From ab685fb629ee2360067c71e6f3385abbf5b73e50 Mon Sep 17 00:00:00 2001
From: Michal Rudolf <michal@rudolf.waw.pl>
Date: Tue, 20 Feb 2024 19:52:26 +0100
Subject: [PATCH] Use new header format in senat 1938-1939
---
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml | 1274 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml | 576 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml | 77 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml | 58 +++++++++++++++++++++++++++++-----------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml | 180 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml | 204 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml | 103 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml | 108 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml | 327 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml | 620 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml | 278 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml | 922 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml | 283 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml | 756 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml | 250 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml | 686 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml | 320 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml | 1326 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml | 302 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml | 960 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml | 298 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml | 888 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml | 257 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml | 596 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml | 173 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml | 546 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml | 156 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml | 522 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml | 288 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml | 666 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml | 208 +++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml | 444 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml | 16 +++++++++-------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml | 10 +++++-----
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml | 67 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml | 56 ++++++++++++++++++++++++++++----------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml | 42 +++++++++++++++++++++++++++++-------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml | 66 +++++++++++++++++++++++++++++++++---------------------------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml | 51 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++-------------
1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml | 28 ++++++++++++++--------------
40 files changed, 8785 insertions(+), 6203 deletions(-)
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
index 0ac47fe..0c8345f 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00001-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00001-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>1 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">1</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1938-11-28</date>
@@ -23,303 +23,975 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski" role="speaker">
- <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="PrzewodniczącysWolf" role="speaker">
- <persName>Przewodniczący s. Wolf</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBartel" role="speaker">
- <persName>S Bartel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
- <persName>S. Barcikowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBartlowa" role="speaker">
- <persName>S. Bartlowa</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBeck" role="speaker">
- <persName>S. Beck</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBeczkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Beczkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBerbecka" role="speaker">
- <persName>S. Berbecka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBisping" role="speaker">
- <persName>S. Bisping</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBudzanowski" role="speaker">
- <persName>S. Budzanowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
- <persName>S. Bundzylak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDecykiewicz" role="speaker">
- <persName>S. Decykiewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
- <persName>S. Dobaczewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDuch" role="speaker">
- <persName>S. Duch</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDybczyński" role="speaker">
- <persName>S. Dybczyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDąbkowski" role="speaker">
- <persName>S. Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFichna" role="speaker">
- <persName>S. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
- <persName>S. Fudakowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGalica" role="speaker">
- <persName>S. Galica</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGiedroyć" role="speaker">
- <persName>S. Giedroyć</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGnoiński" role="speaker">
- <persName>S. Gnoiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
- <persName>S. Godlewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGrabowski" role="speaker">
- <persName>S. Grabowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGrajek" role="speaker">
- <persName>S. Grajek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGłowacki" role="speaker">
- <persName>S. Głowacki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
- <persName>S. Hasbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHordyński" role="speaker">
- <persName>S. Hordyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SJakubowski" role="speaker">
- <persName>S. Jakubowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SJędrusik" role="speaker">
- <persName>S. Jędrusik</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKaliński" role="speaker">
- <persName>S. Kaliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
- <persName>S. Klamer</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKobylański" role="speaker">
- <persName>S. Kobylański</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKoc" role="speaker">
- <persName>S. Koc</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKolankowski" role="speaker">
- <persName>S. Kolankowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLachcik" role="speaker">
- <persName>S. Lachcik</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLachowicz" role="speaker">
- <persName>S. Lachowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLachowski" role="speaker">
- <persName>S. Lachowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
- <persName>S. Lechnicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLelek" role="speaker">
- <persName>S. Lelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLepki" role="speaker">
- <persName>S. Lepki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalicki" role="speaker">
- <persName>S. Malicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
- <persName>S. Malinowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalski" role="speaker">
- <persName>S. Malski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiedziński" role="speaker">
- <persName>S. Miedziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miklaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMilewicz" role="speaker">
- <persName>S. Milewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiłaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miłaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
- <persName>S. Morawski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SOlchowicz" role="speaker">
- <persName>S. Olchowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SOsiński" role="speaker">
- <persName>S. Osiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPacześniak" role="speaker">
- <persName>S. Pacześniak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPatek" role="speaker">
- <persName>S. Patek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPawelec" role="speaker">
- <persName>S. Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrystor" role="speaker">
- <persName>S. Prystor</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrzedpełski" role="speaker">
- <persName>S. Przedpełski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPulnarowicz" role="speaker">
- <persName>S. Pulnarowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPuławski" role="speaker">
- <persName>S. Puławski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>S. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRataj" role="speaker">
- <persName>S. Rataj</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRembieliński" role="speaker">
- <persName>S. Rembieliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRoman" role="speaker">
- <persName>S. Roman</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRosada" role="speaker">
- <persName>S. Rosada</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
- <persName>S. Rubinsztejn</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRóg" role="speaker">
- <persName>S. Róg</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Semkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSiciński" role="speaker">
- <persName>S. Siciński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
- <persName>S. Skoczylas</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStarzyński" role="speaker">
- <persName>S. Starzyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStolarski" role="speaker">
- <persName>S. Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStryjeński" role="speaker">
- <persName>S. Stryjeński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSujkowska" role="speaker">
- <persName>S. Sujkowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSzelągowska" role="speaker">
- <persName>S. Szelągowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
- <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="STworydło" role="speaker">
- <persName>S. Tworydło</persName>
- </person>
- <person xml:id="STymoszenko" role="speaker">
- <persName>S. Tymoszenko</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWambeck" role="speaker">
- <persName>S. Wambeck</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWasilewski" role="speaker">
- <persName>S. Wasilewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
- <persName>S. Wielowieyski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWilczyński" role="speaker">
- <persName>S. Wilczyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWróbel" role="speaker">
- <persName>S. Wróbel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWysocki" role="speaker">
- <persName>S. Wysocki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
- <persName>S. Zarzycki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksBliziński" role="speaker">
- <persName>S. ks. Bliziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
- <persName>S. ks. Machay</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksNosalewski" role="speaker">
- <persName>S. ks. Nosalewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
- <persName>S. ks. Zelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŁazarski" role="speaker">
- <persName>S. Łazarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚląski" role="speaker">
- <persName>S. Śląski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚwiętosławski" role="speaker">
- <persName>S. Świętosławski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŻmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Żmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsFichna" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsKamiński" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="SławojSkładkowski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Prezes Rady Ministrów gen.</roleName>
+ <forename>Sławoj</forename>
+ <surname>Składkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeonWolf" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Przewodniczący s.</roleName>
+ <forename>Leon</forename>
+ <surname>Wolf</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Wolf</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzBartel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Bartel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Bartel</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanBarcikowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Barcikowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Barcikowski_(parlamentarzysta)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MariaBartlowa" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maria</forename>
+ <surname>Bartlowa</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Bartlowa</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JózefBeck" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Józef</forename>
+ <surname>Beck</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Beck</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZygmuntBeczkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zygmunt</forename>
+ <surname>Beczkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Beczkowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZofiaBerbecka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zofia</forename>
+ <surname>Berbecka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Berbecka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzBisping" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Bisping</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Bisping</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JózefBudzanowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Józef</forename>
+ <surname>Budzanowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Budzanowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaciejBundzylak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maciej</forename>
+ <surname>Bundzylak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bundzylak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WłodzimierzDecykiewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Włodzimierz</forename>
+ <surname>Decykiewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wo%C5%82odymyr_Decykewycz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EugeniuszDobaczewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Eugeniusz</forename>
+ <surname>Dobaczewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz_Dobaczewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzDuch" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Duch</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Duch</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="SylwesterDybczyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Sylwester</forename>
+ <surname>Dybczyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Sylwester_Dybczy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławFichna" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Fichna</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Fichna</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzFudakowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Fudakowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Fudakowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AndrzejGalica" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Andrzej</forename>
+ <surname>Galica</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Galica</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszGiedroyć" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Giedroyć</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Giedroy%C4%87</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGnoiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Gnoiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Gnoi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JózefGodlewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Józef</forename>
+ <surname>Godlewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Godlewski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WitoldGrabowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Witold</forename>
+ <surname>Grabowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Grabowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGrajek" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Grajek</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Grajek</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZygmuntGłowacki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zygmunt</forename>
+ <surname>Głowacki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_G%C5%82owacki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ErwinHasbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Erwin</forename>
+ <surname>Hasbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Hasbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EmilHordynski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Emil</forename>
+ <surname>Hordynski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Omelan_Hordynski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="AntoniJakubowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Antoni</forename>
+ <surname>Jakubowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Jakubowski_(1887%E2%80%931960)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="HenrykJędrusik" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Henryk</forename>
+ <surname>Jędrusik</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_J%C4%99drusik</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EmilKaliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Emil</forename>
+ <surname>Kaliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Emil_Kali%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="CzesławKlarner" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Czesław</forename>
+ <surname>Klarner</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Klarner</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszWiktorKobylański" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <forename>Wiktor</forename>
+ <surname>Kobylański</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Kobyla%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AdamIgnacyKoc" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Adam</forename>
+ <forename>Ignacy</forename>
+ <surname>Koc</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Koc</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LudwikKolankowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ludwik</forename>
+ <surname>Kolankowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Kolankowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanLachcik" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Lachcik</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Lachcik</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WojciechLachowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Wojciech</forename>
+ <surname>Lachowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Lachowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlbinLachowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Albin</forename>
+ <surname>Lachowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Albin_Lachowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FelicjanKajetanLechnicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Felicjan</forename>
+ <forename>Kajetan</forename>
+ <surname>Lechnicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Felicjan_Lechnicki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanLelekSowa" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Lelek-Sowa</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Lelek-Sowa</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BohdanŁepki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bohdan</forename>
+ <surname>Łepki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohdan_%C5%81epki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajMalicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Malicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Ma%C5%82y%C4%87kyj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianMalinowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <surname>Malinowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Malinowski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMalski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Malski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Malski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławMiklaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Miklaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Miklaszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMilewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Milewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Milewicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławMiłaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Miłaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Mi%C5%82aszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EdwardDzierżykrajMorawski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Edward</forename>
+ <surname>Dzierżykraj-Morawski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Dzier%C5%BCykraj-Morawski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KonradOlchowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Konrad</forename>
+ <surname>Olchowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Konrad_Olchowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderOsiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Osiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Osi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="FranciszekPacześniak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Franciszek</forename>
+ <surname>Pacześniak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Pacze%C5%9Bniak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławPatek" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Patek</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Patek</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderPrystor" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Prystor</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Prystor</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławPrzedpełski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Przedpełski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Przedpe%C5%82ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławPulnarowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Pulnarowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Pulnarowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="IgnacyPuławski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ignacy</forename>
+ <surname>Puławski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Pu%C5%82awski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRataj" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rataj</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rataj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRembieliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rembieliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rembieli%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AntoniRoman" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Antoni</forename>
+ <surname>Roman</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Roman</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanRosada" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Rosada</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Rosada</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="IzaakIcekRubinsztein" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Izaak</forename>
+ <forename>Icek</forename>
+ <surname>Rubinsztein</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Izaak_Rubinsztejn</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="SRóg" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>S.</roleName>
+ <surname>Róg</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderSemkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Semkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Semkowicz_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSiciński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Siciński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sici%C5%84ski_(1896%E2%80%931966)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSkoczylas" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Skoczylas</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Skoczylas</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanStarzyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Starzyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Starzy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławStryjeński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Stryjeński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Stryje%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="HelenaAntoninaSujkowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Helena</forename>
+ <forename>Antonina</forename>
+ <surname>Sujkowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Sujkowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AnnaSzelągowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Anna</forename>
+ <surname>Szelągowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Paradowska-Szel%C4%85gowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeopoldTomaszkiewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leopold</forename>
+ <surname>Tomaszkiewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leopold_Tomaszkiewicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajTworydło" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Tworydło</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Tworyd%C5%82o</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="SerhijTymoszenko" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Serhij</forename>
+ <surname>Tymoszenko</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Serhij_Tymoszenko</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaximilianMichaelWambeck" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maximilian</forename>
+ <forename>Michael</forename>
+ <surname>Wambeck</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maximilian_Wambeck</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="TomaszWasilewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tomasz</forename>
+ <surname>Wasilewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_Wasilewski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanuszWielowieyski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Janusz</forename>
+ <surname>Wielowieyski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Wielowieyski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="EdmundWilczyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Edmund</forename>
+ <surname>Wilczyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Wilczy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WiktorWróbel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Wiktor</forename>
+ <surname>Wróbel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_Wr%C3%B3bel</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlfredWysocki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Alfred</forename>
+ <surname>Wysocki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Wysocki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandZarzycki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Zarzycki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Zarzycki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WacławBliziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Bliziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_Blizi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandMachay" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Machay</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Machay_(1889%E2%80%931967)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzNosalewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Nosalewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Nosalewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="RomanZelek" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Roman</forename>
+ <surname>Zelek</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Zelek</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałŁazarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Łazarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_%C5%81azarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanSlaski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Slaski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Slaski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WojciechŚwiętosławski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Wojciech</forename>
+ <surname>Świętosławski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_%C5%9Awi%C4%99tos%C5%82awski_(minister)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
index 183b230..9111b2a 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
@@ -1,747 +1,747 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">W imieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SławojSkładkowski">W imieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">„Orędzie,</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Wiekopomne dzieło Józefa Piłsudskiego — rozbudzenie w Narodzie potężnej woli walki o Polskę — dało jeszcze jedno radosne zwycięstwo.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Dziś oto zbierają się Izby Ustawodawcze w historycznym okresie odzyskania przez Rzeczpospolitą ziem odwiecznie polskich. Polacy tych ziem swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy, W obliczu tego epokowego wydarzenia pragnę podkreślić rzecz o szczególnie doniosłym dla Państwa znaczeniu — iż postawa wszystkich Polaków, skupionych w godzinie rozstrzygających decyzji wokół Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza, dowiodła raz jeszcze, że od zjednoczenia i zorganizowania woli Narodu Polskiego zależy powaga, rozkwit i potęga Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#SławojSkładkowski">„Orędzie,</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#SławojSkładkowski">Wiekopomne dzieło Józefa Piłsudskiego — rozbudzenie w Narodzie potężnej woli walki o Polskę — dało jeszcze jedno radosne zwycięstwo.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#SławojSkładkowski">Dziś oto zbierają się Izby Ustawodawcze w historycznym okresie odzyskania przez Rzeczpospolitą ziem odwiecznie polskich. Polacy tych ziem swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy, W obliczu tego epokowego wydarzenia pragnę podkreślić rzecz o szczególnie doniosłym dla Państwa znaczeniu — iż postawa wszystkich Polaków, skupionych w godzinie rozstrzygających decyzji wokół Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza, dowiodła raz jeszcze, że od zjednoczenia i zorganizowania woli Narodu Polskiego zależy powaga, rozkwit i potęga Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Wierzę, iż prawda ta, przenikająca dzisiaj do świadomości szerokich mas Narodu, będzie naczelnym wskazaniem w pracach Izb Ustawodawczych, dających wyraz nurtującym w społeczeństwie prądom i zasadniczym zainteresowaniom — ze sprawą ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu na czele.</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Życzę Panom, byście jak najlepiej wypełnili tę swoją zaszczytną służbę dla Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Warszawa, dnia 28 listopada 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Prezydent Rzeczypospolitej ( — ) I. Mościcki”</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Na przewodniczącego do czasu wyboru Marszałka Senatu Pan Prezydent powołał dr s. Wolfa...</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#SławojSkładkowski">Wierzę, iż prawda ta, przenikająca dzisiaj do świadomości szerokich mas Narodu, będzie naczelnym wskazaniem w pracach Izb Ustawodawczych, dających wyraz nurtującym w społeczeństwie prądom i zasadniczym zainteresowaniom — ze sprawą ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu na czele.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#SławojSkładkowski">Życzę Panom, byście jak najlepiej wypełnili tę swoją zaszczytną służbę dla Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#SławojSkładkowski">Warszawa, dnia 28 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#SławojSkładkowski">Prezydent Rzeczypospolitej ( — ) I. Mościcki”</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#SławojSkładkowski">Na przewodniczącego do czasu wyboru Marszałka Senatu Pan Prezydent powołał dr s. Wolfa...</u>
<u xml:id="u-1.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.12" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">...który w dniu dzisiejszym w mojej obecności złożył na Zamku na ręce Pana Prezydenta ślubowanie.</u>
- <u xml:id="u-1.13" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Proszę Pana Senatora o objęcie przewodnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#SławojSkładkowski">...który w dniu dzisiejszym w mojej obecności złożył na Zamku na ręce Pana Prezydenta ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#SławojSkładkowski">Proszę Pana Senatora o objęcie przewodnictwa.</u>
<u xml:id="u-1.14" who="#komentarz">(S. Wolf obejmuje przewodnictwo.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Powołany przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i po złożeniu na jego ręce ślubowania senatorskiego obejmuję przewodnictwo dzisiejszego posiedzenia Senatu do chwili, kiedy wybrany przez Izbę Marszałek obejmie przewodnictwo.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#PrzewodniczącysWolf">Jako sekretarzy dzisiejszego posiedzenia zapraszam pp. senatorów: Fichnę i Kamińskiego.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Panów Senatorów o złożenie ślubowania. Odczytam rotę ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#LeonWolf">Powołany przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i po złożeniu na jego ręce ślubowania senatorskiego obejmuję przewodnictwo dzisiejszego posiedzenia Senatu do chwili, kiedy wybrany przez Izbę Marszałek obejmie przewodnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#LeonWolf">Jako sekretarzy dzisiejszego posiedzenia zapraszam pp. senatorów: Fichnę i Kamińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#LeonWolf">Proszę Panów Senatorów o złożenie ślubowania. Odczytam rotę ślubowania.</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Izba w staje)</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#PrzewodniczącysWolf">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”. Proszę Pana Senatora Fichnę o wypowiedzenie słowa „ślubuję”.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#LeonWolf">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”. Proszę Pana Senatora Fichnę o wypowiedzenie słowa „ślubuję”.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SFichna">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BolesławFichna">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Senatora Kamińskiego o wypowiedzenie słowa ślubuję”</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#LeonWolf">Proszę Pana Senatora Kamińskiego o wypowiedzenie słowa ślubuję”</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#SKamiński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#WładysławKamiński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Protokół i listę mówców prowadzi p. s. Fichna.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#PrzewodniczącysWolf">Przystępujemy do składania ślubowania przez Panów Senatorów. Po odczytaniu roty ślubowania p. s. Kamiński odczyta listę senatorów, a każdy z Panów Senatorów zechce wypowiedzieć słowo „ślubuję”, gdy usłyszy swe nazwisko.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#LeonWolf">Protokół i listę mówców prowadzi p. s. Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#LeonWolf">Przystępujemy do składania ślubowania przez Panów Senatorów. Po odczytaniu roty ślubowania p. s. Kamiński odczyta listę senatorów, a każdy z Panów Senatorów zechce wypowiedzieć słowo „ślubuję”, gdy usłyszy swe nazwisko.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#LeonWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie roty ślubowania.</u>
<u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#SekretarzsKamiński">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WładysławKamiński">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie listy senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#LeonWolf">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie listy senatorów.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Barcikowski Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WładysławKamiński">S. Barcikowski Stefan.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SBarcikowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#StefanBarcikowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Bartel Kazimierz.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WładysławKamiński">S. Bartel Kazimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SBartel">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#KazimierzBartel">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Bartlowa Maria.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WładysławKamiński">S. Bartlowa Maria.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SBartlowa">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#MariaBartlowa">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Beck Józef.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WładysławKamiński">S. Beck Józef.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SBeck">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#JózefBeck">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Beczkowicz Zygmunt.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WładysławKamiński">S. Beczkowicz Zygmunt.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SBeczkowicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#ZygmuntBeczkowicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Berbecka Zofia.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WładysławKamiński">S. Berbecka Zofia.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SBerbecka">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#ZofiaBerbecka">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Bisping Kazimierz.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WładysławKamiński">S. Bisping Kazimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SBisping">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#KazimierzBisping">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#SekretarzsKamiński">S. ks. Bliziński Wacław.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WładysławKamiński">S. ks. Bliziński Wacław.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SksBliziński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#WacławBliziński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Bruski Dawid.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WładysławKamiński">S. Bruski Dawid.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SBruski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#DawidBruski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Budzanowski Józef.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WładysławKamiński">S. Budzanowski Józef.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SBudzanowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#JózefBudzanowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Bundzylak Maciej.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WładysławKamiński">S. Bundzylak Maciej.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SBundzylak">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#MaciejBundzylak">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Dąbkowski Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WładysławKamiński">S. Dąbkowski Stefan.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SDąbkowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#StefanDąbkowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Decykiewicz Włodzimierz.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WładysławKamiński">S. Decykiewicz Włodzimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SDecykiewicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WłodzimierzDecykiewicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Dębski Jan.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WładysławKamiński">S. Dębski Jan.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SDębski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#JanDębski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Dobaczewski Eugeniusz.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WładysławKamiński">S. Dobaczewski Eugeniusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SDobaczewski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#EugeniuszDobaczewski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Drozdowski Marian.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WładysławKamiński">S. Drozdowski Marian.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SDrozdowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Duch Kazimierz.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WładysławKamiński">S. Duch Kazimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SDuch">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#KazimierzDuch">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Dybczyński Sylwester.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WładysławKamiński">S. Dybczyński Sylwester.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#SDybczyński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SylwesterDybczyński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Fudakowski Kazimierz.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WładysławKamiński">S. Fudakowski Kazimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#SFudakowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#KazimierzFudakowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Galica Andrzej.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WładysławKamiński">S. Galica Andrzej.</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#SGalica">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#AndrzejGalica">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Giedroyć Tadeusz.</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WładysławKamiński">S. Giedroyć Tadeusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
- <u xml:id="u-50.0" who="#SGiedroyć">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-50.0" who="#TadeuszGiedroyć">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
- <u xml:id="u-51.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Głowacki Zygmunt.</u>
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WładysławKamiński">S. Głowacki Zygmunt.</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
- <u xml:id="u-52.0" who="#SGłowacki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-52.0" who="#ZygmuntGłowacki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
- <u xml:id="u-53.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Gnoiński Michał.</u>
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WładysławKamiński">S. Gnoiński Michał.</u>
</div>
<div xml:id="div-54">
- <u xml:id="u-54.0" who="#SGnoiński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-54.0" who="#MichałGnoiński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-55">
- <u xml:id="u-55.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Godlewski Józef.</u>
+ <u xml:id="u-55.0" who="#WładysławKamiński">S. Godlewski Józef.</u>
</div>
<div xml:id="div-56">
- <u xml:id="u-56.0" who="#SGodlewski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-56.0" who="#JózefGodlewski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-57">
- <u xml:id="u-57.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Grabowski Witold.</u>
+ <u xml:id="u-57.0" who="#WładysławKamiński">S. Grabowski Witold.</u>
</div>
<div xml:id="div-58">
- <u xml:id="u-58.0" who="#SGrabowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-58.0" who="#WitoldGrabowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-59">
- <u xml:id="u-59.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Grajek Michał.</u>
+ <u xml:id="u-59.0" who="#WładysławKamiński">S. Grajek Michał.</u>
</div>
<div xml:id="div-60">
- <u xml:id="u-60.0" who="#SGrajek">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-60.0" who="#MichałGrajek">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-61">
- <u xml:id="u-61.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Hasbach Erwin.</u>
+ <u xml:id="u-61.0" who="#WładysławKamiński">S. Hasbach Erwin.</u>
</div>
<div xml:id="div-62">
- <u xml:id="u-62.0" who="#SHasbach">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-62.0" who="#ErwinHasbach">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-63">
- <u xml:id="u-63.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Hempel Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-63.0" who="#WładysławKamiński">S. Hempel Stanisław.</u>
<u xml:id="u-63.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-63.2" who="#SekretarzsKamiński">S. Hordyński Emil.</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#WładysławKamiński">S. Hordyński Emil.</u>
</div>
<div xml:id="div-64">
- <u xml:id="u-64.0" who="#SHordyński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-64.0" who="#EmilHordynski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-65">
- <u xml:id="u-65.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Jakubowski Antoni.</u>
+ <u xml:id="u-65.0" who="#WładysławKamiński">S. Jakubowski Antoni.</u>
</div>
<div xml:id="div-66">
- <u xml:id="u-66.0" who="#SJakubowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-66.0" who="#AntoniJakubowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-67">
- <u xml:id="u-67.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Jędrusik Henryk.</u>
+ <u xml:id="u-67.0" who="#WładysławKamiński">S. Jędrusik Henryk.</u>
</div>
<div xml:id="div-68">
- <u xml:id="u-68.0" who="#SJędrusik">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-68.0" who="#HenrykJędrusik">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-69">
- <u xml:id="u-69.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Kaliński Emil.</u>
+ <u xml:id="u-69.0" who="#WładysławKamiński">S. Kaliński Emil.</u>
</div>
<div xml:id="div-70">
- <u xml:id="u-70.0" who="#SKaliński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-70.0" who="#EmilKaliński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-71">
- <u xml:id="u-71.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Katelbach Tadeusz.</u>
+ <u xml:id="u-71.0" who="#WładysławKamiński">S. Katelbach Tadeusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-72">
- <u xml:id="u-72.0" who="#SKatelbach">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-72.0" who="#TadeuszKatelbach">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-73">
- <u xml:id="u-73.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Klamer Czesław.</u>
+ <u xml:id="u-73.0" who="#WładysławKamiński">S. Klamer Czesław.</u>
</div>
<div xml:id="div-74">
- <u xml:id="u-74.0" who="#SKlamer">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-74.0" who="#CzesławKlarner">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-75">
- <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Kobylański Tadeusz.</u>
+ <u xml:id="u-75.0" who="#WładysławKamiński">S. Kobylański Tadeusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-76">
- <u xml:id="u-76.0" who="#SKobylański">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-76.0" who="#TadeuszWiktorKobylański">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-77">
- <u xml:id="u-77.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Koc Adam.</u>
+ <u xml:id="u-77.0" who="#WładysławKamiński">S. Koc Adam.</u>
</div>
<div xml:id="div-78">
- <u xml:id="u-78.0" who="#SKoc">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-78.0" who="#AdamIgnacyKoc">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-79">
- <u xml:id="u-79.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Kolankowski Ludwik.</u>
+ <u xml:id="u-79.0" who="#WładysławKamiński">S. Kolankowski Ludwik.</u>
</div>
<div xml:id="div-80">
- <u xml:id="u-80.0" who="#SKolankowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-80.0" who="#LudwikKolankowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-81">
- <u xml:id="u-81.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Kornke Rudolf.</u>
+ <u xml:id="u-81.0" who="#WładysławKamiński">S. Kornke Rudolf.</u>
<u xml:id="u-81.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-81.2" who="#SekretarzsKamiński">S. Lachcik Jan.</u>
+ <u xml:id="u-81.2" who="#WładysławKamiński">S. Lachcik Jan.</u>
</div>
<div xml:id="div-82">
- <u xml:id="u-82.0" who="#SLachcik">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-82.0" who="#JanLachcik">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-83">
- <u xml:id="u-83.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Lachowicz Wojciech.</u>
+ <u xml:id="u-83.0" who="#WładysławKamiński">S. Lachowicz Wojciech.</u>
</div>
<div xml:id="div-84">
- <u xml:id="u-84.0" who="#SLachowicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-84.0" who="#WojciechLachowicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-85">
- <u xml:id="u-85.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Lachowski Albin.</u>
+ <u xml:id="u-85.0" who="#WładysławKamiński">S. Lachowski Albin.</u>
</div>
<div xml:id="div-86">
- <u xml:id="u-86.0" who="#SLachowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-86.0" who="#AlbinLachowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-87">
- <u xml:id="u-87.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Lechnicki Felicjan.</u>
+ <u xml:id="u-87.0" who="#WładysławKamiński">S. Lechnicki Felicjan.</u>
</div>
<div xml:id="div-88">
- <u xml:id="u-88.0" who="#SLechnicki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-88.0" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-89">
- <u xml:id="u-89.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Lelek Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-89.0" who="#WładysławKamiński">S. Lelek Stefan.</u>
</div>
<div xml:id="div-90">
- <u xml:id="u-90.0" who="#SLelek">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-90.0" who="#StefanLelekSowa">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-91">
- <u xml:id="u-91.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Łazarski Michał.</u>
+ <u xml:id="u-91.0" who="#WładysławKamiński">S. Łazarski Michał.</u>
</div>
<div xml:id="div-92">
- <u xml:id="u-92.0" who="#SŁazarski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-92.0" who="#MichałŁazarski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-93">
- <u xml:id="u-93.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Lepki Bohdan.</u>
+ <u xml:id="u-93.0" who="#WładysławKamiński">S. Lepki Bohdan.</u>
</div>
<div xml:id="div-94">
- <u xml:id="u-94.0" who="#SLepki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-94.0" who="#BohdanŁepki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-95">
- <u xml:id="u-95.0" who="#SekretarzsKamiński">S. ks. Machay Ferdynand.</u>
+ <u xml:id="u-95.0" who="#WładysławKamiński">S. ks. Machay Ferdynand.</u>
</div>
<div xml:id="div-96">
- <u xml:id="u-96.0" who="#SksMachay">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-96.0" who="#FerdynandMachay">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-97">
- <u xml:id="u-97.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Malicki Mikołaj.</u>
+ <u xml:id="u-97.0" who="#WładysławKamiński">S. Malicki Mikołaj.</u>
</div>
<div xml:id="div-98">
- <u xml:id="u-98.0" who="#SMalicki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-98.0" who="#MikołajMalicki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-99">
- <u xml:id="u-99.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Malinowski Marian.</u>
+ <u xml:id="u-99.0" who="#WładysławKamiński">S. Malinowski Marian.</u>
</div>
<div xml:id="div-100">
- <u xml:id="u-100.0" who="#SMalinowski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-100.0" who="#MarianMalinowski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-101">
- <u xml:id="u-101.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Malski Władysław.</u>
+ <u xml:id="u-101.0" who="#WładysławKamiński">S. Malski Władysław.</u>
</div>
<div xml:id="div-102">
- <u xml:id="u-102.0" who="#SMalski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-102.0" who="#WładysławMalski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-103">
- <u xml:id="u-103.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Miedziński Bogusław.</u>
+ <u xml:id="u-103.0" who="#WładysławKamiński">S. Miedziński Bogusław.</u>
</div>
<div xml:id="div-104">
- <u xml:id="u-104.0" who="#SMiedziński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-104.0" who="#BogusławMiedziński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-105">
- <u xml:id="u-105.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Miklaszewski Bolesław.</u>
+ <u xml:id="u-105.0" who="#WładysławKamiński">S. Miklaszewski Bolesław.</u>
</div>
<div xml:id="div-106">
- <u xml:id="u-106.0" who="#SMiklaszewski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-106.0" who="#BolesławMiklaszewski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-107">
- <u xml:id="u-107.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Milewicz Władysław.</u>
+ <u xml:id="u-107.0" who="#WładysławKamiński">S. Milewicz Władysław.</u>
</div>
<div xml:id="div-108">
- <u xml:id="u-108.0" who="#SMilewicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-108.0" who="#WładysławMilewicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-109">
- <u xml:id="u-109.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Miłaszewski Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-109.0" who="#WładysławKamiński">S. Miłaszewski Stanisław.</u>
</div>
<div xml:id="div-110">
- <u xml:id="u-110.0" who="#SMiłaszewski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-110.0" who="#StanisławMiłaszewski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-111">
- <u xml:id="u-111.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Morawski Edward.</u>
+ <u xml:id="u-111.0" who="#WładysławKamiński">S. Morawski Edward.</u>
</div>
<div xml:id="div-112">
- <u xml:id="u-112.0" who="#SMorawski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-112.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-113">
- <u xml:id="u-113.0" who="#SekretarzsKamiński">S. ks. Nosalewski Kazimierz.</u>
+ <u xml:id="u-113.0" who="#WładysławKamiński">S. ks. Nosalewski Kazimierz.</u>
</div>
<div xml:id="div-114">
- <u xml:id="u-114.0" who="#SksNosalewski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-114.0" who="#KazimierzNosalewski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-115">
- <u xml:id="u-115.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Olchowicz Konrad.</u>
+ <u xml:id="u-115.0" who="#WładysławKamiński">S. Olchowicz Konrad.</u>
</div>
<div xml:id="div-116">
- <u xml:id="u-116.0" who="#SOlchowicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-116.0" who="#KonradOlchowicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-117">
- <u xml:id="u-117.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Osiński Aleksander.</u>
+ <u xml:id="u-117.0" who="#WładysławKamiński">S. Osiński Aleksander.</u>
</div>
<div xml:id="div-118">
- <u xml:id="u-118.0" who="#SOsiński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-118.0" who="#AleksanderOsiński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-119">
- <u xml:id="u-119.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Pacześniak Franciszek.</u>
+ <u xml:id="u-119.0" who="#WładysławKamiński">S. Pacześniak Franciszek.</u>
</div>
<div xml:id="div-120">
- <u xml:id="u-120.0" who="#SPacześniak">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-120.0" who="#FranciszekPacześniak">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-121">
- <u xml:id="u-121.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Patek Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-121.0" who="#WładysławKamiński">S. Patek Stanisław.</u>
</div>
<div xml:id="div-122">
- <u xml:id="u-122.0" who="#SPatek">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-122.0" who="#StanisławPatek">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-123">
- <u xml:id="u-123.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Pawelec Alojzy.</u>
+ <u xml:id="u-123.0" who="#WładysławKamiński">S. Pawelec Alojzy.</u>
</div>
<div xml:id="div-124">
- <u xml:id="u-124.0" who="#SPawelec">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-124.0" who="#AlojzyPawelec">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-125">
- <u xml:id="u-125.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Prystor Aleksander.</u>
+ <u xml:id="u-125.0" who="#WładysławKamiński">S. Prystor Aleksander.</u>
</div>
<div xml:id="div-126">
- <u xml:id="u-126.0" who="#SPrystor">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-126.0" who="#AleksanderPrystor">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-127">
- <u xml:id="u-127.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Przedpełski Bolesław.</u>
+ <u xml:id="u-127.0" who="#WładysławKamiński">S. Przedpełski Bolesław.</u>
</div>
<div xml:id="div-128">
- <u xml:id="u-128.0" who="#SPrzedpełski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-128.0" who="#BolesławPrzedpełski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-129">
- <u xml:id="u-129.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Pulnarowicz Władysław.</u>
+ <u xml:id="u-129.0" who="#WładysławKamiński">S. Pulnarowicz Władysław.</u>
</div>
<div xml:id="div-130">
- <u xml:id="u-130.0" who="#SPulnarowicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-130.0" who="#WładysławPulnarowicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-131">
- <u xml:id="u-131.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Puławski Ignacy.</u>
+ <u xml:id="u-131.0" who="#WładysławKamiński">S. Puławski Ignacy.</u>
</div>
<div xml:id="div-132">
- <u xml:id="u-132.0" who="#SPuławski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-132.0" who="#IgnacyPuławski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-133">
- <u xml:id="u-133.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Radziwiłł Krzysztof.</u>
+ <u xml:id="u-133.0" who="#WładysławKamiński">S. Radziwiłł Krzysztof.</u>
</div>
<div xml:id="div-134">
- <u xml:id="u-134.0" who="#SRadziwiłł">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-134.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-135">
- <u xml:id="u-135.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Rataj Jan.</u>
+ <u xml:id="u-135.0" who="#WładysławKamiński">S. Rataj Jan.</u>
</div>
<div xml:id="div-136">
- <u xml:id="u-136.0" who="#SRataj">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-136.0" who="#JanRataj">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-137">
- <u xml:id="u-137.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Rembieliński Jan.</u>
+ <u xml:id="u-137.0" who="#WładysławKamiński">S. Rembieliński Jan.</u>
</div>
<div xml:id="div-138">
- <u xml:id="u-138.0" who="#SRembieliński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-138.0" who="#JanRembieliński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-139">
- <u xml:id="u-139.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Roman Antoni.</u>
+ <u xml:id="u-139.0" who="#WładysławKamiński">S. Roman Antoni.</u>
</div>
<div xml:id="div-140">
- <u xml:id="u-140.0" who="#SRoman">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-140.0" who="#AntoniRoman">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-141">
- <u xml:id="u-141.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Rosada Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-141.0" who="#WładysławKamiński">S. Rosada Stefan.</u>
</div>
<div xml:id="div-142">
- <u xml:id="u-142.0" who="#SRosada">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-142.0" who="#StefanRosada">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-143">
- <u xml:id="u-143.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Róg Michał.</u>
+ <u xml:id="u-143.0" who="#WładysławKamiński">S. Róg Michał.</u>
</div>
<div xml:id="div-144">
<u xml:id="u-144.0" who="#SRóg">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-145">
- <u xml:id="u-145.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Rubinsztejn Izaak.</u>
+ <u xml:id="u-145.0" who="#WładysławKamiński">S. Rubinsztejn Izaak.</u>
</div>
<div xml:id="div-146">
- <u xml:id="u-146.0" who="#SRubinsztejn">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-146.0" who="#IzaakIcekRubinsztein">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-147">
- <u xml:id="u-147.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Semkowicz Aleksander.</u>
+ <u xml:id="u-147.0" who="#WładysławKamiński">S. Semkowicz Aleksander.</u>
</div>
<div xml:id="div-148">
- <u xml:id="u-148.0" who="#SSemkowicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-148.0" who="#AleksanderSemkowicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-149">
- <u xml:id="u-149.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Siciński Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-149.0" who="#WładysławKamiński">S. Siciński Stanisław.</u>
</div>
<div xml:id="div-150">
- <u xml:id="u-150.0" who="#SSiciński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-150.0" who="#StanisławSiciński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-151">
- <u xml:id="u-151.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Skoczylas Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-151.0" who="#WładysławKamiński">S. Skoczylas Stanisław.</u>
</div>
<div xml:id="div-152">
- <u xml:id="u-152.0" who="#SSkoczylas">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-152.0" who="#StanisławSkoczylas">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-153">
- <u xml:id="u-153.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Starzyński Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-153.0" who="#WładysławKamiński">S. Starzyński Stefan.</u>
</div>
<div xml:id="div-154">
- <u xml:id="u-154.0" who="#SStarzyński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-154.0" who="#StefanStarzyński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-155">
- <u xml:id="u-155.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Stolarski Błażej.</u>
+ <u xml:id="u-155.0" who="#WładysławKamiński">S. Stolarski Błażej.</u>
</div>
<div xml:id="div-156">
- <u xml:id="u-156.0" who="#SStolarski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-156.0" who="#BłażejStolarski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-157">
- <u xml:id="u-157.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Stryjeński Władysław.</u>
