text_structure.xml 111 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godzinie 17 minut 00)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Posiedzeniu przewodniczy przewodniczący Zygmunt Frankiewicz)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dzień dobry państwu. Witam bardzo serdecznie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Otwieram posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy w posiedzeniu biorą udział osoby, które zawodowo trudnią się działalnością lobbingową? Nie ma takich osób. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#ZygmuntFrankiewicz">Posiedzenie jest nagrywane i transmitowane.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Informuję… Zapytam państwa o uwagi do porządku obrad. Ten porządek wygląda tak oto, że w pierwszym punkcie jest rozpatrzenie „Sprawozdania z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2023 roku”, w punkcie drugim – rozpatrzenie dokumentu „Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie w 2023 r.”, a w punkcie trzecim – rozpatrzenie „Informacji o funkcjonowaniu centrów i klubów integracji społecznej działających na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym – za okres 2020–2022”.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy do tego porządku są jakieś uwagi? Jeśli nie, to rozpoczniemy od punktu pierwszego.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#ZygmuntFrankiewicz">Wiem, że panie, które przyszły w związku z punktem trzecim, mają różne problemy czasowe, ale myśmy już się tutaj umówili i chyba damy radę… Pozwólcie państwo, że jeszcze przywitam gości. W kolejności, jaką mam na liście, witam pana Damiana Grzelkę, przewodniczącego Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, i pana Grzegorza Czarnockiego, zastępcę przewodniczącego. Miał być z nami pan Stanisław Bukowiec, sekretarz stanu w Ministerstwie Infrastruktury, oczywiście wraz ze współpracownikami. Rozumiem, że są współpracownicy, a pana ministra nie będzie.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#ZygmuntFrankiewicz">Okej.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#ZygmuntFrankiewicz">Jest z nami pani minister Katarzyna Nowakowska z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, która przybyła wraz ze współpracownikami. Na pewno jest pani Marta Bernacik, którą serdecznie witam. Związek Miast Polskich reprezentuje dyrektor biura, pan Andrzej Porawski, którego też witam.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#ZygmuntFrankiewicz">Przechodzimy do pierwszego punktu.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#ZygmuntFrankiewicz">Jest przygotowana prezentacja. Prezentacja i sprawozdanie na ten temat zwykle wzbudzały tu, w komisji samorządu, zainteresowanie i dyskusję. Zaczniemy od prezentacji. Jeżeli będzie dyskusja… Nie wszystko trzeba od razu w szczegółach przekazywać, można to zrobić w dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#ZygmuntFrankiewicz">Oddaję panom głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#DamianGrzelka">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#DamianGrzelka">Szanowny Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#DamianGrzelka">W imieniu Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych chcemy krótko, syntetycznie przedstawić przedłożone w terminie do 30 czerwca, zgodnie z ustawą o regionalnych izbach, sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych. Ono obejmuje również wykonanie budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2023 r.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#DamianGrzelka">W sprawozdaniu tym zostały omówione – zacznę właśnie od pierwszej części, od działalności regionalnych izb obrachunkowych – 4 obszary działalności regionalnych izb obrachunkowych, a mianowicie działalność nadzorcza, opiniodawcza, kontrolna i szkoleniowa.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#DamianGrzelka">Oczywiście w pierwszej części sprawozdania zostały też omówione zadania i organizacja. No, nic się nie zmieniło w minionym roku, w 2023 r., jeżeli chodzi o organizację izb czy rozporządzenie w zakresie siedzib i liczby członków kolegium. Struktura organizacyjna poszczególnych regionalnych izb obrachunkowych jest taka sama, różnice dotyczą tylko liczby pracowników, liczby członków kolegium.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#DamianGrzelka">Wykonanie budżetu przez regionalne izby obrachunkowe – pozwolę sobie nie wchodzić w szczegóły, to było już omawiane przy okazji sprawozdania z wykonania budżetu państwa – uzyskało pozytywną opinię. Budżet regionalnych izb obrachunkowych w trakcie 2023 r. ulegał zmianom na skutek podziału środków z rezerw. Były to rezerwy związane z nowelizacją ustawy budżetowej oraz ze wzrostem środków na wynagrodzenia. No, takie zmiany były w 2023 r. Plan wydatków został wykonany praktycznie w 100%, przy czym w małym stopniu dotyczył on środków na wydatki majątkowe. Z uwagi na ograniczenia, jakie wtedy były, przeznaczaliśmy środki głównie na działalność podstawową, bieżącą.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#DamianGrzelka">Izby uzyskiwały dochody. Jednym z głównych źródeł dochodów były wpływy z odpłatności, które zostały uzyskane w 2023 r. na poziomie 1 miliona 705 tysięcy zł. Chodzi o działalność szkoleniową, którą izby prowadzą. Dochody z tego tytułu odprowadzane są na rachunek dochodów budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#DamianGrzelka">Na koniec 2023 r. stan zatrudnienia wynosił 1 tysiąc 174 pracowników. No, oczywiście w sprawozdaniu, które omawiam, uwagę zwracamy na problem zatrudnienia pracowników. Problem związany z zatrudnianiem nowych pracowników i fluktuacją kadr wynika z poziomu wynagrodzenia pracowników regionalnych izb obrachunkowych. Ten temat co roku wraca, tak że chciałbym po prostu go zaakcentować. Mówimy o tym z tego powodu, że te wynagrodzenia są niższe niż przeciętne wynagrodzenie i znacznie niższe niż chociażby w innych organach kontroli, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy czy Najwyższa Izba Kontroli. Te różnice są bardzo znaczne.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Jaka jest średnia?)</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#DamianGrzelka">Średnie wynagrodzenie w regionalnych izbach obrachunkowych w roku 2023… No, mogę tutaj wskazać, że w wydziałach kontroli wynosiło ono 5 tysięcy 800 zł, a w wydziałach informacji, analiz i szkoleń – 5 tysięcy 156 zł. Przeciętne wynagrodzenie wszystkich pracowników było niższe niż 7 tysięcy. Podaję to łącznie, czyli razem z pensjami członków kolegium, pracowników mnożnikowych.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: No, to trzeba będzie szybko uciekać przed najniższą płacą.)</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#DamianGrzelka">Już w roku ubiegłym myśmy się z tym borykali. Zanim przyszły środki z rezerwy, duża grupa pracowników musiała mieć wyrównanie do poziomu płacy minimalnej. Pamiętajmy o wzroście płacy minimalnej w roku ubiegłym.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: No tak.)</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#DamianGrzelka">I dlatego ten temat akcentujemy. Te waloryzacje, które są oparte tylko na wskaźniku inflacji, są za niskie w stosunku do potrzeb. I to jest problem regionalnych izb obrachunkowych.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#DamianGrzelka">Przejdę do działalności nadzorczej. Izby obejmują nadzorem uchwały i zarządzenia organów jednostek samorządu terytorialnego, głównie w zakresie budżetu i zmian w wieloletniej prognozie finansowej, ale również w kwestii zaciągania zobowiązań, przyznawania dotacji, podatków i opłat lokalnych. Ogółem w 2023 r. izby zbadały 195 tysięcy 643 uchwały. W zasadniczej części te uchwały były zgodne z prawem, w przypadku 4 tysięcy 214 uchwał stwierdzono naruszenie prawa. Te naruszenia prawa miały charakter naruszenia istotnego bądź nieistotnego. No, takowe przypadki miały miejsce. Drugim obszarem… Nie będę tutaj omawiał, czego te naruszenia dotyczyły, bo one są szczegółowo opisane. Opisane jest również, co było przedmiotem skarg do sądu administracyjnego i jak te skargi zostały rozpatrzone.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#DamianGrzelka">Drugi obszar działalności to działalność opiniodawcza. Chodzi głównie o opinie o projektach uchwał budżetowych, o wieloletnich prognozach finansowych, o możliwościach sfinansowania deficytu, o planowanej kwocie długu, o sprawozdaniach z wykonania budżetu oraz o wnioskach komisji rewizyjnych w sprawach absolutorium.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#DamianGrzelka">Zaznaczę, że w 2023 r. liczba wydanych opinii była niższa niż w roku 2022, ale to wynika z tego, że nastąpiła zmiana przepisów prawa. Był to pierwszy rok, w którym nie opiniowano informacji o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze. Przy czym oczywiście to była zmiana, której wszyscy oczekiwali, dlatego że był to dodatkowy obowiązek dla samorządów. No, to dotyczy informacji o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#DamianGrzelka">W zakresie działalności kontrolnej regionalne izby obrachunkowe w minionym roku przeprowadziły 929 kontroli, z czego 710 kontroli to były kontrole kompleksowe. Jest to podstawowy obowiązek w obszarze działalności kontrolnej regionalnych izb obrachunkowych, wynikający z naszej ustawy. Mamy obowiązek przeprowadzenia kompleksowej kontroli jednostki samorządu terytorialnego co najmniej raz na 4 lata. Pozostałe kontrole to kontrole problemowe – 121, doraźne – 94, sprawdzające – 4. Te pozostałe kontrole podejmowane są w miarę możliwości organizacyjnych i potrzeb w poszczególnych izbach.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#DamianGrzelka">Jeżeli chodzi o zestawienie nieprawidłowości, to ogółem w ramach przeprowadzonych kontroli stwierdzono 9 tysięcy 848 nieprawidłowości, których łączna wartość wynosiła ponad 5,5 miliona zł. To takie statystyczne ujęcie. Te nieprawidłowości są tutaj poklasyfikowane według grup. Jeżeli chodzi o udział procentowy, no to największy obszar nieprawidłowości to nieprawidłowości w zakresie wykonania budżetów oraz w zakresie księgowości i sprawozdawczości.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#DamianGrzelka">Kontrole oczywiście uzyskują też… Te nieprawidłowości mają wymiar finansowy, ale należy zwrócić uwagę, że przedstawiamy też korzyści wynikające z przeprowadzonych kontroli. Suma tych korzyści w statystycznym ujęciu – według metodologii analogicznej do tej, która stosowana jest w innych organach kontroli – to ponad 20 milionów zł w samym obszarze dochodów. Ogółem jest to ponad 25 milionów zł.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#DamianGrzelka">W ramach działań pokontrolnych wydano 13 tysięcy 138 wniosków pokontrolnych. Do poszczególnych kontrolowanych jednostek wpłynęło… Kolegia regionalnych izb obrachunkowych rozpatrzyły zastrzeżenia do 131 wniosków pokontrolnych, z czego 18 zastrzeżeń do wniosków pokontrolnych uwzględniono w całości, a 4 uwzględniono w części – 109 oddalono.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#DamianGrzelka">W ramach tejże działalności na podstawie wyników kontroli izby skierowały 447 zawiadomień, wniosków i sygnalizacji do innych organów. W przeważającej części były to zawiadomienia do rzeczników dyscypliny finansów publicznych.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#DamianGrzelka">W tym sprawozdaniu, co pragnę wskazać, przedstawiamy przykłady różnych nieprawidłowości, pokazujemy główne obszary nieprawidłowości i wyjaśniamy, jakie nieprawidłowości najczęściej występowały w jednostkach samorządu terytorialnego.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#DamianGrzelka">Ponadto w ramach naszej działalności na bieżąco przeprowadzamy kontrole sprawozdań budżetowych, które są następnie przekazywane do Ministerstwa Finansów. Należy zwrócić uwagę na to, że to nie jest działalność stricte kontrolna, ale ona też przynosi bardzo duże efekty. Mamy tutaj na celu zapewnienie rzetelności i prawidłowości sprawozdań oraz sprawdzenie powiązań między tymi sprawozdaniami. Na skutek tejże działalności wpłynęło 21 tysięcy 928 korekt sprawozdań. No, wynika to m.in. z tej działalności. W wielu przypadkach jednostki dokonują korekt z własnej inicjatywy, ale te korekty też podlegają weryfikacji przez regionalne izby obrachunkowe.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#DamianGrzelka">W ramach działalności izb w roku 2023 nie było przypadków wzywania przez regionalne izby obrachunkowe jednostek samorządu terytorialnego do opracowania programu postępowania naprawczego. Wynika to głównie z tego, że w 2021 oraz 2022 r. zostały wprowadzone przepisy, które pozwalają na niezachowanie reguł wynikających z art. 242 i art. 243 ustawy o finansach publicznych. Na skutek tego pojawiła się możliwość rozliczania nadwyżki operacyjnej w skali kilku lat. No, nie było przypadków niezachowania tych wskaźników, więc nie wzywano do opracowania programów postępowania naprawczego. W konsekwencji nie zachodziły przypadki opracowania raportów o stanie gospodarki finansowej, nie występowały też sytuacje powtarzających się nieprawidłowości. Izby na bieżąco rozpatrywały sprawy wynikające z otrzymanych skarg, działając w ramach swojej właściwości bądź przekazując je, zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego, do właściwego organu.