i wyposażenie w budżecie roku 1965 przeznacza się kwotę około 900 mln zł. Pragnę zapewnić posłankę Jakubowską, że kwota ta zostanie przeznaczona przede wszystkim na uzupełnienie pomocy naukowych w tych szkołach podstawowych, które wykazują pod tym względem największe braki, a obywatela posła Walendowskiego, że przy wyposażeniu szkół uwzględniamy również potrzeby szkół przysposobienia rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-84.13" who="#WacławTułodziecki">Na pomoce naukowe dla szkół przysposobienia rolniczego w obecnej 5-latce przeznaczono 200 mln zł. Planowe, celowe i oszczędne gospodarowanie tymi środkami przez rady narodowe i szkoły pozwoli na pełniejsze zaspokojenie potrzeb wszystkich szkół, także szkół na wsi.</u>
          <u xml:id="u-84.14" who="#WacławTułodziecki">Trzeci problem — to przygotowanie odpowiedniej ilości nowych nauczycieli oraz podniesienie poziomu kwalifikacji nauczycieli pracujących. Mogę stwierdzić, że dzięki rozwojowi studiów nauczycielskich i zaocznych studiów nauczycielskich pokonaliśmy w zasadzie trudności kadrowe w szkolnictwie podstawowym. Liczba absolwentów zakładów kształcenia nauczycieli pozwala na pokrycie bieżących potrzeb szkolnictwa podstawowego oraz na przygotowanie niezbędnej liczby nauczycieli dla klasy VIII. Równocześnie wzrósł poziom kwalifikacji nauczycieli szkół podstawowych. W bieżącym roku szkolnym 36,5% ogółu nauczycieli szkół podstawowych posiada ukończone studium nauczycielskie lub studia wyższe. W roku przyszłym procent ten wzrośnie do około 43. Coraz więcej nauczycieli z takimi kwalifikacjami podejmuje i podejmować będzie pracę w szkołach wiejskich. Chciałbym jednak podkreślić w związku z wypowiedzią obywatela posła Werblana, że jeżeli za 2–3 lata przy malejącej już liczbie siedmiolatków rozpoczynających naukę w szkole, studia nauczycielskie będą mogły zapewnić szkołom podstawowym pełne pokrycie potrzeb kadrowych, a więc nauczycieli z wyższymi aniżeli średnie kwalifikacjami, to nie byłoby — moim zdaniem — celowe dalsze utrzymywanie liceów pedagogicznych i dokształcanie absolwentów w zaocznych studiach nauczycielskich. Ale na pewno problem ten wymaga wszechstronnego zbadania i przemyślanej decyzji.</u>
          <u xml:id="u-84.15" who="#WacławTułodziecki">Czwarty problem — to przygotowanie nowych programów i podręczników. Na czoło zadań w. zakresie reformy szkolnictwa wysuwa się niewątpliwie problem nowych programów nauczania i podręczników szkolnych. Ministerstwo przygotowało program nauczania 8-klasowej szkoły, który został już wprowadzony do szkół i jest realizowany w bieżą cym roku w klasach od I do VI. Zostały przygotowane również projekty programów liceum, nad którymi toczy się dyskusja; w opracowaniu jest program szkoły zawodowej. Została zorganizowana praca nad nowymi, lepszymi podręcznikami. Nowe podręczniki zostały już wydane dla klas V−VI, dla innych klas podręczniki są w produkcji lub w opracowaniu.</u>
          <u xml:id="u-84.16" who="#WacławTułodziecki">Treści nauczania w programach zostały unowocześnione, rozszerzone o tematykę współczesną, dostosowane do potrzeb socjalistycznego budownictwa, ich prawidłowa i pełna realizacja — co jest obecnie podstawowym zadaniem każdej szkoły — umożliwi lepsze przygotowanie młodzieży do życia i pracy w społeczeństwie socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-84.17" who="#WacławTułodziecki">Następny problem — to podniesienie poziomu nauczania i sprawności szkoły.</u>
          <u xml:id="u-84.18" who="#WacławTułodziecki">Najważniejsze, stale aktualne, zadanie szkolnictwa podstawowego — i nie tylko podstawowego — polega na podniesieniu poziomu sprawności nauczania i kształcenia w szkole. O tym mówił dziś obywatel poseł Walendowski.</u>
          <u xml:id="u-84.19" who="#WacławTułodziecki">Niepokojące jest to, że chociaż tylko nieznaczny odsetek, bo 0,1% dzieci, nie spełnia obowiązku szkolnego bez uzasadnionej przyczyny, to około 10% spośród dzieci rozpoczynających naukę nie kończy 7 klas.</u>
          <u xml:id="u-84.20" who="#WacławTułodziecki">Sytuacja w tym zakresie od roku 1960, kiedy to około 20% dzieci, z tego znaczna większość na wsi, nie kończyła pełnej szkoły podstawowej, uległa znacznej poprawie. W bieżącym roku szkolnym opuszczą szkołę ostatni uczniowie z rocznika 1948, z tego rocznika ukończy szkołę podstawową w miastach ponad 94%, na wsi około 88%.</u>
          <u xml:id="u-84.21" who="#WacławTułodziecki">Wyrażam głębokie przekonanie, że dzięki nowym, lepszym programom i podręcznikom, lepszemu wyposażeniu szkół, lepszej organizacji pracy w szkołach, wyższym kwalifikacjom nauczycielskim, bliższej współpracy szkoły z rodzicami — wzrośnie poziom nauczania i sprawność kształcenia we wszystkich szkołach podstawowych, że w ciągu najbliższych 2–3 lat pokonamy trudności w tym zakresie i będziemy mogli zabezpieczyć powszechność nauczania w zakresie 8-klasowej szkoły.</u>
          <u xml:id="u-84.22" who="#WacławTułodziecki">Z przedstawionego przeze mnie stanu przygotowań do wprowadzenia klasy VIII wynika, że mimo wielu jeszcze trudności, które istnieją i które trzeba będzie pokonać, powstały warunki do przejścia w latach 1966–1967 z 7-letniego na 8-letnie nauczanie w szkolnictwie podstawowym, że to przejście będzie przeprowadzone bez zakłóceń w pracy szkół.</u>
          <u xml:id="u-84.23" who="#WacławTułodziecki">Przejście z 7-letniego na 8-letni okres nauczania w myśl projektu przygotowanego już przez Ministerstwo Oświaty, odbędzie się w 1966 i 1967 r. przy utrzymaniu w tym okresie ciągłości rekrutacji do szkół zawodowych, co zapewni naszej gospodarce narodowej nieprzerwany dopływ kwalifikowanych kadr.</u>
          <u xml:id="u-84.24" who="#WacławTułodziecki">Następny, poważny problem, jaki stoi przed szkolnictwem, to zapewnienie około 80% absolwentom szkoły podstawowej możliwości dalszego kształcenia się, zapewnienie stałego dopływu kwalifikowanej kadry, zgodnie z potrzebami gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-84.25" who="#WacławTułodziecki">W czerwcu przyszłego roku szkoły podstawowe ukończy około 651,5 tys. młodzieży. W klasach VIII liceów ogólnokształcących i w klasach I szkół zawodowych będziemy mieli 576,7 tys. miejsc. Gdyby wszystkie te miejsca przeznaczyć, dla tegorocznych absolwentów szkoły podstawowej, to można by zapewnić dalsze kształcenie około 88,5% i spośród nich. Ale część z tych miejsc — Około 14–15 tys., to jest 2,3%, zajmują uczniowie drugoroczni, chociaż ten procent z roku na rok maleje, oraz dużą część miejsc zajmują absolwenci szkół podstawowych z lat ubiegłych — około 68–70 tys., to jest 10,4%. Dla tegorocznych absolwentów pozostanie 75,8% miejsc.</u>
          <u xml:id="u-84.26" who="#WacławTułodziecki">Chciałbym jednak podkreślić, że jeżeli około 150 tys. spośród tegorocznych absolwentów szkoły podstawowej nie podejmie dalszej nauki, to nie oznacza to, że nie podejmie jej w ogóle, bo część spośród nich za rok, a część nawet za 2 lata rozpocznie dalszą naukę, a takich absolwentów co roku, jak podkreśliłem, jest około 70 tys.</u>
          <u xml:id="u-84.27" who="#WacławTułodziecki">„Zaległości” te będą mogły być zlikwidowane w 1966 r. przy przechodzeniu na 8-letnie nauczanie i zwiększonej rekrutacji do szkół zawodowych absolwentów szkół podstawowych z lat ubiegłych. Nad młodzieżą nie uczącą się lub czekającą na miejsce w szkole zostanie zorganizowana we współdziałaniu z organizacjami młodzieżowymi Opieka wychowawcza oraz przysposobienie ich do pracy zawodowej. W związku z wypowiedzią posła Werblana na temat nieprawidłowości w rekrutacji uczniów do szkół, pragnę podkreślić, że system rekrutacji uczniów do liceów ogólnokształcących i szkół zawodowych zostanie w roku bieżącym zreformowany, że zostanie zwiększony w komisjach rekrutacyjnych udział organów społecznych, przede wszystkim rad narodowych, że zostanie on oparty na opinii szkoły podstawowej, na wynikach badań w poradni zawodowej, że zostaną uwzględnione w szerszym zakresie przy rekrutacji uczniów do szkół zawodowych nie tylko zainteresowania kandydatów, ale i potrzeby kadrowe naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-84.28" who="#WacławTułodziecki">Wobec niepokoju przejawionego z tej trybuny o losy absolwentów wiejskich szkół podstawowych, pragnę poinformować Wysoką Izbę, że w latach 1960/1961–1963/1964 poważnie wzrosła liczba młodzieży wiejskiej uczącej się w szkołach średnich ogólnokształcących i w szkołach zawodowych z 392,5 tys. do 652,9 tys., to jest o około 260,4 tys., czyli o przeszło 66%. W związku z tym poprawił się znacznie w tym okresie w tych szkołach wskaźnik liczby uczniów pochodzących ze wsi — z 257 na 418 na 10 tys. mieszkańców. Mimo trudnej sytuacji szkolnictwa zawodowego i średniego ogólnokształcącego, na skutek wyżu demograficznego, dynamika wzrostu liczby uczącej się młodzieży wiejskiej w tych szkołach w tym okresie (1960–1963) była o 2,6% większa, niż młodzieży miejskiej.</u>
          <u xml:id="u-84.29" who="#WacławTułodziecki">Wobec tendencji, jakie przejawiły się na niektórych terenach — o czym mówił z tej trybuny obywatel poseł Werblan — ograniczenia naboru do szkół zawodowych młodzieży z danego miasta, Ministerstwo podjęto środki przeciwdziałające takim praktykom.</u>
          <u xml:id="u-84.30" who="#WacławTułodziecki">Na stan taki niewątpliwie w pewnym stopniu wywiera wpływ ograniczona liczba miejsc w internatach, trudności w zaspokajaniu wszystkich potrzeb w tym zakresie. Wprawdzie w obecnej pięciolatce liczba miejsc w internatach powiększyła się o około 30.560, to jednak istnieje konieczność rozszerzenia — w następnych okresach — planu budowy internatów. Umożliwi to poprawę składu socjalnego młodzieży w liceach ogólnokształcących i prawidłową rekrutację młodzieży do szkół zawodowych o zasięgu międzywojewódzkim. Mimo jednak takiej sytuacji, korzysta z internatów w dużym procencie młodzież wiejska, na przykład w ubiegłym roku szkolnym młodzież wiejska, stanowiła w internatach przy zasadniczych szkołach zawodowych 56,4%, a przy technikach 42,9%i ogółu wychowanków.</u>
          <u xml:id="u-84.31" who="#WacławTułodziecki">Analiza planu rozwoju szkolnictwa zawodowego na rok 1965 wskazuje na pewne charakterystyczne przemiany w rozwoju tego szkolnictwa, a mianowicie przy ogólnym wzroście liczby uczniów w szkołach zawodowych o 8,9% nastąpi szybszy wzrost liczby uczniów w szkołach przyzakładowych — co postulował z tej trybuny obywatel poseł Bierzanek — w zasadniczych szkołach zawodowych o 12,3%, a w technikach przyzakładowych — o 28,7%. Nastąpi również szybszy wzrost liczby uczniów w technikach, aniżeli w zasadniczych szkołach zawodowych, bo w zasadniczych szkołach zawodowych o 6,5%, a w technikach o 13,5%. Przy czym zwiększy się rekrutacja do szkół technicznych przy pewnym ograniczeniu rekrutacji do szkół ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-84.32" who="#WacławTułodziecki">Jeśli chodzi o problem dziewcząt, o którym mówiono z tej trybuny, ogólna ich liczba w ubiegłym roku szkolnym wynosiła w zasadniczych szkołach zawodowych 34,5%, w technikach — 47,4%, ale na przykład na kierunku mechanicznym w zasadniczych szkołach zawodowych tylko 5,2%, w technikach 8,1%, na kierunku elektrycznym w zasadniczych szkołach zawodowych 11,5%, w technikach 7,3% na kierunku telekomunikacyjnym w zasadniczych szkołach zawodowych 24%, w technikach 16,7%.</u>
          <u xml:id="u-84.33" who="#WacławTułodziecki">Mimo że szkoły te, właściwie wszystkie szkoły zawodowe, są szkołami koedukacyjnymi, to praktyka wskazuje, że same dziewczęta niechętnie wybierają kierunek kształcenia technicznego, że często dyrektorzy szkół zawodowych niechętnie przyjmują dziewczęta do szkół zawodowych technicznych, a dyrektorzy zakładów pracy chętniej przyjmują na naukę zawodu i do pracy chłopców, aniżeli dziewczęta. Nie można tego problemu uregulować administracyjnie przez ustalenie odpowiedniego wskaźnika przyjęć dziewcząt do szkół. Ministerstwo podejmuje środki dla poprawy obecnego stanu przez rozwinięcie w klasach V-VII szkoły podstawowej szerokiej pracy informacyjno-uświadamiającej wśród młodzieży, a także wśród rodziców tej młodzieży oraz przez odpowiednie pokierowanie rekrutacją do szkół zawodowych. W rozwiązywaniu trudności w tym zakresie wiele jednak mogą zrobić zakłady pracy przez przyjmowanie dziewcząt na naukę zawodu i do szkół przyzakładowych.</u>
          <u xml:id="u-84.34" who="#WacławTułodziecki">Problem szkół przysposobienia rolniczego. W celu objęcia opieką wychowawczą i dydaktyczną młodzieży pozostającej na wsi i pracującej w gospodarstwach rolnych swoich rodziców, dla przygotowania jej do zawodu rolnika, Ministerstwo podejmuje dalsze wysiłki dla rozwoju szkół przysposobienia rolniczego i zwiększenia liczby uczniów w tych szkołach. W roku 1965 liczba młodzieży w szkołach przysposobienia rolniczego wzrośnie do 134.500, to jest o 14%. Dalsza poprawa w sieci li organizacji szkół przysposobienia rolniczego, doskonalenie programów nauczania, zapewnienie szkołom przysposobienia rolniczego fachowców agro-i zootechników, rozszerzenie sieci stacjonarnych i zaocznych techników dla absolwentów tych szkół wpłynie na pewno dodatnio na ich rozwój oraz na wzrost liczby uczniów w tych szkołach. Zadania te będą realizowane w roku 1965 wspólnym wzmożonym wysiłkiem władz szkolnych i rad narodowych. Pragnę przy tym poinformować obywatela posła Walendowskiego, że zostały już wydane podręczniki dla szkół przysposobienia rolniczego oraz wiele pomocy naukowych o specjalistycznym charakterze.</u>
          <u xml:id="u-84.35" who="#WacławTułodziecki">Nie mogę się jednak zgodzić z uwagą obywatelki posłanki Jakubowskiej, aby przenieść naukę w szkołach przysposobienia rolniczego na godziny ranne. Ponad 90% szkół przysposobienia rolniczego mieści się w lokalach szkół podstawowych. Przeniesienie zajęć w szkołach przysposobienia rolniczego — poza sporadycznymi przypadkami — na godziny ranne jest niemożliwe ze względu na zajęcia trwające w tych godzinach w szkołach podstawowych, a także — sądzę — i z tego względu, że młodzież ta w godzinach rannych zajęta jest pracą w gospodarstwie rolnym ojca lub w PGR. Natomiast jest możliwe i pożądane przeniesienie zajęć w szkołach przysposobienia rolniczego na wczesne godziny popołudniowe, kiedy lokale szkół podstawowych już są wolne, to znaczy na godz. 13–17.</u>
          <u xml:id="u-84.36" who="#WacławTułodziecki">Problem wprowadzenia obowiązku szkolnego w stosunku do młodzieży wiejskiej, niezależnie od trudności lokalowych i kadrowych, będzie mógł być rozpatrzony w przyszłości, kiedy dojrzeją warunki do wprowadzenia tego obowiązku w stosunku do całej młodzieży tak w mieście, jak i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-84.37" who="#WacławTułodziecki">W czerwcu 1965 r. licea ogólnokształcące opuści około 75 tys. absolwentów, to jest o 20,3% więcej, aniżeli w bieżącym roku. Z tej liczby około 16 tys. absolwentów zostanie przyjętych do szkół wyższych, a około 24 tys. do szkół pomaturalnych (studia nauczycielskie, szkoły techniczne, pomaturalne itd.). Dla pozostałej ilości, dla około 25 tys. absolwentów (po odliczeniu tych, którzy po ukończeniu liceów nie podejmują dalszych studiów ani też pracy zawodowej), będą organizowane kursy przyspasabiające do pracy zawodowej. W sprawie tej Ministerstwo Oświaty podjęło rozmowy z zainteresowanymi resortami gospodarczymi. Równocześnie zostanie zwiększona liczba miejsc w technikach zawodowych dla absolwentów klas XI do 11.800, w studiach nauczycielskich do 12 tys.</u>
          <u xml:id="u-84.38" who="#WacławTułodziecki">Wobec tego, że w następnych latach około 40% absolwentów liceów ogólnokształcących podejmować będzie prace bezpośrednio po ukończeniu szkoły, Ministerstwo Oświaty wprowadzi do planu i programu liceum, opartego na 8-letniej szkole, zajęcia techniczne i przysposobienie zawodowe w takim zakresie, który umożliwi liceum przysposobienie uczniów do pracy zawodowej w toku nauki, a po ukończeniu szkoły i podjęciu przez nich pracy zawodowej dokwalifikowanie się w obranym zawodzie. Dzięki temu liceum zyska na atrakcyjności, otwierając przed uczniami perspektywy pracy zawodowej, zaś gospodarka narodowa zyska jeszcze jedno źródło dopływu kwalifikowanej kadry.</u>
          <u xml:id="u-84.39" who="#WacławTułodziecki">Wysoka Izbo! Szkolnictwo nasze rozwija się pomyślnie mimo trudności wynikających z wyżu demograficznego. Również pomyślnie są realizowane zadania w zakresie reformy szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego, Wyrażam przekonanie, że rok 1965 będzie rokiem dalszej poprawy warunków pracy szkoły, wzrostu poziomu nauczania i sprawności kształcenia, dalszych osiągnięć w procesie kształtowania socjalistycznej świadomości i postawy młodzieży szkolnej.</u>
          <u xml:id="u-84.40" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Tadeusz Janczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#TadeuszJanczyk">Wysoki Sejmie! Realizowana w naszym kraju intensyfikacja produkcji rolnej powoduje nie tylko wzrost popytu na środki produkcji i konsumpcji oraz dobra inwestycyjne, ale również i zmianę struktury tego popytu. Te powszechnie znane zjawiska, zachodzące w ramach ogólnych przemian społeczno-gospodarczych na wsi, wiążą się z intensyfikacją produkcji rolnej, zmianami demograficznymi na wsi oraz silnym dążeniem rodzin chłopskich do podniesienia swego standardu życiowego.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#TadeuszJanczyk">Potrzeby rolnictwa i dążenia ludności wiejskiej zostały uwzględnione w Narodowym Planie Gospodarczym na rok 1965 w stopniu wskazującym na dążenie do maksymalnego wykorzystania realnych możliwości gospodarki narodowej, naturalnie w zgodzie z podstawowymi założeniami całości planu i proporcjami poszczególnych jego części.</u>