+ <u xml:id="u-157.0" who="#WładysławKamiński">S. Stryjeński Władysław.</u>
</div>
<div xml:id="div-158">
- <u xml:id="u-158.0" who="#SStryjeński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-158.0" who="#WładysławStryjeński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-159">
- <u xml:id="u-159.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Sujkowska Helena.</u>
+ <u xml:id="u-159.0" who="#WładysławKamiński">S. Sujkowska Helena.</u>
</div>
<div xml:id="div-160">
- <u xml:id="u-160.0" who="#SSujkowska">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-160.0" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-161">
- <u xml:id="u-161.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Szelągowska Anna.</u>
+ <u xml:id="u-161.0" who="#WładysławKamiński">S. Szelągowska Anna.</u>
</div>
<div xml:id="div-162">
- <u xml:id="u-162.0" who="#SSzelągowska">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-162.0" who="#AnnaSzelągowska">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-163">
- <u xml:id="u-163.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Śląski Jan.</u>
+ <u xml:id="u-163.0" who="#WładysławKamiński">S. Śląski Jan.</u>
</div>
<div xml:id="div-164">
- <u xml:id="u-164.0" who="#SŚląski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-164.0" who="#JanSlaski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-165">
- <u xml:id="u-165.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Świętosławski Wojciech.</u>
+ <u xml:id="u-165.0" who="#WładysławKamiński">S. Świętosławski Wojciech.</u>
</div>
<div xml:id="div-166">
- <u xml:id="u-166.0" who="#SŚwiętosławski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-166.0" who="#WojciechŚwiętosławski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-167">
- <u xml:id="u-167.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Tomaszkiewicz Leopold.</u>
+ <u xml:id="u-167.0" who="#WładysławKamiński">S. Tomaszkiewicz Leopold.</u>
</div>
<div xml:id="div-168">
- <u xml:id="u-168.0" who="#STomaszkiewicz">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-168.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-169">
- <u xml:id="u-169.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Tworydło Mikołaj.</u>
+ <u xml:id="u-169.0" who="#WładysławKamiński">S. Tworydło Mikołaj.</u>
</div>
<div xml:id="div-170">
- <u xml:id="u-170.0" who="#STworydło">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-170.0" who="#MikołajTworydło">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-171">
- <u xml:id="u-171.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Tymoszenko Sergiusz.</u>
+ <u xml:id="u-171.0" who="#WładysławKamiński">S. Tymoszenko Sergiusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-172">
- <u xml:id="u-172.0" who="#STymoszenko">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-172.0" who="#SerhijTymoszenko">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-173">
- <u xml:id="u-173.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wambeck Maksymilian.</u>
+ <u xml:id="u-173.0" who="#WładysławKamiński">S. Wambeck Maksymilian.</u>
</div>
<div xml:id="div-174">
- <u xml:id="u-174.0" who="#SWambeck">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-174.0" who="#MaximilianMichaelWambeck">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-175">
- <u xml:id="u-175.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wasilewski Tomasz.</u>
+ <u xml:id="u-175.0" who="#WładysławKamiński">S. Wasilewski Tomasz.</u>
</div>
<div xml:id="div-176">
- <u xml:id="u-176.0" who="#SWasilewski">Ślubuję,</u>
+ <u xml:id="u-176.0" who="#TomaszWasilewski">Ślubuję,</u>
</div>
<div xml:id="div-177">
- <u xml:id="u-177.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wielowieyski Janusz.</u>
+ <u xml:id="u-177.0" who="#WładysławKamiński">S. Wielowieyski Janusz.</u>
</div>
<div xml:id="div-178">
- <u xml:id="u-178.0" who="#SWielowieyski">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-178.0" who="#JanuszWielowieyski">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-179">
- <u xml:id="u-179.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wilczyński Edmund.</u>
+ <u xml:id="u-179.0" who="#WładysławKamiński">S. Wilczyński Edmund.</u>
</div>
<div xml:id="div-180">
- <u xml:id="u-180.0" who="#SWilczyński">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-180.0" who="#EdmundWilczyński">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-181">
- <u xml:id="u-181.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wróbel Wiktor.</u>
+ <u xml:id="u-181.0" who="#WładysławKamiński">S. Wróbel Wiktor.</u>
</div>
<div xml:id="div-182">
- <u xml:id="u-182.0" who="#SWróbel">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-182.0" who="#WiktorWróbel">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-183">
- <u xml:id="u-183.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Wysocki Alfred.</u>
+ <u xml:id="u-183.0" who="#WładysławKamiński">S. Wysocki Alfred.</u>
</div>
<div xml:id="div-184">
- <u xml:id="u-184.0" who="#SWysocki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-184.0" who="#AlfredWysocki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-185">
- <u xml:id="u-185.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Zarzycki Ferdynand.</u>
+ <u xml:id="u-185.0" who="#WładysławKamiński">S. Zarzycki Ferdynand.</u>
</div>
<div xml:id="div-186">
- <u xml:id="u-186.0" who="#SZarzycki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-186.0" who="#FerdynandZarzycki">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-187">
- <u xml:id="u-187.0" who="#SekretarzsKamiński">S. ks. Zelek Roman.</u>
+ <u xml:id="u-187.0" who="#WładysławKamiński">S. ks. Zelek Roman.</u>
</div>
<div xml:id="div-188">
- <u xml:id="u-188.0" who="#SksZelek">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-188.0" who="#RomanZelek">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-189">
- <u xml:id="u-189.0" who="#SekretarzsKamiński">S. Żmigryder-Konopka Zdzisław.</u>
+ <u xml:id="u-189.0" who="#WładysławKamiński">S. Żmigryder-Konopka Zdzisław.</u>
</div>
<div xml:id="div-190">
- <u xml:id="u-190.0" who="#SŻmigryderKonopka">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-190.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-191">
- <u xml:id="u-191.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Sekretarza Fichnę o odczytanie nazwisk panów senatorów, którzy nie złożyli ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-191.0" who="#LeonWolf">Proszę Pana Sekretarza Fichnę o odczytanie nazwisk panów senatorów, którzy nie złożyli ślubowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-192">
- <u xml:id="u-192.0" who="#SekretarzsFichna">SS.: Hempel Stanisław i Kornke Rudolf.</u>
+ <u xml:id="u-192.0" who="#BolesławFichna">SS.: Hempel Stanisław i Kornke Rudolf.</u>
</div>
<div xml:id="div-193">
- <u xml:id="u-193.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Obaj nadesłali usprawiedliwienie.</u>
- <u xml:id="u-193.1" who="#PrzewodniczącysWolf">Stwierdzam, że wszyscy senatorowie obecni na posiedzeniu złożyli ślubowanie.</u>
- <u xml:id="u-193.2" who="#PrzewodniczącysWolf">Przystępujemy do wyboru Marszałka.</u>
- <u xml:id="u-193.3" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie art. 12 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-193.0" who="#LeonWolf">Obaj nadesłali usprawiedliwienie.</u>
+ <u xml:id="u-193.1" who="#LeonWolf">Stwierdzam, że wszyscy senatorowie obecni na posiedzeniu złożyli ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-193.2" who="#LeonWolf">Przystępujemy do wyboru Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-193.3" who="#LeonWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie art. 12 regulaminu.</u>
</div>
<div xml:id="div-194">
<u xml:id="u-194.0" who="#komentarz">(Czyta:)</u>
- <u xml:id="u-194.1" who="#SekretarzsKamiński">„Art. 12.</u>
- <u xml:id="u-194.2" who="#SekretarzsKamiński">1) Marszałka wybiera Senat spośród poprzednio zgłoszonych kandydatów bezwzględną większością głosów.</u>
- <u xml:id="u-194.3" who="#SekretarzsKamiński">(2) Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, następuje głosowanie powtórne, przy czym kandydat, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu, będzie wyłączony od wyboru.</u>
- <u xml:id="u-194.4" who="#SekretarzsKamiński">(3) Jeżeli i drugie głosowanie nie da wyniku, następuje trzecie, a w razie potrzeby i dalsze, przy czym przy każdym następnym głosowaniu wyłącza się tego z kandydatów, który w poprzednim uzyskał najmniejszą liczbę głosów.</u>
- <u xml:id="u-194.5" who="#SekretarzsKamiński">(4) Jeżeli kilku kandydatów uzyskało tę samą najmniejszą liczbę głosów, los rozstrzyga którego z nich wyłączy się od wyboru.</u>
- <u xml:id="u-194.6" who="#SekretarzsKamiński">(5) Jeżeli wszyscy kandydaci otrzymali równą liczbę głosów, zarządza się głosowanie ponowne; jeżeli ponowne głosowanie da ten sam wynik, los rozstrzyga którego z kandydatów wyłączy się od wyboru”.</u>
+ <u xml:id="u-194.1" who="#WładysławKamiński">„Art. 12.</u>
+ <u xml:id="u-194.2" who="#WładysławKamiński">1) Marszałka wybiera Senat spośród poprzednio zgłoszonych kandydatów bezwzględną większością głosów.</u>
+ <u xml:id="u-194.3" who="#WładysławKamiński">(2) Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, następuje głosowanie powtórne, przy czym kandydat, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu, będzie wyłączony od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-194.4" who="#WładysławKamiński">(3) Jeżeli i drugie głosowanie nie da wyniku, następuje trzecie, a w razie potrzeby i dalsze, przy czym przy każdym następnym głosowaniu wyłącza się tego z kandydatów, który w poprzednim uzyskał najmniejszą liczbę głosów.</u>
+ <u xml:id="u-194.5" who="#WładysławKamiński">(4) Jeżeli kilku kandydatów uzyskało tę samą najmniejszą liczbę głosów, los rozstrzyga którego z nich wyłączy się od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-194.6" who="#WładysławKamiński">(5) Jeżeli wszyscy kandydaci otrzymali równą liczbę głosów, zarządza się głosowanie ponowne; jeżeli ponowne głosowanie da ten sam wynik, los rozstrzyga którego z kandydatów wyłączy się od wyboru”.</u>
</div>
<div xml:id="div-195">
- <u xml:id="u-195.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Panów Senatorów o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-195.0" who="#LeonWolf">Proszę Panów Senatorów o zgłaszanie kandydatur.</u>
</div>
<div xml:id="div-196">
- <u xml:id="u-196.0" who="#SFudakowski">Senator Aleksander Prystor.</u>
+ <u xml:id="u-196.0" who="#KazimierzFudakowski">Senator Aleksander Prystor.</u>
</div>
<div xml:id="div-197">
- <u xml:id="u-197.0" who="#SDąbkowski">Senator Bogusław Miedziński.</u>
+ <u xml:id="u-197.0" who="#StefanDąbkowski">Senator Bogusław Miedziński.</u>
</div>
<div xml:id="div-198">
- <u xml:id="u-198.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Zgłoszono kandydatury pp. senatorów Aleksandra Prystora i Bogusława Miedzińskiego. Czy nikt nie zgłasza innych kandydatur? Nie słyszę zgłoszeń Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
- <u xml:id="u-198.1" who="#PrzewodniczącysWolf">Zarządzam głosowanie. Proszę Panów Sekretarzy o rozdanie kartek.</u>
- <u xml:id="u-198.2" who="#PrzewodniczącysWolf">Panowie Senatorowie zechcą na kartkach napisać nazwisko jednego spośród zgłoszonych kandydatów, a mianowicie s. Prystora lub s, Miedzińskiego.</u>
- <u xml:id="u-198.3" who="#PrzewodniczącysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie listy nazwisk senatorów, a Pana Sekretarza Fichnę o odnotowywanie nazwisk senatorów, którzy oddali głosy.</u>
+ <u xml:id="u-198.0" who="#LeonWolf">Zgłoszono kandydatury pp. senatorów Aleksandra Prystora i Bogusława Miedzińskiego. Czy nikt nie zgłasza innych kandydatur? Nie słyszę zgłoszeń Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-198.1" who="#LeonWolf">Zarządzam głosowanie. Proszę Panów Sekretarzy o rozdanie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-198.2" who="#LeonWolf">Panowie Senatorowie zechcą na kartkach napisać nazwisko jednego spośród zgłoszonych kandydatów, a mianowicie s. Prystora lub s, Miedzińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-198.3" who="#LeonWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie listy nazwisk senatorów, a Pana Sekretarza Fichnę o odnotowywanie nazwisk senatorów, którzy oddali głosy.</u>
<u xml:id="u-198.4" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
- <u xml:id="u-198.5" who="#PrzewodniczącysWolf">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Nikt więcej się nie zgłasza.</u>
- <u xml:id="u-198.6" who="#PrzewodniczącysWolf">Zamykam głosowanie.</u>
- <u xml:id="u-198.7" who="#PrzewodniczącysWolf">Zarządzam 15-minutową przerwę dla obliczenia głosów.</u>
+ <u xml:id="u-198.5" who="#LeonWolf">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Nikt więcej się nie zgłasza.</u>
+ <u xml:id="u-198.6" who="#LeonWolf">Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-198.7" who="#LeonWolf">Zarządzam 15-minutową przerwę dla obliczenia głosów.</u>
<u xml:id="u-198.8" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 17 min. 32 do godz. 17 min. 45.)</u>
- <u xml:id="u-198.9" who="#PrzewodniczącysWolf">Ogłaszam wynik wyborów: Głosowało panów senatorów 94, głosów ważnych oddano 83, bezwzględna większość wynosi. 42.</u>
- <u xml:id="u-198.10" who="#PrzewodniczącysWolf">S. Bogusław Miedziński otrzymał głosów 59...</u>
+ <u xml:id="u-198.9" who="#LeonWolf">Ogłaszam wynik wyborów: Głosowało panów senatorów 94, głosów ważnych oddano 83, bezwzględna większość wynosi. 42.</u>
+ <u xml:id="u-198.10" who="#LeonWolf">S. Bogusław Miedziński otrzymał głosów 59...</u>
<u xml:id="u-198.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-198.12" who="#PrzewodniczącysWolf">...s. Aleksander Prystor — 24. Wobec tego stwierdzam, że został wybrany na Marszałka senator Bogusław Miedziński.</u>
+ <u xml:id="u-198.12" who="#LeonWolf">...s. Aleksander Prystor — 24. Wobec tego stwierdzam, że został wybrany na Marszałka senator Bogusław Miedziński.</u>
<u xml:id="u-198.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-198.14" who="#PrzewodniczącysWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy wybór przyjmuje?</u>
+ <u xml:id="u-198.14" who="#LeonWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy wybór przyjmuje?</u>
</div>
<div xml:id="div-199">
- <u xml:id="u-199.0" who="#SMiedziński">Proszę o godzinę czasu dla udzielenia odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-199.0" who="#BogusławMiedziński">Proszę o godzinę czasu dla udzielenia odpowiedzi.</u>
</div>
<div xml:id="div-200">
- <u xml:id="u-200.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Zarządzam przerwę do godz. 18 min. 50.</u>
+ <u xml:id="u-200.0" who="#LeonWolf">Zarządzam przerwę do godz. 18 min. 50.</u>
<u xml:id="u-200.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 17 min. 50 do godz. 18 min. 55.)</u>
- <u xml:id="u-200.2" who="#PrzewodniczącysWolf">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-200.3" who="#PrzewodniczącysWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy przyjmuje wybór?</u>
+ <u xml:id="u-200.2" who="#LeonWolf">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-200.3" who="#LeonWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy przyjmuje wybór?</u>
</div>
<div xml:id="div-201">
- <u xml:id="u-201.0" who="#SMiedziński">Przyjmuję.</u>
+ <u xml:id="u-201.0" who="#BogusławMiedziński">Przyjmuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-202">
- <u xml:id="u-202.0" who="#PrzewodniczącysWolf">Wobec tego proszę Pana Marszałka o objęcie przewodnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-202.0" who="#LeonWolf">Wobec tego proszę Pana Marszałka o objęcie przewodnictwa.</u>
<u xml:id="u-202.1" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo, powitany przez Izbą hucznymi oklaskami.)</u>
</div>
<div xml:id="div-203">
- <u xml:id="u-203.0" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Dziękując za okazane mi zaufanie, winien jestem wytłumaczyć, dlaczego tak zaszczytnego wyboru nie przyjąłem natychmiast. Już dwaj z kolei moi znakomici poprzednicy na tym stanowisku pp. Marszałkowie Władysław Raczkiewicz i Aleksander Prystor — stworzyli tradycję akceptacji Pana Prezydenta Rzeczypospolitej na pełnienie funkcji marszałka Izby senackiej. Zaś ś. p. Stanisław Car, jeden z twórców nowej Konstytucji, przyjmując wybór pierwszego w nowym ustroju marszałka Izby sejmowej, stwierdził, iż tradycja ta jest w ramach nowej Konstytucji nie aktem kurtuazji, lecz obowiązkiem z prawa wynikającym. Jest to i moim najgłębszym przekonaniem. Opieram się w nim nie tylko na art. 2 i 3 ustawy konstytucyjnej, stanowiących, że w osobie Prezydenta Rzeczypospolitej skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa, że organami Państwa, pozostającymi pod Jego zwierzchnictwem, są Izby ustawodawcze; przywiązuję szczególną wagę do art. 11, który mówi: „Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie, harmonizuje działania naczelnych organów państwowych”. Z tego mianowicie prawa i obowiązku Prezydenta Rzeczypospolitej wynika jako nieodparta konsekwencja zapewnienie Prezydentowi Rzeczypospolitej wpływu na obsadę i tych stanowisk w rzędzie „naczelnych organów państwowych”, które wyłaniane są z wyboru. I dlatego, Wysoka Izbo, ceniąc sobie niezmiernie Jej zaufanie, które wyniosło mnie na to stanowisko, nie uważałbym za możliwe przyjąć je, gdyby poskąpione mi było zapewnienie, że osoba moja nie będzie przeszkodą w harmonijnym współdziałaniu naczelnych organów państwowych, nad którym pieczę ustawa konstytucyjna powierzyła Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-203.1" who="#Marszałek">Zechce Wysoka Izba przyjąć zapewnienie, ż? jeśli zatrzymuję Jej uwagę tak długo nad tą sprawą — to nie dlatego, abym wiązał nadmierną wagę z taką czy inną rolą mojej osoby w służbie publicznej, ale dlatego jedynie, że konsekwentne i głębokie wprowadzenie w życie naszego nowego ustroju państwowego uważam za rzecz istotną i doniosłą. Jedną zaś z najgłębszych zmian, jakie wprowadza ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. w porównaniu z Konstytucją poprzednią — jedną z tych reform, do których największą wagę przywiązywał Józef Piłsudski — jest nie tylko wzmocnienie, lecz przede wszystkim wyodrębnienia władzy Głowy Państwa.</u>
- <u xml:id="u-203.2" who="#Marszałek">W ustroju poprzednim Prezydent Rzeczypospolitej postawiony był jako część władzy wykonawczej i — co gorsza — z tą władzą utożsamiany. Nowy ustrój konstytucyjny czyni Prezydenta Rzeczypospolitej władzą nadrzędną; słoi On zarówno nad rządem jak i nad wszystkimi innymi organami Państwa. I dzięki temu Je go prawo zwierzchnictwa nie narusza w niczym stosunku wzajemnego tych władz. Pozwala im funkcje sobie przypisane pełnić bez wzajemnej podejrzliwości z pełnym dla siebie szacunkiem i pełną również od siebie wzajemnie niezależnością.</u>
- <u xml:id="u-203.3" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, którego przed chwilą w skupieniu i powadze wysłuchaliśmy, wskazało nam wysoką historyczną doniosłość chwili obecnej; wskazało nam — śmiem tak rozumieć — instrukcyjny charakter zdarzeń, które Naród nasz ostatnio przeżywał; wskazało nam, jaka jest potęga zjednoczonej i zorganizowanej woli Narodu, gdy na jego czele stoją ludzie, którzy potrafią tę potężną siłę, siłę idealną przekuć na stalowy młot realnej decyzji. Sądzę, iż dam wyraz przekonaniu tej Izby, gdy zapewnię Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że słowa Jego zrozumieliśmy i dobrze wyryły się w naszej pamięci; gdy zapewnię Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza, że zbrojne ramię Rzeczypospolitej jest i zawsze będzie źrenicą naszego oka...</u>
+ <u xml:id="u-203.0" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Dziękując za okazane mi zaufanie, winien jestem wytłumaczyć, dlaczego tak zaszczytnego wyboru nie przyjąłem natychmiast. Już dwaj z kolei moi znakomici poprzednicy na tym stanowisku pp. Marszałkowie Władysław Raczkiewicz i Aleksander Prystor — stworzyli tradycję akceptacji Pana Prezydenta Rzeczypospolitej na pełnienie funkcji marszałka Izby senackiej. Zaś ś. p. Stanisław Car, jeden z twórców nowej Konstytucji, przyjmując wybór pierwszego w nowym ustroju marszałka Izby sejmowej, stwierdził, iż tradycja ta jest w ramach nowej Konstytucji nie aktem kurtuazji, lecz obowiązkiem z prawa wynikającym. Jest to i moim najgłębszym przekonaniem. Opieram się w nim nie tylko na art. 2 i 3 ustawy konstytucyjnej, stanowiących, że w osobie Prezydenta Rzeczypospolitej skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa, że organami Państwa, pozostającymi pod Jego zwierzchnictwem, są Izby ustawodawcze; przywiązuję szczególną wagę do art. 11, który mówi: „Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie, harmonizuje działania naczelnych organów państwowych”. Z tego mianowicie prawa i obowiązku Prezydenta Rzeczypospolitej wynika jako nieodparta konsekwencja zapewnienie Prezydentowi Rzeczypospolitej wpływu na obsadę i tych stanowisk w rzędzie „naczelnych organów państwowych”, które wyłaniane są z wyboru. I dlatego, Wysoka Izbo, ceniąc sobie niezmiernie Jej zaufanie, które wyniosło mnie na to stanowisko, nie uważałbym za możliwe przyjąć je, gdyby poskąpione mi było zapewnienie, że osoba moja nie będzie przeszkodą w harmonijnym współdziałaniu naczelnych organów państwowych, nad którym pieczę ustawa konstytucyjna powierzyła Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-203.1" who="#BogusławMiedziński">Zechce Wysoka Izba przyjąć zapewnienie, ż? jeśli zatrzymuję Jej uwagę tak długo nad tą sprawą — to nie dlatego, abym wiązał nadmierną wagę z taką czy inną rolą mojej osoby w służbie publicznej, ale dlatego jedynie, że konsekwentne i głębokie wprowadzenie w życie naszego nowego ustroju państwowego uważam za rzecz istotną i doniosłą. Jedną zaś z najgłębszych zmian, jakie wprowadza ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. w porównaniu z Konstytucją poprzednią — jedną z tych reform, do których największą wagę przywiązywał Józef Piłsudski — jest nie tylko wzmocnienie, lecz przede wszystkim wyodrębnienia władzy Głowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-203.2" who="#BogusławMiedziński">W ustroju poprzednim Prezydent Rzeczypospolitej postawiony był jako część władzy wykonawczej i — co gorsza — z tą władzą utożsamiany. Nowy ustrój konstytucyjny czyni Prezydenta Rzeczypospolitej władzą nadrzędną; słoi On zarówno nad rządem jak i nad wszystkimi innymi organami Państwa. I dzięki temu Je go prawo zwierzchnictwa nie narusza w niczym stosunku wzajemnego tych władz. Pozwala im funkcje sobie przypisane pełnić bez wzajemnej podejrzliwości z pełnym dla siebie szacunkiem i pełną również od siebie wzajemnie niezależnością.</u>
+ <u xml:id="u-203.3" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, którego przed chwilą w skupieniu i powadze wysłuchaliśmy, wskazało nam wysoką historyczną doniosłość chwili obecnej; wskazało nam — śmiem tak rozumieć — instrukcyjny charakter zdarzeń, które Naród nasz ostatnio przeżywał; wskazało nam, jaka jest potęga zjednoczonej i zorganizowanej woli Narodu, gdy na jego czele stoją ludzie, którzy potrafią tę potężną siłę, siłę idealną przekuć na stalowy młot realnej decyzji. Sądzę, iż dam wyraz przekonaniu tej Izby, gdy zapewnię Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że słowa Jego zrozumieliśmy i dobrze wyryły się w naszej pamięci; gdy zapewnię Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza, że zbrojne ramię Rzeczypospolitej jest i zawsze będzie źrenicą naszego oka...</u>
<u xml:id="u-203.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-203.5" who="#Marszałek">i tętnem naszego serca, najtroskliwszą myślą naszego mózgu.</u>
- <u xml:id="u-203.6" who="#Marszałek">Będziemy się starali w zwyczajnych pracach naszych nie zawieść ani zaufania Narodu, ani wyrażonych przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej oczekiwań. Rzetelnie i sumiennie weźmiemy też na warsztat naszych prac zagadnienie specjalnie nam poruczone — reformę ordynacji wyborczej.</u>
- <u xml:id="u-203.7" who="#Marszałek">Sądzę też, że nie rozminę się z sentymentami Wysokiej Izby, gdy wyrażę mą głęboką radość, że dane mi było przyjąć przewodnictwo prac Izby senackiej z rąk senatora Wolfa, jako przedstawiciela tych ziem odwiecznie polskich, których synowie — mówiąc słowami orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej — „swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy”; gdy wyrażę w imieniu Wysokiej Izby hołd zarówno im jak i tym żołnierzom Rzeczypospolitej...</u>
+ <u xml:id="u-203.5" who="#BogusławMiedziński">i tętnem naszego serca, najtroskliwszą myślą naszego mózgu.</u>
+ <u xml:id="u-203.6" who="#BogusławMiedziński">Będziemy się starali w zwyczajnych pracach naszych nie zawieść ani zaufania Narodu, ani wyrażonych przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej oczekiwań. Rzetelnie i sumiennie weźmiemy też na warsztat naszych prac zagadnienie specjalnie nam poruczone — reformę ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-203.7" who="#BogusławMiedziński">Sądzę też, że nie rozminę się z sentymentami Wysokiej Izby, gdy wyrażę mą głęboką radość, że dane mi było przyjąć przewodnictwo prac Izby senackiej z rąk senatora Wolfa, jako przedstawiciela tych ziem odwiecznie polskich, których synowie — mówiąc słowami orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej — „swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy”; gdy wyrażę w imieniu Wysokiej Izby hołd zarówno im jak i tym żołnierzom Rzeczypospolitej...</u>
<u xml:id="u-203.8" who="#komentarz">(Wszyscy obecni na sali wstają)</u>
- <u xml:id="u-203.9" who="#Marszałek">... którzy akt zjednoczenia ziem polskich przypieczętowali czerwoną i gorącą pieczęcią krwi.</u>
+ <u xml:id="u-203.9" who="#BogusławMiedziński">... którzy akt zjednoczenia ziem polskich przypieczętowali czerwoną i gorącą pieczęcią krwi.</u>
<u xml:id="u-203.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-203.11" who="#Marszałek">Obecnie przystępujemy do wyboru wicemarszałków i sekretarzy.</u>
- <u xml:id="u-203.12" who="#Marszałek">Zgodnie z art. 15 regulaminu Senat wybiera trzech wicemarszałków i sześciu sekretarzy.</u>
- <u xml:id="u-203.13" who="#Marszałek">Sposób wyboru normują art. 16 i 21 regulaminu.</u>
- <u xml:id="u-203.14" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o ich odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-203.11" who="#BogusławMiedziński">Obecnie przystępujemy do wyboru wicemarszałków i sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-203.12" who="#BogusławMiedziński">Zgodnie z art. 15 regulaminu Senat wybiera trzech wicemarszałków i sześciu sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-203.13" who="#BogusławMiedziński">Sposób wyboru normują art. 16 i 21 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-203.14" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o ich odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-204">
<u xml:id="u-204.0" who="#komentarz">(Czyta:)</u>
- <u xml:id="u-204.1" who="#SekretarzsKamiński">„Art. 16.</u>
- <u xml:id="u-204.2" who="#SekretarzsKamiński">(1) Wicemarszałków i sekretarzy wybiera Senat spośród uprzednio zgłoszonych kandydatów, (2) Za wybranych w pierwszym głosowaniu uważa się kandydatów, którzy otrzymali głosy większości głosujących.</u>
- <u xml:id="u-204.3" who="#SekretarzsKamiński">(3) Jeżeli pierwsze głosowanie nie da wyniku albo da wynik częściowy, następuje głosowanie ściślejsze, przy czym skreśla się z listy kandydatów osoby, które w pierwszym głosowaniu otrzymały najmniejszą liczbę głosów, w ten sposób, aby liczba kandydatów była nie większa od podwójnej liczby nieobsadzonych stanowisk.</u>
- <u xml:id="u-204.4" who="#SekretarzsKamiński">(4) Głosowanie ściślejsze jest ostateczne; za wybranych w głosowaniu ściślejszym uważa się kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów; w razie równości rozstrzyga los, wyciągnięty przez Marszałka.</u>
- <u xml:id="u-204.5" who="#SekretarzsKamiński">Art. 21.</u>
- <u xml:id="u-204.6" who="#SekretarzsKamiński">(1) Wybory do organów Senatu odbywają się bez rozprawy.</u>
- <u xml:id="u-204.7" who="#SekretarzsKamiński">(2) Głosowanie odbywa się przez składanie kart.</u>
- <u xml:id="u-204.8" who="#SekretarzsKamiński">(3) Przy składaniu kart może być zarządzone wywoływanie senatorów z listy.</u>
- <u xml:id="u-204.9" who="#SekretarzsKamiński">(4) Karta do głosowania ma zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ile stanowisk jest do obsadzenia.</u>
- <u xml:id="u-204.10" who="#SekretarzsKamiński">(5) Przy obliczaniu wyniku głosowania nie bierze się w rachubę kart, wypełnionych niezgodnie z przepisem ustępu poprzedzającego.</u>
- <u xml:id="u-204.11" who="#SekretarzsKamiński">(6) Głosowanie się nie odbędzie, jeżeli liczba zgłoszonych kandydatów odpowiada liczbie stanowisk, które mają być obsadzone”.</u>
+ <u xml:id="u-204.1" who="#WładysławKamiński">„Art. 16.</u>
+ <u xml:id="u-204.2" who="#WładysławKamiński">(1) Wicemarszałków i sekretarzy wybiera Senat spośród uprzednio zgłoszonych kandydatów, (2) Za wybranych w pierwszym głosowaniu uważa się kandydatów, którzy otrzymali głosy większości głosujących.</u>
+ <u xml:id="u-204.3" who="#WładysławKamiński">(3) Jeżeli pierwsze głosowanie nie da wyniku albo da wynik częściowy, następuje głosowanie ściślejsze, przy czym skreśla się z listy kandydatów osoby, które w pierwszym głosowaniu otrzymały najmniejszą liczbę głosów, w ten sposób, aby liczba kandydatów była nie większa od podwójnej liczby nieobsadzonych stanowisk.</u>
+ <u xml:id="u-204.4" who="#WładysławKamiński">(4) Głosowanie ściślejsze jest ostateczne; za wybranych w głosowaniu ściślejszym uważa się kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów; w razie równości rozstrzyga los, wyciągnięty przez Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-204.5" who="#WładysławKamiński">Art. 21.</u>
+ <u xml:id="u-204.6" who="#WładysławKamiński">(1) Wybory do organów Senatu odbywają się bez rozprawy.</u>
+ <u xml:id="u-204.7" who="#WładysławKamiński">(2) Głosowanie odbywa się przez składanie kart.</u>
+ <u xml:id="u-204.8" who="#WładysławKamiński">(3) Przy składaniu kart może być zarządzone wywoływanie senatorów z listy.</u>
+ <u xml:id="u-204.9" who="#WładysławKamiński">(4) Karta do głosowania ma zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ile stanowisk jest do obsadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-204.10" who="#WładysławKamiński">(5) Przy obliczaniu wyniku głosowania nie bierze się w rachubę kart, wypełnionych niezgodnie z przepisem ustępu poprzedzającego.</u>
+ <u xml:id="u-204.11" who="#WładysławKamiński">(6) Głosowanie się nie odbędzie, jeżeli liczba zgłoszonych kandydatów odpowiada liczbie stanowisk, które mają być obsadzone”.</u>
</div>
<div xml:id="div-205">
- <u xml:id="u-205.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do wyboru wicemarszałków.</u>
+ <u xml:id="u-205.0" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do wyboru wicemarszałków.</u>
</div>
<div xml:id="div-206">
- <u xml:id="u-206.0" who="#STomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
+ <u xml:id="u-206.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-207">
- <u xml:id="u-207.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-207.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-208">
- <u xml:id="u-208.0" who="#STomaszkiewicz">Zgłaszam kandydatów na wicemarszałków: s. Dąbkowski Stefan, s. Pawelec Alojzy i s. Stolarski Błażej.</u>
+ <u xml:id="u-208.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Zgłaszam kandydatów na wicemarszałków: s. Dąbkowski Stefan, s. Pawelec Alojzy i s. Stolarski Błażej.</u>
</div>
<div xml:id="div-209">
- <u xml:id="u-209.0" who="#Marszałek">Czy ktoś z Panów zgłasza dalsze kandydatury? Innych kandydatur nie słyszę. Zamykam zgłaszanie kandydatur.</u>
- <u xml:id="u-209.1" who="#Marszałek">Ponieważ ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk wicemarszałków, przeto zgodnie z art. 21 ust. (6) regulaminu stwierdzam, że wicemarszałkami wybrani zostali senatorowie: Dąbkowski Stefan, Pawelec Alojzy i Stolarski Błażej.</u>
- <u xml:id="u-209.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do wyboru sekretarzy. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-209.0" who="#BogusławMiedziński">Czy ktoś z Panów zgłasza dalsze kandydatury? Innych kandydatur nie słyszę. Zamykam zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-209.1" who="#BogusławMiedziński">Ponieważ ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk wicemarszałków, przeto zgodnie z art. 21 ust. (6) regulaminu stwierdzam, że wicemarszałkami wybrani zostali senatorowie: Dąbkowski Stefan, Pawelec Alojzy i Stolarski Błażej.</u>
+ <u xml:id="u-209.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do wyboru sekretarzy. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
</div>
<div xml:id="div-210">
- <u xml:id="u-210.0" who="#STomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
+ <u xml:id="u-210.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-211">
- <u xml:id="u-211.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-211.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-212">
- <u xml:id="u-212.0" who="#STomaszkiewicz">Zgłaszam na sekretarzy Senatu kandydatury ss. Katelbacha Tadeusza, Radziwiłła Krzysztofa, Rosady Stefana, Bruskiego Dawida i Wielowieyskiego Janusza.</u>
+ <u xml:id="u-212.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Zgłaszam na sekretarzy Senatu kandydatury ss. Katelbacha Tadeusza, Radziwiłła Krzysztofa, Rosady Stefana, Bruskiego Dawida i Wielowieyskiego Janusza.</u>
</div>
<div xml:id="div-213">
- <u xml:id="u-213.0" who="#STworydło">Proszę o głos.</u>
+ <u xml:id="u-213.0" who="#MikołajTworydło">Proszę o głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-214">
- <u xml:id="u-214.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tworydło.</u>
+ <u xml:id="u-214.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Tworydło.</u>
</div>
<div xml:id="div-215">
- <u xml:id="u-215.0" who="#STworydło">Zgłaszam jeszcze na sekretarza kandydaturę s. Mikołaja Malickiego.</u>
+ <u xml:id="u-215.0" who="#MikołajTworydło">Zgłaszam jeszcze na sekretarza kandydaturę s. Mikołaja Malickiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-216">
- <u xml:id="u-216.0" who="#Marszałek">Czy są jeszcze inne kandydatury? Nie. Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
- <u xml:id="u-216.1" who="#Marszałek">Wobec tego, że ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk sekretarzy, głosowanie jest zbędne.</u>
- <u xml:id="u-216.2" who="#Marszałek">Na sekretarzy zostali wybrani ss.: Katelbach Tadeusz, Radziwiłł Krzysztof, Rosada Stefan, Bruski Dawid, Wielowieyski Janusz i Malicki Mikołaj.</u>
- <u xml:id="u-216.3" who="#Marszałek">W dalszym ciągu na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia mamy wybór Komisji Regulaminowej.</u>
- <u xml:id="u-216.4" who="#Marszałek">Proponuję Wysokiej Izbie wybór 12 członków Komisji Regulaminowej, a mianowicie ss.: Dąbkowskiego Stefana, Dobaczewskiego Eugeniusza, Fichny Bolesława, Galicy Andrzeja, Katelbacha Tadeusza, Koca Adama, Lechnickiego Felicjana, Puławskiego Ignacego, Róga Michała, Tomaszkiewicza Leopolda, Wielowieyskiego Janusza i Zarzyckiego Ferdynanda.</u>
- <u xml:id="u-216.5" who="#Marszałek">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba listę tę przyjęła. Sprzeciwu nie słyszę, uważam listę przed chwilą odczytanych kandydatów do Komisji Regulaminowej za przyjętą i skład jej za ustalony.</u>
- <u xml:id="u-216.6" who="#Marszałek">Komisję Regulaminową zwołuję na jutro na godzinę 11 przed południem. Co do sali Panowie Senatorowie porozumieją się z Biurem Senatu.</u>
- <u xml:id="u-216.7" who="#Marszałek">Porządek dzienny posiedzenia jest w ten sposób wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-216.8" who="#Marszałek">Posiedzenie plenarne w dniu jutrzejszym zwołuję na godzinę 17 z porządkiem dziennym: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej.</u>
- <u xml:id="u-216.9" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-216.0" who="#BogusławMiedziński">Czy są jeszcze inne kandydatury? Nie. Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-216.1" who="#BogusławMiedziński">Wobec tego, że ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk sekretarzy, głosowanie jest zbędne.</u>
+ <u xml:id="u-216.2" who="#BogusławMiedziński">Na sekretarzy zostali wybrani ss.: Katelbach Tadeusz, Radziwiłł Krzysztof, Rosada Stefan, Bruski Dawid, Wielowieyski Janusz i Malicki Mikołaj.</u>
+ <u xml:id="u-216.3" who="#BogusławMiedziński">W dalszym ciągu na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia mamy wybór Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-216.4" who="#BogusławMiedziński">Proponuję Wysokiej Izbie wybór 12 członków Komisji Regulaminowej, a mianowicie ss.: Dąbkowskiego Stefana, Dobaczewskiego Eugeniusza, Fichny Bolesława, Galicy Andrzeja, Katelbacha Tadeusza, Koca Adama, Lechnickiego Felicjana, Puławskiego Ignacego, Róga Michała, Tomaszkiewicza Leopolda, Wielowieyskiego Janusza i Zarzyckiego Ferdynanda.</u>
+ <u xml:id="u-216.5" who="#BogusławMiedziński">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba listę tę przyjęła. Sprzeciwu nie słyszę, uważam listę przed chwilą odczytanych kandydatów do Komisji Regulaminowej za przyjętą i skład jej za ustalony.</u>
+ <u xml:id="u-216.6" who="#BogusławMiedziński">Komisję Regulaminową zwołuję na jutro na godzinę 11 przed południem. Co do sali Panowie Senatorowie porozumieją się z Biurem Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-216.7" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny posiedzenia jest w ten sposób wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-216.8" who="#BogusławMiedziński">Posiedzenie plenarne w dniu jutrzejszym zwołuję na godzinę 17 z porządkiem dziennym: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-216.9" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
index 6a64010..6b7b284 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00002-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00002-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>2 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">2</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1938-11-29</date>
@@ -23,21 +23,60 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFichna" role="speaker">
- <persName>S. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKornke" role="speaker">
- <persName>S. Kornke</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsKatelbach" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławFichna" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Fichna</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Fichna</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="RudolfKornke" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Rudolf</forename>
+ <surname>Kornke</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Rudolf_Kornke</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
index 33d3039..c51cc1a 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
@@ -1,49 +1,49 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha Malickiego. Protokół i lisie mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 1 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Od P. Marszałka Sejmu otrzymałem w dniu dzisiejszym pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 28 listopada rb. wyborze Prezydium Sejmu w składzie następującym: Marszałek — Wacław Makowski; Wicemarszałkowie: Wacław Długosz, inż. Jan Henryk Jedynak, Wasyl Mudryj, dr Leon Surzyński, Zygmunt Wenda; sekretarze: Józef Frąckiewicz, dr Zdzisław Matraś, Mieczysław Orlański, Stefan Skrypnyk, Wojciech Sosiński, Marian Wadowski, Tadeusz Żenczykowski, Witold Żyborski.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Do ślubowania zgłosił się s Kornke. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha Malickiego. Protokół i lisie mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 1 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Od P. Marszałka Sejmu otrzymałem w dniu dzisiejszym pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 28 listopada rb. wyborze Prezydium Sejmu w składzie następującym: Marszałek — Wacław Makowski; Wicemarszałkowie: Wacław Długosz, inż. Jan Henryk Jedynak, Wasyl Mudryj, dr Leon Surzyński, Zygmunt Wenda; sekretarze: Józef Frąckiewicz, dr Zdzisław Matraś, Mieczysław Orlański, Stefan Skrypnyk, Wojciech Sosiński, Marian Wadowski, Tadeusz Żenczykowski, Witold Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Do ślubowania zgłosił się s Kornke. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SekretarzsKatelbach">„Świadom wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#TadeuszKatelbach">„Świadom wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie”.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SKornke">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#RudolfKornke">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Stwierdzam dokonanie ślubowania przez s. Kornkego.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o zmianach w Tymczasowym Regulaminie Senatu.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BogusławMiedziński">Stwierdzam dokonanie ślubowania przez s. Kornkego.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o zmianach w Tymczasowym Regulaminie Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Fichna.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Tak się dziwnie złożyło, że niedługo upłynie 20 lat, gdy z tego miejsca, w tej samej sali w pierwszym Sejmie — Sejmie Ustawodawczym, zwołanym przez Wielkiego Marszałka, po raz pierwszy przemawiałem. Jestem szczęśliwy, że w zmienionych coprawda warunkach, i to bardzo zmienionych, znów przemawiam z tego samego miejsca tu, w Senacie.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#SFichna">W imieniu Komisji Regulaminowej zreferuję poprawki, uchwalone przez tę komisję do obowiązującego regulaminu Senatu.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#SFichna">Komisja Regulaminowa stanęła na stanowisku, iż dotychczasowy regulamin zdał egzamin, wytrzymał próbę życia, że jeżeli mogą powstać zastrzeżenia, względnie będzie mowa o głębszych zmianach tego regulaminu, to w niedalekiej przyszłości będzie można przeprowadzić na ten temat poważną dyskusję.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#SFichna">Dzisiaj przychodzimy tylko z 2 poprawkami: jedna do art. 4, druga zaś do art. 33. Jeżeli chodzi o poprawkę do art. 4, to Komisja Regulaminowa wychodziła z następującego założenia. Istniał dotychczas w naszych ciałach ustawodawczych piękny zwyczaj, który zamienił się dziś w tradycję: senator wybrany na marszałka Senatu, zanim wyraził swoją zgodę na objęcie tej wysokiej : zaszczytnej funkcji, zwracał się do Pana prezydenta Rzeczypospolitej, do Głowy Państwa i pytał, czy nie ma co do jego osoby zastrzeżeń. Z chwilą, kiedy otrzymał zapewnienie, że tych zastrzeżeń nie ma. wracał do Wysokiej Izby i oświadczał, że mandat przyjmuje. Ten zwyczaj ma obecnie znaleźć swój wyraz w regulaminie. Chcemy, aby na przyszłość już to było prawo pisane i dlatego też proponujemy do art. 4 następującą poprawkę która będzie w tymże artykule ustępem drugim: „Senator wybrany na Marszałka Senatu uda się bezzwłocznie do Prezydenta Rzeczypospolitej w celu uzyskania zgody na przyjęcie wyboru, po czym złoży Senatowi stosowne oświadczenie”.</u>
- <u xml:id="u-5.4" who="#SFichna">W związku z tym ulega pewnej bardzo niewielkiej przeróbce dotychczasowy ustęp drugi, który będzie ustępem trzecim i będzie brzmiał jak następuje: „Przewodniczący po przyjęciu wyboru przez Marszałka Senatu złoży w jego ręce przewodnictwo i następnie Senat wybierze wicemarszałków i sekretarzy”. Tak więc ma brzmieć obecnie, zgodnie z wnioskiem Komisji Regulaminowej, art. 4 regulaminu.</u>
- <u xml:id="u-5.5" who="#SFichna">Druga poprawka odnosi się do art. 33. Mówi ten artykuł o wnioskach i interpelacjach. Jeżeli chodzi o interpelacje, to brzmienie art. 38 pozostaje bez zmiany. Jeżeli zaś chodzi o wnioski, proponujemy zmianę, dlatego że w dziedzinie wniosków panowała dotychczas duża dowolność. Poza uprawnieniami Marszałka, wypływającymi z przepisów art. 11, 34, 35, żadnych innych hamulców regulamin absolutnie nie przewidywał, a konfrontacja z życiem i właściwymi zadaniami Senatu nakazuje, by pochopności w tej dziedzinie rozumną położyć tamę. Grozi poprostu tego rodzaju niebezpieczeństwo, że Senat może być zalany wnioskami i oczywista, że z tego tylko wynikałaby szkoda dla powagi Senatu ponieważ szereg wniosków mógłby światła dziennego absolutnie nie ujrzeć. Aby więc wrócić do starej praktyki, która w tym wypadku okazała się lepsza, proponujemy, aby wnioski, które wpłyną do laski marszałkowskiej, opatrzone były co najmniej 10 podpisami senatorów.</u>
- <u xml:id="u-5.6" who="#SFichna">I dlatego też poprawka nasza do art. 33 brzmi: „Senatorowie mogą składać wnioski i interpelacje. Wnioski mogą być przyjęte do laski marszałkowskiej, jeżeli są poparte podpisami co najmniej 10 senatorów”.</u>
- <u xml:id="u-5.7" who="#SFichna">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie proponowanych poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#BolesławFichna">Wysoka Izbo! Tak się dziwnie złożyło, że niedługo upłynie 20 lat, gdy z tego miejsca, w tej samej sali w pierwszym Sejmie — Sejmie Ustawodawczym, zwołanym przez Wielkiego Marszałka, po raz pierwszy przemawiałem. Jestem szczęśliwy, że w zmienionych coprawda warunkach, i to bardzo zmienionych, znów przemawiam z tego samego miejsca tu, w Senacie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#BolesławFichna">W imieniu Komisji Regulaminowej zreferuję poprawki, uchwalone przez tę komisję do obowiązującego regulaminu Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#BolesławFichna">Komisja Regulaminowa stanęła na stanowisku, iż dotychczasowy regulamin zdał egzamin, wytrzymał próbę życia, że jeżeli mogą powstać zastrzeżenia, względnie będzie mowa o głębszych zmianach tego regulaminu, to w niedalekiej przyszłości będzie można przeprowadzić na ten temat poważną dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#BolesławFichna">Dzisiaj przychodzimy tylko z 2 poprawkami: jedna do art. 4, druga zaś do art. 33. Jeżeli chodzi o poprawkę do art. 4, to Komisja Regulaminowa wychodziła z następującego założenia. Istniał dotychczas w naszych ciałach ustawodawczych piękny zwyczaj, który zamienił się dziś w tradycję: senator wybrany na marszałka Senatu, zanim wyraził swoją zgodę na objęcie tej wysokiej : zaszczytnej funkcji, zwracał się do Pana prezydenta Rzeczypospolitej, do Głowy Państwa i pytał, czy nie ma co do jego osoby zastrzeżeń. Z chwilą, kiedy otrzymał zapewnienie, że tych zastrzeżeń nie ma. wracał do Wysokiej Izby i oświadczał, że mandat przyjmuje. Ten zwyczaj ma obecnie znaleźć swój wyraz w regulaminie. Chcemy, aby na przyszłość już to było prawo pisane i dlatego też proponujemy do art. 4 następującą poprawkę która będzie w tymże artykule ustępem drugim: „Senator wybrany na Marszałka Senatu uda się bezzwłocznie do Prezydenta Rzeczypospolitej w celu uzyskania zgody na przyjęcie wyboru, po czym złoży Senatowi stosowne oświadczenie”.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#BolesławFichna">W związku z tym ulega pewnej bardzo niewielkiej przeróbce dotychczasowy ustęp drugi, który będzie ustępem trzecim i będzie brzmiał jak następuje: „Przewodniczący po przyjęciu wyboru przez Marszałka Senatu złoży w jego ręce przewodnictwo i następnie Senat wybierze wicemarszałków i sekretarzy”. Tak więc ma brzmieć obecnie, zgodnie z wnioskiem Komisji Regulaminowej, art. 4 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#BolesławFichna">Druga poprawka odnosi się do art. 33. Mówi ten artykuł o wnioskach i interpelacjach. Jeżeli chodzi o interpelacje, to brzmienie art. 38 pozostaje bez zmiany. Jeżeli zaś chodzi o wnioski, proponujemy zmianę, dlatego że w dziedzinie wniosków panowała dotychczas duża dowolność. Poza uprawnieniami Marszałka, wypływającymi z przepisów art. 11, 34, 35, żadnych innych hamulców regulamin absolutnie nie przewidywał, a konfrontacja z życiem i właściwymi zadaniami Senatu nakazuje, by pochopności w tej dziedzinie rozumną położyć tamę. Grozi poprostu tego rodzaju niebezpieczeństwo, że Senat może być zalany wnioskami i oczywista, że z tego tylko wynikałaby szkoda dla powagi Senatu ponieważ szereg wniosków mógłby światła dziennego absolutnie nie ujrzeć. Aby więc wrócić do starej praktyki, która w tym wypadku okazała się lepsza, proponujemy, aby wnioski, które wpłyną do laski marszałkowskiej, opatrzone były co najmniej 10 podpisami senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#BolesławFichna">I dlatego też poprawka nasza do art. 33 brzmi: „Senatorowie mogą składać wnioski i interpelacje. Wnioski mogą być przyjęte do laski marszałkowskiej, jeżeli są poparte podpisami co najmniej 10 senatorów”.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#BolesławFichna">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie proponowanych poprawek.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#Marszałek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam poprawki Komisji Regulaminowej pod głosowanie łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#BogusławMiedziński">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam poprawki Komisji Regulaminowej pod głosowanie łącznie.</u>
<u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(S. Prystor: Proszę podzielić.)</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#Marszałek">Wobec tego będziemy głosowali odrębnie. Najpierw poddam pod głosowanie poprawkę do art. 4, którą Panowie Senatorowie mają w druku, a następnie poprawkę do art. 33.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem poprawki do art. 4 według wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Poprawka została przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#Marszałek">Obecnie poddaję pod głosowanie poprawkę do art. 33. Kto jest za przyjęciem tej poprawki według wniosku komisji, zechce wstać. Większość. Poprawka jest przyjęta. Tym samym sprawozdanie Komisji Regulaminowej w całości uważam za przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Na tym się wyczerpuje porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia, jak również wyczerpany jest zakres prac przepisany dla sesji nadzwyczajnej przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. O fakcie wyczerpania zakresu prac sesji nadzwyczajnej zdam niezwłocznie sprawozdanie Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#Marszałek">Posiedzenie zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#BogusławMiedziński">Wobec tego będziemy głosowali odrębnie. Najpierw poddam pod głosowanie poprawkę do art. 4, którą Panowie Senatorowie mają w druku, a następnie poprawkę do art. 33.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem poprawki do art. 4 według wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#BogusławMiedziński">Obecnie poddaję pod głosowanie poprawkę do art. 33. Kto jest za przyjęciem tej poprawki według wniosku komisji, zechce wstać. Większość. Poprawka jest przyjęta. Tym samym sprawozdanie Komisji Regulaminowej w całości uważam za przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Na tym się wyczerpuje porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia, jak również wyczerpany jest zakres prac przepisany dla sesji nadzwyczajnej przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. O fakcie wyczerpania zakresu prac sesji nadzwyczajnej zdam niezwłocznie sprawozdanie Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#BogusławMiedziński">Posiedzenie zamykam.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
index a7eea8d..67c5112 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00003-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00003-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>3 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">3</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1938-12-13</date>
@@ -23,45 +23,139 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski" role="speaker">
- <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDybczyński" role="speaker">
- <persName>S. Dybczyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDąbkowski" role="speaker">
- <persName>S. Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
- <persName>S. Fudakowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHempel" role="speaker">
- <persName>S. Hempel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalski" role="speaker">
- <persName>S. Malski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPawelec" role="speaker">
- <persName>S. Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRembieliński" role="speaker">
- <persName>S. Rembieliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="SławojSkładkowski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Prezes Rady Ministrów gen.</roleName>
+ <forename>Sławoj</forename>
+ <surname>Składkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ </person>
+ <person xml:id="SylwesterDybczyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Sylwester</forename>
+ <surname>Dybczyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Sylwester_Dybczy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzFudakowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Fudakowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Fudakowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławHempel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Hempel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Hempel_(dyplomata)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMalski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Malski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Malski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRembieliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rembieliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rembieli%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
index 786cd01..7071b57 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
@@ -1,183 +1,183 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">P. Prezes Rady Ministrów przestał mi w dniu 30 listopada rb. następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">„Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zamknięciu sesji nadzwyczajnej i otwarciu sesji zwyczajnej Senatu, Na, podstawie art. 12 pkt c) ustawy konstytucyjnej zamykam z dniem dzisiejszym sesję nadzwyczajną Senatu i otwieram równocześnie sesję zwyczajną Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Warszawa, dnia 30 listopada 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Prezydent Rzeczypospolitej</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">(—) I. Mościcki.</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Prezes Rady Ministrów</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">(—) Sławoj Składkowski”.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Na podstawie tego zarządzenia zwołałem dzisiejsze posiedzenie z porządkiem dziennym, który został Panom Senatorom doręczony.</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Radziwiłła Protokół prowadzi s. Bruski.</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Protokół 1 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 2 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Komunikuję Wysokiej Izbie, że w dniu 7 grudnia rb. w towarzystwie pp. wicemarszałków sekretarzy Senatu udałem się do Krakowa, gdzie równocześnie z Prezydium Sejmu złożyłem imieniem Senatu Rzeczypospolitej hołd pamięci Wielkiego Marszałka Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">P. Prezes Rady Ministrów przestał mi w dniu 30 listopada rb. następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">„Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zamknięciu sesji nadzwyczajnej i otwarciu sesji zwyczajnej Senatu, Na, podstawie art. 12 pkt c) ustawy konstytucyjnej zamykam z dniem dzisiejszym sesję nadzwyczajną Senatu i otwieram równocześnie sesję zwyczajną Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Warszawa, dnia 30 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Prezydent Rzeczypospolitej</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">(—) I. Mościcki.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">Prezes Rady Ministrów</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#BogusławMiedziński">(—) Sławoj Składkowski”.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#BogusławMiedziński">Na podstawie tego zarządzenia zwołałem dzisiejsze posiedzenie z porządkiem dziennym, który został Panom Senatorom doręczony.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Radziwiłła Protokół prowadzi s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#BogusławMiedziński">Protokół 1 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 2 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#BogusławMiedziński">Komunikuję Wysokiej Izbie, że w dniu 7 grudnia rb. w towarzystwie pp. wicemarszałków sekretarzy Senatu udałem się do Krakowa, gdzie równocześnie z Prezydium Sejmu złożyłem imieniem Senatu Rzeczypospolitej hołd pamięci Wielkiego Marszałka Józefa Piłsudskiego.</u>
<u xml:id="u-1.12" who="#komentarz">(Wszyscy obecni wstają. Chwila ciszy.)</u>
- <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli otrzymałem dnia 9 grudnia rb. „Sprawozdanie Kontroli Państwowej z działalności za okres budżetowy 1937/1938 r.” oraz „Uwagi Kontroli Państwowej o zamknięciach rachunków Państwa i wykonaniu budżetu za 1936/37 r.”. Są one do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem dnia 10 grudnia rb. pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 9 grudnia rb. wyborze członków i zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa, a mianowicie: na członków zostali wybrani posłowie: inż. Chmieliński Stanisław, dr Deryng Antoni, Lepecki Zbigniew i inż. Sowiński Zygmunt; na zastępców zostali wybrani posłowie: Gebethner Jan, Gutowski Stanisław, Ostaszewski Roman, Szczytt Niemirowicz Krzysztof.</u>
- <u xml:id="u-1.15" who="#Marszałek">Do ślubowania zgłosił się s. Hempel.</u>
- <u xml:id="u-1.16" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#BogusławMiedziński">Od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli otrzymałem dnia 9 grudnia rb. „Sprawozdanie Kontroli Państwowej z działalności za okres budżetowy 1937/1938 r.” oraz „Uwagi Kontroli Państwowej o zamknięciach rachunków Państwa i wykonaniu budżetu za 1936/37 r.”. Są one do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#BogusławMiedziński">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem dnia 10 grudnia rb. pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 9 grudnia rb. wyborze członków i zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa, a mianowicie: na członków zostali wybrani posłowie: inż. Chmieliński Stanisław, dr Deryng Antoni, Lepecki Zbigniew i inż. Sowiński Zygmunt; na zastępców zostali wybrani posłowie: Gebethner Jan, Gutowski Stanisław, Ostaszewski Roman, Szczytt Niemirowicz Krzysztof.</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#BogusławMiedziński">Do ślubowania zgłosił się s. Hempel.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
<u xml:id="u-1.17" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SekretarzsBruski">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o Jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#DawidBruski">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o Jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SHempel">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#StanisławHempel">Ślubuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swą nieobecność na 2 posiedzeniach Senatu s. Bartel.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 5 dni s. Klamerowi, na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Szelągowskiej i Starzyńskiemu.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swą nieobecność na 2 posiedzeniach Senatu s. Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 5 dni s. Klamerowi, na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Szelągowskiej i Starzyńskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Wysoka Izbo! W dniu pierwszego posiedzenia sesji zwyczajnej Wysokiej Izby pragnę imieniem Rządu Rzeczypospolitej powitać Panów Senatorów. Jednocześnie ofiaruję Wysokiej Izbie lojalną, uczciwą i szczerą współpracę Rządu. Zapewniam, że przy wykonywaniu swych doniosłych dla Państwa zadań Wysoka Izba znajdzie zawsze tę współpracę na drodze wytyczonej testamentem Józefa Piłsudskiego, którą dąży Polska w myśl wskazań Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka śmigłego Rydza.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SławojSkładkowski">Wysoka Izbo! W dniu pierwszego posiedzenia sesji zwyczajnej Wysokiej Izby pragnę imieniem Rządu Rzeczypospolitej powitać Panów Senatorów. Jednocześnie ofiaruję Wysokiej Izbie lojalną, uczciwą i szczerą współpracę Rządu. Zapewniam, że przy wykonywaniu swych doniosłych dla Państwa zadań Wysoka Izba znajdzie zawsze tę współpracę na drodze wytyczonej testamentem Józefa Piłsudskiego, którą dąży Polska w myśl wskazań Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka śmigłego Rydza.</u>
<u xml:id="u-5.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Poczytuję sobie za obowiązek odpowiedzieć imieniem Izby na słowa Szefa Rządu do nas skierowane.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#Marszałek">W zwartych ramach jednolitej władzy państwowej Rząd i Izby Ustawodawcze mają różne, choć równie wysokiej wagi zadania. Wykonywać zadania nam powierzone będziemy rzetelnie, sumiennie i mogę zapewnić Pana Prezesa Rady Ministrów — z wzajemną lojalnością i z należytym szacunkiem dla odpowiedzialnej pracy Rządu. Dobro powszechne i potęga Rzeczypospolitej — jest to cel wspólny, prace nasze wiążący.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Poczytuję sobie za obowiązek odpowiedzieć imieniem Izby na słowa Szefa Rządu do nas skierowane.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#BogusławMiedziński">W zwartych ramach jednolitej władzy państwowej Rząd i Izby Ustawodawcze mają różne, choć równie wysokiej wagi zadania. Wykonywać zadania nam powierzone będziemy rzetelnie, sumiennie i mogę zapewnić Pana Prezesa Rady Ministrów — z wzajemną lojalnością i z należytym szacunkiem dla odpowiedzialnej pracy Rządu. Dobro powszechne i potęga Rzeczypospolitej — jest to cel wspólny, prace nasze wiążący.</u>