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#DamianGrzelka">W 2023 r. izby zorganizowały 73 szkolenia. Tak jak powiedziałem, dochody z tych szkoleń zostały odprowadzone na rachunek dochodów budżetu państwa. Realizowano również działalność wynikającą z art. 13 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, tj. udzielano wyjaśnień w zakresie stosowania przepisów o finansach publicznych.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#DamianGrzelka">Sprawozdanie zawiera również rozdział XI, który niejednokrotnie spotyka się z zainteresowaniem – „Funkcjonowanie prawa samorządu terytorialnego w świetle doświadczeń regionalnych izb obrachunkowych”. Przedstawiamy tutaj wnioski co do nowelizacji tych przepisów prawa. Ja tylko nawiążę do… No, zaraz oddam głos wiceprzewodniczącemu, który omówi tę część dotyczącą wykonania budżetu. Jeśli chodzi o pierwszy wniosek, to można powiedzieć, że jesteśmy już na etapie jego realizacji. Mam na myśli nową ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. My tutaj, przypominając też nasze dane za 2022 r., wskazujemy potrzebę podjęcia działań mających na celu zapewnienie stabilizacji finansów jednostek samorządu terytorialnego. Dane związane z wykonaniem budżetu, które przedstawiałem tejże komisji również w roku ubiegłym, wskazują na to, że jednostki samorządu terytorialnego mają coraz większe problemy z dochodami bieżącymi, głównie na skutek wprowadzonych zmian w finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego. No, pozostałe zmiany… Proponujemy też zmiany dotyczące przepisów ustawy o finansach publicznych, ustawy o finansowaniu zadań oświatowych i ustawy o bibliotekach. Z uwagi na to, że znaczna część wniosków z lat poprzednich nie została zrealizowana, w tym sprawozdaniu powtórzyliśmy te wnioski. Być może pojawi się możliwość wdrożenia ich, nowelizacji przepisów w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#DamianGrzelka">Ja pozostaję w tej części do państwa dyspozycji. Oddam teraz głos wiceprzewodniczącemu, który omówi część dotyczącą sprawozdania z wykonania budżetu jednostek samorządu terytorialnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">W takim razie bardzo proszę pana przewodniczącego Czarnockiego.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Zastępca Przewodniczącego Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych Grzegorz Czarnocki: Gdyby można było to powiększyć… Tak by było chyba lepiej. Chcę, żebyście państwo to widzieli w większym formacie, bo tutaj te materiały będą…)</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#ZygmuntFrankiewicz">Nie wiem, kto ma taką władzę.</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#komentarz">(Rozmowy na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#GrzegorzCzarnocki">Panie Przewodniczy! Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#GrzegorzCzarnocki">Mamy pierwszy raz…</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#komentarz">(Rozmowy na sali)</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#GrzegorzCzarnocki">…Samorządu: gmin, powiatów, miast na prawach powiatu, województw – Warszawa jest osobno – oraz związków i metropolii. No, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia też jest osobno. I mamy tu podane kwestie, które szczegółowo omawiamy. Są to właśnie równowaga części bieżącej, indywidualne wskaźniki spłaty, finansowanie gospodarki odpadami oraz zobowiązania SPZOZ. Chciałbym też państwu zaprezentować kilka danych wynikających z tabel… może nie z tabel, tylko z infografik. To są grafiki pokazujące te dane na 1 mieszkańca. Wszystkie dane, które są w tej prezentacji, pochodzą z naszego sprawozdania, tegorocznego sprawozdania, ewentualnie stanowią połączenie danych z tego roku i z roku poprzedniego.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, tak jak mówił pan przewodniczący, rok 2023 był kolejnym rokiem, w którym te procesy związane z gospodarowaniem finansami samorządowymi były zaburzone. Oczywiście była to konsekwencja tego, że wybuchła wojna na Ukrainie, kryzysu energetycznego, inflacji czy kryzysu uchodźczego, ale – zaraz pokażemy to na slajdach – na skutek zmian legislacyjnych doszło także do załamania się dochodów j.s.t., do osłabienia źródeł podatkowych. A zarazem nastąpił oczywiście dynamiczny wzrost wydatków. Strona rządowa starała się przeciwdziałać tym skutkom, przekazując tzw. kroplówki, niemniej rzeczywiście zaburzało to zupełne planowanie. Utrudniało to też analizy. Ja chciałbym podkreślić – nie pierwszy raz mówimy o tym w Senacie – że ze względu na to, że te środki były przekazywane w różnych okresach, w różnych transzach, a zadania samorządu były zmieniane, bardzo trudno jest porównywać te dane. Weźmy chociażby przykład środków na 500+, które kilkakrotnie były przesuwane. No, one wchodziły do budżetów, te budżety były zwiększane, potem to było korygowane, a potem jeszcze…</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, jeśli chodzi o generalne wielkości, tak jak państwo widzą, od roku 2017 dochody i przychody cały czas rosną. Aktualnie suma wydatków wszystkich samorządów wynosi 384 miliardy zł. Ale co jest istotne? Jeśli zestawimy dane dotyczące dochodów… Ja chciałbym szczególnie zwrócić państwa uwagę na wpływy z PIT. To też widać na tych slajdach. W roku 2021 wpływy brutto wszystkich samorządów wyniosły 62 miliardy, w 2022 r. – 67,5 miliarda. Z kolei w roku 2023 wpływy wszystkich samorządów z PIT wyniosły 51 miliardów 735 milionów zł. No, ta dynamika wyniosła 76%, wpływy znacznie zmalały. Co prawda wzrosły dochody z CIT…</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#komentarz">(Senator Waldy Dzikowski: Z CIT, tak.)</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Ale one trafiają do województw.)</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#GrzegorzCzarnocki">…10% rok do roku, ale to są dużo mniejsze kwoty…</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Do gmin…)</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#GrzegorzCzarnocki">Co jest ciekawe i co warto podkreślić, wzrosły bardzo istotnie środki na inwestycje. Dotacje i środki na inwestycje w 2021 r. wyniosły 22 miliardy, w 2022 r. – 23 miliardy, czyli były na tym samym poziomie, a w roku 2023 to było aż 47 miliardów. To już ogromna pula środków. Te wydatki wzrosły, jak widać, o 100%. No, 200% wynosi dynamika, czyli wzrosły o 100%.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#komentarz">(Senator Waldy Dzikowski: …Polski nieład.)</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#GrzegorzCzarnocki">Jeśli popatrzymy na zestawienia ogólne…</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Powiedziałbym brzydziej.)</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#GrzegorzCzarnocki">Tutaj są udziały w PIT i CIT. Dynamika w stosunku do roku 2022 to ok. 88%. Kwoty w pozycji „dotacje i środki” generalnie też zmalały. W pozostałych pozycjach są tutaj wzrosty, tak to wygląda. Skupiliśmy się na tych dochodach z PIT i CIT, bo one są jakby podstawą naszych czynności, przedmiotem różnych analiz.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, tutaj widać to, o czym mówiłem. To jest ten zielony wskaźnik. Tu widzimy dochody w latach 2017–2023. Widać wyraźnie, że poziom dochodów z tytułu udziału w PIT i CIT w roku 2023 zbliżył się do poziomu z 2018 r., oczywiście w skali wszystkich samorządów. No, to jest gigantyczny spadek. Wzrost CIT, tak jak mówiłem, jest parametrem szczególnym, bo on dotyczy głównie województw. Ta pozycja finansowa jest jak gdyby inaczej…</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#AndrzejPorawski">Powinienem jedno zdanie dopowiedzieć. Przepraszam, Panie Przewodniczący.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: No, skoro…)</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#AndrzejPorawski">Mówię o 2022 r. Jak pan wróci…</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Proszę o włączenie mikrofonu.)</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#AndrzejPorawski">Niech pan wróci do tego slajdu. Ten wysoki poziom, ten peak…</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Mikrofon nie jest włączony.)</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#AndrzejPorawski">…jest złudzeniem. W 2022 r. tę kroplówkę z końca roku nazwano dodatkowym PIT. No, to nie było rozdysponowywane jako udział w PIT.</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: Tylko jako dopływ własnych…)</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#AndrzejPorawski">To była kroplówka, którą tak nazwano. Trzeba pamiętać o tym, że w 2022 r. był ten tzw. dodatkowy PIT, że to jest zawyżone o tę kroplówkę.</u>
          <u xml:id="u-6.9" who="#komentarz">(Głos z sali: W jakiej wysokości?)</u>
          <u xml:id="u-6.10" who="#AndrzejPorawski">Prawie 13 miliardów, 12 z kawałkiem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#GrzegorzCzarnocki">No, oczywiście my…</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Mikrofon!)</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#GrzegorzCzarnocki">…posługujemy się klasyfikacją, która…</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#komentarz">(Dyrektor Biura Związku Miast Polskich Andrzej Porawski: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#GrzegorzCzarnocki">Jednak najistotniejsze jest to, że…</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#komentarz">(Głos z sali: Mikrofon!)</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#GrzegorzCzarnocki">My mówimy, Szanowni Państwo… Ja przypominam, że my mówimy cały czas o wartościach nominalnych. W ogóle nie mówimy tutaj o wzroście inflacji, która wyniosła 11%. Mówimy o tym, że wartość nominalna wpływów z PIT w 2023 r. nominalnie zbliżyła się do wartości z roku 2018. I to jest rzeczywiście dana niepokojąca.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#GrzegorzCzarnocki">Aczkolwiek rzeczywiście warto zwrócić uwagę – to spojrzenie z drugiej strony – że rok 2023 był rokiem, w którym bardzo wzrosły środki na inwestycje. One wzrosły bardzo istotnie, widzicie państwo. Podkreślam, że to jest cały czas struktura dochodów.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#GrzegorzCzarnocki">To jest kolejna dana, którą postanowiliśmy przekazać. Moim zdaniem ona jest naprawdę interesująca. Mamy taką samą legendę do wszystkich 3 mapek. Oczywiście te mapki pokazują tylko pewien kształt… A co jest najistotniejsze? Widzimy udział PIT i CIT w dochodach gmin i miast na prawach powiatu w latach 2021–2023. Ten czerwony… Oczywiście to idzie od czerwonego do niebieskiego. Ten czerwony kolor to takie jednostki, takie gminy i miasta na prawach powiatu, gdzie udział PIT i CIT w dochodach wynosi 0–5%. Oczywiście jest tam, powiedzmy… No, to jest do 5%. Kolor niebieski to udział powyżej 25%. Po lewej stronie mamy rok 2021. Widzimy niebieskie wyspy, gdzieniegdzie przewija się ten czerwony kolor. W roku 2022 widać – m.in. ze względu na to, o czym mówił pan dyrektor – poprawę. Wszędzie jest żółto i niebiesko, czyli, powiedzmy, od 10% do 20%. No, wszędzie w okolicach dużych metropolii i na Śląsku widzimy kolor niebieski. Szanowni Państwo, w 2023 r. rzeczywiście następuje załamanie dochodów z PIT i z CIT. To widać w bardzo wielu jednostkach. Te wszystkie czerwone jednostki to są te jednostki, w których udział ten nie przekracza 5%. A więc źródło dochodów, które było kiedyś wydajnym źródłem finansowania samorządów, staje się źródłem bardzo niewydolnym.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#GrzegorzCzarnocki">Tutaj są powiaty i miasta na prawach powiatu, gdzie też widać ten proces. Oczywiście tutaj jest trochę lepiej, ale… No, powiaty mają w ogóle mniej dochodów innych niż te udziały. Te udziały są dla nich ważniejsze, ale strategia jest taka sama. Przypominam: po lewej stronie jest 2021 r., po prawej – 2022 r., a na środku – 2023 r. Rzeczywiście mamy tych powiatów sporo. No, tutaj analizujemy wydatki. Oczywiście wydatki są też powiązane z dochodami.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, zwracam tylko uwagę – to tak à propos dynamiki – że te utrudnienia w analizie biorą się m.in. stąd, że np. pozycja „świadczenia na rzecz osób fizycznych”… Tu jest spadek, jeśli chodzi o rok 2023. Te kwoty spadają ciągle przez ostatnie 3 lata, ale w roku 2023 świadczenia na rzecz osób fizycznych to tylko 42% tego, co było w 2022 r. Bierze się to właśnie stąd, że 500+ już nie przechodzi przez budżety samorządowe.