          <u xml:id="u-86.2" who="#TadeuszJanczyk">Zacznę od sprawy zaopatrzenia w środki produkcji. Minęły już dawno te czasy, kiedy rolników trzeba było przekonywać o potrzebie używania nawozów sztucznych. Rolnicy zostali przekonani, a cała trudność obecnie polega na zaspokojeniu rosnącego zapotrzebowania. Jak wiemy, w następnej pięciolatce nastąpi przeszło dwukrotny wzrost nawozów sztucznych przeznaczonych na wieś. Wpłynie to z pewnością na znaczne zwiększenie plonów. Już jednak w roku 1965 ilość nawozów sztucznych ma wzrosnąć w stosunku do roku bieżącego w dosyć poważnym stopniu. Tak więc dostawy nawozów azotowych, licząc w czystym składniku, wzrosną o 11%, fosforowych o 24%, potasowych o 13%, a wapna nawozowego o 11%. Będzie to więc pewna poprawa, ale rozdział nawozów sztucznych, który nastręcza tyle uwag zarówno rolnikom, jak i władzom terenowym, rozdział na województwa, na powiaty i gromady musi być dokonywany z jak największym rozeznaniem potrzeb i możliwości produkcyjnych rolnictwa poszczególnych rejonów. Moim zdaniem Ministerstwo Rolnictwa powinno rozważyć słuszność dotychczasowych kryteriów podziału puli nawozów na określone tereny.</u>
          <u xml:id="u-86.3" who="#TadeuszJanczyk">Jeżeli chodzi o maszyny i narzędzia rolnicze, to należy wskazać na znaczny wzrost dostaw zarówno dla kółek rolniczych, jak i dla gospodarstw chłopskich. Tak więc traktory w przeliczeniu na 15 KM wzrosną z 23.400 do 25.700, to jest o około 10%. Bardzo poważnie, bo 2, 3 i 4-krotnie, wzrosną dostawy sprzętu traktorowego, jak bron zawieszanych, talerzowych, wieloraków i kopaczek traktorowych.</u>
          <u xml:id="u-86.4" who="#TadeuszJanczyk">Bardzo poważnie również wzrosną dostawy sprzętu konnego, co trzeba specjalnie podkreślić w związku z wieloma postulatami, jakie pod tym względem wysuwali rolnicy na różnych zebraniach, między innymi na spotkaniach z posłami. Tak więc na przykład dostawy grabi konnych, które w roku bieżącym wyniosły 5 tys. szt., w roku przyszłym wyniosą ponad 14 tys. szt., beczek — z 26 tys. do 50 tys., pielników konnych — z 15.500 do 45 tys., dołowników konnych — z 1.100 do 5 tys. Będzie to więc znaczny wzrost, w dużej mierze zaspokajający potrzeby producentów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-86.5" who="#TadeuszJanczyk">Muszę jednak wskazać, że jeżeli chodzi o sprzęt konny, to w dalszym ciągu będzie występować niedostateczne zaopatrzenie w dziedzinie takich maszyn, jak kopaczki, pompy przeponowe, bukowniki oraz przyczepy skrzyniowe i wywrotki. Wydaje się, że przemysł maszynowy powinien zrobić wszystko w celu ujawnienia i wykorzystania własnych rezerw dla lepszego zaspokojenia potrzeb wsi na maszyny tego typu.</u>
          <u xml:id="u-86.6" who="#TadeuszJanczyk">Sprzedaż części zamiennych do maszyn rolniczych stale rośnie. Dokonano tutaj poważnego wysiłku organizacyjnego zarówno w przemyśle, jak i w spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu, rozprowadzającej te części. Wskażę tylko na liczby mówiące o rozwoju sprzedaży tych części. O ile w 1960 r. sprzedano ich za 199 mln zł, to w 1963 r. — za 547 mln zł, a tylko w pierwszym półroczu 1964 r. sprzedano za 363 mln zł. Suma więc tegoroczna, jak można przewidywać, będzie znacznie wyższa od sumy ubiegłego roku.</u>
          <u xml:id="u-86.7" who="#TadeuszJanczyk">Sprawa zaopatrzenia rolnictwa w części wymienne wymaga dalszego wielkiego wysiłku organizacyjnego. Między innymi istnieje konieczność bardziej dokładnego rozeznania przez organizację spółdzielczą potrzeb różnych terenów oraz zorganizowania wysyłkowej sprzedaży części zamiennych, a przez przemysł — usunięcia braków łożysk tocznych i tulei oraz okresowych braków części wymiennych, na przykład do pługów ciągnikowych, kultywatorów, opryskarek „Olza” i „Sad”, kosiarek, pras do słomy, młocarni itd.</u>
          <u xml:id="u-86.8" who="#TadeuszJanczyk">Dostawy pasz dla gospodarstw chłopskich wzrosną z 1.270 tys. ton w roku 1964 do 1.800 tys. ton w roku 1965. Z dostawami pasz treściwych wiążemy duże nadzieje na zwiększenie skupu zboża. Wykonanie uchwały rządu o wymianie pasz za zboże — dokonywanej w zagrodzie rolnika przy dostawie na koszt państwa w 21 powiatach — pozwoli na zebranie doświadczeń i ewentualne stopniowe rozszerzenie tej metody na inne powiaty. Metoda ta niewątpliwie wiąże korzyści gospodarki ogólnonarodowej z korzyścią gospodarstwa chłopskiego, dokonującego wymiany. Naturalnie, sprawa rozwinięcia tej akcji wymaga zarówno dokładnego, zgodnego z recepturą, przygotowywania pasz treściwych tak, by zdobyły one sobie pełne zaufanie rolników, jak i zwiększenia ilości samochodów ciężarowych w gminnych spółdzielniach, jak i szeroko zakreślonej akcji zapoznawania rolników z korzyściami, jakie dla nich wynikają z wymiany.</u>
          <u xml:id="u-86.9" who="#TadeuszJanczyk">Jednym z bardzo poważnych bodźców dla rolników, skłaniających ich do zwiększenia wysiłków w dziedzinie rozwijania produkcji rolnej, są dostawy materiałów budowlanych. Powszechna opinia mówi o wielkim pędzie wsi polskiej do budowania. Świadczą o tym chociażby liczby mówiące o ilości zezwoleń na budowę na terenie wiejskim. W 1963 r. wydano około 130 tys. takich zezwoleń, a ilość ich byłaby na pewno większa, gdyby rolnicy byli przekonani o większych możliwościach nabycia materiałów budowlanych. Pragnę tu wskazać na fakt stałego i to znacznego wzrostu dostaw materiałów budowlanych dla wsi. Liczby pod tym względem są naprawdę bardzo interesujące. Tak więc dostawy cementu kształtowały się następująco:</u>
          <u xml:id="u-86.10" who="#TadeuszJanczyk">W 1956 r. — 617 tys. ton, w 1960 r. — 1.490 tys. ton, w 1964 r. — 2.460 tys. ton, w 1965 r. ma być 2.530 tys. ton. Prawdziwy więc przełom w tej dziedzinie nastąpił w roku bieżącym, kiedy to od razu dostawy cementu na wieś zostały zwiększone o 1 milion ton.</u>
          <u xml:id="u-86.11" who="#TadeuszJanczyk">Dostawy cegły w 1956 r. — 392 mln szt., w 1960 r. — 610 mln szt., w 1964 r. — 840 mln szt., w 1965 r. ma być 990 mln szt.</u>
          <u xml:id="u-86.12" who="#TadeuszJanczyk">Eternitu w 1956 r. — 1.670 tys. m2, w 1960 r. — 4.290 tys. m2, w 1964 r. — 7.360 tys. m2, w 1965 r. ma być 10.700 tys. m2.</u>
          <u xml:id="u-86.13" who="#TadeuszJanczyk">Tak więc w roku 1965 nastąpi znaczna poprawa zaopatrzenia wsi w materiały budowlane, zwłaszcza jeżeli chodzi o cegłę i eternit. Wydaje się jednak, że ilość cegły mogłaby być zwiększona przez podjęcie produkcji przez przemysł terenowy oraz spółdzielczość wiejską w obecnie nieczynnych mniejszych cegielniach. Uważam, że sprawa uruchomienia tych mniejszych nieczynnych cegielni wobec zapotrzebowania wsi na cegłę, powinna być rozpatrzona przez Komisję Planowania przy udziale zainteresowanych organizacji.</u>
          <u xml:id="u-86.14" who="#TadeuszJanczyk">Bardzo ważną sprawą jest dostawa na wieś prefabrykatów. W tej dziedzinie stawiamy dopiero pierwsze kroki. Wprawdzie z roku na rok zwiększa się sprzedaż prefabrykowanych belek stropowych, jednakże niepełne jest zaopatrzenie wsi w prefabrykaty do wypełniania stropów, a w dziedzinie stosowania prefabrykatów przy budowie budynków gospodarczych dokonujemy dopiero pierwszych prób przez dostarczanie na wieś produkowanych przez CRS tanich i łatwych do złożenia obór z prefabrykatów.</u>
          <u xml:id="u-86.15" who="#TadeuszJanczyk">Nie ulega kwestii, że musi nastąpić modernizacja budownictwa wiejskiego, które dotychczas trzyma się metod tradycyjnych, bardzo często dalekich od racjonalnych wymagań. Pod tym względem należałoby wysunąć postulat pod adresem właściwych resortów, instytutów naukowych i biur projektowych o przyśpieszenie prac, które by dały nowe wzory domów mieszkalnych i budynków gospodarczych oraz wzory racjonalnej zabudowy wsi i osiedli wiejskich.</u>
          <u xml:id="u-86.16" who="#TadeuszJanczyk">Wysoki Sejmie! Coraz większą rolę w zaopatrzeniu produkcyjnym gospodarstw rolnych odgrywają wyroby hutnicze i narzędzia gospodarcze. Wprawdzie plan na rok 1965 zakłada znaczną poprawę zaopatrzenia w gwoździe, których ilość wzrasta z 15.900 ton w roku 1964 do 21 tys. ton w roku 1965. Podobnie jest z dostawami drutu i wyrobów z drutu oraz konwi mleczarskich.</u>
          <u xml:id="u-86.17" who="#TadeuszJanczyk">Jednakże dostawy wyrobów walcowanych i narzędzi gospodarczych w roku 1965 nie ulegną zwiększeniu, a są to produkty wybitnie deficytowe na terenie wsi. Im bardziej wyposażenie gospodarstw rolnych wzrasta pod względem technicznym, im bardziej zwiększa się na wsi zasięg elektryfikacji, tym większe znaczenie mają dostawy artykułów właśnie z tych dwu grup towarowych, gdyż umożliwiają one wykonanie wielu drobnych napraw nawet przez samych rolników.</u>
          <u xml:id="u-86.18" who="#TadeuszJanczyk">Stąd wynika znów postulat pod adresem przemysłu — postulat poszukiwania wszelkich rezerw, by można było zwiększyć dostawy wyrobów walcowanych i narzędzi gospodarczych ponad plan. Jeżeli chodzi o te ostatnie, to również wiele mogłaby zrobić drobna wytwórczość, rzemiosło i spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-86.19" who="#TadeuszJanczyk">Zaopatrzenie ludności wiejskiej w artykuły konsumpcyjne wzrasta systematycznie, wiążąc się z rosnącymi dochodami ludności wiejskiej, jak również ze stale rosnącymi jej potrzebami. W ciągu ostatnich lat zwiększyły się dla wsi dostawy tłuszczów roślinnych, makaronu, przetworów owocowo-warzywnych i pieczywa, co jest z całą pewnością wyrazem postępującej denaturalizacji spożycia na wsi. Jak wynika z badań Instytutu Ekonomiki Rolnej, wartość artykułów spożywczych w gospodarstwie wiejskim, dokupionych na jednego członka rodziny, wzrosła w ciągu ostatnich lat z 761 zł do 1.177 zł w roku gospodarczym 1962/1963. Istnieje jednak na wsi wiele trudności w zaopatrzeniu wsi w artykuły konsumpcyjne — szczególnie jeżeli chodzi o zaopatrzenie pracowników PGR, robotników leśnych oraz inteligencji wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-86.20" who="#TadeuszJanczyk">Bardzo poważnym zagadnieniem na wsi w okresie letnim jest sprawa wyżywienia przybywających w ogromnych ilościach turystów i wczasowiczów. Te dwie sprawy w niedostatecznym stopniu są uwzględniane przez rady narodowe przy podziale artykułów spożywczych dla wiejskiej sieci handlowej. Należałoby, moim zdaniem, ażeby rady narodowe doprowadziły do bardziej racjonalnego gospodarowania masą towarową, przeznaczoną na zaopatrzenie ludności, w większym stopniu uwzględniając strukturę ludności i potrzeby sezonowe. Wprawdzie w roku 1964 nastąpiła pewna poprawa pod tym względem. Zasady podziału masy towarowej na poszczególne rejony były także przedmiotem obrad sejmowej Komisji Handlu, która bardzo gruntownie opracowała to zagadnienie. Zajęło się tą sprawą również i Ministerstwo Handlu Wewnętrznego. W dalszym jednak ciągu istnieje konieczność wprowadzenia do praktyki działania rad narodowych słusznych pod tym względem postanowień.</u>
          <u xml:id="u-86.21" who="#TadeuszJanczyk">Jako jeden z bodźców do rozwoju produkcji rolnej traktuje się sprzedaż przedmiotów tak zwanego trwałego użytku. Zakupywane są one przez ludność wiejską w sieci handlowej zarówno miejskiej, jak i wiejskiej. Nie mamy odrębnej statystyki co do sprzedaży rolnikom w sklepach miejskich — posłużę się więc liczbami, mówiącymi o dostawach w roku przyszłym przez sieć sklepów gminnych spółdzielni. Tak więc sprzedaż motocykli w roku 1964 wynosiła 64,700 szt., a plan na 1965 r. przewiduje 68.700 szt., rowerów — z 214 tys. do 240 tys. szt., odbiorników radiowych — z 83 tys. do 93 tys. szt., telewizorów — z 26 tys. do 31.600 szt., maszyn do szycia — z 44.600 do 49 tys. szt. Wiadomą jest rzeczą, że motocykl zastąpił na naszej wsi w bardzo poważnej mierze rower. Jednocześnie trzeba wskazać na interesujący fakt, że sprzedaż wódki i spirytusu zmniejszyła się na wsi w roku bieżącym w stosunku do roku 1963 o przeszło 3% pomimo wzrostu liczby ludności zamieszkałej w strefie działania spółdzielczości, zaopatrzenia i zbytu.</u>
          <u xml:id="u-86.22" who="#TadeuszJanczyk">Dostawy środków spożycia na wieś służą nie tylko zaspokojeniu potrzeb ludności wiejskiej, lecz i są z całą pewnością poważnym bodźcem do rozwoju produkcji rolnej, a na odwrót braki pod tym względem stają się antybodźcem. Zaopatrzeniem ludności wiejskiej zarówno w artykuły służące do produkcji rolnej, jak i do spożycia zajmuje się spółdzielczość zaopatrzenia i zbytu. Niezależnie od osiągnięć ma ona i wiele braków, które zna i których powinna się pozbyć.</u>
          <u xml:id="u-86.23" who="#TadeuszJanczyk">Na dwie sprawy, Wysoki Sejmie, chciałem zwrócić uwagę. Jeżeli zostaną one pomyślnie rozwiązane, to mogłyby dopomóc spółdzielczej organizacji do pomyślniejszego wykonywania swych zadań. Jedna z nich to sprawa transportu. Ilość samochodów ciężarowych przydzielana obecnie przez wojewódzkie rady narodowe jest wybitnie niewystarczająca dla przewozu masy towarowej idącej ze wsi do miast i z miast na wieś poprzez sieć gminnych spółdzielni. Według mojego przekonania pewną poprawę pod tym względem dałoby włączenie spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu do rozdzielnika centralnego.</u>
          <u xml:id="u-86.24" who="#TadeuszJanczyk">Drugą sprawą — to są inwestycje pozalimitowe, które umożliwiają spółdzielniom gminnym budowanie sklepów, magazynów sklepowych, zakładów usługowych itd. Wartość jednak takich inwestycji nie może przekraczać 200 tys. zł. Jest to obecnie stanowczo za mało, zwłaszcza wobec wzrostu cen niektórych artykułów budowlanych. Wskazane byłoby podniesienie górnej granicy takich inwestycji przynajmniej do 300 tys. zł.</u>
          <u xml:id="u-86.25" who="#TadeuszJanczyk">Tak więc, aby w jak najlepszym stopniu wykonać zadania zaopatrzenia wsi, trzeba zarówno usprawniać działanie organizacji, przemysłowych i handlowych, jak i skrzętnie, po gospodarsku, szukać różnego rodzaju dodatkowych możliwości uzupełnienia zaopatrzenia. A więc nie poprzestawać i zadowalać się wykonaniem planu, lecz wszędzie gdzie tylko można, dążyć do dodatkowej produkcji. Byłoby błędem wierzyć jedynie w mechanizm działania planu, jeżeli jednocześnie nie nastąpi dalszy wzrost gospodarności, inicjatywy i energii w tych wszystkich ogniwach przemysłu i obrotu towarowego, które mają wpływ na zaopatrzenie wsi. W roku 1965 i w tej dziedzinie, zgodnie ze wskazaniami partii, powinno nastąpić poszukiwanie wszelkich rezerw i możliwości dla wykonania i przekroczenia zadań nakreślonych przez Narodowy Plan Gospodarczy.</u>
          <u xml:id="u-86.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Zbigniew Strzemiecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#ZbigniewStrzemiecki">Wysoki Sejmie! Dokonując oceny sytuacji w rolnictwie, zwykliśmy brać pod uwagę warunki obiektywne — przyrodnicze — a także na tle zachodzących zjawisk gospodarczych oceniać skuteczność zabiegów, jakie były podjęte na rzecz rozwoju produkcji rolniczej. Mówiono już o tym, że ostatnie trzy lata nie były dla rolnictwa korzystne w sensie przyrodniczym. Spowodowały one to, że założenia, jakie stawialiśmy przed rolnictwem, nie zostały w pełni wykonane.</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#ZbigniewStrzemiecki">Niemniej jednak, jeśli oceniać sytuację z perspektywy kilku lat, obserwujemy wyraźnie, że wahania w wynikach produkcyjnych — aczkolwiek istnieją — są one mimo wszystko nie tak głębokie, jak to odnotowywaliśmy na przełomie lat 1950–1960. Biorąc na przykład pod uwagę wartość globalnej produkcji rolniczej, notujemy od wielu lat powolny, ale systematyczny wzrost.</u>
          <u xml:id="u-88.2" who="#ZbigniewStrzemiecki">Stan ten wynika z bardziej racjonalnego planowania produkcji rolniczej, ale wynika on przede wszystkim z tego, że opanowano szereg rozwiązań techniczno-organizacyjnych, które pozwalają na lepsze wykorzystanie naturalnych możliwości oraz środków postawionych do dyspozycji rolnictwa i zapobiegają lub łagodzą skutki niekorzystnych warunków atmosferycznych.</u>
          <u xml:id="u-88.3" who="#ZbigniewStrzemiecki">W czasie dyskusji nad Narodowym Planem Gospodarczym na rok 1963 zgłoszono z tej trybuny sporo krytycznych uwag i wniosków pod adresem Ministerstwa Rolnictwa w sprawach realizacji programu nasiennego, ochrony roślin, wykonawstwa inwestycji melioracyjnych i zagospodarowania pomelioracyjnego, budownictwa rolniczego, zagospodarowania pomelioracyjnego, budownictwa rolniczego, zagospodarowania sprzętu itp.</u>
          <u xml:id="u-88.4" who="#ZbigniewStrzemiecki">Obecnie z uznaniem dla resortu rolnictwa i rad narodowych możemy stwierdzić, że nastąpił postęp w tych i nie tylko w tych dziedzinach.</u>