<u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Wybór Komisyj Senatu. Zgodnie z art. 18 Regulaminu proponuję wybór komisyj na okres czasu aż do otwarcia następnej sesji zwyczajnej. Ilość komisyj, ich liczebność, nazwy, oznaczające ich zakres działania. oraz skład mają Panowie Senatorowie w rozdanym druku. Propozycje swe oparłem na dotychczasowym doświadczeniu Senatu, na przewidywaniu przedmiotu prac ustawodawczych w bieżącej sesji, starając się przy tym uwzględnić w miarę możności specjalne zainteresowania i przygotowanie Panów Senatorów. Ponieważ jednak niemożliwym było liczebności komisyj dostosować do zainteresowań Panów Senatorów, przeto niektórzy Panowie będą musieli nagiąć swe zainteresowania do potrzeb Senatu.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#Marszałek">Musimy najpierw ustalić ilość i liczebność komisyj. Czy są w tej sprawie jakieś wnioski odmienne, niż opiewa rozdany pp. senatorom druk? Nie słyszę innych wniosków, uważam więc że propozycja moja w tym zakresie została przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#Marszałek">Przechodzimy obecnie do składu osobowego komisyj.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie kolejno z rozdanego druku nazw komisyj, a Panów Senatorów, którzy chcą zgłosić dodatkowe kandydatury do danej komisji, proszę o podawanie nazwisk kandydatów.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Wybór Komisyj Senatu. Zgodnie z art. 18 Regulaminu proponuję wybór komisyj na okres czasu aż do otwarcia następnej sesji zwyczajnej. Ilość komisyj, ich liczebność, nazwy, oznaczające ich zakres działania. oraz skład mają Panowie Senatorowie w rozdanym druku. Propozycje swe oparłem na dotychczasowym doświadczeniu Senatu, na przewidywaniu przedmiotu prac ustawodawczych w bieżącej sesji, starając się przy tym uwzględnić w miarę możności specjalne zainteresowania i przygotowanie Panów Senatorów. Ponieważ jednak niemożliwym było liczebności komisyj dostosować do zainteresowań Panów Senatorów, przeto niektórzy Panowie będą musieli nagiąć swe zainteresowania do potrzeb Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#BogusławMiedziński">Musimy najpierw ustalić ilość i liczebność komisyj. Czy są w tej sprawie jakieś wnioski odmienne, niż opiewa rozdany pp. senatorom druk? Nie słyszę innych wniosków, uważam więc że propozycja moja w tym zakresie została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy obecnie do składu osobowego komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie kolejno z rozdanego druku nazw komisyj, a Panów Senatorów, którzy chcą zgłosić dodatkowe kandydatury do danej komisji, proszę o podawanie nazwisk kandydatów.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Komisja Budżetowa — 30 członków, Komisja Administracyjno-samorządowa — 25, Komisja Gospodarcza — 20, Komisja Oświatowa — 20, Komisja Prawnicza — 20, Komisja Rolna — 20, Komisja Skarbowa — 20, Komisja Społeczna — 20, Komisja Spraw Zagranicznych — 20, Komisja Komunikacyjna — 15, Komisja Wojskowa — 15, Komisja Regulaminowa — 12.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#SekretarzsRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Budżetowej?</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Komisja Budżetowa — 30 członków, Komisja Administracyjno-samorządowa — 25, Komisja Gospodarcza — 20, Komisja Oświatowa — 20, Komisja Prawnicza — 20, Komisja Rolna — 20, Komisja Skarbowa — 20, Komisja Społeczna — 20, Komisja Spraw Zagranicznych — 20, Komisja Komunikacyjna — 15, Komisja Wojskowa — 15, Komisja Regulaminowa — 12.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Budżetowej?</u>
<u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Administracyjno Samorządowej?</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Administracyjno Samorządowej?</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SZmigryderKonopka">Proponuję s. Izaaka Rubinsztejna.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Proponuję s. Izaaka Rubinsztejna.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Gospodarczej?</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Gospodarczej?</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SFudakowski">Do Komisji Gospodarczej stawiam kandydaturę s. Śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#KazimierzFudakowski">Do Komisji Gospodarczej stawiam kandydaturę s. Śląskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Oświatowej?</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Oświatowej?</u>
<u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Prawniczej?</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Prawniczej?</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SDybczyński">Do Komisji Prawniczej zgłaszam kandydaturę s. Rembielińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SylwesterDybczyński">Do Komisji Prawniczej zgłaszam kandydaturę s. Rembielińskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Rolnej?</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Rolnej?</u>
<u xml:id="u-13.1" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Skarbowej?</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Skarbowej?</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SRembieliński">Zgłaszam kandydaturę s. Dybczyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#JanRembieliński">Zgłaszam kandydaturę s. Dybczyńskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Społecznej?</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Społecznej?</u>
<u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Spraw Zagranicznych?</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Spraw Zagranicznych?</u>
<u xml:id="u-15.3" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Komunikacyjnej?</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Komunikacyjnej?</u>
<u xml:id="u-15.5" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Wojskowej?</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Wojskowej?</u>
<u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#SekretarzsRadziwiłł">Do Komisji Regulaminowej?</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Do Komisji Regulaminowej?</u>
<u xml:id="u-15.9" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Komisje, do których składu nie zgłoszono dodatkowych kandydatur, uważam za wybrane.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#Marszałek">Zechcą Panowie Senatorowie przystąpić do głosowania w ten sposób, że będziemy głosować za pomocą rozdanego Panom Senatorom zeszytu. Panowie Senatorowie, którzy chcą głosować na dodatkowo zgłoszonych członków, zechcą wpisać ich nazwiska na odpowiedniej kartce.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#Marszałek">Zwracam jednak uwagę na to, że ilość członków komisyj jest ustalona, tak że kto chce głosować na senatora dopełniającego skład komisji, musi — aby kartka jego była ważną — skreślić inne nazwisko ze składu proponowanego.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie nazwisk dodatkowych kandydatów.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#BogusławMiedziński">Komisje, do których składu nie zgłoszono dodatkowych kandydatur, uważam za wybrane.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#BogusławMiedziński">Zechcą Panowie Senatorowie przystąpić do głosowania w ten sposób, że będziemy głosować za pomocą rozdanego Panom Senatorom zeszytu. Panowie Senatorowie, którzy chcą głosować na dodatkowo zgłoszonych członków, zechcą wpisać ich nazwiska na odpowiedniej kartce.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#BogusławMiedziński">Zwracam jednak uwagę na to, że ilość członków komisyj jest ustalona, tak że kto chce głosować na senatora dopełniającego skład komisji, musi — aby kartka jego była ważną — skreślić inne nazwisko ze składu proponowanego.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie nazwisk dodatkowych kandydatów.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Jako dodatkowi kandydaci zostali zgłoszeni: do Komisji Administracyjno Samorządowej s. Rubinsztejn, do Komisji Gospodarczej — s. Śląski, do Komisji Prawniczej — s. Rembieliński, do Komisji Skarbowej — s. Dybczyński.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jako dodatkowi kandydaci zostali zgłoszeni: do Komisji Administracyjno Samorządowej s. Rubinsztejn, do Komisji Gospodarczej — s. Śląski, do Komisji Prawniczej — s. Rembieliński, do Komisji Skarbowej — s. Dybczyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy o zbieranie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BogusławMiedziński">Proszę Panów Sekretarzy o zbieranie kartek.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#SMalski">Czy głosujemy równocześnie na wszystkie komisje?</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WładysławMalski">Czy głosujemy równocześnie na wszystkie komisje?</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Tak.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#Marszałek">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Zamykam głosowanie.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy, a oprócz tego Panów Senatorów Rembielińskiego i Drozdowskiego o pomoc przy obliczaniu głosów. Obliczanie będzie dokonane w sali B w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę 20-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#BogusławMiedziński">Tak.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#BogusławMiedziński">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Panów Sekretarzy, a oprócz tego Panów Senatorów Rembielińskiego i Drozdowskiego o pomoc przy obliczaniu głosów. Obliczanie będzie dokonane w sali B w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#BogusławMiedziński">Zarządzam przerwę 20-minutową.</u>
<u xml:id="u-20.4" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 11 min. 27 do godz. 12 min. 7.)</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#Marszałek">Wyniki głosowania są następujące:</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#Marszałek">Do Komisji Gospodarczej głosowało senatorów 78, ważnych głosów oddano 77, bezwzględna większość wynosi 39 głosów. Otrzymali: s. Przedpełski — 76 głosów, s. Rubinsztejn 68, s. Śląski — 10 głosów. Wszyscy inni kandydaci otrzymali po głosów 77. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji Do Komisji Skarbowej głosowało 81 senatorów, ważnych głosów oddano 80, bezwzględna większość wynosi 41. Wszyscy kandydaci otrzymali po 80 głosów, z wyjątkiem s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał głosów 70 i s. Dybczyńskiego, który otrzymał 10 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#Marszałek">Do Komisji Prawniczej głosowało 82 senatorów, ważnych głosów oddano 82, bezwzględna większość wynosi 42. Wszyscy kandydaci otrzymali po 82 głosy, z wyjątkiem s. Beczkowicza, który otrzymał 81 głosów, s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał 71 głosów, i s. Rembielińskiego, który otrzymał 12 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#Marszałek">Do Komisji Administracyjno Samorządowej głosowało 78 senatorów, ważnych głosów oddano 78, bezwzględna większość wynosi 40. Wszyscy zgłoszeni kandydaci z wyjątkiem s Radziwiłła i Rubinsztejna otrzymali po 78 głosów, s. Radziwiłł otrzymał 76 głosów, s. Rubinsztejn — 2 głosy. Wobec tego Komisja została również wybrana w składzie przeze mnie zaproponowanym.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#Marszałek">W ten sposób załatwiliśmy pierwszy punkt porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Wybór 4 członków i 4 zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#Marszałek">Zgodnie z ustawą z 2 stycznia 1936 r. Senat wybiera 4 członków i 4 zastępców ze swego grona. Dokonamy najpierw wyboru członków komisji. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#BogusławMiedziński">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#BogusławMiedziński">Wyniki głosowania są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#BogusławMiedziński">Do Komisji Gospodarczej głosowało senatorów 78, ważnych głosów oddano 77, bezwzględna większość wynosi 39 głosów. Otrzymali: s. Przedpełski — 76 głosów, s. Rubinsztejn 68, s. Śląski — 10 głosów. Wszyscy inni kandydaci otrzymali po głosów 77. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji Do Komisji Skarbowej głosowało 81 senatorów, ważnych głosów oddano 80, bezwzględna większość wynosi 41. Wszyscy kandydaci otrzymali po 80 głosów, z wyjątkiem s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał głosów 70 i s. Dybczyńskiego, który otrzymał 10 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#BogusławMiedziński">Do Komisji Prawniczej głosowało 82 senatorów, ważnych głosów oddano 82, bezwzględna większość wynosi 42. Wszyscy kandydaci otrzymali po 82 głosy, z wyjątkiem s. Beczkowicza, który otrzymał 81 głosów, s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał 71 głosów, i s. Rembielińskiego, który otrzymał 12 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#BogusławMiedziński">Do Komisji Administracyjno Samorządowej głosowało 78 senatorów, ważnych głosów oddano 78, bezwzględna większość wynosi 40. Wszyscy zgłoszeni kandydaci z wyjątkiem s Radziwiłła i Rubinsztejna otrzymali po 78 głosów, s. Radziwiłł otrzymał 76 głosów, s. Rubinsztejn — 2 głosy. Wobec tego Komisja została również wybrana w składzie przeze mnie zaproponowanym.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#BogusławMiedziński">W ten sposób załatwiliśmy pierwszy punkt porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Wybór 4 członków i 4 zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#BogusławMiedziński">Zgodnie z ustawą z 2 stycznia 1936 r. Senat wybiera 4 członków i 4 zastępców ze swego grona. Dokonamy najpierw wyboru członków komisji. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#SPawelec">Zgłaszam do Komisji Kontroli Długów Państwa pp. senatorów: Barcikowskiego. Bispinga, Giedroycia i Fudakowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#AlojzyPawelec">Zgłaszam do Komisji Kontroli Długów Państwa pp. senatorów: Barcikowskiego. Bispinga, Giedroycia i Fudakowskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów: Barcikowskiego, Bispinga, Giedroycia i Fudakowskiego. Czy kto zgłasza inne kandydatury na członków? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono tylu kandydatów, ile jest miejsc, uważam zatem, że na członków komisji zostali wybrani pp. senatorowie: Barcikowski, Bisping, Giedroyć i Fudakowski.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#Marszałek">Proszę o zgłaszanie kandydatur na zastępców członków komisji.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#BogusławMiedziński">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów: Barcikowskiego, Bispinga, Giedroycia i Fudakowskiego. Czy kto zgłasza inne kandydatury na członków? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono tylu kandydatów, ile jest miejsc, uważam zatem, że na członków komisji zostali wybrani pp. senatorowie: Barcikowski, Bisping, Giedroyć i Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#BogusławMiedziński">Proszę o zgłaszanie kandydatur na zastępców członków komisji.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#SPawelec">Zgłaszam na zastępców członków komisji kandydatury pp. senatorów: Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#AlojzyPawelec">Zgłaszam na zastępców członków komisji kandydatury pp. senatorów: Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów': Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie słyszę innych propozycyj. Zgłoszono kandydatur tyle, ile jest miejsc, wobec tego uważam, że na zastępców zostali wybrani senatorowie: Szelągowska, Dębski, Malski i Przedpełski.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#Marszałek">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 2 porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Wybór Prezesa i wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego oraz rzecznika i zastępcy rzecznika.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#Marszałek">Proszę Fana Sekretarza o odczytanie art. 96, 97 i 98 Regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#BogusławMiedziński">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów': Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie słyszę innych propozycyj. Zgłoszono kandydatur tyle, ile jest miejsc, wobec tego uważam, że na zastępców zostali wybrani senatorowie: Szelągowska, Dębski, Malski i Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#BogusławMiedziński">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 2 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Wybór Prezesa i wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego oraz rzecznika i zastępcy rzecznika.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#BogusławMiedziński">Proszę Fana Sekretarza o odczytanie art. 96, 97 i 98 Regulaminu.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">„Art. 96.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#SekretarzsRadziwiłł">Sąd Marszałkowski składa się z Prezesa i wiceprezesów, wybranych przez Senat, oraz sędziów powołanych przez strony spośród senatorów.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#SekretarzsRadziwiłł">Art. 97.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#SekretarzsRadziwiłł">(1) Senat wybierze rzecznika Sadu Marszałkowskiego i jego zastępcę.</u>
- <u xml:id="u-25.4" who="#SekretarzsRadziwiłł">(2) Rzecznik Sądu Marszałkowskiego, gdy sprawa będzie tego wymagać, przeprowadzi wstępne dochodzenie i wystąpi przed Sądem Marszałkowskim w charakterze oskarżyciela: w tym ostatnim przypadku służyć mu będą prawa strony.</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#SekretarzsRadziwiłł">(3) Senator, którego zarzut się tyczy, może powołać obrońca spośród senatorów.</u>
- <u xml:id="u-25.6" who="#SekretarzsRadziwiłł">Art. 98.</u>
- <u xml:id="u-25.7" who="#SekretarzsRadziwiłł">Prezesa, wiceprezesów i rzecznika Sądu Marszałkowskiego Senat wybiera w sposób, określony dla wyboru wicemarszałków”.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">„Art. 96.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Sąd Marszałkowski składa się z Prezesa i wiceprezesów, wybranych przez Senat, oraz sędziów powołanych przez strony spośród senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Art. 97.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">(1) Senat wybierze rzecznika Sadu Marszałkowskiego i jego zastępcę.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">(2) Rzecznik Sądu Marszałkowskiego, gdy sprawa będzie tego wymagać, przeprowadzi wstępne dochodzenie i wystąpi przed Sądem Marszałkowskim w charakterze oskarżyciela: w tym ostatnim przypadku służyć mu będą prawa strony.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">(3) Senator, którego zarzut się tyczy, może powołać obrońca spośród senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Art. 98.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Prezesa, wiceprezesów i rzecznika Sądu Marszałkowskiego Senat wybiera w sposób, określony dla wyboru wicemarszałków”.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Regulamin nie określa liczby wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego, proponuję ustalenie jej na dwóch. Nie słyszę sprzeciwu, uważam propozycję moją za przyjętą. Proszę o zgłaszanie kandydatów do Sądu Marszałkowskiego z podaniem, którzy kandydaci są zgłoszeni na poszczególne stanowiska.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#BogusławMiedziński">Regulamin nie określa liczby wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego, proponuję ustalenie jej na dwóch. Nie słyszę sprzeciwu, uważam propozycję moją za przyjętą. Proszę o zgłaszanie kandydatów do Sądu Marszałkowskiego z podaniem, którzy kandydaci są zgłoszeni na poszczególne stanowiska.</u>
<u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(S. Dąbkowski: Proszę o głos.)</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#Marszałek">S. Dąbkowski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#BogusławMiedziński">S. Dąbkowski ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SDąbkowski">Zgłaszam kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów s. Miklaszewskiego, s. ks. Blizińskiego, na rzecznika s. gen. Zarzyckiego i zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#StefanDąbkowski">Zgłaszam kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów s. Miklaszewskiego, s. ks. Blizińskiego, na rzecznika s. gen. Zarzyckiego i zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Zgłoszone zostały następujące kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów dr Miklaszewskiego i s. ks. Blizińskiego, na rzecznika Sądu Marszałkowskiego s. gen, Zarzyckiego, na zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#Marszałek">Czy kto zgłasza inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono taką ilość kandydatur, jaką przewiduje regulamin. Uważam, że Sąd Marszałkowski został wybrany w składzie przed chwilą zgłoszonym.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#Marszałek">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 3 porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Wybór Komitetu Techniki Ustawodawczej.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#Marszałek">Zgodnie z art. 21 ust. 2 Regulaminu Senat wybiera 4 członków Komitetu i 3 zastępców członków.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#Marszałek">Na członków Komitetu proponuję pp. senatorów: Prystora, Głowackiego, Lelka i Kamińskiego, na zastępców pp. senatorów: Wielowieyskiego, Rosadę i Zmigrydera-Konopkę.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#Marszałek">Czy są inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur wobec tego stwierdzam na podstawie art. 22 ust. 6, że Senat wybrał Komitet Techniki Ustawodawczej zgodnie z moją propozycją.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#Marszałek">Posiedzenia wybranych komisyj w celu ukonstytuowania się odbędą się dzisiaj po południu w czasie i według planu, który został Panom Senatorom rozdany.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#Marszałek">Proszę o punktualność w zebraniu się Panów Senatorów.</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#Marszałek">Zamierzam zamknąć posiedzenie. Pan Sekretarz zechce odczytać interpelację.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BogusławMiedziński">Zgłoszone zostały następujące kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów dr Miklaszewskiego i s. ks. Blizińskiego, na rzecznika Sądu Marszałkowskiego s. gen, Zarzyckiego, na zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BogusławMiedziński">Czy kto zgłasza inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono taką ilość kandydatur, jaką przewiduje regulamin. Uważam, że Sąd Marszałkowski został wybrany w składzie przed chwilą zgłoszonym.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BogusławMiedziński">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 3 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Wybór Komitetu Techniki Ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#BogusławMiedziński">Zgodnie z art. 21 ust. 2 Regulaminu Senat wybiera 4 członków Komitetu i 3 zastępców członków.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#BogusławMiedziński">Na członków Komitetu proponuję pp. senatorów: Prystora, Głowackiego, Lelka i Kamińskiego, na zastępców pp. senatorów: Wielowieyskiego, Rosadę i Zmigrydera-Konopkę.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#BogusławMiedziński">Czy są inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur wobec tego stwierdzam na podstawie art. 22 ust. 6, że Senat wybrał Komitet Techniki Ustawodawczej zgodnie z moją propozycją.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#BogusławMiedziński">Posiedzenia wybranych komisyj w celu ukonstytuowania się odbędą się dzisiaj po południu w czasie i według planu, który został Panom Senatorom rozdany.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#BogusławMiedziński">Proszę o punktualność w zebraniu się Panów Senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#BogusławMiedziński">Zamierzam zamknąć posiedzenie. Pan Sekretarz zechce odczytać interpelację.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Interpelacja s. ks. Machaya do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie rozgraniczenia na Spiszu i Orawie oraz w Czadeckim.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#SekretarzsRadziwiłł">Interpelacja s. dr Zmigrydera-Konopki do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji archiwów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Interpelacja s. ks. Machaya do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie rozgraniczenia na Spiszu i Orawie oraz w Czadeckim.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Interpelacja s. dr Zmigrydera-Konopki do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji archiwów państwowych.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Interpelacje te prześlę Panu Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Następne posiedzenie Senatu odbędzie się w środę dnia 21 grudnia o godz. 16. Porządek dzienny wraz z drukami zostanie doręczony pp senatorom pod wskazanymi przez nich adresami w Warszawie.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#BogusławMiedziński">Interpelacje te prześlę Panu Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie Senatu odbędzie się w środę dnia 21 grudnia o godz. 16. Porządek dzienny wraz z drukami zostanie doręczony pp senatorom pod wskazanymi przez nich adresami w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
index debf5c3..58e7b62 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00004-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00004-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>4 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">4</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1938-12-21</date>
@@ -23,27 +23,80 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGłowacki" role="speaker">
- <persName>S. Głowacki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
- <persName>S. Malinowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsRosada" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Rosada</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZygmuntGłowacki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zygmunt</forename>
+ <surname>Głowacki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_G%C5%82owacki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianMalinowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <surname>Malinowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Malinowski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanRosada" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Rosada</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Rosada</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
index f99e970..7478637 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
@@ -1,90 +1,90 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 2 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 3 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swoją nieobecność w Senacie na 3 posiedzenie s. Patek.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Tomaszkiewiczowi i Bartlowi.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Przed przystąpieniem do porządku dziennego chcę zakomunikować Wysokiej Izbie, iż z powodu śmierci ś. p. Stanisława Wróblewskiego, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności...</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 2 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 3 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swoją nieobecność w Senacie na 3 posiedzenie s. Patek.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Tomaszkiewiczowi i Bartlowi.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Przed przystąpieniem do porządku dziennego chcę zakomunikować Wysokiej Izbie, iż z powodu śmierci ś. p. Stanisława Wróblewskiego, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności...</u>
<u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">...wysłałem w imieniu Senatu depeszę kondolencyjną do Polskiej Akademii Umiejętności.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938'39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu (druk sejmowy nr 3 i druk senacki nr 3).</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Malinowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#BogusławMiedziński">...wysłałem w imieniu Senatu depeszę kondolencyjną do Polskiej Akademii Umiejętności.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938'39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu (druk sejmowy nr 3 i druk senacki nr 3).</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Malinowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SMalinowski">Wysoki Senacie! Sejm przyjął ustawę o dodatkowym kredycie na rok budżetowy 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu. Koszty te wynoszą 1.980.000 zł i są pokryte ze zwiększonych dochodów — wpłatą do Skarbu z Monopolu Tytoniowego. Ponieważ Komisja Budżetowa żadnych zmian nie poczyniła w uchwale powziętej przez Sejm, proszę Wysoki Senat o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#MarianMalinowski">Wysoki Senacie! Sejm przyjął ustawę o dodatkowym kredycie na rok budżetowy 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu. Koszty te wynoszą 1.980.000 zł i są pokryte ze zwiększonych dochodów — wpłatą do Skarbu z Monopolu Tytoniowego. Ponieważ Komisja Budżetowa żadnych zmian nie poczyniła w uchwale powziętej przez Sejm, proszę Wysoki Senat o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Nikt się do głosu nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem zreferowanej ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą (druk sejmowy nr 6 i druk senacki nr 4).</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Nikt się do głosu nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem zreferowanej ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą (druk sejmowy nr 6 i druk senacki nr 4).</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą, przyjęty przez Komisję Budżetową Senatu, wywołany zestal koniecznościami natury bardzo poważnej. Mianowicie rok bieżący znamionuje znaczny wzrost emigracji polskiej o charakterze sezonowym i stałym do różnych państw europejskich i zamorskich. Jeśli chodzi o emigrację tzw. sezonową, i o do Niemiec wyemigrowało 60.000 ludzi, do Łotwy 17.000, do Estonii 4.000. W tym samym okresie — a cyfry powyższe obejmują stan emigracji tylko na 9 września rb. — wyemigrowało do Francji ca 18.700, do Belgii 1.500, do Luksemburga 300, do Ameryki i krajów zamorskich 18.000.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SKatelbach">W świetle tych cyfr zwiększenie wydatków zwyczajnych, przewidzianych w budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w § „Opieka nad emigrantami za granicą, o kwotę 600.000 zł jest najzupełniej uzasadnione. Kwota ta bowiem przeznaczona będzie głównie na akcję kulturalno-oświatową w ośrodkach emigracyjnych, jak również na dokształcanie fachowe samych emigrantów, którego celem jest ułatwienie emigrantowi zdobywania warsztatów pracy. Akcja ta ma więc na celu również wzmocnienie gospodarcze elementu emigracyjnego.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SKatelbach">Po rozpatrzeniu projektu rządowego na posiedzeniu w dniu 20 grudnia komisja wnosi, aby Wysoki Senat uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 6) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą, przyjęty przez Komisję Budżetową Senatu, wywołany zestal koniecznościami natury bardzo poważnej. Mianowicie rok bieżący znamionuje znaczny wzrost emigracji polskiej o charakterze sezonowym i stałym do różnych państw europejskich i zamorskich. Jeśli chodzi o emigrację tzw. sezonową, i o do Niemiec wyemigrowało 60.000 ludzi, do Łotwy 17.000, do Estonii 4.000. W tym samym okresie — a cyfry powyższe obejmują stan emigracji tylko na 9 września rb. — wyemigrowało do Francji ca 18.700, do Belgii 1.500, do Luksemburga 300, do Ameryki i krajów zamorskich 18.000.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#TadeuszKatelbach">W świetle tych cyfr zwiększenie wydatków zwyczajnych, przewidzianych w budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w § „Opieka nad emigrantami za granicą, o kwotę 600.000 zł jest najzupełniej uzasadnione. Kwota ta bowiem przeznaczona będzie głównie na akcję kulturalno-oświatową w ośrodkach emigracyjnych, jak również na dokształcanie fachowe samych emigrantów, którego celem jest ułatwienie emigrantowi zdobywania warsztatów pracy. Akcja ta ma więc na celu również wzmocnienie gospodarcze elementu emigracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#TadeuszKatelbach">Po rozpatrzeniu projektu rządowego na posiedzeniu w dniu 20 grudnia komisja wnosi, aby Wysoki Senat uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 6) bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych (druk sejmowy nr 4 i druk senacki nr 5).</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych (druk sejmowy nr 4 i druk senacki nr 5).</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Projekt rządowy o kredycie na r. 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych proponuje zwiększenie ilości etatów, ustalonych w rubryce „Urzędnicy”, grupa uposażeniowa — ryczałt o 30. W związku z tym projekt zawiera podwyższenie wydatków zwyczajnych, przeznaczonych na ten cel, o kwotę 90.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SKatelbach">Konieczność przyjęcia tej ustawy jest uzasadniona primo wzrostem emigracji sezonowej i stałej do szeregu państw, jak Niemcy, Łotwa i Estonia, o czym była mowa przy uzasadnieniu dodatkowego kredytu na opiekę nad emigrantami, secundo wprowadzeniem w życie ustawy z dnia 31 marca br. o pozbawieniu obywatelstwa.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SKatelbach">Jak wiadomo, ustawa ta zmierza do pozbawienia obywatelstwa tych obywateli polskich, przebywających za granicą, którzy działali tam na szkodę Państwa, oraz kategorii t. zw. paszportowców, to jest tych obywateli, którzy przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lal 5 po powstaniu Państwa Polskiego, utracili łączność z państwowością polską. Pozbawia ona wreszcie obywatelstwa tych, którzy nie powrócili do Polski w oznaczonym terminie na wezwanie urzędu zagranicznego Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SKatelbach">Ustawa ta jest już wykonywana. Objęła ona dotąd ponad 20.000 wypadków.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SKatelbach">Dla utrzymania normalnego toku urzędowania naszych placówek jest rzeczą wielce konieczną powiększenie etatów urzędników ryczałtowych, przeznaczonych do wykonania zadań, związanych z rozszerzonym zakresem zajęć naszych urzędów.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SKatelbach">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 1938 r. komisja wnosi o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Projekt rządowy o kredycie na r. 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych proponuje zwiększenie ilości etatów, ustalonych w rubryce „Urzędnicy”, grupa uposażeniowa — ryczałt o 30. W związku z tym projekt zawiera podwyższenie wydatków zwyczajnych, przeznaczonych na ten cel, o kwotę 90.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#TadeuszKatelbach">Konieczność przyjęcia tej ustawy jest uzasadniona primo wzrostem emigracji sezonowej i stałej do szeregu państw, jak Niemcy, Łotwa i Estonia, o czym była mowa przy uzasadnieniu dodatkowego kredytu na opiekę nad emigrantami, secundo wprowadzeniem w życie ustawy z dnia 31 marca br. o pozbawieniu obywatelstwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#TadeuszKatelbach">Jak wiadomo, ustawa ta zmierza do pozbawienia obywatelstwa tych obywateli polskich, przebywających za granicą, którzy działali tam na szkodę Państwa, oraz kategorii t. zw. paszportowców, to jest tych obywateli, którzy przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lal 5 po powstaniu Państwa Polskiego, utracili łączność z państwowością polską. Pozbawia ona wreszcie obywatelstwa tych, którzy nie powrócili do Polski w oznaczonym terminie na wezwanie urzędu zagranicznego Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#TadeuszKatelbach">Ustawa ta jest już wykonywana. Objęła ona dotąd ponad 20.000 wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#TadeuszKatelbach">Dla utrzymania normalnego toku urzędowania naszych placówek jest rzeczą wielce konieczną powiększenie etatów urzędników ryczałtowych, przeznaczonych do wykonania zadań, związanych z rozszerzonym zakresem zajęć naszych urzędów.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#TadeuszKatelbach">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 1938 r. komisja wnosi o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku komisji, zechcę wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego (druk sejmowy nr 15 i druk senacki nr 2).</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#BogusławMiedziński">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku komisji, zechcę wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego (druk sejmowy nr 15 i druk senacki nr 2).</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SGłowacki">Wysoki Senacie! Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 listopada 1935 r. ustalił w art. 1 i 2 pewne obniżki komornego w związku z wprowadzeniem na cele równowagi budżetowej specjalnego podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych. Wspomniany dekret wprowadził obniżkę tylko na okres od 1 grudnia 1935 r. do 30 listopada 1937 r. Po upływie tego okresu na skutek dalszego obowiązywania podatku specjalnego przedłużono obniżkę komornego ustawą z dnia 1 lutego 1938 r. do 31 grudnia 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SGłowacki">Podatek specjalny, aczkolwiek w zmniejszonej wysokości, pozostaje w mocy i na przyszły okres budżetowy 1939/40. Tym samym istnieje nadal stan, który według dekretu z dnia 14 listopada 1935 r. wymagał wprowadzenia obniżki komornego. Było by niekonsekwencją, gdyby się nie uznawało dzisiaj racji obniżki, skoro stan faktyczny nie uległ zasadniczej zmianie.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SGłowacki">Co prawda pojawiły się głosy, że obniżkę tę należało by znieść przynajmniej odnośnie do tych lokatorów, którzy specjalnego podatku nie opłacają. Lecz takie różniczkowanie komornego ad personam miałoby skutki niepożądane.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SGłowacki">Jakkolwiek dla obniżenia komornego, wprowadzonego w dekrecie z dnia 14 listopada 1935 r., powodem było wprowadzenie nadzwyczajnego podatku, to i wówczas nie ograniczono obniżki ad personam, lecz przewidziano generalną obniżkę komornego na wszystkie mniejsze mieszkania, podlegające ochronie lokatorów, gdyż nie było wskazanym z urzędników, obarczonych nadzwyczajnym podatkiem, stworzyć kategorię gorszych lokatorów, którzy by byli upośledzeni w konkurencji z lokatorami opłacającymi wyższe komorne.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SGłowacki">Ta sama racja zakazuje i dzisiaj wprowadzenia obniżki ad personam, a raczej należy na ten krótki okres 5 kwartałów podtrzymać generalną obniżkę z ostatecznym petryfikowaniem terminu, od którego zacznie biec kasowanie obniżki.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SGłowacki">Ten stan rzeczy realizuje art. 1 projektu ustawy.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SGłowacki">Komisja wyraża nadzieję, że obecny stan nie potrwa ponad określony termin, tj. nie ponad 1 kwietnia 1940 r., że zatem odtąd zniesiony będzie podatek specjalny w całości i że wówczas zacznie obowiązywać ust. 2 art. 1 projektu ustawy, dopuszczający podwyżkę komornego tak, jak to z przedłożenia wynika, co kwartał o 2 1/2% podstawowego lub umownego komornego aż do osiągnięcia pełnej jego wysokości.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SGłowacki">Art. 2 projektu jest co do treści identyczny z art. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1938 r. o obniżeniu komornego, zaś dalsze art. 3 i 4 dotyczą wykonania ustawy i jej wejścia w życie.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SGłowacki">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#ZygmuntGłowacki">Wysoki Senacie! Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 listopada 1935 r. ustalił w art. 1 i 2 pewne obniżki komornego w związku z wprowadzeniem na cele równowagi budżetowej specjalnego podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych. Wspomniany dekret wprowadził obniżkę tylko na okres od 1 grudnia 1935 r. do 30 listopada 1937 r. Po upływie tego okresu na skutek dalszego obowiązywania podatku specjalnego przedłużono obniżkę komornego ustawą z dnia 1 lutego 1938 r. do 31 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#ZygmuntGłowacki">Podatek specjalny, aczkolwiek w zmniejszonej wysokości, pozostaje w mocy i na przyszły okres budżetowy 1939/40. Tym samym istnieje nadal stan, który według dekretu z dnia 14 listopada 1935 r. wymagał wprowadzenia obniżki komornego. Było by niekonsekwencją, gdyby się nie uznawało dzisiaj racji obniżki, skoro stan faktyczny nie uległ zasadniczej zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#ZygmuntGłowacki">Co prawda pojawiły się głosy, że obniżkę tę należało by znieść przynajmniej odnośnie do tych lokatorów, którzy specjalnego podatku nie opłacają. Lecz takie różniczkowanie komornego ad personam miałoby skutki niepożądane.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#ZygmuntGłowacki">Jakkolwiek dla obniżenia komornego, wprowadzonego w dekrecie z dnia 14 listopada 1935 r., powodem było wprowadzenie nadzwyczajnego podatku, to i wówczas nie ograniczono obniżki ad personam, lecz przewidziano generalną obniżkę komornego na wszystkie mniejsze mieszkania, podlegające ochronie lokatorów, gdyż nie było wskazanym z urzędników, obarczonych nadzwyczajnym podatkiem, stworzyć kategorię gorszych lokatorów, którzy by byli upośledzeni w konkurencji z lokatorami opłacającymi wyższe komorne.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#ZygmuntGłowacki">Ta sama racja zakazuje i dzisiaj wprowadzenia obniżki ad personam, a raczej należy na ten krótki okres 5 kwartałów podtrzymać generalną obniżkę z ostatecznym petryfikowaniem terminu, od którego zacznie biec kasowanie obniżki.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#ZygmuntGłowacki">Ten stan rzeczy realizuje art. 1 projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#ZygmuntGłowacki">Komisja wyraża nadzieję, że obecny stan nie potrwa ponad określony termin, tj. nie ponad 1 kwietnia 1940 r., że zatem odtąd zniesiony będzie podatek specjalny w całości i że wówczas zacznie obowiązywać ust. 2 art. 1 projektu ustawy, dopuszczający podwyżkę komornego tak, jak to z przedłożenia wynika, co kwartał o 2 1/2% podstawowego lub umownego komornego aż do osiągnięcia pełnej jego wysokości.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#ZygmuntGłowacki">Art. 2 projektu jest co do treści identyczny z art. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1938 r. o obniżeniu komornego, zaś dalsze art. 3 i 4 dotyczą wykonania ustawy i jej wejścia w życie.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#ZygmuntGłowacki">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Obecnie przechodzimy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy c dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych (druk sejmowy nr 44 i druk senacki nr 6).</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#BogusławMiedziński">Obecnie przechodzimy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy c dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych (druk sejmowy nr 44 i druk senacki nr 6).</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Kamiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SKamiński">Wysoka Izbo! Komisja senacka po rozważeniu nadesłanego przez Sejm projektu rządowego o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych i o kredycie na ten cel postanowiła go przyjąć. Różnica pomiędzy projektem rządowym a projektem, zaproponowanym przez Sejm, polega na tym, że Sejm zmienił projekt rządowy w tym kierunku, iż w związku z większymi zobowiązaniami, jakie ma Skarb Państwa w stosunku do odszkodowania za zwierzęta bądź wybite, bądź padłe wskutek pryszczycy na terenach Polski, zwiększyła kredyt na rozjazdy służby weterynaryjnej o 200.000 zł, a odszkodowania do sumy 1.300.000 zł. Pokrycie jest zupełnie realne we wpływach z Monopolu Spirytusowego i obniżeniu stopy dyskontowej Banku Polskiego w związku z dopłatą, którą Skarb Państwa ponosi, przyjmując zobowiązania dawnych Państwowych Zakładów Przemysłowo-Zbożowych.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SKamiński">W tych warunkach proszę Wysoki Senat o przyjęcie ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez Komisję Budżetową, zgodnie z projektem uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WładysławKamiński">Wysoka Izbo! Komisja senacka po rozważeniu nadesłanego przez Sejm projektu rządowego o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych i o kredycie na ten cel postanowiła go przyjąć. Różnica pomiędzy projektem rządowym a projektem, zaproponowanym przez Sejm, polega na tym, że Sejm zmienił projekt rządowy w tym kierunku, iż w związku z większymi zobowiązaniami, jakie ma Skarb Państwa w stosunku do odszkodowania za zwierzęta bądź wybite, bądź padłe wskutek pryszczycy na terenach Polski, zwiększyła kredyt na rozjazdy służby weterynaryjnej o 200.000 zł, a odszkodowania do sumy 1.300.000 zł. Pokrycie jest zupełnie realne we wpływach z Monopolu Spirytusowego i obniżeniu stopy dyskontowej Banku Polskiego w związku z dopłatą, którą Skarb Państwa ponosi, przyjmując zobowiązania dawnych Państwowych Zakładów Przemysłowo-Zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#WładysławKamiński">W tych warunkach proszę Wysoki Senat o przyjęcie ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez Komisję Budżetową, zgodnie z projektem uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przez Senat przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#Marszałek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przez Senat przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#BogusławMiedziński">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#komentarz">(Czyta:)</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#SekretarzsRosada">Interpelacja s. Mikołaja Tworydło do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zajść przeciw ukraińskich we Lwowie w dniach 25 września, 11 i 12 października, 1, 2, 3, 4, 5 i 6 listopada 1938 r., które przy zupełnej bierności władz bezpieczeństwa publicznego doprowadziły do demolowania przez polską młodzież akademicką oraz przez tłum w sposób systematyczny i planowy instytucji, sklepów, domów ukraińskich i osób prywatnych oraz do napadów na bezbronną ludność ukraińską i ciężkich uszkodzeń ciała.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SekretarzsRosada">Interpelacja s. Rubinsztejna do p. Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, oraz do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie działalności Polskiego Radia.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#StefanRosada">Interpelacja s. Mikołaja Tworydło do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zajść przeciw ukraińskich we Lwowie w dniach 25 września, 11 i 12 października, 1, 2, 3, 4, 5 i 6 listopada 1938 r., które przy zupełnej bierności władz bezpieczeństwa publicznego doprowadziły do demolowania przez polską młodzież akademicką oraz przez tłum w sposób systematyczny i planowy instytucji, sklepów, domów ukraińskich i osób prywatnych oraz do napadów na bezbronną ludność ukraińską i ciężkich uszkodzeń ciała.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#StefanRosada">Interpelacja s. Rubinsztejna do p. Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, oraz do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie działalności Polskiego Radia.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest wyczerpany. Jest to ostatnie posiedzenie przed świętami. Prace będą wznowione 11 stycznia. Wobec tego pozwolą Państwo, iż wszystkim obecnym złożę życzenia najlepszych Wesołych Świąt i Noworoczne.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#BogusławMiedziński">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny jest wyczerpany. Jest to ostatnie posiedzenie przed świętami. Prace będą wznowione 11 stycznia. Wobec tego pozwolą Państwo, iż wszystkim obecnym złożę życzenia najlepszych Wesołych Świąt i Noworoczne.</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Głosy: Nawzajem.)</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
index b8c6048..1bec76e 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00005-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00005-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>5 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">5</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-02-09</date>
@@ -23,78 +23,253 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski" role="speaker">
- <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBisping" role="speaker">
- <persName>S. Bisping</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBudzanowski" role="speaker">
- <persName>S. Budzanowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
- <persName>S. Bundzylak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
- <persName>S. Fudakowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGnoiński" role="speaker">
- <persName>S. Gnoiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SJędrusik" role="speaker">
- <persName>S. Jędrusik</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLelek" role="speaker">
- <persName>S. Lelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
- <persName>S. Morawski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>S. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRembieliński" role="speaker">
- <persName>S. Rembieliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSiciński" role="speaker">
- <persName>S. Siciński</persName>
- </person>
- <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
- <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
- <persName>S. Wielowieyski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
- <persName>S. ks. Machay</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚląski" role="speaker">
- <persName>S. Śląski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsMalicki" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Malicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="SławojSkładkowski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Prezes Rady Ministrów gen.</roleName>
+ <forename>Sławoj</forename>
+ <surname>Składkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzBisping" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Bisping</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Bisping</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JózefBudzanowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Józef</forename>
+ <surname>Budzanowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Budzanowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaciejBundzylak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maciej</forename>
+ <surname>Bundzylak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bundzylak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzFudakowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Fudakowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Fudakowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGnoiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Gnoiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Gnoi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="HenrykJędrusik" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Henryk</forename>
+ <surname>Jędrusik</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_J%C4%99drusik</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanLelekSowa" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Lelek-Sowa</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Lelek-Sowa</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="EdwardDzierżykrajMorawski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Edward</forename>
+ <surname>Dzierżykraj-Morawski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Dzier%C5%BCykraj-Morawski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRembieliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rembieliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rembieli%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSiciński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Siciński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sici%C5%84ski_(1896%E2%80%931966)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeopoldTomaszkiewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leopold</forename>
+ <surname>Tomaszkiewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leopold_Tomaszkiewicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanuszWielowieyski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Janusz</forename>
+ <surname>Wielowieyski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Wielowieyski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandMachay" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Machay</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Machay_(1889%E2%80%931967)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanSlaski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Slaski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Slaski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajMalicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Malicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Ma%C5%82y%C4%87kyj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
index 3858d35..1228385 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
@@ -1,436 +1,436 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss.: Malickiego i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 3 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 4 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">W związku z uroczystościami w Bolonii, urządzanymi przez Towarzystwo Polsko-Włoskie ku czci senatora Luigi Montresor, który pierwszy w Europie w r. 1915 zgłosił w parlamencie włoskim wniosek o wskrzeszenie Polski Niepodległej, wysłałem w imieniu Senatu wyrazy uznania i serdeczne życzenia dla senatora włoskiego, którego imię otoczone jest w Polsce wdzięczną pamięcią.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss.: Malickiego i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 3 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 4 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">W związku z uroczystościami w Bolonii, urządzanymi przez Towarzystwo Polsko-Włoskie ku czci senatora Luigi Montresor, który pierwszy w Europie w r. 1915 zgłosił w parlamencie włoskim wniosek o wskrzeszenie Polski Niepodległej, wysłałem w imieniu Senatu wyrazy uznania i serdeczne życzenia dla senatora włoskiego, którego imię otoczone jest w Polsce wdzięczną pamięcią.</u>
<u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem pismo, w którym mnie zaprasza na jutrzejsze uroczyste posiedzenie Sejmu z okazji XX rocznicy otwarcia Sejmu Ustawodawczego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">P. Marszałek Sejmu wyraził nadzieję, że na posiedzeniu zechcą być obecni również Panowie Senatorowie.</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy piśmie z dnia 28 stycznia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 13 grudnia 1938 r. senatorów: ks. dr Machaja i dr Zmigrydera-Konopki oraz przy piśmie z dnia 3 lutego rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 21 grudnia 1938 r. senatorów: Tworydły i Rubinsztejna.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">Usprawiedliwili swą nieobecność w Senacie na 4 posiedzeniu senatorowie: Koc, ks. Machaj i Wasilewski.</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Decykiewiczowi, Fichnie, Kolankowskiemu, Kornke i Lechnickiemu.</u>
- <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Prosi Izbę o udzielenie urlopu z powodu choroby do dnia 15 marca rb. senator Lachcik.</u>
- <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
- <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 72 i druk senacki nr 22) — sprawozdawca senator L. Tomaszkiewicz.</u>
- <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem pismo, w którym mnie zaprasza na jutrzejsze uroczyste posiedzenie Sejmu z okazji XX rocznicy otwarcia Sejmu Ustawodawczego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">P. Marszałek Sejmu wyraził nadzieję, że na posiedzeniu zechcą być obecni również Panowie Senatorowie.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#BogusławMiedziński">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy piśmie z dnia 28 stycznia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 13 grudnia 1938 r. senatorów: ks. dr Machaja i dr Zmigrydera-Konopki oraz przy piśmie z dnia 3 lutego rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 21 grudnia 1938 r. senatorów: Tworydły i Rubinsztejna.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#BogusławMiedziński">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwili swą nieobecność w Senacie na 4 posiedzeniu senatorowie: Koc, ks. Machaj i Wasilewski.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Decykiewiczowi, Fichnie, Kolankowskiemu, Kornke i Lechnickiemu.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#BogusławMiedziński">Prosi Izbę o udzielenie urlopu z powodu choroby do dnia 15 marca rb. senator Lachcik.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#BogusławMiedziński">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 72 i druk senacki nr 22) — sprawozdawca senator L. Tomaszkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#STomaszkiewicz">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 47) przewidywał zwiększenie wydatków w budżecie bieżącym ogółem o 16.955.000 zł. Sejm powiększył te wydatki o 1.500.000 zł do sumy łącznej 18.455.000 złotych.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#STomaszkiewicz">Kredyty te zostały rozdzielone na następujące części budżetu: 1) część 5 Ministerstwo Spraw Zagranicznych kwota 745.000, z czego na wypłaty zwyczajne przypada 565.000 zł i nadzwyczajne 180.000 zł, 2) część 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych kwota 14.810.000 zł, część 7 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych kwota 2.900.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#STomaszkiewicz">Wszystkie te zwiększenia, z wyjątkiem jednej kwoty, pozostają w związku z osiągnięciami naszej polityki na terenie międzynarodowym. Dotyczą one stosunków z Litwą oraz przyłączenia do Rzeczypospolitej ziemi Śląska Zaolziańskiego i korektury naszej południowej granicy.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#STomaszkiewicz">Ministerstwo Spraw Zagranicznych musiało w okresie swej wzmożonej działalności dyplomatycznej zwiększyć wydatki oraz podjąć organizację nowej placówki w Kownie, co spowodowało zwiększenie etatów o 12 urzędników i 5 funkcjonariuszów niższych.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#STomaszkiewicz">W wydatkach nadzwyczajnych Ministerstwa Spraw Zagranicznych uwzględniono sumę na kupno parceli, przylegającej do posesji ambasady naszej w Berlinie.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#STomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zwiększenia kredytów dotyczą akcji przejmowania ziem odzyskanych w październiku i listopadzie ub. r.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#STomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podwyższył Sejm kredyt o 1.500.000 na utrzymanie K. O. P., gdyż preliminowane na obecny okres budżetowy kwoty okazały się za szczupłe w związku ze zwiększoną działalnością K. O. P.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#STomaszkiewicz">Odnośnie zwiększenia pozycji działu 2 § 11 części 7 zaznaczyć należy, że w budżecie bieżącym na zasiłki wojskowe przeznaczono 1.019.780 zł. Potrzeba zwiększenia tego kredytu wywołana została powołaniem na podstawie nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 9 kwietnia 1938 r. więcej niż dotąd kategorii osób na ćwiczenia i większą stosunkowo ilością rodzajów ćwiczeń wojskowych. Nadto pewien wpływ na zwiększenie kredytu miało przedłużenie okresu ćwiczeń wojskowych w związku z przyłączeniem ziem Śląska Cieszyńskiego do Macierzy.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#STomaszkiewicz">Jak wspomniałem, wydatki uwzględnione w kredytach dodatkowych wynikają z nadzwyczajnych wydarzeń i były konieczne. Oczy całego społeczeństwa w pamiętnych dniach ubiegłego października skierowane były z całą wiarą i dumą na wojsko i K. O. P. Wiemy doskonale, że wojsko i K. O. P. rolę swą spełniły w sposób wybitnie godny reprezentacji wielkiego narodu.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#STomaszkiewicz">Wspomniane wydatki znajdują pokrycie w zwiększonych dochodach podatku dochodowego i w zwiększonej wpłacie Monopolu Spirytusowego. Wpływ podatku dochodowego przekroczył do dnia 31.XII.1938 wpływy preliminowane o 6,3%, zaś wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu zwiększyła się wedle obliczeń do dnia 31.XII.1938 r. o 6,8% i wynosi na 31 XII 220.253.000.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 47) przewidywał zwiększenie wydatków w budżecie bieżącym ogółem o 16.955.000 zł. Sejm powiększył te wydatki o 1.500.000 zł do sumy łącznej 18.455.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Kredyty te zostały rozdzielone na następujące części budżetu: 1) część 5 Ministerstwo Spraw Zagranicznych kwota 745.000, z czego na wypłaty zwyczajne przypada 565.000 zł i nadzwyczajne 180.000 zł, 2) część 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych kwota 14.810.000 zł, część 7 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych kwota 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Wszystkie te zwiększenia, z wyjątkiem jednej kwoty, pozostają w związku z osiągnięciami naszej polityki na terenie międzynarodowym. Dotyczą one stosunków z Litwą oraz przyłączenia do Rzeczypospolitej ziemi Śląska Zaolziańskiego i korektury naszej południowej granicy.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Ministerstwo Spraw Zagranicznych musiało w okresie swej wzmożonej działalności dyplomatycznej zwiększyć wydatki oraz podjąć organizację nowej placówki w Kownie, co spowodowało zwiększenie etatów o 12 urzędników i 5 funkcjonariuszów niższych.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#LeopoldTomaszkiewicz">W wydatkach nadzwyczajnych Ministerstwa Spraw Zagranicznych uwzględniono sumę na kupno parceli, przylegającej do posesji ambasady naszej w Berlinie.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#LeopoldTomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zwiększenia kredytów dotyczą akcji przejmowania ziem odzyskanych w październiku i listopadzie ub. r.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#LeopoldTomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podwyższył Sejm kredyt o 1.500.000 na utrzymanie K. O. P., gdyż preliminowane na obecny okres budżetowy kwoty okazały się za szczupłe w związku ze zwiększoną działalnością K. O. P.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Odnośnie zwiększenia pozycji działu 2 § 11 części 7 zaznaczyć należy, że w budżecie bieżącym na zasiłki wojskowe przeznaczono 1.019.780 zł. Potrzeba zwiększenia tego kredytu wywołana została powołaniem na podstawie nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 9 kwietnia 1938 r. więcej niż dotąd kategorii osób na ćwiczenia i większą stosunkowo ilością rodzajów ćwiczeń wojskowych. Nadto pewien wpływ na zwiększenie kredytu miało przedłużenie okresu ćwiczeń wojskowych w związku z przyłączeniem ziem Śląska Cieszyńskiego do Macierzy.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Jak wspomniałem, wydatki uwzględnione w kredytach dodatkowych wynikają z nadzwyczajnych wydarzeń i były konieczne. Oczy całego społeczeństwa w pamiętnych dniach ubiegłego października skierowane były z całą wiarą i dumą na wojsko i K. O. P. Wiemy doskonale, że wojsko i K. O. P. rolę swą spełniły w sposób wybitnie godny reprezentacji wielkiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Wspomniane wydatki znajdują pokrycie w zwiększonych dochodach podatku dochodowego i w zwiększonej wpłacie Monopolu Spirytusowego. Wpływ podatku dochodowego przekroczył do dnia 31.XII.1938 wpływy preliminowane o 6,3%, zaś wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu zwiększyła się wedle obliczeń do dnia 31.XII.1938 r. o 6,8% i wynosi na 31 XII 220.253.000.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Rembieliński.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Rembieliński.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SRembieliński">Wysoka Izbo! Jest zwyczajem parlamentarnym, wynikającym z przysługującego Izbom prawa i obowiązku kontroli, że przy okazji kredytów omawia się zagadnienia, dotyczące ogólnej polityki Rządu. Korzystam z tej sposobności raz dlatego, że kwestia, którą poruszyć pragnę, dotyczy właśnie zachowania się Rządu jako całości, powtóre z tego względu, iż uważam sprawę poruszaną za tak doniosłą, że niemożliwe byłoby jej odwlekanie. Sprawa, o której mówię, poruszyła głęboko serca i umysły milionów Polaków i chociażby z tog względu zasługuje na to, ażeby echo jej znalazło odbicie w tej Wysokiej Izbie.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SRembieliński">Dnia 1 stycznia br. zmarł Roman Dmowski. Roman Dmowski był tym mężem stanu, który w imieniu Polski, jako jej urzędowy przedstawiciel, podpisał Traktat Wersalski. Rył jednym z twórców i organizatorów wojska polskiego we Francji, które sztandary swe, przez niego wręczone, nieśmiertelną okryło chwałą. Był wielkim pisarzem politycznym.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SRembieliński">Nawet skrajni przeciwnicy Romana Dmowskiego po jego zgonie zgodnie uznali go za „polityka na wielką zakrojonego skalę, patriotę, który całe swe życie oddał na usługi idei”. Toteż pogrzeb ś. p. Romana Dmowskiego był potężną manifestacją Narodu, w której wzięli udział ludzie najróżnorodniejszych przekonań politycznych, przedstawiciele wszystkich warstw społecznych i wszystkich dzielnic kraju. Brakło tylko oficjalnych reprezentantów Rządu. Cześć dla zasług ludzi wielkich jest jednym z najistotniejszych czynników duchowego zjednoczenia narodu. Oczywistym też obowiązkiem Państwa jest pobudzenie i dawanie wyrazu tym uczuciom zespalającym, zwłaszcza gdy hasło jedności narodowej jest powszechnie uznanym nakazem.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SRembieliński">Wobec tego w imieniu i z upoważnienia senatorów: Dębskiego, Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, ks. Machaya, Miłaszewskiego, Morawskiego, Olchowicza, Śląskiego oraz moim własnym mam zaszczyt wypowiedzieć nasze mocne i głębokie przekonanie: Rząd powinien był wziąć udział w pogrzebie śp. Romana Dmowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#JanRembieliński">Wysoka Izbo! Jest zwyczajem parlamentarnym, wynikającym z przysługującego Izbom prawa i obowiązku kontroli, że przy okazji kredytów omawia się zagadnienia, dotyczące ogólnej polityki Rządu. Korzystam z tej sposobności raz dlatego, że kwestia, którą poruszyć pragnę, dotyczy właśnie zachowania się Rządu jako całości, powtóre z tego względu, iż uważam sprawę poruszaną za tak doniosłą, że niemożliwe byłoby jej odwlekanie. Sprawa, o której mówię, poruszyła głęboko serca i umysły milionów Polaków i chociażby z tog względu zasługuje na to, ażeby echo jej znalazło odbicie w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#JanRembieliński">Dnia 1 stycznia br. zmarł Roman Dmowski. Roman Dmowski był tym mężem stanu, który w imieniu Polski, jako jej urzędowy przedstawiciel, podpisał Traktat Wersalski. Rył jednym z twórców i organizatorów wojska polskiego we Francji, które sztandary swe, przez niego wręczone, nieśmiertelną okryło chwałą. Był wielkim pisarzem politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#JanRembieliński">Nawet skrajni przeciwnicy Romana Dmowskiego po jego zgonie zgodnie uznali go za „polityka na wielką zakrojonego skalę, patriotę, który całe swe życie oddał na usługi idei”. Toteż pogrzeb ś. p. Romana Dmowskiego był potężną manifestacją Narodu, w której wzięli udział ludzie najróżnorodniejszych przekonań politycznych, przedstawiciele wszystkich warstw społecznych i wszystkich dzielnic kraju. Brakło tylko oficjalnych reprezentantów Rządu. Cześć dla zasług ludzi wielkich jest jednym z najistotniejszych czynników duchowego zjednoczenia narodu. Oczywistym też obowiązkiem Państwa jest pobudzenie i dawanie wyrazu tym uczuciom zespalającym, zwłaszcza gdy hasło jedności narodowej jest powszechnie uznanym nakazem.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#JanRembieliński">Wobec tego w imieniu i z upoważnienia senatorów: Dębskiego, Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, ks. Machaya, Miłaszewskiego, Morawskiego, Olchowicza, Śląskiego oraz moim własnym mam zaszczyt wypowiedzieć nasze mocne i głębokie przekonanie: Rząd powinien był wziąć udział w pogrzebie śp. Romana Dmowskiego.</u>