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#GrzegorzCzarnocki">Na drugim slajdzie widzimy bardzo znaczy wzrost wydatków na obsługę długu. Szanowni Państwo, we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego w roku 2021 wydano 1 miliard 200 milionów, a w roku 2023 było to już 6 miliardów 100 milionów. To jest bardzo istotna kwota.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#GrzegorzCzarnocki">Tak jak podkreślałem, pojawiły się również wydatki inwestycyjne. Widzimy duży wzrost wydatków inwestycyjnych. W roku 2021 to było… Można mówić o wydatkach majątkowych czy inwestycyjnych, ale niech będą majątkowe. W 2021 r. – 51 miliardów, w 2022 r. – 64 miliardy, w roku 2023 – 93 miliardy zł. A więc jest duży wzrost, oczywiście nominalny. No, tu jest też wskazana dynamika. Pokazujemy tę dynamikę w latach 2017–2023, pokazujemy, jak rosły te wydatki. Żółty pasek, ten obok pomarańczowego, to są wydatki majątkowe.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, na co zwracamy uwagę? Tutaj są 2 kategorie wydatków, które nam się wydawały bardzo interesujące, czyli wydatki na obsługę długu i wydatki na zakup energii. W 2022 r. nastąpił gigantyczny skok wydatków na obsługę długu, to jest dynamika rzędu 400%. No, te wydatki cały czas spadały. Widzimy też wzrosty wydatków na energię. One są spore, ale jak gdyby nie takie… Te wydatki na obsługę długu rzeczywiście są bardzo dużym obciążeniem. To jest o tyle szkodliwe, że dotyczy tylko niektórych jednostek. Mamy takie jednostki, które posiadają wysokie zadłużenie, i to one ponoszą szczególnie negatywne konsekwencje tego wzrostu długu.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, to znowu taka przekrojowa infografika. Pokazujemy udział wydatków na wynagrodzenia i pochodne w wydatkach bieżących j.s.t. To są gminy i miasta na prawach powiatu. Tutaj widzimy, jaka część wydatków jest przekazywana na bieżące funkcjonowanie, na wynagrodzenia. Wydawało nam się, że górna granica – dotychczas wszystko na to wskazywało – to ok. 40%. No, te 40% to już rzeczywiście sporo. W 2021 r. te 40%… To jest ten niebieski, ciemnoniebieski wskaźnik. Jak to wyglądało, widzimy po lewej stronie. W 2022 r. on trochę zmalał, ale w 2023 r., jak państwo widzicie, w ogromnej większości jednostek, gmin wydatki na wynagrodzenia i pochodne stanowią już ponad 40%. No, to są wydatki na bieżące funkcjonowanie. Nie są to wydatki o charakterze rozwojowym czy świadczeniowym. Tutaj oczywiście są jakieś czerwone punkciki, takie miejsca się zdarzają, ale to są zupełnie wyjątkowe jednostki.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#GrzegorzCzarnocki">Drugi temat, o którym chcemy powiedzieć bardzo krótko – no, nie można go pominąć – to są wydatki na oświatę. Tu widać udział wydatków bieżących na oświatę w wydatkach bieżących j.s.t. Znowu podajemy dane za poprzednie 3 lata. Widzicie państwo, że udział wydatków bieżących na oświatę powyżej 40%… Na tej mapce po lewej stronie są tylko nieliczne niebieskie pola, nieliczne takie wyspy. W 2023 r. rzeczywiście było kilka czerwonych punkcików, to są te najbardziej zamożne gminy – no, w środku Polski jest oczywiście Kleszczów, gdzie wydatki na oświatę nie przekraczają 20% – ale generalnie widzimy, że… Ta środkowa mapka to jest ostatni rok, rok 2023. Widzimy, że wydatki na oświatę to już ponad 40% tych budżetów. W województwie opolskim – mogę mówić o tym, co wynika z naszych analiz – po raz pierwszy pojawiły się takie jednostki, gdzie wydatki bieżące na oświatę przekraczają 50% wydatków. Nigdy tak dotychczas nie było.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#GrzegorzCzarnocki">Udział wydatków inwestycyjnych. Chcę pokazać, że tutaj skala jest trochę inna, bo to czerwone pole to jest 0–20%. Widzimy, że w roku 2021 prawie cała Polska mieściła się w wydatkach do 20%. No, to była ogromna liczba jednostek. Już w 2022 r. była poprawa, a w 2023 r. te środki dalej rosły. Te niebieskie punkciki na mapie to są te gminy i miasta na prawach powiatu, gdzie wydatki inwestycyjne przekroczyły 40%. Myślę, że to też bardzo ciekawa mapa.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#GrzegorzCzarnocki">Przychody i rozchody. Może tylko zwrócę uwagę na to, Szanowni Państwo, że te zielone słupki to są wolne środki i nadwyżki z lat ubiegłych. I o ile te nadwyżki z lat ubiegłych… Są one swoistym zaburzeniem tego procesu, bo to są środki, które przechodzą z roku na rok. No, w roku 2022 czy 2023 one przekraczają już 40 miliardów zł. To jest bardzo duża pula pieniędzy, która zaburza analizę obrazu finansów.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#GrzegorzCzarnocki">Poziom zadłużenia oraz relacja kwoty długu do dochodów, jak państwo widzicie, generalnie utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Pomarańczowa kreska pokazuje relację kwoty długu do dochodów. Ona sięga ok. 30%. W roku 2023 po raz pierwszy wartość zobowiązań nominalnych samorządów ogółem przekroczyła 100 miliardów zł. Ale budżety cały czas rosną, więc można powiedzieć, że zadłużenie jest na stabilnym poziomie.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#GrzegorzCzarnocki">Na kolejnym slajdzie widzicie państwo liczbę jednostek, których zadłużenie przekracza 60% – jest ich 65, natomiast w 165 jednostkach nie występuje dług na koniec roku 2023.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#GrzegorzCzarnocki">Mapa na kolejnym slajdzie przedstawia sytuację, jeśli chodzi o zobowiązania gmin per capita. Widać, że w całym kraju wygląda to różnie i nie można w tym przypadku określić… Przynajmniej ja nie widzę tutaj jakiejś specyfiki, jeśli chodzi o tę mapę. W przypadku poziomu zadłużenia powiatów wygląda to analogicznie, są bardziej i mniej zadłużone powiaty.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#GrzegorzCzarnocki">Nadwyżka operacyjna. Szanowni Państwo, na tym chciałem się skoncentrować, bo to jest moim zdaniem istotne. Tak jak mówił pan przewodniczący, przepisy zostały zliberalizowane, ale mimo wszystko cały czas obserwujemy, że nadwyżka operacyjna w roku 2023 drastycznie spadła i, co gorsza, ona występuje w coraz większej ilości jednostek. Jeśli chodzi o wykonany deficyt operacyjny, on oczywiście jest dozwolony przepisami, ale jednak stanowi w naszej ocenie pewną negatywną przesłankę co do kondycji finansów samorządowych. Deficyt operacyjny wykonany został w roku 2022 w całej Polsce w 77 jednostkach, w tym w ponad 57 gminach i 13 miastach na prawach powiatu, a w roku 2023 deficyt operacyjny wykonany na koniec roku miały 423 jednostki. Czyli 77 jednostek i 423 jednostki – w tych jednostkach gminy nie sfinansowały wydatków bieżących z dochodów bieżących. To jest w naszej ocenie naprawdę bardzo niepokojąca kwestia. Również jeśli chodzi o kwoty, ta nadwyżka operacyjna zmalała, czyli to jest naprawdę poważny problem.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#GrzegorzCzarnocki">Chciałbym zwrócić uwagę na finansowanie gospodarki odpadami komunalnymi. Kolejny rok przeprowadzamy analizę i okazuje się, że w tym zakresie to finansowanie się nieco poprawia. W latach 2020–2021 deficyt w gospodarce odpadami był dużo większy, teraz zmalał. W roku 2022 nawet była niewielka nadwyżka w wysokości ok. 10 milionów zł, natomiast w roku 2023 znów mamy niedobór środków w gospodarce odpadami na takim bardzo ogólnym poziomie. Ja podkreślę, bo to wynika z naszych innych analiz, że generalnie dobra kondycja gospodarki odpadami w roku 2022 wynikała z tego, że w roku 2022 zebrano mniej odpadów, taka była specyfika tego roku. Tutaj są przedstawione dane szczegółowe za te lata, można to sprawdzić. Generalnie w gospodarce odpadami pojawia się pewna prawidłowość, że duże miasta, czyli miasta na prawach powiatu i związki międzygminne, radzą sobie nieco lepiej, natomiast jeśli chodzi o małe gminy i gminy wiejskie, rzeczywiście jest problem. My omawiamy ten problem w innych dokumentach, natomiast tutaj też jest przedstawiona informacja.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#GrzegorzCzarnocki">Szanowni Państwo, jeśli chodzi o zadłużenie ZOZ-ów, to tutaj nie ma jakichś większych zmian. Widzimy, że utrzymuje się ono na pewnym poziomie, są też wzrosty. Jest pewna specyfika w różnych województwach, dług w ZOZ-ach w niektórych województwach występuje, w innych maleje. Niestety negatywnie rozwija się sytuacja w województwie lubelskim, gdzie ten dług sukcesywnie od kilku lat rośnie, zarówno w zakresie zobowiązań wymagalnych, jak i zobowiązań niewymagalnych. Zadłużenie ZOZ-ów przedstawiają kolejne slajdy, ale już nie będę o tym mówił, żeby nie przedłużać. Tutaj są jednostki, w których występują największe kwoty zadłużenia. Niepokojące jest to, że występują zobowiązania wymagalne i te zobowiązania wymagalne cały czas rosną – szczegółowe dane są przedstawione w naszym opracowaniu.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#GrzegorzCzarnocki">Wybrane dane per capita. Myślę, że państwo sami mogą się z nimi zapoznać. Dane zaprezentowane są w różnych układach.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#GrzegorzCzarnocki">Już nie chcę nadużywać państwa cierpliwości. Bardzo dziękuję. Oczywiście prezentacja została przekazana, a materiały są w naszych sprawozdaniach. Bardzo dziękuję państwu za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję panom bardzo serdecznie. Z tego sprawozdania wyłania się dramatyczny obraz. Mieliśmy świadomość tego, że jest źle, teraz to zostało dokładnie zaprezentowane. Na pewno jest potrzebny gwałtowny program naprawczy i mam nadzieję, że niedługo będziemy zajmowali się nową ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Kto z państwa chce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#AnnaBogucka">Tutaj sprawozdanie z wykonania budżetu jednostek samorządowych musimy rozpatrywać oczywiście całościowo. Nie możemy patrzeć tylko na to, że zmniejszyły się udziały w PIT, i na to, że nieznacznie zwiększyły się udziały w podatku CIT. Przede wszystkim jest znaczący wzrost w inwestycjach, a przecież rozwój gmin to przede wszystkim są wydatki majątkowe, wydatki na inwestycje, a nie wydatki bieżące. Ja rozumiem, że te elementy są trudne do analizy, do porównania, tak jak pan prezes przedstawiał, bo np. chociażby 500+ w jednym roku było obsługiwane w ramach samorządów, później już nie. Podobnie było w przypadku dotacji, wcześniej tego nie było. Ale nie możemy widzieć tylko jednej strony wykonania budżetu. Inwestycje są widoczne w samorządach. Następuje podniesienie poziomu życia mieszkańców. Nigdy nie było takiego skoku inwestycyjnego, jaki obserwujemy w ostatnim czasie, i tutaj oddajmy sprawiedliwość i patrzmy na wykonanie wydatków oraz dochodów globalnie, całościowo, a nie tylko w jednym fragmencie. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Ja bym tutaj polemizował…</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#komentarz">(Senator Anna Bogucka: Proszę?)</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Przepraszam bardzo. To, jak całościowo wygląda sytuacja, oddają następujące parametry: nadwyżka operacyjna, deficyt, poziom zadłużenia. One obrazują sytuację jednoznacznie, wręcz że sytuacja jest dramatyczna, o czym mówiłem.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#MaciejGórski">A ja chciałbym zapytać o kwestie, które były zaprezentowane na początku. 195 tysięcy uchwał ocenialiście, a macie 1 tysiąc 700 pracowników?</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Mniej, mniej.)</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#MaciejGórski">1 tysiąc 100 pracowników?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#DamianGrzelka">1 tysiąc 100 pracowników regionalnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#MaciejGórski">To ile uchwał do oceny przypada na jednego pracownika? 2 uchwały na 3 dni?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#DamianGrzelka">Ale my realizujemy nie tylko działalność nadzorczą, ale także analizujemy uchwały. My jeszcze wydajemy opinie składów orzekających, badamy uchwały i przeprowadzamy kontrole. Jeżeli chodzi o działalność nadzorczą, to realizują ją przede wszystkim członkowie kolegiów regionalnych izb obrachunkowych i tych pracowników w sumie jest ok. 200. Ale też nie można powiedzieć, że uchwała to jest jedna kartka, bo komuś może tak się wydawać. Są też uchwały budżetowe, uchwały w sprawie…</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Zastępca Przewodniczącego Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych Grzegorz Czarnocki: To jest pełna analiza.)</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#DamianGrzelka">…wieloletnich prognoz finansowych, sprawozdania z wykonania budżetów. Nie wiem, do czego chcemy to odnieść.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#MaciejGórski">Pan mnie nie zrozumiał. Ja jestem pełen podziwu dla tempa pracy państwa pracowników. Wydaje się, że tutaj jest zdecydowane niedoetatowanie. Ja byłem w samorządzie i wiem, jak wygląda wieloletnia prognoza finansowa i ile tabelek jest do sprawdzenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czyli z tym zdaniem nie ma co polemizować.