          <u xml:id="u-88.5" who="#ZbigniewStrzemiecki">Pragnę przy tym podkreślić dużą konsekwencję w poczynaniach Ministerstwa Rolnictwa na rzecz rozwiązywania najbardziej istotnych dla rolnictwa spraw. Daleko zaawansowana jest sprawa klasyfikacji gleboznawczej i regulacji gruntów. Ochroną roślin obejmujemy już obecnie większość powierzchni upraw. W zakresie planu nasiennego stawiane są dalsze zadania idące w kierunku objęcia w skróconej rotacji coraz szerszych areałów i gatunków upraw. W ubiegłych latach wprowadzono zasady agrominimum, podjęto na szeroką skalę badania zasobności gleb, co pozwala na bardziej racjonalne stosowanie nawozów sztucznych. Istotnym czynnikiem było powołanie specjalistycznych przedsiębiorstw budownictwa rolniczego, przy czym na przykładzie województwa koszalińskiego można podać, jak szybko rosną ich zadania. W roku 1963 Zjednoczenia Budownictwa Rolniczego miały do wykonania zadania wartości 258 mln zł, w 1964 r. 350 mln zł, a na rok 1965 przewiduje się, że wykonają one zadania wartości 477 mln zł, co oznacza wzrost o 85% w stosunku do założeń 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-88.6" who="#ZbigniewStrzemiecki">W poczynaniach rolnictwa korzystne jest dążenie do zmian struktury zasiewów na rzecz powiększenia areału pszenicy, jęczmienia i roślin przemysłowych. Opracowano cały system zabezpieczający prawidłowy rozwój hodowli bydła i trzody chlewnej, wprowadzając specjalizację produkcji hodowlanej, odchowu macior, prosiąt, jałowic itp.</u>
          <u xml:id="u-88.7" who="#ZbigniewStrzemiecki">Poczynania te znajdują żywy i korzystny oddźwięk wśród rolników. Rolnicy nie znoszą poczynań nerwowych, ciągłych zmian organizacyjnych i obliczonych na doraźne efekty interwencji. Odpowiada im natomiast stosowana od kilku lat konsekwentna realizacja ustalonego przez obie partie programu rolnego, który stwarza coraz korzystniejsze i stabilne warunki społeczno-ekonomiczne dla rolników. Z aprobatą odnoszą się oni do poczynań praktycznych, przynoszących efekty ciągłe.</u>
          <u xml:id="u-88.8" who="#ZbigniewStrzemiecki">Konsekwencja w poczynaniach widoczna jest również w programie prac na rok 1965. W planie tym poważny akcent położony jest na rozwój produkcji zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-88.9" who="#ZbigniewStrzemiecki">Stwierdzenie to nie pozostaje formalne, kiedy się zważy, że jednocześnie przedstawiony jest konkretny program wzrostu bazy paszowej, zakładający zwiększenie zbiorów roślin pastewnych, budowę silosów, wymianę zboża na pasze przemysłowe, niezależnie od rozszerzonego poradnictwa żywieniowego i szkolenia rolników w tym zakresie. Podobnie też na spotkanie wielu opiniom idą zalecenia zmierzające do rozszerzenia w pracach melioracyjnych programu zagospodarowania pomelioracyjnego, przy czym coraz konsekwentniej dąży się do zabezpieczenia nawozów mineralnych dla zmeliorowanych łąk i pastwisk. W podobny sposób można by mówić o wielu innych ważnych sprawach.</u>
          <u xml:id="u-88.10" who="#ZbigniewStrzemiecki">Na tle założeń planu obok ogólnej dla niego aprobaty i poparcia dla poczynań resortu rolnictwa, przede wszystkim zaś dla jego konsekwencji w tych poczynaniach — pragnę zgłosić niektóre dodatkowe uwagi.</u>
          <u xml:id="u-88.11" who="#ZbigniewStrzemiecki">W układzie zadań i środków, jakie opracowano dla rolnictwa, wątpliwość budzą niektóre proporcje. Wydaje się, że należałoby przy opracowywaniu następnych planów rozważyć konieczność bardziej konsekwentnego, niż to ma miejsce obecnie, określenia podstawowych kierunków produkcji rolniczej dla poszczególnych regionów kraju, tak aby w lepszym stopniu wykorzystane zostały naturalne i organizacyjne możliwości tych regionów.</u>
          <u xml:id="u-88.12" who="#ZbigniewStrzemiecki">Resort rolnictwa w wyniku ocen, analiz i rozmów uwzględnił opinię województw północnych, aby przyśpieszyć tempo zaopatrzenia w sprzęt mechaniczny, który jest niezbędny z uwagi na stosunkowo niską ilość zatrudnionych w rolnictwie — głównie w państwowych gospodarstwach rolnych — a także krótszy okres wegetacyjny, powodujący ostre napięcia w poszczególnych porach prac polowych.</u>
          <u xml:id="u-88.13" who="#ZbigniewStrzemiecki">Trudniej nam natomiast przekonać resort o potrzebie łagodzenia dysproporcji w innych dziedzinach, jak na przykład w zaopatrzeniu w nawozy mineralne. Argumenty, z jakimi się spotykamy, są zwykle podobne — nawozy idą głównie pod kontraktację i tam, gdzie dają one szybkie i większe efekty. Biorąc pod uwagę te argumenty, chciałbym przedstawić nasz punkt widzenia na te sprawy. Jest słuszne, że zabezpieczamy przede wszystkim kontraktację. Problem leży jednak w tym, że region północny w stosunkowo niewielkim stopniu partycypuje w tej kontraktacji. Na 100 roślin, jakie objęte zostały kontraktacją, województwo koszalińskie ma jedynie 24, a olsztyńskie 34 pozycje. Jest rzeczą oczywistą, że ze względu na warunki przyrodnicze nie można oczekiwać wprowadzenia tam wszystkich roślin, a już na przykład tytoniu uprawiać tam na pewno nie będziemy. Wydaje się jednak konieczne rozważenie sprawy, by dać tym rejonom większe szanse w zakresie produkcji roślin kontraktowanych. Podejmujemy pracę nad wydatnym zwiększeniem zakresu kontraktacji — oczywiście w tych grupach, w których możemy mieć dobre rezultaty i w tych grupach postulować będziemy uzyskanie preferencji. Byłoby na przykład bardzo korzystne, gdyby obejmując kontraktacją żyto — proporcjonalnie większe i obliczone na danie pewnej rekompensaty zadania postawione zostały tym rejonom kraju, gdzie z przyczyn obiektywnych inne bardzo atrakcyjne rośliny nie mogą być wprowadzone.</u>
          <u xml:id="u-88.14" who="#ZbigniewStrzemiecki">W rozszerzeniu kontraktacji upatrujemy nie tylko możliwość uzyskania większych ilości nawozów sztucznych, ale głównie dalszą intensyfikację rolnictwa i korzystniejsze warunki ekonomiczne dla rolników. Z danych za ostatnie lata wynika, że województwa północne osiągają prawie o 1/3 niższą wartość produkcji globalnej na 1 ha w porównaniu ze średnią krajową. Rocznik statystyczny podaje, że w 1961 r. wartość produkcji globalnej z 1 ha wynosiła w kraju średnio 11.528 zł przy 8.522 zł w Koszalińskiem, i 8.494 zł w Olsztyńskiem i 9.090 zł w Szczecińskiem. W podobnym stosunku ma się też wartość produkcji końcowej i towarowej z 1 ha w tym okresie.</u>
          <u xml:id="u-88.15" who="#ZbigniewStrzemiecki">Można nam zarzucić, że słabiej gospodarujemy i w tym na pewno będzie część prawdy, ale tylko część. Każdy wie, że w zakresie agrotechniki upraw, rozwoju hodowli ostatnie lata przyniosły w naszych rejonach postęp bardzo wyraźny. Nie doganiamy Opola, Wrocławia, Poznania czy Bydgoszczy, ale nie różnimy się bardzo od wielu innych województw. Jednak różnice wyników gospodarowania są zbyt głębokie i nie zależą wyłącznie od dobrej czy złej woli rolników naszych województw, lecz wynikają z warunków przyrodniczych i z tego, że zbyt mało mamy do dyspozycji — w porównaniu z innymi regionami — elementów sprzyjających intensyfikacji produkcji.</u>
          <u xml:id="u-88.16" who="#ZbigniewStrzemiecki">Reasumując chcielibyśmy, by uwzględniono w nieco szerszym zakresie — tak jak to uczyniono w zakresie sprzętu rolniczego — trudności obiektywne, z jakimi mamy do czynienia.</u>
          <u xml:id="u-88.17" who="#ZbigniewStrzemiecki">Jeszcze kilka uwag w innych sprawach. Aprobując w całości założenia dotyczące rozwoju hodowli bydła i trzody chlewnej, wydaje nam się, że należy śmielej niż czynimy to obecnie, rozwinąć produkcję drobiarską i rybactwo śródlądowe. W zakresie drobiarstwa nie wykorzystujemy w pełni możliwości, jakie w tym zakresie kryją gospodarstwa chłopskie i działkowe.</u>
          <u xml:id="u-88.18" who="#ZbigniewStrzemiecki">Rozumiemy, że nie można budować zbyt wiele wielkich ferm drobiarskich i nie należy obciążać państwa zobowiązaniami przydziału dodatkowych wielkich ilości pasz. Każde jednak gospodarstwo chłopskie lub działkowe ma dużo, często nie wykorzystanych rezerw karmowych — zwykle pochodzenia odpadowego, które są dobre dla drobiu. Chodzi o to, by opracowany był śmielszy program działania w zakresie organizacji produkcji, i to — nie wstydźmy się tego słowa — systemem tradycyjnym obok nowoczesnego i by lepiej zorganizowany został skup nie tylko jaj, ale i drobiu lub mięsa drobiowego.</u>
          <u xml:id="u-88.19" who="#ZbigniewStrzemiecki">Jeszcze wyraźniejszych i śmielszych poczynań wymaga śródlądowa gospodarka rybna. Obecny system zagospodarowania jezior jest, niestety, obliczony raczej na to, co dać może sama przyroda, a nie na to, co można przy intensywnej gospodarce osiągnąć. Wydaje się też, że organizacja tej części gospodarki, a także jej zarządzanie, ulegać powinny dalszemu zdecentralizowaniu i znajdować się powinny w planach rad narodowych przynajmniej w tych rejonach, gdzie powierzchnia wód jest stosunkowo duża. W rozwinięciu tych kierunków jednocześnie z ciągłą troską o wzrost hodowli bydła i trzody chlewnej upatrujemy możliwość złagodzenia dość napiętej sytuacji na rynku mięsnym. Znany jest fakt, że popyt na drób i ryby słodkowodne jest duży, ale pełne urozmaicenie naszej kuchni przez korzystanie na przykład z ryb zależne jest również od tego, na ile potrafimy zapewnić systematyczną podaż danego artykułu na rynek.</u>
          <u xml:id="u-88.20" who="#ZbigniewStrzemiecki">Wiele już uczyniono w sprawach budownictwa rolniczego. Nowo powołane specjalistyczne przedsiębiorstwa budowlane rozwijają szeroki program budownictwa, koncentrując się — jak w woj. koszalińskim — na budownictwie w państwowych gospodarstwach rolnych. Rezultaty pracy tych przedsiębiorstw odczuwamy w postaci oddanych do użytku nowych obiektów gospodarczych i mieszkalnych. Problemem wciąż jeszcze otwartym w naszych warunkach — a sądzę, że i w większości województw — jest problem budownictwa w gospodarce chłopskiej. Obserwujemy bardzo korzystny wzrost zainteresowania chłopów budownictwem i remontami. W ostatnim okresie trzykrotnie wzrosło zapotrzebowanie rolników na kredyty budowlane, a dwukrotnie zapotrzebowanie na materiały budowlane. Zasadnicza sprawa sprowadza się obecnie do braku wykonawców i trudności w zakresie zaopatrzenia materiałowego. Sprawę tę próbujemy rozwiązać przez organizowanie ekip remontowo-budowlanych przy GS i uproszczenie formalności związanych z budownictwem. Jednakże brak ekip budowlanych powoduje, że brygady te przede wszystkim muszą realizować zadania własne spółdzielczości w konsekwencji mają mało możliwości świadczenia usług budowlanych na rzecz chłopów.</u>
          <u xml:id="u-88.21" who="#ZbigniewStrzemiecki">Wydaje nam się, że uwzględniając potrzeby własne spółdzielczości i konieczność rozwinięcia prac budowlanych u rolników należałoby świadomie określić w planie zakres i wielkość zadań brygad GS na rzecz spółdzielczości oraz wysokość usług dla ludności rolniczej z zachowaniem zasad, jakie w tym względzie ustaliła uchwała Rady Ministrów w sprawie rozwoju usług dla ludności. Następnie należałoby ustalić zasadę, że CRS przejmie usługi w zakresie zarówno załatwiania formalności budowlanych, jak i wykonawstwa prac materiałem własnym, z puli wyodrębnionej dla potrzeb chłopów. Pozwoli to na zalegalizowanie istniejącej praktyki i określi rolę GS w organizacji i wykonawstwie budownictwa i remontów na wsi.</u>
          <u xml:id="u-88.22" who="#ZbigniewStrzemiecki">Wysoki Sejmie! Podjąłem niektóre problemy dotyczące rolnictwa, jakie nasuwają się w związku z planem i budżetem na rok 1965. Aprobujemy główne kierunki zawarte w planie, gdyż odpowiadają one żywotnym interesom państwa, a także potrzebom rolnictwa. W toku prac przedkongresowych, podobnie jak w przygotowaniach do IV Zjazdu PZPR, a także na Kongresie ZSL, konfrontowaliśmy założenia programu rolnego obu partii z poglądami rolników praktyków. Program ten znajduje pełne poparcie w terenie. Członkowie nasi aktywnie uczestniczą w jego realizacji. W dyskusji padały głosy krytyczne oraz wysuwano wiele wniosków. Uwagi krytyczne dotyczyły jednak nie programu, lecz poszczególnych elementów jego realizacji przez powołane do obsługi rolnictwa instytucje. Wnioski wynikały z troski o to, by lepiej wykorzystane zostały rezerwy, jakie tkwią w rolnictwie i by wykonane były zadania, jakie przed nim stoją. Dominowała jednak troska o to, by ustalony program rolny i wynikające z niego założenia realizowane były konsekwentnie.</u>
          <u xml:id="u-88.23" who="#ZbigniewStrzemiecki">W przeświadczeniu, że przedstawiony Wysokiemu Sejmowi Narodowy Plan Gospodarczy i budżet państwa na 1965 r. są tej konsekwencji wyrazem, głosować będziemy za ich uchwaleniem i czynić będziemy wszystko, by ich praktyczna realizacja przyniosła spodziewane efekty.</u>
          <u xml:id="u-88.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Klemens Schroeder.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#KlemensSchroeder">Wysoki Sejmie! Program aktywizacji gospodarczej Żuław nakreślony w uchwale KERM pozwolił na uruchomienie i znaczne wykorzystanie rezerw produkcyjnych rolnictwa żuławskiego. Niemniej jednak mimo osiągnięcia większości nakreślonych uchwałą wskaźników ekonomiczno-produkcyjnych, możliwości produkcyjne tego regionu nie zostały w pełni jeszcze wykorzystane. W tych niewykorzystanych możliwościach produkcyjnych tkwią jeszcze poważne rezerwy gospodarcze, których uruchomienie jest w pełni realne w następnej pięciolatce przy utrzymaniu kierunków działania założonych podaną na wstępie uchwałą w sprawie Żuław.</u>
          <u xml:id="u-90.1" who="#KlemensSchroeder">W swym wystąpieniu poruszę trzy problemy, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-90.2" who="#KlemensSchroeder">1. Tryb postępowania przy zagospodarowaniu gruntów Państwowego Funduszu Ziemi.</u>
          <u xml:id="u-90.3" who="#KlemensSchroeder">2. System urządzeń wodno-melioracyjnych na Żuławach w świetle możliwości powiększenia areału gruntów uprawnych.</u>
          <u xml:id="u-90.4" who="#KlemensSchroeder">3. Sieć dróg lokalnych a problem ekonomicznego wykorzystania sprzętu mechanicznego.</u>
          <u xml:id="u-90.5" who="#KlemensSchroeder">Dotychczasowy tryb postępowania przy zagospodarowaniu gruntów Państwowego Funduszu Ziemi nie zabezpiecza jeszcze w pełni wykorzystania możliwości produkcyjnych całego areału, jaki jest do dyspozycji. Dotyczy to przede wszystkim areału będącego w użytkowaniu gospodarstw indywidualnych, kółek rolniczych i innych instytucji dzierżawiących grunty Państwowego Funduszu Ziemi. Krótkotrwałe dzierżawy, niepewność dłuższego użytkowania gruntów — nie stwarzają warunków do racjonalnej gospodarki na dzierżawionym areale. Gospodarka na tych ziemiach ogranicza się wyłącznie do ich eksploatacji, bez stosowania nakładów na trwałe środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-90.6" who="#KlemensSchroeder">Również, przejmowanie przez PGR dużej ilości gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, przy braku niejednokrotnie funduszów na ich zagospodarowanie bądź nadmiaru areału w stosunku do stanu zainwestowania gospodarstwa, nie stwarza warunków do wykorzystania istniejących możliwości produkcyjnych przejętej w zagospodarowanie ziemi.</u>
          <u xml:id="u-90.7" who="#KlemensSchroeder">Straty w produkcji, jakie z tego powodu powstają, są niebagatelne, zważywszy, że na lata 1966–1970 opracowany plan dla Żuław przewiduje ogółem 13 tys. ha gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, z czego w trwałe zagospodarowanie państwowych gospodarstw rolnych przejdzie 7 tys. ha, a w formie dalszych dzierżaw rozdysponowanych będzie około 5 tys. ha.</u>
          <u xml:id="u-90.8" who="#KlemensSchroeder">Drugi problem to jest system urządzeń wodno-melioracyjnych. Obecny system urządzeń, opierający się z reguły na gęstej sieci rowów otwartych, zajmuje około 10% ogólnej powierzchni Żuław. Ponad 20 tys. km rowów, 3 tys. km kanałów i rzek dzielą często pola uprawne na nieforemne działki o bardzo małej powierzchni, nawet poniżej 0,5 ha. Na tak małym areale, nieraz nawet 25% powierzchni nie może być uprawione ze względu na stosowanie w gospodarce wielkotowarowej maszyn i sprzętu dużych wymiarów. W takiej sytuacji dostosowanie sieci rowów wodno-melioracyjnych do wymogów wielkotowarowej zmechanizowanej gospodarki jest koniecznością. Realizacja tego zagadnienia uzależniona jest od opracowania przez Instytut Melioracji i Użytków Zielonych naukowych podstaw częściowego zastosowania urządzeń krytych zamiast rowów otwartych, w warunkach regionu Żuław.</u>
          <u xml:id="u-90.9" who="#KlemensSchroeder">Zachodzi obawa, że prace Instytutu w zakresie potrzebnym dla biur projektowych wodno-melioracyjnych nie będą ukończone w 1965 r. przez co modernizacja systemu urządzeń wodno-melioracyjnych otwartych na szerszą skalę będzie mogła być wprowadzona dopiero w latach późniejszych.</u>
          <u xml:id="u-90.10" who="#KlemensSchroeder">Prowadzone prace nad komasacją polderów i stacji pomp niezależnie od oszczędności, jakie daje praca dużej przepompowni — zamiast szeregu małych, przyczyniają się do zmniejszenia długości obwałowań przeciwpowodziowych, a tym samym uruchomienia do produkcji rolnej znacznego areału zajmowanego obecnie przez zbędne wały.</u>
          <u xml:id="u-90.11" who="#KlemensSchroeder">Również prowadzone prace w zakresie zadrzewień klimatyczno-melioracyjnych przyniosą poprawę mikroklimatów poszczególnych rejonów Żuław w kierunku polepszenia bilansu ciepła i wody dla stworzenia optymalnych warunków do wzrostu roślin.</u>
          <u xml:id="u-90.12" who="#KlemensSchroeder">Budowa wodociągu żuławskiego niezależnie od pełnego pokrycia potrzeb wodnych części rejonu około 350 km2 daje możliwości doprowadzenia wody na pastwiska, a tym samym poprawienia warunków zdrowotności inwentarza przez wyeliminowanie konieczności pojenia bydła wodą z rowów, będącą źródłem zakażenia takimi chorobami, jak robaczyca płuc, motylica i inne.</u>