<u xml:id="u-4.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Proszę o głos.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SławojSkładkowski">Proszę o głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Stoję na stanowisku, że nie należy nigdy walczyć ze zmarłymi, więc powody obojętnego ustosunkowania się Rządu do uroczystości pogrzebowych ś. p. Romana Dmowskiego poruszam tylko dlatego, że sprawa ta została podniesiona przez p. senatora Rembielińsklego. Nie chcę bowiem, żeby pozostało wrażenie, iż sposób, w jaki Rząd ustosunkował się do uroczystości pogrzebu ś. p. Romana Dmowskiego, był przypadkowy albo pochodził z jakiegokolwiek nieporozumienia.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Wysoka Izbo! Rząd, który reprezentuję i za który odpowiadam, pamięta tragiczne momenty po śmierci Marszałka Piłsudskiego.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#PrezesRadyMinistrówgenSławojSkładkowski">Wtedy to — jak i potem — Roman Dmowski, jako ideowy szef Stronnictwa Narodowego, dopuścił i tolerował, że Stronnictwo Narodowe usiłowało znieważyć pamięć Marszałka Józefa Piłsudskiego, kiedy bezbronny leżał w ubóstwianej przez cały Naród trumnie. Rząd pamięta o tym i uważając, że nie ma podstawy obniżać wartości życia ś. p. Dmowskiego, nie miał jednak również możności wzięcia udziału w jego pogrzebie.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SławojSkładkowski">Stoję na stanowisku, że nie należy nigdy walczyć ze zmarłymi, więc powody obojętnego ustosunkowania się Rządu do uroczystości pogrzebowych ś. p. Romana Dmowskiego poruszam tylko dlatego, że sprawa ta została podniesiona przez p. senatora Rembielińsklego. Nie chcę bowiem, żeby pozostało wrażenie, iż sposób, w jaki Rząd ustosunkował się do uroczystości pogrzebu ś. p. Romana Dmowskiego, był przypadkowy albo pochodził z jakiegokolwiek nieporozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SławojSkładkowski">Wysoka Izbo! Rząd, który reprezentuję i za który odpowiadam, pamięta tragiczne momenty po śmierci Marszałka Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SławojSkładkowski">Wtedy to — jak i potem — Roman Dmowski, jako ideowy szef Stronnictwa Narodowego, dopuścił i tolerował, że Stronnictwo Narodowe usiłowało znieważyć pamięć Marszałka Józefa Piłsudskiego, kiedy bezbronny leżał w ubóstwianej przez cały Naród trumnie. Rząd pamięta o tym i uważając, że nie ma podstawy obniżać wartości życia ś. p. Dmowskiego, nie miał jednak również możności wzięcia udziału w jego pogrzebie.</u>
<u xml:id="u-7.3" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową i organa ochrony granic (druki senackie nr 7 i 17).</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową i organa ochrony granic (druki senackie nr 7 i 17).</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SGnoiński">Wysoki Senacie! Zasadniczymi motywami, na jakich opierał się Rząd, wnosząc projekt ustawy o użyciu broni przez policję państwową i organa ochrony granic, była z jednej strony konieczność zastosowania obowiązujących w tej mierze przepisów do całokształtu zmienionych w międzyczasie norm prawa karnego, z drugiej strony — potrzeba zapewnienia policji i organom ochrony granic lepszych warunków pełnienia służby.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#SGnoiński">Rozporządzenie Prezydenta Rzplitej Polskiej z 14 lutego 1928 r., które obecnie normuje sprawę użycia broni przez policję i organa ochrony granic, dostosowane było do typowo kazuistycznych kodeksów karnych, jakie w tym czasie obowiązywały na poszczególnych terenach Państwa Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#SGnoiński">Wprowadzenie w życie nowego kodeksu karnego wymaga dostosowania przepisów, normujących uprawnienia użycia broni, do zasadniczych założeń tego kodeksu i przyjętych w nim sformułowań stanu faktycznego.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#SGnoiński">Niezależnie od tego należy podkreślić, iż dosyć skomplikowane i zawiłe ujęcie poszczególnych przepisów obowiązującego obecnie rozporządzenia nie tylko nasuwa często poważne wątpliwości natury prawnej, ale jest niezrozumiałe dla poszczególnego policjanta, żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza czy też strażnika granicznego, co w konsekwencji spowodować musiało zrozumiałą zupełnie niechęć do użycia broni nawet w tych wypadkach, gdy było to konieczne — w obawie przed ewentualną odpowiedzialnością karną.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#SGnoiński">Muszę zaznaczyć, że przepisów tych było dość dużo, bo rozporządzeń Prezydenta 7, przepisów Ministra Spraw Wewnętrznych 25, instrukcyj komendanta głównego 15, ujętych w 9 stron maszynowego bardzo bitego pisma.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#SGnoiński">Stan ten doprowadził w następstwie do rozzuchwalenia elementów przestępczych i wzrostu agresywności z ich strony w stosunku do organów bezpieczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#SGnoiński">W rezultacie straciło życie w r. 1938 — 28 policjantów wobec 13 w r. 1937, 15 w r. 1936. Ogółem 7 oficerów, 657 szeregowych.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#SGnoiński">Ten stan rzeczy odbija się ujemnie nie tylko na tych funkcjonariuszach, o których można by powiedzieć, iż z tytułu pełnionych funkcyj narażać muszą swe życie i zdrowie, ale również na szerokich rzeszach spokojnej ludności, którym Państwo obowiązane jest zagwarantować bezpieczeństwo osobiste i normalne, spokojne warunki pracy. Dysponuję szeregiem pism do p. Ministra i p. Premiera od ludności, która domaga się uregulowania tej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#SGnoiński">Okres, jaki przeżywamy, wymaga w szczególnej mierze zapewnienia w kraju spokoju i porządku, co dostatecznie uzasadnia konieczność poczynienia wszelkich wysiłków w tym kierunku zdążających.</u>
- <u xml:id="u-9.9" who="#SGnoiński">Projekt rządowy, uchwalony przez Sejm z drobnymi zmianami natury redakcyjnej, nie zawiera żadnych momentów, które by się mogły wydawać niebezpieczne z punktu widzenia interesów obywateli.</u>
- <u xml:id="u-9.10" who="#SGnoiński">Utrzymana została podstawowa zasada, iż broń może zostać użyta jedynie w przypadku oczywistej niezbędności i niemożności osiągnięcia zamierzonego celu innymi środkami.</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#SGnoiński">Również pozostawiona została zasada, iż przed użyciem broni należy zawsze zawezwać do zaniechania lub spełnienia danej czynności, ujawnić swój charakter służbowy i ostrzec o możliwości użycia broni.</u>
- <u xml:id="u-9.12" who="#SGnoiński">W tym stanie rzeczy mogą być narażone na niebezpieczeństwo jedynie te osoby, które dokonywują zamachu na życie lub mienie bądź występują przeciwko osobie policjanta lub funkcjonariusza ochrony granic, wiedząc o tym, z kim mają do czynienia i jakie konsekwencje im grożą.</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#SGnoiński">Podstawowe znaczenie posiada art. 1 projektowanej ustawy, który w sposób zwięzły i jasny ustala, w jakich wypadkach broń może być użyta.</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#SGnoiński">Przejdę teraz do krótkiego omówienia tych kwestii, które budziły wątpliwość w czasie obrad na Komisji Administracyjno-Samorządowej bądź też na plenum Sejmu.</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#SGnoiński">Zacznę od sprawy zasadniczej. Wysunięto zarzut, iż we wniesionym przez Rząd do Sejmu projekcie ustawy o organizacji więziennictwa, ustalającym między innymi warunki użycia broni przez straż więzienną, utrzymano przepisy obowiązujące w stosowanym obecnie rozporządzeniu o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic. Z faktu tego usiłowano wysnuć wniosek, iż rozpatrywany obecnie projekt ustawy nie został przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uzgodniony z Ministerstwem Sprawiedliwości. Sprawę tę wyjaśnił całkowicie na posiedzeniu Sejmu p. Wiceminister Sprawiedliwości Chełmoński. Jest zresztą rzeczą zupełnie oczywistą, że projekt ustawy, uchwalony przez Radę Ministrów, nie mógł nie być uzgodniony pomiędzy poszczególnymi Ministerstwami.</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#SGnoiński">Pozornie istniejące sprzeczności tłumaczy się bardzo łatwo tym, iż straż więzienna pracuje w zupełnie innych warunkach, niż policja i organa ochrony granic. Działając omal że z reguły w zamkniętych i zabezpieczonych pomieszczeniach i występując wobec osób sobie znanych i nieuzbrojonych, straż więzienna nie potrzebuje mieć tych uprawnień, co policjanci i funkcjonariusze strzegący granicy.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#SGnoiński">W toku dyskusji w Sejmie wysunięto również argument, iż stosunkowo szerokie uprawnienia, nadawane policji i organom ochrony granic, będą per analogiam rozciągnięte na inne „straże”, posiadane przez poszczególne instytucje bądź też nawet osoby prywatne. I ta wątpliwość wydaje mi się zupełnie nieistotna. Tytuł projektowanej ustawy i całe jej sformułowanie ustala dokładnie, iż dotyczyć ma ona jedynie policji i organów ochrony granicy, a więc Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej. Wszelkie straże o charakterze publicznoprawnym, jak np. straż kolejowa, mają uprawnienia, uregulowane odrębnie w drodze ustawowej, zależnie od potrzeb związanych z warunkami służby. Straże prywatne nie posiadają w ogóle żadnych specjalnych uprawnień i nawet na posiadanie broni muszą uzyskiwać indywidualne pozwolenia.</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#SGnoiński">Pragnę obecnie poruszyć te punkty projektowanej ustawy, które w toku obrad sejmowych spotkały się z istotniejszymi zarzutami.</u>
- <u xml:id="u-9.19" who="#SGnoiński">W rozporządzeniu Prezydenta R. P. z r. 1928 było zaznaczone, iż osoby objęte tym rozporządzeniem mają prawo do użycia broni w szeregu wyszczególnionych wypadków „podczas wykonywania czynności służbowych”. Ten ostatni ustęp został obecnie skreślony, co jednak nie powinno nasuwać żadnych wątpliwości. Policjant, żołnierz KOP czy też strażnik graniczny są zawsze na służbie i mają obowiązek interweniowania, niezależnie od tego, w jakim znajdują się charakterze. Oczywiście wypadki użycia broni, nie związane z czynnościami służbowymi, regulowane są przepisami ogólnymi, dotyczącymi wszystkich obywateli, a przede wszystkim normami kodeksu karnego.</u>
- <u xml:id="u-9.20" who="#SGnoiński">W rozpatrywanym projekcie ustawy zniesiono obowiązek tzw. strzału ostrzegawczego. Funkcjonariusz, chcący użyć broni, musi jednak ostrzec zainteresowanego słownie lub w inny sposób, o ile ostrzeżenie słowne nie byłoby celowe. Wydaje się, iż istotne znaczenie posiada jedynie fakt, aby ostrzeżenie doszło do świadomości osoby, w stosunku do której broń może być użyta. Dotychczasowa praktyka wykazała, iż obowiązek strzału ostrzegawczego był przepisem czysto formalnym, który zmuszał przedstawicieli organów bezpieczeństwa do pamiętania o zachowaniu postanowień o charakterze „proceduralnym”, niekiedy wbrew interesom służby.</u>
- <u xml:id="u-9.21" who="#SGnoiński">W art. 1 projektu znajdujemy przepis nowy, mówiący o możliwości użycia broni w stosunku do osób nielegalnie przekraczających granicę. Przepis ten jest chyba dostatecznie uzasadniony koniecznością obrony granic. Osoby nielegalnie przekraczające granicę niejednokrotnie są na usługach obcych agentur bądź też zajmują się kolportażem materiałów wywrotowych.</u>
- <u xml:id="u-9.22" who="#SGnoiński">Potrzeba przeciwstawienia się tego rodzaju działalności uzasadnia dostatecznie ten dość rygorystyczny przepis. Obowiązek zresztą używania środków radykalnych w stosunku do osób, przekraczających nielegalnie granicę, podyktowany jest również i tą okolicznością, iż organa ochrony granicy nie są w stanie przed użyciem broni ustalić, z kim mają do czynienia i w jakim celu dana osoba zamierza granicę przekroczyć.</u>
- <u xml:id="u-9.23" who="#SGnoiński">Wreszcie w toku dyskusji w Sejmie poruszono sprawę uprawnienia do użycia broni w stosunku do osoby aresztowanej lub zatrzymanej, która ucieka pomimo iż została uprzedzona, że w razie próby ucieczki zostanie użyta broń.</u>
- <u xml:id="u-9.24" who="#SGnoiński">Wysunięty nawet został wniosek mniejszości w komisji, odrzucony przez plenum Sejmu, aby w takim wypadku broń mogła być użyta jedynie w stosunku do osoby, „co do której funkcjonariusz ma podejrzenie, że jest ona niebezpiecznym przestępcą”. Jest rzeczą powszechnie znaną, iż policjant, który z reguły dokonywa aresztowania na polecenie swej władzy przełożonej bądź władz sądowo-prokuratorskich, nie jest wtajemniczony w to, jakie są powody aresztowania. Trudno zatem, aby dalsze jego postępowanie było uzależnione od jego opinii o osobie zatrzymywanej, zresztą ta opinia policjanta może być zupełnie błędna.</u>
- <u xml:id="u-9.25" who="#SGnoiński">Kończąc należy podkreślić, iż nowelizacja przepisów o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic ma na celu nie tylko lepszą ochronę życia i zdrowia tych organów bezpieczeństwa, ale jest koniecznością, spowodowaną względami bezpieczeństwa Państwa i potrzebą zapewnienia normalnych warunków życia i pracy wszystkim jego obywatelom.</u>
- <u xml:id="u-9.26" who="#SGnoiński">W tym stanie rzeczy w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym, przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#MichałGnoiński">Wysoki Senacie! Zasadniczymi motywami, na jakich opierał się Rząd, wnosząc projekt ustawy o użyciu broni przez policję państwową i organa ochrony granic, była z jednej strony konieczność zastosowania obowiązujących w tej mierze przepisów do całokształtu zmienionych w międzyczasie norm prawa karnego, z drugiej strony — potrzeba zapewnienia policji i organom ochrony granic lepszych warunków pełnienia służby.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#MichałGnoiński">Rozporządzenie Prezydenta Rzplitej Polskiej z 14 lutego 1928 r., które obecnie normuje sprawę użycia broni przez policję i organa ochrony granic, dostosowane było do typowo kazuistycznych kodeksów karnych, jakie w tym czasie obowiązywały na poszczególnych terenach Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#MichałGnoiński">Wprowadzenie w życie nowego kodeksu karnego wymaga dostosowania przepisów, normujących uprawnienia użycia broni, do zasadniczych założeń tego kodeksu i przyjętych w nim sformułowań stanu faktycznego.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#MichałGnoiński">Niezależnie od tego należy podkreślić, iż dosyć skomplikowane i zawiłe ujęcie poszczególnych przepisów obowiązującego obecnie rozporządzenia nie tylko nasuwa często poważne wątpliwości natury prawnej, ale jest niezrozumiałe dla poszczególnego policjanta, żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza czy też strażnika granicznego, co w konsekwencji spowodować musiało zrozumiałą zupełnie niechęć do użycia broni nawet w tych wypadkach, gdy było to konieczne — w obawie przed ewentualną odpowiedzialnością karną.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#MichałGnoiński">Muszę zaznaczyć, że przepisów tych było dość dużo, bo rozporządzeń Prezydenta 7, przepisów Ministra Spraw Wewnętrznych 25, instrukcyj komendanta głównego 15, ujętych w 9 stron maszynowego bardzo bitego pisma.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#MichałGnoiński">Stan ten doprowadził w następstwie do rozzuchwalenia elementów przestępczych i wzrostu agresywności z ich strony w stosunku do organów bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#MichałGnoiński">W rezultacie straciło życie w r. 1938 — 28 policjantów wobec 13 w r. 1937, 15 w r. 1936. Ogółem 7 oficerów, 657 szeregowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#MichałGnoiński">Ten stan rzeczy odbija się ujemnie nie tylko na tych funkcjonariuszach, o których można by powiedzieć, iż z tytułu pełnionych funkcyj narażać muszą swe życie i zdrowie, ale również na szerokich rzeszach spokojnej ludności, którym Państwo obowiązane jest zagwarantować bezpieczeństwo osobiste i normalne, spokojne warunki pracy. Dysponuję szeregiem pism do p. Ministra i p. Premiera od ludności, która domaga się uregulowania tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#MichałGnoiński">Okres, jaki przeżywamy, wymaga w szczególnej mierze zapewnienia w kraju spokoju i porządku, co dostatecznie uzasadnia konieczność poczynienia wszelkich wysiłków w tym kierunku zdążających.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#MichałGnoiński">Projekt rządowy, uchwalony przez Sejm z drobnymi zmianami natury redakcyjnej, nie zawiera żadnych momentów, które by się mogły wydawać niebezpieczne z punktu widzenia interesów obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#MichałGnoiński">Utrzymana została podstawowa zasada, iż broń może zostać użyta jedynie w przypadku oczywistej niezbędności i niemożności osiągnięcia zamierzonego celu innymi środkami.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#MichałGnoiński">Również pozostawiona została zasada, iż przed użyciem broni należy zawsze zawezwać do zaniechania lub spełnienia danej czynności, ujawnić swój charakter służbowy i ostrzec o możliwości użycia broni.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#MichałGnoiński">W tym stanie rzeczy mogą być narażone na niebezpieczeństwo jedynie te osoby, które dokonywują zamachu na życie lub mienie bądź występują przeciwko osobie policjanta lub funkcjonariusza ochrony granic, wiedząc o tym, z kim mają do czynienia i jakie konsekwencje im grożą.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#MichałGnoiński">Podstawowe znaczenie posiada art. 1 projektowanej ustawy, który w sposób zwięzły i jasny ustala, w jakich wypadkach broń może być użyta.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#MichałGnoiński">Przejdę teraz do krótkiego omówienia tych kwestii, które budziły wątpliwość w czasie obrad na Komisji Administracyjno-Samorządowej bądź też na plenum Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#MichałGnoiński">Zacznę od sprawy zasadniczej. Wysunięto zarzut, iż we wniesionym przez Rząd do Sejmu projekcie ustawy o organizacji więziennictwa, ustalającym między innymi warunki użycia broni przez straż więzienną, utrzymano przepisy obowiązujące w stosowanym obecnie rozporządzeniu o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic. Z faktu tego usiłowano wysnuć wniosek, iż rozpatrywany obecnie projekt ustawy nie został przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uzgodniony z Ministerstwem Sprawiedliwości. Sprawę tę wyjaśnił całkowicie na posiedzeniu Sejmu p. Wiceminister Sprawiedliwości Chełmoński. Jest zresztą rzeczą zupełnie oczywistą, że projekt ustawy, uchwalony przez Radę Ministrów, nie mógł nie być uzgodniony pomiędzy poszczególnymi Ministerstwami.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#MichałGnoiński">Pozornie istniejące sprzeczności tłumaczy się bardzo łatwo tym, iż straż więzienna pracuje w zupełnie innych warunkach, niż policja i organa ochrony granic. Działając omal że z reguły w zamkniętych i zabezpieczonych pomieszczeniach i występując wobec osób sobie znanych i nieuzbrojonych, straż więzienna nie potrzebuje mieć tych uprawnień, co policjanci i funkcjonariusze strzegący granicy.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#MichałGnoiński">W toku dyskusji w Sejmie wysunięto również argument, iż stosunkowo szerokie uprawnienia, nadawane policji i organom ochrony granic, będą per analogiam rozciągnięte na inne „straże”, posiadane przez poszczególne instytucje bądź też nawet osoby prywatne. I ta wątpliwość wydaje mi się zupełnie nieistotna. Tytuł projektowanej ustawy i całe jej sformułowanie ustala dokładnie, iż dotyczyć ma ona jedynie policji i organów ochrony granicy, a więc Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej. Wszelkie straże o charakterze publicznoprawnym, jak np. straż kolejowa, mają uprawnienia, uregulowane odrębnie w drodze ustawowej, zależnie od potrzeb związanych z warunkami służby. Straże prywatne nie posiadają w ogóle żadnych specjalnych uprawnień i nawet na posiadanie broni muszą uzyskiwać indywidualne pozwolenia.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#MichałGnoiński">Pragnę obecnie poruszyć te punkty projektowanej ustawy, które w toku obrad sejmowych spotkały się z istotniejszymi zarzutami.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#MichałGnoiński">W rozporządzeniu Prezydenta R. P. z r. 1928 było zaznaczone, iż osoby objęte tym rozporządzeniem mają prawo do użycia broni w szeregu wyszczególnionych wypadków „podczas wykonywania czynności służbowych”. Ten ostatni ustęp został obecnie skreślony, co jednak nie powinno nasuwać żadnych wątpliwości. Policjant, żołnierz KOP czy też strażnik graniczny są zawsze na służbie i mają obowiązek interweniowania, niezależnie od tego, w jakim znajdują się charakterze. Oczywiście wypadki użycia broni, nie związane z czynnościami służbowymi, regulowane są przepisami ogólnymi, dotyczącymi wszystkich obywateli, a przede wszystkim normami kodeksu karnego.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#MichałGnoiński">W rozpatrywanym projekcie ustawy zniesiono obowiązek tzw. strzału ostrzegawczego. Funkcjonariusz, chcący użyć broni, musi jednak ostrzec zainteresowanego słownie lub w inny sposób, o ile ostrzeżenie słowne nie byłoby celowe. Wydaje się, iż istotne znaczenie posiada jedynie fakt, aby ostrzeżenie doszło do świadomości osoby, w stosunku do której broń może być użyta. Dotychczasowa praktyka wykazała, iż obowiązek strzału ostrzegawczego był przepisem czysto formalnym, który zmuszał przedstawicieli organów bezpieczeństwa do pamiętania o zachowaniu postanowień o charakterze „proceduralnym”, niekiedy wbrew interesom służby.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#MichałGnoiński">W art. 1 projektu znajdujemy przepis nowy, mówiący o możliwości użycia broni w stosunku do osób nielegalnie przekraczających granicę. Przepis ten jest chyba dostatecznie uzasadniony koniecznością obrony granic. Osoby nielegalnie przekraczające granicę niejednokrotnie są na usługach obcych agentur bądź też zajmują się kolportażem materiałów wywrotowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#MichałGnoiński">Potrzeba przeciwstawienia się tego rodzaju działalności uzasadnia dostatecznie ten dość rygorystyczny przepis. Obowiązek zresztą używania środków radykalnych w stosunku do osób, przekraczających nielegalnie granicę, podyktowany jest również i tą okolicznością, iż organa ochrony granicy nie są w stanie przed użyciem broni ustalić, z kim mają do czynienia i w jakim celu dana osoba zamierza granicę przekroczyć.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#MichałGnoiński">Wreszcie w toku dyskusji w Sejmie poruszono sprawę uprawnienia do użycia broni w stosunku do osoby aresztowanej lub zatrzymanej, która ucieka pomimo iż została uprzedzona, że w razie próby ucieczki zostanie użyta broń.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#MichałGnoiński">Wysunięty nawet został wniosek mniejszości w komisji, odrzucony przez plenum Sejmu, aby w takim wypadku broń mogła być użyta jedynie w stosunku do osoby, „co do której funkcjonariusz ma podejrzenie, że jest ona niebezpiecznym przestępcą”. Jest rzeczą powszechnie znaną, iż policjant, który z reguły dokonywa aresztowania na polecenie swej władzy przełożonej bądź władz sądowo-prokuratorskich, nie jest wtajemniczony w to, jakie są powody aresztowania. Trudno zatem, aby dalsze jego postępowanie było uzależnione od jego opinii o osobie zatrzymywanej, zresztą ta opinia policjanta może być zupełnie błędna.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#MichałGnoiński">Kończąc należy podkreślić, iż nowelizacja przepisów o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic ma na celu nie tylko lepszą ochronę życia i zdrowia tych organów bezpieczeństwa, ale jest koniecznością, spowodowaną względami bezpieczeństwa Państwa i potrzebą zapewnienia normalnych warunków życia i pracy wszystkim jego obywatelom.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#MichałGnoiński">W tym stanie rzeczy w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym, przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Ustawa, którą obecnie omawiam, ma niezwykle doniosłe znaczenie nie tylko dla porządku w Państwie, ale ma też znaczenie dla polityki wewnętrznej Państwa. Jeżeli obecnie pozwalam sobie głos w tej sprawie zabrać, to właśnie dlatego, żeby aspekt prawno administracyjny tej sprawy nie mieszał się zbytnio z aspektem politycznym.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#SZmigryderKonopka">Muszę podkreślić, że ustawa głęboko przypomniała i dokładnie mi uprzytomniła te przeżycia, które w pięknej (ostatnio opublikowanej) powieści „Pani Służba” ujął i uwydatnił znakomity pisarz polski Zygmunt Nowakowski. „Pani Służba”, która panuje całkowicie nad działaniem i nad sposobem myślenia Józefa Czyża, bohaterskiego policjanta na oddalonej wsi kresowej, kazała mi przez cały czas kontrolować ustawę w zestawieniu z tym, co wielki pisarz wyczuł i publiczności czytającej w swej znakomitej powieści podał. I oto, Wysoka Izbo, najbardziej wzruszającym momentem w życiu Józefa Czyża jest niewątpliwie chwila, jaka staje czasami przed wieloma przedstawicielami służby policyjnej; moment ten zatytułowany jest: „Białoczerwona chorągiew”. Tłum, który nie pozwala Józefowi Czyżowi zawiesić chorągwi państwowej na szkole na kresach, działa i pozostaje pod określonym afektem. W myśl ustawy, która jest przedmiotem naszych obrad, powinien Józef Czyż użyć broni. Ale właśnie z całego nastawienia, które Józef Czyż przy szlachetnym pełnieniu swej służby ma wpojone przez swego komendanta (ten mówił: „Z taktem, zawsze z taktem”) — wynika, że Józef Czyż broni nie używa, a pomimo to osiąga kompletny posłuch i pozyskuje wieś dla obywatelskiego poczucia w ramach naszego Państwa. Dlatego też, Wysoka Izbo, daleko idące projekty udzielenia wielkich kompetencyj funkcjonariuszom służby bezpieczeństwa znajdują pełne uzasadnienie w tym, co w charakterze uwag dołączyli projektodawcy jako uzasadnienie do omawianej obecnie ustawy. I musimy powiedzieć, że jeżeli ustawa ta ma na celu obronę życia policji, wtedy wszyscy jesteśmy za tym, aby ustawę tę przyjąć. Ale jeżeli twórcy projektu przypuszczają, że tego rodzaju ustawa może wpłynąć — cytuję dosłownie — na poprawę stanu bezpieczeństwa zarówno przez zmniejszenie ilości ofiar ze strony policji — co do tego jesteśmy zgodni — jak również na zmniejszenie ogólnej ilości wypadków agresywnego ustosunkowania się do przedstawicieli władz, to w tym wypadku musimy powiedzieć, że nauka prawa karnego nie zgadza się z tym w całej pełni i dla przykładu powołam się na znakomite dzieło znanego teoretyka prawa karnego prof. Makowskiego. Uważa on, że przestępczość jest wzmagana nie tyle rozszerzaniem się ram możliwości dla działania elementów występnych, ile na pierwszym miejscu — cytuję dosłownie — zasługują tu na uwzględnienie i zbadanie czynniki socjologiczne. Rozwijając zaś tę myśl muszę powiedzieć słowami prof. Makowskiego, że źródła przestępstwa tkwią przede wszystkim w ogólnych i indywidualnych czynnikach społecznych i na tej drodze szukać należy zarówno wyjaśnienia faktu przestępstwa jak też tych środków, które by skutecznie do zwalczania jego prowadzić mogły”.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SZmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Daleki jestem od próby rozważań czysto teoretycznych. Rozumiem w całej pełni, że wzmocnienie postawy obronnej naszych organów bezpieczeństwa jest ze wszech miar słuszne. Dlatego też nie przemawiam bynajmniej za odrzuceniem tej ustawy ani za odrzuceniem w ogóle projektów wzmacniających możność obrony ze strony władz bezpieczeństwa w działaniu i w stosunkach z ludnością, lecz podkreślam, że myśl ta była już wielokrotnie w różnych krajach rozważana i właśnie ostatnio, a mianowicie w grudniu roku ubiegłego opublikowana została rozprawa, rozważająca nowy projekt ustawy niemieckiej o użyciu broni. Teoretyk, którego tutaj mam możność Państwu przedstawić, inspektor policji niemieckiej podkreśla, że użycie broni przez policję musi być ściśle Sprecyzowane i zwraca między innymi uwagę na to, że właśnie broń tylko wtedy użyta być może, „wenn andere Mittel” — jeżeli inne środki, i wymienia je, nie dadzą wyniku, a moim zdaniem właśnie brak wymienienia dokładnego tych innych środków stanowi minus przedłożonego nam projektu. Jakie to są owe warunki, które inspektor Julier w artykule „Gedanken zum kunftigen Waffengebrauchsrecht der Polizei”, ogłoszonym w „Archiv des offentlichen Rechts” w końcu roku ubiegłego, podaje? Są to: „Warnung” — jest to i u nas, „Anwendung der eigenem Korperkraft oder der Waffenlosen Selbstverteidigung” — tego u nas nie ma „Fesselung, Entwinden von Waffen und Werkzeugen, Zuziehung fremder Hilfe.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Ustawa, którą obecnie omawiam, ma niezwykle doniosłe znaczenie nie tylko dla porządku w Państwie, ale ma też znaczenie dla polityki wewnętrznej Państwa. Jeżeli obecnie pozwalam sobie głos w tej sprawie zabrać, to właśnie dlatego, żeby aspekt prawno administracyjny tej sprawy nie mieszał się zbytnio z aspektem politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Muszę podkreślić, że ustawa głęboko przypomniała i dokładnie mi uprzytomniła te przeżycia, które w pięknej (ostatnio opublikowanej) powieści „Pani Służba” ujął i uwydatnił znakomity pisarz polski Zygmunt Nowakowski. „Pani Służba”, która panuje całkowicie nad działaniem i nad sposobem myślenia Józefa Czyża, bohaterskiego policjanta na oddalonej wsi kresowej, kazała mi przez cały czas kontrolować ustawę w zestawieniu z tym, co wielki pisarz wyczuł i publiczności czytającej w swej znakomitej powieści podał. I oto, Wysoka Izbo, najbardziej wzruszającym momentem w życiu Józefa Czyża jest niewątpliwie chwila, jaka staje czasami przed wieloma przedstawicielami służby policyjnej; moment ten zatytułowany jest: „Białoczerwona chorągiew”. Tłum, który nie pozwala Józefowi Czyżowi zawiesić chorągwi państwowej na szkole na kresach, działa i pozostaje pod określonym afektem. W myśl ustawy, która jest przedmiotem naszych obrad, powinien Józef Czyż użyć broni. Ale właśnie z całego nastawienia, które Józef Czyż przy szlachetnym pełnieniu swej służby ma wpojone przez swego komendanta (ten mówił: „Z taktem, zawsze z taktem”) — wynika, że Józef Czyż broni nie używa, a pomimo to osiąga kompletny posłuch i pozyskuje wieś dla obywatelskiego poczucia w ramach naszego Państwa. Dlatego też, Wysoka Izbo, daleko idące projekty udzielenia wielkich kompetencyj funkcjonariuszom służby bezpieczeństwa znajdują pełne uzasadnienie w tym, co w charakterze uwag dołączyli projektodawcy jako uzasadnienie do omawianej obecnie ustawy. I musimy powiedzieć, że jeżeli ustawa ta ma na celu obronę życia policji, wtedy wszyscy jesteśmy za tym, aby ustawę tę przyjąć. Ale jeżeli twórcy projektu przypuszczają, że tego rodzaju ustawa może wpłynąć — cytuję dosłownie — na poprawę stanu bezpieczeństwa zarówno przez zmniejszenie ilości ofiar ze strony policji — co do tego jesteśmy zgodni — jak również na zmniejszenie ogólnej ilości wypadków agresywnego ustosunkowania się do przedstawicieli władz, to w tym wypadku musimy powiedzieć, że nauka prawa karnego nie zgadza się z tym w całej pełni i dla przykładu powołam się na znakomite dzieło znanego teoretyka prawa karnego prof. Makowskiego. Uważa on, że przestępczość jest wzmagana nie tyle rozszerzaniem się ram możliwości dla działania elementów występnych, ile na pierwszym miejscu — cytuję dosłownie — zasługują tu na uwzględnienie i zbadanie czynniki socjologiczne. Rozwijając zaś tę myśl muszę powiedzieć słowami prof. Makowskiego, że źródła przestępstwa tkwią przede wszystkim w ogólnych i indywidualnych czynnikach społecznych i na tej drodze szukać należy zarówno wyjaśnienia faktu przestępstwa jak też tych środków, które by skutecznie do zwalczania jego prowadzić mogły”.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Daleki jestem od próby rozważań czysto teoretycznych. Rozumiem w całej pełni, że wzmocnienie postawy obronnej naszych organów bezpieczeństwa jest ze wszech miar słuszne. Dlatego też nie przemawiam bynajmniej za odrzuceniem tej ustawy ani za odrzuceniem w ogóle projektów wzmacniających możność obrony ze strony władz bezpieczeństwa w działaniu i w stosunkach z ludnością, lecz podkreślam, że myśl ta była już wielokrotnie w różnych krajach rozważana i właśnie ostatnio, a mianowicie w grudniu roku ubiegłego opublikowana została rozprawa, rozważająca nowy projekt ustawy niemieckiej o użyciu broni. Teoretyk, którego tutaj mam możność Państwu przedstawić, inspektor policji niemieckiej podkreśla, że użycie broni przez policję musi być ściśle Sprecyzowane i zwraca między innymi uwagę na to, że właśnie broń tylko wtedy użyta być może, „wenn andere Mittel” — jeżeli inne środki, i wymienia je, nie dadzą wyniku, a moim zdaniem właśnie brak wymienienia dokładnego tych innych środków stanowi minus przedłożonego nam projektu. Jakie to są owe warunki, które inspektor Julier w artykule „Gedanken zum kunftigen Waffengebrauchsrecht der Polizei”, ogłoszonym w „Archiv des offentlichen Rechts” w końcu roku ubiegłego, podaje? Są to: „Warnung” — jest to i u nas, „Anwendung der eigenem Korperkraft oder der Waffenlosen Selbstverteidigung” — tego u nas nie ma „Fesselung, Entwinden von Waffen und Werkzeugen, Zuziehung fremder Hilfe.</u>
<u xml:id="u-11.3" who="#komentarz">(Głosy: Po polsku!)</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#SZmigryderKonopka">Proszę bardzo: ostrzeżenie, zastosowanie własnej siły cielesnej, następnie obrona bez użycia broni, skrępowanie, dobycie broni lub innego środka obrony, wreszcie wezwanie obcej pomocy. Oczywiście można to wszystko odesłać do przyszłej instrukcji, którą niewątpliwie komendant policji zaopatrzy daną ustawę. Ale, Wysoka Izbo, proszę zwrócić uwagę i na to, że chociaż z jednej strony projekt unika, jak mówi uzasadnienie, nadmiernej kazuistyki, to jednak z drugiej strony rozróżnienie choćby w najogólniejszej formie jest konieczne. Muszę przypomnieć, że oprócz Józefa Czyża w tej pięknej powieści Nowakowskiego występują też inni jego koledzy, ludzie zgorzkniali, nerwowi, którzy nie zasługują na takie zaufanie, jakie w całej pełni posiada w oczach czytelników Józef Czyż. Dlatego sądzę, że użycie broni powinno być w pewnych przypadkach opatrzone dokładniejszymi określeniami, naprzykład — oględne użycie broni w pewnych wypadkach tam, gdzie nie zachodzi ewentualność działania agresywnego w stosunku do policji. Domniemywa się, że nigdy nie będzie policjant stosował tej broni, ażeby pozbawić życia lub ciężko ranić osobę, którą chciałby obezwładnić, jednakże ponieważ stoimy na gruncie prawnym, sądzę, że w tym wypadku jest wskazane, żebyśmy dodali dalsze określenia.</u>
- <u xml:id="u-11.5" who="#SZmigryderKonopka">Wreszcie w szczegółowych pewnych punktach chciałbym zwrócić uwagę, jeśli mamy opierać się na przedłożonym nam projekcie, na możliwość komplikacji. Oto np. nie ma tutaj ograniczenia w projekcie tym, iż broń może być użyta w wypadkach szczególnej wagi. Oczywiście może zajść ewentualność, że szczególnej wagi wypadek będzie się sam przez się uwydatniał, ale może być i tego rodzaju sytuacja, która nie jest uwzględniona w projekcie, a która powinna być omówiona ogólnie lub też spodziewam się, że znajdzie swój wyraz w przyszłej instrukcji. Np. dłużnik może w obecności komornika i policjanta, który dodany będzie do asysty, zniszczyć egzekwowane mienie, bo takie wypadki są notowane, lub niszczyć je przez dłuższy czas, tak że nie ma możności mu przeszkodzić. Czy Wysoka Izba uważa, że jest to powód, podkreślam ogólnie, użycia broni? Jednak art. 1 punkt 3) w połączeniu z punktem 1) art. 3 może stanowić obronę dla takiego stanowiska. Jest to luka, której teoretyk niemiecki nie dopuszcza, albowiem wyraźnie i kategorycznie wypowiada się on przeciw użyciu broni w stosunku do osób, które wyraźnie posiadają zmniejszoną w tym wypadku zdolność przeciwstawiania się. Nadto projekt niemiecki zakazuje użycia broni w stosunku do dzieci. Zdaje mi się, że było by wysoce dobrym i słusznym, aby w naszym projekcie również znalazły się dalsze ograniczenia tego rodzaju, a to dlatego, że brak tych ograniczeń powoduje tak rozszerzone kompetencje, że niewykorzystanie tych kompetencji może być kiedyś podstawą do wystąpienia przeciwko działającemu policjantowi.</u>
- <u xml:id="u-11.6" who="#SZmigryderKonopka">Punkt ten łączę z nowo wprowadzonym punktem 7) art. 1, iż broń może być użyta dla udaremnienia nielegalnego przekroczenia granicy Państwa. Takie wypadki miały niewątpliwie miejsce, niedawno można było czytać o nich w felietonie „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” adresowanym do czytelników z miejscowości pogranicznej Sianki. Czytaliśmy o tym, jak rodzina, a więc dzieci i kobiety, była przerzucona z jednej na drugą stronę granicy, a trzeba sobie zdać sprawę, że to przejście było dokonane pod przymusem ze strony drugiej. Causa movens tego działania tkwiła poza ludźmi, którzy to działanie wykonali. Czyżby istotnie i w tym wypadku, kiedy ten, kto granicę przekroczył, może nawet nie dosłyszał czy też nie zrozumiał wezwania, czy i wówczas uzasadnionym byłoby użycie broni, już nie mówię z punktu widzenia prawnego ani prawno-politycznego, lecz z punktu widzenia ludzkiego?</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Proszę bardzo: ostrzeżenie, zastosowanie własnej siły cielesnej, następnie obrona bez użycia broni, skrępowanie, dobycie broni lub innego środka obrony, wreszcie wezwanie obcej pomocy. Oczywiście można to wszystko odesłać do przyszłej instrukcji, którą niewątpliwie komendant policji zaopatrzy daną ustawę. Ale, Wysoka Izbo, proszę zwrócić uwagę i na to, że chociaż z jednej strony projekt unika, jak mówi uzasadnienie, nadmiernej kazuistyki, to jednak z drugiej strony rozróżnienie choćby w najogólniejszej formie jest konieczne. Muszę przypomnieć, że oprócz Józefa Czyża w tej pięknej powieści Nowakowskiego występują też inni jego koledzy, ludzie zgorzkniali, nerwowi, którzy nie zasługują na takie zaufanie, jakie w całej pełni posiada w oczach czytelników Józef Czyż. Dlatego sądzę, że użycie broni powinno być w pewnych przypadkach opatrzone dokładniejszymi określeniami, naprzykład — oględne użycie broni w pewnych wypadkach tam, gdzie nie zachodzi ewentualność działania agresywnego w stosunku do policji. Domniemywa się, że nigdy nie będzie policjant stosował tej broni, ażeby pozbawić życia lub ciężko ranić osobę, którą chciałby obezwładnić, jednakże ponieważ stoimy na gruncie prawnym, sądzę, że w tym wypadku jest wskazane, żebyśmy dodali dalsze określenia.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wreszcie w szczegółowych pewnych punktach chciałbym zwrócić uwagę, jeśli mamy opierać się na przedłożonym nam projekcie, na możliwość komplikacji. Oto np. nie ma tutaj ograniczenia w projekcie tym, iż broń może być użyta w wypadkach szczególnej wagi. Oczywiście może zajść ewentualność, że szczególnej wagi wypadek będzie się sam przez się uwydatniał, ale może być i tego rodzaju sytuacja, która nie jest uwzględniona w projekcie, a która powinna być omówiona ogólnie lub też spodziewam się, że znajdzie swój wyraz w przyszłej instrukcji. Np. dłużnik może w obecności komornika i policjanta, który dodany będzie do asysty, zniszczyć egzekwowane mienie, bo takie wypadki są notowane, lub niszczyć je przez dłuższy czas, tak że nie ma możności mu przeszkodzić. Czy Wysoka Izba uważa, że jest to powód, podkreślam ogólnie, użycia broni? Jednak art. 1 punkt 3) w połączeniu z punktem 1) art. 3 może stanowić obronę dla takiego stanowiska. Jest to luka, której teoretyk niemiecki nie dopuszcza, albowiem wyraźnie i kategorycznie wypowiada się on przeciw użyciu broni w stosunku do osób, które wyraźnie posiadają zmniejszoną w tym wypadku zdolność przeciwstawiania się. Nadto projekt niemiecki zakazuje użycia broni w stosunku do dzieci. Zdaje mi się, że było by wysoce dobrym i słusznym, aby w naszym projekcie również znalazły się dalsze ograniczenia tego rodzaju, a to dlatego, że brak tych ograniczeń powoduje tak rozszerzone kompetencje, że niewykorzystanie tych kompetencji może być kiedyś podstawą do wystąpienia przeciwko działającemu policjantowi.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Punkt ten łączę z nowo wprowadzonym punktem 7) art. 1, iż broń może być użyta dla udaremnienia nielegalnego przekroczenia granicy Państwa. Takie wypadki miały niewątpliwie miejsce, niedawno można było czytać o nich w felietonie „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” adresowanym do czytelników z miejscowości pogranicznej Sianki. Czytaliśmy o tym, jak rodzina, a więc dzieci i kobiety, była przerzucona z jednej na drugą stronę granicy, a trzeba sobie zdać sprawę, że to przejście było dokonane pod przymusem ze strony drugiej. Causa movens tego działania tkwiła poza ludźmi, którzy to działanie wykonali. Czyżby istotnie i w tym wypadku, kiedy ten, kto granicę przekroczył, może nawet nie dosłyszał czy też nie zrozumiał wezwania, czy i wówczas uzasadnionym byłoby użycie broni, już nie mówię z punktu widzenia prawnego ani prawno-politycznego, lecz z punktu widzenia ludzkiego?</u>
<u xml:id="u-11.7" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów gen. Składkowski: Panie Senatorze, czy broń była użyta?)</u>
- <u xml:id="u-11.8" who="#SZmigryderKonopka">Nie, ja tego nie mówię, ale Pan Premier pozwoli, że zadam pytanie. Broń nie była użyta, ale przecież ustawę układamy na przyszłość. Ja nie wierzę, by broń była użyta, ale chcę, by to było w ustawie tak właśnie ustalone, jak ustala się nawet w niemieckim projekcie. Projekt ten mówi, a przynajmniej komentarz jego mówi to wyraźnie, że jednak broń nie może być użyta przeciw „Personen im Kindesalter”. Dlatego pozwalam sobie stwierdzić, że umieszczenie tego ustępu w naszym projekcie byłoby również uzasadnione.</u>
- <u xml:id="u-11.9" who="#SZmigryderKonopka">Z tych względów, które tu przytoczyłem, i powodując się w całej pełni głębokim szacunkiem dla osób, pełniących służbę zabezpieczającą nam bytowanie w Państwie, i chcąc w jak największej mierze zapewnić im możliwe bezpieczeństwo, proponuję, aby projekt obecny dla uzupełnienia częstokroć tylko stylistycznego lub dla wprowadzenia określonych przeze mnie drobnych specyfikacji, które jednakże ułatwią w rzeczywistości, a nie utrudnią służbę, został odesłany do komisji dla szybkiego powtórnego rozpatrzenia i przedłożenia nam ponownie do rozważenia.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Nie, ja tego nie mówię, ale Pan Premier pozwoli, że zadam pytanie. Broń nie była użyta, ale przecież ustawę układamy na przyszłość. Ja nie wierzę, by broń była użyta, ale chcę, by to było w ustawie tak właśnie ustalone, jak ustala się nawet w niemieckim projekcie. Projekt ten mówi, a przynajmniej komentarz jego mówi to wyraźnie, że jednak broń nie może być użyta przeciw „Personen im Kindesalter”. Dlatego pozwalam sobie stwierdzić, że umieszczenie tego ustępu w naszym projekcie byłoby również uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Z tych względów, które tu przytoczyłem, i powodując się w całej pełni głębokim szacunkiem dla osób, pełniących służbę zabezpieczającą nam bytowanie w Państwie, i chcąc w jak największej mierze zapewnić im możliwe bezpieczeństwo, proponuję, aby projekt obecny dla uzupełnienia częstokroć tylko stylistycznego lub dla wprowadzenia określonych przeze mnie drobnych specyfikacji, które jednakże ułatwią w rzeczywistości, a nie utrudnią służbę, został odesłany do komisji dla szybkiego powtórnego rozpatrzenia i przedłożenia nam ponownie do rozważenia.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bundzylak.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, jaki mieliśmy możność tu usłyszeć, społeczeństwo polskie, a w szczególności my wieśniacy, których mam zaszczyt tu w Wysokiej Izbie reprezentować, powitaliśmy z radością, be naprawdę gdyby projekt tej ustawy miał miejsce w 1922 r., to nie byłoby tyle tragedii rodzinnych i dziś naprawdę o połowę mniej byłoby przestępczości i tak ogromna liczba naszych obywateli nie musiałaby znajdować się w więzieniach.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#SBundzylak">Na komisji ustawa była w różny sposób omawiana. Przytaczano nawet takie rzeczy, że pomimo ostrzegawczych znaków przez danego posterunkowego może zajść wypadek, że może głuchoniemy zostać zastrzelony przez posterunkowego. Wysoka Izbo! Gdybyśmy na to zwracali uwagę, to naprawdę gdyby nawet miał kiedyś zajść taki fakt, to daleko dla nas będzie lepsze zastrzelić jednego niewinnego, aniżeli puścić jednego czy kilku tych, którzy mogą się przekradać i wywozić tajemnice naszego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#SBundzylak">Dlatego jeszcze raz podkreślam, że gdyby u nas policja nasza, która broni naszego życia i mienia, nie była tak naprawdę postawiona, jak to się u nas pospolicie nazywa nazbyt demokratycznie i jak to się wieśniacy wyrażają, że naprawdę nasza policja nosiła dotychczas karabiny tylko od parady, było by daleko lepiej, byłaby większa karność, bo mam wrażenie, że ten obywatel, który zawsze z prawem jest w porządku, będzie i z policją w porządku.</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#SBundzylak">Jako przedstawiciel małorolnych popieram projekt ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#MaciejBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, jaki mieliśmy możność tu usłyszeć, społeczeństwo polskie, a w szczególności my wieśniacy, których mam zaszczyt tu w Wysokiej Izbie reprezentować, powitaliśmy z radością, be naprawdę gdyby projekt tej ustawy miał miejsce w 1922 r., to nie byłoby tyle tragedii rodzinnych i dziś naprawdę o połowę mniej byłoby przestępczości i tak ogromna liczba naszych obywateli nie musiałaby znajdować się w więzieniach.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#MaciejBundzylak">Na komisji ustawa była w różny sposób omawiana. Przytaczano nawet takie rzeczy, że pomimo ostrzegawczych znaków przez danego posterunkowego może zajść wypadek, że może głuchoniemy zostać zastrzelony przez posterunkowego. Wysoka Izbo! Gdybyśmy na to zwracali uwagę, to naprawdę gdyby nawet miał kiedyś zajść taki fakt, to daleko dla nas będzie lepsze zastrzelić jednego niewinnego, aniżeli puścić jednego czy kilku tych, którzy mogą się przekradać i wywozić tajemnice naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#MaciejBundzylak">Dlatego jeszcze raz podkreślam, że gdyby u nas policja nasza, która broni naszego życia i mienia, nie była tak naprawdę postawiona, jak to się u nas pospolicie nazywa nazbyt demokratycznie i jak to się wieśniacy wyrażają, że naprawdę nasza policja nosiła dotychczas karabiny tylko od parady, było by daleko lepiej, byłaby większa karność, bo mam wrażenie, że ten obywatel, który zawsze z prawem jest w porządku, będzie i z policją w porządku.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#MaciejBundzylak">Jako przedstawiciel małorolnych popieram projekt ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
<u xml:id="u-13.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#Marszałek">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#BogusławMiedziński">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-14.2" who="#komentarz">(S. Gnoiński: Proszę.)</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#Marszałek">Głos ma s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Gnoiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SGnoiński">Wysoka Izbo! P. Senator, który przeprowadzał krytykę bardzo głęboko ujętą ustawy przedłożonej przez Rząd, powoływał się na ustawy niemieckie, na całą procedurę niemiecką. Przyznaję się szczerze, że ja tej dziedziny nie badałem, ale jesteśmy na pewno wszyscy zgodni, że Rząd, który dba o to, ażeby był spokój w Państwie zapewniony i nietykalność obywateli nie była narażona na szwank, dołożył wszelkich starań, żeby ta ustawa była dostosowana do życia.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#SGnoiński">Panie Senatorze, jeżeli chodzi o sprawę rozmawiania z tym przekraczającym granice Państwa w tę lub inną stronę — to lepiej, moim zdaniem, jeżeli zginie niesłusznie, niż jeżeli przemyci ze sobą tajne rzeczy, które będą szkodzić Państwu naszemu. Te rzeczy były szczegółowo omawiane na komisji z mniejszością, która zajmowała nieco inne stanowisko, doszliśmy jednakże do porozumienia, że ten projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do naszego życia.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#SGnoiński">Dlatego wnoszę o uchwalenie projektu rządowego w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z jedną poprawką stylistyczną, aby w art. 3 punkt 1) zamiast „jeżeli zamierzonego celu nie da osiągnąć się”, napisać „nie da się osiągnąć”.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#MichałGnoiński">Wysoka Izbo! P. Senator, który przeprowadzał krytykę bardzo głęboko ujętą ustawy przedłożonej przez Rząd, powoływał się na ustawy niemieckie, na całą procedurę niemiecką. Przyznaję się szczerze, że ja tej dziedziny nie badałem, ale jesteśmy na pewno wszyscy zgodni, że Rząd, który dba o to, ażeby był spokój w Państwie zapewniony i nietykalność obywateli nie była narażona na szwank, dołożył wszelkich starań, żeby ta ustawa była dostosowana do życia.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#MichałGnoiński">Panie Senatorze, jeżeli chodzi o sprawę rozmawiania z tym przekraczającym granice Państwa w tę lub inną stronę — to lepiej, moim zdaniem, jeżeli zginie niesłusznie, niż jeżeli przemyci ze sobą tajne rzeczy, które będą szkodzić Państwu naszemu. Te rzeczy były szczegółowo omawiane na komisji z mniejszością, która zajmowała nieco inne stanowisko, doszliśmy jednakże do porozumienia, że ten projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do naszego życia.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#MichałGnoiński">Dlatego wnoszę o uchwalenie projektu rządowego w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z jedną poprawką stylistyczną, aby w art. 3 punkt 1) zamiast „jeżeli zamierzonego celu nie da osiągnąć się”, napisać „nie da się osiągnąć”.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego (druk sejmowy nr 30 i druk senacki nr 23).</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Lelek.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego (druk sejmowy nr 30 i druk senacki nr 23).</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Lelek.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#SLelek">Wysoka Izbo! Doświadczenia ostatniej wojny światowej wskazują, że wojny współczesne są doskonałym sprawdzianem celowości, dobrej organizacji i należytego wyszkolenia nie tylko poszczególnych broni i służb, lecz również i organów wymiaru sprawiedliwości w wojsku, toteż z chwilą odzyskania niepodległości >prawa organizacji sądownictwa wojskowego była jedną z piekących trosk naszego młodego wojska. Potrzeba natychmiastowego wprowadzenia sądownictwa wojskowego zmusiła czynniki wojskowe do recepcji wojskowego prawa obcego. Wprawdzie posiadaliśmy rodzime prawo wojskowe w Polsce przedrozbiorowej w poszczególnych konstytucjach i artykułach hetmańskich, które w r. 1775 uporządkował Sejm, uchwalając wojskowy kodeks karny i wojskowe postępowanie karne, jako ustawę wyłącznie obowiązującą zarówno dla pospolitego ruszenia jako też dla zaciężnego wojska autoramentów polskiego i cudzoziemskiego, to jednak prawo to jako przestarzałe i nie odpowiadające dzisiejszej technice i organizacji wojskowej nie mogło być przyjęte i zastosowane w wojsku odrodzonej Polski. Najlepiej nadawał się do recepcji i stosowania w wojsku polskim kodeks karny wojskowy niemiecki z 1872 r., częściowo już stosowany w Polskiej Sile Zbrojnej od 1917 r. Pierwsze zarządzenia władz wojskowych wprowadziły wojskowy kodeks kamy i ustawę postępowania karnego niemieckiego w D. O. G. Warszawa, Łódź, Kielce, zaś w D. O. G. Kraków i Lublin kodeks kamy wojskowy austriacki, jak również austriacką ustawę postępowania karnego wojskowego. Dopiero ustawa z dnia 29 lipca 1919 r. następnie uzupełniona ustawą z dn. 10 maja 1920 r. wprowadziła w sądownictwie wojskowym jednolite prawo, a mianowicie: wojskowy kodeks karny niemiecki z 1872 r. i wojskową ustawę postępowania karnego austriacką z 1912 r., zaś względem przestępstw pospolitych ustawy karne materialne, obowiązujące w poszczególnych dzielnicach. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r. (Dz. U. 36/28 p. 328) został wprowadzony nowy kodeks karny wojskowy z jednoczesnym rozciągnięciem mocy obowiązującej kodeksu karnego z 1903 r. na przestępstwa pospolite bez względu na miejsce i czas. Wreszcie obecnie obowiązujący wojskowy kodeks karny z 1932 r. (Dz. U. 91/32 p. 765) zakończył dzieło unifikacji materialnego ustawodawstwa karno-wojskowego, zespalając je ściśle już z polskim materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#SLelek">Przepisy austriackiej ustawy postępowania karnego wojskowego obowiązywały zasadniczo w wojskowym sądownictwie polskim do 1 stycznia 1937 roku, kiedy zostały uchylone w związku z wprowadzeniem w życie prawa o ustroju sądów wojskowych i obecnie obowiązującego kodeksu wojskowego postępowania karnego, opartego na zasadach analogicznych, jak powszechny kodeks postępowania karnego z 1928 roku.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#SLelek">Przepisy prawa powinny odpowiadać współczesnym warunkom i potrzebom życia wojskowego, a ponieważ stosowanie przez sądy wojskowe blisko przez 6 lat kodeksu karnego wojskowego wykazało, że niektóre przepisy tego kodeksu nie odpowiadają powyższym warunkom, gdyż życie poszło w swym rozwoju naprzód, przeto zachodzi potrzeba uchwycenia nowych stanów taktycznych niektórych przestępstw lub zmiany dotychczasowych i zaopatrzenia ich w sankcje karne.</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#SLelek">A więc przechodzę do szczegółowego uzasadnienia rządowego projektu ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego.</u>
- <u xml:id="u-17.4" who="#SLelek">Art. 1 punkt 1). Obecne brzmienie art. 31 kodeksu karnego wojskowego jest następujące: „Warunkowego zawieszenia wykonania kary nie stosuje się przy karze za przestępstwo wojskowe oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy Projektowana zmiana tego przepisu polega na skreśleniu końcowych wyrazów: „oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy”. Instytucja zawieszenia wykonania kary w sądownictwie wojskowym z mocy przepisów art. 31 kodeksu karnego wojskowego doznała znacznych ograniczeń. Przepis ten przede wszystkim wyklucza warunkowe zawieszenie wykonania kary, jeśli karę wymierzono za przestępstwo wojskowe. Wzgląd na dyscyplinę wojskową nie pozwala stosować zawieszenia wykonania kary odnośnie przestępstw wojskowych. Odnośnie przestępstw pospolitych ma zastosowanie art. 61 i następne kodeksu karnego. Jeżeli przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy, przestępstwo takie jest w zasadzie także i przestępstwem wojskowym art. 36 kodeksu karnego i dlatego wystarczy zakaz, mieszczący się w części pierwszej art. 31 kodeksu karnego wojskowego; jeżeli zaś przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy tak ogólnej natury, że naruszenie to nie jest zagrożone karą w kodeksie karnym wojskowym, nie ma dostatecznej racji, by istniał bezwzględny zakaz warunkowego zawieszenia kary. Gdyby jednak w tych przypadkach ze względu na potrzebę utrzymania dyscypliny wojskowej nie było wskazanym zawieszenie wykonania kary, to — ponieważ w myśl art. 61 pkt 1 kodeksu karnego zawieszenie wykonania kary jest tylko fakultatywne — sąd orzekający zawieszenia wykonania kary nie powinien orzec.</u>
- <u xml:id="u-17.5" who="#SLelek">Przechodzę do art. 1 pkt 2). Obecny przepis art. 33 § 5 kodeksu karnego wojskowego brzmi: „przestępstwo jest wówczas popełnione wobec zebranych żołnierzy, gdy prócz przełożonego i sprawcy obecny eh było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”. Projektowana zmiana polega na tym. że w miejsce końcowych wyrazów: „obecnych było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”, umieszcza się wyrazy: „zebranych było służbowo przynajmniej jeszcze 3-ch żołnierzy”. Przestępstwo wobec zebranych żołnierzy występuje w kodeksie karnym wojskowym w art. 53 § 2 (naruszenie czci przełożonego), w art. 55 § 2 (czynne targnięcie się na przełożonego) oraz w art. 59 § 2 (wyraźna odmowa posłuszeństwa). Są to wszystko przestępstwa przeciwko karności wojskowej. Obecność zebranych żołnierzy stanowi część składową stanu faktycznego przestępstwa i podstawę jego szczególne, kwalifikacji, musi być zatem objęta przez świadomość i wolę sprawcy. Zebrani żołnierze muszą być obecni przy przestępstwie, więc móc słyszeć lub widzieć czyn, i sprawca musi o tym wiedzieć. Zebrani muszą być dla celów służby wojskowej. Faktyczne wykonywanie nie jest konieczne w chwili przestępstwa. Przez pojęcie „żołnierzy zebranych służbowo” rozumieć należy żołnierzy zgromadzonych w jednym miejscu z mocy rozkazu służbowego lub na podstawie ustalonych zasad służby wojskowej pod dozorem przełożonego wojskowego stanu żołnierskiego. Zebranymi służbowo są np. żołnierze na warcie, na odprawie, na zbiórce przy czyszczeniu broni itp., a także zebrani przy czynnościach, które zewnętrznie nie odróżniają się od czynności służbowych, jak np. zebranie żołnierzy w kąpieli pod dozorem przełożonego. W dotychczasowym określeniu pojęcia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy kwestia, czy obecni przy tym przestępstwie żołnierze są zebrani służbowo, czy też w jakikolwiek inny sposób — jest kwestią obojętną. Koniecznym jest tylko, by żołnierze byli w czynnej służbie wojskowej; obecność żołnierzy przy przestępstwie, nawet przypadkowa, jest postawiona na równi z obecnością w celach pełnienia służby. Takie ujęcie zagadnienia jest jednak zbyt rygorystyczne i nie odpowiada potrzebom dyscypliny wojskowej oraz względom słuszności. Wprowadzenie do stanu faktycznego przestępstw przeciwko karności warunku popełnienia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy oraz zagrożenie tego przestępstwa surową karą jest podyktowane koniecznością zapewnienia większej ochrony dla dyscypliny wojskowej. Dyscyplina wojskowa jest więcej narażona na szwank, gdy przestępstwo zostało popełnione w obecności innych żołnierzy, gdyż z jednej strony autorytet przełożonego cierpi mocniej z powodu takiego przestępstwa, z drugiej — przestępstwo, popełnione wobec innych żołnierzy, może dać im asumpt do podobnych wystąpień. Obecność przeto innych żołnierzy przy popełnieniu przestępstwa przeciwko karności musi być zawsze brana pod uwagę jako okoliczność, wpływająca obciążająco na wymiar kary. Z takiego postawienia zagadnienia nie wynika jednak, by ciężar gatunkowy przestępstwa, popełnionego wobec innych żołnierzy, był jednakowy zarówno wówczas, gdy obecność żołnierzy była przypadkowa, jak i wtedy, gdy żołnierze ci zostali zebrani służbowo. W pierwszym bowiem wypadku sprawa nie ma najmniejszego wpływu na warunki obiektywne przestępstwa, gdyż obecności innych żołnierzy sprawca może nawet nie przewidywać; w wypadku drugim, gdy żołnierze byli zebrani służbowo, sprawca zdaje sobie dokładnie sprawę z obiektywnych warunków przestępstwa i popełnienie przez niego w tym wypadku przestępstwa świadczy o silnym napięciu jego woli przestępczej. Z tych też powodów popełnienie przestępstwa w obecności żołnierzy, zebranych służbowo, również ze względów słuszności nie może być traktowane na tej samej płaszczyźnie, co przestępstwo, popełnione wobec przypadkowej obecności żołnierzy i z tego też względu czyn taki powinien być odrębnie kwalifikowany.</u>