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Nie, nie.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#GrzegorzCzarnocki">Przepraszam, ale warto tutaj wyjaśnić pewną kwestię. Jeśli chodzi o badanie uchwał, to zajmuje się tym, tak jak kolega mówił, ok. 200 osób, które przeprowadzają kontrole, analizy, szkolenia itd. Zatem to jest ok. 200 osób, jeśli chodzi o członków kolegiów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#AnnaBogucka">Jeżeli chodzi o kadry, to wiem, że rzeczywiście są braki kadrowe. Chciałabym zapytać, czy państwo zauważacie ten problem, że rzeczywiście jest trochę niedoszacowanie w kadrach. Chyba czasami – nie wiem, jak często to się zdarza – te kontrole nie są realizowane co 4 lata, zdarzało się w przypadku samorządów, że trwało to troszeczkę dłużej, ale prawdopodobnie to wynika z braków kadrowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Ja wtrącę uwagę. Proszę mi pozwolić prowadzić to posiedzenie. Wcześniej zgłosiły się 2 osoby. Ja będę chciał kontynuować ten wątek tak długo, aż go zamkniemy. Ta kwestia mieści się w tym wątku, więc proszę o odpowiedź. Później głos zabiorą pan senator Andrzej Dziuba i pan dyrektor Andrzej Porawski.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Najpierw proszę o odpowiedź pana przewodniczącego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#DamianGrzelka">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#DamianGrzelka">Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#DamianGrzelka">Odniosę się do tego, czy zauważamy problemy kadrowe. Myślę, że powiedzieliśmy, że problemy kadrowe wynikają głównie z wysokości wynagrodzeń. Jeśli chodzi o to, o co zapytał pan przewodniczący, to przeciętne wynagrodzenie w regionalnych izbach w roku ubiegłym wynosiło niecałe 6 tysięcy 500 zł. Za te pieniądze nie ma możliwości dzisiaj rekrutowania wyspecjalizowanych pracowników regionalnych izb obrachunkowych. Niejednokrotnie są oni po prostu potencjalnymi kandydatami do jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast my staramy się z pełną i należytą starannością realizować te wszystkie spoczywające na nas obowiązki. To, że w niektórych przypadkach nie została przeprowadzona kontrola raz na 4 lata, wynikało z tego… Tutaj chodziło o miesiące, które upłynęły od ostatniej kontroli, nie o lata. Uważam, że wszystkie regionalne izby obrachunkowe, z tego, co mi wiadomo, realizują podstawowy obowiązek przeprowadzania kompleksowej kontroli raz na 4 lata. Ale mogło się zdarzyć tak, że kontrola była w styczniu, a po 4 latach rozpoczęła się w grudniu i statystycznie te 4 lata minęły, ale tak obiektywnie patrząc, ktoś mógł tutaj stwierdzić, że ten termin był przesunięty. Ale my ten problem zauważamy. On wynika z wielkości środków na wynagrodzenia i pochodne. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy w tym wątku jeszcze ktoś chce zabrać głos? Nie.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan dyrektor Andrzej Porawski zabierze głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#AndrzejPorawski">Chciałbym przeprosić pana prezesa Czarnockiego, że mu przerwałem, ale to jest dosyć ważne zakłócenie obrazu, to podniesienie udziału w PIT w 2022 r., które było de facto sztucznym zabiegiem. W 2021 r. była, można powiedzieć, kroplówka, która była dochodem bieżącym innym niż udział w PIT, w 2023 r. też, a w 2022 r. ktoś to postanowił zaklasyfikować jako udział w PIT. I to oczywiście zakłóca obraz, bo to wygląda tak, jakby w 2022 r. coś nadzwyczajnego się stało. Nie stało się.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#AndrzejPorawski">Chciałbym wrócić do nadwyżki i deficytu operacyjnego. Wielki wzrost wydatków inwestycyjnych jest widoczny i tego nikt nie kwestionuje. On jest wynikiem znacznego wzrostu dotacji celowych na zadania inwestycyjne. Natomiast dla samorządu takim podstawowym wskaźnikiem jest nadwyżka operacyjna, która mówi o własnych możliwościach rozwojowych, nie o tym, co się dostanie z innych źródeł. I ta nadwyżka operacyjna, która spadła w roku 2023 do tego stopnia, że blisko 500 samorządów miało deficyt operacyjny, to jest tzw. nadwyżka operacyjna brutto. Występuje jeszcze pojęcie nadwyżki operacyjnej netto, czyli nadwyżki operacyjnej po spłaceniu przypadających na dany rok długów. I to jest tak naprawdę to, co zostaje na ewentualny rozwój. Otóż ujemną nadwyżkę operacyjną netto w roku 2023 miało 1 tysiąc 500 samorządów. Niewykluczone, że to były te same samorządy, które miały pieniądze na inwestycje, bo dostały je w formie dotacji, tylko ich normalna działalność była zakłócona, ponieważ po to, żeby móc prowadzić normalną działalność, musiały się zadłużyć. W tej chwili są przepisy, które w czasie pandemii COVID zostały wprowadzone, kiedyś to było niemożliwe. W tej chwili budżet operacyjny może nie być zrównoważony. Niestety coraz więcej gmin z tego korzysta i słusznie regionalne izby obrachunkowe się boją, bo to też są zobowiązania, które trzeba będzie spłacić. One wprawdzie na szczęście nie stanowią dużej części w tych 102 miliardach, o których pan prezes Czarnocki mówił. Teraz, w 2024 r., plan zadłużenia jest już na poziomie stu kilkunastu miliardów, pomimo że w tym roku znacząco wzrosły dochody bieżące, natomiast prawdziwa kondycja jednostki, to, czy ona ma swoje środki na rozwój, czy nie ma, to jest nadwyżka operacyjna, zwłaszcza nadwyżka operacyjna netto. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Kto z państwa chce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Jeszcze pan przewodniczący.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#DamianGrzelka">Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#DamianGrzelka">My oczywiście podzielamy to zdanie podsumowujące wykonanie budżetu jednostek samorządu terytorialnego, bo uważam, że te dane obiektywnie to obrazują. Przecież my te dane przygotowujemy na podstawie sprawozdań złożonych przez jednostki samorządu terytorialnego, z bazy udostępnionej przez Ministerstwo Finansów, więc trudno, żebyśmy z tymi liczbami dyskutowali. Niewątpliwie tak, wzrosły dochody majątkowe i wydatki majątkowe, bo to były środki celowe, w 2023 r. Z uwagi na to, że niektóre środki były przekazywane zaliczkowo, zaburzony został – o tym mówił wiceprzewodniczący – obraz wykonania i przychodów w latach następnych, bo w przypadku niewydatkowania tych środków one stanowią przychody w roku następnym. Natomiast my tutaj sygnalizujemy taki problem, że dla nas bardzo ważne w ocenie są dochody bieżące i wynik nadwyżki operacyjnej, bo ta nadwyżka operacyjna generuje środki na spłatę kredytów i pożyczek. I właśnie to, o czym wspomniałem, kiedy mówiłem o kwestii programów postępowania naprawczego, raportów o stanie jednostek samorządu terytorialnego, jest ściśle powiązane z tym, że były poluzowane reguły spełnienia wskaźników z art. 242 i 243. My sygnalizujemy ten problem, bo gdyby tych przepisów nie było, to niektóre samorządy nie byłyby w stanie uchwalić budżetów. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję za wyjaśnienie.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Na tym kończymy dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo dziękuję panom z regionalnych izb obrachunkowych za obecność, za sprawozdania.</u>
          <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(Głos z sali: Życzymy podwyżek.)</u>
          <u xml:id="u-25.4" who="#komentarz">(Głos z sali: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-25.5" who="#ZygmuntFrankiewicz">To pisemne sprawozdanie to jest kopalnia wiedzy i to takiej sprawdzonej, pewnej. Będziemy z niego korzystali jak co roku.</u>
          <u xml:id="u-25.6" who="#ZygmuntFrankiewicz">Przechodzimy do drugiego punktu naszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-25.7" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pozwólcie państwo, że powitam pana Stanisława Bukowca, ministra w Ministerstwie Infrastruktury, który rozpocznie prezentację, a później, tak żeśmy się umówili, jego współpracownicy będą uczestniczyli w dalszej dyskusji i przedstawią prezentację.</u>
          <u xml:id="u-25.8" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#StanisławBukowiec">Szanowny Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#StanisławBukowiec">Tak jak pan przewodniczący wspomniał, jeśli państwo pozwolicie, ja tytułem wstępu powiem o kwestii poruszonej w punkcie drugim dzisiejszego posiedzenia komisji, a później poproszę pana dyrektora Romika, sekretarza Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, o zaprezentowanie raportu o stanie bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działaniach realizowanych w tym zakresie w 2023 r.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#StanisławBukowiec">Szanowni Państwo, kwestie bezpieczeństwa ruchu drogowego są dla Ministerstwa Infrastruktury priorytetowe. Resort na bieżąco monitoruje sytuację na polskich drogach, zwracając szczególną uwagę na zagrożenia z zakresu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Warto przypomnieć, że koszty całkowite zdarzeń drogowych w Polsce w 2022 r. wyniosły 52 miliardy zł. Jest to 1,7% polskiego PKB. Przede wszystkim należy jednak przypomnieć i zapamiętać, że każdy wypadek drogowy to tragedia, to trauma dla rodzin, dla wielu osób.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#StanisławBukowiec">W ostatnim czasie podjęliśmy szereg działań mających na celu przywrócenie pozytywnego trendu z ostatnich lat, gdy bezpieczeństwo podróżujących po drogach krajowych się poprawiało. Zostały wypracowane metody działania, które mają na celu zmianę w okresie długofalowym różnych niekorzystnych trendów, aczkolwiek jeśli chodzi o wypadkowość i liczbę osób rannych i zabitych na przestrzeni ostatnich 10 lat, to trzeba powiedzieć, że ta liczba się zmniejsza. Tutaj pozwolę sobie przedstawić dane, jeśli chodzi o wypadki. W 2014 r. wypadków było 34 tysiące 970, w 2023 r. – 20 tysięcy 936. Jeśli chodzi o ofiary, to w 2014 r. było ich 3 tysiące 202, w roku 2023 – 1 tysiąc 893. Trzeba powiedzieć, że każda ofiara to jest powód do tego, żeby robić wszystko, aby bezpieczeństwo w ruchu drogowym było zwiększane.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#StanisławBukowiec">O szczegółach, tak jak wspomniałem, powie pan dyrektor Romik. Korzystając z okazji, chciałbym powiedzieć o naszych planach i projektach resortu na przyszłość. Mamy wypracowane tutaj pewne propozycje i jutro na spotkaniu roboczym w Ministerstwie Sprawiedliwości chcemy je przedstawić. Po ostatnich tragicznych zdarzeniach związanych z wypadkiem w Warszawie będą toczone prace w gronie 3 ministerstw: Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Infrastruktury. Jutro ma odbyć się pierwsze spotkanie. My idziemy na to spotkanie z propozycją kary bezwzględnego więzienia dla sprawców wypadków drogowych będących pod wpływem alkoholu i narkotyków. Idziemy z propozycją bezwzględnego więzienia dla recydywistów, czyli osób, które mają sądowy zakaz prowadzenia pojazdów. Chcemy też zmienić przepisy w tzw. ustawie fotoradarowej. Chcemy skuteczniej ścigać piratów drogowych. Chcemy doprowadzić do tego, aby ci, którzy w tej chwili unikają kary za przekroczenie prędkości, byli po prostu skutecznie karani. Oczywiście analizujemy też wykorzystanie nowych technologii w pojazdach do tego, żeby móc ograniczyć kierowanie tymi pojazdami przez osoby, które stwarzają zagrożenie w ruchu drogowym. Będziemy chcieli wprowadzić zmiany w przepisach, które w tej chwili są procedowane. Podam przykłady. Chcemy zmienić przepisy, jeśli chodzi o sankcje za przekroczenie prędkości o 50 km/h w odniesieniu do dopuszczalnej na drogach poza obszarem zabudowanym, na drogach jednojezdniowych dwukierunkowych. W tym przypadku automatycznie byłaby utrata prawa jazdy za przekroczenie prędkości o 50 km/h. Dlaczego na takich obszarach? Otóż ze współpracy z Komendą Główną Policji, z analiz, ze statystyk wynika, że najwięcej zdarzeń, najwięcej wypadków jest właśnie na tychże drogach. Również planujemy wprowadzić szereg rozwiązań, które mają poprawić bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego. Możecie państwo być zaskoczeni, ale proponujemy możliwość obniżenia wieku otrzymania prawa jazdy do 17 lat. To jest propozycja, która kiedyś już była realizowana. Oczywiście taki młody człowiek, który otrzymałby prawo jazdy w wieku lat 17, musiałby podróżować przez jakiś czas – być może będzie to pół roku – w towarzystwie osoby, która ma prawo jazdy, jest już od kilku lat uczestnikiem ruchu drogowego, może prowadzić samochody. Chodzi o to, żeby młodzi ludzie pobierali praktyczną naukę jazdy po polskich drogach, bo często młodzi ludzie w wieku 18 lat otrzymują prawo jazdy i są sprawcami wielu wykroczeń czy wypadków.