          <u xml:id="u-90.13" who="#KlemensSchroeder">Dla uzyskania pełnych efektów konieczne jest opracowanie specjalnych typów przenośnych instalacji i poideł pastwiskowych, szczególnie dla przemiennych użytków zielonych.</u>
          <u xml:id="u-90.14" who="#KlemensSchroeder">Istotnym czynnikiem w decydujący sposób wpływającym na produkcję rolną jest budowa dróg lokalnych, dojazdowych oraz utwardzenie podwórzy w PGR. Brak utwardzonych dróg powoduje rok rocznie poważne straty w produkcji rolnej, wynikające z nadmiernego zużycia sprzętu i maszyn rolniczych, niszczenie (rozjeżdżanie) poważnego areału pól uprawnych bądź użytków zielonych położonych obok wytyczonych dróg, szczególnie w okresie dużych opadów.</u>
          <u xml:id="u-90.15" who="#KlemensSchroeder">Utwardzenie dróg i podwórzy na tym specyficznym terenie w konsekwencji również może wyzwolić poważne rezerwy produkcyjne, wyrażające się z jednej strony wyeliminowaniem strat, jakie ponosi rolnictwo, jak również przyśpieszyć i ukierunkować w sposób prawidłowy proces intensyfikacji produkcji rolnej. Tempo budowy dróg i utwardzania podwórzy w następnej pięciolatce powinno być zwiększone tak, aby można było zaspokoić najniezbędniejsze potrzeby w zakresie dróg lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-90.16" who="#KlemensSchroeder">Przytoczone możliwości wykorzystania rezerw produkcyjnych nie obejmują całokształtu zagadnień związanych z dalszą aktywizacją rejonu Żuław.</u>
          <u xml:id="u-90.17" who="#KlemensSchroeder">Uruchomienie wszystkich rezerw produkcyjnych jest możliwe przy pełnej kompleksowości działania wszystkich zainteresowanych tym problemem resortów i instytucji, co może jedynie zapewnić dalsza uchwała KERM na lata 1966–1970 jako kontynuacja prac wytyczonych uchwałą z roku 1962.</u>
          <u xml:id="u-90.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma posłanka Teresa Łukaszczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#TeresaŁukaszczyk">Wysoki Sejmie! Aktualny stan zaopatrzenia rolnictwa i wsi w wodę jest bardzo niezadowalający. Wskazują na to liczne, zgłaszane przez wieś postulaty i wnioski popierane czynami społecznymi, które świadczą o dużych potrzebach w zakresie uregulowania tych spraw. Świadczy o tym również niski poziom zużycia wody w środowisku wiejskim, wynikający z braku dostatecznej ilości urządzeń studziennych i wodociągowych oraz złego ich stanu sanitarnego i technicznego. Badania prowadzone w tym zakresie na terenie kraju wykazały, że w 154 powiatach deficyt wody występuje masowo, w tym w 26 powiatach ponad 50% gospodarstw nie posiada wody.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#TeresaŁukaszczyk">I tak na przykład w powiecie Olkusz, woj. krakowskim ludność wielu wsi dowozi wodę beczkowozami, nierzadko kilka kilometrów, do swoich zagród, a są również i takie gromady na terenie tego powiatu, gdzie z jednej studni korzystają 364 gospodarstwa. Stan ten zaostrza jeszcze fakt stale pogłębiającego się zanikania wód wgłębnych w rejonie olkusko-bolesławskim tak, że większość studni i urządzeń wodociągowych w tym rejonie jest wyłączonych z eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#TeresaŁukaszczyk">Podobna zresztą sytuacja występuje w innych województwach na terenie kraju, jak w województwach lubelskim, rzeszowskim, kieleckim, gdańskim i olsztyńskim.</u>
          <u xml:id="u-92.3" who="#TeresaŁukaszczyk">Problemem nadal otwartym jest sprawa ustalenia skoordynowanego działania przemysłu leśnictwa i rolnictwa na odcinku gospodarowania zasobami wody.</u>
          <u xml:id="u-92.4" who="#TeresaŁukaszczyk">Wyręby lasów na niektórych połaciach ziemi, niewłaściwa nieraz eksploatacja bogactw naturalnych powodują obniżanie się poziomów wodonośnych, a zanieczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych jest często przyczyną zmniejszania oraz zatrucia wód powierzchniowych. Dlatego też złagodzenie dysproporcji między stanem zaopatrzenia w wodę miast i wsi, przemysłu i rolnictwa ma poważne znaczenie gospodarcze, społeczne, kulturalne i zdrowotne.</u>
          <u xml:id="u-92.5" who="#TeresaŁukaszczyk">Resort gospodarki komunalnej działający na podstawie istniejących przepisów prawa wodnego nie był w stanie generalnie rozwiązać tego problemu, tym bardziej, że w zasadzie komunalne zaopatrzenie wsi w wodę było finansowane w tych rejonach, gdzie ludność wysuwała postulaty w tym względzie i popierano czyny społeczne, przy angażowaniu 50% udziału środków ludności. W efekcie tego prace skoncentrowane były w przeważającej mierze na budowie wodociągów, częstokroć w rejonach nie wymagających w pierwszej kolejności uregulowania tych spraw. Tymczasem problem zaopatrzenia ludności i rolnictwa w wodę wymaga generalnego rozpracowania w celu zaspokojenia potrzeb przynajmniej najbardziej deficytowych rejonów. Mam tu szczególnie na myśli rejon olkuski, gdzie w 80% woda w eksploatowanych dotychczas urządzeniach studziennych nie nadaje się w pełnym tego słowa znaczeniu do picia. Równocześnie w rejonie tym rozwijający się przemysł i górnictwo, wylesianie terenów związane z lokalizacją nowych obiektów przemysłowych oraz zanieczyszczanie rzek szczególnie przez Zakłady Celulozowo-Papiernicze w Kluczach stwarza sytuację wręcz katastrofalną, której nie potrafi rozwiązać we własnym zakresie ani powiatowa rada narodowa, ani wojewódzka, jak również nie rozwiązuje tego kompleksowo uchwała Rady Ministrów z lutego 1963 r.</u>
          <u xml:id="u-92.6" who="#TeresaŁukaszczyk">W tym stanie rzeczy sądzę, że należy w najbliższej przyszłości skoncentrować inwestycje na budowie studni komunalnych, przeznaczonych dla zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę, a zmniejszyć nakłady na urządzenia wodociągowe, co pozwoli przynajmniej w pewnym stopniu poprawić dotychczasowy stan w najbardziej deficytowych rejonach kraju.</u>
          <u xml:id="u-92.7" who="#TeresaŁukaszczyk">Ważnym również momentem jest konieczność uproszczenia dokumentacji, szczególnie na odcinku typizacji i normalizacji oraz skrócenia cyklów budowy inwestycji wprowadzonych do planu.</u>
          <u xml:id="u-92.8" who="#TeresaŁukaszczyk">Należy sądzić, że zwiększone nakłady państwa na planową gospodarkę w zakresie zaopatrzenia wsi i ludności wiejskiej w wodę w 1965 r., nakłady na inwestycje wodne w latach 1966–1970, które wzrosną prawie dwukrotnie w porównaniu do wykonania tych zadań w bieżącej pięciolatce przy jednoczesnym przejęciu tych spraw przez resort rolnictwa przyniosą w tym zakresie poważną poprawę.</u>
          <u xml:id="u-92.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Leon Biliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#LeonBiliński">Wysoki Sejmie! Utrzymanie pogłowia bydła w roku 1965 na nie zmienionym poziomie będzie zadaniem niezwykle trudnym z uwagi na to, że w latach 1963 i 1964 nastąpił ostry deficyt pasz. Należy liczyć się z tym, że w końcowym okresie IV kwartału 1964 r. i pierwszego kwartału 1965 r. może się znacznie zwiększyć podaż w skupie krów oraz cieląt, natomiast w okresie letnim, mimo ustalenia korzystnych cen na żywiec, podaż będzie zmniejszona.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#LeonBiliński">Pogłowie bydła ogółem w województwie wrocławskim, w latach 1963/1964 wzrosło o 25.270 szt., to jest o 4,1%, przy czym nastąpił spadek pogłowia krów o 3.845 szt., przede wszystkim krów młodych, do trzech lat.</u>
          <u xml:id="u-94.2" who="#LeonBiliński">Sytuacja paszowa w bieżącym roku gospodarczym uległa pogorszeniu w stosunku do roku ubiegłego. Trudności wynikają z tego, że pomimo podjętych decyzji o zwiększeniu importu o 500 tys. ton i zmniejszeniu skupu zbóż o 100 tys. ton — zaopatrzenie rolnictwa w pasze treściwe utrzyma się na poziomie ostatnich trzech lat. Natomiast zapotrzebowanie na pasze wzrośnie o 18%. Przewiduje się rekompensatę we wzroście zawartości białka i większych zbiorach ziemniaków, co pozwoli na utrzymanie głównie stanu pogłowia trzody chlewnej.</u>
          <u xml:id="u-94.3" who="#LeonBiliński">Plany dostaw pasz wysokobiałkowych w latach 1965/1966 będą większe o 90 tys. ton, jednak nie pokryją potrzeb. Stąd też nawet niewielki spadek w plonach zbóż w latach 1965/1966 może się ujemnie odbić na stanie pogłowia trzody chlewnej. Istnieje zatem potrzeba stworzenia rezerwy paszowej z dostaw z importu. W sumie opłaci się to bardziej, aniżeli dopuszczenie do ponownego spadku pogłowia trzody chlewnej w przyszłym roku gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-94.4" who="#LeonBiliński">Bardzo niekorzystna w bieżącym roku jest sytuacja w paszach bydlęcych, nastąpił bowiem spadek produkcji siana aż o 6,6%, a sytuację pogarsza brak słomy zbóż jarych. Na rok 1965/1966 nie zakłada się większych zmian w strukturze zasiewów, a szczególnie nie zakłada się wzrostu powierzchni upraw roślin pastewnych. Mając na względzie trudności w zabezpieczeniu odpowiednich ilości nawozów mineralnych na użytki zielone należy się liczyć nadal z niską produkcją łąk i pastwisk. W tej sytuacji do planu gospodarczego na rok 1965/1966 należałoby zgłosić korekty dotyczące:</u>
          <u xml:id="u-94.5" who="#LeonBiliński">— wzrostu powierzchni upraw roślin pastewnych z jednoczesnym zabezpieczeniem nasion,</u>
          <u xml:id="u-94.6" who="#LeonBiliński">— zwiększenia przydziału cementu i środków na budowę silosów i gnojowni,</u>
          <u xml:id="u-94.7" who="#LeonBiliński">— wzrostu produkcji sprzętu do pełnego wykorzystania nawozów organicznych, głównie pomp, beczek do rozlewania gnojówki, należy również korygować ceny na tein sprzęt tak, aby rolnik był zainteresowany ich kupnem,</u>
          <u xml:id="u-94.8" who="#LeonBiliński">— zwiększenia produkcji przemysłowej maszyn takich, jak siloso-kombajny, przetrząsacze-zgrabiarki, wentylatory i zainteresować kółka rolnicze ich kupnem tak, aby ograniczyć do minimum straty w zbiorze pasz i rozszerzyć działalność usługową kółek rolniczych w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-94.9" who="#LeonBiliński">1. Zwiększając ilość mieszanki pasz w pionie spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu należy mieć na uwadze powierzchnię magazynową, poprawić jakość produkcji pasz, wprowadzić badania laboratoryjne pasz w wytwórniach i mieszalniach, zwiększyć racjonalne wykorzystanie przemysłowych pasz przez PGR.</u>
          <u xml:id="u-94.10" who="#LeonBiliński">2. Działalność służby zootechnicznej w powiecie i gromadzie powinna być ściśle koordynowana przez wydziały rolnictwa i leśnictwa PRN.</u>
          <u xml:id="u-94.11" who="#LeonBiliński">3. Należy zwiększyć obsadę zootechników żywieniowych przy okręgowych spółdzielniach mleczarskich i jednocześnie odciążyć ich od ubocznych zajęć.</u>
          <u xml:id="u-94.12" who="#LeonBiliński">4. Zabezpieczyć fundusze na odpowiednie wyposażenie zakładów sztucznego unasiennienia oraz wprowadzić kontrolę punktów inseminacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-94.13" who="#LeonBiliński">5. Dążyć do stworzenia gromadzkich punktów inseminacyjnych przy agronomówkach.</u>
          <u xml:id="u-94.14" who="#LeonBiliński">6. Prowadzić badania niepłodności krów.</u>
          <u xml:id="u-94.15" who="#LeonBiliński">7. Przyśpieszyć budowę zakładów wylęgowych drobiu.</u>
          <u xml:id="u-94.16" who="#LeonBiliński">8. Spowodować, aby rolnicy otrzymywali węgiel za kontraktowane młode bydło rzeźne, podobnie jak za trzodę chlewną.</u>
          <u xml:id="u-94.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Jan Kasiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#JanKasiak">Wysoki Sejmie! W wystąpieniu swoim chciałbym poświęcić kilka słów sprawie rozwoju nasiennictwa.</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#JanKasiak">W Polsce w ostatnich czterech latach widzimy w tej dziedzinie bardzo poważny postęp, co ma niemały wpływ na wzrost wydajności. Na uwagę zasługuje wprowadzenie do szerszej uprawy pierwszych odmian typu intensywnego, przede wszystkim w zbożach oraz burakach cukrowych poliploidalnych. W rejonizacji zbóż wykazują tendencje wzrostu odmiany nowe, wysoko wydajne, takie jak: pszenica żelazna, szalejewska i „Olza”. W dalszym ciągu natomiast odczuwa się jeszcze w rejonizacji brak nowych wysoko wydajnych odmian żyta i jęczmienia browarnego. Uwidacznia się to przede wszystkim w województwach centralnych, które w swej strukturze zasiewów zbóż najwięcej uprawiają żyta, jak na przykład województwa kieleckie czy rzeszowskie. Województwa te nie są samowystarczalne i z tych też względów sprowadzają nasiona żyta z innych rejonów kraju, nieodpowiednio przygotowane do wymagań struktury zasiewów danych województw. Wpływa to ujemnie na produkcję masową zbóż w tych województwach.</u>
          <u xml:id="u-96.2" who="#JanKasiak">Uchwalona przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ustawa z 16 lutego 1961 r. o hodowli roślin i nasiennictwie w sposób zasadniczy wpływa na skonkretyzowanie w poszczególnych województwach programu nasiennego na lata 1961–1965. Program ten szeroko spopularyzowany w rolnictwie doprowadzony został do gromad w postaci planów nasiennych, które stworzyły podstawę do stosowania kwalifikowanych nasion przez wszystkie gospodarstwa rolne.</u>
          <u xml:id="u-96.3" who="#JanKasiak">Można już obecnie zauważyć wzrastające tempo zorganizowanej produkcji nasiennej przy zaopatrywaniu rolnictwa w materiał wysoko kwalifikowany oraz stopniowe eliminowanie samozaopatrywania się przez rolników w materiał o niskiej jakości. Wzmaga się także z każdym rokiem wśród rolników zaufanie do kontrolowanego materiału siewnego i sadzeniaków oraz zrozumienie korzyści wynikających z ich stosowania.</u>
          <u xml:id="u-96.4" who="#JanKasiak">Wzrósł również znacznie udział kwalifikatów w kontraktacji poszczególnych roślin. Obecnie w kraju 100% areału kontraktowanego zbóż, ziemniaków, oleistych i okopowych, obsiewane jest materiałem siewnym wysoko kwalifikowanym. Daje to gwarancje uzyskania dobrych nasion przeznaczanych na dalszą reprodukcję. Mimo tych niewątpliwych rezultatów, w realizacji programu nasiennego ujawniają się jeszcze różne niedociągnięcia, wynikające z niedostatecznej organizacji wymiany, przez co znaczna część materiału siewnego w niektórych wypadkach zostaje przeznaczana przez gospodarstwa reprodukcyjne na cele konsumpcyjne lub pasze, zamiast na wymianę sąsiedzką.</u>
          <u xml:id="u-96.5" who="#JanKasiak">Wymiana sąsiedzka jest jak dotąd najsłabszym ogniwem w programie nasiennym. Jest to wynikiem niedostatecznej jeszcze działalności gromadzkich rad narodowych w dziedzinie realizacji programu nasiennego na swoim terenie. Można by przytoczyć dziesiątki przykładów gromadzkich rad narodowych, które nie mają aktualnej ewidencji gospodarstw objętych obowiązkiem wymiany nasion w poszczególnych latach. Duże nieprawidłowości występują również w prowadzeniu notatnika, gdzie nie zawsze potwierdza się wymianę materiału siewnego, jaki faktycznie wymieniono. Zdarzają się często wypadki, że gospodarz nie dokonuje wymiany, a w notatniku figuruje jako ten, który materiał pobrał i bywa w niektórych wypadkach też odwrotnie. Często się też zdarza, że niektóre gospodarstwa reprodukcyjne zostają pominięte przy wypłatach premii na skutek niedopatrzenia przez agronoma gromadzkiego. Agronomowie w swej działalności poświęcają dużo czasu różnym innym pracom, nie związanym bezpośrednio z produkcją rolną. Dla agronomów stwarza się wprawdzie coraz lepsze warunki pracy, powinni więc oni stać się prawdziwymi doradcami rolników i wpływać na gromadzkie rady narodowe w celu konsekwentnej realizacji planów rozwoju nasiennictwa. Agronom powinien troszczyć się o pełną realizację ustawy sejmowej o nasiennictwie właśnie przez gromadzkie rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-96.6" who="#JanKasiak">Zachodzi niezbędna potrzeba rozwijania na wsi na znacznie szerszą skałę punktów czyszczenia i zaprawiania nasion. Działalność usługową w tej dziedzinie powinny przejmować gminne spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu oraz kółka, rolnicze. Działalność usługowa rozwijana poprzez te organizacje, wraz z wymianą nasion, może dać efektywne wyniki w produkcji roślinnej.</u>
          <u xml:id="u-96.7" who="#JanKasiak">Oczywiście nie jest to jedyna forma organizacyjna, zmierzająca do usprawnienia realizacji programu nasiennego na wsi. Formy takie mogą być różne, lecz najważniejszą rzeczą jest dostosować je do właściwości produkcyjnych poszczególnych rejonów. Wprawdzie nasze PGR z roku na rok zwiększają dostawy nasion wysoko kwalifikowanych, jednak wciąż jeszcze nie zaspokajają one pełnych potrzeb w tym zakresie. Mając na uwadze narastające zainteresowanie rolników w nabywaniu dobrego materiału siewnego, istnieje nadal potrzeba utrzymania gospodarstw reprodukcyjnych, które w dużej mierze będą uzupełniać głównego dostawcę, jakim są PGR.</u>
          <u xml:id="u-96.8" who="#JanKasiak">Rady narodowe powinny wykazać więcej zainteresowania w doborze gospodarstw reprodukcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-96.9" who="#JanKasiak">Wydaje się, że nadszedł już czas, by przechodzić na wieloletnie umowy kontraktacyjne, co miałoby duży wpływ na stabilizację i specjalizację gospodarstw w produkcji nasiennej.</u>
          <u xml:id="u-96.10" who="#JanKasiak">Te kilka uwag przekazuję pod rozwagę Ministerstwu Rolnictwa i innym organizacjom współdziałającym z rolnictwem — w przekonaniu, że będą one wzięte pod uwagę.</u>