- <u xml:id="u-17.6" who="#SLelek">Z powyższego wynika, iż zebranymi muszą być służbowo nie tylko „3-ch żołnierzy”, lecz również sprawca i przełożony, a więc 5-ciu żołnierzy zebranych służbowo.</u>
- <u xml:id="u-17.7" who="#SLelek">Do art. 1 pkt 3. Obecny przepis art. 46 § 1 k. k, w. głosi: „kto dopuszcza się przestępstwa określonego w art, 43 § 1, 44 § 1, 2 lub 45 § 1 w celu trwałego uchylenia się od obowiązku wojskowego, albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy, podlega karze więzienia do lat 10”. Projektowana zmiana polega na skreśleniu ostatnich wyrazów: „albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy”.</u>
- <u xml:id="u-17.8" who="#SLelek">Nowe prądy w nauce prawa karnego kładą szczególny nacisk na czynnik subiektywny w każdym przestępstwie, który daje jedynie słuszną podstawę właściwego określenia winy, podczas gdy probierze obiektywne będą zawsze mniej lub więcej przypadkowe i niezgodne z rzeczywistym stopniem zawinienia. Tej samej zasadzie hołduje polski kodeks karny powszechny. Jeżeli chodzi o powołany przepis art. 46 § 1 k. k. w, to sam fakt nieobecności żołnierza w jednostce wojskowej ponad 6 miesięcy kwalifikuje on lako zbrodnię wojskową a więc stwarza obiektywne warunki zbrodni dezercji, chociaż trwanie oddalenia nawet ponad pewien okres czasu, z góry w ustawie oznaczony, może być wynikiem przyczyn przypadkowych, które trudno było by imputować oskarżonemu, jak również nieobecność krótkotrwała, przerwana przez wczesne ujęcie lub inny zbieg okoliczności, może być wyrazem zamiaru całkowitego uchylenia się od służby wojskowej i zasługiwać na karę surowszą. Projektowane określenie tylko uzgodni przepis art. 46 § 1 k. k. w. z innymi przepisami tegoż kodeksu i przepisami kodeksu karnego powszechnego, hołdującymi zasadzie subiektywizmu jako zasadzie słuszności, gdyż nie można identyfikować czynu sprawcy, który wykazuje wyraźny zamiar trwałego uchylania się od obowiązku wojskowego, z czynem niezależnym od sprawcy, jak np. niestawienie się do służby wojskowej w ciągu 8 miesięcy obywatela polskiego, zamieszkałego za granicą, z powodu braku pieniędzy na podróż lub niestawienie się w ciągu tego czasu żołnierza rezerwy, powołanego na ćwiczenia, któremu z powodu zmiany miejsca zamieszkania bez wymeldowania nie doręczono karty powołania itp.</u>
- <u xml:id="u-17.9" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 4, Po art. 90 k. k. w projektowany dodatkowy artykuł, jako art. 90a, brzmi następująco: „żołnierz, który lekkomyślnie lub przez niedbalstwo powoduje zaginięcie broni lub amunicji, podlega karze twierdzy lub aresztu wojskowego”. Wypadki zagubienia przez żołnierzy lub kradzieży u nich broni lub amunicji mogą przyczyniać się do przeciekania tej broni i amunicji do rąk niepowołanych, zaś broń w rękach niepowołanych może stwarzać niebezpieczeństwo dla spokoju i ładu społecznego, więc powstaje konieczność zapobieżenia temu stanowi rzeczy przez stworzenie pewnych represyj w drodze postępowania karno-sądowego w stosunku do tych żołnierzy, którzy lekkomyślnie względnie bez należytej dbałości noszą lub przechowują broń lub amunicję, a przez to dopuszczają do zaginięcia lub kradzieży. Ponieważ dotychczasowe przepisy kodeksu karnego wojskowego nie obejmują powyższego stanu rzeczy, więc dodanie projektowanego przepisu art. 90a jest konieczne i uzasadnione, natomiast projektowana sankcja karna do tego przepisu z uwagi na nieumyślność działania musi być odpowiednio niższa od sankcji z art. 91 k. k. w„ który przewiduje umyślne porzucenie przedmiotu służbowego.</u>
- <u xml:id="u-17.10" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 5. Dotychczasowy przepis art. 91 k. k. w. brzmi: „żołnierz, który porzuca przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze twierdzy do 6 miesięcy lub aresztu wojskowego”. Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: „żołnierz, który porzuca, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze więzienia do lat 3-ch lub twierdzy”.</u>
- <u xml:id="u-17.11" who="#SLelek">Uszkodzenie lub porzucenie przez żołnierza przedmiotu służbowego, powierzonego mu do użytku służbowego, nie tylko przynosi szkodę materialną Skarbowi Państwa, lecz także stanowi nadużycie zaufania, które wyrażało się w powierzeniu żołnierzowi przedmiotu służbowego, a więc przedmiotu, który żołnierz powinien chronić i otaczać szczególną pieczołowitością. Ponadto porzucenie broni lub amunicji może wyrządzić również szkodę społeczną, jeżeliby się dostała w ręce osób niebezpiecznych dla porządku społecznego. Jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę przepis art. 263 § 1 kodeksu karnego powszechnego, który za uszkodzenie cudzego mienia przewiduje karę więzienia do lat dwóch lub aresztu do lat dwóch, to należy przyjąć, że podwyższenie sankcji karnej art. 91 k. k. w. jest nie tylko celowe i konieczne, ale także zespala materialne ustawodawstwo karnowojskowe z materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym. Poza tym zgodnie z art. 263 kodeksu karnego należy uzupełnić stan faktyczny przestępstwa, określony w art. 91 k. k. w., przez dodanie wyrazów: „czyni niezdatnym do użytku”. Chodzi tu o uczynienie przedmiotu służbowego niezdatnym do użytku bez materialnego uszkodzenia, gdyż w dotychczasowym brzmieniu art. 91 k. k. w. w tym kierunku była luka.</u>
- <u xml:id="u-17.12" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 6. Art. 93 k. k. w. brzmi: „§ 1. Żołnierz, który przez nieostrożne obchodzenie się ze służbową bronią lub amunicją uszkadza człowieka na ciele, podlega karze więzienia do lat trzech lub twierdzy, albo karze aresztu wojskowego. § 2. Jeżeli z tego przestępstwa wynikła śmierć człowieka, sprawca podlega karze więzienia do lat 5”. Projektuje się skreślenie tego artykułu w całości. Przepis powyższego artykułu jest przepisem szczególnym w stosunku do przestępstw z art. 230 § 1, 235 § 2, 236 § 2, 237 § 2 kodeksu karnego powszechnego. Ponieważ kodeks karny wojskowy nie określa rozpiętości uszkodzenia cielesnego, o którym mowa w art. 93 k. k. w., więc przy ustaleniu rozmiaru tego uszkodzenia należy zwracać się do przepisów kodeksu karnego powszechnego. Sankcja 3 lat więzienia, zawarta w § 1 art. 93 k. k. w., koliduje z sankcją 2 lat, zawartą w § 1 art. 237 k. k., pomimo iż przestępstwo z art. 237 § 1 k. k. jest przestępstwem umyślnym, a przestępstwo z art. 93 § 1 k. k. w. nieumyślnym. Odnośnie do § 2 art. 93 k. k. w. przepis ten w zupełności odpowiada przepisowi art. 230 § 1 k. k., a zatem wymienione przepisy kodeksu karnego są w zupełności wystarczające i nie ma potrzeby utrzymywać nadal w kodeksie karnym wojskowym art. 93, który nastręcza tylko wiele trudności w jego stosowaniu. Natomiast zabezpieczenie i ochrona nakazu ostrożnego obchodzenia się z bronią służbową lub amunicją mogą być w dostatecznej mierze uwzględnione przez sądy wojskowe przez odpowiednie zastosowanie art. 54 k. k. przy rozpatrywaniu przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, popełnionych przez nieostrożne obchodzenie się żołnierza z bronią lub amunicją.</u>
- <u xml:id="u-17.13" who="#SLelek">Do art. 1 p. 7. Dotychczasowe brzmienie art. 99 k. k. w. jest następujące: „Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego lub karę dyscyplinarną aresztu domowego, który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania tego aresztu, podlega karze więzienia do lat 2-ch lub twierdzy”. Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: „§ 1. Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego, lub żołnierz, odbywający karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego), który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania aresztu, podlega karze więzienia do lat 2 lub twierdzy. § 2. Przepis § 1 stosuje się również do żołnierzy, nie wymienionych w art. 3 § 1”. Zmiana przepisu art. 99 k. k. w. jest uzasadniona projektem nowych przepisów dyscyplinarnych dla sił zbrojnych, które w najbliższym czasie wejdą w życie. Według wspomnianego projektu karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego) będą odbywać w swym mieszkaniu nie tylko oficerowie, lecz również chorążowie i starsi podoficerowie (starsi sierżanci, sierżanci oraz równorzędni) — słusznym więc jest, aby już obecnie rozciągnąć sankcję, przewidzianą w art. 99 k. k. w., i na podoficerów w przypadku nie stosowania się przez nich do przepisanego sposobu odbywania tej kary.</u>
- <u xml:id="u-17.14" who="#SLelek">Stosownie do art. 71 i 80 k. k. w. osoby w stanie urlopowanym oraz żołnierze w stanie spoczynku podlegają przepisom kodeksu karnego wojskowego tylko za przestępstwa, przewidziane w tych artykułach. Jeżeli osoba w stanie urlopowanym lub żołnierz w stanie spoczynku zostanie dyscyplinarnie ukarany aresztem domowym (kabinowym) i przepisy o tym areszcie złamie, to czyn taki musiałby pozostać bezkarnym, albowiem sądy karne powszechne nie mogą sądzić za przestępstwa kodeksu karnego wojskowego, a więc w danym wypadku za przestępstwa z art, 99, również sądy wojskowe tego prawa nie mają, albowiem stoi temu na przeszkodzie art. 71 i 80 kodeksu karnego wojskowego. Projektowany nowy przepis do art. 99, oznaczony jako § 2, uchyla tę lukę w kodeksie karnym wojskowym.</u>
- <u xml:id="u-17.15" who="#SLelek">Jeżeli chodzi o art. 2 i 3, przepisy te uzasadnienia nie wymagają, jako przepisy porządkowe.</u>
- <u xml:id="u-17.16" who="#SLelek">W tym stanie sprawy w imieniu Komisji Prawniczej proszę Wysoki Senat: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 3) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#StefanLelekSowa">Wysoka Izbo! Doświadczenia ostatniej wojny światowej wskazują, że wojny współczesne są doskonałym sprawdzianem celowości, dobrej organizacji i należytego wyszkolenia nie tylko poszczególnych broni i służb, lecz również i organów wymiaru sprawiedliwości w wojsku, toteż z chwilą odzyskania niepodległości >prawa organizacji sądownictwa wojskowego była jedną z piekących trosk naszego młodego wojska. Potrzeba natychmiastowego wprowadzenia sądownictwa wojskowego zmusiła czynniki wojskowe do recepcji wojskowego prawa obcego. Wprawdzie posiadaliśmy rodzime prawo wojskowe w Polsce przedrozbiorowej w poszczególnych konstytucjach i artykułach hetmańskich, które w r. 1775 uporządkował Sejm, uchwalając wojskowy kodeks karny i wojskowe postępowanie karne, jako ustawę wyłącznie obowiązującą zarówno dla pospolitego ruszenia jako też dla zaciężnego wojska autoramentów polskiego i cudzoziemskiego, to jednak prawo to jako przestarzałe i nie odpowiadające dzisiejszej technice i organizacji wojskowej nie mogło być przyjęte i zastosowane w wojsku odrodzonej Polski. Najlepiej nadawał się do recepcji i stosowania w wojsku polskim kodeks karny wojskowy niemiecki z 1872 r., częściowo już stosowany w Polskiej Sile Zbrojnej od 1917 r. Pierwsze zarządzenia władz wojskowych wprowadziły wojskowy kodeks kamy i ustawę postępowania karnego niemieckiego w D. O. G. Warszawa, Łódź, Kielce, zaś w D. O. G. Kraków i Lublin kodeks kamy wojskowy austriacki, jak również austriacką ustawę postępowania karnego wojskowego. Dopiero ustawa z dnia 29 lipca 1919 r. następnie uzupełniona ustawą z dn. 10 maja 1920 r. wprowadziła w sądownictwie wojskowym jednolite prawo, a mianowicie: wojskowy kodeks karny niemiecki z 1872 r. i wojskową ustawę postępowania karnego austriacką z 1912 r., zaś względem przestępstw pospolitych ustawy karne materialne, obowiązujące w poszczególnych dzielnicach. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r. (Dz. U. 36/28 p. 328) został wprowadzony nowy kodeks karny wojskowy z jednoczesnym rozciągnięciem mocy obowiązującej kodeksu karnego z 1903 r. na przestępstwa pospolite bez względu na miejsce i czas. Wreszcie obecnie obowiązujący wojskowy kodeks karny z 1932 r. (Dz. U. 91/32 p. 765) zakończył dzieło unifikacji materialnego ustawodawstwa karno-wojskowego, zespalając je ściśle już z polskim materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#StefanLelekSowa">Przepisy austriackiej ustawy postępowania karnego wojskowego obowiązywały zasadniczo w wojskowym sądownictwie polskim do 1 stycznia 1937 roku, kiedy zostały uchylone w związku z wprowadzeniem w życie prawa o ustroju sądów wojskowych i obecnie obowiązującego kodeksu wojskowego postępowania karnego, opartego na zasadach analogicznych, jak powszechny kodeks postępowania karnego z 1928 roku.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#StefanLelekSowa">Przepisy prawa powinny odpowiadać współczesnym warunkom i potrzebom życia wojskowego, a ponieważ stosowanie przez sądy wojskowe blisko przez 6 lat kodeksu karnego wojskowego wykazało, że niektóre przepisy tego kodeksu nie odpowiadają powyższym warunkom, gdyż życie poszło w swym rozwoju naprzód, przeto zachodzi potrzeba uchwycenia nowych stanów taktycznych niektórych przestępstw lub zmiany dotychczasowych i zaopatrzenia ich w sankcje karne.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#StefanLelekSowa">A więc przechodzę do szczegółowego uzasadnienia rządowego projektu ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#StefanLelekSowa">Art. 1 punkt 1). Obecne brzmienie art. 31 kodeksu karnego wojskowego jest następujące: „Warunkowego zawieszenia wykonania kary nie stosuje się przy karze za przestępstwo wojskowe oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy Projektowana zmiana tego przepisu polega na skreśleniu końcowych wyrazów: „oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy”. Instytucja zawieszenia wykonania kary w sądownictwie wojskowym z mocy przepisów art. 31 kodeksu karnego wojskowego doznała znacznych ograniczeń. Przepis ten przede wszystkim wyklucza warunkowe zawieszenie wykonania kary, jeśli karę wymierzono za przestępstwo wojskowe. Wzgląd na dyscyplinę wojskową nie pozwala stosować zawieszenia wykonania kary odnośnie przestępstw wojskowych. Odnośnie przestępstw pospolitych ma zastosowanie art. 61 i następne kodeksu karnego. Jeżeli przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy, przestępstwo takie jest w zasadzie także i przestępstwem wojskowym art. 36 kodeksu karnego i dlatego wystarczy zakaz, mieszczący się w części pierwszej art. 31 kodeksu karnego wojskowego; jeżeli zaś przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy tak ogólnej natury, że naruszenie to nie jest zagrożone karą w kodeksie karnym wojskowym, nie ma dostatecznej racji, by istniał bezwzględny zakaz warunkowego zawieszenia kary. Gdyby jednak w tych przypadkach ze względu na potrzebę utrzymania dyscypliny wojskowej nie było wskazanym zawieszenie wykonania kary, to — ponieważ w myśl art. 61 pkt 1 kodeksu karnego zawieszenie wykonania kary jest tylko fakultatywne — sąd orzekający zawieszenia wykonania kary nie powinien orzec.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#StefanLelekSowa">Przechodzę do art. 1 pkt 2). Obecny przepis art. 33 § 5 kodeksu karnego wojskowego brzmi: „przestępstwo jest wówczas popełnione wobec zebranych żołnierzy, gdy prócz przełożonego i sprawcy obecny eh było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”. Projektowana zmiana polega na tym. że w miejsce końcowych wyrazów: „obecnych było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”, umieszcza się wyrazy: „zebranych było służbowo przynajmniej jeszcze 3-ch żołnierzy”. Przestępstwo wobec zebranych żołnierzy występuje w kodeksie karnym wojskowym w art. 53 § 2 (naruszenie czci przełożonego), w art. 55 § 2 (czynne targnięcie się na przełożonego) oraz w art. 59 § 2 (wyraźna odmowa posłuszeństwa). Są to wszystko przestępstwa przeciwko karności wojskowej. Obecność zebranych żołnierzy stanowi część składową stanu faktycznego przestępstwa i podstawę jego szczególne, kwalifikacji, musi być zatem objęta przez świadomość i wolę sprawcy. Zebrani żołnierze muszą być obecni przy przestępstwie, więc móc słyszeć lub widzieć czyn, i sprawca musi o tym wiedzieć. Zebrani muszą być dla celów służby wojskowej. Faktyczne wykonywanie nie jest konieczne w chwili przestępstwa. Przez pojęcie „żołnierzy zebranych służbowo” rozumieć należy żołnierzy zgromadzonych w jednym miejscu z mocy rozkazu służbowego lub na podstawie ustalonych zasad służby wojskowej pod dozorem przełożonego wojskowego stanu żołnierskiego. Zebranymi służbowo są np. żołnierze na warcie, na odprawie, na zbiórce przy czyszczeniu broni itp., a także zebrani przy czynnościach, które zewnętrznie nie odróżniają się od czynności służbowych, jak np. zebranie żołnierzy w kąpieli pod dozorem przełożonego. W dotychczasowym określeniu pojęcia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy kwestia, czy obecni przy tym przestępstwie żołnierze są zebrani służbowo, czy też w jakikolwiek inny sposób — jest kwestią obojętną. Koniecznym jest tylko, by żołnierze byli w czynnej służbie wojskowej; obecność żołnierzy przy przestępstwie, nawet przypadkowa, jest postawiona na równi z obecnością w celach pełnienia służby. Takie ujęcie zagadnienia jest jednak zbyt rygorystyczne i nie odpowiada potrzebom dyscypliny wojskowej oraz względom słuszności. Wprowadzenie do stanu faktycznego przestępstw przeciwko karności warunku popełnienia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy oraz zagrożenie tego przestępstwa surową karą jest podyktowane koniecznością zapewnienia większej ochrony dla dyscypliny wojskowej. Dyscyplina wojskowa jest więcej narażona na szwank, gdy przestępstwo zostało popełnione w obecności innych żołnierzy, gdyż z jednej strony autorytet przełożonego cierpi mocniej z powodu takiego przestępstwa, z drugiej — przestępstwo, popełnione wobec innych żołnierzy, może dać im asumpt do podobnych wystąpień. Obecność przeto innych żołnierzy przy popełnieniu przestępstwa przeciwko karności musi być zawsze brana pod uwagę jako okoliczność, wpływająca obciążająco na wymiar kary. Z takiego postawienia zagadnienia nie wynika jednak, by ciężar gatunkowy przestępstwa, popełnionego wobec innych żołnierzy, był jednakowy zarówno wówczas, gdy obecność żołnierzy była przypadkowa, jak i wtedy, gdy żołnierze ci zostali zebrani służbowo. W pierwszym bowiem wypadku sprawa nie ma najmniejszego wpływu na warunki obiektywne przestępstwa, gdyż obecności innych żołnierzy sprawca może nawet nie przewidywać; w wypadku drugim, gdy żołnierze byli zebrani służbowo, sprawca zdaje sobie dokładnie sprawę z obiektywnych warunków przestępstwa i popełnienie przez niego w tym wypadku przestępstwa świadczy o silnym napięciu jego woli przestępczej. Z tych też powodów popełnienie przestępstwa w obecności żołnierzy, zebranych służbowo, również ze względów słuszności nie może być traktowane na tej samej płaszczyźnie, co przestępstwo, popełnione wobec przypadkowej obecności żołnierzy i z tego też względu czyn taki powinien być odrębnie kwalifikowany.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#StefanLelekSowa">Z powyższego wynika, iż zebranymi muszą być służbowo nie tylko „3-ch żołnierzy”, lecz również sprawca i przełożony, a więc 5-ciu żołnierzy zebranych służbowo.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#StefanLelekSowa">Do art. 1 pkt 3. Obecny przepis art. 46 § 1 k. k, w. głosi: „kto dopuszcza się przestępstwa określonego w art, 43 § 1, 44 § 1, 2 lub 45 § 1 w celu trwałego uchylenia się od obowiązku wojskowego, albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy, podlega karze więzienia do lat 10”. Projektowana zmiana polega na skreśleniu ostatnich wyrazów: „albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy”.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#StefanLelekSowa">Nowe prądy w nauce prawa karnego kładą szczególny nacisk na czynnik subiektywny w każdym przestępstwie, który daje jedynie słuszną podstawę właściwego określenia winy, podczas gdy probierze obiektywne będą zawsze mniej lub więcej przypadkowe i niezgodne z rzeczywistym stopniem zawinienia. Tej samej zasadzie hołduje polski kodeks karny powszechny. Jeżeli chodzi o powołany przepis art. 46 § 1 k. k. w, to sam fakt nieobecności żołnierza w jednostce wojskowej ponad 6 miesięcy kwalifikuje on lako zbrodnię wojskową a więc stwarza obiektywne warunki zbrodni dezercji, chociaż trwanie oddalenia nawet ponad pewien okres czasu, z góry w ustawie oznaczony, może być wynikiem przyczyn przypadkowych, które trudno było by imputować oskarżonemu, jak również nieobecność krótkotrwała, przerwana przez wczesne ujęcie lub inny zbieg okoliczności, może być wyrazem zamiaru całkowitego uchylenia się od służby wojskowej i zasługiwać na karę surowszą. Projektowane określenie tylko uzgodni przepis art. 46 § 1 k. k. w. z innymi przepisami tegoż kodeksu i przepisami kodeksu karnego powszechnego, hołdującymi zasadzie subiektywizmu jako zasadzie słuszności, gdyż nie można identyfikować czynu sprawcy, który wykazuje wyraźny zamiar trwałego uchylania się od obowiązku wojskowego, z czynem niezależnym od sprawcy, jak np. niestawienie się do służby wojskowej w ciągu 8 miesięcy obywatela polskiego, zamieszkałego za granicą, z powodu braku pieniędzy na podróż lub niestawienie się w ciągu tego czasu żołnierza rezerwy, powołanego na ćwiczenia, któremu z powodu zmiany miejsca zamieszkania bez wymeldowania nie doręczono karty powołania itp.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#StefanLelekSowa">Przechodzę do punktu 4, Po art. 90 k. k. w projektowany dodatkowy artykuł, jako art. 90a, brzmi następująco: „żołnierz, który lekkomyślnie lub przez niedbalstwo powoduje zaginięcie broni lub amunicji, podlega karze twierdzy lub aresztu wojskowego”. Wypadki zagubienia przez żołnierzy lub kradzieży u nich broni lub amunicji mogą przyczyniać się do przeciekania tej broni i amunicji do rąk niepowołanych, zaś broń w rękach niepowołanych może stwarzać niebezpieczeństwo dla spokoju i ładu społecznego, więc powstaje konieczność zapobieżenia temu stanowi rzeczy przez stworzenie pewnych represyj w drodze postępowania karno-sądowego w stosunku do tych żołnierzy, którzy lekkomyślnie względnie bez należytej dbałości noszą lub przechowują broń lub amunicję, a przez to dopuszczają do zaginięcia lub kradzieży. Ponieważ dotychczasowe przepisy kodeksu karnego wojskowego nie obejmują powyższego stanu rzeczy, więc dodanie projektowanego przepisu art. 90a jest konieczne i uzasadnione, natomiast projektowana sankcja karna do tego przepisu z uwagi na nieumyślność działania musi być odpowiednio niższa od sankcji z art. 91 k. k. w„ który przewiduje umyślne porzucenie przedmiotu służbowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#StefanLelekSowa">Przechodzę do punktu 5. Dotychczasowy przepis art. 91 k. k. w. brzmi: „żołnierz, który porzuca przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze twierdzy do 6 miesięcy lub aresztu wojskowego”. Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: „żołnierz, który porzuca, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze więzienia do lat 3-ch lub twierdzy”.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#StefanLelekSowa">Uszkodzenie lub porzucenie przez żołnierza przedmiotu służbowego, powierzonego mu do użytku służbowego, nie tylko przynosi szkodę materialną Skarbowi Państwa, lecz także stanowi nadużycie zaufania, które wyrażało się w powierzeniu żołnierzowi przedmiotu służbowego, a więc przedmiotu, który żołnierz powinien chronić i otaczać szczególną pieczołowitością. Ponadto porzucenie broni lub amunicji może wyrządzić również szkodę społeczną, jeżeliby się dostała w ręce osób niebezpiecznych dla porządku społecznego. Jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę przepis art. 263 § 1 kodeksu karnego powszechnego, który za uszkodzenie cudzego mienia przewiduje karę więzienia do lat dwóch lub aresztu do lat dwóch, to należy przyjąć, że podwyższenie sankcji karnej art. 91 k. k. w. jest nie tylko celowe i konieczne, ale także zespala materialne ustawodawstwo karnowojskowe z materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym. Poza tym zgodnie z art. 263 kodeksu karnego należy uzupełnić stan faktyczny przestępstwa, określony w art. 91 k. k. w., przez dodanie wyrazów: „czyni niezdatnym do użytku”. Chodzi tu o uczynienie przedmiotu służbowego niezdatnym do użytku bez materialnego uszkodzenia, gdyż w dotychczasowym brzmieniu art. 91 k. k. w. w tym kierunku była luka.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#StefanLelekSowa">Przechodzę do punktu 6. Art. 93 k. k. w. brzmi: „§ 1. Żołnierz, który przez nieostrożne obchodzenie się ze służbową bronią lub amunicją uszkadza człowieka na ciele, podlega karze więzienia do lat trzech lub twierdzy, albo karze aresztu wojskowego. § 2. Jeżeli z tego przestępstwa wynikła śmierć człowieka, sprawca podlega karze więzienia do lat 5”. Projektuje się skreślenie tego artykułu w całości. Przepis powyższego artykułu jest przepisem szczególnym w stosunku do przestępstw z art. 230 § 1, 235 § 2, 236 § 2, 237 § 2 kodeksu karnego powszechnego. Ponieważ kodeks karny wojskowy nie określa rozpiętości uszkodzenia cielesnego, o którym mowa w art. 93 k. k. w., więc przy ustaleniu rozmiaru tego uszkodzenia należy zwracać się do przepisów kodeksu karnego powszechnego. Sankcja 3 lat więzienia, zawarta w § 1 art. 93 k. k. w., koliduje z sankcją 2 lat, zawartą w § 1 art. 237 k. k., pomimo iż przestępstwo z art. 237 § 1 k. k. jest przestępstwem umyślnym, a przestępstwo z art. 93 § 1 k. k. w. nieumyślnym. Odnośnie do § 2 art. 93 k. k. w. przepis ten w zupełności odpowiada przepisowi art. 230 § 1 k. k., a zatem wymienione przepisy kodeksu karnego są w zupełności wystarczające i nie ma potrzeby utrzymywać nadal w kodeksie karnym wojskowym art. 93, który nastręcza tylko wiele trudności w jego stosowaniu. Natomiast zabezpieczenie i ochrona nakazu ostrożnego obchodzenia się z bronią służbową lub amunicją mogą być w dostatecznej mierze uwzględnione przez sądy wojskowe przez odpowiednie zastosowanie art. 54 k. k. przy rozpatrywaniu przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, popełnionych przez nieostrożne obchodzenie się żołnierza z bronią lub amunicją.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#StefanLelekSowa">Do art. 1 p. 7. Dotychczasowe brzmienie art. 99 k. k. w. jest następujące: „Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego lub karę dyscyplinarną aresztu domowego, który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania tego aresztu, podlega karze więzienia do lat 2-ch lub twierdzy”. Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: „§ 1. Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego, lub żołnierz, odbywający karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego), który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania aresztu, podlega karze więzienia do lat 2 lub twierdzy. § 2. Przepis § 1 stosuje się również do żołnierzy, nie wymienionych w art. 3 § 1”. Zmiana przepisu art. 99 k. k. w. jest uzasadniona projektem nowych przepisów dyscyplinarnych dla sił zbrojnych, które w najbliższym czasie wejdą w życie. Według wspomnianego projektu karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego) będą odbywać w swym mieszkaniu nie tylko oficerowie, lecz również chorążowie i starsi podoficerowie (starsi sierżanci, sierżanci oraz równorzędni) — słusznym więc jest, aby już obecnie rozciągnąć sankcję, przewidzianą w art. 99 k. k. w., i na podoficerów w przypadku nie stosowania się przez nich do przepisanego sposobu odbywania tej kary.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#StefanLelekSowa">Stosownie do art. 71 i 80 k. k. w. osoby w stanie urlopowanym oraz żołnierze w stanie spoczynku podlegają przepisom kodeksu karnego wojskowego tylko za przestępstwa, przewidziane w tych artykułach. Jeżeli osoba w stanie urlopowanym lub żołnierz w stanie spoczynku zostanie dyscyplinarnie ukarany aresztem domowym (kabinowym) i przepisy o tym areszcie złamie, to czyn taki musiałby pozostać bezkarnym, albowiem sądy karne powszechne nie mogą sądzić za przestępstwa kodeksu karnego wojskowego, a więc w danym wypadku za przestępstwa z art, 99, również sądy wojskowe tego prawa nie mają, albowiem stoi temu na przeszkodzie art. 71 i 80 kodeksu karnego wojskowego. Projektowany nowy przepis do art. 99, oznaczony jako § 2, uchyla tę lukę w kodeksie karnym wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#StefanLelekSowa">Jeżeli chodzi o art. 2 i 3, przepisy te uzasadnienia nie wymagają, jako przepisy porządkowe.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#StefanLelekSowa">W tym stanie sprawy w imieniu Komisji Prawniczej proszę Wysoki Senat: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 3) bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej (druk sejmowy nr 29 i druk senacki nr 18). Sprawozdawca s. Budzanowski.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej (druk sejmowy nr 29 i druk senacki nr 18). Sprawozdawca s. Budzanowski.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#SBudzanowski">Wysoka Izbo! Na mocy ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. art. 11 ustęp (3) (Dz. U. nr 21, poz. 164) Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 19 grudnia 1933 r. (Dz. U. nr 102, poz. 780) ustaliła między innymi tabelę stanowisk dla urzędników administracji wojskowej. Sposób ten okazał się trudnym w praktycznym stosowaniu i nie odpowiada potrzebom wojska. Szybki postęp techniczny wiedzy wojskowej wymaga stałych zmian w administracji wojskowej i pomimo dużej rozpiętości tabeli stanowisk służbowych w Ministerstwie Spraw Wojskowych nie odpowiada ona potrzebom organizacyjnym wojska. Tabela stanowisk służbowych jest rzeczą jawną, gdyż jest ogłoszona w Dzienniku Ustaw, i niepotrzebnie ujawnia pracę.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#SBudzanowski">Projekt rządowy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej nie ma na celu uchylenia się od kontroli, lecz ulepsza organizację pracy w Ministerstwie Spraw Wojskowych i daje Ministerstwu większą swobodę w polityce personalnej administracji wojskowej, co niewątpliwie będzie miało korzystny wpływ dla sprawy.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#SBudzanowski">Komisja Administracyjno Samorządowa Senatu, uznając za słuszne i celowe przekazanie ustalenia stanowisk służbowych w administracji wojskowej kompetencji Ministra Spraw Wojskowych, projekt rządowy uchwaliła bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#JózefBudzanowski">Wysoka Izbo! Na mocy ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. art. 11 ustęp (3) (Dz. U. nr 21, poz. 164) Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 19 grudnia 1933 r. (Dz. U. nr 102, poz. 780) ustaliła między innymi tabelę stanowisk dla urzędników administracji wojskowej. Sposób ten okazał się trudnym w praktycznym stosowaniu i nie odpowiada potrzebom wojska. Szybki postęp techniczny wiedzy wojskowej wymaga stałych zmian w administracji wojskowej i pomimo dużej rozpiętości tabeli stanowisk służbowych w Ministerstwie Spraw Wojskowych nie odpowiada ona potrzebom organizacyjnym wojska. Tabela stanowisk służbowych jest rzeczą jawną, gdyż jest ogłoszona w Dzienniku Ustaw, i niepotrzebnie ujawnia pracę.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#JózefBudzanowski">Projekt rządowy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej nie ma na celu uchylenia się od kontroli, lecz ulepsza organizację pracy w Ministerstwie Spraw Wojskowych i daje Ministerstwu większą swobodę w polityce personalnej administracji wojskowej, co niewątpliwie będzie miało korzystny wpływ dla sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#JózefBudzanowski">Komisja Administracyjno Samorządowa Senatu, uznając za słuszne i celowe przekazanie ustalenia stanowisk służbowych w administracji wojskowej kompetencji Ministra Spraw Wojskowych, projekt rządowy uchwaliła bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druk sejmowy nr 35 i druk senacki nr 26).</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druk sejmowy nr 35 i druk senacki nr 26).</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych referuję ustawę o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy gospodarczej, zawartej przez Rząd Rzeczypospolitej z rządem Rzeszy Niemieckiej, z dnia 1 lipca 1938 r. Zaznaczam na wstępie, że jest to ustawa, dotycząca umowy żywej, w odróżnieniu od ustaw ratyfikacyjnych, dotyczących umów wygasłych. Podkreślam to z tego tytułu, że zagadnienie jest samo w sobie ważne, dotyczy uprawnień kontroli parlamentu i sankcji, które z tym są związane. W tych wypadkach, w których chodzi o wyrażenie zgody na ratyfikację ustawy żywej, w całej pełni mamy przed oczyma uprawnienia, które nam konstytucyjnie przysługują. Będę wnosił w imieniu komisji o wyrażenie zgody na ratyfikację, niemniej jednak zważywszy na to, że umowa jest żywa, mało — że dotyczy aktu ważnego, parę wyjaśnień uważam za swój obowiązek dać jako motywy do wniosku komisji.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#SFudakowski">Umowa zawarta wygasła, właściwie mówiąc, teraz, w lutym, została jednakowoż prolongowana na 1 lipca. Dlaczego? Dlatego, że zaszedł wypadek, który zmusił obydwa rządy do zrewidowania wzajemnego stosunku, który został zawarty i ustalony na podstawie umowy z roku 1935, prolongowanej w roku 1937, wskutek przyłączenia Austrii do Rzeszy Niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#SFudakowski">Przypominam podstawowe dwie umowy. Wstępna umowa gospodarcza polsko-niemiecka z 1934 r., prolongowana w 1937 r., była to umowa, która nastąpiła po wojnie celnej dziesięcioletniej, a która w zasadzie swojej oparta na clearingu i ustosunkowaniu wymiany naszej 1:1, opierała się dla nas w budowie swojej na elementach korzystnych, otwierała nowe rynki zbytu dla produktów rolniczych po cenach ustalonych i umownych wyższych, niż ceny światowe. Umowie tej i jej wykonaniu towarzyszył system kontroli nowy, skomplikowany, który nastręczał przy jego powstawaniu tak dobrze społeczeństwu jak i Wysokim Izbom szereg zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#KazimierzFudakowski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych referuję ustawę o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy gospodarczej, zawartej przez Rząd Rzeczypospolitej z rządem Rzeszy Niemieckiej, z dnia 1 lipca 1938 r. Zaznaczam na wstępie, że jest to ustawa, dotycząca umowy żywej, w odróżnieniu od ustaw ratyfikacyjnych, dotyczących umów wygasłych. Podkreślam to z tego tytułu, że zagadnienie jest samo w sobie ważne, dotyczy uprawnień kontroli parlamentu i sankcji, które z tym są związane. W tych wypadkach, w których chodzi o wyrażenie zgody na ratyfikację ustawy żywej, w całej pełni mamy przed oczyma uprawnienia, które nam konstytucyjnie przysługują. Będę wnosił w imieniu komisji o wyrażenie zgody na ratyfikację, niemniej jednak zważywszy na to, że umowa jest żywa, mało — że dotyczy aktu ważnego, parę wyjaśnień uważam za swój obowiązek dać jako motywy do wniosku komisji.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#KazimierzFudakowski">Umowa zawarta wygasła, właściwie mówiąc, teraz, w lutym, została jednakowoż prolongowana na 1 lipca. Dlaczego? Dlatego, że zaszedł wypadek, który zmusił obydwa rządy do zrewidowania wzajemnego stosunku, który został zawarty i ustalony na podstawie umowy z roku 1935, prolongowanej w roku 1937, wskutek przyłączenia Austrii do Rzeszy Niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#KazimierzFudakowski">Przypominam podstawowe dwie umowy. Wstępna umowa gospodarcza polsko-niemiecka z 1934 r., prolongowana w 1937 r., była to umowa, która nastąpiła po wojnie celnej dziesięcioletniej, a która w zasadzie swojej oparta na clearingu i ustosunkowaniu wymiany naszej 1:1, opierała się dla nas w budowie swojej na elementach korzystnych, otwierała nowe rynki zbytu dla produktów rolniczych po cenach ustalonych i umownych wyższych, niż ceny światowe. Umowie tej i jej wykonaniu towarzyszył system kontroli nowy, skomplikowany, który nastręczał przy jego powstawaniu tak dobrze społeczeństwu jak i Wysokim Izbom szereg zastrzeżeń.</u>
<u xml:id="u-21.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#SFudakowski">Czas wykazał, co podkreślam z przyjemnością i uznaniem, że przyjęta forma kontroli, metoda wykonania, zdała egzamin. Aparat, którego pierwszym celem było niedopuszczenie do zamrożeni, poza tymi nielicznymi, które zresztą ustawa przewidywała, a na które w umowie samej zarezerwowane były pewne sumy dla wyrównywania rozrachunków, funkcjonuje ku zadowoleniu obu stron. Plafon ustalony został w pierwszej umowie na 170 milionów, nie był on osiągany w latach 1935/36, a ostatnio w 1937/38 już suma tak dobrze pieniężna, jak i objętościowa wymiany towarowej zbliżała się do ustalonego plafonu.</u>
- <u xml:id="u-21.5" who="#SFudakowski">Przyłączenie Austrii wniosło nowe elementy w nasze stosunki. Stosunki nasze jednostronne z Austrią — suma naszych obrotów wynosiła 58 miln., wywóz był zróżniczkowany, dotyczył w dużej mierze artykułów rolnych, ponadto węgiel oraz niektóre artykuły korzystały ze zniżek i preferencyj celnych, udzielanych nam przez rząd austriacki. Zachodził zatem problem trudności i zadań w stosunku do wykonywania tego, co stanowiło nasz obrót z Austrią. Nota bene obrót do ostatnich czasów był korzystny dla nas jeszcze z tego tytułu, że dawał nam saldo dodatnie. Zadania te zostały rozwiązane przez naszych negocjatorów dodatnio i korzystnie. Wprawdzie nie wszystkie artykuły naszego obrotu towarowego z Austrią znalazły się w całości na liście dopuszczonych artykułów, niemniej jednak, jeżeli chodzi o dział artykułów rolniczych, korzyści rolniczych, w całości swojej zastępowane zostają jedne artykuły drugimi, np. eksport bydła żywego, który był dopuszczony na rynek austriacki, został skompensowany kontyngentem bydła bitego i szmalcu; zostały skompensowane preferencje celne przez zniżkę ceł na rynku niemieckim. Cła na rynku niemieckim są dla naszych artykułów wyższe, niż na rynku światowym, przy czym niektóre z tych artykułów nie są regulowane stawkami celnymi, lecz są regulowane danymi umownymi branżowymi przez ciała do tego powołane z obu stron i postanowieniami takimi, jak np. ma to miejsce w stosunku do jaj, masła, gęsi i spirytusu. Niektóre inne są regulowane z jednej strony przez nasze ciała nadzorujące nad tym, jak np. w eksporcie drzewnym, a z tamtej strony przez odpowiednie ciała niemieckie. Przy czym, jeżeli w roku bieżącym zachodzi pewien spadek cen, to jednak on nie dorównuje spadkowi cen na rynku światowym, ale stanowi pewien jego fragment.</u>
- <u xml:id="u-21.6" who="#SFudakowski">A zatem rezultat negocjacji osiągnięty był ten, że suma eksportu naszego do Austrii została wcielona do kontyngentu Niemiec, ponadto suma globalna eksportu naszego na rynek niemiecki została podwyższona, czyli większa jest od eksportu ustalonego w poprzedniej umowie; 176 milionów plus 56 milionów zwiększono o 26 milionów, czyli stanowi to prawie 260 milionów. Ta zwyżka 26 milionów przypadła za artykuły rolnicze produkcji rolniczej polskiej. Zmiana nastawiła w układzie budowy samej umowy, uzgadniając import artykułów niemieckich w tym sensie, że niektóre preferencje ulgowe z pozycji 66 milionów wzrosły do 186 milionów zł, co było wywołane koniecznością dostosowania listy dopuszczonych towarów do zapotrzebowania na naszym rynku i ułatwienia — ponieważ jest to stosunek wymiany zbalansowanej clearingowej w stosunku 1:1 — ułatwienia importu niemieckiego po to, ażeby w ekwiwalencie zrównoważyć nasz eksport.</u>
- <u xml:id="u-21.7" who="#SFudakowski">Lista towarów po stronie importowej dotyczy artykułów przeważnie nie produkowanych u nas i akceptowanych przez przemysł rolniczy.</u>
- <u xml:id="u-21.8" who="#SFudakowski">W sumie należy uznać, że treść tej umowy z punktu widzenia osiągniętych rezultatów jest korzystna dla naszego życia gospodarczego. Globalna cyfra 260 milionów złotych jest niewielka w stosunku do całkowitego obrotu zagranicznego Rzeczypospolitej. Łącznie zatem cyfry eksportu do Austrii i do Rzeszy sięgają 23% całego obrotu, co nie stanowi niepokojącego procentu, zważywszy, że przed wojną celną, przed 1925 r. ten stosunek był znakomicie gorszy, myśmy go stopniowo przez 12 lat zmniejszali. Przed umową z 1 lipca stanowił on 19%, w tej chwili stanowi jakieś 23%, czego nie można uważać za rzecz niepokojącą.</u>
- <u xml:id="u-21.9" who="#SFudakowski">Umowa zawarta jest na 2 1/2 lata do 1941 r. Mogłyby się nastręczać z tego tytułu obiekcje — 21/2 lata w dzisiejszych czasach są okresem bardzo długim, są to ramy, w których zachodzić mogą nieprzewidziane okoliczności i daleko sięgające zmiany, i dlatego jedyną obiekcją, jaka mogłaby się nasuwać, jest, czy nie zajdą tak daleko idące zmiany, które by dziś nawet najkorzystniejszą umowę mogły uczynić niekorzystną w najbliższym czasie. Ten moment został przewidziany i w odpowiedni sposób potraktowany przez art. 19 ustawy, który powiada: „O ile by założenia, z których obydwie umawiające się strony wychodziły w chwili podpisywania niniejszej umowy, nie ziściły się, lub o ile by jedna ze stron uważała się za pokrzywdzoną wskutek niekorzystnego rozwoju, jaki nastąpił, lub wskutek zarządzeń w dziedzinie gospodarczej, powziętych przez drugą stronę, każda z umawiających się stron może wystąpić z wnioskiem o bezzwłoczne rokowania w celu zaradzenia temu stanowi rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-21.10" who="#SFudakowski">Gdyby rokowania te w przeciągu miesiąca, licząc od dnia zgłoszenia wniosku, nie doprowadziły do zadowalającego rezultatu, wówczas strona, która uważa się za pokrzywdzoną, ma prawo wypowiedzieć umowę niniejszą z terminem 6-tygodniowym od daty notyfikacji tego wypowiedzenia”. Czyli że art. 19 czyni zadość, a w każdym razie daje możność Rządowi naszemu na wypadek, gdyby zachodziła tego konieczność i interesy Państwa tego wymagały ażeby zaradzić zmianie zaszłych warunków.</u>
- <u xml:id="u-21.11" who="#SFudakowski">Biorąc pod uwagę te wszystkie momenty, mam zaszczyt w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnieść: Wysoki Senat zechce ustawę przedłożoną uchwalić w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#KazimierzFudakowski">Czas wykazał, co podkreślam z przyjemnością i uznaniem, że przyjęta forma kontroli, metoda wykonania, zdała egzamin. Aparat, którego pierwszym celem było niedopuszczenie do zamrożeni, poza tymi nielicznymi, które zresztą ustawa przewidywała, a na które w umowie samej zarezerwowane były pewne sumy dla wyrównywania rozrachunków, funkcjonuje ku zadowoleniu obu stron. Plafon ustalony został w pierwszej umowie na 170 milionów, nie był on osiągany w latach 1935/36, a ostatnio w 1937/38 już suma tak dobrze pieniężna, jak i objętościowa wymiany towarowej zbliżała się do ustalonego plafonu.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#KazimierzFudakowski">Przyłączenie Austrii wniosło nowe elementy w nasze stosunki. Stosunki nasze jednostronne z Austrią — suma naszych obrotów wynosiła 58 miln., wywóz był zróżniczkowany, dotyczył w dużej mierze artykułów rolnych, ponadto węgiel oraz niektóre artykuły korzystały ze zniżek i preferencyj celnych, udzielanych nam przez rząd austriacki. Zachodził zatem problem trudności i zadań w stosunku do wykonywania tego, co stanowiło nasz obrót z Austrią. Nota bene obrót do ostatnich czasów był korzystny dla nas jeszcze z tego tytułu, że dawał nam saldo dodatnie. Zadania te zostały rozwiązane przez naszych negocjatorów dodatnio i korzystnie. Wprawdzie nie wszystkie artykuły naszego obrotu towarowego z Austrią znalazły się w całości na liście dopuszczonych artykułów, niemniej jednak, jeżeli chodzi o dział artykułów rolniczych, korzyści rolniczych, w całości swojej zastępowane zostają jedne artykuły drugimi, np. eksport bydła żywego, który był dopuszczony na rynek austriacki, został skompensowany kontyngentem bydła bitego i szmalcu; zostały skompensowane preferencje celne przez zniżkę ceł na rynku niemieckim. Cła na rynku niemieckim są dla naszych artykułów wyższe, niż na rynku światowym, przy czym niektóre z tych artykułów nie są regulowane stawkami celnymi, lecz są regulowane danymi umownymi branżowymi przez ciała do tego powołane z obu stron i postanowieniami takimi, jak np. ma to miejsce w stosunku do jaj, masła, gęsi i spirytusu. Niektóre inne są regulowane z jednej strony przez nasze ciała nadzorujące nad tym, jak np. w eksporcie drzewnym, a z tamtej strony przez odpowiednie ciała niemieckie. Przy czym, jeżeli w roku bieżącym zachodzi pewien spadek cen, to jednak on nie dorównuje spadkowi cen na rynku światowym, ale stanowi pewien jego fragment.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#KazimierzFudakowski">A zatem rezultat negocjacji osiągnięty był ten, że suma eksportu naszego do Austrii została wcielona do kontyngentu Niemiec, ponadto suma globalna eksportu naszego na rynek niemiecki została podwyższona, czyli większa jest od eksportu ustalonego w poprzedniej umowie; 176 milionów plus 56 milionów zwiększono o 26 milionów, czyli stanowi to prawie 260 milionów. Ta zwyżka 26 milionów przypadła za artykuły rolnicze produkcji rolniczej polskiej. Zmiana nastawiła w układzie budowy samej umowy, uzgadniając import artykułów niemieckich w tym sensie, że niektóre preferencje ulgowe z pozycji 66 milionów wzrosły do 186 milionów zł, co było wywołane koniecznością dostosowania listy dopuszczonych towarów do zapotrzebowania na naszym rynku i ułatwienia — ponieważ jest to stosunek wymiany zbalansowanej clearingowej w stosunku 1:1 — ułatwienia importu niemieckiego po to, ażeby w ekwiwalencie zrównoważyć nasz eksport.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#KazimierzFudakowski">Lista towarów po stronie importowej dotyczy artykułów przeważnie nie produkowanych u nas i akceptowanych przez przemysł rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#KazimierzFudakowski">W sumie należy uznać, że treść tej umowy z punktu widzenia osiągniętych rezultatów jest korzystna dla naszego życia gospodarczego. Globalna cyfra 260 milionów złotych jest niewielka w stosunku do całkowitego obrotu zagranicznego Rzeczypospolitej. Łącznie zatem cyfry eksportu do Austrii i do Rzeszy sięgają 23% całego obrotu, co nie stanowi niepokojącego procentu, zważywszy, że przed wojną celną, przed 1925 r. ten stosunek był znakomicie gorszy, myśmy go stopniowo przez 12 lat zmniejszali. Przed umową z 1 lipca stanowił on 19%, w tej chwili stanowi jakieś 23%, czego nie można uważać za rzecz niepokojącą.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#KazimierzFudakowski">Umowa zawarta jest na 2 1/2 lata do 1941 r. Mogłyby się nastręczać z tego tytułu obiekcje — 21/2 lata w dzisiejszych czasach są okresem bardzo długim, są to ramy, w których zachodzić mogą nieprzewidziane okoliczności i daleko sięgające zmiany, i dlatego jedyną obiekcją, jaka mogłaby się nasuwać, jest, czy nie zajdą tak daleko idące zmiany, które by dziś nawet najkorzystniejszą umowę mogły uczynić niekorzystną w najbliższym czasie. Ten moment został przewidziany i w odpowiedni sposób potraktowany przez art. 19 ustawy, który powiada: „O ile by założenia, z których obydwie umawiające się strony wychodziły w chwili podpisywania niniejszej umowy, nie ziściły się, lub o ile by jedna ze stron uważała się za pokrzywdzoną wskutek niekorzystnego rozwoju, jaki nastąpił, lub wskutek zarządzeń w dziedzinie gospodarczej, powziętych przez drugą stronę, każda z umawiających się stron może wystąpić z wnioskiem o bezzwłoczne rokowania w celu zaradzenia temu stanowi rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#KazimierzFudakowski">Gdyby rokowania te w przeciągu miesiąca, licząc od dnia zgłoszenia wniosku, nie doprowadziły do zadowalającego rezultatu, wówczas strona, która uważa się za pokrzywdzoną, ma prawo wypowiedzieć umowę niniejszą z terminem 6-tygodniowym od daty notyfikacji tego wypowiedzenia”. Czyli że art. 19 czyni zadość, a w każdym razie daje możność Rządowi naszemu na wypadek, gdyby zachodziła tego konieczność i interesy Państwa tego wymagały ażeby zaradzić zmianie zaszłych warunków.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#KazimierzFudakowski">Biorąc pod uwagę te wszystkie momenty, mam zaszczyt w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnieść: Wysoki Senat zechce ustawę przedłożoną uchwalić w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku obrad: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druk sejmowy nr 34 i druk senacki nr 11). Sprawozdawca s. Siciński.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku obrad: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druk sejmowy nr 34 i druk senacki nr 11). Sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#SSiciński">Wysoka Izbo! Zawarta w dniu 27 lutego 1935 r. umowa handlowa polsko-angielska przewidywała szereg zniżek celnych na niektóre artykuły chemiczne, ważnych od dnia wprowadzenia w życie wspomnianej umowy do dnia 31 grudnia 1935 r. W lipcu 1937 r. zostało to porozumienie przedłużone do dnia 31 grudnia 1937 r. Zawarte w formie wymiany not z dnia 15 czerwca 1935 r. porozumienie między Polską a Wielką Brytanią wznawia ponownie zniżki celne na pewne artykuły chemiczne pochodzenia brytyjskiego, nie wyrabiane w Polsce. Porozumienie to wygasło z dniem 31 grudnia 1938 r. Mimo wygaśnięcia tego porozumienia, parlament powinien wyrazić zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia powyższego. Sprawa ta była omawiana na Komisji Spraw Zagranicznych i w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 34) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#StanisławSiciński">Wysoka Izbo! Zawarta w dniu 27 lutego 1935 r. umowa handlowa polsko-angielska przewidywała szereg zniżek celnych na niektóre artykuły chemiczne, ważnych od dnia wprowadzenia w życie wspomnianej umowy do dnia 31 grudnia 1935 r. W lipcu 1937 r. zostało to porozumienie przedłużone do dnia 31 grudnia 1937 r. Zawarte w formie wymiany not z dnia 15 czerwca 1935 r. porozumienie między Polską a Wielką Brytanią wznawia ponownie zniżki celne na pewne artykuły chemiczne pochodzenia brytyjskiego, nie wyrabiane w Polsce. Porozumienie to wygasło z dniem 31 grudnia 1938 r. Mimo wygaśnięcia tego porozumienia, parlament powinien wyrazić zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia powyższego. Sprawa ta była omawiana na Komisji Spraw Zagranicznych i w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 34) bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu proponowanym przez p. sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier (druk sejmowy nr 38 i druk senacki nr 12) Głos ma sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#StefanDąbkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#StefanDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu proponowanym przez p. sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier (druk sejmowy nr 38 i druk senacki nr 12) Głos ma sprawozdawca s. Morawski.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#SMorawski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt referować projekt ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier. Ustawa ta. raczej ten dodatkowy protokół jest częścią tych umów, jakie zostały zawarte pomiędzy Polską a Węgrami dnia 30 czerwca 193S r. i stanowi uzupełnienie urnowy, zawartej między Polską a Węgrami w 1925 r. Dlaczego zawarliśmy tę umowę w 1938 r.? Było to koniecznością po przyłączeniu Austrii do Niemiec, które to przyłączenie wstrząsnęło całym życiem gospodarczym środkowej Europy i zmieniło zupełnie warunki w stosunkach między tymi państwami, które leżą właśnie w tej części Europy. Musieliśmy zawrzeć z Węgrami szereg umów, ażeby wystąpić w każdej dziedzinie, która interesowała poprzednio Austrię, a teraz nas będzie interesować. Przede wszystkim tyczy się to przedmiotów drzewnych, dlatego też w tym dodatkowym protokóle przewidziany jest eksport dykt z cłem bardzo umiarkowanym do Węgier od nas.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#SMorawski">Jeżeli mamy się zastanowić w ogóle nad znaczeniem tej umowy handlowej między Polską a Węgrami, to stwierdzić musimy, że stosunki handlowe między tymi dwoma krajami stale się rozwijają. Obroty, które w roku 1936 w przywozie wynosiły kwotę 5 milionów zł — mówię w cyfrach okrągłych — a w wywozie około 6 milionów zł, w 1937 r. rosną w przywozie do 8 milionów, w wywozie do 7 milionów. W ciągu 10 miesięcy 1938 r. wynoszą one w przywozie 6,7 milionów zł, a w wywozie 7 milionów zł. Widzimy więc, że te stosunki stale się rozwijają i — musimy to stwierdzić — są czynne po naszej stronie. Obecnie ta cyfra, chociaż to jest umowa wiązana, wynosi około 700.000 zł salda dodatniego na naszą korzyść.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#SMorawski">Zajmując się poszczególnymi pozycjami, chciałbym stwierdzić, że ten dodatkowy protokół dla nas daje głównie wzmożenie eksportu nasion buraków cukrowych, których niestety na rynku węgierskim umieszczaliśmy dotąd bardzo niewiele z powodu bardzo silnej konkurencji nasiennictwa niemieckiego, i jedyna uwaga, którą chciałbym skierować do Rządu, jest ta. aby starał się o wzmożenie ekspansji naszych nasion, co dla rolnictwa będzie szczególnie ważne.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#SMorawski">Również tyczy się to tej drugiej pozycji naszego eksportu, to znaczy dykt, które mogłyby mieć zbyt na rynku węgierskim z powodu swojej znakomitej jakości. Podkreślam, że dykty polskie są zupełnie bezkonkurencyjne; szczególnie dykta klejona, używana do wyrobu aeroplanów, mogłaby zająć na rynku węgierskim bardzo poważne stanowisko. Niestety, dotąd nawet dzieje się w ten sposób, że dykty polskie wchodzą na rynek węgierski pod innymi firmami za pośrednictwem innych krajów.</u>
- <u xml:id="u-25.4" who="#SMorawski">Teraz co do pozycyj importowych, które są zagwarantowane Węgrom, są to pozycje, odnoszące się głównie do świeżych jarzyn, jak pomidory, czosnek, ogórki, do owoców, wreszcie niektórych wód mineralnych i lekarstw. Wszystkie te pozycje, jak stwierdziłem, nie są konkurencją dla naszej produkcji wewnętrznej. Jedyna pozycja, co do której miałbym pewne zastrzeżenia tak z punktu widzenia gospodarczego, jak nawet społecznego, są to zagwarantowane koncesje dla wódek węgierskich.</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#SMorawski">Wobec tego wszystkiego, co powyżej powiedziałem, wnoszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych o ratyfikację ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt referować projekt ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier. Ustawa ta. raczej ten dodatkowy protokół jest częścią tych umów, jakie zostały zawarte pomiędzy Polską a Węgrami dnia 30 czerwca 193S r. i stanowi uzupełnienie urnowy, zawartej między Polską a Węgrami w 1925 r. Dlaczego zawarliśmy tę umowę w 1938 r.? Było to koniecznością po przyłączeniu Austrii do Niemiec, które to przyłączenie wstrząsnęło całym życiem gospodarczym środkowej Europy i zmieniło zupełnie warunki w stosunkach między tymi państwami, które leżą właśnie w tej części Europy. Musieliśmy zawrzeć z Węgrami szereg umów, ażeby wystąpić w każdej dziedzinie, która interesowała poprzednio Austrię, a teraz nas będzie interesować. Przede wszystkim tyczy się to przedmiotów drzewnych, dlatego też w tym dodatkowym protokóle przewidziany jest eksport dykt z cłem bardzo umiarkowanym do Węgier od nas.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Jeżeli mamy się zastanowić w ogóle nad znaczeniem tej umowy handlowej między Polską a Węgrami, to stwierdzić musimy, że stosunki handlowe między tymi dwoma krajami stale się rozwijają. Obroty, które w roku 1936 w przywozie wynosiły kwotę 5 milionów zł — mówię w cyfrach okrągłych — a w wywozie około 6 milionów zł, w 1937 r. rosną w przywozie do 8 milionów, w wywozie do 7 milionów. W ciągu 10 miesięcy 1938 r. wynoszą one w przywozie 6,7 milionów zł, a w wywozie 7 milionów zł. Widzimy więc, że te stosunki stale się rozwijają i — musimy to stwierdzić — są czynne po naszej stronie. Obecnie ta cyfra, chociaż to jest umowa wiązana, wynosi około 700.000 zł salda dodatniego na naszą korzyść.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Zajmując się poszczególnymi pozycjami, chciałbym stwierdzić, że ten dodatkowy protokół dla nas daje głównie wzmożenie eksportu nasion buraków cukrowych, których niestety na rynku węgierskim umieszczaliśmy dotąd bardzo niewiele z powodu bardzo silnej konkurencji nasiennictwa niemieckiego, i jedyna uwaga, którą chciałbym skierować do Rządu, jest ta. aby starał się o wzmożenie ekspansji naszych nasion, co dla rolnictwa będzie szczególnie ważne.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Również tyczy się to tej drugiej pozycji naszego eksportu, to znaczy dykt, które mogłyby mieć zbyt na rynku węgierskim z powodu swojej znakomitej jakości. Podkreślam, że dykty polskie są zupełnie bezkonkurencyjne; szczególnie dykta klejona, używana do wyrobu aeroplanów, mogłaby zająć na rynku węgierskim bardzo poważne stanowisko. Niestety, dotąd nawet dzieje się w ten sposób, że dykty polskie wchodzą na rynek węgierski pod innymi firmami za pośrednictwem innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Teraz co do pozycyj importowych, które są zagwarantowane Węgrom, są to pozycje, odnoszące się głównie do świeżych jarzyn, jak pomidory, czosnek, ogórki, do owoców, wreszcie niektórych wód mineralnych i lekarstw. Wszystkie te pozycje, jak stwierdziłem, nie są konkurencją dla naszej produkcji wewnętrznej. Jedyna pozycja, co do której miałbym pewne zastrzeżenia tak z punktu widzenia gospodarczego, jak nawet społecznego, są to zagwarantowane koncesje dla wódek węgierskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wobec tego wszystkiego, co powyżej powiedziałem, wnoszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych o ratyfikację ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie (druk sejmowy nr 39 i druk senacki nr 13).</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Bisping.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie (druk sejmowy nr 39 i druk senacki nr 13).</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#StefanDąbkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Bisping.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SBisping">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polaka a Japonią dotyczy pewnych jednostronnych zniżek celnych, udzielonych przez Rząd na wwóz do Polski czterech artykułów' specyficznie japońskich.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#SBisping">Rząd japoński wobec toczącej się wojny chińsko-japońskiej zmuszony został do wprowadzenia bardzo ostrych zarządzeń celem ochrony swego bilansu handlowego i płatniczego. Zarządzenia te dotyczyły głównie państw, które posiadały z nią dodatni bilans handlowy. Do tej kategorii państw należała Polska, której bilans handlowy był zawsze w stosunku do Japonii bilansem dodatnim; groziło to nam zamknięciem zupełnym rynków japońskich. Wobec powyższego porozumienie zawarte pomiędzy obu rządami winno być uważane za zabieg ze strony polskiej, mający na celu wykazanie przyjaznych stosunków względem Japonii oraz jednocześnie chęć nawiązania, pomimo egzystujących trudności wojennych, dalszych stosunków handlowych. Porozumienie powyższe pozostaje w mocy do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#KazimierzBisping">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polaka a Japonią dotyczy pewnych jednostronnych zniżek celnych, udzielonych przez Rząd na wwóz do Polski czterech artykułów' specyficznie japońskich.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#KazimierzBisping">Rząd japoński wobec toczącej się wojny chińsko-japońskiej zmuszony został do wprowadzenia bardzo ostrych zarządzeń celem ochrony swego bilansu handlowego i płatniczego. Zarządzenia te dotyczyły głównie państw, które posiadały z nią dodatni bilans handlowy. Do tej kategorii państw należała Polska, której bilans handlowy był zawsze w stosunku do Japonii bilansem dodatnim; groziło to nam zamknięciem zupełnym rynków japońskich. Wobec powyższego porozumienie zawarte pomiędzy obu rządami winno być uważane za zabieg ze strony polskiej, mający na celu wykazanie przyjaznych stosunków względem Japonii oraz jednocześnie chęć nawiązania, pomimo egzystujących trudności wojennych, dalszych stosunków handlowych. Porozumienie powyższe pozostaje w mocy do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
<u xml:id="u-27.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#SBisping">Celem zorientowania się w całokształcie stosunków handlowych między obu krajami, przytoczę tu szereg danych. Pierwszy traktat handlowy polsko-japoński podpisany był 7 grudnia 1922 r. i poza klauzulą największego uprzywilejowania nie zawierał bardziej szczegółowych postanowień.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#SBisping">Rozwój stosunków handlowych polsko-japońskich cechowała wielka rozpiętość wahań obrotów. Najwyższe saldo dodatnie mieliśmy w r. 1931, a mianowicie 21.289.000 zł. Głównymi towarami, zakupywanymi przez Japonię, były wełna i przędza wełniana; stanowiły one 90% całego eksportu naszego do Japonii. Już w następnym roku Japonia zaprzestaje kupować wełnę i saldo dodatnie wybitnie się obniża, mianowicie do 3.458.000 zł. Potem mamy poprawę sytuacji dzięki czynionym zakupom cynku, blachy cynkowej oraz wyrobów ze stali. Stan ten trwa do 1936 r., kiedy następuje reglamentacja przywozu do Polski, zaś w następnym roku 1937 Japonia wprowadza u siebie bardzo wybitne ograniczenia dewizowe oraz wwozu towarów, dzięki czemu obroty handlowe polsko-japońskie zamierają. Saldo handlowe naszych stosunków z Japonią było zawsze dodatnie, obroty towarowe między obu krajami — nieduże. Winę tego w znacznej mierze przypisać należy słabej ekspansji naszych sfer kupieckich, które nie potrafiły w dostatecznym stopniu zainteresować Japonii naszymi wyrobami. Cały handel z tej i z tamtej strony odbywał się wyłącznie za pośrednictwem japońskich sfer przemysłowych i kupieckich.</u>
- <u xml:id="u-27.5" who="#SBisping">Rząd Polski w porozumieniu z Ambasadą Japońską w Warszawie, chcąc zaradzić powstałemu zastojowi, wydał za pośrednictwem Ministerstwa Przemysłu i Handlu instrukcje do Rady Handlu Zagranicznego, która umożliwia wymianę handlową pomiędzy obu krajami. Wymiana ta następuje na zasadzie transakcyj wiązanych, które w poszczególnych wypadkach muszą mieć aprobatę Rady Handlu Zagranicznego. Transakcje te przeprowadzać mogą tylko firmy, podlegające przepisom tak zwanych „domów importowych Instrukcja przewidziała rodzaj artykułów, podlegających wzajemnej wymianie, stosunek tej wymiany oraz górną granicę rozmiarów tych transakcyj. Polska ma eksportować przede wszystkim produkty rolne, jak to: słód, chmiel, szynki w puszkach, konserwy z drobiu, wódki, poza tym rękawiczki skórzane, kosmetyki, wyroby wełniane i lniane, blachę cynkową i żelazną, rury, drut oraz żelazo kształtowe. Natomiast Japonia będzie importować do nas: herbatę, imbir, badian (radix rei), kawior, kraby w puszkach, jedwab naturalny, przędzę z jedwabiu, przędzę jedwabną nitkowaną do haftu, sieczkę szklaną, paciorki oraz imitacje pereł. Zasadniczo wymiana tych towarów odbywa się wedle relacji grupowej w stosunku 1 : 1, w niektórych wypadkach stosunek ten jest jak 1 : 2 na korzyść Polski, co umożliwia nam utrzymanie bilansu dodatniego, nie mówiąc już, że tego rodzaju wymiana handlowa ułatwia nam ekspansję na rynki Dalekiego Wschodu, Nie powinniśmy zapominać, jak serdeczne stosunki polityczne łączą nas od dawna z Japonią oraz jak w wyniku obecnych wypadków, rozgrywających się na kontynencie azjatyckim, prestiż tego wielkiego mocarstwa rośnie i wzrastać będzie. Toteż każdy objaw nawiązania oficjalnych stosunków z Japonią witany jest u nas ze szczerym zadowoleniem.</u>