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#StanisławBukowiec">Z mojej strony to tyle. Nie wiem, czy w tej części macie państwo do mnie jakieś pytania. Jeśli tak, chętnie na nie odpowiem. A później zostawię pana dyrektora Romika, który powie o danych statystycznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo proszę.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Jeżeli są pytania, to proszę o zadanie ich teraz, bo zaraz pan minister opuści nasze posiedzenie i wróci do swoich zajęć.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan senator Durlak zgłosił się jako pierwszy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#WiktorDurlak">Dziękuję, Panie Przewodniczący.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#WiktorDurlak">Panie Ministrze, mam takie pytanie. Czytałem w mediach o wprowadzeniu do przepisów zabójstwa drogowego. Na czym ma to polegać? Czy już są jakieś plany w tym zakresie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#StanisławBukowiec">Właśnie o tym mówiłem na wstępie. Jutro jest spotkanie robocze w Ministerstwie Sprawiedliwości. Tam usłyszymy dopiero propozycję ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. My chcemy zgłosić te 2 punkty, nawet 3, czyli bezwzględne więzienie dla sprawców wypadków po alkoholu i po narkotykach oraz bezwzględne więzienie dla recydywistów. Chodzi o takich sprawców, którzy mają już sądowy zakaz prowadzenia pojazdów, a mimo tego prowadzą pojazdy i tak naprawdę sankcja nie działa. I nawet jeżeli taki kierowca prowadziłby pojazd trzeźwy, również złamałby ten zakaz i też byłoby bezwzględne więzienie. To jest na razie oczywiście propozycja i proszę to tak traktować. Myślę, że po ostatnich tragicznych zdarzeniach musimy jako państwo zareagować bardzo zdecydowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#MaciejGórski">Dziękuję, Panie Przewodniczący.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#MaciejGórski">Panie Ministrze, ja mam pytanie dotyczące pierwszeństwa pieszego wkraczającego na jezdnię. Jestem kierowcą, od wielu lat mam prawo jazdy, od ponad 20 lat. Zawsze obowiązywała zasada ograniczonego zaufania: ty nie ufasz do końca temu z naprzeciwka, on tobie też nie i jedziemy bezpiecznie. Wiele razy widziałem, że piesi wymuszają, wjeżdżają rowerami, rozmawiają. Jaka jest ocena? Jak to wygląda, jeśli chodzi o dane? Czy przez reżim prawny, w którym zawsze pieszy ma pierwszeństwo, ubyło tego typu wypadków? Bo ja widzę, że zwłaszcza młodzież tego nadużywa i nie patrzy, czy samochód jedzie, czy pieszego ktoś widzi, czy nie widzi, on wchodzi, bo ma prawo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję. Ciekawe pytanie.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#StanisławBukowiec">Panie Senatorze, oczywiście doskonale wiemy, że parę lat temu zmieniły się przepisy i piesi uzyskali jakby przewagę w ruchu drogowym, ale myślę, że tutaj przedstawiciele Komendy Głównej Policji byliby adresatami tego pytania, bo panowie na pewno mają w tym zakresie doświadczenie i wiedzą, jak to wygląda w praktyce. Tak że jeśli można prosić…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Zaraz oddam głos. Powiem tylko, że na stronie 10 sprawozdania jest taka ciekawa informacja, że pomiędzy rokiem 2023 a 2022 liczba wypadków z udziałem pieszych wzrosła o ponad 1 punkt procentowy. Ciekawe.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">(Głos z sali: Pytanie jest też o ciężar tego wypadku.)</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#ZygmuntFrankiewicz">Nie, nie, to panowie policjanci wiedzą najlepiej.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#RobertKoźlak">Inspektor Robert Koźlak, dyrektor Biura Ruchu Drogowego w Komendzie Głównej Policji.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#RobertKoźlak">Panie Przewodniczący! Panie Ministrze! Szanowne Panie i Szanowni Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#RobertKoźlak">Faktycznie może na początku wprowadzenia tego przepisu on był trudny nie do interpretacji, tylko chyba do zaakceptowania, bo tak jakby przenosił odpowiedzialność szczególnie na kierowców. U nas kierowcy nie byli przyzwyczajeni do tego – zresztą w mojej ocenie do tej pory nie są – żeby zbliżając się do przejścia, tak zmniejszyli prędkość i byli przygotowani na praktycznie każde zatrzymanie, a w tej chwili, zgodnie z brzmieniem tego przepisu, tak się powinno to oceniać. Nie widzę pieszego, zbliżam się do przejścia, powinienem być przygotowany na zatrzymanie, bo pieszy może wejść. Nie spotykamy się z tym, o czym mówił pan senator – i tu rozwiewam tę wątpliwość – żeby piesi wręcz wchodzili pod samochody. Więcej wypadków mamy przy schodzeniu z przejścia dla pieszych, na środku przejścia dla pieszych, najczęściej wtedy, kiedy kierowca skręca w drogę poprzeczną i dochodzi do potrącenia – typowa nieuwaga. Natomiast wypadków w roku 2024 jest już znacznie mniej, także ofiar śmiertelnych i rannych jest znacznie mniej niż w poprzednich latach. Czyli widać, że kierowcy oswajają się z tym przepisem. Jest jeszcze jedna sprawa, bardzo często pomijana, jak były prezentowane te przepisy, ta ustawa sankcyjna – tak ona była nazywana – nie do końca przez media zauważona, że obowiązek zmniejszenia prędkości został przeniesiony z rozporządzenia do ustawy. Teraz kierowcy mają obowiązek ustawowy dostosowania zmniejszenia prędkości przed przejściem dla pieszych. Mało kto o tym mówi, ale tak powinniśmy w tej chwili się zachowywać. Fakt, mamy mnóstwo przejść dla pieszych, ale jeżeli kierowcy stosowaliby się do tego przepisu… Tak w tej chwili szkoły nauki jazdy uczą kierowców, ale wszyscy jesteśmy przyzwyczajeni do starej szkoły, czyli jesteśmy nieprzyzwyczajeni do tego typu przepisu. Przyznam rację panu senatorowi, że nie wszyscy piesi zachowują się tak, jak powinni, niestety, tak jak kierowcy. Przez używanie telefonów komórkowych, nieuwagę potrafią praktycznie nawet nie spojrzeć na jezdnię i wejść pod samochód. Ale naprawdę tych sytuacji jest dużo, dużo mniej w stosunku do sytuacji, kiedy dochodzi do potrąceń na środku przejścia dla pieszych czy nawet przy schodzeniu nawet kilku pieszych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan senator Gromek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#JanuszGromek">Panie Ministrze, to jest bardzo ciekawa inicjatywa, jeśli chodzi o to rozwiązanie dotyczące przekroczenia prędkości o 50 km/h poza terenem zabudowanym, bo kierowcy znacznie przekraczają dozwoloną prędkość.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#JanuszGromek">Druga sprawa. My jako użytkownicy widzimy… Tutaj zwracam się do panów policjantów. Pytam w Kołobrzegu policjanta: czy wy możecie ukarać osobę, która jest na czarno ubrana, w kapturze, telefon trzyma przy uchu i wchodzi na przejście dla pieszych, lekceważąc tę sytuację? To jest następna sprawa.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#JanuszGromek">Trzecia sprawa dotyczy niestety rowerzystów. Sam dużo jeżdżę rowerem i nawet jak można jechać, to patrzę w lewo, w prawo, znowu w lewo, w prawo, hamuję, a niektórzy walą w te samochody i skutki tego są niestety tragiczne. Najgorsza sytuacja jest w tej chwili z hulajnogami, np. jak ktoś jedzie ubrany w ciemnych ubraniu na nieoświetlonej hulajnodze rano, kiedy jest ciemno. Jedzie i uderzam w niego. I tak się stało. Na szczęście człowiekowi nic się nie stało, bo mi uciekł. Oczywiście wina była jego, absolutnie. Ja go nie widziałem. W ostatniej chwili mi wpadł pod koła. Ja już siebie widziałem na pasku TVN. Nie chciałbym, żeby takie… To są trochę śmieszne sytuacje, ale niestety prawdziwe. Tak że z hulajnogami, z telefonami coś trzeba zrobić. To jest głupota ludzi, którzy myślą, że zgodnie z tymi przepisami oni mają absolutnie pierwszeństwo wejścia na pasy, a samochód nie jest dla nich żadną przeszkodą. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pieszy jest wolniejszy, ale jak ktoś wjeżdża na rowerze czy hulajnodze, to kierowca już może nie mieć szans.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Trzeba mieć refleks.)</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Rozumiem, że dajemy…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#StanisławBukowiec">Jeśli państwo pozwolą, to teraz pan dyrektor Romik przedstawiłby szczegółowy raport. Ja przepraszam, jest ustawa powodziowa i musimy pracować. Dziękuję serdecznie, jestem do dyspozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo dziękujemy za obecność. Prowadzimy dalej dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Zgłaszał się jeszcze pan senator Górski. Tak?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#MaciejGórski">Ja mam tylko taką małą podpowiedź. Może jakaś kampania społeczna by się przydała? Stara szkoła mówiła, że większemu zawsze trzeba ustąpić. Tramwaj waży 40 t, pociąg kilka tysięcy ton, samochód 1 t, a pieszy 100 kg albo nie, więc było „ustąp większemu”. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#KonradRomik">Szanowny Panie Przewodniczący, bardzo dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#KonradRomik">Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#KonradRomik">Wracając de facto do samego dokumentu o stanie bezpieczeństwa ruchu drogowego, zanim krótko opowiem państwu o głównych założeniach statystycznych, które tam występują i o których mówił pan minister, chciałbym państwu, panom senatorom i paniom senator, powiedzieć pewną rzecz. My za każdym razem, gdy procedujemy ten dokument w polskim parlamencie, wsłuchujemy się mocno w głosy państwa senatorów, którzy mają różnego typu propozycje i prośby o jakieś dane, o przedstawienie pewnych problemów, które właśnie są podnoszone. I my co roku… W tym roku to robimy i będziemy w następnym. Mogę zapewnić, że będziemy rozwiewać państwa wątpliwości i odpowiadać na zapytania. Chcielibyśmy ten raport dostosowywać do państwa potrzeb. To jest jeden z tych najważniejszych elementów, o których chciałem państwu powiedzieć. A co do tematu, to jeżeli chcecie państwo otrzymać pogłębioną analizę na temat pieszych, to nie ma żadnego problemu, będziemy tę analizę dla państwa pogłębiać.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#KonradRomik">Szanowni Państwo, jeżeli chodzi o strukturę tego raportu, to ona się nie zmienia. Mamy wieloletni, wypracowany model, związany właśnie z przedstawieniem najważniejszych charakterystycznych zdarzeń drogowych i najważniejszych okoliczności, które powodują zdarzenia drogowe w Polsce, w tym te najcięższe, z udziałem ofiar śmiertelnych i rannych. Proszę państwa, od 20 lat, zgodnie z ustawą – Prawo o ruchu drogowym, ten raport nie tylko przedstawia dane statystyczne za poprzedni rok, jak państwo widzicie, ale także analizy w zakresie długookresowego trendu, o którym mówił pan minister.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#KonradRomik">Jest jeszcze jeden bardzo ważny aspekt tego tematu. Raport zawiera coroczną analizę tzw. barometru realizacji zadań wynikających z przyjętego w Polsce w 2021 r. Narodowego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, czyli polskiej strategii w zakresie realizacji zadań dotyczących poprawy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego w cezurze czasowej do 2030 r. Ta strategia jest realizowana poprzez wypełnianie założeń takich dokumentów wykonawczych jak program realizacyjny na lata 2024–2025. Jesteśmy w trakcie realizacji konkretnych zadań, zintegrowanych w zakresie wszystkich obszarów: inżynierii, ratownictwa, opieki powypadkowej, nadzoru czy właśnie szeroko pojętej edukacji. Barometr na tym slajdzie pokazuje, że jeżeli chodzi o cele, to jesteśmy jeszcze poniżej wyznaczonych linii etapowych, które mamy do osiągnięcia. Oczywiście wiemy, że każda śmierć jest dramatem, każda śmierć jest słabością naszego systemu, ale cele wyznaczone przez Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego są jasne – nie więcej niż 1 tysiąc 455 ofiar śmiertelnych w 2030 r. Przypomnę, że za rok poprzedni mamy 1 tysiąc 893 w tym raporcie, czyli mamy jeszcze ponad 450 ofiar do redukcji, aby osiągnąć zakładane cele. To jest konkretny wymiar, coś, co nakłada na nas strategia poprawy bezpieczeństwa. Jeżeli chodzi o ciężko rannych, to jest tu również kwestia ograniczenia najciężej rannych o 50% do 2030 r. To ma być nie więcej niż 5 tysięcy 417 ofiar. To jest konkretny cel, który stawiają sobie wszyscy w rządzie, w zakresie poszczególnych zadań.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#KonradRomik">Jeżeli chodzi o naszą sytuację, o której nie było mowy, to, Panie Przewodniczący, Szanowni Państwo, obecnie, jeżeli chodzi o 2023 r., wyrwaliśmy się, brzydko mówiąc, z kręgu najgorszych krajów członkowskich Unii Europejskiej i mamy średnią wynoszącą 52 ofiary śmiertelne na 1 milion mieszkańców przy średniej unijnej wynoszącej ok. 49 ofiar na 1 milion mieszkańców. To jest oczywiście fluktuacja całounijna. Jak państwo widzicie, nie jesteśmy już na jednym z ostatnich miejsc, a doskonale wiemy, że na ostatnim miejscu byliśmy przez wiele, wiele lat. To pokazuje również postęp, który my jako Polska czynimy. Dlatego pozwoliłem sobie, proszę państwa, przedstawić państwu statuetkę, którą Polska otrzymała w 2023 r. za 10 lat wysiłków na rzecz poprawy bezpieczeństwa, za wiele lat wysiłków na rzecz poprawy bezpieczeństwa. To jest nagroda dedykowana państwu i nam wszystkim.