          <u xml:id="u-96.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Władysław Piątkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#WładysławPiątkowski">Wysoki Sejmie! W wystąpieniu moim nad planem i budżetem państwa dominującym akcentem będą zagadnienia melioracji. Braki rezerw zbożowych, paszowych oraz nasion, powodują u nas w kraju trudności w rozwijaniu i podnoszeniu poziomu produkcji roślinnej i zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#WładysławPiątkowski">Wykonanie zadań nakreślonych planem i budżetem na rok 1965 wymagać będzie dużego wysiłku resortu rolnictwa, a tym samym służby wodno-melioracyjnej, spółek wodnych oraz zainteresowanych chłopów-odbiorców tak cennych urządzeń regulacji wody w glebie.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#WładysławPiątkowski">Intensywny jest rozwój naszego rolnictwa, wobec czego wykorzystanie w pełni urządzeń odwadniających i nawadniających oraz stosowanie nawozów pomocniczych wraz z należytą pielęgnacją upraw, da nam w efekcie zwiększenie produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#WładysławPiątkowski">Melioracje wodne to nie tylko odprowadzenie z gleby nadmiernej ilości wód, jak to dotychczas było praktykowane. Więcej niż dotychczas trzeba stosować nawadnianie pól i łąk, szczególnie na polach leżących w dogodnych warunkach nawadniania.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#WładysławPiątkowski">W budżecie państwa na rok 1965 na melioracje wodne przeznaczane są dość duże sumy, przeważnie na melioracje podstawowe i szczegółowe, gdyż one przynoszą szybkie efekty w zwyżce plonów i szybko się amortyzują.</u>
          <u xml:id="u-98.5" who="#WładysławPiątkowski">Jeżeli wzrastają nakłady i wielkość wykonanych prac w rolnictwie, to pocieszającym zjawiskiem jest to, że również wzrasta świadomość rolników co do korzyści i dobrodziejstw wypływających z melioracji pól i użytków zielonych. Coraz większe jest poszanowanie ze strony użytkowników urządzeń melioracyjnych i troska o dobre ich funkcjonowanie. Dużą rolę w konserwacji urządzeń melioracyjnych, eksploatacji oraz właściwym zagospodarowaniu terenów zmeliorowanych, odgrywają spółki wodne.</u>
          <u xml:id="u-98.6" who="#WładysławPiątkowski">Na terenie naszego państwa istnieje około 4.800 spółek wodnych, lecz nie wszędzie wywiązują się one należycie ze swych zadań. Duża ilość spółek wodnych to organizacje młode, niedoświadczone i brak im praktyki w koordynowaniu pracy, dlatego niektóre środowiska objęte planem melioracji mają poważne trudności z wykonaniem zadań. A przecież inwestycje wodno-melioracyjne są bardzo kosztowne i powinny być oddane świadomym użytkownikom.</u>
          <u xml:id="u-98.7" who="#WładysławPiątkowski">Jeżeli kwoty w budżetach terenowych na melioracje podstawowe i szczegółowe są w stosunku do potrzeb prawidłowe, to sumy preliminowane na konserwację tych urządzeń już istniejących są zbyt niskie.</u>
          <u xml:id="u-98.8" who="#WładysławPiątkowski">Przeanalizowania wymaga też sprawa wiązania inwestycji melioracyjnych z innymi inwestycjami towarzyszącymi. Właściwe rozwiązanie tego zagadnienia przyniesie dla rolnictwa znacznie większe efekty ekonomiczne.</u>
          <u xml:id="u-98.9" who="#WładysławPiątkowski">Dla pełnego zabezpieczenia wykonania planu rzeczowego i finansowego w melioracjach wodnych decydującą rolę odgrywać będzie przygotowanie odpowiedniej kadry fachowej i dobra organizacja wykonawstwa, gdyż siła niefachowa zapewniona jest w zasadzie w środowiskach, w których inwestycje będą realizowane. Jeżeli jeszcze w latach 1956–1958 były trudności z uzyskaniem siły niefachowej, to obecnie chłopi z pełną świadomością przystępują do prac melioracyjnych, tak przynajmniej jest w moim powiecie Brzeziny, w województwie łódzkim.</u>
          <u xml:id="u-98.10" who="#WładysławPiątkowski">Przedsiębiorstwa melioracyjne powinny być lepiej zaopatrzone w potrzebną ilość sprzętu, środki przewozowe, jak samochody, wywrotki, traktory gąsienicowe do uprawy łąk, pługi specjalne oraz wały łąkowe. Należy również stworzyć lepsze niż dotychczas warunki socjalno-bytowe dla kadry technicznej i stałych robotników melioracyjnych.</u>
          <u xml:id="u-98.11" who="#WładysławPiątkowski">Wysoki Sejmie! Zrozumiałe dla nas chłopów są trudności zaopatrzenia wsi w potrzebną ilość nawozów sztucznych. Dlatego gospodarskie wykorzystanie nawozów naturalnych i ich racjonalne zużycie dla naszej gospodarki rolnej ma duże znaczenie. Mam tu na uwadze potrzebę lepszego zagospodarowania ścieków komunalnych i przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-98.12" who="#WładysławPiątkowski">Na terenie kraju ścieki te wykorzystujemy w niewielkim zakresie. Jedynie ścieki m. Łodzi płynące Nerem są wykorzystane w około 85%, dlatego wydajność użytków zielonych w tym rejonie wzrosła o 300%.</u>
          <u xml:id="u-98.13" who="#WładysławPiątkowski">Jeżeli ścieki organiczne są pożyteczne dla rolnictwa, to ścieki chemiczne są szkodliwe i obniżają produkcję, niszcząc życie biologiczne.</u>
          <u xml:id="u-98.14" who="#WładysławPiątkowski">Przemysł na skutek zbyt słabych urządzeń oczyszczania ścieków, jak również i zbyt słabą konserwację, zrzuca całe masy substancji trujących, jak na przykład fenolu do rzek i potoków, a tym samym wyłącza te wody dla potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-98.15" who="#WładysławPiątkowski">Takim jaskrawym przykładem mogą być wody Bzury w okolicy Zgierza; są one ciągle zanieczyszczane przez duży Zakład Chemiczny „Boruty”.</u>
          <u xml:id="u-98.16" who="#WładysławPiątkowski">Prawo wodne, uchwalone zeszłego roku przez Sejm, reguluje sprawy zanieczyszczenia wód śródlądowych, lecz istnieje dość duża tolerancja w stosunku do tych zakładów, które łamią przepisy zawarte w prawie wodnym i w dalszym ciągu niszczą życie biologiczne i piękno przyrody, a niekiedy są powodem dużych strat w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-98.17" who="#WładysławPiątkowski">Należy w planach gospodarczych i inwestycyjnych zakładów potraktować oczyszczanie ścieków jako integralną część procesów produkcji i przewidzieć na ich urządzenie oraz konserwację potrzebne środki.</u>
          <u xml:id="u-98.18" who="#WładysławPiątkowski">Wysoki Sejmie! Poruszyłem tylko niektóre fragmenty z zakresu melioracji wodnych po to, by szukać w glebie rezerw, potrzebnych do zaspokojenia potrzeb w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-98.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Kazimierz Nowicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#KazimierzNowicki">Wysoki Sejmie! Ruch zawodowy poprzez koordynację pracy samorządów robotniczych wnosi istotny wkład w rozwój podstawowych gałęzi naszej gospodarki narodowej. Wcześniejsze niż w latach poprzednich rozpoczęcie generalnej debaty nad planem i budżetem państwa na rok 1965 zadość czyni w tym względzie wysuwanym postulatom przez samorządy robotnicze, co podyktowane było troską o bardziej racjonalne ustalenie planów operatywnych zakładów już na początku roku i niewątpliwie mieć będzie korzystny wpływ na wykonywanie całorocznych zadań produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#KazimierzNowicki">Szczególne zainteresowanie kieruje ruch zawodowy na pracę samorządu robotniczego w PGR i pozostałych przedsiębiorstwach posiadających bezpośredni i pośredni styk z rolnictwem.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#KazimierzNowicki">Wyniki produkcyjne PGR zajmują ważne miejsce w skupie przez państwo artykułów rolnych na zaopatrzenie rynku wewnętrznego, jak i na eksport. Spełniają one także szczególnie istotną rolę w intensyfikacji produkcji rolniczej na wsi, a ta z kolei dostatecznie wyraźnie wpływa na kształtowanie się dochodu narodowego, na jego podział, na kształtowanie się bilansu handlowego i płatniczego.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#KazimierzNowicki">Polepszające się z roku na rok wyniki gospodarcze PGR świadczą, że wśród załóg tych przedsiębiorstw znalazła pełne zrozumienie aktualna polityka naszej partii, a na zwiększone wysiłki w zakresie lepszego zaopatrzenia PGR w przemysłowe środki produkcji i zwiększone środki inwestycyjne odpowiadają one konkretnymi efektami produkcyjnymi w postaci zwiększonych plonów zbóż, dostaw mięsa, mleka i pozostałych płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#KazimierzNowicki">Obecnie już prawie co trzeci kwintal zboża, co drugi kwintal oleistych, co piąty litr mleka skupowany przez państwo pochodzi z PGR, a baza nasienna i hodowlana PGR stanowi główne źródło zaopatrzenia rolników w kwalifikowany materiał nasienny i zarodowy.</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#KazimierzNowicki">Jak wynika z przedłożenia rządowego, plan finansowo-gospodarczy dla PGR jest bardziej dynamiczny niż w odniesieniu do całego rolnictwa. Realność tego założenia potwierdza kilkuletnia już praktyka.</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#KazimierzNowicki">Dlatego też tak wielkie znaczenie przywiązujemy do umocnienia roli i do dalszego aktywizowania samorządu robotniczego w państwowych przedsiębiorstwach rolnych jako reprezentacji robotniczej, mającej duży wpływ na pomyślne realizowanie planów gospodarczo-finansowych w przedsiębiorstwach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-100.7" who="#KazimierzNowicki">Obecnie w problematyce produkcyjno-ekonomicznej działalności samorządu robotniczego w PGR na czołowe miejsce wysuwa się efektywne spożytkowanie rosnących środków inwestycyjnych przez wydatne powiększenie produkcji zbóż.</u>
          <u xml:id="u-100.8" who="#KazimierzNowicki">Samorząd robotniczy powinien zwrócić uwagę załóg na właściwą strukturę zasiewów, na zwiększenie areału upraw pszenicy i jęczmienia, na znaczne podniesienie plonów żyta i owsa oraz na dobór najbardziej właściwych odmian gwarantujących wysokie plony.</u>
          <u xml:id="u-100.9" who="#KazimierzNowicki">Rady robotnicze powinny rozwinąć w szerszym zakresie kontrolę społeczną nad jakością wykonywanych zabiegów agrotechnicznych, nad zwalczaniem chwastów i szkodników roślin, właściwym stosowaniem nawożenia i organizowania sprawnego sprzętu plonów, ograniczającego do minimum straty. Realizacja zadań w zakresie rozwoju hodowli powinna przebiegać równolegle z podejmowaniem poczynań zmierzających do powiększania własnej bazy paszowej i z maksymalnym wykorzystaniem wszystkich rezerw, jakie mają w tej dziedzinie poszczególne gospodarstwa.</u>
          <u xml:id="u-100.10" who="#KazimierzNowicki">Powodzenie w realizacji zadań roku 1965 w dużej mierze zależy od utrzymania wysokiej aktywności załóg, tej aktywności, jaką osiągnięto w wyniku działania nowego systemu premiowego i w kampaniach związanych z obchodami XX-lecia PRL i IV Zjazdem PZPR.</u>
          <u xml:id="u-100.11" who="#KazimierzNowicki">Jedną ze skutecznych form mobilizacji załóg, którą powinien rozwijać samorząd, jest współzawodnictwo pracy, a zwłaszcza współzawodnictwo między gospodarstwami i brygadami o jak najwyższy stopień realizacji planów docelowych przy stosowaniu w praktyce nowego systemu premiowego. Trzeba także nadal rozwijać i upowszechniać współzawodnictwo o tytuł najlepszego kombajnisty i traktorzysty.</u>
          <u xml:id="u-100.12" who="#KazimierzNowicki">Ze wszech miar jednak pożyteczne dla obiektywnej oceny wyników współzawodnictwa pracy byłyby opracowania systemu wskaźników, umożliwiających dokonywanie porównań poziomów i wyników poszczególnych gospodarstw.</u>
          <u xml:id="u-100.13" who="#KazimierzNowicki">Obok licznych spraw z dziedziny produkcji i ekonomiki, samorząd robotniczy w państwowych przedsiębiorstwach rolnych będzie zajmował się także wieloma sprawami z dziedziny warunków pracy i życia załóg. Sprawy te mają bowiem nie mniejsze znaczenie dla pomyślnego wywiązania się przedsiębiorstw rolnych z nałożonych na nie obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-100.14" who="#KazimierzNowicki">Wymienię tylko ważniejsze z tych spraw, które powinny być przedmiotem stałej troski samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-100.15" who="#KazimierzNowicki">Na czoło wysuwa się sprawa podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników rolnych. Rola samorządu polega na tym, aby zachęcać załogi do nauki, stwarzać im do tego odpowiednie warunki, prawidłowo wykorzystywać bodźce materialne, wyróżniać dobrych specjalistów i otaczać opieką młodą kadrę inżynieryjno-techniczną, która coraz liczniej napływa do przedsiębiorstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-100.16" who="#KazimierzNowicki">Wiele do zrobienia ma także samorząd w dziedzinie poprawy stanu bhp i podnoszenia kultury pracy. Konferencje samorządu robotniczego i rady robotnicze powinny włożyć jeszcze wiele wysiłku w rozbudowę urządzeń socjalnych i kulturalnych, a także usprawniać działalność tych placówek.</u>
          <u xml:id="u-100.17" who="#KazimierzNowicki">I wreszcie niemała rola przypada samorządowi robotniczemu w kształtowaniu socjalistycznych stosunków w państwowych przedsiębiorstwach rolnych, w czuwaniu nad przestrzeganiem praworządności w stosunkach pracy. Wszystkie te sprawy mają niewątpliwy wpływ na stabilizację załogi.</u>
          <u xml:id="u-100.18" who="#KazimierzNowicki">Dużym zagadnieniem w pracy samorządu robotniczego jest umiejętne wykorzystanie funduszu premiowego jako instrumentu wyzwalającego inicjatywę gospodarską załóg dla uzyskania najlepszych efektów ekonomicznych. Fundusz premiowy działa dopiero jeden rok. Jednakże jego dobre strony ujawniły się już w wielu setkach gospodarstw i to szczególnie gospodarstw rozwojowo opóźnionych, położonych głównie w województwach zachodnich i północnych. Wstępne podliczenia należnego załogom funduszu premiowego, który przeznaczony będzie na indywidualne premie pieniężne wykazują, że będzie on większy od sum wypłaconych na te cele z poprzednio działającego funduszu zakładowego.</u>
          <u xml:id="u-100.19" who="#KazimierzNowicki">Wzrost tych wypłat wynika z osiągniętych przez gospodarstwa lepszych plonów okopowych, buraków cukrowych, większych dostaw mięsa i mleka, a także i z polepszenia salda bilansowego. Fundusz premiowy wywołał także głębsze zainteresowanie załóg PGR w zagospodarowaniu ziem z Państwowego Funduszu Ziemi. Różnorodność jednak warunków ekonomiczno-przyrodniczych, w jakich działają PGR powoduje, że nie wszystkie zasady funduszu premiowego w całości odpowiadają różnorodnej sytuacji panującej w konkretnych gospodarstwach. Wiele spraw spornych powoduje także duża jeszcze płynność załóg. Istnieje więc potrzeba dokonania kompleksowej oceny działania funduszu premiowego przez Ministerstwo Rolnictwa i Związek Zawodowy Pracowników Rolnych w celu umocnienia wszystkich elementów pozytywnych, jakie w toku działania funduszu premiowego ujawniły się oraz znalezienia środków zaradczych w celu usunięcia ujemnych zjawisk, które jego realizacji towarzyszyły.</u>
          <u xml:id="u-100.20" who="#KazimierzNowicki">W ciągu tych kilku lat, to jest od chwili powołania samorządu robotniczego w państwowych gospodarstwach rolnych, wzrosły liczne zastępy działaczy samorządu robotniczego. Zdobyli oni bogate doświadczenie w zarządzaniu przedsiębiorstwami rolnymi.</u>
          <u xml:id="u-100.21" who="#KazimierzNowicki">Te doświadczenia, inicjatywę oraz ofiarność i zapał w pracy spożytkują oni dla pełnego wykonania zadań gospodarczych przyszłego roku.</u>
          <u xml:id="u-100.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Franciszek Depa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#FranciszekDepa">Wysoka Izbo! W swoim krótkim wystąpieniu pragnę dotknąć dwóch podstawowych problemów dotyczących gospodarki gromadzkich rad narodowych, to jest ich budżetów i planów gromadzkich. Przeprowadzona w latach 1961–1962 korekta podziału administracyjnego wsi, polegająca na łączeniu małych, słabych gospodarczo gromad, pozwoliła na zmniejszenie liczby gromad w kraju z 6.331 do 5.246, to jest średnio o 18%.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#FranciszekDepa">Te słuszne posunięcia doprowadziły do zapewnienia gospodarce gromadzkiej mocniejszego zaplecza społeczno-gospodarczego. Umożliwiły one także umocnienie organizacyjne biur gromadzkich rad narodowych, przeciętna bowiem ilość etatów na jedną gromadzką radę narodową wzrosła z 4,3 do 5,1. Świadczy o tym poważny wzrost wydatków budżetowych gromad z 823 mln zł w 1955 r. do 2.700 mln zł w 1962 r. Pozytywny jest również fakt, że jeśli za ten okres czasu wskaźnik wzrostu budżetu gromad w skali krajowej wyniósł 325% — to w niektórych województwach, na przykład w rzeszowskim — wynosi 372%. Wydatki administracyjne wynosiły w 1955 r. od 50–70% budżetów gromad, a obecnie wynoszą około 20%. Jest to jeszcze stosunkowo dużo, ale po zrealizowaniu aktualnych zamierzeń przekazania do budżetów gromad dalszych zadań, jak obsługi placówek służby zdrowia i oświaty — co już wymagać będzie odpowiedniego przygotowania organizacyjnego — będzie można uważać kierunki, zakres i strukturę wydatków budżetowych gromadzkich rad narodowych za ustabilizowane na najbliższy okres. Pragnę jednak przy tym stwierdzić, że słabszy postęp obserwuje się w zwiększaniu samodzielności finansowo-budżetowej GRN. Struktura dochodów budżetowych gromad — nie biorąc pod uwagę funduszu gromadzkiego, który ma charakter specjalny — jest tego rodzaju, że ponad 50% dochodów, w niektórych gromadach nawet do 85%, to są dochody oparte na wpływach z podatku gruntowego, opłaty elektryfikacyjnej, Państwowego Funduszu Ziemi i innych. Ponieważ wysokość tych wpływów ustala corocznie dla każdej gromady powiatowa rada narodowa, to w konsekwencji dochody własne GRN stanowią znikomy procent ich udziału. Uniemożliwia to GRN prowadzenie długofalowej polityki finansowo-budżetowej w oparciu o względnie ustabilizowane dochody. Wydaje się rzeczą słuszną i konieczną szukanie nowych rozwiązań w tym przedmiocie.</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#FranciszekDepa">Po pierwsze — należałoby rozpatrzyć możliwość bezpośredniego powiązania finansowego budżetów gromad z działalnością handlową i przemysłową gminnych spółdzielni „Samopomoc Chłopska” i innych instytucji gospodarczych, co zresztą miałoby i ten pozytywny skutek, że wzmogłoby zainteresowanie gromadzkich rad narodowych ich działalnością.</u>