- <u xml:id="u-27.6" who="#SBisping">Wnoszę: Wysoka Izba raczy uchwalić projekt ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Komisję Spraw Zagranicznych Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#KazimierzBisping">Celem zorientowania się w całokształcie stosunków handlowych między obu krajami, przytoczę tu szereg danych. Pierwszy traktat handlowy polsko-japoński podpisany był 7 grudnia 1922 r. i poza klauzulą największego uprzywilejowania nie zawierał bardziej szczegółowych postanowień.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#KazimierzBisping">Rozwój stosunków handlowych polsko-japońskich cechowała wielka rozpiętość wahań obrotów. Najwyższe saldo dodatnie mieliśmy w r. 1931, a mianowicie 21.289.000 zł. Głównymi towarami, zakupywanymi przez Japonię, były wełna i przędza wełniana; stanowiły one 90% całego eksportu naszego do Japonii. Już w następnym roku Japonia zaprzestaje kupować wełnę i saldo dodatnie wybitnie się obniża, mianowicie do 3.458.000 zł. Potem mamy poprawę sytuacji dzięki czynionym zakupom cynku, blachy cynkowej oraz wyrobów ze stali. Stan ten trwa do 1936 r., kiedy następuje reglamentacja przywozu do Polski, zaś w następnym roku 1937 Japonia wprowadza u siebie bardzo wybitne ograniczenia dewizowe oraz wwozu towarów, dzięki czemu obroty handlowe polsko-japońskie zamierają. Saldo handlowe naszych stosunków z Japonią było zawsze dodatnie, obroty towarowe między obu krajami — nieduże. Winę tego w znacznej mierze przypisać należy słabej ekspansji naszych sfer kupieckich, które nie potrafiły w dostatecznym stopniu zainteresować Japonii naszymi wyrobami. Cały handel z tej i z tamtej strony odbywał się wyłącznie za pośrednictwem japońskich sfer przemysłowych i kupieckich.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#KazimierzBisping">Rząd Polski w porozumieniu z Ambasadą Japońską w Warszawie, chcąc zaradzić powstałemu zastojowi, wydał za pośrednictwem Ministerstwa Przemysłu i Handlu instrukcje do Rady Handlu Zagranicznego, która umożliwia wymianę handlową pomiędzy obu krajami. Wymiana ta następuje na zasadzie transakcyj wiązanych, które w poszczególnych wypadkach muszą mieć aprobatę Rady Handlu Zagranicznego. Transakcje te przeprowadzać mogą tylko firmy, podlegające przepisom tak zwanych „domów importowych Instrukcja przewidziała rodzaj artykułów, podlegających wzajemnej wymianie, stosunek tej wymiany oraz górną granicę rozmiarów tych transakcyj. Polska ma eksportować przede wszystkim produkty rolne, jak to: słód, chmiel, szynki w puszkach, konserwy z drobiu, wódki, poza tym rękawiczki skórzane, kosmetyki, wyroby wełniane i lniane, blachę cynkową i żelazną, rury, drut oraz żelazo kształtowe. Natomiast Japonia będzie importować do nas: herbatę, imbir, badian (radix rei), kawior, kraby w puszkach, jedwab naturalny, przędzę z jedwabiu, przędzę jedwabną nitkowaną do haftu, sieczkę szklaną, paciorki oraz imitacje pereł. Zasadniczo wymiana tych towarów odbywa się wedle relacji grupowej w stosunku 1 : 1, w niektórych wypadkach stosunek ten jest jak 1 : 2 na korzyść Polski, co umożliwia nam utrzymanie bilansu dodatniego, nie mówiąc już, że tego rodzaju wymiana handlowa ułatwia nam ekspansję na rynki Dalekiego Wschodu, Nie powinniśmy zapominać, jak serdeczne stosunki polityczne łączą nas od dawna z Japonią oraz jak w wyniku obecnych wypadków, rozgrywających się na kontynencie azjatyckim, prestiż tego wielkiego mocarstwa rośnie i wzrastać będzie. Toteż każdy objaw nawiązania oficjalnych stosunków z Japonią witany jest u nas ze szczerym zadowoleniem.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#KazimierzBisping">Wnoszę: Wysoka Izba raczy uchwalić projekt ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Komisję Spraw Zagranicznych Senatu.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r. (druk sejmowy nr 37 i druk senacki nr 14), Sprawozdawca s. Śląski.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r. (druk sejmowy nr 37 i druk senacki nr 14), Sprawozdawca s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SŚląski">Wysoki Senacie! Ustawa, którą mam zaszczyt referować, dotyczy ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii z dnia 23 czerwca 1930 roku.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#SŚląski">W protokóle tym postanowiono skreślenie przyznanych swego czasu Rumunii zbyt niskich stawek celnych na cebulę, czosnek, pomidory i ogórki. Stawki te były wykorzystywane przez inne kraje, korzystające z klauzuli największego uprzywilejowania i zniesienie ich odbije się dodatnio na rozwoju naszej produkcji warzywniczej.</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#SŚląski">Cyfry szczegółowe, dotyczące obrotów towarowych oraz stawek celnych, przedstawiłem Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 24 stycznia rb. Komisja rozpatrzyła i przyjęła na tymże posiedzeniu projekt ustawy.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#SŚląski">Proszę zatem Wysoki Senat w imieniu komisji, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Ustawa, którą mam zaszczyt referować, dotyczy ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii z dnia 23 czerwca 1930 roku.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#JanSlaski">W protokóle tym postanowiono skreślenie przyznanych swego czasu Rumunii zbyt niskich stawek celnych na cebulę, czosnek, pomidory i ogórki. Stawki te były wykorzystywane przez inne kraje, korzystające z klauzuli największego uprzywilejowania i zniesienie ich odbije się dodatnio na rozwoju naszej produkcji warzywniczej.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#JanSlaski">Cyfry szczegółowe, dotyczące obrotów towarowych oraz stawek celnych, przedstawiłem Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 24 stycznia rb. Komisja rozpatrzyła i przyjęła na tymże posiedzeniu projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#JanSlaski">Proszę zatem Wysoki Senat w imieniu komisji, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii (druk sejmowy nr 36 i druk senacki nr 15). Sprawozdawca s. Śląski.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii (druk sejmowy nr 36 i druk senacki nr 15). Sprawozdawca s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SŚląski">Wysoki Senacie! Komisja Spraw Zagranicznych rozpatrywała na swym posiedzeniu 24 stycznia projekt ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii. Ustalone mocą tego protokółu obniżenie stawek celnych za winogrona o zł 10, ze zł 45 na zł 35 za 100 kg, stanowić miało pewnego rodzaju rekompensatę za ustępstwa ze strony Rumunii w przedmiocie zmiany stawek celnych, o których uprzednio Wysokiemu Senatowi miałem zaszczyt referować. Cło w wysokości 35 zł, jak to stwierdziłem w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych, jest w zupełności wystarczającym dla ochrony produkcji krajowych winogron. Winogron przywieziono do 24 października ub. roku mniej więcej za 800.000 zł. Proszę Wysoki Senat w imieniu komisji, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Komisja Spraw Zagranicznych rozpatrywała na swym posiedzeniu 24 stycznia projekt ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii. Ustalone mocą tego protokółu obniżenie stawek celnych za winogrona o zł 10, ze zł 45 na zł 35 za 100 kg, stanowić miało pewnego rodzaju rekompensatę za ustępstwa ze strony Rumunii w przedmiocie zmiany stawek celnych, o których uprzednio Wysokiemu Senatowi miałem zaszczyt referować. Cło w wysokości 35 zł, jak to stwierdziłem w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych, jest w zupełności wystarczającym dla ochrony produkcji krajowych winogron. Winogron przywieziono do 24 października ub. roku mniej więcej za 800.000 zł. Proszę Wysoki Senat w imieniu komisji, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#Marszałek">Kto z Pa nów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-32.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego (druk sejmowy nr 40 i druk senacki nr 16).</u>
- <u xml:id="u-32.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Pa nów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego (druk sejmowy nr 40 i druk senacki nr 16).</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#SRadziwiłł">Wysoki Senacie! Chodzi o sprawę zasadniczo drobną, o rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia pomiędzy Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#SRadziwiłł">Nie jest to zasadniczo sprawa nowa, a jedynie przedłużenie istniejącego stanu rzeczy, jak to w uzasadnieniu ustawy jest powiedziane. Wchodzi ta ustawa w całokształt protokółu taryfowego z 16 lipca 1936 r., zawartego między Polską a Finlandią.</u>
- <u xml:id="u-33.2" who="#SRadziwiłł">Zasadniczo rozwój handlu z Finlandią ma tendencję rozwojową, saldo bilansu handlowego dodatnie: z 11.360.000 zł w 1934 r. wzrosło na przeszło 17.000.000 zł w 1937 r. Cały ten odcinek jest zasadniczo w ogólnym obrocie bilansu handlowego minimalny, gdyż wywóz z Finlandii wykazuje zaledwie 0,2% ogólnego przywozu, a eksport nieco więcej, bo 1,7% Na marginesie niejako tej drobnej ustawy chciałbym stwierdzić, że niestety import płodów rolnych w Polsce ma tendencję nie dość malejącą, a nawet poniekąd wzrastającą, jeżeli chodzi o takie produkty jak wełna czy tytoń. Mogłoby to spowodować negatywne ustosunkowanie się do tego projektu ustawy. Wchodzi ona jednak w całokształt ustawy bilateralnej, tak, że rolnictwo jest zainteresowane nie tylko w imporcie, ale i w eksporcie. W znacznej mierze na eksport do Finlandii składają się tak samo plony rolnicze, a między innymi właśnie żyto i mąka żytnia, tzn. te produkty, które najtrudniej jest na świecie ulokować.</u>
- <u xml:id="u-33.3" who="#SRadziwiłł">Dlatego reasumując, umowa niniejsza, jako wchodząca w całokształt, ogólnie mówiąc, korzystnego ustroju handlowego między Finlandią a Polską, jest do przyjęcia i dlatego wnoszę o przyjęcie przez Senat projektu ustawy w brzmi o przyjęcie przez Wysoki Senat projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoki Senacie! Chodzi o sprawę zasadniczo drobną, o rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia pomiędzy Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Nie jest to zasadniczo sprawa nowa, a jedynie przedłużenie istniejącego stanu rzeczy, jak to w uzasadnieniu ustawy jest powiedziane. Wchodzi ta ustawa w całokształt protokółu taryfowego z 16 lipca 1936 r., zawartego między Polską a Finlandią.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Zasadniczo rozwój handlu z Finlandią ma tendencję rozwojową, saldo bilansu handlowego dodatnie: z 11.360.000 zł w 1934 r. wzrosło na przeszło 17.000.000 zł w 1937 r. Cały ten odcinek jest zasadniczo w ogólnym obrocie bilansu handlowego minimalny, gdyż wywóz z Finlandii wykazuje zaledwie 0,2% ogólnego przywozu, a eksport nieco więcej, bo 1,7% Na marginesie niejako tej drobnej ustawy chciałbym stwierdzić, że niestety import płodów rolnych w Polsce ma tendencję nie dość malejącą, a nawet poniekąd wzrastającą, jeżeli chodzi o takie produkty jak wełna czy tytoń. Mogłoby to spowodować negatywne ustosunkowanie się do tego projektu ustawy. Wchodzi ona jednak w całokształt ustawy bilateralnej, tak, że rolnictwo jest zainteresowane nie tylko w imporcie, ale i w eksporcie. W znacznej mierze na eksport do Finlandii składają się tak samo plony rolnicze, a między innymi właśnie żyto i mąka żytnia, tzn. te produkty, które najtrudniej jest na świecie ulokować.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Dlatego reasumując, umowa niniejsza, jako wchodząca w całokształt, ogólnie mówiąc, korzystnego ustroju handlowego między Finlandią a Polską, jest do przyjęcia i dlatego wnoszę o przyjęcie przez Senat projektu ustawy w brzmi o przyjęcie przez Wysoki Senat projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego) (druk sejmowy nr 33 i druk senacki nr 27) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego) (druk sejmowy nr 33 i druk senacki nr 27) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Układ między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem, zawarty dnia 8 lutego 1938 r. celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli, ma charakter układu międzynarodowego dwustronnego. Zawarty jest na mocy równych uprawnień stron, podlega ratyfikacji i wzajemnej notyfikacji, nie może więc być zmieniony co do treści, może być natomiast przyjęty lub odrzucony w całości.</u>
- <u xml:id="u-35.1" who="#SDrozdowski">Wykonanie ustawy, zatwierdzającej ten układ, powierza się w danym wypadku nie Ministrowi Spraw Zagranicznych, a Ministrowi Skarbu, gdyż Wolne Miasto Gdańsk nie posiada samodzielności państwowej w zakresie polityki zagranicznej i gestia w tym zakresie należy do Polski. W tym wypadku układ ten różni się od innych układów międzynarodowych, zawartych przez Państwo Polskie.</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#SDrozdowski">Układ ten jest powtórzeniem poprzedniego układu z 1933 r., który wymówiony został w roku 1935. Redakcja nowego układu jest pod względem stylistycznym jak i prawnym poprawniejsza od dawnej.</u>
- <u xml:id="u-35.3" who="#SDrozdowski">W obecnym układzie redakcja art. 1 obejmuje przepisy dawnego art. 1 i 3, jest zwięźlejsza i jaśniejsza.</u>
- <u xml:id="u-35.4" who="#SDrozdowski">Umowa obecna zawiera w art. 4 przepis, upoważniający władze skarbowe stron do wydania po wzajemnym porozumieniu się odpowiednich zarządzeń, potrzebnych do wykonania układu, zwłaszcza w wypadkach nieprzewidzianych wyraźnie w układzie. Przepis taki jest konieczny z uwagi na ogólnikowe brzmienie przepisu art. 1. Przepisu takiego w ogóle w poprzedniej umowie nie było.</u>
- <u xml:id="u-35.5" who="#SDrozdowski">W art. 3 znajduje się przepis, że przy zastosowaniu postanowień układu oblicza się 100 zł = 100 guldenów, w dawnym układzie liczono 100 zł = 57,60 guldenów i 100 guldenów = 176.60 zł.</u>
- <u xml:id="u-35.6" who="#SDrozdowski">Z uwagi na przepis art. 1, że opłatę uiszczoną na terenie drugiej strony zalicza się na poczet opłaty należnej na terenie drugiej strony (zatem jeśli opłata pobierana na terenie drugiej strony jest wyższa, to dobiera ją się do właściwej wysokości), nie zachodzi obawa możliwości fikcyjnego wystawiania weksli na terenie Gdańska, gdzie opłata od weksli jest mniejsza niż w Polsce, celem uniknięcia wyższej opłaty, którą uiszcza się w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-35.7" who="#SDrozdowski">Przypominam, że w Polsce opłata stemplowa wynosi obecnie 30 groszy od 100 zł, przy czym obowiązuje 10% dodatek, czyli razem 33 grosze. Na obszarze W. M. Gdańska opłata ta jest znacznie niższa i zasadniczo wynosi 10 fen. od 100 guldenów, przy czym są stosowane znaczne ulgi. Więc jeżeli weksel nie został wystawiony w Gdańsku, a znajdzie się w granicach Rzeczypospolitej, pobiera się różnicę między opłatą gdańską a polską, przy czym obliczanie opłaty jest łatwiejsze ze względu na stosunek guldena do złotego jak 1:1; do tej sumy, która została wpłacona na terenie Gdańska, nie dolicza się 10% dodatku.</u>
- <u xml:id="u-35.8" who="#SDrozdowski">W imieniu Komisji Skarbowej, wobec tego, że ustawa ta nie nasuwa zastrzeżeń, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoka Izbo! Układ między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem, zawarty dnia 8 lutego 1938 r. celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli, ma charakter układu międzynarodowego dwustronnego. Zawarty jest na mocy równych uprawnień stron, podlega ratyfikacji i wzajemnej notyfikacji, nie może więc być zmieniony co do treści, może być natomiast przyjęty lub odrzucony w całości.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#MarianWacławDrozdowski">Wykonanie ustawy, zatwierdzającej ten układ, powierza się w danym wypadku nie Ministrowi Spraw Zagranicznych, a Ministrowi Skarbu, gdyż Wolne Miasto Gdańsk nie posiada samodzielności państwowej w zakresie polityki zagranicznej i gestia w tym zakresie należy do Polski. W tym wypadku układ ten różni się od innych układów międzynarodowych, zawartych przez Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#MarianWacławDrozdowski">Układ ten jest powtórzeniem poprzedniego układu z 1933 r., który wymówiony został w roku 1935. Redakcja nowego układu jest pod względem stylistycznym jak i prawnym poprawniejsza od dawnej.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#MarianWacławDrozdowski">W obecnym układzie redakcja art. 1 obejmuje przepisy dawnego art. 1 i 3, jest zwięźlejsza i jaśniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#MarianWacławDrozdowski">Umowa obecna zawiera w art. 4 przepis, upoważniający władze skarbowe stron do wydania po wzajemnym porozumieniu się odpowiednich zarządzeń, potrzebnych do wykonania układu, zwłaszcza w wypadkach nieprzewidzianych wyraźnie w układzie. Przepis taki jest konieczny z uwagi na ogólnikowe brzmienie przepisu art. 1. Przepisu takiego w ogóle w poprzedniej umowie nie było.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#MarianWacławDrozdowski">W art. 3 znajduje się przepis, że przy zastosowaniu postanowień układu oblicza się 100 zł = 100 guldenów, w dawnym układzie liczono 100 zł = 57,60 guldenów i 100 guldenów = 176.60 zł.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Z uwagi na przepis art. 1, że opłatę uiszczoną na terenie drugiej strony zalicza się na poczet opłaty należnej na terenie drugiej strony (zatem jeśli opłata pobierana na terenie drugiej strony jest wyższa, to dobiera ją się do właściwej wysokości), nie zachodzi obawa możliwości fikcyjnego wystawiania weksli na terenie Gdańska, gdzie opłata od weksli jest mniejsza niż w Polsce, celem uniknięcia wyższej opłaty, którą uiszcza się w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Przypominam, że w Polsce opłata stemplowa wynosi obecnie 30 groszy od 100 zł, przy czym obowiązuje 10% dodatek, czyli razem 33 grosze. Na obszarze W. M. Gdańska opłata ta jest znacznie niższa i zasadniczo wynosi 10 fen. od 100 guldenów, przy czym są stosowane znaczne ulgi. Więc jeżeli weksel nie został wystawiony w Gdańsku, a znajdzie się w granicach Rzeczypospolitej, pobiera się różnicę między opłatą gdańską a polską, przy czym obliczanie opłaty jest łatwiejsze ze względu na stosunek guldena do złotego jak 1:1; do tej sumy, która została wpłacona na terenie Gdańska, nie dolicza się 10% dodatku.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#MarianWacławDrozdowski">W imieniu Komisji Skarbowej, wobec tego, że ustawa ta nie nasuwa zastrzeżeń, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich (druki senackie nr 10 i 25).</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Wielowieyski.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich (druki senackie nr 10 i 25).</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#BogusławMiedziński">Jako sprawozdawca głos ma s. Wielowieyski.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#SWielowieyski">Wysoki Senacie! Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich jest zagadnieniem bardzo dawnym i ma skomplikowaną i długą historię. Gminy wiejskie nie są w stanie pokryć koniecznych bieżących wydatków, na które nie wystarczają normalne źródła podatkowe, z uwagi na szeroki i stale powiększany zakres obowiązków i uprawnień gminy wiejskiej — własny, wynikający z potrzeb lokalnych, i por uczony, jako skutek przekazywania przez władze administracji ogólnej szeregu prac, obowiązków tej administracji. Wobec takiej sytuacji trzeba było wprowadzić na pokrycie deficytu, wynikającego z zestawienia dochodów i wydatków zwyczajnych gmin, pomimo wykorzystywania w pełni wszystkich ustawowych źródeł dochodowych oraz dla zrównoważenia budżetów gmin wiejskich tzw. samoistny podatek wyrównawczy dla gmin wiejskich. W myśl postanowień powyższej ustawy gminom wiejskim służy prawo pobierania samoistnego podatku wyrównawczego od płatników państwowych podatków: gruntowego, przemysłowego i od nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-37.1" who="#SWielowieyski">W 1924 roku uzyskały gminy wiejskie prawo pobierania podatku wyrównawczego na 1925 r. Większość gmin pobierała nadal ten podatek w roku 1926 bez żadnej podstawy prawnej. Ustawą z dnia 1 marca 1927 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 208) zostały gminy uprawnione do pobierania podatku wyrównawczego na 3 lata. Termin trzyletni został ustalony przez Izby ustawodawcze w przewidywaniu już wówczas, że w przeciągu tego czasu zostanie przeprowadzona reforma finansów komunalnych. Po wygaśnięciu tej ustawy w dniu 31 marca 1930 r. mimo braku formalnej podstawy prawnej gminy w dalszym ciągu pobierały wspomniany podatek.</u>
- <u xml:id="u-37.2" who="#SWielowieyski">Stan ten wymagał ulegalizowania. Toteż ustawą z dnia 20 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 172) gminy ponownie otrzymały prawo pobierania podatku wyrównawczego od dnia 1 kwietnia 1931 r. do dnia 31 marca 1934 r. Zarządzeniem Prezydenta R. P. z dnia 27 października 1935 r. termin ustawy 31 marca 1934 r. został skreślony, a tym samym ustawa powyższa stała się bezterminowa. W dniu 23 listopada 1936 r. został zgłoszony rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku wyrównawczym, który przeszedł jako ustawa z dnia 27 lutego 1937 r. Tutaj trzeba nadmienić, że w projekcie rządowym ustawy nie było terminu obowiązywania ustawy, a dopiero Sejm wprowadził poprawkę, określającą termin ustawy do dnia 31 marca 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-37.3" who="#SWielowieyski">W obecnej kadencji Sejm w dniu 23 stycznia br. uchwalił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich, rozszerzając projekt ustawy z uwagi na to, że z końcem 1939 r. zmienia się zasadnicza podstawa wymiaru, tj. cena świadectw przemysłowych na karty rejestracyjne.</u>
- <u xml:id="u-37.4" who="#SWielowieyski">Nie ulega wątpliwości, że wymiar podatku wyrównawczego, wymagający repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, jest uciążliwy i związany ze znacznymi kosztami, jednak w całości gospodarki budżetowej gmin forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym w obecnych warunkach jest nieodzowna.</u>
- <u xml:id="u-37.5" who="#SWielowieyski">Na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dyskusji nad podatkiem wyrównawczym silnie podkreślono konieczność zasadniczych rozstrzygnięć w zakresie reformy finansów komunalnych.</u>
- <u xml:id="u-37.6" who="#SWielowieyski">Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym ma charakter wybitnie prowizoryczny. Prowizoryczność ta stale przypomina, bez rezultatu jednak jak dotychczas, konieczność szybkiego i zasadniczego załatwienia reformy finansów komunalnych.</u>
- <u xml:id="u-37.7" who="#SWielowieyski">Nie kwestionując konieczności znalezienia środków, niezbędnych do uzyskania faktycznej równowagi budżetowej gmin wiejskich, należy podkreślić, że forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym jest niezgodna z głównymi zasadami polityki skarbowej. Przede wszystkim z góry sankcjonuje i do pewnego stopnia upoważnia do gospodarki deficytowej, co jest wysoce niezdrowym objawem w gospodarce publicznej: określa gminie granicę opodatkowania podatkiem wyrównawczym w ramach ustawowo dozwolonych wysokością deficytu gminy, a nie możnością płatniczą mieszkańców. W tym stanie rzeczy najwyżej opodatkowane podatkiem wyrównawczym są rejony najuboższe i najbardziej zapóźnione w swoim rozwoju. Sam fakt możności opodatkowania tym podatkiem mieszkańców gminy wiejskiej ułatwia elastyczność gospodarki gminnej, która w wielu wypadkach może nie przestrzegać zasady oszczędności i wtedy podatek ten stanowi swego rodzaju premię często za rozrzutność i nieudolność w gospodarce gminnej.</u>
- <u xml:id="u-37.8" who="#SWielowieyski">Wymiar podatku wyrównawczego jest ogromnie uciążliwy. Wymaga on najpierw ustalenia faktycznego deficytu, dalej utrzymywania ciągłej ewidencji ilości opodatkowanych hektarów w ręku poszczególnych płatników, wreszcie drobiazgowej, więc bardzo żmudnej, repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, i wciągnięcia potem repartycji w księgi biercze. W związku z tym wymiar pochłania znaczne koszta, specjalnie na terenie o dużym rozdrobnieniu gospodarstw, szachownicy parcel podatkowych, gdzie wymiary stanowią przeważnie kwoty złotowe lub kilkuzłotowe, a dla znacznego odsetka płatników nie dochodzą nawet do złotego.</u>
- <u xml:id="u-37.9" who="#SWielowieyski">Podatek wyrównawczy podtrzymuje tylko wegetację gmin. Z przyczyn natury zupełnie zasadniczej winien być tylko tolerowany jako podatek przejściowy.</u>
- <u xml:id="u-37.10" who="#SWielowieyski">Czynniki rządowe przy zgłaszaniu rządowych projektów ustaw kilkakrotnie obiecywały Izbom ustawodawczym przeprowadzenie zasadniczej reformy finansów komunalnych, która by i sprawę podatku wyrównawczego załatwiła ostatecznie. Dotychczas jednak to nie nastąpiło. W ostatnio zgłoszonym rządowym projekcie również jest zaznaczone, że do dnia 31 marca 1941 r. sprawa podatku wyrównawczego będzie załatwiona. W imieniu Komisji Skarbowej wyrażam nadzieję, że w ciągu dwóch lat sprawa finansów komunalnych zostanie przez Rząd załatwiona ostatecznie. Przedłużenie poboru podatku wyrównawczego w myśl projektu rządowego o dalsze dwa lata, to jest do dnia 31 marca 1941, przez Izby ustawodawcze jest konieczne w obecnym stanie rzeczy, gdyż nieuchwalenie na czas nowej ustawy może stworzyć chaos w gospodarce gmin.</u>
- <u xml:id="u-37.11" who="#SWielowieyski">Z uwagi na powyższe mimo przytoczonych uwag i zastrzeżeń, jakie Komisja Skarbowa wyraziła odnośnie projektu ustawy, w imieniu Komisji Skarbowej Senatu wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu ustalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#JanuszWielowieyski">Wysoki Senacie! Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich jest zagadnieniem bardzo dawnym i ma skomplikowaną i długą historię. Gminy wiejskie nie są w stanie pokryć koniecznych bieżących wydatków, na które nie wystarczają normalne źródła podatkowe, z uwagi na szeroki i stale powiększany zakres obowiązków i uprawnień gminy wiejskiej — własny, wynikający z potrzeb lokalnych, i por uczony, jako skutek przekazywania przez władze administracji ogólnej szeregu prac, obowiązków tej administracji. Wobec takiej sytuacji trzeba było wprowadzić na pokrycie deficytu, wynikającego z zestawienia dochodów i wydatków zwyczajnych gmin, pomimo wykorzystywania w pełni wszystkich ustawowych źródeł dochodowych oraz dla zrównoważenia budżetów gmin wiejskich tzw. samoistny podatek wyrównawczy dla gmin wiejskich. W myśl postanowień powyższej ustawy gminom wiejskim służy prawo pobierania samoistnego podatku wyrównawczego od płatników państwowych podatków: gruntowego, przemysłowego i od nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#JanuszWielowieyski">W 1924 roku uzyskały gminy wiejskie prawo pobierania podatku wyrównawczego na 1925 r. Większość gmin pobierała nadal ten podatek w roku 1926 bez żadnej podstawy prawnej. Ustawą z dnia 1 marca 1927 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 208) zostały gminy uprawnione do pobierania podatku wyrównawczego na 3 lata. Termin trzyletni został ustalony przez Izby ustawodawcze w przewidywaniu już wówczas, że w przeciągu tego czasu zostanie przeprowadzona reforma finansów komunalnych. Po wygaśnięciu tej ustawy w dniu 31 marca 1930 r. mimo braku formalnej podstawy prawnej gminy w dalszym ciągu pobierały wspomniany podatek.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#JanuszWielowieyski">Stan ten wymagał ulegalizowania. Toteż ustawą z dnia 20 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 172) gminy ponownie otrzymały prawo pobierania podatku wyrównawczego od dnia 1 kwietnia 1931 r. do dnia 31 marca 1934 r. Zarządzeniem Prezydenta R. P. z dnia 27 października 1935 r. termin ustawy 31 marca 1934 r. został skreślony, a tym samym ustawa powyższa stała się bezterminowa. W dniu 23 listopada 1936 r. został zgłoszony rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku wyrównawczym, który przeszedł jako ustawa z dnia 27 lutego 1937 r. Tutaj trzeba nadmienić, że w projekcie rządowym ustawy nie było terminu obowiązywania ustawy, a dopiero Sejm wprowadził poprawkę, określającą termin ustawy do dnia 31 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#JanuszWielowieyski">W obecnej kadencji Sejm w dniu 23 stycznia br. uchwalił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich, rozszerzając projekt ustawy z uwagi na to, że z końcem 1939 r. zmienia się zasadnicza podstawa wymiaru, tj. cena świadectw przemysłowych na karty rejestracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#JanuszWielowieyski">Nie ulega wątpliwości, że wymiar podatku wyrównawczego, wymagający repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, jest uciążliwy i związany ze znacznymi kosztami, jednak w całości gospodarki budżetowej gmin forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym w obecnych warunkach jest nieodzowna.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#JanuszWielowieyski">Na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dyskusji nad podatkiem wyrównawczym silnie podkreślono konieczność zasadniczych rozstrzygnięć w zakresie reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#JanuszWielowieyski">Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym ma charakter wybitnie prowizoryczny. Prowizoryczność ta stale przypomina, bez rezultatu jednak jak dotychczas, konieczność szybkiego i zasadniczego załatwienia reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#JanuszWielowieyski">Nie kwestionując konieczności znalezienia środków, niezbędnych do uzyskania faktycznej równowagi budżetowej gmin wiejskich, należy podkreślić, że forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym jest niezgodna z głównymi zasadami polityki skarbowej. Przede wszystkim z góry sankcjonuje i do pewnego stopnia upoważnia do gospodarki deficytowej, co jest wysoce niezdrowym objawem w gospodarce publicznej: określa gminie granicę opodatkowania podatkiem wyrównawczym w ramach ustawowo dozwolonych wysokością deficytu gminy, a nie możnością płatniczą mieszkańców. W tym stanie rzeczy najwyżej opodatkowane podatkiem wyrównawczym są rejony najuboższe i najbardziej zapóźnione w swoim rozwoju. Sam fakt możności opodatkowania tym podatkiem mieszkańców gminy wiejskiej ułatwia elastyczność gospodarki gminnej, która w wielu wypadkach może nie przestrzegać zasady oszczędności i wtedy podatek ten stanowi swego rodzaju premię często za rozrzutność i nieudolność w gospodarce gminnej.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#JanuszWielowieyski">Wymiar podatku wyrównawczego jest ogromnie uciążliwy. Wymaga on najpierw ustalenia faktycznego deficytu, dalej utrzymywania ciągłej ewidencji ilości opodatkowanych hektarów w ręku poszczególnych płatników, wreszcie drobiazgowej, więc bardzo żmudnej, repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, i wciągnięcia potem repartycji w księgi biercze. W związku z tym wymiar pochłania znaczne koszta, specjalnie na terenie o dużym rozdrobnieniu gospodarstw, szachownicy parcel podatkowych, gdzie wymiary stanowią przeważnie kwoty złotowe lub kilkuzłotowe, a dla znacznego odsetka płatników nie dochodzą nawet do złotego.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#JanuszWielowieyski">Podatek wyrównawczy podtrzymuje tylko wegetację gmin. Z przyczyn natury zupełnie zasadniczej winien być tylko tolerowany jako podatek przejściowy.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#JanuszWielowieyski">Czynniki rządowe przy zgłaszaniu rządowych projektów ustaw kilkakrotnie obiecywały Izbom ustawodawczym przeprowadzenie zasadniczej reformy finansów komunalnych, która by i sprawę podatku wyrównawczego załatwiła ostatecznie. Dotychczas jednak to nie nastąpiło. W ostatnio zgłoszonym rządowym projekcie również jest zaznaczone, że do dnia 31 marca 1941 r. sprawa podatku wyrównawczego będzie załatwiona. W imieniu Komisji Skarbowej wyrażam nadzieję, że w ciągu dwóch lat sprawa finansów komunalnych zostanie przez Rząd załatwiona ostatecznie. Przedłużenie poboru podatku wyrównawczego w myśl projektu rządowego o dalsze dwa lata, to jest do dnia 31 marca 1941, przez Izby ustawodawcze jest konieczne w obecnym stanie rzeczy, gdyż nieuchwalenie na czas nowej ustawy może stworzyć chaos w gospodarce gmin.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#JanuszWielowieyski">Z uwagi na powyższe mimo przytoczonych uwag i zastrzeżeń, jakie Komisja Skarbowa wyraziła odnośnie projektu ustawy, w imieniu Komisji Skarbowej Senatu wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu ustalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 14: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów (druk sejmowy nr 52 i druk senacki nr 20) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 14: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów (druk sejmowy nr 52 i druk senacki nr 20) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Omawiany projekt ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów upoważnia Rząd do budowy linii kolejowej o długości około 90 km, przy czym koszty budowy mają być pokryte bądź drogą operacyj kredytowych, bądź z kredytów z preliminarza funduszów inwestycyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.</u>
- <u xml:id="u-39.1" who="#SDrozdowski">Ustawa ta ma niewątpliwie podłoże gospodarcze. Początek powyższej linii kolejowej widzimy w pracach zarządu miejskiego w Zawierciu, który przy pomocy finansowej Funduszu Pracy oraz przy udziale Polskich Kolei Państwowych rozpoczął w r. 1934 budowę bocznicy od stacji Zawiercie do miejscowości Poręba, przy czym ruch towarowy na tym odcinku został otwarty w 1937 r. W swych dalszych staraniach zarząd miejski w Zawierciu uzyskał zatwierdzenie przez Ministerstwo Komunikacji projektu przedłużenia bocznicy od Poręby do Siewierza, a następnie do Mierzęcic w pobliżu granicy województwa śląskiego. Na tym odcinku długości 17 km wykonano całkowicie podtorze wraz z obiektami. Wreszcie wobec przyznania w 1938 r. przez Fundusz Pracy większej dotacji zostało umożliwione rozpoczęcie robót na terenie województwa śląskiego do Tarnowskich Gór, gdzie powstanie ostateczne zakończenie tej linii w kierunku zachodnim i powiązanie jej z siecią magistralną Śląsk — morze.</u>
- <u xml:id="u-39.2" who="#SDrozdowski">Znaczenie powyższej linii jest gospodarczo bardzo doniosłe, gdyż połączy ona szereg miejscowości, pozbawionych dotychczas komunikacji kolejowych, a poza tym stworzy wyjście z przemysłowego okręgu tarnogórskiego z ominięciem przeciążonych węzłów katowickiego i sosnowieckiego.</u>
- <u xml:id="u-39.3" who="#SDrozdowski">Poprawka sejmowa, wprowadzająca do pierwotnego projektu rządowego przedłużenie powyższej linii w kierunku wschodnim aż do stacji Kozłów, położonej na linii Warszawa — Kielce — Tunel między stacjami Jędrzejów a Tunel, ma jeszcze donioślejsze znaczenie, gdyż linia ta staje się w ten sposób zaczątkiem wielkiej magistrali kolejowej, łączącej Śląsk z Wołyniem.</u>
- <u xml:id="u-39.4" who="#SDrozdowski">Znaczenie powyższego krótkiego odcinka Zawiercie — Kozłów, liczącego około 50 km, uwidocznia się należycie przy bliższym zapoznaniu się z całokształtem układu sieci kolejowych Rzeczypospolitej. Aby dać obraz niedostateczności tych sieci należy zaznaczyć, iż na przestrzeni 600 km między południowo-zachodnimi okręgami gospodarczymi a województwami wołyńskim i poleskim, posiadamy tylko jedną bezpośrednią magistralę kolejową, biegnącą z Katowic przez Kraków — Lwów — Stojanów do Łucka. Ta istniejąca linia jak również inne linie kolejowe w zupełności nie zaspokajają tych potrzeb gospodarczych, jakie stwarza powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego i konieczność jego powiązania z ośrodkami kluczowych surowców, a więc przede wszystkim z zagłębiami węglowymi oraz z ośrodkami aprowizacyjnymi, którymi są województwa lubelskie i wołyńskie, C. O. P. bowiem wskutek swego rozlokowania geograficznego skazany jest na czerpanie przeważającej ilości surowców z węglem na czele i aprowizacji spoza swego terenu. Możliwym to jest jedynie przez racjonalną rozbudowę sieci komunikacyjnej, która jest kardynalnym warunkiem przyszłego rozwoju C. O. P. i jego ekspansji. W chwili obecnej płat kraju o powierzchni ca 60.000 km2, położony w części na obszarze C. O. P.-u lub przylegający do C.O.P.-u jest pozbawiony dostatecznej ilości normalnych linij kolejowych.</u>
- <u xml:id="u-39.5" who="#SDrozdowski">Sprawa budowy magistrali, łączącej Śląsk z Wołyniem, linii powszechnie zwanej „linią Tarnowskie Góry — Kiwerce” oddawna była już rozpatrywana przez zainteresowane czynniki. Rozważana była ona również na Państwowej Radzie Komunikacyjnej, która powyższą linię uznała jako konieczną do budowy w tzw. „pierwszej fazie”. Genezą budowy tej linii było, poza koniecznością odciążenia innych magistrali wybitnie przeciążonych, połączenie gospodarcze Śląska z Wołyniem. Sprawa ta została jeszcze bardziej zaktualizowana i nabrała pełnej wyrazistości wobec budowy C. O. P.</u>
- <u xml:id="u-39.6" who="#SDrozdowski">Spośród ładunków towarowych, które będą przewożone na tej linii, występuje przede wszystkim węgiel. Węgiel będzie musiał być dostarczany na potrzeby przemysłowe i opałowe C. O. P.-u, następnie zaś do województwa lubelskiego, wołyńskiego i poleskiego. W kierunku wschodnim będą szły ponadto przede wszystkim koks i wyroby hutnicze. Z kierunku wschodniego na zachód poważne miejsce zajmie drzewo, materiały aprowizacyjne oraz znaczne ilości materiałów pochodzenia mineralnego, tj. kamień i kostka. Poza ułatwieniami, płynącymi z krótszych przebiegów wskutek powyższej linii, linia ta połączyłaby szereg miejscowości nie mających dotychczas należytych powiązań komunikacyjnych. Aby choć pobieżnie wymienić je, podaję, że począwszy od Tarnowskich Gór linia biegnie przez Siewierz, Porębę, Zawiercie, Pilicę, Kozłów, a w razie dalszej rozbudowy przez Tarnobrzeg, Sobów, Zawadę, Wojnicę do Kiwerc, przy czym łączna jej długość wynosiłaby 530 km. Należy również podkreślić, że prócz powyższych miejscowości w polu wpływów tej linii znalazłoby się również dorzecze Wisły od Połańca do Kazimierza oraz sfery wpływów odcinków kolejowych między stacjami Ćmielów — Jaślany, Lublin — Leżajsk, Rozwadów — Przeworsk i Rejowiec — Rawa Ruska.</u>
- <u xml:id="u-39.7" who="#SDrozdowski">Porównywując dotychczasowe obroty między Wołyniem a Śląskiem oraz dodając do obecnych cyfr przewozu prawdopodobne zapotrzebowania C. O. P.-u, zapotrzebowania, które z roku na rok będą się zwiększały, dochodzimy do przekonania, że przebieg towarów na powyższej linii będzie tak duży, że eksploatacja jej okaże się w zupełności rentowną.</u>
- <u xml:id="u-39.8" who="#SDrozdowski">Dla całkowitego uruchomienia całej tej linii kolejowej o długości 520 km, przy włączeniu istniejących szlaków kolejowych na prawym brzegu Wisły, które by weszły w skład tej arterii, należało by zbudować 256 km nowych kolei.</u>
- <u xml:id="u-39.9" who="#SDrozdowski">W tych warunkach wybudowanie kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Pilica — Kozłów, stanowiącej część przyszłej magistrali Śląsk — Wołyń, podniesie wydatnie przelotność połączeń kolejowych między Zagłębiami Węglowymi a C. O. P-em, w przyszłości zaś z Wołyniem, bazą aprowizacyjną południowo-zachodnich okręgów gospodarczych. Częste tworzenie się zatorów na stacjach węzła katowickiego i na linii Katowice-Łazy wskazuje na przeciążenie głównych obecnych arteryj komunikacyjnych i dowodzi konieczności odciążenia ich przez skierowanie części ładunków na nową linię Tarnowskie Góry — Kozłów, stwarzając w ten sposób z jednej strony ułatwiony dopływ węgla i wyrobów hutniczych do C. O. P.-u, z drugiej zaś strony stwarzając dla północnych części Zagłębia Węglowego z jego zasobami rud żelaznych i ołowianych, glinek ogniotrwałych i kaolinu możliwości zbytu w C. O. P.-ie i na Pomorzu z Gdynią na czele.</u>
- <u xml:id="u-39.10" who="#SDrozdowski">Całkowity koszt budowy linii od Tarnowskich Gór do Kozłowa wyniesie orientacyjnie około 13 milionów, z czego dotychczas wydano około 3,3 miliona zł. Nawiasowo dodać można, że koszt budowy względnie przebudowy linii, łączącej Kozłów z Kiwercami, tj. całej magistrali, wyniósłby według obliczeń fachowców około 92 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-39.11" who="#SDrozdowski">Wobec niewątpliwych wartości gospodarczych powyższej linii wnoszę w imieniu Komisji Komunikacyjnej: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 52) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoka Izbo! Omawiany projekt ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów upoważnia Rząd do budowy linii kolejowej o długości około 90 km, przy czym koszty budowy mają być pokryte bądź drogą operacyj kredytowych, bądź z kredytów z preliminarza funduszów inwestycyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#MarianWacławDrozdowski">Ustawa ta ma niewątpliwie podłoże gospodarcze. Początek powyższej linii kolejowej widzimy w pracach zarządu miejskiego w Zawierciu, który przy pomocy finansowej Funduszu Pracy oraz przy udziale Polskich Kolei Państwowych rozpoczął w r. 1934 budowę bocznicy od stacji Zawiercie do miejscowości Poręba, przy czym ruch towarowy na tym odcinku został otwarty w 1937 r. W swych dalszych staraniach zarząd miejski w Zawierciu uzyskał zatwierdzenie przez Ministerstwo Komunikacji projektu przedłużenia bocznicy od Poręby do Siewierza, a następnie do Mierzęcic w pobliżu granicy województwa śląskiego. Na tym odcinku długości 17 km wykonano całkowicie podtorze wraz z obiektami. Wreszcie wobec przyznania w 1938 r. przez Fundusz Pracy większej dotacji zostało umożliwione rozpoczęcie robót na terenie województwa śląskiego do Tarnowskich Gór, gdzie powstanie ostateczne zakończenie tej linii w kierunku zachodnim i powiązanie jej z siecią magistralną Śląsk — morze.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#MarianWacławDrozdowski">Znaczenie powyższej linii jest gospodarczo bardzo doniosłe, gdyż połączy ona szereg miejscowości, pozbawionych dotychczas komunikacji kolejowych, a poza tym stworzy wyjście z przemysłowego okręgu tarnogórskiego z ominięciem przeciążonych węzłów katowickiego i sosnowieckiego.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#MarianWacławDrozdowski">Poprawka sejmowa, wprowadzająca do pierwotnego projektu rządowego przedłużenie powyższej linii w kierunku wschodnim aż do stacji Kozłów, położonej na linii Warszawa — Kielce — Tunel między stacjami Jędrzejów a Tunel, ma jeszcze donioślejsze znaczenie, gdyż linia ta staje się w ten sposób zaczątkiem wielkiej magistrali kolejowej, łączącej Śląsk z Wołyniem.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#MarianWacławDrozdowski">Znaczenie powyższego krótkiego odcinka Zawiercie — Kozłów, liczącego około 50 km, uwidocznia się należycie przy bliższym zapoznaniu się z całokształtem układu sieci kolejowych Rzeczypospolitej. Aby dać obraz niedostateczności tych sieci należy zaznaczyć, iż na przestrzeni 600 km między południowo-zachodnimi okręgami gospodarczymi a województwami wołyńskim i poleskim, posiadamy tylko jedną bezpośrednią magistralę kolejową, biegnącą z Katowic przez Kraków — Lwów — Stojanów do Łucka. Ta istniejąca linia jak również inne linie kolejowe w zupełności nie zaspokajają tych potrzeb gospodarczych, jakie stwarza powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego i konieczność jego powiązania z ośrodkami kluczowych surowców, a więc przede wszystkim z zagłębiami węglowymi oraz z ośrodkami aprowizacyjnymi, którymi są województwa lubelskie i wołyńskie, C. O. P. bowiem wskutek swego rozlokowania geograficznego skazany jest na czerpanie przeważającej ilości surowców z węglem na czele i aprowizacji spoza swego terenu. Możliwym to jest jedynie przez racjonalną rozbudowę sieci komunikacyjnej, która jest kardynalnym warunkiem przyszłego rozwoju C. O. P. i jego ekspansji. W chwili obecnej płat kraju o powierzchni ca 60.000 km2, położony w części na obszarze C. O. P.-u lub przylegający do C.O.P.-u jest pozbawiony dostatecznej ilości normalnych linij kolejowych.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#MarianWacławDrozdowski">Sprawa budowy magistrali, łączącej Śląsk z Wołyniem, linii powszechnie zwanej „linią Tarnowskie Góry — Kiwerce” oddawna była już rozpatrywana przez zainteresowane czynniki. Rozważana była ona również na Państwowej Radzie Komunikacyjnej, która powyższą linię uznała jako konieczną do budowy w tzw. „pierwszej fazie”. Genezą budowy tej linii było, poza koniecznością odciążenia innych magistrali wybitnie przeciążonych, połączenie gospodarcze Śląska z Wołyniem. Sprawa ta została jeszcze bardziej zaktualizowana i nabrała pełnej wyrazistości wobec budowy C. O. P.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Spośród ładunków towarowych, które będą przewożone na tej linii, występuje przede wszystkim węgiel. Węgiel będzie musiał być dostarczany na potrzeby przemysłowe i opałowe C. O. P.-u, następnie zaś do województwa lubelskiego, wołyńskiego i poleskiego. W kierunku wschodnim będą szły ponadto przede wszystkim koks i wyroby hutnicze. Z kierunku wschodniego na zachód poważne miejsce zajmie drzewo, materiały aprowizacyjne oraz znaczne ilości materiałów pochodzenia mineralnego, tj. kamień i kostka. Poza ułatwieniami, płynącymi z krótszych przebiegów wskutek powyższej linii, linia ta połączyłaby szereg miejscowości nie mających dotychczas należytych powiązań komunikacyjnych. Aby choć pobieżnie wymienić je, podaję, że począwszy od Tarnowskich Gór linia biegnie przez Siewierz, Porębę, Zawiercie, Pilicę, Kozłów, a w razie dalszej rozbudowy przez Tarnobrzeg, Sobów, Zawadę, Wojnicę do Kiwerc, przy czym łączna jej długość wynosiłaby 530 km. Należy również podkreślić, że prócz powyższych miejscowości w polu wpływów tej linii znalazłoby się również dorzecze Wisły od Połańca do Kazimierza oraz sfery wpływów odcinków kolejowych między stacjami Ćmielów — Jaślany, Lublin — Leżajsk, Rozwadów — Przeworsk i Rejowiec — Rawa Ruska.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Porównywując dotychczasowe obroty między Wołyniem a Śląskiem oraz dodając do obecnych cyfr przewozu prawdopodobne zapotrzebowania C. O. P.-u, zapotrzebowania, które z roku na rok będą się zwiększały, dochodzimy do przekonania, że przebieg towarów na powyższej linii będzie tak duży, że eksploatacja jej okaże się w zupełności rentowną.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#MarianWacławDrozdowski">Dla całkowitego uruchomienia całej tej linii kolejowej o długości 520 km, przy włączeniu istniejących szlaków kolejowych na prawym brzegu Wisły, które by weszły w skład tej arterii, należało by zbudować 256 km nowych kolei.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#MarianWacławDrozdowski">W tych warunkach wybudowanie kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Pilica — Kozłów, stanowiącej część przyszłej magistrali Śląsk — Wołyń, podniesie wydatnie przelotność połączeń kolejowych między Zagłębiami Węglowymi a C. O. P-em, w przyszłości zaś z Wołyniem, bazą aprowizacyjną południowo-zachodnich okręgów gospodarczych. Częste tworzenie się zatorów na stacjach węzła katowickiego i na linii Katowice-Łazy wskazuje na przeciążenie głównych obecnych arteryj komunikacyjnych i dowodzi konieczności odciążenia ich przez skierowanie części ładunków na nową linię Tarnowskie Góry — Kozłów, stwarzając w ten sposób z jednej strony ułatwiony dopływ węgla i wyrobów hutniczych do C. O. P.-u, z drugiej zaś strony stwarzając dla północnych części Zagłębia Węglowego z jego zasobami rud żelaznych i ołowianych, glinek ogniotrwałych i kaolinu możliwości zbytu w C. O. P.-ie i na Pomorzu z Gdynią na czele.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#MarianWacławDrozdowski">Całkowity koszt budowy linii od Tarnowskich Gór do Kozłowa wyniesie orientacyjnie około 13 milionów, z czego dotychczas wydano około 3,3 miliona zł. Nawiasowo dodać można, że koszt budowy względnie przebudowy linii, łączącej Kozłów z Kiwercami, tj. całej magistrali, wyniósłby według obliczeń fachowców około 92 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-39.11" who="#MarianWacławDrozdowski">Wobec niewątpliwych wartości gospodarczych powyższej linii wnoszę w imieniu Komisji Komunikacyjnej: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 52) bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków (druk sejmowy nr 13 i druk senacki nr 21).</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków (druk sejmowy nr 13 i druk senacki nr 21).</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! W hierarchii potrzeb komunikacji kolejowej naszego Państwa zaprojektowana linia kolejowa Skierniewice — Łuków ma pierwszorzędne znaczenie. Chodzi tu o stworzenie prostego połączenia linij kolejowych z zachodu na wschód, którego brak dał się dotkliwie odczuć w województwach centralnych. Chodzi tu dalej o ominięcie przeciążonego już dzisiaj węzła warszawskiego. Przez budowę nowej, prostej trasy Skierniewice — Łuków uzyska się możność kierowania tranzytowych pociągów towarowych z zachodu na wschód Europy, przy czym odciąży to mniej więcej o 15% ruch towarowy, kierowany dotychczas przez Warszawę. Będzie więc nowa arteria komunikacyjna w tym właśnie rejonie miała wielkie znaczenie państwowe oraz lokalne. Teren to bowiem dość gęsto zaludniony, rozdzielony jednak przez Wisłę na 2 niezżyte gospodarczo ze sobą połacie z powodu braku dogodnej komunikacji oraz mostu na Wiśle (najbliższe mosty są w Warszawie i w Dęblinie). Będzie więc ta linia miała wielkie znaczenie gospodarcze i przyczyni się do podniesienia ekonomicznego tej połaci kraju. Nowa linia, która połączy sieć kolei zachodnich, w porównaniu z trasą Łuków — Siedlce — Warszawa — Skierniewice da skrót około 20 km. Trasa jej będzie biec przez Mszczonów — Grójec — Górę Kalwarię — Pilawę — Stoczek. Przeprowadzenie tej linii przez Grójec, a nie przez Tarczyn, wydłużyło ją nieco, lecz nie można było ominąć Grójca, będącego ośrodkiem przemysłowym i centralnym punktem zbytu płodów rolnych. Poza tym miasto to jest ważnym węzłem drogowym, gdyż tu krzyżują się szosy z pięciu kierunków.</u>
- <u xml:id="u-41.1" who="#SBruski">Projektowana linia, wychodząc ze Skierniewic, przetnie się z istniejącą już linią Warszawa — Radom, a na miejscu skrzyżowania projektowana jest wspólna stacja Czachówek, zaś na stacji Pilawa skrzyżuje się z linią Warszawa — Dęblin. Pod miejscowością Góra Kalwaria linia przejdzie przez Wisłę, gdzie projektowana jest budowa żelaznego mostu kolejowego długości 560 m. Na skrzyżowaniach nowej linii z ważniejszymi drogami przewidywana jest budowa wiaduktów drogowych.</u>
- <u xml:id="u-41.2" who="#SBruski">Według uzasadnienia projektu rządowego długość linii wyniesie około 166 km, a koszty budowy kosztorys oblicza na 36.400.000 zł (różnica 3.000.000 powstała z powodu powiększenia liczby stacyj). Jest to więc inwestycja bardzo poważna, a w kolejności inwestycyj komunikacyjnych stawia się ją na pierwszym miejscu, czyli że jej budowę rozpocznie się jeszcze w bieżącym roku kalendarzowym, a potrwa ona kilka lat.</u>
- <u xml:id="u-41.3" who="#SBruski">Koszty budowy według art. 3 ustawy pokryte będą bądź drogą operacyj kredytowych, opartych na specjalnych tytułach prawnych, bądź z kredytów, wstawianych do preliminarza rozchodów funduszu inwestycyjnego przedsiębiorstwa „Polskie Koleje Państwowe”.</u>
- <u xml:id="u-41.4" who="#SBruski">Po rozważeniu powyższego projektu ustawy na posiedzeniu w dniu 26 stycznia 1939 r. komisja wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmiany oraz przyjąć następującą rezolucję:</u>
- <u xml:id="u-41.5" who="#SBruski">„Senat wzywa Rząd, aby przy budowie nowego mostu pod Górą Kalwarią na linii Skierniewice — Łuków uwzględnił możliwość udostępnienia tego mostu dla ruchu pieszego i kołowego”.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#DawidBruski">Wysoka Izbo! W hierarchii potrzeb komunikacji kolejowej naszego Państwa zaprojektowana linia kolejowa Skierniewice — Łuków ma pierwszorzędne znaczenie. Chodzi tu o stworzenie prostego połączenia linij kolejowych z zachodu na wschód, którego brak dał się dotkliwie odczuć w województwach centralnych. Chodzi tu dalej o ominięcie przeciążonego już dzisiaj węzła warszawskiego. Przez budowę nowej, prostej trasy Skierniewice — Łuków uzyska się możność kierowania tranzytowych pociągów towarowych z zachodu na wschód Europy, przy czym odciąży to mniej więcej o 15% ruch towarowy, kierowany dotychczas przez Warszawę. Będzie więc nowa arteria komunikacyjna w tym właśnie rejonie miała wielkie znaczenie państwowe oraz lokalne. Teren to bowiem dość gęsto zaludniony, rozdzielony jednak przez Wisłę na 2 niezżyte gospodarczo ze sobą połacie z powodu braku dogodnej komunikacji oraz mostu na Wiśle (najbliższe mosty są w Warszawie i w Dęblinie). Będzie więc ta linia miała wielkie znaczenie gospodarcze i przyczyni się do podniesienia ekonomicznego tej połaci kraju. Nowa linia, która połączy sieć kolei zachodnich, w porównaniu z trasą Łuków — Siedlce — Warszawa — Skierniewice da skrót około 20 km. Trasa jej będzie biec przez Mszczonów — Grójec — Górę Kalwarię — Pilawę — Stoczek. Przeprowadzenie tej linii przez Grójec, a nie przez Tarczyn, wydłużyło ją nieco, lecz nie można było ominąć Grójca, będącego ośrodkiem przemysłowym i centralnym punktem zbytu płodów rolnych. Poza tym miasto to jest ważnym węzłem drogowym, gdyż tu krzyżują się szosy z pięciu kierunków.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#DawidBruski">Projektowana linia, wychodząc ze Skierniewic, przetnie się z istniejącą już linią Warszawa — Radom, a na miejscu skrzyżowania projektowana jest wspólna stacja Czachówek, zaś na stacji Pilawa skrzyżuje się z linią Warszawa — Dęblin. Pod miejscowością Góra Kalwaria linia przejdzie przez Wisłę, gdzie projektowana jest budowa żelaznego mostu kolejowego długości 560 m. Na skrzyżowaniach nowej linii z ważniejszymi drogami przewidywana jest budowa wiaduktów drogowych.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#DawidBruski">Według uzasadnienia projektu rządowego długość linii wyniesie około 166 km, a koszty budowy kosztorys oblicza na 36.400.000 zł (różnica 3.000.000 powstała z powodu powiększenia liczby stacyj). Jest to więc inwestycja bardzo poważna, a w kolejności inwestycyj komunikacyjnych stawia się ją na pierwszym miejscu, czyli że jej budowę rozpocznie się jeszcze w bieżącym roku kalendarzowym, a potrwa ona kilka lat.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#DawidBruski">Koszty budowy według art. 3 ustawy pokryte będą bądź drogą operacyj kredytowych, opartych na specjalnych tytułach prawnych, bądź z kredytów, wstawianych do preliminarza rozchodów funduszu inwestycyjnego przedsiębiorstwa „Polskie Koleje Państwowe”.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#DawidBruski">Po rozważeniu powyższego projektu ustawy na posiedzeniu w dniu 26 stycznia 1939 r. komisja wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmiany oraz przyjąć następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#DawidBruski">„Senat wzywa Rząd, aby przy budowie nowego mostu pod Górą Kalwarią na linii Skierniewice — Łuków uwzględnił możliwość udostępnienia tego mostu dla ruchu pieszego i kołowego”.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#Marszałek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#Marszałek">Poddam teraz pod głosowanie rezolucję komisji, odczytaną przed chwilą przez p. referenta. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz z rezolucją uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji (druki senackie nr 9 i 24) — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
- <u xml:id="u-42.4" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#BogusławMiedziński">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#BogusławMiedziński">Poddam teraz pod głosowanie rezolucję komisji, odczytaną przed chwilą przez p. referenta. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz z rezolucją uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji (druki senackie nr 9 i 24) — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#SKamiński">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Rolnej Senatu mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji. Projekt ustawy był wniesiony jeszcze w poprzedniej kadencji do Sejmu, przez Sejm przeszedł, ale nie przeszedł przez Senat. Obecnie Rząd wniósł projekt ustawy ponownie, stał się on przedmiotem uchwały sejmowej, obecnie proszę o uchwalenie go w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-43.1" who="#SKamiński">Projekt ustawy opiera się na następujących wytycznych. Przede wszystkim wszystkie nieruchomości, które zostały pozbyte w drodze egzekucji, mogą być nabywane na własność Państwa w ten sposób, że jeżeli nastąpiło zbycie przy pomocy przybicia, to w tym wypadku od chwili przybicia w ciągu 6 tygodni wojewoda ma prawo wystąpić o przekazanie nieruchomości na własność Państwa na warunkach, ustalonych w drodze licytacji. Jeżeli nieruchomość przechodzi na własność nowonabywcy jakimś innym sposobem, to wojewoda ma prawo w ciągu 6 tygodni od chwili otrzymania protokółu, zawiadamiającego o dokonaniu sprzedaży licytacyjnej, wstąpić w prawa nowonabywcy i w takim razie również nieruchomość ma przejść na własność Państwa.</u>
- <u xml:id="u-43.2" who="#SKamiński">Jeżeli chodzi o wypadek taki, że sama instytucja wierzycielska lub wierzyciel nabył nieruchomość z licytacji, w takim razie również po zawiadomieniu przez instytucję wierzycielską, ma prawo wojewoda w ciągu 6 tygodni przystąpić do przejęcia nieruchomości na własność Państwa.</u>
- <u xml:id="u-43.3" who="#SKamiński">W jaki sposób odbywać się będzie przejęcie na własność Państwa? Otóż Państwo ma prawo nabyć nieruchomość i wejść w prawa nowonabywcy w tym wypadku, jeżeli została wydana przez wojewodę decyzja o nabyciu nieruchomości na własność Państwa i sąd tę decyzję wojewody zatwierdził, została złożona odpowiednia suma do depozytu, najpóźniej w 3 tygodnie po wydaniu decyzji przez wojewodę, lub też jeżeli wojewoda przystąpił do przejęcia na rzecz Państwa nieruchomości i również w ciągu 3 tygodni od chwili wydania swojej decyzji i od chwili otrzymania protokółu licytacyjnego wpłacił należną sumę za nieruchomość, co będzie stanowiło tytuł nabycia przez Skarb Państwa i tytuł wejścia w posiadanie danej nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-43.4" who="#SKamiński">Wszystkie te artykuły nie wzbudziły w komisji żadnej wątpliwości, natomiast jeżeli chodzi o przejęcie praw od osób trzecich, to tutaj komisja miała pewne wątpliwości, ale doszła do wniosku, że i w tej dziedzinie, jeżeli prawo nabywcy z licytacji zostało odstąpione osobie trzeciej, wojewoda ma prawo w imieniu Państwa wydać decyzję w ciągu 6 tygodni od chwili zawiadomienia go o wejściu w prawa nowonabywcy, to znaczy osoby trzeciej, i ma prawo również przystąpić do przejęcia na własność Państwa danej nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-43.5" who="#SKamiński">Natomiast większą dyskusję wywołała sprawa, jeżeli chodzi o samo przejęcie na własność Państwa i wejście w prawa nowonabywcy. Otóż zasadniczo art. 6, który te rzeczy przewiduje, to znaczy, że Państwo wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki nowonabywcy, nie wzbudził żadnej wątpliwości. Natomiast pewną wątpliwość wzbudziło to, że wierzyciele mają prawo wypowiedzieć swe ugody, które zawarli ewentualnie z nowonabywcą z licytacji — obecnie licytacje dochodzą do skutku najczęściej w takiej formie, że wierzyciele godzą się na rozłożenie reszty niespłaconej ceny nabycia i pozostawienie jej na hipotece — otóż wtedy wierzyciel ma prawo, jeżeli chodzi o nabycie przez Państwo, wypowiedzieć tę ugodę. Większość komisji zdecydowała jednak, że jest to zupełnie słuszne i zgodne z ustawą o postępowaniu cywilnym.</u>
- <u xml:id="u-43.6" who="#SKamiński">Jeżeli chodzi o zwrot kosztów, które Państwo ponosi w stosunku do nabywcy z licytacji, to koszty te rozpadają się zasadniczo na dwie części. Po pierwsze są to koszty stałe, które wypływają już z samych opłat alienacyjnych przy licytacji. Te wszystkie koszty Państwo jest zobowiązane zwrócić. Aby nie było sporów co do zwrotu ewentualnych wszelkiego rodzaju kosztów niestałych, koszty te zostały zryczałtowane na 1% od sumy nabycia.</u>
- <u xml:id="u-43.7" who="#SKamiński">Następnie wzbudził też wątpliwości art. 9, który przewiduje, że i w tym wypadku, jeżeli nabywcą z licytacji jest małżonek, krewni w linii prostej i ich małżonkowie, rodzeństwo i ich małżonkowie — właściciela nieruchomości, objętej postępowaniem egzekucyjnym, lub jej współwłaściciel, to w takiem razie Państwo nie ma prawa odkupu od nabywcy z licytacji. Artykuł ten jednak większością głosów przez komisję został przyjęty w brzmieniu sejmowym. W ten sposób ustawa w całości została przyjęta zgodnie z brzmieniem przyjętym przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-43.8" who="#SKamiński">W imieniu Komisji Rolnej mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy w całości w brzmieniu uchwalonym przez komisję senacką — co jest zgodne z brzmieniem uchwalonym przez Sejm — bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WładysławKamiński">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Rolnej Senatu mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji. Projekt ustawy był wniesiony jeszcze w poprzedniej kadencji do Sejmu, przez Sejm przeszedł, ale nie przeszedł przez Senat. Obecnie Rząd wniósł projekt ustawy ponownie, stał się on przedmiotem uchwały sejmowej, obecnie proszę o uchwalenie go w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#WładysławKamiński">Projekt ustawy opiera się na następujących wytycznych. Przede wszystkim wszystkie nieruchomości, które zostały pozbyte w drodze egzekucji, mogą być nabywane na własność Państwa w ten sposób, że jeżeli nastąpiło zbycie przy pomocy przybicia, to w tym wypadku od chwili przybicia w ciągu 6 tygodni wojewoda ma prawo wystąpić o przekazanie nieruchomości na własność Państwa na warunkach, ustalonych w drodze licytacji. Jeżeli nieruchomość przechodzi na własność nowonabywcy jakimś innym sposobem, to wojewoda ma prawo w ciągu 6 tygodni od chwili otrzymania protokółu, zawiadamiającego o dokonaniu sprzedaży licytacyjnej, wstąpić w prawa nowonabywcy i w takim razie również nieruchomość ma przejść na własność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#WładysławKamiński">Jeżeli chodzi o wypadek taki, że sama instytucja wierzycielska lub wierzyciel nabył nieruchomość z licytacji, w takim razie również po zawiadomieniu przez instytucję wierzycielską, ma prawo wojewoda w ciągu 6 tygodni przystąpić do przejęcia nieruchomości na własność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#WładysławKamiński">W jaki sposób odbywać się będzie przejęcie na własność Państwa? Otóż Państwo ma prawo nabyć nieruchomość i wejść w prawa nowonabywcy w tym wypadku, jeżeli została wydana przez wojewodę decyzja o nabyciu nieruchomości na własność Państwa i sąd tę decyzję wojewody zatwierdził, została złożona odpowiednia suma do depozytu, najpóźniej w 3 tygodnie po wydaniu decyzji przez wojewodę, lub też jeżeli wojewoda przystąpił do przejęcia na rzecz Państwa nieruchomości i również w ciągu 3 tygodni od chwili wydania swojej decyzji i od chwili otrzymania protokółu licytacyjnego wpłacił należną sumę za nieruchomość, co będzie stanowiło tytuł nabycia przez Skarb Państwa i tytuł wejścia w posiadanie danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#WładysławKamiński">Wszystkie te artykuły nie wzbudziły w komisji żadnej wątpliwości, natomiast jeżeli chodzi o przejęcie praw od osób trzecich, to tutaj komisja miała pewne wątpliwości, ale doszła do wniosku, że i w tej dziedzinie, jeżeli prawo nabywcy z licytacji zostało odstąpione osobie trzeciej, wojewoda ma prawo w imieniu Państwa wydać decyzję w ciągu 6 tygodni od chwili zawiadomienia go o wejściu w prawa nowonabywcy, to znaczy osoby trzeciej, i ma prawo również przystąpić do przejęcia na własność Państwa danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#WładysławKamiński">Natomiast większą dyskusję wywołała sprawa, jeżeli chodzi o samo przejęcie na własność Państwa i wejście w prawa nowonabywcy. Otóż zasadniczo art. 6, który te rzeczy przewiduje, to znaczy, że Państwo wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki nowonabywcy, nie wzbudził żadnej wątpliwości. Natomiast pewną wątpliwość wzbudziło to, że wierzyciele mają prawo wypowiedzieć swe ugody, które zawarli ewentualnie z nowonabywcą z licytacji — obecnie licytacje dochodzą do skutku najczęściej w takiej formie, że wierzyciele godzą się na rozłożenie reszty niespłaconej ceny nabycia i pozostawienie jej na hipotece — otóż wtedy wierzyciel ma prawo, jeżeli chodzi o nabycie przez Państwo, wypowiedzieć tę ugodę. Większość komisji zdecydowała jednak, że jest to zupełnie słuszne i zgodne z ustawą o postępowaniu cywilnym.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#WładysławKamiński">Jeżeli chodzi o zwrot kosztów, które Państwo ponosi w stosunku do nabywcy z licytacji, to koszty te rozpadają się zasadniczo na dwie części. Po pierwsze są to koszty stałe, które wypływają już z samych opłat alienacyjnych przy licytacji. Te wszystkie koszty Państwo jest zobowiązane zwrócić. Aby nie było sporów co do zwrotu ewentualnych wszelkiego rodzaju kosztów niestałych, koszty te zostały zryczałtowane na 1% od sumy nabycia.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#WładysławKamiński">Następnie wzbudził też wątpliwości art. 9, który przewiduje, że i w tym wypadku, jeżeli nabywcą z licytacji jest małżonek, krewni w linii prostej i ich małżonkowie, rodzeństwo i ich małżonkowie — właściciela nieruchomości, objętej postępowaniem egzekucyjnym, lub jej współwłaściciel, to w takiem razie Państwo nie ma prawa odkupu od nabywcy z licytacji. Artykuł ten jednak większością głosów przez komisję został przyjęty w brzmieniu sejmowym. W ten sposób ustawa w całości została przyjęta zgodnie z brzmieniem przyjętym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#WładysławKamiński">W imieniu Komisji Rolnej mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy w całości w brzmieniu uchwalonym przez komisję senacką — co jest zgodne z brzmieniem uchwalonym przez Sejm — bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-44.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-44.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druki senackie nr 8 i 19) — sprawozdawca s. Radziwiłł, Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druki senackie nr 8 i 19) — sprawozdawca s. Radziwiłł, Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#SRadziwiłł">Wysoki Senacie! Ustawa o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym nie jest nową rzeczą, gdyż w poprzednich ciałach ustawodawczych już przez Sejm przeszła, jedynie zatrzymała się w Senacie i dlatego do dziś dnia jeszcze nie ujrzała światła dziennego, ponieważ poprzednie Izby zostały rozwiązane. Tymczasem jednak sprawa ta jest niesłychanie pilna i wymaga rozwiązania w terenie, gdyż wszelkie interregnum, a zwłaszcza w tak ważnej dziedzinie, jak współpraca z oświatą, jest szkodliwe. Dotychczasowe dozory czy opieki, czy rady szkolne powiatowe uważając, że już właściwie nie powinny istnieć, w dużej części Polski zawiesiły swoją działalność albo słabo funkcjonowały, a nic nowego na to miejsce nie powstało. Dlatego naszym obowiązkiem jest obecnie naprawić to zło, to interregnum skończyć i umożliwić naprawę tego ważnego działu pracy samorządowej w terenie.</u>