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#KonradRomik">Jeżeli chodzi o aspekt ekonomiczny, który dzisiaj, proszę państwa, był podnoszony, to na tym slajdzie widać jasno, jak oprócz kwestii cierpienia, strat społecznych, jeżeli chodzi o utratę najbliższych, o ofiary wypadków drogowych… Tu chodzi też o realne warunki ekonomiczne, co pan minister właśnie dzisiaj podkreślił. Tak naprawdę w 2022 r. straciliśmy… Koszty wszystkich zdarzeń drogowych oszacowano mniej więcej na 52 miliardy zł. I to jest jasno wyliczona kwota. Chodzi o zadanie, które my jako krajowa rada realizujemy zgodnie z ustawą. Przynajmniej raz na 3 lata mamy obowiązek wycenić takie koszty zgodnie z dyrektywą. Jak państwo popatrzycie, jak to wyglądało w przeciągu wielu ostatnich lat, to zobaczycie, że rzeczywiście te trendy ekonomiczne się zmieniają. Są tu czynniki ekonomiczne, które determinują kwestię obsługi tych zdarzeń. Bo, proszę państwa, to nie jest tak, że koszty obsługi zdarzeń i działalności służb, działań patomorfologicznych, odszkodowań czy zabezpieczeń… To są oczywiście kwestie czysto ekonomiczne, ale to rzeczywiście pochłania ogromne środki publiczne i jednocześnie ma bezpośredni wpływ na produkt krajowy brutto, jeżeli chodzi o kwestię utraconych korzyści państwa i całego społeczeństwa. I te dane, dotyczące analizy kosztów, również w tym dokumencie państwu przedstawiamy, żeby pokazywać, jak mniej więcej wygląda sprawa kosztów jednostkowych, ile kosztuje nas śmierć człowieka w Polsce. Ostatnio pokusiliśmy się również o to, aby wycenić, ile kosztuje śmierć człowieka w Polsce, jeżeli chodzi o osoby 60+. To jest coraz bardziej zagrożona grupa, nie tylko wśród kierujących i rowerzystów, ale także wśród pieszych, w starzejącym się społeczeństwie. I te elementy, Panie Przewodniczący, w tym dokumencie państwu przedstawiamy, żebyście państwo widzieli, że myślimy również o grupie 60+.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#KonradRomik">Jeżeli chodzi o szeroko pojęte działania krajowej rady i to, co realizujemy, to jest tu kwestia szeroko pojętej edukacji, nie tylko edukacji kampanijnej, o której pan senator mówił i którą bierzemy sobie do serca, realizując chociażby działania profilaktyczne, ale również edukacji w ramach kampanii ogólnospołecznych, które mają na celu tylko jedno, coś, co pan senator słusznie wskazywał – zmienić postawy i zachowania ludzi. To my jesteśmy odpowiedzialni jako uczestnicy ruchu drogowego za ponad 90% zdarzeń drogowych. Czyli to błąd ludzki determinuje te zdarzenia. To jest właśnie to, o czym państwo mówiliście chociażby w odniesieniu do pieszych czy kierujących pojazdami. To jest błąd ludzki w ponad 90%. I my pracujemy nad tym, aby zmienić postawy i zachowania, również te drakońskie, złe zachowania w ruchu drogowym.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#KonradRomik">Proszę państwa, nie tylko w zakresie kampanijnych działań edukacyjnych… Przede wszystkim staramy się upgrade’ować ten system z poziomu szkoły, bo bez tego, co jest w szkole, bez BRD w szkole nie będziemy w stanie osiągnąć celów, które sobie, proszę państwa, mocno zakładamy. Pokazując państwu zmiany, które nastąpiły w tym zakresie, chociażby właśnie w podstawach programowych realizowanych przez ministra edukacji narodowej… To właśnie kwestia kolejnego rozszerzenia… Chodzi o wysiłek w zakresie rozszerzania wychowania komunikacyjnego, czyli kształtowania młodego pokolenia, aby rzeczywiście nie popełniało ono rażących wykroczeń w ruchu drogowym. Chodzi o uświadamianie o zagrożeniach czyhających na drodze, o świadomość tego, co w zakresie grupy rówieśniczej może ich złego spotkać. To jest element, który, proszę państwa, wskazujemy w tym raporcie jako jedno z działań. I bardzo mocno będziemy chcieli prosić o wsparcie przy realizacji kolejnych rozszerzeń w podstawach programowych w kwestii tematyki bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Bo, jak mówimy, czym skorupka za młodu nasiąknie, tym potem troszeczkę lepiej trąca. I w to wierzymy. Mamy nadzieję, proszę państwa, że z państwa udziałem uda się nam tę kwestię dalej propagować i rozszerzać. Dziękuję serdecznie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan senator Górski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#MaciejGórski">Staram się być aktywny, Panie Przewodniczący.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#komentarz">(Przewodniczący Zygmunt Frankiewicz: I wychodzi.)</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#MaciejGórski">Pan dyrektor prosił o podpowiedź. W poprzedniej kadencji byłem w Sejmie w komisji ochrony środowiska i tam była kwestia memorandum na łosia. Ekolodzy protestowali, a ja znam co najmniej kilka przypadków, kiedy osoby zginęły przez łosia. Zapytałem, ile osób zginęło przez łosia. Policja nie prowadzi ewidencji zwierzyny, która brała udział w wypadkach. Dla nich to jest zwierzyna dzika – czy dzik, czy sarna, czy łoś. Jakby była taka dana, to myślę, że byłoby to cenne. Ja nie znam osoby, która spowodowała wypadek śmiertelny przez zająca czy przez jakąś kuropatwę, a takie wypadki z łosiem się zdarzają.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#komentarz">(Głos z sali: Łoś trochę inaczej wygląda niż kuropatwa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo. Proszę o odpowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#KonradRomik">Jeżeli można, Panie Przewodniczący…</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#KonradRomik">Szanowny Panie Senatorze, takie dane są zbierane, może nie w rozbiciu na łosia i wiewiórkę, ale w zakresie zdarzeń z udziałem zwierząt. Ogólnie.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#KonradRomik">Jeżeli chodzi o kwestię szczegółowego rozbicia… Pan senator daje mi pracę domową, a ja się zobowiązuję, że tę pracę wykonam. Zapytam Polski Związek Łowiecki, jak widzą to w populacji zwierząt, które giną w pasie drogowym. Tu jest możliwość pozyskania takich danych, bo łowczy mają na pewno bardzo dużo informacji na temat liczby zwierząt, jeżeli chodzi o gatunki, które są najbardziej zagrożone, które uczestniczą w zdarzeniach drogowych i niestety ponoszą śmierć. Myślę, że warto by zapytać o to leśników. Mówię panu senatorowi, że zrobię wszystko, żeby taka dana w przyszłym roku się tu znalazła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#MaciejGórski">To dziękuję ślicznie. Mnie się zdarzyło widzieć 2 martwe wilki. Młode zwierzęta często znajduje się martwe właśnie w okolicach drogi. Jest jeszcze niedoświadczony, wyłazi pod samochód, głupieje. Widziałem to na własne oczy we własnym powiecie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#KonradRomik">Jeśli mogę dodać jeszcze jedną rzecz… Proszę państwa, to jest ważny temat. Rzeczywiście jednostki samorządu terytorialnego zgłaszają na obszarach stricte zabudowanych, gdzie mieszkają ludzie, zwiększoną liczbę potrąconych czy przejechanych jeży. Ekolodzy też wskazują tę kwestię. Rzeczywiście możecie się państwo spotkać… Ja nie mówię, że wiem, gdzie jest takie oznakowanie, ale rzeczywiście stosuje się takie niekonwencjonalne oznakowania „Uwaga na jeże” w danym obszarze czy na danym odcinku drogi. To też jest jedna z działalności zarządów dróg, które podejmują wysiłki po przeprowadzonych analizach lokalnych, gdzie taka populacja występuje i gdzie jest najbardziej zagrożona. Ale, proszę państwa, ten raport mówi o jednej najważniejszej rzeczy – najważniejsza jest kwestia ochrony człowieka. W bezpieczeństwie ruchu drogowego człowiek jest najważniejszy. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan senator Janusz Gromek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#JanuszGromek">Ja mam pytanie do panów policjantów. Czy jeśli jest oznakowanie „Uwaga na zwierzęta” i w takim miejscu nastąpi jakaś kolizja, wypadek, to wtedy jest mała szansa na uzyskanie odszkodowania?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#RobertKoźlak">Nie odpowiem na to pytanie. To na pewno jest pytanie do firm ubezpieczeniowych i ewentualnie do funduszu gwarancyjnego. Po zdarzeniu to jest sprawa cywilnoprawna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Pan senator Dziuba.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#AndrzejDziuba">Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#AndrzejDziuba">Wydaje mi się, że w tym momencie warto podkreślić, patrząc na nagrodę, o której pan mówił – rzeczywiście ten efekt jest imponujący – rolę samorządów w tego typu działaniach. Inżynieria ruchu drogowego ma kapitalne znaczenie. Ja 23 lata byłem prezydentem dużego miasta i muszę powiedzieć, że na początku, kiedy wprowadzaliśmy regułę prawej ręki, to ludzie chcieli nas na taczkach wywieźć i pozabijać. Pytali: co wy robicie? A dzisiaj się okazuje, że w ogóle nie ma wypadków na wszystkich osiedlach, gdzie została wprowadzona reguła prawej ręki. To samo ze zwężaniem jezdni, z szykanami. Takich inżynierskich rozwiązań są naprawdę dziesiątki, jeżeli nie więcej. One znakomicie wpływają na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Na przykładzie swojego miasta wiem, że liczba przybywających rejestrowanych samochodów jest odwrotnie proporcjonalna do liczby wypadków czy zdarzeń drogowych, z jakimi mamy do czynienia. Doświetlanie przejść dla pieszych – megaważne w kontekście tego, o czym koledzy tu mówili, czyli rowerzystów, pieszych, ludzi na hulajnogach. To są rozwiązania, które można połączyć, bo nie tylko prewencja w postaci radarów, fotoradarów itd., ale również działalność samorządów doskonale wpływa na… Myślę, że efekt tego widać w tej nagrodzie. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy ktoś z państwa chce jeszcze zabrać głos w tym punkcie? Nie.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">Przechodzimy do następnego punktu.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#ZygmuntFrankiewicz">Oddam głos pani minister Katarzynie Nowakowskiej. Przedmiotem obrad jest informacja o funkcjonowaniu centrów i klubów integracji społecznej. Pełny tytuł podałem na początku.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#KatarzynaNowakowska">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#KatarzynaNowakowska">Szanowni Państwo!</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#KatarzynaNowakowska">Ja zrobię krótki wstęp i oddam głos pani, która reprezentuje dyrektora naszego Departamentu Ekonomii Społecznej, pani, która z nami pracuje. Myślę, że to będzie najbardziej dokładny opis i przedstawienie tej informacji.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#KatarzynaNowakowska">To, co jest bardzo ważne, co trzeba podkreślić, to to, że sprawozdanie jest za lata 2020–2022. W tym momencie organ doradczy działający w ministerstwie, czyli Rada Zatrudnienia Socjalnego… We współpracy z radą analizujemy sprawozdanie oraz dotychczasową działalność centrów i klubów integracji społecznej. Przygotowujemy się do nowelizacji ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Pewnie państwo już zobaczyli w tej informacji – my to dzisiaj pewnie jeszcze podkreślimy – że centrów integracji społecznej, klubów jest niestety tak mało w skali kraju, że nie wpisały się one jeszcze w stały system polityki społecznej, a bardzo byśmy tego chcieli, ponieważ rzeczywiście ich funkcjonowanie jest potrzebne. Niestety na ten moment w większości działają one na podstawie dotacyjnej. Nie jest to wystarczający model, więc te prace będą się toczyć.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#KatarzynaNowakowska">Co jest najważniejsze w samej informacji? Zatrudnienie socjalne to jest instrument łączący pomoc społeczną z polityką rynku pracy w postaci zapewnienia skutecznej reintegracji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Programy reintegracji społecznej i zawodowej realizowane są w centrach i klubach integracji społecznej. One są podmiotami ekonomii społecznej, dlatego też zajmuje się tym Departament Ekonomii Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#KatarzynaNowakowska">Skuteczność i efektywność tego instrumentu powinna być gwarantowana m.in. dzięki regularnemu monitoringowi. Ta informacja jest tego efektem. Wnioski z obserwacji stanowią podstawę do wdrażania kolejnych zmian legislacyjnych. To się właśnie toczy. Regularny monitoring prowadzony jest na podstawie art. 18c ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Rada Ministrów ma obowiązek przedkładać taką informację Sejmowi i Senatowi w okresach 3-letnich. W tym momencie przedstawiana jest już szósta informacja i obejmuje ona lata 2020–2022. Poprzednie raporty obejmowały 2-letnie okresy sprawozdawcze, ale nowelizacja ustawy o zatrudnieniu socjalnym wydłużyła okres sprawozdawczy do lat 3. W związku z tym informacja po raz pierwszy pokazuje działalność podmiotów zatrudnienia socjalnego w dłuższym ujęciu czasowym.