          <u xml:id="u-102.3" who="#FranciszekDepa">Po drugie — wydaje się rzeczą realną, wobec ustabilizowania się już zakresu wydatków budżetowych gromadzkich rad narodowych, ustalenie dla nich stałych wielkości udziałów przynajmniej w podatku gruntowym, jak również ustalenie stałego źródła dochodów przynajmniej na okres 5-letni. Jest to obecnie tym aktualniejsze, że przechodzimy coraz szerzej na planowanie wieloletnie. Takie rozwiązanie, chociaż tylko częściowe, podniosłoby niewątpliwie poczucie samodzielności finansowo-budżetowej GRN, a tym samym poczucie odpowiedzialności za jak najbardziej racjonalne planowanie zużycia środków budżetowych i z kolei za ich gospodarne wykorzystanie.</u>
          <u xml:id="u-102.4" who="#FranciszekDepa">W wyniku opracowania planów gromadzkich i toczącej się wokół nich gospodarskiej dyskusji wzrosła aktywność społeczeństwa wiejskiego, wykorzystano wiele rezerw produkcyjnych na wsi. W tym czasie chłopi podjęli zobowiązania wykonania dużej liczby czynów społecznych, a wsie samorzutnie zainicjowały współzawodnictwo w dążeniu do osiągnięcia jak najlepszych wyników gospodarczych i produkcyjnych. Na potwierdzenie powyższego niech świadczą rozmiary czynów produkcyjnych, podjętych przez rzeszowska wieś i włączonych do planów gromadzkich na rok bieżący: zagospodarowanie około 13,5 tys. ha gruntów, wybudowanie 11.200 nowych gnojowni, wybudowanie około 12 tys. nowych silosów do kiszenia pasz, wykonanie wapnowania na około 18,5 tys. ha gruntów.</u>
          <u xml:id="u-102.5" who="#FranciszekDepa">Wartość innych czynów społecznych na Rzeszowszczyźnie oblicza się na przeszłe 434 mln zł, co w porównaniu z rokiem 1961 stanowi wzrost o 188%. Sam tylko powiat rzeszowski legitymuje się wartością podjętych czynów na sumę 57 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-102.6" who="#FranciszekDepa">Wysoki Sejmie! Posiadamy na terenie kraju około 250 tys. ha gruntów nie zagospodarowanych, a w naszym województwie mamy ich około 33 tys. ha. Obok dobrych, wysoko produkcyjnych gospodarstw, posiadamy tysiące takich, które osiągają bardzo niskie plony. Te właśnie sprawy są kluczowym problemem stojącym przed radami narodowymi, zwłaszcza przed gromadzkimi radami.</u>
          <u xml:id="u-102.7" who="#FranciszekDepa">Zachodzi tu potrzeba nie tytko pełnej analizy występujących zjawisk, ale i rozumnego działania w tym kierunku, aby — nie hamując środowisk dynamicznych w rozwoju — przyśpieszać postęp w środowiskach rozwojowo zapóźnionych. Na pewno nie jest to zadanie łatwe. Trzeba Więc szukać nowych, skuteczniejszych metod i form działania, wystrzegać się skłonności formalizowania i administrowania, a takie fakty często się spotyka w terenie. Możliwości rozwoju gospodarstw mniej sprawnych kryją się w lepszym niż dotychczas wykorzystaniu uprawnień gromadzkich rad narodowych, w dalszym poszerzaniu tych uprawnień, wynikającym z zakresu planowania i koordynacji i w umiejętnym rozdziale kontraktacji.</u>
          <u xml:id="u-102.8" who="#FranciszekDepa">System organizacyjny kontraktacji wymaga rozpatrzenia i rozstrzygnięcia wielu spraw. Praktyka dowodzi, że rady narodowe, a szczególnie gromadzkie, nie mają dostatecznego wpływu na politykę kontraktacji. Kontraktacja powinna być związana z planami gospodarczymi gromad i wsi. Ma to bowiem kluczowe znaczenie w podniesieniu produkcyjności poszczególnych środowisk.</u>
          <u xml:id="u-102.9" who="#FranciszekDepa">Mimo pozytywnej oceny generalnej wprowadzonego planowania do gromad zachodzi potrzeba dalszego jego usprawniania. Program rozwoju gospodarczego gromady i plan gromadzki powinny być opracowane przy szerokim, czynnym udziale wszystkich instytucji i organizacji działających na terenie gromady, powinny być przedyskutowane z mieszkańcami wsi i spopularyzowane. Duża rola w tym zakresie przypada dla komisji problemowych gromadzkich rad narodowych, zwłaszcza komisji rolnych, dla kółek rolniczych i spółdzielczości. Tylko taki plan, który jest opracowany przy udziale wszystkich sił społecznych w gromadzie, przedyskutowany z rolnikami i podany mieszkańcom wsi, może mieć szanse realizacji. Przed przystąpieniem do opracowania planów — gromadzkie rady narodowe powinny w terminie otrzymać niezbędne materiały łącznie z danymi o zaopatrzeniu gromady w podstawowe środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-102.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Jan Warzecha.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#JanWarzecha">Wysoki Sejmie! Chciałbym w zasadzie poruszyć jeden problem, to jest sprawę dalszego usprawnienia organizacji skupu produktów rolnych i konieczności poprawy w zagospodarowaniu surowców pochodzenia rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#JanWarzecha">Praktyczna realizacja słusznej polityki partii i rządu w stosunku do rolnictwa, przy dużej pracowitości chłopów, robotników PGR, i członków spółdzielni produkcyjnych, stworzyła warunki stałego w zasadzie wzrostu produkcji rolnej, a w wypadku nie najlepszych nawet warunków atmosferycznych, jakie wystąpiły w ostatnich kilku latach, sprawiła, że ich skutki były mniej odczuwane przez społeczeństwo. Mówił również o tym podczas wczorajszej debaty poseł Tejchma.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#JanWarzecha">Trosce i wysiłkom o dalszy wzrost produkcji rolnej towarzyszy, jednak w stopniu nieproporcjonalnym, wysiłek zmierzający do usprawnienia procesów skupu, obrotu i magazynowania wszelkiego rodzaju artykułów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#JanWarzecha">Na skutek wzrostu produkcji towarowej rolnictwa, wzrasta z roku na rok skup płodów rolnych. Dla przykładu: w 1960 r. skupiono w kraju 1.532 tys. ton żywca, a w 1965 r. przewiduje się skup 1.813 tys. ton, skup buraków cukrowych wzrósł z 7 mln ton w 1955 r. do 12 mln ton w roku bieżącym, a ziemniaków z 2.800 tys. ton do 5.500 tys. ton. Wymaga to czujniejszej uwagi i konkretniejszej reakcji na ogólną krytykę prymitywnych nieraz warunków, w jakich prowadzi się skup produktów od rolnika, a także nieskupywanie w niektórych rejonach w pełni i w ustalonych terminach całej produkcji towarowej.</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#JanWarzecha">Istnieje konieczność, aby odpowiednie resorty i zjednoczenia, jak i zainteresowane piony spółdzielczości wiejskiej, zdobyły się na konieczny w tych warunkach konkretny program polepszenia procesu skupu i zagospodarowania całej towarowej produkcji rolnictwa w myśl zasadniczych wytycznych, zawartych w uchwale IV Zjazdu Partii, w kierunku należytego usprawnienia odbioru i magazynowania zboża, usprawnienia odbioru buraków cukrowych, rozbudowy sieci skupu i zwiększenia mechanizacji przeładunku, poprawienia stanu technicznego i sanitarnego zlewni mleka i budowy nowych zlewni oraz w kierunku rozbudowy sieci punktów skupu i przechowalni warzyw i owoców.</u>
          <u xml:id="u-104.5" who="#JanWarzecha">Zobowiązują do tego również wytyczne zawarte w Narodowym Planie Gospodarczym już na 1965 rok. Spójrzmy na ten problem z punktu widzenia terenu — w którym kilkanaście lat pracuję.</u>
          <u xml:id="u-104.6" who="#JanWarzecha">Dziś jest już tam taka sytuacja, że produkcja rolna staje się coraz bardziej intensywna, rośnie jej towarowość, wyłaniają się rejony o różnej specjalizacji produkcyjnej, dostosowanej do potrzeb przemysłu i eksportu, ale odbiór tej produkcji stwarza coraz większe trudności, szczególnie w powiatach o wysokiej towarowości, jak Kutno, Łęczyca, Łowicz i częściowo inne powiaty.</u>
          <u xml:id="u-104.7" who="#JanWarzecha">W dalszym ciągu prowadzi się skup starym, tradycyjnym Sposobem, który powoduje kilometrowe nieraz kolejki furmanek i wielogodzinne wyczekiwanie na odbiór. Dalsze trudności stanowi przewóz z punktów skupu do przemysłu, przerzuty na inne tereny i na eksport.</u>
          <u xml:id="u-104.8" who="#JanWarzecha">Obecnie odczuwa się już występujące trudności w odbiorze i zagospodarowaniu niektórych płodów rolnych, a szczególnie: owoców i warzyw, ziemniaków oraz buraków cukrowych. Zjawisko to nie wynika jedynie na skutek tegorocznych niezłych plonów tych upraw, lecz trudności te narastają w ostatnich kilku latach. I tu zaczyna się nawet marnotrawstwo surowca.</u>
          <u xml:id="u-104.9" who="#JanWarzecha">W województwie łódzkim jest dużo gospodarstw drobnych, zasobnych w siłę roboczą, tam rozwija się produkcja ogrodnicza, ale hamowana jest ona ograniczeniem możliwości zbytu. W kraju szacuje się, że handel uspołeczniony skupuje około jednej piątej ogólnej produkcji warzyw; sprawa ta nie lepiej wygląda również i na terenie naszego województwa.</u>
          <u xml:id="u-104.10" who="#JanWarzecha">Wiadomo jest także, że w tym roku gorzelnie przerabiały na spirytus owoce, które mogły iść na zaopatrzenie ludności, ale brak przechowalni i trudności transportowe, a także i zła jakość owoców, zmuszały często do takich decyzji.</u>
          <u xml:id="u-104.11" who="#JanWarzecha">Sytuacja w transporcie artykułów produkcji rolnej w województwie jest taka, że korzysta się obecnie ze wszystkich dostępnych środków łącznie z ciągnikami państwowych ośrodków maszynowych i kółek rolniczych, a przecież ich zadaniem jest pracować w rolnictwie, głównie w pracach palowych.</u>
          <u xml:id="u-104.12" who="#JanWarzecha">W ciągu trzech lat transport własny w pionach spółdzielczości WZGS, mleczarskiej i ogrodniczej wzrósł łącznie w jednostkach o 35%, ale w tonażu tylko o 15% (otrzymali po prostu pojazdy o mniejszym tonażu). W tej sytuacji spółdzielczość ogrodnicza korzysta z usług transportu obcego w 56% ogólnych przewozów, a spółdzielczość mleczarska w 49%, podobnie zresztą jest i w innych pionach spółdzielczości. W ogólnych trudnościach transportowych powoduje to opóźnienie w załadunkach i straty w surowcach.</u>
          <u xml:id="u-104.13" who="#JanWarzecha">Na poważne trudności napotyka też sprawne przeprowadzenie skupu zboża. Powierzchnia magazynowa w województwie wystarcza zaledwie na jedną trzecią skupowanej ilości zbóż, a, więc konieczne są kilkakrotne odładunki magazynów w czasie krótkiego stosunkowo okresu skupu zboża, które bardzo utrudniają tę całą pracę.</u>
          <u xml:id="u-104.14" who="#JanWarzecha">W skupie bydła i trzody chlewnej występują w okresach jesienno-zimowych stałe trudności — po prostu nie odbiera się wszystkich doprowadzonych na punkt skupu sztuk lub też skupione bydło i trzodę przetrzymuje się po kilka dni w bazach skupu, nieraz w prymitywnych warunkach, w wyniku czego powstają również ubytki i straty.</u>
          <u xml:id="u-104.15" who="#JanWarzecha">Oczywiście w terenie próbuje się te trudności rozwiązywać i nie po to je podaję, żeby tylko krytykować, ale teren sam tego nie rozwiąże i jeżeli podejmujemy tak duży wysiłek w samym procesie produkcji rolnej, to nie można dopuszczać do tego, aby na skutek złego zagospodarowania marnować płody rolne. Tu trzeba podjąć bardziej skuteczne środki działania. Nie chodzi tu jedynie o nowe nakłady, ale o wykorzystanie niemałej rezerwy, gdyż w wielu przypadkach decydujące jest ulepszenie całej organizacji skupu.</u>
          <u xml:id="u-104.16" who="#JanWarzecha">W dyskusji prowadzonej przed IV Zjazdem partii na wsi zgłoszono w województwie ponad 1.800 wniosków produkcyjnych zmierzających do dalszej intensyfikacji produkcji rolnej. Atmosfera w pracy jest na wsi dobra i trzeba się liczyć z tym, że produkcja rolna będzie z roku na rok wzrastać i temu procesowi musi towarzyszyć szybszy postęp w zagospodarowaniu masy towarowej rolnictwa, a szczególnie — jak już mówiłem — w sprawnym odbiorze płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-104.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Konstanty Morawski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#KonstantyMorawski">Wysoki Sejmie! Pragnę mówić o wycinku Narodowego Planu Gospodarczego i budżetu państwa w części dotyczącej Ministerstwa Przemysłu Spożywczego i Skupu. Chcę omówić mianowicie dział przemysłu spożywczego, jak wiadomo stanowiący niebagatelną część w planie narodowym. Stanowi on dużą pozycję w zaopatrzeniu rynku wewnętrznego, a rynek ten jest coraz bardziej chłonny i konsument nasz w kraju jest coraz to wybredniejszy. Mówmy sobie co chcemy, że mamy takie czy inne jeszcze braki, ale jednak zwiększające się zapotrzebowanie i wybredność konsumenta wyraźnie świadczą o tym, że stopa życiowa wzrasta. Zabezpieczyć potrzeby rynku wewnętrznego, sprostać wszystkim wymaganiom konsumenta jest dla przemysłu rolno-spożywczego trudne. Poza tym dochodzi jeszcze do tego poważna sprawa, to jest sezonowość produkcji, sezonowość skupu surowców i jednocześnie sezonowość sprzedaży. Trzeba się do tych wszystkich elementów dopasować. Należy jednocześnie uwzględnić także i to, że produkty przemysłu rolno-spożywczego, jak wiemy, ulegają szybkiemu i łatwemu zepsuciu, szczególnie w nieodpowiedniej temperaturze. To jest jeden odcinek pracy przemysłu rolno-spożywczego, czyli rynek wewnętrzny.</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#KonstantyMorawski">Drugim odcinkiem bardzo poważnym jest eksport. Wiemy dobrze, jaką poważną pozycję w ogólnym eksporcie stanowi eksport produktów rolno-spożywczych. Poza wszystkimi trudnościami i elementami — które już wymieniłem — dla rynku wewnętrznego, a które także istnieją i przy eksporcie, dochodzą jeszcze dodatkowe trudności i dodatkowe inne elementy, takie jak różnorodność rynków zagranicznych, jak konieczność dużej elastyczności przy eksporcie produktów rolno-spożywczych, dopasowanie się do różnorodności cen rynków zagranicznych, dogodzenie wymogom bardzo często kapryśnego nabywcy i konsumenta zagranicznego, a następnie konieczność sprostania jednocześnie dużej konkurencji zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-106.2" who="#KonstantyMorawski">Trzeba powiedzieć, że resort przemysłu spożywczego i skupu tym wielu trudnościom krajowym i zagranicznym jednak dotąd zdołał sprostać. Trzeba powiedzieć, że swoje zadania wykonywał z dużym trudem i wysiłkiem, ale plany wykonywał właściwie i z pożytkiem dla gospodarki narodowej. Ażeby jednak plany te mógł nadal wykonywać właściwie, ażeby mógł sprawnie i coraz to szerzej zdobywać dla eksportu rynki dla nas pożyteczne i wartościowe, ażeby także mógł spełniać swoją rolę dla rynku wewnętrznego, wydaje się, że nieodzowne jest jednak uwzględnienie w większym stopniu potrzeb przemysłu rolno-spożywczego i całego resortu przemysłu spożywczego i skupu.</u>
          <u xml:id="u-106.3" who="#KonstantyMorawski">Celem mego wystąpienia jest zwrócenie uwagi Prezesa Rady Ministrów, tudzież Przewodniczącego Komisji Planowania na bezwzględną konieczność doinwestowania resortu przemysłu spożywczego i skupu. Ja jestem świadom tego, że Prezes Rady Ministrów i Przewodniczący Komisji Planowania może lepiej ode mnie, posła terenowego, wiedzą o potrzebach i trudnościach resortu przemysłu spożywczego i skupu. Na pewno troszczą się o te rzeczy, ale niech będzie wolno terenowemu posłowi przedstawić postulaty ogółu, z których to postulatów wyborcy żądają relacji. Dlatego podejmuję ten apel, ażeby przynajmniej w następnym pięcioleciu można było uwzględnić w większym stopniu generalnie potrzeby resortu przemysłu spożywczego i skupu.</u>