- <u xml:id="u-45.1" who="#SRadziwiłł">Jeżeli zaczniemy od meritum sprawy, to teza, która jest celem i treścią niniejszej ustawy, w moim rozumieniu mogłaby brzmieć: w hierarchii obowiązków samorządu terytorialnego sprawa oświaty jest sprawą naczelną i dlatego omawiając projekt ustawy czy to na Komisji Administracyjnej, czy obecnie, czynię to w pełnym poczuciu, że to zespolenie jest przede wszystkim słuszne w oświacie. — Jeżeli przejść do poszczególnych punktów, to art. 1 jest artykułem objaśniającym, tłumaczącym stan dotychczasowy tak niejednolite. tak nie funkcjonujący i niedopasowany do rzeczywistości polskiej, że powinien przestać obowiązywać, a na jego miejsce ma powstać coś nowego, mianowicie instytucje oparte o samorząd terytorialny i wypełniające lepiej bieżące sprawy, które dotychczas były powierzane na terenie gromady opiece szkolnej, na terenie gminy dozorowi szkolnemu, a na terenie powiatu radzie szkolnej powiatowej.</u>
- <u xml:id="u-45.2" who="#SRadziwiłł">Jeśli chodzi o art. 2 i 6 — mówię tu od razu analogicznie o tych dwóch artykułach, które to samo omawiają w skali gminnej i powiatowej — to rozczłonkowane na poszczególne punkty są tu opisane obowiązki nowopowstałych komisyj oświatowych przy gminie i przy powiecie, które zasadniczo mają objąć dotychczasowe funkcje dozorców szkolnych i rad powiatowych szkolnych.</u>
- <u xml:id="u-45.3" who="#SRadziwiłł">Ponieważ w każdej działalności podstawą jest zawsze budżet i finanse, a więc najważniejszymi sprawami, nad którymi te ciała będą obradować i je decydować, będą sprawy tych części budżetów samorządowych, gminnych i powiatowych, które są przeznaczone na oświatę.</u>
- <u xml:id="u-45.4" who="#SRadziwiłł">A nie są to skromne cyfry, gdyż w roku 1938/39 wyniosły 42 miliony na wsiach i w miastach, a więc jeżeli porównać, wynosi to mniej więcej tyle, ile podatek wyrównawczy, o którym była poprzednio mowa.</u>
- <u xml:id="u-45.5" who="#SRadziwiłł">Otóż jeśli chodzi o ustosunkowanie się łych nowopowstających komisyj oświatowych do wydatków uchwalanych przez samorządy terytorialne na szkolnictwo, to celem zmiany tej ustawy jest, ażeby fundusze te nie były poniekąd uważane za subsydia dla innej instytucji, nieściśle związanej z samym samorządem terytorialnym, uchwalającym i płacącym, i jako takie bardzo często uważane za mniej konieczne od bieżących, pilnych spraw samego samorządu. A obecnie ma być tak, ażeby budżet szkolny nie tylko nie był przyczepką, jak dotychczas, do budżetu samorządowego, lecz był główną i zasadniczą jego częścią.</u>
- <u xml:id="u-45.6" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi o art. 3 i 7, które omawiają skład tych nowopowstających komisyj oświatowych, to uprzedzę ataki, które prawdopodobnie tutaj się powtórzą, a które już na Komisji Administracyjno-Samorządowej były, i przejdę do tych kilku punktów zasadniczych, merytorycznych, nad którymi rozwijała się dyskusja.</u>
- <u xml:id="u-45.7" who="#SRadziwiłł">Chodzi przede wszystkim o sprawę należenia przedstawicieli wyznań do komisyj. Tutaj, moim zdaniem, sprawa cała opiera się na wielkim nieporozumieniu. Jeżeliby chodziło o sprawy wychowania, o sprawy pedagogiczne, o sprawy nadania kierunku takiego czy innego wychowaniu moralnemu społeczeństwa w szkołach powszechnych, to oczywiście nie mogłoby tutaj braknąć z urzędu przedstawicieli wyznań religijnych, ale tu przecież chodzi o sprawy gospodarcze. Nowopowstałe komisje, tak samo jak dotychczasowe nadzory szkolne i rady szkolne, jako zasadniczą swoją działalność mają dysponowanie funduszami samorządu terytorialnego na gospodarcze cele, a nic na wychowawcze cele, które do nich nie należą, szkół powszechnych. I dlatego jeżeli w danej okolicy jest ksiądz, czy katolicki, czy greckokatolicki, czy inny, który przez swoją działalność społeczno gospodarczą poczuwa się na siłach i jest uznawany za pożytecznego w tych komisjach, toć napewno może być wybrany. 2c społeczeństwo polskie nie stroni od wyboru osób duchownych, może zaświadczyć tak liczny udział, dzięki Bogu, duchowieństwa w naszych ciałach ustawodawczych, gdzie przecież nie z nominacji, a z wyboru sporo księży zasiada. A więc nie do pomyślenia jest, ażeby w samorządzie gospodarczym szkolnym księża nie mogli być, jeżeliby jako działacze społeczni zostali wybrani. Następnie jeżeli chodzi o inny sposób należenia, to mają oni jeszcze możliwość, na mocy ostatniego punktu tych dwóch punktów, być zaproszeni przez przewodniczącego jako przedstawiciele prawnie uznanych wyznań bez głosu decydującego, ale z głosem doradczym, a więc jeżeli to są osoby wpływowe, z możliwością ingerencji w pożądanym kierunku. Dlatego w moim zrozumieniu jako katolika słusznym jest to ujęcie kwestii, że księża i przedstawiciele wyznań nie z nominacji biskupa, jak dotychczas, a z wyboru swoich współobywateli do tych samorządów gospodarczych szkolnych należeć mogą.</u>
- <u xml:id="u-45.8" who="#SRadziwiłł">Druga sprawa, która dotyczy składu tych komisyj i która była atakowana, jest to sposób, w jaki przedstawiciele miejscowego nauczycielstwa mają należeć do tych komisyj. I tutaj dla jednolitości konstrukcji, nie umniejszając wcale zasług nauczycieli szkół powszechnych, którzy dotychczas z dużym oddaniem jako przedstawiciele częściowo inspektoratu, a częściowo wybierani przez swych kolegów, brali udział w dozorach i radach szkolnych, dla jednolitości samorządu, w całokształt którego nowe instytucje wchodzą, przedstawiciele nauczycielstwa są tutaj obaj — nie jak dotychczas jeden naznaczony przez inspektora, a drugi wybierany przez kolegów — naznaczeni przez inspektora. Chyba nie do pomyślenia jest, żeby inspektor nie naznaczył tego nauczyciela, który swoją pracą społeczną na to zasługuje — nie mamy zresztą tak licznego zespołu nauczycielstwa, który by mógł w komisji zasiadać. Dlatego zwracam uwagę pp. przedstawicieli nauczycieli, że jest jeszcze i inny sposób należenia, mianowicie w punkcie 2 jest napisane: trzech członków, wybranych przez radę gminną spośród lub spoza jej grona. Proszę Panów, dzięki Bogu, wiele jest takich gmin w Polsce, gdzie ksiądz i nauczyciel niezależnie od nominacji czy biskupa, czy inspektora, jako działacz społeczny w radzie gminnej zasiada i tutaj także jako taki może być wybrany. A więc i ta możliwość należenia dla każdego nauczyciela jest otwarta.</u>
- <u xml:id="u-45.9" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o sprawę przewodniczącego, to i tutaj mamy pewne novum. Dotychczas przewodniczącym w skali gminnej był prezes dozoru szkolnego, w skali powiatowej prezes rady szkolnej powiatowej. Obecnie na te stanowiska mają przyjść przewodniczący gminy, a więc wójtowie i przewodniczący wydziału, rady powiatowej — starostowie. I to jest słuszne, gdyż chodzi o podkreślenie, że nie jest to jakaś dodatkowa, mniej ważna komisja od innych, ale że ten czynnik, który w naszej rzeczywistości decyduje w dużej mierze o ukształtowaniu się budżetów czy gminnych, czy powiatowych, jako przewodniczący równocześnie tej rady gminnej czy powiatowej będzie uważał jej sprawy jako swoje sprawy, równie ważne, a nie dodatkowe.</u>
- <u xml:id="u-45.10" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi obecnie o ustosunkowanie się nowych komisyj oświatowych do inspektorów i kuratorów, to w art. 3, 4, 5, 7 i 9 jest to należycie zastrzeżone, gdyż chodzi i w tej sprawie o jednotorowość, a nie dwutorowość, to znaczy o zespolenie samorządu szkolnego z terytorialnym, ale równocześnie o ułatwienie jak najbliższej współpracy przedstawicielowi Ministerstwa Oświaty — kuratorowi szkolnemu z samorządem terytorialnym dla dobra oświecenia publicznego.</u>
- <u xml:id="u-45.11" who="#SRadziwiłł">Wreszcie bardzo ważkim punktem jest art. 10. Nie był on poruszany, ale chciałbym zaznaczyć jego sens: „Członkami Komisji Oświatowych mogą być tylko osoby, którym służy prawo wybierania do organów ustrojowych związków samorządowych”. A więc nie ci, którzy są wybierani, ale ci, którzy mają prawo wybierania, to znaczy młodsi. Tym sposobem ułatwiamy bardzo często pożytecznym i myślącym młodszym rocznikom wiejskim pracę w samorządzie szkolnym.</u>
- <u xml:id="u-45.12" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi o art. 12, to tam jest poruszona przykra sprawa o grzywnach za niewypełnienie obowiązku szkolnego. Ta sprawa jest również postawiona zdrowiej niż dotychczas, mianowicie wpływy z tych grzywien idą nie jak dotychczas na jakieś pozabudżetowe cele, jak teoretycznie się mówiło, na ubogie dzieci, a naprawdę to nie wpływało, ale obecnie gminy będą egzekwować te wpływy dla siebie i wtedy będą one mogły być użyte czy to na cele charytatywne, czy szkolne, ale za pośrednictwem jednotorowego budżetu szkolnego.</u>
- <u xml:id="u-45.13" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o art. 13, to na plenum Sejmu był on najwięcej atakowany, zwłaszcza przez przedstawicieli dawnego zaboru austriackiego, gdyż tam, gdzie gmina jednostkowa nie przeszła jeszcze tak automatycznie w naszą gromadę, sprawa komitetów szkolnych dawnych przy gminie jednostkowej jeszcze w tradycji żyje i nieomówienie całokształtu działalności nowych komitetów szkolnych nasuwa dużo zastrzeżeń.</u>
- <u xml:id="u-45.14" who="#SRadziwiłł">Otóż, proszę Panów, zdajemy sobie sprawę z tego, że sprawa gromady wiejskiej, tego jeszcze na razie nieożywionego człona samorządu terytorialnego, nie może wiecznie pozostawać w tym stanie embrionalnym, jak dzisiaj. Gromada wiejska, która przecież jest predestynowana, ażeby wyrabiać wśród ludności pierwsze poczucie współpracy sąsiedzkiej, z czasem przy naprawie finansów komunalnych — nie wątpimy w to — uzyska możliwości finansowe i możliwości przymusowych szarwarków i egzekutywy, i wtedy będzie aktualna sprawa rozbudowania dawnej opieki szkolnej, obecnego komitetu szkolnego na szczeblu gromady. Póki nie mamy właściwie samorządu gromadzkiego, przedwczesnym i nielogicznym byłoby ustalanie składu i zakresu działania komitetu gromadzkiego szkolnego, a nie wątpię, że jak gromada ożyje, to wtedy i ta sprawa będzie aktualna.</u>
- <u xml:id="u-45.15" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi wreszcie o wykreślenie z początkowego tekstu rządowego projektu ustawy ostatnich 2 paragrafów, które sumarycznie, a niezbyt szczegółowo i szczęśliwie ujmowały sprawy tak ważne, jak związane z ustawą o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych oraz o budowie publicznych szkół powszechnych — słuszną rzeczą jest, że w ostatecznej redakcji te paragrafy zostały pominięte, gdyż załatwiały zbyt na kolanie rzeczy ważne i rzeczy, do których — miejmy nadzieję — jako samorządowcy niedługo powrócimy, intensyfikując w ten sposób możliwości dalszej rozbudowy szkolnictwa powszechnego.</u>
- <u xml:id="u-45.16" who="#SRadziwiłł">Proszę Panów! W ten sposób wyczerpałem omówienie poszczególnych punktów ustawy i reasumuję: każde dalsze czekanie i zwłoka jest grzechem przeciw oświacie, stan interregnum jest bezwzględnie szkodliwy. Projekt obecny w każdym razie poprawia stan w obecnych skromnych możliwościach finansowych samorządu terytorialnego, a sprawy oświaty nie tylko nie robi mniej ważną, ale w moim rozumieniu ułatwia lepsze służenie oświacie przez społeczeństwo zorganizowane w samorządzie terytorialnym i jako taki zasługuje na uchwalenie bez zmian. Wnoszę, by Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoki Senacie! Ustawa o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym nie jest nową rzeczą, gdyż w poprzednich ciałach ustawodawczych już przez Sejm przeszła, jedynie zatrzymała się w Senacie i dlatego do dziś dnia jeszcze nie ujrzała światła dziennego, ponieważ poprzednie Izby zostały rozwiązane. Tymczasem jednak sprawa ta jest niesłychanie pilna i wymaga rozwiązania w terenie, gdyż wszelkie interregnum, a zwłaszcza w tak ważnej dziedzinie, jak współpraca z oświatą, jest szkodliwe. Dotychczasowe dozory czy opieki, czy rady szkolne powiatowe uważając, że już właściwie nie powinny istnieć, w dużej części Polski zawiesiły swoją działalność albo słabo funkcjonowały, a nic nowego na to miejsce nie powstało. Dlatego naszym obowiązkiem jest obecnie naprawić to zło, to interregnum skończyć i umożliwić naprawę tego ważnego działu pracy samorządowej w terenie.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli zaczniemy od meritum sprawy, to teza, która jest celem i treścią niniejszej ustawy, w moim rozumieniu mogłaby brzmieć: w hierarchii obowiązków samorządu terytorialnego sprawa oświaty jest sprawą naczelną i dlatego omawiając projekt ustawy czy to na Komisji Administracyjnej, czy obecnie, czynię to w pełnym poczuciu, że to zespolenie jest przede wszystkim słuszne w oświacie. — Jeżeli przejść do poszczególnych punktów, to art. 1 jest artykułem objaśniającym, tłumaczącym stan dotychczasowy tak niejednolite. tak nie funkcjonujący i niedopasowany do rzeczywistości polskiej, że powinien przestać obowiązywać, a na jego miejsce ma powstać coś nowego, mianowicie instytucje oparte o samorząd terytorialny i wypełniające lepiej bieżące sprawy, które dotychczas były powierzane na terenie gromady opiece szkolnej, na terenie gminy dozorowi szkolnemu, a na terenie powiatu radzie szkolnej powiatowej.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeśli chodzi o art. 2 i 6 — mówię tu od razu analogicznie o tych dwóch artykułach, które to samo omawiają w skali gminnej i powiatowej — to rozczłonkowane na poszczególne punkty są tu opisane obowiązki nowopowstałych komisyj oświatowych przy gminie i przy powiecie, które zasadniczo mają objąć dotychczasowe funkcje dozorców szkolnych i rad powiatowych szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ponieważ w każdej działalności podstawą jest zawsze budżet i finanse, a więc najważniejszymi sprawami, nad którymi te ciała będą obradować i je decydować, będą sprawy tych części budżetów samorządowych, gminnych i powiatowych, które są przeznaczone na oświatę.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A nie są to skromne cyfry, gdyż w roku 1938/39 wyniosły 42 miliony na wsiach i w miastach, a więc jeżeli porównać, wynosi to mniej więcej tyle, ile podatek wyrównawczy, o którym była poprzednio mowa.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Otóż jeśli chodzi o ustosunkowanie się łych nowopowstających komisyj oświatowych do wydatków uchwalanych przez samorządy terytorialne na szkolnictwo, to celem zmiany tej ustawy jest, ażeby fundusze te nie były poniekąd uważane za subsydia dla innej instytucji, nieściśle związanej z samym samorządem terytorialnym, uchwalającym i płacącym, i jako takie bardzo często uważane za mniej konieczne od bieżących, pilnych spraw samego samorządu. A obecnie ma być tak, ażeby budżet szkolny nie tylko nie był przyczepką, jak dotychczas, do budżetu samorządowego, lecz był główną i zasadniczą jego częścią.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi o art. 3 i 7, które omawiają skład tych nowopowstających komisyj oświatowych, to uprzedzę ataki, które prawdopodobnie tutaj się powtórzą, a które już na Komisji Administracyjno-Samorządowej były, i przejdę do tych kilku punktów zasadniczych, merytorycznych, nad którymi rozwijała się dyskusja.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Chodzi przede wszystkim o sprawę należenia przedstawicieli wyznań do komisyj. Tutaj, moim zdaniem, sprawa cała opiera się na wielkim nieporozumieniu. Jeżeliby chodziło o sprawy wychowania, o sprawy pedagogiczne, o sprawy nadania kierunku takiego czy innego wychowaniu moralnemu społeczeństwa w szkołach powszechnych, to oczywiście nie mogłoby tutaj braknąć z urzędu przedstawicieli wyznań religijnych, ale tu przecież chodzi o sprawy gospodarcze. Nowopowstałe komisje, tak samo jak dotychczasowe nadzory szkolne i rady szkolne, jako zasadniczą swoją działalność mają dysponowanie funduszami samorządu terytorialnego na gospodarcze cele, a nic na wychowawcze cele, które do nich nie należą, szkół powszechnych. I dlatego jeżeli w danej okolicy jest ksiądz, czy katolicki, czy greckokatolicki, czy inny, który przez swoją działalność społeczno gospodarczą poczuwa się na siłach i jest uznawany za pożytecznego w tych komisjach, toć napewno może być wybrany. 2c społeczeństwo polskie nie stroni od wyboru osób duchownych, może zaświadczyć tak liczny udział, dzięki Bogu, duchowieństwa w naszych ciałach ustawodawczych, gdzie przecież nie z nominacji, a z wyboru sporo księży zasiada. A więc nie do pomyślenia jest, ażeby w samorządzie gospodarczym szkolnym księża nie mogli być, jeżeliby jako działacze społeczni zostali wybrani. Następnie jeżeli chodzi o inny sposób należenia, to mają oni jeszcze możliwość, na mocy ostatniego punktu tych dwóch punktów, być zaproszeni przez przewodniczącego jako przedstawiciele prawnie uznanych wyznań bez głosu decydującego, ale z głosem doradczym, a więc jeżeli to są osoby wpływowe, z możliwością ingerencji w pożądanym kierunku. Dlatego w moim zrozumieniu jako katolika słusznym jest to ujęcie kwestii, że księża i przedstawiciele wyznań nie z nominacji biskupa, jak dotychczas, a z wyboru swoich współobywateli do tych samorządów gospodarczych szkolnych należeć mogą.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Druga sprawa, która dotyczy składu tych komisyj i która była atakowana, jest to sposób, w jaki przedstawiciele miejscowego nauczycielstwa mają należeć do tych komisyj. I tutaj dla jednolitości konstrukcji, nie umniejszając wcale zasług nauczycieli szkół powszechnych, którzy dotychczas z dużym oddaniem jako przedstawiciele częściowo inspektoratu, a częściowo wybierani przez swych kolegów, brali udział w dozorach i radach szkolnych, dla jednolitości samorządu, w całokształt którego nowe instytucje wchodzą, przedstawiciele nauczycielstwa są tutaj obaj — nie jak dotychczas jeden naznaczony przez inspektora, a drugi wybierany przez kolegów — naznaczeni przez inspektora. Chyba nie do pomyślenia jest, żeby inspektor nie naznaczył tego nauczyciela, który swoją pracą społeczną na to zasługuje — nie mamy zresztą tak licznego zespołu nauczycielstwa, który by mógł w komisji zasiadać. Dlatego zwracam uwagę pp. przedstawicieli nauczycieli, że jest jeszcze i inny sposób należenia, mianowicie w punkcie 2 jest napisane: trzech członków, wybranych przez radę gminną spośród lub spoza jej grona. Proszę Panów, dzięki Bogu, wiele jest takich gmin w Polsce, gdzie ksiądz i nauczyciel niezależnie od nominacji czy biskupa, czy inspektora, jako działacz społeczny w radzie gminnej zasiada i tutaj także jako taki może być wybrany. A więc i ta możliwość należenia dla każdego nauczyciela jest otwarta.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o sprawę przewodniczącego, to i tutaj mamy pewne novum. Dotychczas przewodniczącym w skali gminnej był prezes dozoru szkolnego, w skali powiatowej prezes rady szkolnej powiatowej. Obecnie na te stanowiska mają przyjść przewodniczący gminy, a więc wójtowie i przewodniczący wydziału, rady powiatowej — starostowie. I to jest słuszne, gdyż chodzi o podkreślenie, że nie jest to jakaś dodatkowa, mniej ważna komisja od innych, ale że ten czynnik, który w naszej rzeczywistości decyduje w dużej mierze o ukształtowaniu się budżetów czy gminnych, czy powiatowych, jako przewodniczący równocześnie tej rady gminnej czy powiatowej będzie uważał jej sprawy jako swoje sprawy, równie ważne, a nie dodatkowe.</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi obecnie o ustosunkowanie się nowych komisyj oświatowych do inspektorów i kuratorów, to w art. 3, 4, 5, 7 i 9 jest to należycie zastrzeżone, gdyż chodzi i w tej sprawie o jednotorowość, a nie dwutorowość, to znaczy o zespolenie samorządu szkolnego z terytorialnym, ale równocześnie o ułatwienie jak najbliższej współpracy przedstawicielowi Ministerstwa Oświaty — kuratorowi szkolnemu z samorządem terytorialnym dla dobra oświecenia publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-45.11" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wreszcie bardzo ważkim punktem jest art. 10. Nie był on poruszany, ale chciałbym zaznaczyć jego sens: „Członkami Komisji Oświatowych mogą być tylko osoby, którym służy prawo wybierania do organów ustrojowych związków samorządowych”. A więc nie ci, którzy są wybierani, ale ci, którzy mają prawo wybierania, to znaczy młodsi. Tym sposobem ułatwiamy bardzo często pożytecznym i myślącym młodszym rocznikom wiejskim pracę w samorządzie szkolnym.</u>
+ <u xml:id="u-45.12" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi o art. 12, to tam jest poruszona przykra sprawa o grzywnach za niewypełnienie obowiązku szkolnego. Ta sprawa jest również postawiona zdrowiej niż dotychczas, mianowicie wpływy z tych grzywien idą nie jak dotychczas na jakieś pozabudżetowe cele, jak teoretycznie się mówiło, na ubogie dzieci, a naprawdę to nie wpływało, ale obecnie gminy będą egzekwować te wpływy dla siebie i wtedy będą one mogły być użyte czy to na cele charytatywne, czy szkolne, ale za pośrednictwem jednotorowego budżetu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-45.13" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o art. 13, to na plenum Sejmu był on najwięcej atakowany, zwłaszcza przez przedstawicieli dawnego zaboru austriackiego, gdyż tam, gdzie gmina jednostkowa nie przeszła jeszcze tak automatycznie w naszą gromadę, sprawa komitetów szkolnych dawnych przy gminie jednostkowej jeszcze w tradycji żyje i nieomówienie całokształtu działalności nowych komitetów szkolnych nasuwa dużo zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-45.14" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Otóż, proszę Panów, zdajemy sobie sprawę z tego, że sprawa gromady wiejskiej, tego jeszcze na razie nieożywionego człona samorządu terytorialnego, nie może wiecznie pozostawać w tym stanie embrionalnym, jak dzisiaj. Gromada wiejska, która przecież jest predestynowana, ażeby wyrabiać wśród ludności pierwsze poczucie współpracy sąsiedzkiej, z czasem przy naprawie finansów komunalnych — nie wątpimy w to — uzyska możliwości finansowe i możliwości przymusowych szarwarków i egzekutywy, i wtedy będzie aktualna sprawa rozbudowania dawnej opieki szkolnej, obecnego komitetu szkolnego na szczeblu gromady. Póki nie mamy właściwie samorządu gromadzkiego, przedwczesnym i nielogicznym byłoby ustalanie składu i zakresu działania komitetu gromadzkiego szkolnego, a nie wątpię, że jak gromada ożyje, to wtedy i ta sprawa będzie aktualna.</u>
+ <u xml:id="u-45.15" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi wreszcie o wykreślenie z początkowego tekstu rządowego projektu ustawy ostatnich 2 paragrafów, które sumarycznie, a niezbyt szczegółowo i szczęśliwie ujmowały sprawy tak ważne, jak związane z ustawą o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych oraz o budowie publicznych szkół powszechnych — słuszną rzeczą jest, że w ostatecznej redakcji te paragrafy zostały pominięte, gdyż załatwiały zbyt na kolanie rzeczy ważne i rzeczy, do których — miejmy nadzieję — jako samorządowcy niedługo powrócimy, intensyfikując w ten sposób możliwości dalszej rozbudowy szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-45.16" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Proszę Panów! W ten sposób wyczerpałem omówienie poszczególnych punktów ustawy i reasumuję: każde dalsze czekanie i zwłoka jest grzechem przeciw oświacie, stan interregnum jest bezwzględnie szkodliwy. Projekt obecny w każdym razie poprawia stan w obecnych skromnych możliwościach finansowych samorządu terytorialnego, a sprawy oświaty nie tylko nie robi mniej ważną, ale w moim rozumieniu ułatwia lepsze służenie oświacie przez społeczeństwo zorganizowane w samorządzie terytorialnym i jako taki zasługuje na uchwalenie bez zmian. Wnoszę, by Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę. Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę. Głos ma s. Jędrusik.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#SJędrusik">Wysoka Izbo! Przemawiając w dniu 27 stycznia br. na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zaznaczyłem, że przy rozpatrywaniu spraw zasadniczych należy mieć na widoku dwie przesłanki — przesłankę, która nazywa się chwilą bieżącą, oraz drugą — odpowiedzialność dziejową za akty, które podjąć należy w interesie Państwa.</u>
- <u xml:id="u-47.1" who="#SJędrusik">To szerokie tło, jakie wówczas podnosiłem, chciałbym również i tutaj obecnie mieć na uwadze, mówiąc o likwidacji jednego z bardzo ważkich czynników życia społecznego i państwowego, jakim był żywot tzw. samorządu szkolnego.</u>
- <u xml:id="u-47.2" who="#SJędrusik">Cokolwiek można o tym samorządzie powiedzieć, przyznać trzeba, że w życiu szkolnym oraz w życiu środowiska nauczycielskiego i społecznego odegrał on rolę, której nie waham się nazwać rolą wybitną. Był bowiem szkołą dla wielu działaczy społecznych, był bardzo ważkim, jeśli nawet nie decydującym czynnikiem w wielu sprawach życia szkolnego i nauczycielskiego i był wreszcie jedną z tych zasadniczych form samorządu, jakie w początkach istnienia Państwa Polskiego samorząd w ogóle miał do odegrania, I dlatego w ten sposób podchodząc do zamknięcia działalności samorządu szkolnego rozumiem, że nie jest to likwidacja, ale przerzucenie działalności i funkcji takich, które w formie samorządu szkolnego obecnie już się przeżyły, a które w tej chwili znajdują odpowiednie miejsce w formie samorządu terytorialnego. Nie waham się również powiedzieć i tego, że tak zwany samorząd szkolny, dobrze spełniwszy swoje zadanie — tu trzeba mu oddać ten dar — ustępuje miejsca innej formie, formie nowego samorządu szkolnego, która musi w niedalekiej przyszłości w życiu Polski powstać i z której to konieczności może jeszcze nie wszyscy zdają sobie sprawę, a która w interesie wychowania młodego pokolenia jest sprawą więcej niż konieczną.</u>
- <u xml:id="u-47.3" who="#SJędrusik">Tak właśnie nauczycielstwo współodpowiedzialne za losy oświaty i kultury w Polsce rozumiało i rozumie dzisiejszą chwilę dziejową, godząc się na zespolenie tzw. samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
- <u xml:id="u-47.4" who="#SJędrusik">Nie podchodzę więc do tego zagadnienia z punktu widzenia chwili bieżącej, nie chcę traktować tego zagadnienia koniunkturalnie i nie chcę przeciwstawić się temu, co należy zrobić, chociażby intencje projektu nie odpowiadały całkowicie i zupełnie intencjom nauczycielstwa, jak również chociażby zdawać się mogło, że są one pewnego rodzaju cofnięciem się w stosunku do tych osiągnięć, jakie szkoła i nauczycielstwo posiadało przy dotychczasowej formie samorządu szkolnego.</u>
- <u xml:id="u-47.5" who="#SJędrusik">Istotnie stan prawny dotychczasowego samorządu szkolnego czynił z opiek, dozorów i rad szkolnych ważny czynnik o charakterze decydującym w zakresie tzw. potrzeb rzeczowych szkoły, a nawet czasem w stosunkach personalnych, jeśli chodziło np. o obsadzenie drogą konkursu posad kierowników szkoły. B ł więc czynnikiem decydującym i to było cechą charakterystyczną dla samorządu szkolnego aczkolwiek te decydujące pociągnięcia nie miały żadnej egzekutywy.</u>
- <u xml:id="u-47.6" who="#SJędrusik">Właśnie ten brak egzekutywy stwarzał stan inny: stan faktyczny samorządu szkolnego, uzależniający w wielu wypadkach życie szkoły w sensie zaopatrzenia jej w potrzeby i dodatki rzeczowe od swobodnego uznania zarządów gmin względnie od przełożonych gmin. Przecież dochodziło do tego, że w wielu wypadkach nauczycielstwo z własnych funduszów musiało pokrywać wydatki rzeczowe, jak opał, światło dla szkół, nie mogąc się doczekać wypłaty dodatków rzeczowych ze strony zarządów gmin. Powstawały bardzo często zatargi na tym tle, wprowadzając, rzecz zrozumiała, nieprzyjaźni między zarządem gmin a nauczycielstwem.</u>
- <u xml:id="u-47.7" who="#SJędrusik">Ta właśnie dwutorowość faktyczna i prawna samorządu szkolnego w łączności z częściową zmianą ustawy o samorządzie terytorialnym w roku 1933 spowodowała, że w umysłach wielu działaczy samorządu terytorialnego powstała i działała stale myśl o likwidacji dotychczasowego samorządu szkolnego, myśl, która w dniu dzisiejszym znajduje swe ostateczne zrealizowanie. Przed kilku laty p. Długosz wystąpił już z projektem, który nazwał nie ustawą o zespoleniu samorządów, ale o przekazaniu częściowym pewnych funkcyj administracji szkolnej samorządowi terytorialnemu. To było w dniu 5 marca 1936 r., a w trzy lata później, to jest dzisiaj zarówno Wicemarszałek Długosz, jak i Rząd stają wyraźnie i niedwuznacznie na stanowisku całkowitego i zupełnego zespolenia tych samorządów. Więcej powiem, stają właściwie na stanowisku całkowitego i zupełnego podporządkowania spraw obecnego samorządu szkolnego samorządowi terytorialnemu.</u>
- <u xml:id="u-47.8" who="#SJędrusik">Ciekawie przy tym przedstawiają się przemiany, jakim ten projekt ulegał. Oto w grudniu 1937 r., jako odpowiedź na projekt p. Długosza, ukazuje się rządowy projekt ustawy o zespoleniu obydwóch samorządów, projekt o tyle nie nowy, ale ciekawy, że mógłby całkowicie z pewnymi niewielkimi wyjątkami zadowolić interesy i życzenia nauczycielstwa. Komisja Administracyjno-Samorządowa ówczesnego Sejmu wprowadziła wówczas szereg poprawek, które odbiegały od tej zasadniczej linii. Nie upłynął rok jeszcze, a Rząd opierając się na wnioskach Komisji Administracyjnej przychodzi z nowym projektem, biorąc za podstawę ówczesny projekt Komisji Administracyjno Samorządowej. Ten właśnie projekt jest przedmiotem obrad i plenum Sejmu i komisyj tak sejmowej, jak i senackiej. I ten właśnie projekt jest podstawą tej dyskusji, jaka obecnie się odbywa. Ponieważ projekt jest zasadniczy, chciałbym się nad nim cokolwiek zatrzymać.</u>
- <u xml:id="u-47.9" who="#SJędrusik">Cóż bowiem przesądza projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym w stosunku do obowiązujących dotychczas ustaw o samorządzie szkolnym. Znosi opieki, dozory szkolne, rady szkolne, a na ich miejsce wprowadza bliżej nieokreślone komisje oświatowe gminne i powiatowe, wprowadza również bliżej nieokreślone komitety szkolne, które moim zdaniem będą nowym zarzewiem niezgody, podobnie jak w r. 1930 niefortunna ustawa o dodatku mieszkaniowym dla nauczycieli była zarzewiem niezgody pomiędzy nauczycielstwem i gminą; nakłada na gminę nowy projekt ustawy obowiązek dopilnowania wykonywania obowiązku szkolnego i wprowadza egzekucję grzywien za nieposyłanie dzieci do szkoły. I jakkolwiek p. referent stwierdza, że grzywny pójdą nie na administracyjne cele, ale przede wszystkim na oświatowe i kulturalne, twierdzę, że źle się stało, iż w danym punkcie nie zostało wyraźnie powiedziane, ażeby grzywny, wpływające z niedotrzymywania obowiązku szkolnego, szły na cele oświatowo kulturalne. Wreszcie nakłada się na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji dzieci w wieku szkolnym, która to czynność była dotychczas w rękach kierowników szkół i była dość poważnym utrudnieniem. A co najważniejsza, projekt zespala w jednym ręku funkcje przełożonego gminy i przewodniczącego komisji oświatowej. W ten sposób projekt wkłada pełną odpowiedzialność za gospodarcze wyposażenie szkół powszechnych i dokształcających na samorząd terytorialny, i czyni przez to z organu decydującego, jakim były dawniej komórki samorządu szkolnego, organ opiniodawczy, pozbawiony już całkowicie prawa decydowania i egzekutywy.</u>
- <u xml:id="u-47.10" who="#SJędrusik">Stan taki właśnie z punktu widzenia faktycznego i prawnego jest pod pewnymi względami bardzo dobry. Jest wreszcie ktoś odpowiedzialny za stronę gospodarczą szkolnictwa powszechnego i dokształcającego. Odpowiedzialność ta całkowicie i niedwuznacznie spada na samorząd terytorialny albo na odpowiednie jego komórki. Od chwili uchwalenia tego projektu, gdy zostanie on wprowadzony w życie jako ustawa, sądzę, że przestaną istnieć te stosunki, jakie dotychczas istniały, usunięte zostanie jeszcze jedno źródło niezgody. I aczkolwiek samorząd szkolny przestanie chwilowo istnieć, ustępując miejsca nowej formie współżycia szkoły i środowiska, aczkolwiek zostaną odsunięte projekty wprowadzenia osobnego samorządu szkolnego, które w międzyczasie nauczycielstwo składało p. Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, to jednak zgodzić się trzeba z tym faktem, który się w tej chwili dokonuje.</u>
- <u xml:id="u-47.11" who="#SJędrusik">Nie mogę jednak przejść do porządku dziennego nad pewnymi posunięciami, które — moim zdaniem — wyrażają nieufność w stosunku do nauczycieli jako do pracowników społecznych o specjalnym charakterze. Aczkolwiek p. referent podniósł szereg zasług oraz wyraził przekonanie, że postulaty nauczycielstwa uwzględnione są w trzecim czy piątym punkcie art. 3 i 7, mówiącym o składzie komisji, muszę tę sprawę dokładniej i szerzej omówić.</u>
- <u xml:id="u-47.12" who="#SJędrusik">W łączności z tym chcę również omówić sprawę struktury komisji. Zaznaczyłem już, że zarówno sam projektodawca, jak i Rząd wykazali pewną chwiejność i zmienność swego stanowiska. Chwiejność ta się przejawiła między innymi w tym, że Rząd przyjął projekt komisji, a Wicemarszałek Długosz ze stanowiska przejęcia części funkcji przeszedł na całkowite zespolenie. Chwiejność widać w tym, że początkowo projekt rządowy szedł w kierunku powołania radnych, a obecnie godzi się na ich wybór, w projekcie rządowym z ubiegłego roku nie wspomina się o przedstawicielach wyznań, a w tej chwili jest już mowa o tych przedstawicielach wyznań. W dawnym projekcie jest mowa o trzech nauczycielach delegowanych przez inspektora, z których jeden jest jego przedstawicielem, w obecnym jest mowa o dwóch nauczycielach, którzy obaj są delegowani przez inspektora, a żaden już z nich nie jest jego przedstawicielem. Takich chwiejności jest więcej. Jeżeli o tym mówię, to dla zilustrowania, iż jest to pewnego rodzaju koniunkturalne stanowisko, a nie istotne. Dlatego też tym pewniej muszę podnieść charakterystyczny szczegół zasadniczego znaczenia, który świadczy o pewnej nieufności projektodawców do czynnika obywatelskiego, a w szczególności do nauczycielstwa. Na marginesie chcę poruszyć fakt, że projekt wykazuje pewną nieufność do samego inspektora szkolnego, bo w posiedzeniach, w których bierze udział delegowany nauczyciel z głosem decydującym, inspektor, razem z nimi zasiadający, nie ma głosu decydującego, a tylko doradczy, więc mniejszy niż jego przedstawiciel.</u>
- <u xml:id="u-47.13" who="#SJędrusik">Omawiając przeto zagadnienie nieufności do czynnika, o którym wspomniałem, pragnę w pewnej płaszczyźnie rozstrzygnąć to zagadnienie nieufności. Mieści się ono w dotychczasowych uprawnieniach posiadanych przez nauczycielstwo. Oto według obecnie jeszcze obowiązujących przepisów nauczycielstwo miało swego przedstawiciela w komórkach samorządu szkolnego, przedstawiciela wybieranego przez ogólną konferencję powiatową czy gminną. Zasada więc wyboru czy delegowania do komisji oświatowej jest sprawą istotną, albowiem w projekcie pozbawia się grupę pracowników dobrze nabytego prawa i dobrze spełnianego zadania. Projekt pozbawia nauczycielstwo tych uprawnień, które wypełniało w interesie Państwa i społeczeństwa całkowicie i zupełnie dobrze, krzywdzi je więc niezasłużenie, a krzywdząc niezasłużenie, moim zdaniem, jest projektem niesprawiedliwym. Nie zgłaszam w tej chwili żadnej poprawki, która by zmieniła w pewnym sensie ten projekt. Niemniej jednak, ponieważ w zakończeniu mego przemówienia zgłoszę pewien apel do Pana Ministra, chcę uzasadnić stanowisko, które mnie uprawnia do jego zgłoszenia.</u>
- <u xml:id="u-47.14" who="#SJędrusik">W swoim czasie i w odpowiednim miejscu omawiałem oraz starałem się uzasadnić, że w projekcie ustawy powinna być wyraźnie postawiona sprawa wyboru delegata nauczycielstwa. Wtedy przeciwstawiano mi, jako swego rodzaju zasadę, że byłoby to sprzeczne z przepisami obowiązującej Konstytucji czy istniejącymi rozporządzeniami względnie z jakąś bliżej nieokreśloną racją stanu, która ma się wyrażać w jednolitej odpowiedzialności pracowników państwowych. Moim zdaniem, stanowisko to jest niesłuszne. Z treści bowiem projektu wynika, że komisje oświatowe mają być organami samorządu terytorialnego w danym zakresie, a więc ma to być czynnik samorządowy. Komisje te więc nie będą organami administracji rządowej, a zatem przedstawiciele ich mogą pochodzić z wyboru. Żaden przepis Konstytucji nie zawiera zastrzeżenia, że przedstawiciele urzędników państwowych względnie nauczycieli mogą być tylko mianowani przez inspektora szkolnego czy też inną władzę szkolną. Art. 74 nic o tym zupełnie nie mówi względnie odpowiednie rozporządzenia Prezydenta R. P. tak samo nie normują tego zagadnienia. Nie mówi również o tym i ustawa z dnia 4 lipca 1933 r. o organizacji obwodowych władz szkolnych, ani też ustawa z roku 1920 o tymczasowym ustroju władz szkolnych. W tym stanie rzeczy przedstawiciele nauczycielstwa mogą być więc wybierani, a niekoniecznie muszą być delegowani.</u>
- <u xml:id="u-47.15" who="#SJędrusik">To są jedne względy, względy prawno-formalne z punktu widzenia konstytucyjnego. Jeżeli chodzi o względy racji stanu, o względy natury prestiżowej władz szkolnych, to również nie mogą one tu wchodzić w grę, albowiem dotychczas nauczycielstwo jest reprezentowane w komórkach samorządu szkolnego i zadanie to zupełnie dobrze spełnia i na tym sam samorząd nie tylko nie traci, ale nawet zyskuje. Gdyby zaś chodziło o to, że w niektórych wypadkach nauczyciel z wyboru zająłby inne stanowisko, aniżeli delegat inspektora szkolnego, to jest to jego uprawnieniem, albowiem w komisji oświatowej kierować się on będzie własnym zdaniem i dobrem sprawy.</u>
- <u xml:id="u-47.16" who="#SJędrusik">Sądzę więc, że i z punktu widzenia prawno-formalnego nic by nie stało na przeszkodzi, by takie poprawki można było zgłosić, ale ważniejsze są, moim zdaniem, te względy, które na zakończenie chcę tu Wysokiej Izbie przedstawić i które będą podstawą do apelu, jaki do Pana Ministra kieruję.</u>
- <u xml:id="u-47.17" who="#SJędrusik">W codziennej mrówczej pracy nauczyciela, którą każdy nauczyciel dla dobra Państwa z siebie daje, niewiele jest takich momentów, które by jak błyskawica oświetlały wysiłek poszczególnego nauczyciela w tej codziennej mrówczej pracy. W szarzyźnie dnia codziennego w środowisku nauczycielskim trudno bardzo zasłużyć sobie na jakieś wyróżnienie, albowiem każdy nauczyciel daje z siebie wszystko i tak jak może najwięcej i tak jak umie najlepiej. Dlatego też nabiera w życiu nauczycielskim ogromnego znaczenia to wyróżnienie i odznaczenie nie pisemne i nie dyplomowane, ale wyróżniające się w dobrowolnym obdarzeniu przez kolegów jednego z nauczycieli — wyborem do pewnych przedstawicielstw nauczycielskich. To zaufanie, jakim ogół nauczycielstwa darzy jednego z nich, jest tak wysokim odznaczeniem, iż zrozumiałą jest rzeczą, że przemawiam tutaj w tej chwili za utrzymaniem tego odznaczenia. Sam miałem to szczęście, że dwa razy byłem wybierany jako przedstawiciel do rady szkolnej powiatowej, mogę przeto stwierdzić tę dumę, jaką czułem, kiedy zostałem wybrany. Ceniłem i cenię wysoko to odznaczenie, albowiem było ono sprawdzianem mojej pracy w środowisku nauczycielskim, z którego wyrosłem i do którego mam zaszczyt należeć. Rozumiem przeto, dlaczego należy utrzymać w jakiejkolwiek bądź formie to nie pisane i nie dyplomowe odznaczenie. Sądzę, iż zrozumiałym jest zupełnie to pragnienie moje wzbudzenia w p. Ministrze Oświaty przeświadczenia, aby jednak to odznaczenie w jakiejkolwiek bądź formie znalazło się w jego zarządzeniu, i twierdzę, że cofnięcie tego odznaczenia byłoby głęboką i niezasłużoną krzywdą dla nauczycielstwa. Dlatego to sprawa ta ma zasadnicze znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-47.18" who="#SJędrusik">Nauczyciel niestety, a może i dobrze — proszę Wysokiej Izby — jest dziwnym tworem, zresztą takim tworem, jak każdy dobry szczery patriota Polak: rozumuje nie głową, ale sercem. Niejednokrotnie, szczególnie w ostatnich czasach ogromne rzesze nauczycielstwa doznały głębokich przykrości, które jednak nie wytrąciły nauczycielstwa z zasadniczej postawy twórczej i rzetelnej pracy dla pomnożenia polskiej siły narodowej i państwowej. Ta właśnie postawa nauczycielstwa — jak sądzę — dała i daje możność wyrównania tych zadrażnień przez zmianę nastawienia i zrozumienie tych wartości, jakie nauczycielstwo wnosi w życie społeczne i państwowe Polski. Twierdzę przeto, proszę Wysokiej Izby, że do tych usuwanych zadrażnień i niezasłużonych przykrości nie może się dołączyć jeszcze jedna przykrość przez pozbawienie nauczycielstwa prawa wybierania swoich przedstawicieli do tych ciał, z którymi tak mocno i silnie związane jest życie szkoły, oświaty i kultury.</u>
- <u xml:id="u-47.19" who="#SJędrusik">Przemawiając tu jako członek Senatu nie zapominam jednak, że jestem również nauczycielem szkoły powszechnej. Przez usta moje wypowiadam opinie i życzenia nie tylko moje osobiste, ale ogromnych rzesz nauczycielstwa, w szczególności nauczycielstwa szkół powszechnych, którego serce, tak mniemam, pospólnie z moim jednym rytmem bije.</u>
- <u xml:id="u-47.20" who="#SJędrusik">Wysoka Izbo! Tak mniemam i tak to odczuwam, że w tej chwili stoją oto za mną szeregi niekończące się cichych pracowników i ofiarników, walczących o to niepisane i niedyplomowane wyróżnienie, którego rzecznikiem być tu mam zaszczyt. I dlatego, jeżeli już nie może być wprowadzona odpowiednia zmiana w samej ustawie, jeżeli już, jak to chce p. referent, nie trzeba pozbawiać jednolitości samorządu szkolnego — w zrozumieniu mojej odpowiedzialności i mojej łączności z ogółem nauczycielstwa mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra z apelem, aby w rozporządzeniu wykonawczym, które zostanie wydane, było zarządzenie idące po tej linii niedopuszczenia do omówionej przeze mnie krzywdy, względnie żeby nie skrzywdzono jednego z najbardziej wartościowych i ofiarnych elementów pracy państwowej, jakim jest nauczycielstwo szkół powszechnych, a które to zarządzenie z drugiej strony byłoby jednocześnie dowodem zaufania dla tego nauczycielstwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#HenrykJędrusik">Wysoka Izbo! Przemawiając w dniu 27 stycznia br. na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zaznaczyłem, że przy rozpatrywaniu spraw zasadniczych należy mieć na widoku dwie przesłanki — przesłankę, która nazywa się chwilą bieżącą, oraz drugą — odpowiedzialność dziejową za akty, które podjąć należy w interesie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#HenrykJędrusik">To szerokie tło, jakie wówczas podnosiłem, chciałbym również i tutaj obecnie mieć na uwadze, mówiąc o likwidacji jednego z bardzo ważkich czynników życia społecznego i państwowego, jakim był żywot tzw. samorządu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#HenrykJędrusik">Cokolwiek można o tym samorządzie powiedzieć, przyznać trzeba, że w życiu szkolnym oraz w życiu środowiska nauczycielskiego i społecznego odegrał on rolę, której nie waham się nazwać rolą wybitną. Był bowiem szkołą dla wielu działaczy społecznych, był bardzo ważkim, jeśli nawet nie decydującym czynnikiem w wielu sprawach życia szkolnego i nauczycielskiego i był wreszcie jedną z tych zasadniczych form samorządu, jakie w początkach istnienia Państwa Polskiego samorząd w ogóle miał do odegrania, I dlatego w ten sposób podchodząc do zamknięcia działalności samorządu szkolnego rozumiem, że nie jest to likwidacja, ale przerzucenie działalności i funkcji takich, które w formie samorządu szkolnego obecnie już się przeżyły, a które w tej chwili znajdują odpowiednie miejsce w formie samorządu terytorialnego. Nie waham się również powiedzieć i tego, że tak zwany samorząd szkolny, dobrze spełniwszy swoje zadanie — tu trzeba mu oddać ten dar — ustępuje miejsca innej formie, formie nowego samorządu szkolnego, która musi w niedalekiej przyszłości w życiu Polski powstać i z której to konieczności może jeszcze nie wszyscy zdają sobie sprawę, a która w interesie wychowania młodego pokolenia jest sprawą więcej niż konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#HenrykJędrusik">Tak właśnie nauczycielstwo współodpowiedzialne za losy oświaty i kultury w Polsce rozumiało i rozumie dzisiejszą chwilę dziejową, godząc się na zespolenie tzw. samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#HenrykJędrusik">Nie podchodzę więc do tego zagadnienia z punktu widzenia chwili bieżącej, nie chcę traktować tego zagadnienia koniunkturalnie i nie chcę przeciwstawić się temu, co należy zrobić, chociażby intencje projektu nie odpowiadały całkowicie i zupełnie intencjom nauczycielstwa, jak również chociażby zdawać się mogło, że są one pewnego rodzaju cofnięciem się w stosunku do tych osiągnięć, jakie szkoła i nauczycielstwo posiadało przy dotychczasowej formie samorządu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#HenrykJędrusik">Istotnie stan prawny dotychczasowego samorządu szkolnego czynił z opiek, dozorów i rad szkolnych ważny czynnik o charakterze decydującym w zakresie tzw. potrzeb rzeczowych szkoły, a nawet czasem w stosunkach personalnych, jeśli chodziło np. o obsadzenie drogą konkursu posad kierowników szkoły. B ł więc czynnikiem decydującym i to było cechą charakterystyczną dla samorządu szkolnego aczkolwiek te decydujące pociągnięcia nie miały żadnej egzekutywy.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#HenrykJędrusik">Właśnie ten brak egzekutywy stwarzał stan inny: stan faktyczny samorządu szkolnego, uzależniający w wielu wypadkach życie szkoły w sensie zaopatrzenia jej w potrzeby i dodatki rzeczowe od swobodnego uznania zarządów gmin względnie od przełożonych gmin. Przecież dochodziło do tego, że w wielu wypadkach nauczycielstwo z własnych funduszów musiało pokrywać wydatki rzeczowe, jak opał, światło dla szkół, nie mogąc się doczekać wypłaty dodatków rzeczowych ze strony zarządów gmin. Powstawały bardzo często zatargi na tym tle, wprowadzając, rzecz zrozumiała, nieprzyjaźni między zarządem gmin a nauczycielstwem.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#HenrykJędrusik">Ta właśnie dwutorowość faktyczna i prawna samorządu szkolnego w łączności z częściową zmianą ustawy o samorządzie terytorialnym w roku 1933 spowodowała, że w umysłach wielu działaczy samorządu terytorialnego powstała i działała stale myśl o likwidacji dotychczasowego samorządu szkolnego, myśl, która w dniu dzisiejszym znajduje swe ostateczne zrealizowanie. Przed kilku laty p. Długosz wystąpił już z projektem, który nazwał nie ustawą o zespoleniu samorządów, ale o przekazaniu częściowym pewnych funkcyj administracji szkolnej samorządowi terytorialnemu. To było w dniu 5 marca 1936 r., a w trzy lata później, to jest dzisiaj zarówno Wicemarszałek Długosz, jak i Rząd stają wyraźnie i niedwuznacznie na stanowisku całkowitego i zupełnego zespolenia tych samorządów. Więcej powiem, stają właściwie na stanowisku całkowitego i zupełnego podporządkowania spraw obecnego samorządu szkolnego samorządowi terytorialnemu.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#HenrykJędrusik">Ciekawie przy tym przedstawiają się przemiany, jakim ten projekt ulegał. Oto w grudniu 1937 r., jako odpowiedź na projekt p. Długosza, ukazuje się rządowy projekt ustawy o zespoleniu obydwóch samorządów, projekt o tyle nie nowy, ale ciekawy, że mógłby całkowicie z pewnymi niewielkimi wyjątkami zadowolić interesy i życzenia nauczycielstwa. Komisja Administracyjno-Samorządowa ówczesnego Sejmu wprowadziła wówczas szereg poprawek, które odbiegały od tej zasadniczej linii. Nie upłynął rok jeszcze, a Rząd opierając się na wnioskach Komisji Administracyjnej przychodzi z nowym projektem, biorąc za podstawę ówczesny projekt Komisji Administracyjno Samorządowej. Ten właśnie projekt jest przedmiotem obrad i plenum Sejmu i komisyj tak sejmowej, jak i senackiej. I ten właśnie projekt jest podstawą tej dyskusji, jaka obecnie się odbywa. Ponieważ projekt jest zasadniczy, chciałbym się nad nim cokolwiek zatrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#HenrykJędrusik">Cóż bowiem przesądza projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym w stosunku do obowiązujących dotychczas ustaw o samorządzie szkolnym. Znosi opieki, dozory szkolne, rady szkolne, a na ich miejsce wprowadza bliżej nieokreślone komisje oświatowe gminne i powiatowe, wprowadza również bliżej nieokreślone komitety szkolne, które moim zdaniem będą nowym zarzewiem niezgody, podobnie jak w r. 1930 niefortunna ustawa o dodatku mieszkaniowym dla nauczycieli była zarzewiem niezgody pomiędzy nauczycielstwem i gminą; nakłada na gminę nowy projekt ustawy obowiązek dopilnowania wykonywania obowiązku szkolnego i wprowadza egzekucję grzywien za nieposyłanie dzieci do szkoły. I jakkolwiek p. referent stwierdza, że grzywny pójdą nie na administracyjne cele, ale przede wszystkim na oświatowe i kulturalne, twierdzę, że źle się stało, iż w danym punkcie nie zostało wyraźnie powiedziane, ażeby grzywny, wpływające z niedotrzymywania obowiązku szkolnego, szły na cele oświatowo kulturalne. Wreszcie nakłada się na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji dzieci w wieku szkolnym, która to czynność była dotychczas w rękach kierowników szkół i była dość poważnym utrudnieniem. A co najważniejsza, projekt zespala w jednym ręku funkcje przełożonego gminy i przewodniczącego komisji oświatowej. W ten sposób projekt wkłada pełną odpowiedzialność za gospodarcze wyposażenie szkół powszechnych i dokształcających na samorząd terytorialny, i czyni przez to z organu decydującego, jakim były dawniej komórki samorządu szkolnego, organ opiniodawczy, pozbawiony już całkowicie prawa decydowania i egzekutywy.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#HenrykJędrusik">Stan taki właśnie z punktu widzenia faktycznego i prawnego jest pod pewnymi względami bardzo dobry. Jest wreszcie ktoś odpowiedzialny za stronę gospodarczą szkolnictwa powszechnego i dokształcającego. Odpowiedzialność ta całkowicie i niedwuznacznie spada na samorząd terytorialny albo na odpowiednie jego komórki. Od chwili uchwalenia tego projektu, gdy zostanie on wprowadzony w życie jako ustawa, sądzę, że przestaną istnieć te stosunki, jakie dotychczas istniały, usunięte zostanie jeszcze jedno źródło niezgody. I aczkolwiek samorząd szkolny przestanie chwilowo istnieć, ustępując miejsca nowej formie współżycia szkoły i środowiska, aczkolwiek zostaną odsunięte projekty wprowadzenia osobnego samorządu szkolnego, które w międzyczasie nauczycielstwo składało p. Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, to jednak zgodzić się trzeba z tym faktem, który się w tej chwili dokonuje.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#HenrykJędrusik">Nie mogę jednak przejść do porządku dziennego nad pewnymi posunięciami, które — moim zdaniem — wyrażają nieufność w stosunku do nauczycieli jako do pracowników społecznych o specjalnym charakterze. Aczkolwiek p. referent podniósł szereg zasług oraz wyraził przekonanie, że postulaty nauczycielstwa uwzględnione są w trzecim czy piątym punkcie art. 3 i 7, mówiącym o składzie komisji, muszę tę sprawę dokładniej i szerzej omówić.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#HenrykJędrusik">W łączności z tym chcę również omówić sprawę struktury komisji. Zaznaczyłem już, że zarówno sam projektodawca, jak i Rząd wykazali pewną chwiejność i zmienność swego stanowiska. Chwiejność ta się przejawiła między innymi w tym, że Rząd przyjął projekt komisji, a Wicemarszałek Długosz ze stanowiska przejęcia części funkcji przeszedł na całkowite zespolenie. Chwiejność widać w tym, że początkowo projekt rządowy szedł w kierunku powołania radnych, a obecnie godzi się na ich wybór, w projekcie rządowym z ubiegłego roku nie wspomina się o przedstawicielach wyznań, a w tej chwili jest już mowa o tych przedstawicielach wyznań. W dawnym projekcie jest mowa o trzech nauczycielach delegowanych przez inspektora, z których jeden jest jego przedstawicielem, w obecnym jest mowa o dwóch nauczycielach, którzy obaj są delegowani przez inspektora, a żaden już z nich nie jest jego przedstawicielem. Takich chwiejności jest więcej. Jeżeli o tym mówię, to dla zilustrowania, iż jest to pewnego rodzaju koniunkturalne stanowisko, a nie istotne. Dlatego też tym pewniej muszę podnieść charakterystyczny szczegół zasadniczego znaczenia, który świadczy o pewnej nieufności projektodawców do czynnika obywatelskiego, a w szczególności do nauczycielstwa. Na marginesie chcę poruszyć fakt, że projekt wykazuje pewną nieufność do samego inspektora szkolnego, bo w posiedzeniach, w których bierze udział delegowany nauczyciel z głosem decydującym, inspektor, razem z nimi zasiadający, nie ma głosu decydującego, a tylko doradczy, więc mniejszy niż jego przedstawiciel.</u>
+ <u xml:id="u-47.13" who="#HenrykJędrusik">Omawiając przeto zagadnienie nieufności do czynnika, o którym wspomniałem, pragnę w pewnej płaszczyźnie rozstrzygnąć to zagadnienie nieufności. Mieści się ono w dotychczasowych uprawnieniach posiadanych przez nauczycielstwo. Oto według obecnie jeszcze obowiązujących przepisów nauczycielstwo miało swego przedstawiciela w komórkach samorządu szkolnego, przedstawiciela wybieranego przez ogólną konferencję powiatową czy gminną. Zasada więc wyboru czy delegowania do komisji oświatowej jest sprawą istotną, albowiem w projekcie pozbawia się grupę pracowników dobrze nabytego prawa i dobrze spełnianego zadania. Projekt pozbawia nauczycielstwo tych uprawnień, które wypełniało w interesie Państwa i społeczeństwa całkowicie i zupełnie dobrze, krzywdzi je więc niezasłużenie, a krzywdząc niezasłużenie, moim zdaniem, jest projektem niesprawiedliwym. Nie zgłaszam w tej chwili żadnej poprawki, która by zmieniła w pewnym sensie ten projekt. Niemniej jednak, ponieważ w zakończeniu mego przemówienia zgłoszę pewien apel do Pana Ministra, chcę uzasadnić stanowisko, które mnie uprawnia do jego zgłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-47.14" who="#HenrykJędrusik">W swoim czasie i w odpowiednim miejscu omawiałem oraz starałem się uzasadnić, że w projekcie ustawy powinna być wyraźnie postawiona sprawa wyboru delegata nauczycielstwa. Wtedy przeciwstawiano mi, jako swego rodzaju zasadę, że byłoby to sprzeczne z przepisami obowiązującej Konstytucji czy istniejącymi rozporządzeniami względnie z jakąś bliżej nieokreśloną racją stanu, która ma się wyrażać w jednolitej odpowiedzialności pracowników państwowych. Moim zdaniem, stanowisko to jest niesłuszne. Z treści bowiem projektu wynika, że komisje oświatowe mają być organami samorządu terytorialnego w danym zakresie, a więc ma to być czynnik samorządowy. Komisje te więc nie będą organami administracji rządowej, a zatem przedstawiciele ich mogą pochodzić z wyboru. Żaden przepis Konstytucji nie zawiera zastrzeżenia, że przedstawiciele urzędników państwowych względnie nauczycieli mogą być tylko mianowani przez inspektora szkolnego czy też inną władzę szkolną. Art. 74 nic o tym zupełnie nie mówi względnie odpowiednie rozporządzenia Prezydenta R. P. tak samo nie normują tego zagadnienia. Nie mówi również o tym i ustawa z dnia 4 lipca 1933 r. o organizacji obwodowych władz szkolnych, ani też ustawa z roku 1920 o tymczasowym ustroju władz szkolnych. W tym stanie rzeczy przedstawiciele nauczycielstwa mogą być więc wybierani, a niekoniecznie muszą być delegowani.</u>
+ <u xml:id="u-47.15" who="#HenrykJędrusik">To są jedne względy, względy prawno-formalne z punktu widzenia konstytucyjnego. Jeżeli chodzi o względy racji stanu, o względy natury prestiżowej władz szkolnych, to również nie mogą one tu wchodzić w grę, albowiem dotychczas nauczycielstwo jest reprezentowane w komórkach samorządu szkolnego i zadanie to zupełnie dobrze spełnia i na tym sam samorząd nie tylko nie traci, ale nawet zyskuje. Gdyby zaś chodziło o to, że w niektórych wypadkach nauczyciel z wyboru zająłby inne stanowisko, aniżeli delegat inspektora szkolnego, to jest to jego uprawnieniem, albowiem w komisji oświatowej kierować się on będzie własnym zdaniem i dobrem sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-47.16" who="#HenrykJędrusik">Sądzę więc, że i z punktu widzenia prawno-formalnego nic by nie stało na przeszkodzi, by takie poprawki można było zgłosić, ale ważniejsze są, moim zdaniem, te względy, które na zakończenie chcę tu Wysokiej Izbie przedstawić i które będą podstawą do apelu, jaki do Pana Ministra kieruję.</u>
+ <u xml:id="u-47.17" who="#HenrykJędrusik">W codziennej mrówczej pracy nauczyciela, którą każdy nauczyciel dla dobra Państwa z siebie daje, niewiele jest takich momentów, które by jak błyskawica oświetlały wysiłek poszczególnego nauczyciela w tej codziennej mrówczej pracy. W szarzyźnie dnia codziennego w środowisku nauczycielskim trudno bardzo zasłużyć sobie na jakieś wyróżnienie, albowiem każdy nauczyciel daje z siebie wszystko i tak jak może najwięcej i tak jak umie najlepiej. Dlatego też nabiera w życiu nauczycielskim ogromnego znaczenia to wyróżnienie i odznaczenie nie pisemne i nie dyplomowane, ale wyróżniające się w dobrowolnym obdarzeniu przez kolegów jednego z nauczycieli — wyborem do pewnych przedstawicielstw nauczycielskich. To zaufanie, jakim ogół nauczycielstwa darzy jednego z nich, jest tak wysokim odznaczeniem, iż zrozumiałą jest rzeczą, że przemawiam tutaj w tej chwili za utrzymaniem tego odznaczenia. Sam miałem to szczęście, że dwa razy byłem wybierany jako przedstawiciel do rady szkolnej powiatowej, mogę przeto stwierdzić tę dumę, jaką czułem, kiedy zostałem wybrany. Ceniłem i cenię wysoko to odznaczenie, albowiem było ono sprawdzianem mojej pracy w środowisku nauczycielskim, z którego wyrosłem i do którego mam zaszczyt należeć. Rozumiem przeto, dlaczego należy utrzymać w jakiejkolwiek bądź formie to nie pisane i nie dyplomowe odznaczenie. Sądzę, iż zrozumiałym jest zupełnie to pragnienie moje wzbudzenia w p. Ministrze Oświaty przeświadczenia, aby jednak to odznaczenie w jakiejkolwiek bądź formie znalazło się w jego zarządzeniu, i twierdzę, że cofnięcie tego odznaczenia byłoby głęboką i niezasłużoną krzywdą dla nauczycielstwa. Dlatego to sprawa ta ma zasadnicze znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-47.18" who="#HenrykJędrusik">Nauczyciel niestety, a może i dobrze — proszę Wysokiej Izby — jest dziwnym tworem, zresztą takim tworem, jak każdy dobry szczery patriota Polak: rozumuje nie głową, ale sercem. Niejednokrotnie, szczególnie w ostatnich czasach ogromne rzesze nauczycielstwa doznały głębokich przykrości, które jednak nie wytrąciły nauczycielstwa z zasadniczej postawy twórczej i rzetelnej pracy dla pomnożenia polskiej siły narodowej i państwowej. Ta właśnie postawa nauczycielstwa — jak sądzę — dała i daje możność wyrównania tych zadrażnień przez zmianę nastawienia i zrozumienie tych wartości, jakie nauczycielstwo wnosi w życie społeczne i państwowe Polski. Twierdzę przeto, proszę Wysokiej Izby, że do tych usuwanych zadrażnień i niezasłużonych przykrości nie może się dołączyć jeszcze jedna przykrość przez pozbawienie nauczycielstwa prawa wybierania swoich przedstawicieli do tych ciał, z którymi tak mocno i silnie związane jest życie szkoły, oświaty i kultury.</u>
+ <u xml:id="u-47.19" who="#HenrykJędrusik">Przemawiając tu jako członek Senatu nie zapominam jednak, że jestem również nauczycielem szkoły powszechnej. Przez usta moje wypowiadam opinie i życzenia nie tylko moje osobiste, ale ogromnych rzesz nauczycielstwa, w szczególności nauczycielstwa szkół powszechnych, którego serce, tak mniemam, pospólnie z moim jednym rytmem bije.</u>
+ <u xml:id="u-47.20" who="#HenrykJędrusik">Wysoka Izbo! Tak mniemam i tak to odczuwam, że w tej chwili stoją oto za mną szeregi niekończące się cichych pracowników i ofiarników, walczących o to niepisane i niedyplomowane wyróżnienie, którego rzecznikiem być tu mam zaszczyt. I dlatego, jeżeli już nie może być wprowadzona odpowiednia zmiana w samej ustawie, jeżeli już, jak to chce p. referent, nie trzeba pozbawiać jednolitości samorządu szkolnego — w zrozumieniu mojej odpowiedzialności i mojej łączności z ogółem nauczycielstwa mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra z apelem, aby w rozporządzeniu wykonawczym, które zostanie wydane, było zarządzenie idące po tej linii niedopuszczenia do omówionej przeze mnie krzywdy, względnie żeby nie skrzywdzono jednego z najbardziej wartościowych i ofiarnych elementów pracy państwowej, jakim jest nauczycielstwo szkół powszechnych, a które to zarządzenie z drugiej strony byłoby jednocześnie dowodem zaufania dla tego nauczycielstwa.</u>
<u xml:id="u-47.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Machaj.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. ks. Machaj.</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! P. senator referent był łaskaw podkreślić, że projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym ma charakter prawie że wyłącznie gospodarczy. Otóż ja bym był trochę innego zdania. Mianowicie w art. 2 pkt 6 jest powiedziane: „inicjuje powstawanie i współdziała w organizacji i prowadzeniu utrzymywanych przez samorząd terytorialny szkół oraz instytucyj oświatowych, wychowawczych i zdrowotnych, jak: przedszkola, bursy szkolne, biblioteki, ośrodki kultury wiejskiej, świetlice oświatowe, osiedla i poradnie szkolne, boiska i urządzenia sportowe itp.”. W 7 pkt zaś „inicjuje i współdziała w organizacji i prowadzeniu prac w zakresie oświaty pozaszkolnej”. Otóż mnie się zdaje, że to jest charakter nie tylko gospodarczy, ale wybitnie oświatowy i kulturalny.</u>