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#KatarzynaNowakowska">Prezentowane sprawozdanie zawiera nie tylko standardowe elementy, takie jak liczby oraz rozmieszczenie centrów i klubów integracji społecznej, ale również istotniejsze wydarzenia i procesy, które miały miejsce w okresie sprawozdawczym, czyli przede wszystkim daje nam obraz dotyczący pandemii COVID oraz oddziaływania wojny w Ukrainie. Działalność podmiotów zatrudnienia socjalnego w tym okresie jest dowodem ich istotnej roli społecznej.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#KatarzynaNowakowska">Ja oddam głos pani z departamentu i będę gotowa na pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#MartaBernacik">Dzień dobry.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#MartaBernacik">Szanowni Państwo! Szanowny Panie Przewodniczący! Szanowni Państwo Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#MartaBernacik">Nazywam się Marta Bernacik. Na co dzień pracuję w Departamencie Ekonomii Społecznej w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#MartaBernacik">Dzisiaj będę miała przyjemność przedstawić państwu najważniejsze dane z przygotowywanej przez nas cyklicznie i prezentowanej państwu informacji o funkcjonowaniu centrów i klubów integracji społecznej działających na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#MartaBernacik">Tak jak pani minister wspomniała, po raz pierwszy informacja ta obejmuje okres 3-letni, od roku 2020 do roku 2022. Myślę, że takim punktem wyjścia jest to, o czym również pani minister powiedziała, czyli fakt, że zatrudnienie socjalne jest bardzo ważnym elementem polityki rynku pracy i sektora ekonomii społecznej, który rozumiemy jako sektor składający się z bardzo różnych podmiotów, rządzący się bardzo, można powiedzieć, złożonymi prawidłami w zakresie finansowania i organizacji. Mówimy o systemie służącym reintegracji społecznej i zawodowej osób znajdujących się w bardzo trudnej sytuacji na rynku pracy, w bardzo trudnej sytuacji społecznej, często osób nieradzących sobie, posiadających niewystarczające kompetencje w zakresie życia społecznego, życia zawodowego, a także życia rodzinnego. Można powiedzieć, że w tym świetle działalność centrów i klubów integracji społecznej, z uwagi na ich charakter, ich silne zakorzenienie w lokalnej społeczności, ich mocne związanie z działalnością samorządów terytorialnych, jest naprawdę kluczowa we wspieraniu tych osób. Bo przecież środowisko lokalne jest środowiskiem podstawowym, jeśli chodzi o funkcjonowanie człowieka. Również w szerszym kontekście, w kontekście centrów i klubów integracji społecznej jako podmiotów ekonomii społecznej, my jako ministerstwo te podmioty wspieramy.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#MartaBernacik">Ponad 20 lat funkcjonuje ustawa o zatrudnieniu socjalnym. To już taki czas, w którym te podmioty trwale, można powiedzieć, zakorzeniły się w polityce rynku pracy. Tutaj należy również zwrócić uwagę na to, że zarówno centra, jak i kluby integracji społecznej to podmioty, które zgodnie z założeniem modelowym powinny się uzupełniać. One pełnią określone, odrębne funkcje, ale co do zasady ich funkcjonowanie powinno składać się w jedną całość. Zgodnie z takim modelowym podejściem osoby mające różnorakie deficyty i trudności w integracji społecznej i zawodowej powinny najpierw mieć zajęcia w klubach integracji społecznej, a potem w centrach integracji społecznej. I w takiej najlepszej, powiedzmy, już finalnej sytuacji powinny po prostu znajdować zatrudnienie na otwartym rynku pracy lub np. w podmiotach ekonomii społecznej, które również tworzą bardzo dobre miejsca pracy, przede wszystkim miejsca pracy skrojone na potrzeby osób wymagających indywidualnego podejścia na rynku pracy. To jest też bardzo ważne.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#MartaBernacik">Kluby integracji społecznej to mniej sformalizowane formy wspierania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Jeśli chodzi o wymagania dotyczące kadry, wymiaru uczestnictwa, jak również samego procesu zgłaszania danego uczestnika do klubu, to są one, można powiedzieć, dużo bardziej luźne, mniej sformalizowane. Ten sposób organizacji działań w zakresie reintegracji społeczno-zawodowej jest chętniej wykorzystywany przez jednostki samorządu terytorialnego, które właśnie w formie klubów organizują pomoc dla konkretnych osób wymagających wsparcia na rynku pracy czy wsparcia w funkcjonowaniu środowisku społeczności lokalnej lub w środowisku rodzinnym.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#MartaBernacik">Centrum integracji społecznej to takie miejsce, które jest bardziej sformalizowane. Tutaj ustawa już szczegółowo określa wymiar godzinowy tygodniowego uczestnictwa w zajęciach i warunki absencji. Warto zwrócić tutaj uwagę na to, że w klubie integracji społecznej nie ma świadczenia integracyjnego, a w centrum integracji społecznej takie świadczenie, finansowane ze środków Funduszu Pracy, występuje. Jest to bardziej trwała, sformalizowana struktura, która jest taka bardziej poważna, można powiedzieć, dojrzalsza niż zajęcia w ramach klubów integracji społecznej.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#MartaBernacik">Jeśli chodzi o okres sprawozdawczy, to w okresie sprawozdawczym łączna liczba podmiotów zatrudnienia socjalnego utrzymywała się na poziomie powyżej 500. W ciągu ostatnich 7 lat – to mogę powiedzieć w trochę szerszym kontekście – wzrosła o ok. 24%. Cały czas dostrzegalna jest potrzeba istnienia tych podmiotów. Pani minister zwróciła tutaj uwagę na to, że w dalszym ciągu ich liczba jest niezadowalająca. Ja może tylko podam informacyjnie, że w 2022 r. centra integracji społecznej, czyli te bardziej wyspecjalizowane jednostki integracyjne, działały w 150 z 380 powiatów, a zatem ta skala nie jest jeszcze na tyle wystarczająca, żeby wszystkie osoby w całej Polsce miały w zasięgu swoich możliwości komunikacyjnych szansę zgłoszenia chęci uczestnictwa w tej formie działań z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej. Podmioty te są rozmieszczone w kraju dość nierównomiernie. Tak jak wspomniałam, ich rozłożenie geograficzne na pewno utrudnia uczestnictwo w zajęciach. Najwięcej centrów integracji społecznej w okresie sprawozdawczym działało w województwach śląskim i wielkopolskim, a klubów integracji społecznej – w województwach warmińsko-mazurskim i małopolskim. Najmniej centrów integracji społecznej funkcjonowało w województwie łódzkim, gdzie był zaledwie 1 CIS, i w województwie kujawsko-pomorskim, gdzie były tylko 3. Z kolei kluby integracji społecznej, które w ogóle są taką mniej liczną grupą podmiotów… Najmniej występowało ich w województwie podlaskim, lubuskim, łódzkim i dolnośląskim.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#MartaBernacik">Każdego roku w zajęciach reintegracyjnych organizowanych zarówno w centrach, jak i w klubach integracji społecznej w okresie sprawozdawczym, czyli w tych 3 latach, brało udział ponad 20 tysięcy osób. To też pokazuje, jak duże są potrzeby, jak wiele osób jest tam kierowanych bądź samodzielnie wyraża zainteresowanie uczestnictwem w zajęciach, widząc jakieś trudności w swoim bieżącym funkcjonowaniu. To wskazuje na chęć polepszenia swojej sytuacji społeczno-zawodowej. Jest bardzo budujące, że te podmioty istnieją, że ustawa dała nam taką możliwość. My te podmioty wspieramy na bieżąco.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#MartaBernacik">Nastąpił wzrost liczby uczestników centrów integracji społecznej, których w 2022 r. było o 32% więcej niż w 2020 r. Tutaj jest wzrost liczby uczestników razem ze wzrostem liczby centrów integracji społecznej, bo to jest ta bardziej liczna grupa podmiotów. Jeśli chodzi o uczestników, to dominowały – tak naprawdę już od wielu lat dominują i cały czas jest to dostrzegalne – osoby długotrwale bezrobotne, osoby uzależnione od alkoholu i osoby z niepełnosprawnościami. Tutaj rola CIS ulega pewnym przeobrażeniom. Jednostki te zaczynały działać jeszcze w okresie dość dużego bezrobocia, przez wiele lat powstawały i funkcjonowały jako instrumenty zwiększające mobilność zawodową osób długotrwale bezrobotnych. Obecnie udział w zajęciach osób długotrwale bezrobotnych zaczyna spadać i w tej chwili centra integracji społecznej odgrywają coraz bardziej kluczową rolę w integracji i zwiększania aktywności zawodowej osób nieaktywnych zawodowo.</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#MartaBernacik">Tak jak w poprzednich latach, w okresie sprawozdawczym odsetek osób kończących proces reintegracji w centrach integracji społecznej wynosił ok. 40%. Tutaj należy mieć na uwadze to, że jest to grupa osób, w której proces reintegracji społecznej i zawodowej jest procesem trudnym. To są osoby mające dość duże, złożone, wielowymiarowe trudności, wymagające bardzo indywidualnego podejścia, w związku z czym proces reintegracyjny nie zawsze kończy się sukcesem, tak, jak chcielibyśmy, żeby się kończył, zgodnie z tym modelowym podejściem. Ponad 30% absolwentów osiągnęło pewien stopień niezależności ekonomicznej w okresie sprawozdawczym. Zdecydowana większość usamodzielnionych osób znalazła zatrudnienie u pracodawców na otwartym rynku pracy lub w podmiotach ekonomii społecznej. Tutaj należy też zwrócić uwagę na to, że właśnie podmioty ekonomii społecznej, np. spółdzielnie socjalne, które są tutaj takim modelowym przykładem przedsiębiorstwa społecznego czy w ogóle podmiotu ekonomii społecznej, mogą stanowić dobre miejsce pracy dla osób, które opuszczają centra integracji społecznej. To jest tak naprawdę taka bardzo dobra ścieżka stopniowego włączania osób mających trudności w rynek pracy i uczenia tych osób kompetencji społecznych i kompetencji przydatnych, powiedzmy, także w życiu rodzinnym.</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#MartaBernacik">Myślę, że warto też zwrócić uwagę na to, że centra integracji społecznej to są takie miejsca, w których uczy się bardzo podstawowych rzeczy, np. zarzadzania budżetem domowym, organizacji czasu własnego czy organizacji pracy. To są takie podstawowe, fundamentalne rzeczy, które mają oczywiście wpływ na działalność, na aktywność zawodową człowieka, ale także na takie bieżące funkcjonowanie i umiejętność gospodarowania budżetem.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-57.14" who="#MartaBernacik">Tak, zdecydowanie bardzo wspierają. To na pewno.</u>
          <u xml:id="u-57.15" who="#MartaBernacik">Finansowanie podmiotów zatrudnienia socjalnego opiera się na łączeniu środków z różnych źródeł. Tutaj, jeśli chodzi o centra integracji społecznej, to jest głównie Fundusz Pracy. Są to świadczenia integracyjne, o których wspomniałam, wypłacane co miesiąc takiemu uczestnikowi przez cały okres jego aktywności w ramach centrum. Ale są również środki samorządowe. W ramach środków wojewódzkich jest możliwość dofinansowania działalności centrum na początku, przez pierwsze 3 miesiące działalności takiego centrum. Są środki samorządów terytorialnych, środki europejskie, a także środki z własnej działalności, bo jest tam realizowana działalność wytwórcza, są różne warsztaty, np. rękodzielnicze. Są to takie bardzo podstawowe, można powiedzieć, aktywności, które mają bardzo prostą formę, ale w przypadku tych osób naprawdę działają cuda. Te drobne aktywności są w stanie, w ramach metody małych kroków, naprawdę przywracać te osoby na rynek pracy. To jest bardzo ciekawe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Odnośnie do tych dochodów zadam pytanie. Tutaj jest taka tabela z dochodami CIS i tam są środki z budżetu gminy, województwa i z innych źródeł. Czy te inne źródła to jest głównie Fundusz Pracy? Pytam, bo to się bardzo nierówno rozkłada na województwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#MartaBernacik">Niekoniecznie. Są też dotacje, np. takie, jakie mamy w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Mamy też programy resortowe, które są skierowane konkretnie do centrów i klubów integracji społecznej. I tutaj mogę od razu przedstawić te dane.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#komentarz">(Głos z sali: W konkursach?)</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#MartaBernacik">Tak, to są konkursy, dokładnie. To są konkursy.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#MartaBernacik">Mieliśmy w latach 2020–2022 program „Od wykluczenia do aktywizacji”. To był program pomocy osobom wykluczonym społecznie i zawodowo. Mogły tam aplikować – właśnie w ramach konkursu, poprzez złożenie wniosku o dofinansowanie – podmioty zatrudnienia socjalnego. W 3 edycjach tego programu dofinansowanie zdobyły 94 oferty, 94 wnioski, w ramach których wsparto aż 648 osób. I to właśnie dotyczyło reintegracji społecznej i zawodowej w ramach centrów i klubów integracji społecznej. Tam rokrocznie rozdysponowywane są 3 miliony zł. To nie są może duże środki, one są zdecydowanie niewystarczające wobec potrzeb, niemniej dla tych podmiotów jest to bardzo duży zastrzyk finansowy. Na pewno te programy spotykają się z bardzo ciepłym, bardzo dobrym przyjęciem. No, jest możliwość aplikowania w tego typu konkursach. To jest, można powiedzieć, jedna z możliwości uzyskania dofinansowania.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#MartaBernacik">Oczywiście mogą to być również środki prywatne, przekazywane w ramach CSR, czyli społecznej odpowiedzialności biznesu. Również przedsiębiorstwa angażują się w proces…</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#MartaBernacik">Tak.</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#MartaBernacik">…Społecznej i zawodowej reintegracji osób z jakiejś tam lokalnej społeczności. Tak, to się również dzieje.</u>