          <u xml:id="u-106.4" who="#KonstantyMorawski">Zdaję sobie z tego sprawę, że na rok 1965 nie będzie można uwzględnić przesunięć, nie będzie można już doinwestować resortu przemysłu spożywczego i skupu. Przestudiowaliśmy gruntownie i dokładnie plan i budżet roku 1965 i według mego mniemania, wszystkie możliwości zostały wyczerpane i uwzględnione. Ale wydaje mi się, że trzeba jednak na przyszłość znaleźć większe możliwości doinwestowania, większe możliwości uwzględnienia dużych potrzeb i dużej pozycji resortu przemysłu spożywczego i skupu w ogólnej gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-106.5" who="#KonstantyMorawski">Doinwestowanie to jest nieodzowne przede wszystkim w takich dziedzinach, jak import maszyn i urządzeń dla przemysłu rolno-spożywczego, import nieodzownych surowców i komponentów do produkcji przemysłu spożywczego. Następnie należy ten przemysł zabezpieczyć w środki transportu, opakowania, budować jeszcze większą ilość spichrzów, elewatorów, magazynów, składów, ramp, przechowalni oraz chłodni. Inwestycje takie opłacą się sowicie! Trudno myśleć o właściwym zabezpieczeniu łatwo psujących się produktów spożywczych dla rynku krajowego i na eksport, jeżeli nie będziemy mieli dostatecznej ilości urządzeń chłodniczych, wszelkich urządzeń najnowocześniejszych do zamrażania, do konserwowania lub do liofilizacji produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Są to czynniki, które zmuszają mnie do tego, ażeby postulować o uwzględnienie potrzeb przemysłu rolno-spożywczego w inwestycjach. Rozumiem, że to są sprawy niełatwe i rozumiem również, że nie odkrywam rzeczy nowych. Tym niemniej jednak, jako przedstawiciel terenu i szerokich rzesz, zwracam na to uwagę najwyższych czynników rządowych, żeby uwzględniły w następnych planach w bardzo generalnym stopniu potrzeby inwestycyjne przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-106.6" who="#KonstantyMorawski">Drugi apel kieruję do Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu. Mianowicie chodzi o to, że resort powinien szybko usprawnić małe wiejskie, nie dostosowane do potrzeb punkty skupu zwierząt użytkowych; a gdzie trudno jest zapewnić odpowiednie warunki ważenia i klasyfikowania — przenieść te punkty do miejsc uboju zwierząt, gdzie komisja bezstronna i wysoko kwalifikowana fachowo, będzie dokonywać klasyfikacji zwierząt, jak już zresztą praktyki takie na niektórych terenach są czynione. Zdaję sobie sprawę Panie Ministrze, że nie wszędzie będzie można w ten sposób usprawnić punkty skupu, Nie będzie na przykład można tam, gdzie zwierzęta są skupywane w bazach i transportowane do różnych terenów kraju. W tych punktach skupu należy jednak spowodować, żeby były komisje składające się z kilku osób, komisje złożone z fachowców, klasyfikatorów o dużym przygotowaniu i o nieskazitelnej uczciwości, do których rolnicy mogą mieć całkowite zaufanie. W tych komisjach należy bezwzględnie zapewnić uczestnictwo społeczne chłopów, którzy by brali udział w klasyfikowaniu i odbiorze zwierząt użytkowych. Da to świadomość rolnikom-producentom, że ich mozolna praca jest właściwie klasyfikowana i oceniana oraz da to, moim zdaniem, na pewno pożytek i rolnictwu i przemysłowi spożywczemu oraz gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-106.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Franciszek Mleczko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#FranciszekMleczko">Wysoki Sejmie! Wśród wielu przeobrażeń, jakie na naszych oczach dokonują się w Polsce, bardzo charakterystyczne i znamienne są te, którym — pod wpływem ustroju i socjalistycznego przemysłu — podlega współczesna wieś.</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#FranciszekMleczko">Że zmiany te są korzystne, świadczą o tym proporcje między ilością czynnych zawodowo w rolnictwie ludzi a wskaźnikami wydajności rolniczej, bowiem przy zmniejszonym o 30% zatrudnieniu osiągamy w porównaniu do czasów przedwojennych globalną wartość produkcji rolniczej wyższą o 48%.</u>
          <u xml:id="u-108.2" who="#FranciszekMleczko">Wyniki te zawdzięczamy upowszechnieniu oświaty i kultury, elektryfikacji, postępującej wciąż mechanizacji w rolnictwie, zwiększającej się z biegiem lat opiece nad zdrowiem wszystkich obywateli i wyższej stopie życiowej na wsi. Ujawniający się spadek liczby osób zatrudnionych w rolnictwie i żyjących wyłącznie z rolnictwa jest wprawdzie zjawiskiem ogólnoświatowym, wszędzie bowiem postęp techniczny zmniejsza zatrudnienie w przemyśle i rolnictwie, zwiększa zaś w usługach szeroko pojmowanych jako dopełnienie procesów produkcyjnych w przemyśle i rolnictwie i jako pochodna tych procesów, ale w Polsce Ludowej te przeobrażenia są znacznie bardziej intensywne, niż gdzie indziej to było czy jest.</u>
          <u xml:id="u-108.3" who="#FranciszekMleczko">Według narodowego spisu powszechnego z roku 1960 było 2.020 tys. mieszkańców wsi zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, co stanowiło 28,5% zatrudnienia w gospodarce uspołecznionej kraju w ogóle. Z owych ponad 2 mln mieszkańców wsi około 600 tys. dojeżdżało do pracy poza wsią, 300 tys. pracowało w uspołecznionej gospodarce rolnej, zaś 1.100 tys. zatrudnionych było na wsi poza warsztatem rolnym. Należy przyjąć, że wskaźniki te po upływie 4 lat proporcjonalnie wzrosły, jednak ze zrozumiałych względów stosunkowo większy nastąpił wzrost wskaźnika zatrudnionych na wsi poza rolnictwem, a więc przede wszystkim we wszelkiego rodzaju usługach.</u>
          <u xml:id="u-108.4" who="#FranciszekMleczko">Szacuje się, że przyrost siły roboczej na wsi do roku 1970 wyniesie około 940 tys. osób. Przyjmując, że 400–450 tys. ludzi przejdzie do miast w formie migracji stałej, zaś liczba osób dojeżdżających ze wsi do pracy w mieście wzrośnie od 100 do 150 tys., to na wsi przybędzie około 400 tys. stanowisk pracy w przemyśle drobnym, w budownictwie, leśnictwie, w rolnictwie uspołecznionym, transporcie, obrocie towarowym, w oświacie, ochronie zdrowia, w rzemiośle indywidualnym i w innych. Tak więc rozwijająca się gospodarczo i cywilizacyjnie wieś, otrzymująca większe niż dawniej inwestycje, występuje i będzie występować w coraz większym stopniu jako chłonny teren pracy, jako w pewnym sensie partner przemysłu, gdy idzie o zatrudnianie młodych roczników wchodzących w wiek produkcyjny.</u>
          <u xml:id="u-108.5" who="#FranciszekMleczko">Aby się tak działo, należy spełnić pewne warunki:</u>
          <u xml:id="u-108.6" who="#FranciszekMleczko">— po pierwsze — sytuację wsi konsekwentnie i wytrwale zbliżać pod względem gospodarki komunalnej do sytuacji w mieście,</u>
          <u xml:id="u-108.7" who="#FranciszekMleczko">— po drugie — rozwijać planowo i prawidłowo dziedzinę usług dla rolnictwa i ludności wiejskiej, przez co nie tylko systematycznie będziemy przyczyniać się do wzrostu wydajności produkcji rolnej, ale także życie i pracę na wsi uczynimy bardziej atrakcyjnymi i zachęcającymi dla młodych fachowców,</u>
          <u xml:id="u-108.8" who="#FranciszekMleczko">— po trzecie — podnosić stale kwalifikacje zawodowe w rolnictwie i obsadzać pozarolnicze stanowiska pracy na wsi ludźmi wykształconymi.</u>
          <u xml:id="u-108.9" who="#FranciszekMleczko">Jako członek Komisji Przemysłu Lekkiego, Rzemiosła i Spółdzielczości Pracy oraz jako działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego zajmę się przede wszystkim znaczeniem usług w przeobrażającej się strukturze społeczno-gospodarczej wsi. Gestorami usług na wsi są w przeważającej mierze: spółdzielczość wiejska, rzemiosło indywidualne, kółka rolnicze i POM. Natomiast organizatorów i koordynatorów w tej dziedzinie jest znacznie więcej, ale to nie znaczy, że rozpiętość między zapotrzebowaniem na usługi na wsi a ich rozmiarami będzie się szybko zmniejszać.</u>
          <u xml:id="u-108.10" who="#FranciszekMleczko">Mamy też — jak się wydaje — dostateczną ilość koniecznych aktów publiczno-prawnych regulujących najbardziej konieczne problemy usług w ogóle, w tym także usług dla rolnictwa. Pierwszy — to uchwała Rady Ministrów nr 194 z 1960 r. w sprawie rozwoju usług dla ludności, drugi — to uchwała Rady Ministrów nr 256 z 1963 r. w sprawie usług dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-108.11" who="#FranciszekMleczko">Niewątpliwie duże znaczenie dla rozwoju usług i innych stanowisk pracy na wsi będzie mieć ustawa z 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych, która pozwala brać udział w dziedziczeniu ojcowizny w formie spłat spadkowych tym, którzy pobierają naukę zawodu w rzemiośle lub w szkołach. Skutki tej ustawy wspiera uchwała Rady Ministrów nr 251 z roku 1963 r. w sprawie pomocy kredytowej dla spadkobierców i współwłaścicieli gospodarstw rolnych. Uchwała ta bowiem przewiduje pomoc kredytową państwa dla zakładających warsztat rzemieślniczy na wsi.</u>
          <u xml:id="u-108.12" who="#FranciszekMleczko">Pomimo niewątpliwych osiągnięć w dziedzinie porządkowania rozwoju wszelkiego rodzaju usług w mieście i na wsi, wszyscy stwierdzamy jeszcze poważny niedobór tych usług w naszym kraju, niejednoznaczne pojmowanie i klasyfikowanie usług, brak dla usług lokali i pełnego zaopatrzenia, niewłaściwie jeszcze kalkulowane ceny i niedostatek wysoko kwalifikowanych kadr zawodowych dla tych usług. Co gorsza — nie mamy w Polsce ustalonego bilansu potrzeb w tym zakresie, bilansu, który by należało stale konfrontować z życiem.</u>
          <u xml:id="u-108.13" who="#FranciszekMleczko">Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 31 stycznia 1964 r. w sprawie ustalenia wykazu jednostek mających obowiązek uczestniczenia w porozumieniach branżowych w zakresie świadczenia usług dla rolnictwa wymienia 14 jednostek wiodących i aż 83 jednostki zobowiązane do świadczenia usług dla rolnictwa z racji merytorycznej swojej działalności związanej ze wsią i z rolnictwem. Wśród jednostek wiodących warto wymienić na pierwszym miejscu Centralę Rolniczą „Samopomoc Chłopska”, Zjednoczenie Elektryfikacji Rolnictwa, Zjednoczenie Zaplecza Technicznego Motoryzacji oraz przy poszczególnych departamentach Ministerstwa Rolnictwa Zespoły Koordynacyjne do Spraw Agro-i Zootechniki, a wreszcie Zarząd Budownictwa Rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-108.14" who="#FranciszekMleczko">Wymienione jednostki wiodące w zakresie poszczególnych grup usług dla rolnictwa opierają swoje uprawnienia na uchwale Rady Ministrów nr 195 z dnia 9 czerwca 1960 r. o współpracy i koordynacji branżowej. Zobowiązane są one do opracowywania wieloletnich programów oraz rocznych zadań rozwoju usług przez jednostki uspołecznione.</u>
          <u xml:id="u-108.15" who="#FranciszekMleczko">Kierunki rozwoju usług świadczonych na wsi przez rzemiosło indywidualne określają prezydia rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-108.16" who="#FranciszekMleczko">Realne wyniki w dziedzinie usług dla rolnictwa osiąga w coraz szerszym zakresie spółdzielczość samopomocowa, kółka rolnicze, pion Zjednoczenia Elektryfikacji Rolnictwa i POM. Na baczną uwagę i pozytywną ocenę zasługują dokonywane — między innymi w powiatach: Pszczyna i Biała Podlaska oraz przez gminne spółdzielnie w Lipnie, Pępowie, Węgorzynie, Chełmży (woj. katowickie, lubelskie, poznańskie, szczecińskie i gdańskie) — eksperymenty dowożenia na miejsce i odbierania własnymi środkami transportowymi dziesiątków tysięcy ton nawozów i nadwyżek płodów rolnych. Załatwiają to z ramienia gminnych spółdzielni tak zwane Punkty Usług Transportowych, odpowiednio wyposażone w środki transportowe i wsparte personelem pomocniczym, a nawet sprawnie działającą siecią informatorów. Na przykład bezpośredni odbiór trzody chlewnej od rolnika, ważonej w gospodarstwie rolniczym przy pomocy wag przewoźnych, wzrósł tu i ówdzie do 82% całego skupu trzody. Biorąc pod uwagę stosowane rozliczenia finansowe w formie obrotu bezgotówkowego, taka pomoc ze strony gminnej spółdzielni, która nie odrywa rolnika od jego pracy, oceniana jest wielce pozytywnie przez producentów rolnych i zaczyna się upowszechniać w różnych regionach kraju jako forma usług w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-108.17" who="#FranciszekMleczko">Ze usługi transportowe dla rolnictwa muszą być wsparte wydatniejszymi przydziałami dla CRS wozów ciężarowych, to jasne. Dlatego należy postulować pod adresem Komisji Planowania, by niedostateczne wciąż przydziały samochodów ciężarowych dla CRS zwiększyć o ile możności, by w ten sposób zaopatrzenie wsi i skup produktów rolnych drogą kompleksowego obsłużenia producenta rolnego mogły być w pełni realizowane, bo to przyczyni się znacznie do większej efektywności rolnictwa i wyzwoli rezerwy i nowe możliwości produkcyjne wsi.</u>
          <u xml:id="u-108.18" who="#FranciszekMleczko">W ponad 200 spółdzielniach zdrowia CRS świadczy usługi lekarskie na rzecz ponad miliona mieszkańców w najbardziej odległych wsiach. Spółdzielcze usługi w zakresie otwartej opieki leczniczo-profilaktycznej na wsi należy ze strony Ministerstwa Zdrowia wesprzeć większymi niż dotychczas zwrotami za leczenie ubezpieczonych, zwłaszcza w okolicach bardziej uprzemysłowionych lub o większym nasileniu zatrudnienia dojeżdżających mieszkańców wsi do zakładów pracy. Inaczej, duża ilość tych spółdzielni zdrowia, tego społecznego sojusznika państwa w opiece nad zdrowiem obywateli, popadnie w duże trudności finansowe nie do przezwyciężenia.</u>
          <u xml:id="u-108.19" who="#FranciszekMleczko">Otwarta też jest wciąż sprawa kompetencji w zakresie usług dla wsi. Jest ich na pewno za mało w porównaniu do potrzeb, niechże je więc organizuje kto może, ale czy nie należałoby rozgraniczyć zakresu usług: które ma na wsi świadczyć kółko, które — spółdzielczość samopomocowa, które zaś — spółdzielczość pracy. Zajmowanie się na przykład przez gminne spółdzielnie usługami fryzjerskimi czy rzemieślniczym na pewno odciąga ich uwagę od usług ściśle związanych z rolnictwem, typowych i właściwych dla spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu, natomiast spółdzielczość pracy powinna dotrzeć do każdej gromady i wsi z usługami dla ludności, gdyż już w ponad 250 powiatach działają jej powiatowe spółdzielnie usług wielobranżowych i w mikrorejonach około 11 tys. zakładów usługowych, spośród których 2.580 zlokalizowanych jest na terenie gromad. Są to usługi ustawiane pod kątem wytycznych uchwały Rady Ministrów nr 256 z roku 1963, a więc usługi metalowo-elektryczne, drzewne i remontowo-budowlane. Dla przykładu warto przytoczyć doświadczenia Spółdzielni „Pokój” w Tarnowie w dziedzinie usług dla potrzeb rolnictwa, świadczonych w formie lotnego pogotowia technicznego. Nowa forma tych usług spółdzielczości pracy została przyjęta z dużym uznaniem przez gromadzkie rady narodowe, kółka rolnicze i przez indywidualnych rolników w powiecie tarnowskim. Kółka rolnicze — obok usług w zakresie mechanizacji rolnictwa i usług transportowych, jak wywóz obornika, odstawa płodów rolnych, przywóz nawozów sztucznych — powinny przejąć organizację doraźnych i sezonowych ekip, wyposażonych w sprzęt do walki ze szkodnikami roślin i do walki z chwastami, jak i organizację rozsiewu wapna nawozowego czy rozlewu wody amoniakalnej i inne usługi tego typu powinny raczej organizować POM.</u>
          <u xml:id="u-108.20" who="#FranciszekMleczko">Wśród usług na rzecz rolnictwa i wsi wysuwa się także wielka potrzeba usług na rzecz kobiety wiejskiej, która — jak świadczą o tym dane statystyczne — w 35% gospodarstw rolnych samodzielnie gospodaruje. Na przykład w powiecie chrzanowskim niemal 100% indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzonych jest przez kobiety, podczas gdy ich mężowie zajęci są w kopalniach i zakładach fabrycznych. Jeżeli tak, to dla tych dzielnych gospodyń, pracujących w skromnych warunkach prowincjonalnych, trzeba organizować coraz większą ilość punktów usługowych, jak na przykład tych pod nazwą „Nowoczesna Gospodyni” (działa już 200 takich punktów przy GS), przeprowadzać gdzie można gazyfikację i pełną elektryfikację wsi, nie lekceważyć nawet usług fryzjerskich, repasacyjnych, pralniczych, które pracę kobiety wiejskiej uczynią lżejszą, pozwolą jej odpocząć i wziąć większy udział w życiu społecznym i kulturalnym wsi.</u>
          <u xml:id="u-108.21" who="#FranciszekMleczko">W całokształcie usług dla wsi i na wsi realizowanych ma swój tradycyjny udział także rzemiosło indywidualne. Mamy obecnie na wsi 52.200 warsztatów rzemieślniczych, zatrudniających 68 tys. osób. Zatrudnienie to wzrośnie w roku 1965 do 71 tys. osób, zaś w ostatnim roku zbliżającej się pięciolatki do 97 tys. osób.</u>
          <u xml:id="u-108.22" who="#FranciszekMleczko">Reasumując, trzeba stwierdzić, że proces przeobrażeń społeczno-ekonomicznych wsi posuwa się w kierunku zwiększanego wciąż udziału w życiu i gospodarce wiejskiej wszelkich zawodów nierolniczych, w tym także różnego rodzaju usług. Między innymi prowadzi to do niwelowania rozlicznych dysproporcji między wsią i miastem, między różnymi regionami kraju, co słusznie uznano za jedno z zadań socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-108.23" who="#FranciszekMleczko">Przede wszystkim należy jak najspieszniej — w ślad za projektami urbanistycznymi osiedli wiejskich — organizować gospodarkę komunalną na wsi, budować społeczne domy mieszkalne, zakładać wodociągi, przeprowadzać gazyfikację. Przy tej sposobności zwracam się z uprzejmym zapytaniem do rządu, czy jest — i jaki — program budownictwa społecznego na wsi i jak dalece posunięty jest w opracowaniach rządowy projekt ustawy o zaopatrzeniu wsi w wodę.</u>
          <u xml:id="u-108.24" who="#FranciszekMleczko">Jeśli chodzi o zaspokajanie głodu mieszkań w miasteczkach i w gromadach, pojawiła się już inicjatywa w zakresie organizowania spółdzielni mieszkaniowych typu lokatorskiego. Pierwsze te jaskółki może tym razem jednak zapowiadające nową wiosnę na wsi, pojawiły się na razie w Opolskiem i Krakowskiem.</u>
          <u xml:id="u-108.25" who="#FranciszekMleczko">Spółdzielnie mieszkaniowe na prowincji będą koordynować wysiłki skierowane na budowę agronomówek, lekarzówek i mieszkań dla nauczycieli, czynnych fachowców, zespalać środki indywidualne i społeczne, które łącznie z kredytami państwowymi dadzą poważne efekty, a mieszkania pozwolą w szerszym zakresie na zatrudnienie na wsi młodych, wykształconych fachowców. Niepewność, czy należy dawać orzeczenie o celowości spółdzielniom mieszkaniowym powstającym na wsi, rozwiana została przez pozytywne stanowisko w tym względzie Komitetu Centralnego PZPR. Czy również nie należałoby sprawy gazyfikacji wsi oprzeć na tych zasadach, którymi kierujemy się przy elektryfikacji wsi i zamierzamy się kierować w projekcie ustawy o wodociągach wiejskich?</u>
          <u xml:id="u-108.26" who="#FranciszekMleczko">Należy prawdopodobnie zaniechać limitowania zatrudnienia i funduszu płac w usługach z uwagi na zniechęcające organizatorów nowych usług wysiłki, potrzebne w bankach w celu zalegalizowania przekraczanych wskaźników.</u>
          <u xml:id="u-108.27" who="#FranciszekMleczko">Trzeba przyśpieszyć wydanie ustawy przyznającej rzemieślnikom przywileje ubezpieczeniowe.</u>
          <u xml:id="u-108.28" who="#FranciszekMleczko">Należy przyznać spółdzielczości pracy prawo do pozalimitowych własnych inwestycji do wysokości 200 tys. zł, co będzie miało między innymi dodatni wpływ na organizowanie zaplecza technicznego także dla chałupnictwa.</u>
          <u xml:id="u-108.29" who="#FranciszekMleczko">Należy zwiększać aktywność rad narodowych w dziedzinie usług przede wszystkim przez sporządzanie bilansów usług dla danych powiatów przez koordynowanie usług organizowanych na wsi przez różnych gestorów, dostarczanie zaplanowanych powierzchni lokalowych dla usług, egzekwowanie przyznawanych rzemiosłu i różnym pionom spółdzielczości bodźców i ulg w dziedzinie usług, wreszcie przez powodowanie szkolenia nowych kadr dla usług.</u>
          <u xml:id="u-108.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Józef Noga.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#JózefNoga">Wysoki Sejmie! Pragnę przedstawić dwa problemy, które z racji swojej ważności dla dalszego rozwoju produkcji rolnej wymagają uporządkowania przez zainteresowane resorty. Do nich zaliczam gospodarkę opałem dla wsi i gospodarkę zasobami torfowymi dla potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#JózefNoga">Przystępując do omówienia pierwszego pragnę podkreślić, że w okresie ostatnich lat następuje zwiększenie dostawy węgla i innych środków opałowych dla wsi. Jeśli dostawy samego węgla dla rolnictwa w 1960 roku wynosiły 3 mln ton, to już w roku 1965 wzrastają one do około 6 mln ton. Jest to niewątpliwie duży wzrost. Pomimo wzrastających dostaw węgla dla wsi obserwujemy niepełne zaspokojenie potrzeb opałowych, co limituje dalszy rozwój produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#JózefNoga">Obowiązujące dotychczas przepisy w zakresie premiowania węglem produkcji hodowlanej i warzyw przyśpieszonych, uwzględniając jednocześnie inne formy zaopatrzenia wsi w węgiel — oparte są na bardzo wielu tytułach.</u>
          <u xml:id="u-110.3" who="#JózefNoga">Pragnę nadmienić, że mimo tylu tytułów, gospodarstwa rolne prowadzące hodowlę nasienną ziemniaków, sadzeniaków, traw, roślin motylkowych i strączkowych, jak również kontraktację zbóż chlebowych, są pozbawione możliwości korzystania z premii węglem. Ten kierunek produkcji jest jednak konieczny, podyktowany rejonizacją upraw i potrzebami gospodarki nasiennej w kraju, a zatem powinien być wzięty pod uwagę w dostawach węgla.</u>
          <u xml:id="u-110.4" who="#JózefNoga">Warto nadmienić, że obecnie w składnicach Centrali Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” remanenty węgla wynoszą około miliona ton przy ogólnych brakach opału dla wsi, a szczególnie tam, gdzie mamy zrejonizowane uprawy roślin, o których wspomniałem.</u>
          <u xml:id="u-110.5" who="#JózefNoga">Z opracowanego bilansu wynika, że w 1965 roku niedobór opałowy będzie wynosił 1.864 tys. ton w gospodarstwach chłopskich, a potrzeby pracowników PGR nie będą zaspokojone w ilości 88 tys. ton, biorąc za podstawę dostawy węgla i inne środki opałowe dostępne dla wsi, w przeliczeniu na jednostki węgla kamiennego.</u>
          <u xml:id="u-110.6" who="#JózefNoga">Sytuacja ta ulegnie znacznej poprawie w przyszłej pięciolatce, lecz mimo to niedobór opału wynosić będzie dla wsi w 1970 roku 852 tys. ton. Słabiej sprawa zaopatrzenia w opał przedstawiać się będzie dla pracowników PGR, gdyż niedobór zwiększy się do 187 tys. ton.</u>
          <u xml:id="u-110.7" who="#JózefNoga">Zdajemy sobie sprawę z ogólnych trudności gospodarki węglem, tym niemniej jednak powinniśmy zwrócić uwagę na fakt, że dalszy rozwój produkcji rolnej jest uzależniony od pełnego zaopatrzenia wsi w opał.</u>
          <u xml:id="u-110.8" who="#JózefNoga">W tej sytuacji należałoby zwiększyć pulę przydziałową drewna dla potrzeb opałowych wsi z remanentów będących w gestii lasów państwowych. Sprawę tę można by przekazać do decyzji prezydiów wojewódzkich rad narodowych. Słuszne wydaje się rozważenie problemu budowy brykieciarni, które byłyby w stanie przerobić w pełni miały węgla kamiennego i brunatnego.</u>
          <u xml:id="u-110.9" who="#JózefNoga">Mając na uwadze rysujące się trudności opałowe, widzę potrzebę rozszerzenia produkcji butli gazowych i dostawę gazu dla gospodarstw chłopskich, rozszerzenie produkcji liczników elektrycznych do poboru energii według taryfy nocnej i zwiększenia produkcji parników elektrycznych.</u>
          <u xml:id="u-110.10" who="#JózefNoga">Należy zwrócić uwagę na zwiększenie dla wsi dostaw kolumn parnikowych, które wpłynęłyby na oszczędność materiału opałowego. Zachodzi również pilna potrzeba zajęcia się opracowaniem odpowiednich konstrukcji pieców, bardziej ekonomicznych w eksploatacji z równoczesnym szkoleniem zdunów budujących piece na wsi. Warto również, rozpatrzyć sprawę takiej konstrukcji centralnego ogrzewania mieszkań, które zastosowane w gospodarstwie chłopskim służyłoby jednocześnie potrzebom hodowli.</u>
          <u xml:id="u-110.11" who="#JózefNoga">Drugi problem, który pragnę przedstawić Wysokiej Izbie, to gospodarka złożami torfowymi. Przepisy o gospodarowaniu terenami torfowymi, ujęte w ustawie z dnia 22 maja 1958 roku i w zarządzeniach wykonawczych do tej ustawy, nie gwarantują dotychczas racjonalnej gospodarki złożami torfowymi, szczególnie w gospodarce chłopskiej. W związku z tym postuluję, aby zainteresowane resorty wprowadziły obowiązek wydawania przez rady narodowe zezwoleń indywidualnych na eksploatację torfu w gospodarstwach chłopskich, z jednoczesnym obowiązkiem zagospodarowania rolniczego potorfia.</u>
          <u xml:id="u-110.12" who="#JózefNoga">Istniejący stan wykazuje, że każdego roku duża powierzchnia użytków łąkowych ulega niszczeniu, a powstające potorfia zwiększają powierzchnię nieużytków rolnych, wyłączonych z produkcji rolniczej. Obszar ten w kraju szacuje się na około 350 tys. ha, co stanowi około 24% ogólnej powierzchni terenów torfowych. W porządkowaniu gospodarki terenami torfowymi, widzę potrzebę wprowadzenia obowiązku likwidacji powstałych dotychczas potorfi, znajdujących się w obrębie kompleksów łąkowo-pastwiskowych. Dla uregulowania tych spraw należałoby rozpatrzyć możliwość udzielenia pomocy kredytowej, siły technicznej i ewentualnych ulg do wykonania tych prac przez gospodarstwa rolne.</u>
          <u xml:id="u-110.13" who="#JózefNoga">Eksploatacja torfu — biorąc za podstawę osiągnięcia nauki rolniczej — na cele opałowe jest zjawiskiem niewłaściwym, gdyż następuje tu trwała strata przez spalanie masy organicznej. Tymczasem masa torfowa po określonym przygotowaniu spełnia długotrwałą ważną funkcję w użyźnianiu gleby i wpływa na wzrost produkcji rolnej. Pozysk torfu na cele opałowe ma uzasadnienie jedynie w wypadkach porządkowania terenów potorfowych i przy eksploatacji torfu na cele przemysłowe na dużych kompleksach, jak również w rejonach przeznaczonych pod budowę zbiorników retencyjnych. Dlatego też plan w zakresie wydobywania torfu na cele opałowe powinien ulegać systematycznemu zmniejszaniu i to już w okresie najbliższej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-110.14" who="#JózefNoga">Potrzeby nawozów mineralnych w kraju są obecnie znacznie wyższe od aktualnych możliwości zaopatrzenia przez przemysł i tę różnicę potrzeb w obecnej sytuacji powinna wyrównywać produkcja torfu rolniczego. Jednostki terenowe podległe Komitetowi Drobnej Wytwórczości i Centrali Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” pozyskują torf na cele rolnicze, otrzymując na to z budżetu państwa dotacje wyrównawcze do wysokości kosztów produkcji. Roczne plany produkcji torfu rolniczego w zasadzie są wykonywane, lecz sprzedaż masy towarowej napotyka na znaczne trudności, w wyniku czego gromadzą się z roku na rok dość poważne remanenty. Dla przykładu podam, że ogółem remanenty torfu rolniczego w kraju wynoszą w roku bieżącym ponad 78 tys. ton. W roku 1965 zapasy torfu rolniczego szacuje się na około 90 tys. ton, przy zakładanym planie produkcji w 1965 r. na 54 tys. ton. W związku z tym I zachodzi potrzeba rozważenia możliwości stworzenia bodźców nabywania torfu rolniczego przez gospodarstwa rolne. W związku z tym wskazane byłoby rozwinąć produkcję torfu wzbogaconego wodą amoniakalną, ewentualnie ściekami miejskim i sprzedawanie masy torfowej jako gotowego produktu.</u>
          <u xml:id="u-110.15" who="#JózefNoga">Warto by jednocześnie rozważyć kwestię uelastycznienia dotychczasowych przepisów w zakresie obowiązujących taryf i odległości przy przewozach przez PKP masy torfowej.</u>
          <u xml:id="u-110.16" who="#JózefNoga">Przy produkcji torfu na cele rolnicze konieczne wydaje się zwiększenie eksploatacji torfu ściółkowego i ogrodniczego w balotach, na które wzrasta zapotrzebowanie wsi.</u>
          <u xml:id="u-110.17" who="#JózefNoga">Pilną koniecznością jest tu uporządkowanie gospodarki terenami torfowymi na obszarze ponad 1.500 ha w miejscowości Gacę powiatu lęborskiego w woj. gdańskim. Poczyniono tam duże nakłady w Ubiegłym okresie, a zakupiony sprzęt nie jest w pełni wykorzystany. W związku z tym wydaje się konieczne rozważenie możliwości doinwestowania tego obiektu, poszerzenie eksploatacji ze zwróceniem uwagi na wydobycie torfu dla potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-110.18" who="#JózefNoga">Kończąc, proszę zainteresowane resorty o ustosunkowanie się do przedstawionych przeze mnie problemów jako pilnych, dających możliwości dalszego rozwoju produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-110.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Jan Sabik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#JanSabik">Wysoki Sejmie! Chcę poruszyć sprawę gospodarki leśnej na terenie Bieszczad i ich zagospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#JanSabik">Od momentu rozpoczęcia inwestycji związanych z zagospodarowaniem Bieszczad — uchwała KERM z 1959 roku — do końca 1963 r. wybudowano 301 osad dla służby leśnej i robotników leśnych, około 65 km dróg leśnych, 60 km kolejki leśnej z Moczarnego do Rzepedzi wraz z budynkami stacyjnymi, 18 km linii wysokiego napięcia, stację obsługi technicznej oraz wyremontowano i dostosowano do potrzeb gospodarki leśnej różne obiekty, wydając na ten cel około 556 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#JanSabik">Pozyskano do końca 1963 r. około 3 mln mln drewna, w tym na skutek włożonego wkładu inwestycyjnego 1.100 tys. m3. A przecież jest to dopiero początek wykorzystywania udostępnionych drzewostanów.</u>
          <u xml:id="u-112.3" who="#JanSabik">Mimo dokonanych poważnych inwestycji istnieją dalsze potrzeby, głównie w zakresie budowy dróg i osad leśnych, w celu udostępnienia głębiej położonych połaci leśnych, z których obecnie nie ma żadnych możliwości wykorzystania drewna i ich zagospodarowania. Niedostępnych zupełnie jest w tej chwili 1,5 mln m3 drewna gotowego do ścięcia i wywózki, a cały zapas drewna rębnego wynosi ponad 3,5 mln kubików.</u>
          <u xml:id="u-112.4" who="#JanSabik">Ze względu na to, że lasy nizinne są wyniszczone przez wojnę i nie mają dostatecznej ilości drzewostanów nadających się do wyrębu, zapasy dojrzałych do ścięcia lasów w Bieszczadach są tym bardziej cenne dla gospodarki narodowej. Eksploatacja tych lasów pozwoli na odnawianie się lasów w innych rejonach. Biorąc to pod uwagę, pierwszym i zasadniczym kierunkiem inwestycji bieszczadzkich powinny być: budowa dróg leśnych, publicznych i remont dróg lokalnych oraz w ślad za tym budowa osad leśnych, co powinno być odpowiednio uwzględnione w roku 1965 i w następnej pięciolatce.</u>
          <u xml:id="u-112.5" who="#JanSabik">Miejsca obecnego załadunku drewna w Bieszczadach są za szczupłe, bez żadnych urządzeń i nie dają one możności wysortowywania drewna według asortymentów i wymiarów, wobec czego składy przykolejowe i składy ogólne drewna w Bieszczadach napotykają na duże trudności. W dodatku ze stacji kolejowej w Ustrzykach Dolnych składnicę przeładunkową trzeba przenieść na inne miejsce z uwagi na to, że plac ten jest za mały, a poza tym przeznaczony jest na zabudowę magazynową. Przez tę składnicę powinno przechodzić rocznie 80–100 tys. m3 drewna okrągłego.</u>
          <u xml:id="u-112.6" who="#JanSabik">Sprawa ta jest bardzo pilna i ważna, a niezałatwienie jej utrudni, przyhamuje oraz podroży przeładunek.</u>
          <u xml:id="u-112.7" who="#JanSabik">W Bieszczadach, na terenach porolnych przeznaczonych do zalesienia i na terenach rolnych dotąd nie zagospodarowanych zasiała się szara olcha. Średni jej wiek wynosi obecnie około 16 lat. Obszar, na którym ona porasta wynosi ponad 20 tys. ha. Obecny zapas tego drewna można szacować na około 1,4 mln metrów przestrzennych grubizny i 1,6 mln metrów przestrzennych drobnicy. Jak widać są to wielkości poważne.</u>
          <u xml:id="u-112.8" who="#JanSabik">Nasi naukowcy stwierdzili, że drewno olchy nadaje się w zupełności na produkcję płyt wiórowych. O wartości płyt wiórowych dla gospodarki nie trzeba tu mówić.</u>
          <u xml:id="u-112.9" who="#JanSabik">W związku z tym warto zastanowić się nad wybudowaniem wytwórni płyt wiórowych, wykorzystując do tych celów olchę szarą i gorsze asortymenty, przede wszystkim drobnicę innych gatunków drzew.</u>
          <u xml:id="u-112.10" who="#JanSabik">W Rzepedzi został wybudowany kombinat drzewny. Jest on usytuowany w taki sposób, że wykorzystując transport wybudowanej kolejki i system dróg, przerabia drewno z południowo-zachodniej części Bieszczad.</u>
          <u xml:id="u-112.11" who="#JanSabik">Wschodnia i północna część Bieszczad ciąży transportem ku Ustrzykom Dolnym połową pozyskiwanego w Bieszczadach drewna.</u>
          <u xml:id="u-112.12" who="#JanSabik">W związku z tym w projekcie inwestycji obecnego pięciolecia przewidywano wybudowanie drugiego kombinatu drzewnego w Ustianowej pod Ustrzykami Dolnymi. Szczegółowa lokalizacja była dokonana oraz zarezerwowano tam na ten cel ponad 60 ha gruntów. W związku z ograniczeniami w bieżącej pięciolatce inwestycja ta została odroczona. Zdaje się, że będzie bardzo celowe zajęcie się tą sprawą na nowo i wstawienie tej budowy do planu na początku zbliżającego się nowego pięciolecia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-112.13" who="#JanSabik">Również celowe wydaje się rozszerzenie produkcji kombinatu w Rzepedzi o oddział produkcji płyt wiórowych i zaprojektowanie od razu wraz z kombinatem w Ustianowej takiego samego oddziału produkcji płyt wiórowych. W takim zestawieniu — surowcem dla produkcji płyt wiórowych byłaby olcha szara i odpady z produkcji podstawowej kombinatów.</u>
          <u xml:id="u-112.14" who="#JanSabik">Propozycje rozwiązania problemu przemysłu drzewnego umożliwiłyby przeróbkę na miejscu znacznej ilości drewna, bo 120 do 200 tys. m3 na półfabrykaty, co zmniejszyłoby w pewnym stopniu potrzeby transportowe, zbliżyłoby przemysł do surowca oraz ożywiłoby ten teren gospodarczo, a w ostatecznym rachunku przysporzyłoby dochodu narodowego i dopomogłoby zaspokoić wielostronne potrzeby gospodarki narodowej w bardzo poszukiwane produkty drzewne.</u>
          <u xml:id="u-112.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#ZenonKliszko">Na tym kończymy posiedzenie Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#ZenonKliszko">Protokół posiedzenia będzie można przejrzeć w Biurze Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-113.2" who="#ZenonKliszko">Dyskusję będziemy kontynuować na następnym posiedzeniu Sejmu, w piątek 11 grudnia. Początek posiedzenia o godzinie 10.</u>
          <u xml:id="u-113.3" who="#ZenonKliszko">Proszę Obywatelkę Sekretarza Posłankę Juliannę Wasilewską o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#JuliannaWasilewska">Do Prezydium Sejmu wpłynęła odpowiedź Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Stefana Jędrychowskiego na interpelację posła Mariana Wyki w sprawie budowy przetwórni mączki rybnej w Kołobrzegu.</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#JuliannaWasilewska">Komunikat. W najbliższych dniach odbędą się posiedzenia:</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#JuliannaWasilewska">— we środę dnia 9 grudnia br.:</u>
          <u xml:id="u-114.3" who="#JuliannaWasilewska">Komisji Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego o godz. 10 w sali nr 102;</u>
          <u xml:id="u-114.4" who="#JuliannaWasilewska">— we czwartek dnia 10 grudnia br.:</u>
          <u xml:id="u-114.5" who="#JuliannaWasilewska">Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej (posiedzenie plenarne) o godz. 19 w Sali Kolumnowej;</u>
          <u xml:id="u-114.6" who="#JuliannaWasilewska">— w piątek dnia 11 grudnia br.:</u>
          <u xml:id="u-114.7" who="#JuliannaWasilewska">Komisji Pracy i Spraw Socjalnych bezpośrednio po zarządzeniu przerwy obiadowej w obradach Sejmu w sali nr 70 Domu Poselskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#ZenonKliszko">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>