          <u xml:id="u-59.8" who="#MartaBernacik">Można powiedzieć, że dofinansowywanie centrów i klubów integracji społecznej jest w dużej mierze uzależnione od poziomu dynamizmu lokalnych instytucji ekonomii społecznej. No, tak bym powiedziała. Centra i kluby integracji społecznej to właśnie ważne części sektora ekonomii społecznej, a wspierając sektor ekonomii społecznej, koordynujemy m.in. działalność ośrodków wsparcia ekonomii społecznej. W regionach działają wspierające ekonomię społeczną regionalne ośrodki polityki społecznej, które są jednostkami samorządu województwa. Poziom aktywności i możliwości absorbcji dodatkowych środków przez te podmioty jest zróżnicowany terytorialnie, on rośnie wraz z dynamizmem ośrodków wsparcia ekonomii społecznej, lokalnych liderów czy np. organizacji pozarządowych tworzących centra integracji społecznej. Bo przecież centra integracji społecznej są tworzone również przez organizacje pozarządowe. No, po prostu poziom tego dofinansowania jest zależny od aktywności tych podmiotów, które często same poszukują źródeł dofinansowania, aplikując w ramach jakichś konkursów, np. występując o środki unijne w ramach regionalnych programów finansowanych z Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego. To są niezależne źródła finansowania, które też wpadają w tę część, o której pan przewodniczący wspomniał.</u>
          <u xml:id="u-59.9" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-59.10" who="#MartaBernacik">Bardzo proszę.</u>
          <u xml:id="u-59.11" who="#MartaBernacik">Myślę, że należy podkreślać dużą rolę tych podmiotów. Szczegółowe informacje są zawarte w samym dokumencie, ale chciałabym tutaj odnieść się do tego, o czym powiedziała pani minister, do bardzo ważnych spraw, które dotyczą nas wszystkich, a które tym podmiotom pozwoliły pokazać się z dość dobrej strony. Chodzi o te wszystkie przykre sytuacje związane i z wybuchem wojny, i z całą pandemią, i z napływem uchodźców. No, są też inne trudne sytuacje, takie jak obecnie występująca klęska powodzi, która przecież dotyka część Polski. To również są takie obszary, gdzie podmioty ekonomii społecznej, w tym centra i kluby integracji społecznej, funkcjonujące w skali lokalnej, będące najbliżej poszkodowanych rodzin, pojedynczych jednostek, lokalnych społeczności, osiedli itd., są w stanie bardzo dobrze oddziaływać. To właśnie pandemiczne obostrzenia przyczyniły się do rozszerzenia działalności tych podmiotów, do mobilizacji ich potencjału, jak również do rozszerzenia zakresu współpracy międzysektorowej, co także sprzyjało ich rozwojowi. Wiadomo, że w obliczu sytuacji kryzysowych możliwości kooperacyjne zazwyczaj, że tak powiem, wypływają gdzieś na zewnątrz. Ta mobilizacja ludzi powoduje, że lepiej się widzimy jako, powiedzmy, poszczególni aktorzy całego systemu. W tej sytuacji współpraca pomiędzy centrami i klubami integracji społecznej oraz innymi podmiotami ekonomii społecznej, np. ośrodkami wsparcia ekonomii społecznej, była dostrzegalna. Widać to m.in. w kontekście wojny w Ukrainie. W okresie sprawozdawczym połowa aktywnych centrów integracji społecznej przyjmowała uchodźców z Ukrainy, te osoby stawały się również uczestnikami centrów integracji społecznej. Organizowano dla nich odpowiednie formy pomocy, włączano je do rynku pracy. Tak że te podmioty, właśnie ze względu na swój bardzo lokalny charakter, sprostały temu zadaniu. No, stanęły na wysokości zadania, działając na tym lokalnym poziomie.</u>
          <u xml:id="u-59.12" who="#MartaBernacik">Myślę, że nie będę państwu zabierała więcej czasu. Podsumowując, powtórzę, że działalność centrów i klubów integracji społecznej jest bardzo ważna. Są to bardzo ważni aktorzy polityki rynku pracy, ważni również w kontekście naszej działalności, działalności ministerstwa, które przecież zajmuje się nie tylko rynkiem pracy, ale i ekonomią społeczną. Ja jestem przedstawicielką Departamentu Ekonomii Społecznej, tak że o tym też chciałabym wspomnieć. Zajmuję się ekonomią społeczną i chcę tutaj podkreślić jej rolę. Działalność tych właśnie podmiotów, ważnych aktorów w całym systemie ekonomii społecznej, jest dostrzegana, jest przez nas ustawicznie wspierana. Dążymy do zapewnienia jak najlepszych warunków dla rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, w tym centrów i klubów integracji społecznej. Stąd m.in. bieżący monitoring, który, owszem, wynika również z zapisów ustawy. Nasza obecność tutaj jest związana z obowiązkiem przedstawienia państwu informacji w imieniu Rady Ministrów, niemniej prowadzimy ten monitoring przede wszystkim po to, ażeby po prostu sprzyjać rozwojowi tego sektora, szeroko rozumianego sektora ekonomii społecznej. To są właśnie wyniki tego monitoringu. Zaprezentowałam je może pobieżnie, ale są one szerzej przedstawione w informacji. No, miałam przyjemność to państwu przedstawić. Bardzo dziękuję za udzielenie głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#JanuszGromek">Dziękuję za informację.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#JanuszGromek">U siebie w Kołobrzegu też coś takiego zakładałem, jeśli dobrze pamiętam. To jest absolutnie trafiona sprawa, tylko teraz nasuwa się pytanie: ta skala się powiększa czy nie? Czy te kłopoty wynikają z braku dofinansowania czy z braku specjalistów? Patrząc na te tabelki, widzę, że niektóre samorządy wojewódzkie potrafią to robić – województwo mazowieckie jest tego przykładem – a inne mają zapisane: zero, zero, zero. Samorząd mazowiecki daje przeszło 50%, to są potężne środki. To kwestia prawidłowego spojrzenia. No, większość ma tutaj zapisane: zero, zero, zero. A już najsłabiej z tym pozyskiwaniem środków radzi sobie województwo świętokrzyskie. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#komentarz">(Starszy Specjalista w Wydziale Wdrażania Programów i Analiz w Departamencie Ekonomii Społecznej w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Marta Bernacik: Proszę bardzo, Pani Minister.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#KatarzynaNowakowska">Ja może tak trochę mniej fachowo… Jeśli miałabym się odnieść do tego, to mogłabym powiedzieć, że to rośnie. Pani tutaj powiedziała, że o 24% wzrosła ta liczba, aczkolwiek dalej jest to mała skala, ten wzrost jest absolutnie niezadawalający.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#KatarzynaNowakowska">Są różne podmioty. Te, które są zakładane przez samorządy, mają trochę lepszą sytuację finansową. No, wiadomo, że samorząd wesprze je w razie jakichś trudności. Mamy też takie centra integracji społecznej, które zakładane są przez organizacje pozarządowe. One z natury mają trudniejszą sytuację, bo muszą same starać się o dodatkowe środki, nie mają tej poduszki bezpieczeństwa, jaką jest samorząd.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#KatarzynaNowakowska">Chodzi o zapewnienie, że jeżeli wydarzy się cokolwiek trudnego, niespodziewanego, to jednak samorząd… To jest jednostka publiczna, więc…</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#KatarzynaNowakowska">To jest ich jednostka, więc tu jest troszeczkę inna specyfika.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#KatarzynaNowakowska">To, na czym mi zależy w tym momencie… Zgadzamy się, że to są jednostki niezwykle ważne. Niezależnie od tego, że jest niskie bezrobocie, mamy dużo osób oddalonych od rynku pracy, takich, które rzeczywiście zmagają się z różnymi trudnościami.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-62.8" who="#KatarzynaNowakowska">No właśnie, to są osoby oddalone od rynku pracy, których już tutaj nie widzimy, sprawdzając stopę bezrobocia. To są po prostu osoby, które potrzebują innych narzędzi. Potrzebujemy zupełnie innych narzędzi, żeby je do tego rynku pracy włączać.</u>
          <u xml:id="u-62.9" who="#KatarzynaNowakowska">Z racji tego, jak ważne są to jednostki… Niestety finansowanie tych jednostek nie powoduje, że one stają się stałym elementem systemu. I to jest tak naprawdę największa bolączka. Chcemy, by było ich więcej. Ja jestem z województwa łódzkiego, a tam mamy jedno centrum integracji społecznej na całe województwo. No, absolutnie nie można powiedzieć, że ono spełnia jakąś funkcję systemową. To jest bardzo dobra jednostka, niezwykle ważna, ale tak naprawdę działająca tylko w Łodzi. Reszta województwa jest pozbawiona takiej możliwości. A żeby zdecydować się na założenie… To nie jest ani wymagane, ani wystarczająco wspierane w przypadku organizacji pozarządowych. A więc jest to pewne wyzwanie, które stoi przed nami. Myślę, że dopóki nie zostanie to uregulowane, trudno będzie mówić o stałym istnieniu tych jednostek w każdym województwie, o pozbyciu się białych plam. A do tego powinniśmy dążyć.</u>
          <u xml:id="u-62.10" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-62.11" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">To była ekonomia, ale chyba nie społeczna.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy ktoś ma jeszcze jakieś informacje albo pytania?</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Ale chyba nie te ekstraklasowe.</u>
          <u xml:id="u-63.5" who="#komentarz">(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Katarzyna Nowakowska: Zdecydowanie.)</u>
          <u xml:id="u-63.6" who="#ZygmuntFrankiewicz">Może wróćmy jeszcze do sprawozdania.</u>
          <u xml:id="u-63.7" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy ktoś z panów… Bo zostali sami panowie.</u>
          <u xml:id="u-63.8" who="#komentarz">(Głos z sali: …Pora na zasypianie.)</u>
          <u xml:id="u-63.9" who="#komentarz">(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Katarzyna Nowakowska: To już trzeci punkt, więc zmęczenie…)</u>
          <u xml:id="u-63.10" who="#ZygmuntFrankiewicz">Czy senatorowie mają pytania lub uwagi do sprawozdania?</u>
          <u xml:id="u-63.11" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-63.12" who="#ZygmuntFrankiewicz">To był komentarz. Pytań, uwag nie ma.</u>
          <u xml:id="u-63.13" who="#ZygmuntFrankiewicz">W związku z tym dziękuję paniom bardzo.</u>
          <u xml:id="u-63.14" who="#komentarz">(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Katarzyna Nowakowska: Ostatnie zdanie, właśnie już na koniec.)</u>
          <u xml:id="u-63.15" who="#ZygmuntFrankiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#KatarzynaNowakowska">Doceniamy wszyscy ogromną rolę tych jednostek. Teraz naszym celem jest to, by zmienić ustawę i zapewnić takie rozwiązania, żeby one na stałe wpisały się w nasz system polityki społecznej. To połączy pomoc społeczną z rynkiem pracy i innymi niezwykle ważnymi zadaniami naszego ministerstwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#ZygmuntFrankiewicz">Trzeba uczynić z tego rozwiązanie systemowe, a nie epizodyczne…</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#komentarz">(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Katarzyna Nowakowska: Właśnie tak.)</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#ZygmuntFrankiewicz">…zmienne w czasie i niepewne.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję paniom bardzo. Dziękuję państwu senatorom i pani Kindze.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#ZygmuntFrankiewicz">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#komentarz">(Wypowiedź poza mikrofonem)</u>
          <u xml:id="u-65.7" who="#ZygmuntFrankiewicz">No, jak skończymy, to sobie pogłosujemy.</u>
          <u xml:id="u-65.8" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-65.9" who="#ZygmuntFrankiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-65.10" who="#komentarz">(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Katarzyna Nowakowska: Bardzo dziękujemy.)</u>
          <u xml:id="u-65.11" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godzinie 18 minut 42)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>