- <u xml:id="u-49.1" who="#SksMachay">Projekt ustawy nie wspomina o współudziale duchowieństwa w tej pracy bardzo ważnej. Co prawda, przyznaję zupełną rację p. senatorowi referentowi, że w myśl art. 3 pkt 2 może być każdy ksiądz w danej gminie wybrany do komisji oświatowej, poza tym według ust. (3) może być jeszcze zaproszony, ale tylko z głosem doradczym. Przyznaję — i to było by idealnym stanem — gdyby w komisji nie duchowni, tylko świeccy bronili zupełnie sami podstaw kultury duchowej, opartej na zasadach chrześcijaństwa — katolicyzmu w naszym Państwie. Ale nie jesteśmy jeszcze w tak szczęśliwym położeniu, żebyśmy mogli w 100% wszędzie na wszystkich odcinkach Rzeczypospolitej powierzyć naszym komisjom oświatowym prowadzenie wielkiej pracy bez jakiegokolwiek współudziału duchowieństwa.</u>
- <u xml:id="u-49.2" who="#SksMachay">Art. 3 pkt 5 powiada, że mogą należeć do komisji i inne osoby powołane przez komisję, nie więcej jednak niż dwie. Otóż mam to przekonanie i wiarę, opartą na przyrzeczeniu p. Ministra Oświaty, że komisje oświatowe, które powstaną na terenie Rzeczypospolitej, w gminach wiejskich i miejskich, będą mogły współpracować wszędzie z duchowieństwem. Dlatego opierając się na tym swoim przekonaniu i na tej wierze, opartej na tak naprawdę wysokim przyrzeczeniu, nie zgłaszam do ustawy żadnej poprawki, bo to przyrzeczenie i ta wiara dla potęgi i rozwoju kultury Rzeczypospolitej zupełnie mnie wystarcza.</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izbo! P. senator referent był łaskaw podkreślić, że projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym ma charakter prawie że wyłącznie gospodarczy. Otóż ja bym był trochę innego zdania. Mianowicie w art. 2 pkt 6 jest powiedziane: „inicjuje powstawanie i współdziała w organizacji i prowadzeniu utrzymywanych przez samorząd terytorialny szkół oraz instytucyj oświatowych, wychowawczych i zdrowotnych, jak: przedszkola, bursy szkolne, biblioteki, ośrodki kultury wiejskiej, świetlice oświatowe, osiedla i poradnie szkolne, boiska i urządzenia sportowe itp.”. W 7 pkt zaś „inicjuje i współdziała w organizacji i prowadzeniu prac w zakresie oświaty pozaszkolnej”. Otóż mnie się zdaje, że to jest charakter nie tylko gospodarczy, ale wybitnie oświatowy i kulturalny.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#FerdynandMachay">Projekt ustawy nie wspomina o współudziale duchowieństwa w tej pracy bardzo ważnej. Co prawda, przyznaję zupełną rację p. senatorowi referentowi, że w myśl art. 3 pkt 2 może być każdy ksiądz w danej gminie wybrany do komisji oświatowej, poza tym według ust. (3) może być jeszcze zaproszony, ale tylko z głosem doradczym. Przyznaję — i to było by idealnym stanem — gdyby w komisji nie duchowni, tylko świeccy bronili zupełnie sami podstaw kultury duchowej, opartej na zasadach chrześcijaństwa — katolicyzmu w naszym Państwie. Ale nie jesteśmy jeszcze w tak szczęśliwym położeniu, żebyśmy mogli w 100% wszędzie na wszystkich odcinkach Rzeczypospolitej powierzyć naszym komisjom oświatowym prowadzenie wielkiej pracy bez jakiegokolwiek współudziału duchowieństwa.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#FerdynandMachay">Art. 3 pkt 5 powiada, że mogą należeć do komisji i inne osoby powołane przez komisję, nie więcej jednak niż dwie. Otóż mam to przekonanie i wiarę, opartą na przyrzeczeniu p. Ministra Oświaty, że komisje oświatowe, które powstaną na terenie Rzeczypospolitej, w gminach wiejskich i miejskich, będą mogły współpracować wszędzie z duchowieństwem. Dlatego opierając się na tym swoim przekonaniu i na tej wierze, opartej na tak naprawdę wysokim przyrzeczeniu, nie zgłaszam do ustawy żadnej poprawki, bo to przyrzeczenie i ta wiara dla potęgi i rozwoju kultury Rzeczypospolitej zupełnie mnie wystarcza.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
- <u xml:id="u-50.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-50.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-50.1" who="#komentarz">(S. Radziwiłł: Owszem.)</u>
- <u xml:id="u-50.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
- <u xml:id="u-51.0" who="#SRadziwiłł">Wysoki Senacie! Ponieważ zasadniczo nie zostały wniesione poprawki, więc mogło by się obejść bez zabrania głosu przez sprawozdawcę, jednak zabieram głos dlatego, że sprowokował mię do tego w swoim przemówieniu p. s. Jędrusik.</u>
- <u xml:id="u-51.1" who="#SRadziwiłł">W najlepszej wierze, popierając tekst ustawy, którą mamy uchwalić, zaznaczam, że jak najdalej było ode mnie umniejszenie możliwości spełnienia bezinteresownego obowiązku przez nauczyciela społecznika w działalności gospodarczej samorządu szkolnego. Dlatego zdaje mi się, że chodzi tutaj o jakieś wielkie nieporozumienie. Nauczyciel, jak każdy inny obywatel, jak ksiądz, jak rolnik, może być na równi z innymi przez radę gminną do tej komisji powiatowej lub gminnej wybrany i nikt mu prawa wyboru nie odejmuje. Natomiast sytuacja dotychczasowa była nielogiczna, gdyż wybór dokonywany przez kolegów w danym zawodzie nie mieści się przecie w ustroju ogólnym samorządu terytorialnego. Jeżeli mi wolno użyć takiego porównania, brzmiałoby to tak, jak gdybyśmy powiedzieli, że ksiądz ma być wybrany przez kolegów z dekanatu lub przez radę kapitulną. Związek Nauczycielstwa, konferencje nauczycielskie i wszelkie miejsca, gdzie wspólnie panowie nauczyciele radzą nad swoimi zawodowymi sprawami, nad sprawami oświatowymi, są instytucjami, niezwiązanymi z terytorialnym samorządem. Podzielając w pełni to uznanie dla nauczycielstwa szkół powszechnych, z którym mam zaszczyt wiele lat na niwie samorządu szkolnego czy terytorialnego współpracować, chciałbym zaznaczyć, że nie można mieszać pojęcia wybieralności w organizacjach wewnętrznych zawodowych z należeniem do instytucji ostatecznie uchwalających i dysponujących funduszami ogólnymi terytorialnego samorządu, jak gmina i powiat. I dlatego składając hołd nauczycielskiej pracy społecznikowskiej w instytucjach dotychczasowych samorządu szkolnego, właśnie pomagamy im w dalszej pracy, przyczyniając się do uchwalenia obecnej ustawy.</u>
- <u xml:id="u-51.2" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi o zastrzeżenia, wniesione przez ks. senatora Machaya, to chciałbym dodać, że jako świecki katolik tak samo to zapewnienie p. Ministra uważam za decydujące w naszym ustosunkowaniu się do tej ustawy i dlatego wdzięczny jestem ks. senatorowi Machayowi, iż nie utrudnia nam sytuacji, a przeciwnie — podkreśla swoją zasadniczą zgodę z punktu widzenia przedstawiciela Kościoła katolickiego na tę ustawę. Równocześnie wyrażam zdanie, że wpływ Kościoła katolickiego na wszelkie sprawy dotyczące oświaty powinien być i będzie w Polsce ważki i wieczny.</u>
+ <u xml:id="u-51.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoki Senacie! Ponieważ zasadniczo nie zostały wniesione poprawki, więc mogło by się obejść bez zabrania głosu przez sprawozdawcę, jednak zabieram głos dlatego, że sprowokował mię do tego w swoim przemówieniu p. s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">W najlepszej wierze, popierając tekst ustawy, którą mamy uchwalić, zaznaczam, że jak najdalej było ode mnie umniejszenie możliwości spełnienia bezinteresownego obowiązku przez nauczyciela społecznika w działalności gospodarczej samorządu szkolnego. Dlatego zdaje mi się, że chodzi tutaj o jakieś wielkie nieporozumienie. Nauczyciel, jak każdy inny obywatel, jak ksiądz, jak rolnik, może być na równi z innymi przez radę gminną do tej komisji powiatowej lub gminnej wybrany i nikt mu prawa wyboru nie odejmuje. Natomiast sytuacja dotychczasowa była nielogiczna, gdyż wybór dokonywany przez kolegów w danym zawodzie nie mieści się przecie w ustroju ogólnym samorządu terytorialnego. Jeżeli mi wolno użyć takiego porównania, brzmiałoby to tak, jak gdybyśmy powiedzieli, że ksiądz ma być wybrany przez kolegów z dekanatu lub przez radę kapitulną. Związek Nauczycielstwa, konferencje nauczycielskie i wszelkie miejsca, gdzie wspólnie panowie nauczyciele radzą nad swoimi zawodowymi sprawami, nad sprawami oświatowymi, są instytucjami, niezwiązanymi z terytorialnym samorządem. Podzielając w pełni to uznanie dla nauczycielstwa szkół powszechnych, z którym mam zaszczyt wiele lat na niwie samorządu szkolnego czy terytorialnego współpracować, chciałbym zaznaczyć, że nie można mieszać pojęcia wybieralności w organizacjach wewnętrznych zawodowych z należeniem do instytucji ostatecznie uchwalających i dysponujących funduszami ogólnymi terytorialnego samorządu, jak gmina i powiat. I dlatego składając hołd nauczycielskiej pracy społecznikowskiej w instytucjach dotychczasowych samorządu szkolnego, właśnie pomagamy im w dalszej pracy, przyczyniając się do uchwalenia obecnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi o zastrzeżenia, wniesione przez ks. senatora Machaya, to chciałbym dodać, że jako świecki katolik tak samo to zapewnienie p. Ministra uważam za decydujące w naszym ustosunkowaniu się do tej ustawy i dlatego wdzięczny jestem ks. senatorowi Machayowi, iż nie utrudnia nam sytuacji, a przeciwnie — podkreśla swoją zasadniczą zgodę z punktu widzenia przedstawiciela Kościoła katolickiego na tę ustawę. Równocześnie wyrażam zdanie, że wpływ Kościoła katolickiego na wszelkie sprawy dotyczące oświaty powinien być i będzie w Polsce ważki i wieczny.</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
- <u xml:id="u-52.0" who="#Marszałek">Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-52.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-52.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-52.3" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonych interpelacyj.</u>
+ <u xml:id="u-52.0" who="#BogusławMiedziński">Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonych interpelacyj.</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
- <u xml:id="u-53.0" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. inż. Mikołaja Tworydły do p. Prezesa Rady Ministrów, do p. Ministra Spraw Wojskowych i do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie demolowania budynków, urządzeń wewnętrznych i towarów w instytucjach ukraińskich, jako też bicia ludności ukraińskiej przez wojskowo uzbrojone grupy ludzi na terenie województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego w październiku i listopadzie 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-53.1" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Henryka Jędrusika do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie dodatku na mieszkanie dla nauczycielek zamężnych.</u>
- <u xml:id="u-53.2" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja senatorów: Emila Hordyńskiego, Mikołaja Malickiego, Bohdana Lepkiego, Włodzimierza Decykiewicza i Mikołaja Tworydły do p. Ministra Skarbu w sprawie nakładania na greckokatolickich proboszczów obowiązku zapłaty dodatków komunalnych do państwowego podatku gruntowego.</u>
- <u xml:id="u-53.3" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Komunikacji w sprawie komunikacji autobusowej na liniach obsługiwanych przez autobusy P. K. P.</u>
- <u xml:id="u-53.4" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie wykonywania uprawnień serwitutowych przez mieszkańców — serwitutowców gromady Lipowica, powiatu doliniańskiego, woj. stanisławowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-53.0" who="#MikołajMalicki">Interpelacja s. inż. Mikołaja Tworydły do p. Prezesa Rady Ministrów, do p. Ministra Spraw Wojskowych i do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie demolowania budynków, urządzeń wewnętrznych i towarów w instytucjach ukraińskich, jako też bicia ludności ukraińskiej przez wojskowo uzbrojone grupy ludzi na terenie województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego w październiku i listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#MikołajMalicki">Interpelacja s. Henryka Jędrusika do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie dodatku na mieszkanie dla nauczycielek zamężnych.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#MikołajMalicki">Interpelacja senatorów: Emila Hordyńskiego, Mikołaja Malickiego, Bohdana Lepkiego, Włodzimierza Decykiewicza i Mikołaja Tworydły do p. Ministra Skarbu w sprawie nakładania na greckokatolickich proboszczów obowiązku zapłaty dodatków komunalnych do państwowego podatku gruntowego.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#MikołajMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Komunikacji w sprawie komunikacji autobusowej na liniach obsługiwanych przez autobusy P. K. P.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#MikołajMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie wykonywania uprawnień serwitutowych przez mieszkańców — serwitutowców gromady Lipowica, powiatu doliniańskiego, woj. stanisławowskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-54">
- <u xml:id="u-54.0" who="#Marszałek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-54.1" who="#Marszałek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
- <u xml:id="u-54.2" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-54.0" who="#BogusławMiedziński">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#BogusławMiedziński">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
index 47210fa..cb4c0d5 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00006-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00006-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>6 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">6</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-09</date>
@@ -23,66 +23,216 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGiedroyć" role="speaker">
- <persName>S. Giedroyć</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
- <persName>S. Godlewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
- <persName>S. Hasbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKobylański" role="speaker">
- <persName>S. Kobylański</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
- <persName>S. Lechnicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
- <persName>S. Malinowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SOlchowicz" role="speaker">
- <persName>S. Olchowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrystor" role="speaker">
- <persName>S. Prystor</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
- <persName>S. Rubinsztejn</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
- <persName>S. Skoczylas</persName>
- </person>
- <person xml:id="STworydło" role="speaker">
- <persName>S. Tworydło</persName>
- </person>
- <person xml:id="STymoszenko" role="speaker">
- <persName>S. Tymoszenko</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWolf" role="speaker">
- <persName>S. Wolf</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszGiedroyć" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Giedroyć</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Giedroy%C4%87</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JózefGodlewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Józef</forename>
+ <surname>Godlewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Godlewski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ErwinHasbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Erwin</forename>
+ <surname>Hasbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Hasbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszWiktorKobylański" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <forename>Wiktor</forename>
+ <surname>Kobylański</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Kobyla%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FelicjanKajetanLechnicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Felicjan</forename>
+ <forename>Kajetan</forename>
+ <surname>Lechnicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Felicjan_Lechnicki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianMalinowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <surname>Malinowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Malinowski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KonradOlchowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Konrad</forename>
+ <surname>Olchowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Konrad_Olchowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderPrystor" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Prystor</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Prystor</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="IzaakIcekRubinsztein" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Izaak</forename>
+ <forename>Icek</forename>
+ <surname>Rubinsztein</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Izaak_Rubinsztejn</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSkoczylas" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Skoczylas</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Skoczylas</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajTworydło" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Tworydło</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Tworyd%C5%82o</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="SerhijTymoszenko" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Serhij</forename>
+ <surname>Tymoszenko</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Serhij_Tymoszenko</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeonWolf" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leon</forename>
+ <surname>Wolf</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Wolf</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
index 0e25054..4889469 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
@@ -1,8 +1,8 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
@@ -10,586 +10,586 @@
<u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Protokół 4 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 5 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Dnia 10 lutego zmarł Papież Pius XI.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 4 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 5 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Dnia 10 lutego zmarł Papież Pius XI.</u>
<u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">(Wszyscy wstają.)</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Po złożeniu kondolencji z powodu zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI na ręce Nuncjusza Apostolskiego wysłałem do Jego Eminencji Ks. Kardynała Augusta Hlonda, Prymasa Polski, depeszę treści następującej:</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">„W ciężkiej żałobie, która okryła Kościół, napełniając smutkiem wszystkie polskie serca, przesyłam na ręce Waszej Eminencji w imieniu Senatu Rzeczypospolitej i własnym wyrazy najgłębszego żalu i współczucia. Wielka Postać zgasłego sternika Kościoła Jego Świątobliwości Piusa XI pozostanie na wieki drogim i żywym światłem w historii walk i triumfów wskrzeszonej Rzeczypospolitej”. W odpowiedzi otrzymałem od Jego Eminencji Ks. Prymasa Polski pismo, zawierające serdeczne podziękowanie dla Senatu za przesłane kondolencje.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Jego Świątobliwość Papież Pius XI był jedną z wielkich postaci, wykutych przez głębokie przemiany czasów ostatnich, postaci, których rysem najwyrazistszym jest charakter niezłomny i działanie w imię wiecznych ogólnoludzkich wartości.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Obok czynów z gorącego ojcowskiego serca płynących, czynów, skierowanych niestrudzenie ku utrwaleniu pokoju na świecie, ku ucieleśnianiu ewangelicznych ideałów — wbrew walkom bratobójczym, wbrew uciskom społecznym, wbrew niepokojowi czasów Jego panowania, my Polacy szczególne mamy powody, aby czcić pamięć tego Papieża, złotymi zgłoskami zapisanego w dziejach Kościoła.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">„Jednym z najwybitniejszych umysłów obecnego świata” nazwał Go Józef Piłsudski i mówił o Nim na uroczystej koronacji Obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie w ten sposób:</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">„Złączeni jesteśmy z Jego Świątobliwością pierwszymi poczynaniami życia naszego państwowego. Gdy Jego Świątobliwość, jako ksiądz Ratti, był u nas Nuncjuszem Apostolskim, z Jego przeżyć ówczesnych wspólnych nie mogliśmy nie wynieść głębokiego przekonania, że możemy być zawsze pewni Jego uczuć i sentymentu w stosunku do nas”. Zmarłemu Ojcu Św. należy się wdzięczność nasza za stałość Jego uczuć dla Polski wierną do ostatnich chwil Jego panowania, równie stałą, jak wtedy, gdy Magr. Achilles Ratti, ufny w Polskę, nie opuścił Warszawy, zagrożonej bolszewicką nawałą.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#Marszałek">Papież Pius XI mocno zacieśnił odwieczną więź między Polską a Stolicą Apostolską.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#Marszałek">Dziś, gdy na Stolicy Apostolskiej witamy nowego sternika Kościoła w osobie Jego Świątobliwości Papieża Piusa XII, w hołdzie naszym żyje wspomnienie więzi, zadzierzgniętej przez Jego Wielkiego Poprzednika.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 5 posiedzeniu s. Grajek.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu s. Adamowi Kocowi do 13 marca, na 3 dni s. Wiktorowi Wróblowi oraz na 1 dzień s. Ignacemu Puławskiemu.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską (druki senackie nr 28 i 32). Sprawozdawca s. Wolf.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#BogusławMiedziński">Po złożeniu kondolencji z powodu zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI na ręce Nuncjusza Apostolskiego wysłałem do Jego Eminencji Ks. Kardynała Augusta Hlonda, Prymasa Polski, depeszę treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#BogusławMiedziński">„W ciężkiej żałobie, która okryła Kościół, napełniając smutkiem wszystkie polskie serca, przesyłam na ręce Waszej Eminencji w imieniu Senatu Rzeczypospolitej i własnym wyrazy najgłębszego żalu i współczucia. Wielka Postać zgasłego sternika Kościoła Jego Świątobliwości Piusa XI pozostanie na wieki drogim i żywym światłem w historii walk i triumfów wskrzeszonej Rzeczypospolitej”. W odpowiedzi otrzymałem od Jego Eminencji Ks. Prymasa Polski pismo, zawierające serdeczne podziękowanie dla Senatu za przesłane kondolencje.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Jego Świątobliwość Papież Pius XI był jedną z wielkich postaci, wykutych przez głębokie przemiany czasów ostatnich, postaci, których rysem najwyrazistszym jest charakter niezłomny i działanie w imię wiecznych ogólnoludzkich wartości.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#BogusławMiedziński">Obok czynów z gorącego ojcowskiego serca płynących, czynów, skierowanych niestrudzenie ku utrwaleniu pokoju na świecie, ku ucieleśnianiu ewangelicznych ideałów — wbrew walkom bratobójczym, wbrew uciskom społecznym, wbrew niepokojowi czasów Jego panowania, my Polacy szczególne mamy powody, aby czcić pamięć tego Papieża, złotymi zgłoskami zapisanego w dziejach Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#BogusławMiedziński">„Jednym z najwybitniejszych umysłów obecnego świata” nazwał Go Józef Piłsudski i mówił o Nim na uroczystej koronacji Obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie w ten sposób:</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#BogusławMiedziński">„Złączeni jesteśmy z Jego Świątobliwością pierwszymi poczynaniami życia naszego państwowego. Gdy Jego Świątobliwość, jako ksiądz Ratti, był u nas Nuncjuszem Apostolskim, z Jego przeżyć ówczesnych wspólnych nie mogliśmy nie wynieść głębokiego przekonania, że możemy być zawsze pewni Jego uczuć i sentymentu w stosunku do nas”. Zmarłemu Ojcu Św. należy się wdzięczność nasza za stałość Jego uczuć dla Polski wierną do ostatnich chwil Jego panowania, równie stałą, jak wtedy, gdy Magr. Achilles Ratti, ufny w Polskę, nie opuścił Warszawy, zagrożonej bolszewicką nawałą.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#BogusławMiedziński">Papież Pius XI mocno zacieśnił odwieczną więź między Polską a Stolicą Apostolską.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#BogusławMiedziński">Dziś, gdy na Stolicy Apostolskiej witamy nowego sternika Kościoła w osobie Jego Świątobliwości Papieża Piusa XII, w hołdzie naszym żyje wspomnienie więzi, zadzierzgniętej przez Jego Wielkiego Poprzednika.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 5 posiedzeniu s. Grajek.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu s. Adamowi Kocowi do 13 marca, na 3 dni s. Wiktorowi Wróblowi oraz na 1 dzień s. Ignacemu Puławskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską (druki senackie nr 28 i 32). Sprawozdawca s. Wolf.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Gdy zdumieniem nas napawa błyskawiczność wypadków, które sprawiły zakończenie procesu rewindykacyjnego o prastarą ziemię piastowską, niesłusznie przywłaszczoną i do tego czasu trzymaną przez Czechosłowację, to niemniej każdy podziwiać musi owe dziwne zrządzenia Opatrzności, która te ziemie i lud na niej mieszkający prowadziła na przestrzeni licznych wieków poprzez katastrofy dziejowe i zewsząd piętrzące się przeszkody, ręką władców' obcych narodów, przez drogi na pozór do innych celów wiodące, aż je zaprowadziła do tej samej przystani, skąd przed wiekami je oderwano, do łączności w Polskim Państwie z polskim narodem.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#SWolf">Odcięta przeszło sześćset lat temu gałąź polskiego narodu, wszczepiona do pnia obcego państwa, żywiona sokami obcego drzewa i naginana do interesów obcych narodów, wegetując nie straciła wziętych od matki Polski specyficznych narodowych sił żywotnych. Przyszła w połowie XIX stulecia „Wiosna Narodów Zbudziły się soki żywotności, a uśpiona moc życia rozwinęła się w potężne życie narodowe.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#SWolf">Do tego czasu wśród przejść dziejowych, przyjąwszy soki i tryb życia pnia, do którego go zaszczepiono, odpadł rodzimy książę, włodarz, odpadł szlachcic śląski, odpadł pan, ale zachował swą odporność przyciśniony do ziemi, sponiewierany chłop i robotnik polski. A gdy w budzącej się „wiośnie Narodów” nie przyszli zwiastunowie, budziciele z Polski, jak ze śpiącego na gałęzi oczka, on chłop, on robotnik, z siebie zrodził swoich przewódców, swoich Stalmachów, Cieńciałów. Świeżych, Michejdów i Londzinów, a prowadzony przez nich i karmiony okruchami bogactwa polskiej kultury narodowej, doprowadził wśród siebie do takiego uświadomienia i do takich warunków polskiego życia narodowego, że za wzór mógł być stawiany nawet dzielnicom, które zawsze żyły rodzimym życiem państwowo-narodowym.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#SWolf">Jasnym tedy było, że taki lud nie mógł się pogodzić ze swym losem wtedy, gdy zmartwychwstała Polska, a wola obcych dyplomatów przyłączyła go i jego ziemię do obcego państwa i że wytężył wszystkie swe siły, by zrzucić obce więzy i złączyć się z całością polskiego narodu. A gdy teraz w swych wysiłkach miał zrozumienie, pomoc i poparcie całego narodu i gdy jego usiłowania stały się celem Polskiego Państwa i tych, co kierują jego nawą, musiała nadejść chwila odpowiednia do wyzwolenia. Nadeszła! A my i z nami cały, sądzę, naród, musimy uznać z wdzięcznością i z dumą stwierdzić, że Rząd Polski tej chwili nie zaniedbał i oparty o silną, kochaną armię i o wolę całego narodu, wykorzystał ją wśród niesprzyjających okoliczności w sposób, który z podziwem uzna dostatecznie historia.</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Trudno mnie, który reprezentowałem lud obecnie wyzwolony jako poseł w parlamencie czesko słowackim, wyrazić uczucia rozrzewnienia, jakich doznaj ę dziś, kiedy po raz pierwszy z tej trybuny Senatu Rzeczypospolitej mówię i to mam omawiać projekt ustawy decydującej w pewnym stopniu o zjednoczeniu ziemi mego ludu z Polską.</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#SWolf">Oto prawie przed rokiem w przedostatnim moim przemówieniu w czesko słowackim sejmie 29 marca, omówiwszy upośledzenia polskiej ludności w różnych dziedzinach życia państwowego i społecznego i stwierdziwszy, że rząd czesko słowacki poza obietnicami nic dla tej ludności nie uczynił, złożyłem następujące oświadczenie:</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#SWolf">„Oświadczam imieniem ludności polskiej, że ludność ta, jednocząc się coraz bardziej, nie ustanie w walce, dopóki zasadnicza kwestia jej rozwoju nie zostanie załatwiona, dopóki nie zostanie polski stan posiadania na Śląsku Cieszyńskim przywrócony do stanu z czasów przed rozdziałem tego Śląska, dopóki nie zostaną naprawione szkody, doznane od tego czasu w tym stanie posiadania czasowego, dopóki nie zostanie zagwarantowana możliwość życia dla polskiej ludności na ziemi jej przodków i dopóki nie zostaną stworzone podstawy swobodnego narodowego rozwoju tak dla całości naszej grupy narodowej, jak i dla pojedyńczych jej członków.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#SWolf">Mniejszość polska w Czechosłowacji nie może dotychczasowej taktyki obietnic uważać za dostateczną gwarancję radykalnej poprawy jej losu i dlatego zdecydowana jest wysunąć żądanie zasadniczego ustawowego uregulowania jej sytuacji w formie nadania takich autonomicznych uprawnień, które by nie tylko zabezpieczyły Polaków w Czechosłowacji przed dalszym ich wynarodowieniem, ale umożliwiły również przywrócenie odebranego im od roku 1920 stanu posiadania”. Oświadczenie to wygłosiłem w otoczeniu obcym, wśród niesłychanej wrzawy i złorzeczeń socjalistycznych radykałów czeskich i komunistów. Dnie, które potem nastąpiły, były dla mnie rzeczywistą drogą Golgoty, drogą bezcelowych pertraktacyj, urągań i poniewierki.</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#SWolf">A oto gdy rok jeszcze nie minął, jako reprezentant tej samej ludności, wolny od troski o ducha narodowego swego ludu i utrzymanie stanu narodowego posiadania na rodzimej ziemi, wchodzę w Senacie polskim na trybunę, by współdziałać w zjednoczeniu tej ziemi w Państwie swego własnego narodu.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#SWolf">Uczucia, z tego rozważania wypływające, kształtują się w wyrażeniu hołdu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, przed której majestatem komie schylam czoło i polecam Jej w opiekę wyzwolony lud polski.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#LeonWolf">Wysoki Senacie! Gdy zdumieniem nas napawa błyskawiczność wypadków, które sprawiły zakończenie procesu rewindykacyjnego o prastarą ziemię piastowską, niesłusznie przywłaszczoną i do tego czasu trzymaną przez Czechosłowację, to niemniej każdy podziwiać musi owe dziwne zrządzenia Opatrzności, która te ziemie i lud na niej mieszkający prowadziła na przestrzeni licznych wieków poprzez katastrofy dziejowe i zewsząd piętrzące się przeszkody, ręką władców' obcych narodów, przez drogi na pozór do innych celów wiodące, aż je zaprowadziła do tej samej przystani, skąd przed wiekami je oderwano, do łączności w Polskim Państwie z polskim narodem.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#LeonWolf">Odcięta przeszło sześćset lat temu gałąź polskiego narodu, wszczepiona do pnia obcego państwa, żywiona sokami obcego drzewa i naginana do interesów obcych narodów, wegetując nie straciła wziętych od matki Polski specyficznych narodowych sił żywotnych. Przyszła w połowie XIX stulecia „Wiosna Narodów Zbudziły się soki żywotności, a uśpiona moc życia rozwinęła się w potężne życie narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#LeonWolf">Do tego czasu wśród przejść dziejowych, przyjąwszy soki i tryb życia pnia, do którego go zaszczepiono, odpadł rodzimy książę, włodarz, odpadł szlachcic śląski, odpadł pan, ale zachował swą odporność przyciśniony do ziemi, sponiewierany chłop i robotnik polski. A gdy w budzącej się „wiośnie Narodów” nie przyszli zwiastunowie, budziciele z Polski, jak ze śpiącego na gałęzi oczka, on chłop, on robotnik, z siebie zrodził swoich przewódców, swoich Stalmachów, Cieńciałów. Świeżych, Michejdów i Londzinów, a prowadzony przez nich i karmiony okruchami bogactwa polskiej kultury narodowej, doprowadził wśród siebie do takiego uświadomienia i do takich warunków polskiego życia narodowego, że za wzór mógł być stawiany nawet dzielnicom, które zawsze żyły rodzimym życiem państwowo-narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#LeonWolf">Jasnym tedy było, że taki lud nie mógł się pogodzić ze swym losem wtedy, gdy zmartwychwstała Polska, a wola obcych dyplomatów przyłączyła go i jego ziemię do obcego państwa i że wytężył wszystkie swe siły, by zrzucić obce więzy i złączyć się z całością polskiego narodu. A gdy teraz w swych wysiłkach miał zrozumienie, pomoc i poparcie całego narodu i gdy jego usiłowania stały się celem Polskiego Państwa i tych, co kierują jego nawą, musiała nadejść chwila odpowiednia do wyzwolenia. Nadeszła! A my i z nami cały, sądzę, naród, musimy uznać z wdzięcznością i z dumą stwierdzić, że Rząd Polski tej chwili nie zaniedbał i oparty o silną, kochaną armię i o wolę całego narodu, wykorzystał ją wśród niesprzyjających okoliczności w sposób, który z podziwem uzna dostatecznie historia.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#LeonWolf">Wysoki Senacie! Trudno mnie, który reprezentowałem lud obecnie wyzwolony jako poseł w parlamencie czesko słowackim, wyrazić uczucia rozrzewnienia, jakich doznaj ę dziś, kiedy po raz pierwszy z tej trybuny Senatu Rzeczypospolitej mówię i to mam omawiać projekt ustawy decydującej w pewnym stopniu o zjednoczeniu ziemi mego ludu z Polską.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#LeonWolf">Oto prawie przed rokiem w przedostatnim moim przemówieniu w czesko słowackim sejmie 29 marca, omówiwszy upośledzenia polskiej ludności w różnych dziedzinach życia państwowego i społecznego i stwierdziwszy, że rząd czesko słowacki poza obietnicami nic dla tej ludności nie uczynił, złożyłem następujące oświadczenie:</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#LeonWolf">„Oświadczam imieniem ludności polskiej, że ludność ta, jednocząc się coraz bardziej, nie ustanie w walce, dopóki zasadnicza kwestia jej rozwoju nie zostanie załatwiona, dopóki nie zostanie polski stan posiadania na Śląsku Cieszyńskim przywrócony do stanu z czasów przed rozdziałem tego Śląska, dopóki nie zostaną naprawione szkody, doznane od tego czasu w tym stanie posiadania czasowego, dopóki nie zostanie zagwarantowana możliwość życia dla polskiej ludności na ziemi jej przodków i dopóki nie zostaną stworzone podstawy swobodnego narodowego rozwoju tak dla całości naszej grupy narodowej, jak i dla pojedyńczych jej członków.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#LeonWolf">Mniejszość polska w Czechosłowacji nie może dotychczasowej taktyki obietnic uważać za dostateczną gwarancję radykalnej poprawy jej losu i dlatego zdecydowana jest wysunąć żądanie zasadniczego ustawowego uregulowania jej sytuacji w formie nadania takich autonomicznych uprawnień, które by nie tylko zabezpieczyły Polaków w Czechosłowacji przed dalszym ich wynarodowieniem, ale umożliwiły również przywrócenie odebranego im od roku 1920 stanu posiadania”. Oświadczenie to wygłosiłem w otoczeniu obcym, wśród niesłychanej wrzawy i złorzeczeń socjalistycznych radykałów czeskich i komunistów. Dnie, które potem nastąpiły, były dla mnie rzeczywistą drogą Golgoty, drogą bezcelowych pertraktacyj, urągań i poniewierki.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#LeonWolf">A oto gdy rok jeszcze nie minął, jako reprezentant tej samej ludności, wolny od troski o ducha narodowego swego ludu i utrzymanie stanu narodowego posiadania na rodzimej ziemi, wchodzę w Senacie polskim na trybunę, by współdziałać w zjednoczeniu tej ziemi w Państwie swego własnego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#LeonWolf">Uczucia, z tego rozważania wypływające, kształtują się w wyrażeniu hołdu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, przed której majestatem komie schylam czoło i polecam Jej w opiekę wyzwolony lud polski.</u>
<u xml:id="u-3.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-3.11" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Pod względem faktycznym nastąpiło przyłączenie do Rzeczypospolitej Polskiej wszystkich ziem uzyskanych w październiku i w listopadzie 1938 r. przez odebranie tych terenów przez wojska polskie a oddanie ich pod administrację władz polskich.</u>
- <u xml:id="u-3.12" who="#SWolf">Ten faktyczny stan dla nadania mu cechy trwałości i bezwzględnego opanowania musiał być zatwierdzony także prawnie przez władzę ustawodawczą Państwa. Stało się to dotychczas odnośnie do stanowczej większości odzyskanych terenów przez dekrety Prezydenta R. P. z dnia 11 października 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 78, poz. 533) i z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585), a to stało się w słowach umieszczonych w tych dekretach następującej treści: „Ziemie odzyskane są nierozdzielną częścią Rzeczypospolitej Polskiej, a zarazem nastąpiło stwierdzenie, że na ziemie te rozciąga się moc obowiązującą Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
- <u xml:id="u-3.13" who="#SWolf">Już samo takie stwierdzenie prawne pociąga za sobą te konsekwencje, że obowiązujące na tych ziemiach ustawodawstwo stosowane może być z uwzględnieniem suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej. W ślad jednak za tym stwierdzeniem szła od razu unifikacja ustawodawstwa przez rozciągnięcie mocy obowiązującej tych ustaw Państwa Polskiego na tereny odzyskane, które bez istotnego naruszenia porządku prawnego, potrzeb życiowych i interesów ludności, mogły być zastosowane także do tych odzyskanych terenów. W tym względzie wyszło 21 dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej, przez które została na te odzyskane ziemie rozszerzona moc obowiązująca przeszło 270 różnych ustaw.</u>
- <u xml:id="u-3.14" who="#SWolf">Przez to jeszcze jednak nie można mówić o zakończeniu tego procesu rozszerzenia mocy ustaw na tereny odzyskane.</u>
- <u xml:id="u-3.15" who="#SWolf">Po drugiej inkorporacji prawnej ziem odzyskanych, to jest po dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585) nastąpił w toku prac delimitacyjnych dalszy przydział, wprawdzie tylko niewielkich skrawków terytorialnych nie objętych dekretami z dnia 11 października i 16 listopada 1938 r., a mianowicie pewnych terytoriów pogranicznych w strefie Orawy i nad rzeką Cygielką. Ziemie na Orawie składają się z obszaru zwanego Jałowcem, bezludnego, o powierzchni 4 km2, z lasu zwanego Krywaniem, bezludnego, c powierzchni 1 km2, z obszaru zwanego Osadzką, bezludnego, o powierzchni 2 km2 i z miejscowości Sucha Góra i Głodówka, o powierzchni 35 km2, liczących około 1500 mieszkańców. Ziemie nad rzeką Cygielką stanowią obszar bezludny o powierzchni 2 km2.</u>
- <u xml:id="u-3.16" who="#SWolf">Co do tych terenów, to dotychczas nie są one objęte żadną unifikacją. Nie została na nie rozciągnięta moc obowiązująca żadnych ustaw, ale nie nastąpiła też dotychczas odnośnie do nich inkorporacja prawna.</u>
- <u xml:id="u-3.17" who="#SWolf">W projekcie rządowym będącej dziś przedmiotem obrad ustawy nie była ta ostatnia okoliczność uwzględniona i Sejm zmienił ustawę o tyle, że wprowadził do projektu dodatkowy artykuł i inkorporujący te ziemie oraz stwierdzający cel ujednostajnienia stanu prawnego z zastrzeżeniem odrębności wynikających z autonomii województwa śląskiego oraz zmian wprowadzonych przez przedmiotową ustawę. Zmiany projektu przyjęte przez Sejm uznała Komisja Budżetowa za uzasadnione.</u>
- <u xml:id="u-3.18" who="#SWolf">Projekt ustawy podzielony jest na trzy rozdziały:</u>
- <u xml:id="u-3.19" who="#SWolf">Rozdział I, obejmujący art. i—6, wprowadza ujednostajnienie stanu prawnego na ziemiach odzyskanych i te ziemie odzyskane na Orawie i nad Cygielką podporządkowuje się obowiązującemu ustawodawstwu na ziemiach włączonych dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 listopada 1938 r., włączając je do województwa krakowskiego i lwowskiego, zaś cały stan prawny wprowadzony na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego, o ile nie chodzi o ustawy specjalnie się odnoszące do Śląska na podstawie jego autonomii wojewódzkiej, rozciąga się na wszystkie odzyskane ziemie. Większość bowiem dekretów wydanych mówi o stanie prawnym tylko na odzyskanych terytoriach Śląska Cieszyńskiego. Art. 5–6 traktują o zmianie terminów, przewidzianych w tych ustawach, względnie związanych z wprowadzeniem w życie tych ustaw lub poszczególnych jej przepisów z uwzględnieniem późniejszego wcielenia odnośnych terenów do całości Państwa.</u>
- <u xml:id="u-3.20" who="#SWolf">Rozdział II, zatytułowany: „Dalsze zespolenie prawne ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą', wprowadza na odzyskane ziemie cały szereg dalszych przepisów prawnych, obowiązujących w Państwie Polskim. W tym względzie wobec autonomicznego stanowiska województwa śląskiego odróżnia się te ustawy, które obowiązują na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, dalej te, które dotyczą tych obszarów poza województwem śląskim i wreszcie te, które trzeba specjalnie wprowadzić na teren Śląska. Dlatego to art. 7 wylicza dalsze ustawy, których moc się rozszerza na wszystkie ziemie odzyskane. Art. 9 i 10 traktują o tych przepisach, które mają obowiązywać tylko na ziemiach odzyskanych, włączonych do województw krakowskiego i lwowskiego, a art. II rozciąga moc obowiązującą pewnych przepisów ustawy o Funduszu Drogowym na odzyskane ziemie, włączone do woj. śląskiego.</u>
- <u xml:id="u-3.21" who="#SWolf">Ponieważ w art. 7 rozciąga się na wszystkie odzyskane tereny moc obowiązującą ustaw o kwalifikacjach do nauczania w różnych rodzajach szkół i kursów, a kwalifikacje te oparte są na ustawodawstwie polskim, stałaby się wielka krzywda wszystkim tym nauczycielom i osobom, które obecnie w odnośnych zakładach nauczają i to z pożytkiem dla tych zakładów i całego społeczeństwa. Dlatego to art. 8 stanowi dla tych nauczycieli możność wykazania swej kwalifikacji przez kwalifikacje uzyskane na terenie państwa, do którego te tereny przed przyłączeniem do Polski należały.</u>
- <u xml:id="u-3.22" who="#SWolf">W art. 12 reguluje się stan prawny w zakresie nawet tego prawa prywatnego, hipotecznego, postępowania niespornego oraz opłat w postępowaniu niespornym i hipotecznym, które jeszcze nie zostały rozszerzone na inne główne przyłączone ziemie do Rzeczypospolitej Polskiej, na tych skrawkach uzyskanych w Jaworzynie Spiskiej, Czadeckiem, Pieninach w dolinie Popradu, nad Udawą, na Orawie, i nad rzeką Cygielką, które przyłączone zostały do sąsiednich powiatów sądowych. Co do tych gmin, zastosowano wyraźnie jeszcze te ustawy, które na żadnym innym terenie nie miały mocy obowiązującej. Dzieje się to dlatego, że należy uniknąć w jednym i tym samym obwodzie sądowym stosowania różnych ustawodawstw.</u>
- <u xml:id="u-3.23" who="#SWolf">Rozdział III, obejmujący art. 13–15, zawiera przepisy przejściowe i wykonawcze, które wynikają z konieczności zmienionego stanu prawnego, nie wymaga tedy bliższych wyjaśnień.</u>
- <u xml:id="u-3.24" who="#SWolf">Jeżeli teraz weźmiemy projektowaną ustawę i rozpatrzymy się w niej ze stanowiska unifikacji, to niewątpliwie stanowi ona wielki krok w kierunku ustalenia jednolitego stanu prawnego, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ona więc uzupełnieniem wszystkich wydanych dotychczas w tym kierunku dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej. Unifikacja prawa powinna iść w parze z unifikacją społeczeństwa z przyłączonych terenów, jego ducha i uczuć ze społeczeństwem w innych częściach Państwa. Pod tym względem ludność odzyskanych terenów, a przede wszystkim ludność odzyskanej części Śląska Cieszyńskiego przyszła do Polski przyłączona nie przymusem wojny i miecza, lecz z własnej woli, uważając to przyłączenie jako spełnienie jej gorących marzeń, zatem z wielką dozą najlepszych chęci i entuzjazmu, a trzeba zaznaczyć, że znalazła tutaj otwarte ramiona i przychylne serca całego swego narodu.</u>
- <u xml:id="u-3.25" who="#SWolf">Komisja Prawnicza, rozważając ten problem unifikacji faktycznej, ze względu na dotychczas wprowadzone ustawodawstwo Rzeczypospolitej Polskiej, zwróciła równocześnie uwagę na pewne zbyt pośpiesznie wydane akty ustawodawcze, które mogłyby wywołać pewien rozdźwięk w harmonii unifikacyjnej i spowodować mniemanie, jakoby Polska czyniła różnicę w pewnych względach między ludnością obecnie przyłączoną a resztą swojej ludności. Były to przepisy po pierwsze o przewalutowaniu pieniędzy na przyłączonych terenach na walutę polską po kursie nie odpowiadającym stosunkowi wartości kupna obu walut. Krzywdzące skutki tego przewalutowania zostały już w wielu dziedzinach administracji i stosunków gospodarczych ludności przez Rząd usunięte, a ludność pokonała je prawie do reszty przez swoją wielką ofiarność i głębokie zrozumienie niedomagań gospodarczych, wywołanych takim wstrząsem, jakim było oderwanie części od jednego organizmu państwowego i gospodarczego i przyłączenia jej do drugiego.</u>
- <u xml:id="u-3.26" who="#SWolf">Drugą taką przeszkodę w zupełnej unifikacji stanowi sposób, jakim została rozciągnięta moc obowiązująca cytowanych w rozpatrywanym projekcie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego. Przyznane emerytom (wdowom i sierotom), którzy już za czasów czesko słowackiego zaboru pobierali emerytury, zaopatrzenie w wysokości tylko 75% zaopatrzenia emerytalnego przyznanego im i wypłacanego przez władze czesko słowackie jest nieuzasadnione. Czesko słowackie emerytury, przeliczając je po 16 zł za 100 kor. czes, są niższe niż emerytury polskie osób tej samej kategorii, o tej samej ilości lat służby, i przez to byliby upośledzeni ci funkcjonariusze, którzy wytrwali w warunkach ciężkich na terenach zabranych przez Czechów na posterunkach, wobec tych swoich kolegów, którzy przeszli w r. 1920 i później do służby w Polsce. Wreszcie naruszone zostały prawa nabyte, a składki, za czasów służby aktywnej do funduszu emerytalnego przez nich płacone, obliczone były na pełną emeryturę.</u>
- <u xml:id="u-3.27" who="#SWolf">Ponieważ i skutki tych postanowień przez długie lata mogą tę kategorię nowych obywateli utrzymywać w stanie żalu do Polski i niezadowolenia, dlatego Komisja Budżetowa przychodzi do Wysokiego Senatu z prośbą o zwrócenie się w drodze rezolucji do Rządu, by jak najrychlej spowodował zmianę odnośnych przepisów emerytalnych.</u>
- <u xml:id="u-3.28" who="#SWolf">Projekt ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską rozpatrzyła Komisja Prawnicza na swym posiedzeniu w dniu 23 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym na jubileuszowym posiedzeniu przez Sejm bez zmian. W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę o przyjęcie przedłożonego projektu bez zmian i o uchwalenie następującej rezolucji:</u>
- <u xml:id="u-3.29" who="#SWolf">„Senat wzywa Rząd, by jak najprędzej spowodował zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 lutego 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90, poz. 615) w' kierunku zapewnienia osobom (emerytom, wdowom i sierotom), objętym tym artykułem, przynajmniej pełnego zaopatrzenia emerytalnego, przyznanego im przed dniem 1 października 1938 r. przez władze Republiki Czesko słowackiej”.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#LeonWolf">Wysoki Senacie! Pod względem faktycznym nastąpiło przyłączenie do Rzeczypospolitej Polskiej wszystkich ziem uzyskanych w październiku i w listopadzie 1938 r. przez odebranie tych terenów przez wojska polskie a oddanie ich pod administrację władz polskich.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#LeonWolf">Ten faktyczny stan dla nadania mu cechy trwałości i bezwzględnego opanowania musiał być zatwierdzony także prawnie przez władzę ustawodawczą Państwa. Stało się to dotychczas odnośnie do stanowczej większości odzyskanych terenów przez dekrety Prezydenta R. P. z dnia 11 października 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 78, poz. 533) i z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585), a to stało się w słowach umieszczonych w tych dekretach następującej treści: „Ziemie odzyskane są nierozdzielną częścią Rzeczypospolitej Polskiej, a zarazem nastąpiło stwierdzenie, że na ziemie te rozciąga się moc obowiązującą Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#LeonWolf">Już samo takie stwierdzenie prawne pociąga za sobą te konsekwencje, że obowiązujące na tych ziemiach ustawodawstwo stosowane może być z uwzględnieniem suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej. W ślad jednak za tym stwierdzeniem szła od razu unifikacja ustawodawstwa przez rozciągnięcie mocy obowiązującej tych ustaw Państwa Polskiego na tereny odzyskane, które bez istotnego naruszenia porządku prawnego, potrzeb życiowych i interesów ludności, mogły być zastosowane także do tych odzyskanych terenów. W tym względzie wyszło 21 dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej, przez które została na te odzyskane ziemie rozszerzona moc obowiązująca przeszło 270 różnych ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#LeonWolf">Przez to jeszcze jednak nie można mówić o zakończeniu tego procesu rozszerzenia mocy ustaw na tereny odzyskane.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#LeonWolf">Po drugiej inkorporacji prawnej ziem odzyskanych, to jest po dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585) nastąpił w toku prac delimitacyjnych dalszy przydział, wprawdzie tylko niewielkich skrawków terytorialnych nie objętych dekretami z dnia 11 października i 16 listopada 1938 r., a mianowicie pewnych terytoriów pogranicznych w strefie Orawy i nad rzeką Cygielką. Ziemie na Orawie składają się z obszaru zwanego Jałowcem, bezludnego, o powierzchni 4 km2, z lasu zwanego Krywaniem, bezludnego, c powierzchni 1 km2, z obszaru zwanego Osadzką, bezludnego, o powierzchni 2 km2 i z miejscowości Sucha Góra i Głodówka, o powierzchni 35 km2, liczących około 1500 mieszkańców. Ziemie nad rzeką Cygielką stanowią obszar bezludny o powierzchni 2 km2.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#LeonWolf">Co do tych terenów, to dotychczas nie są one objęte żadną unifikacją. Nie została na nie rozciągnięta moc obowiązująca żadnych ustaw, ale nie nastąpiła też dotychczas odnośnie do nich inkorporacja prawna.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#LeonWolf">W projekcie rządowym będącej dziś przedmiotem obrad ustawy nie była ta ostatnia okoliczność uwzględniona i Sejm zmienił ustawę o tyle, że wprowadził do projektu dodatkowy artykuł i inkorporujący te ziemie oraz stwierdzający cel ujednostajnienia stanu prawnego z zastrzeżeniem odrębności wynikających z autonomii województwa śląskiego oraz zmian wprowadzonych przez przedmiotową ustawę. Zmiany projektu przyjęte przez Sejm uznała Komisja Budżetowa za uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#LeonWolf">Projekt ustawy podzielony jest na trzy rozdziały:</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#LeonWolf">Rozdział I, obejmujący art. i—6, wprowadza ujednostajnienie stanu prawnego na ziemiach odzyskanych i te ziemie odzyskane na Orawie i nad Cygielką podporządkowuje się obowiązującemu ustawodawstwu na ziemiach włączonych dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 listopada 1938 r., włączając je do województwa krakowskiego i lwowskiego, zaś cały stan prawny wprowadzony na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego, o ile nie chodzi o ustawy specjalnie się odnoszące do Śląska na podstawie jego autonomii wojewódzkiej, rozciąga się na wszystkie odzyskane ziemie. Większość bowiem dekretów wydanych mówi o stanie prawnym tylko na odzyskanych terytoriach Śląska Cieszyńskiego. Art. 5–6 traktują o zmianie terminów, przewidzianych w tych ustawach, względnie związanych z wprowadzeniem w życie tych ustaw lub poszczególnych jej przepisów z uwzględnieniem późniejszego wcielenia odnośnych terenów do całości Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#LeonWolf">Rozdział II, zatytułowany: „Dalsze zespolenie prawne ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą', wprowadza na odzyskane ziemie cały szereg dalszych przepisów prawnych, obowiązujących w Państwie Polskim. W tym względzie wobec autonomicznego stanowiska województwa śląskiego odróżnia się te ustawy, które obowiązują na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, dalej te, które dotyczą tych obszarów poza województwem śląskim i wreszcie te, które trzeba specjalnie wprowadzić na teren Śląska. Dlatego to art. 7 wylicza dalsze ustawy, których moc się rozszerza na wszystkie ziemie odzyskane. Art. 9 i 10 traktują o tych przepisach, które mają obowiązywać tylko na ziemiach odzyskanych, włączonych do województw krakowskiego i lwowskiego, a art. II rozciąga moc obowiązującą pewnych przepisów ustawy o Funduszu Drogowym na odzyskane ziemie, włączone do woj. śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#LeonWolf">Ponieważ w art. 7 rozciąga się na wszystkie odzyskane tereny moc obowiązującą ustaw o kwalifikacjach do nauczania w różnych rodzajach szkół i kursów, a kwalifikacje te oparte są na ustawodawstwie polskim, stałaby się wielka krzywda wszystkim tym nauczycielom i osobom, które obecnie w odnośnych zakładach nauczają i to z pożytkiem dla tych zakładów i całego społeczeństwa. Dlatego to art. 8 stanowi dla tych nauczycieli możność wykazania swej kwalifikacji przez kwalifikacje uzyskane na terenie państwa, do którego te tereny przed przyłączeniem do Polski należały.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#LeonWolf">W art. 12 reguluje się stan prawny w zakresie nawet tego prawa prywatnego, hipotecznego, postępowania niespornego oraz opłat w postępowaniu niespornym i hipotecznym, które jeszcze nie zostały rozszerzone na inne główne przyłączone ziemie do Rzeczypospolitej Polskiej, na tych skrawkach uzyskanych w Jaworzynie Spiskiej, Czadeckiem, Pieninach w dolinie Popradu, nad Udawą, na Orawie, i nad rzeką Cygielką, które przyłączone zostały do sąsiednich powiatów sądowych. Co do tych gmin, zastosowano wyraźnie jeszcze te ustawy, które na żadnym innym terenie nie miały mocy obowiązującej. Dzieje się to dlatego, że należy uniknąć w jednym i tym samym obwodzie sądowym stosowania różnych ustawodawstw.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#LeonWolf">Rozdział III, obejmujący art. 13–15, zawiera przepisy przejściowe i wykonawcze, które wynikają z konieczności zmienionego stanu prawnego, nie wymaga tedy bliższych wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#LeonWolf">Jeżeli teraz weźmiemy projektowaną ustawę i rozpatrzymy się w niej ze stanowiska unifikacji, to niewątpliwie stanowi ona wielki krok w kierunku ustalenia jednolitego stanu prawnego, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ona więc uzupełnieniem wszystkich wydanych dotychczas w tym kierunku dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej. Unifikacja prawa powinna iść w parze z unifikacją społeczeństwa z przyłączonych terenów, jego ducha i uczuć ze społeczeństwem w innych częściach Państwa. Pod tym względem ludność odzyskanych terenów, a przede wszystkim ludność odzyskanej części Śląska Cieszyńskiego przyszła do Polski przyłączona nie przymusem wojny i miecza, lecz z własnej woli, uważając to przyłączenie jako spełnienie jej gorących marzeń, zatem z wielką dozą najlepszych chęci i entuzjazmu, a trzeba zaznaczyć, że znalazła tutaj otwarte ramiona i przychylne serca całego swego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#LeonWolf">Komisja Prawnicza, rozważając ten problem unifikacji faktycznej, ze względu na dotychczas wprowadzone ustawodawstwo Rzeczypospolitej Polskiej, zwróciła równocześnie uwagę na pewne zbyt pośpiesznie wydane akty ustawodawcze, które mogłyby wywołać pewien rozdźwięk w harmonii unifikacyjnej i spowodować mniemanie, jakoby Polska czyniła różnicę w pewnych względach między ludnością obecnie przyłączoną a resztą swojej ludności. Były to przepisy po pierwsze o przewalutowaniu pieniędzy na przyłączonych terenach na walutę polską po kursie nie odpowiadającym stosunkowi wartości kupna obu walut. Krzywdzące skutki tego przewalutowania zostały już w wielu dziedzinach administracji i stosunków gospodarczych ludności przez Rząd usunięte, a ludność pokonała je prawie do reszty przez swoją wielką ofiarność i głębokie zrozumienie niedomagań gospodarczych, wywołanych takim wstrząsem, jakim było oderwanie części od jednego organizmu państwowego i gospodarczego i przyłączenia jej do drugiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#LeonWolf">Drugą taką przeszkodę w zupełnej unifikacji stanowi sposób, jakim została rozciągnięta moc obowiązująca cytowanych w rozpatrywanym projekcie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego. Przyznane emerytom (wdowom i sierotom), którzy już za czasów czesko słowackiego zaboru pobierali emerytury, zaopatrzenie w wysokości tylko 75% zaopatrzenia emerytalnego przyznanego im i wypłacanego przez władze czesko słowackie jest nieuzasadnione. Czesko słowackie emerytury, przeliczając je po 16 zł za 100 kor. czes, są niższe niż emerytury polskie osób tej samej kategorii, o tej samej ilości lat służby, i przez to byliby upośledzeni ci funkcjonariusze, którzy wytrwali w warunkach ciężkich na terenach zabranych przez Czechów na posterunkach, wobec tych swoich kolegów, którzy przeszli w r. 1920 i później do służby w Polsce. Wreszcie naruszone zostały prawa nabyte, a składki, za czasów służby aktywnej do funduszu emerytalnego przez nich płacone, obliczone były na pełną emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#LeonWolf">Ponieważ i skutki tych postanowień przez długie lata mogą tę kategorię nowych obywateli utrzymywać w stanie żalu do Polski i niezadowolenia, dlatego Komisja Budżetowa przychodzi do Wysokiego Senatu z prośbą o zwrócenie się w drodze rezolucji do Rządu, by jak najrychlej spowodował zmianę odnośnych przepisów emerytalnych.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#LeonWolf">Projekt ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską rozpatrzyła Komisja Prawnicza na swym posiedzeniu w dniu 23 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym na jubileuszowym posiedzeniu przez Sejm bez zmian. W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę o przyjęcie przedłożonego projektu bez zmian i o uchwalenie następującej rezolucji:</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#LeonWolf">„Senat wzywa Rząd, by jak najprędzej spowodował zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 lutego 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90, poz. 615) w' kierunku zapewnienia osobom (emerytom, wdowom i sierotom), objętym tym artykułem, przynajmniej pełnego zaopatrzenia emerytalnego, przyznanego im przed dniem 1 października 1938 r. przez władze Republiki Czesko słowackiej”.</u>
<u xml:id="u-3.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że Senat jednomyślnie projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad rezolucją. Kto z Panów Senatorów głosuje za rezolucją, przed chwilą odczytaną, zechce wstać. Stoi większość. Senat rezolucję uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45). Sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy generalnemu.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że Senat jednomyślnie projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania nad rezolucją. Kto z Panów Senatorów głosuje za rezolucją, przed chwilą odczytaną, zechce wstać. Stoi większość. Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45). Sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy generalnemu.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Przystępujemy do obrad nad preliminarzem budżetowym Państwa na rok następny w czasie, który na terenie międzynarodowym, zwłaszcza w Europie jest co najmniej okresem osobliwym, dla życia państw okresem niesłychanie ważnym, bo wymagającym od nich ciągłej czujności, a zarazem pełnej gotowości.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#SSkoczylas">Rok 1938 i już początek 1939 roku to lata niepokoju. Bo chociaż poza wygasającą wojną domową w Hiszpanii na kontynencie europejskim mamy pokój, to przecież co chwila wybuchają jakieś na wielką skalę zakrojone nieporozumienia i groźby konfliktu. Państwa pośpiesznie zbroją się dla zagwarantowania pokoju. Potrzeby wojenno-gospodarcze zużywają bardzo wiele pracy, konsumują olbrzymie kapitały, spychając inne potrzeby życiowe i kulturalne narodów na dalszy plan, produkcja wzmaga się i wzmacnia życie gospodarcze, powiększa zatrudnienie, zmniejszając bezrobocie.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#SSkoczylas">A przecież koniunktura gospodarcza nie chce się dźwigać albo dźwiga się bardzo powoli i nie we wszystkich państwach, a i w tych, gdzie się dźwiga — nie we wszystkich dziedzinach.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#SSkoczylas">Wskaźniki gospodarcze drgają nerwowo i chwiejnie, jak przyrządy elektryczne, skacząc w górę, to znowu opadając w dół. Kapitał prywatny ociąga się przed zaangażowaniem go do długoterminowych kredytów, idzie raczej na krótkoterminowe transakcje. Bariery celne i dewizowe, ograniczające wymiany handlowe, utrzymują się nadal w pełnej sile.</u>
- <u xml:id="u-5.4" who="#SSkoczylas">Waluta na rynku międzynarodowym nie ustabilizowała się i nic tej stabilizacji nie zapowiada, chociaż wszyscy przyznają, że do tej międzynarodowej stabilizacji kiedyś wreszcie przyjść musi.</u>
- <u xml:id="u-5.5" who="#SSkoczylas">Zapasy złota, które się właściwie w trzech państwach, w tym głównie w Stanach Zjednoczonych, nagromadziły, wrosły niesłychanie i wynoszą dziś blisko 15 miliardów dolarów, zatem dwukrotnie więcej aniżeli cały w obiegu będący pieniądz. Okazało się jednakże, że zapas złota to nie wszystko w gospodarstwie, bo mimo tego bogactwa w złocie i mimo czynionych wielkich wysiłków koniunktura Ameryki nie może osiągnąć tego stopnia, ażeby pokryć znaczny już i stale rosnący deficyt budżetowy.</u>
- <u xml:id="u-5.6" who="#SSkoczylas">Państwa nastawione wysoko na przemysł rozpoczęły już zaciętą walkę o eksport swoich produktów. Hasło: „eksportować lub zginąć” słyszy się w Niemczech, słyszy się w Anglii. Walkę tę podjęto nie tylko dlatego, ażeby pokryć dewizami obcymi swój własny import, ale również dlatego, ażeby dać konieczne zatrudnienie w kraju i nie dopuścić do uciążliwego bezrobocia. Jedno państwo stara się uprzedzić drugie w gonitwie zbrojeniowej i gospodarczej, a wszyscy pragną i wyczekują jednego, to jest trwałego politycznego uspokojenia. Niestety, to nie nadchodzi, bo polityczny teren międzynarodowy jest obecnie bardzo ruchliwy i ważny, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Obecnie no. mamy okres kolonialny, który prawdopodobnie będzie dłuższy, bo problem kolonialny jest bardzo ważny. ale i bardzo trudny.</u>
- <u xml:id="u-5.7" who="#SSkoczylas">Jakże w tym całym światowym mchu gospodarczym występuje Polska, ta niedawno odrodzona. Polska budująca i urządzająca się Polska, która ma nadrobić braki przeszłości, bo i te odziedziczone po zaborcach i zniszczenia spowodowane wojną światową, jak również i późniejsze, narosłe w czasie kryzysu gospodarczego, a zarazem nie mogąc zostać w tyle, ma do wykonania i rzeczy nowe.</u>
- <u xml:id="u-5.8" who="#SSkoczylas">Zmusza ją do tego i ten olbrzymi postęp innych państw, zmusza ją do tego postęp techniki i z tym związane odnowienie wszelkich urządzeń. a przede wszystkim obrona własnego kraju. W tym olbrzymim zasięgu prac zdarzyć się może i zdarza się rzeczywiście często dysproporcja, że Polska wykonuje rzeczy najnowsze, rzeczy szczytowe i w tej działalności kroczy nawet na czele innych państw, jak w lotnictwie, a z drugiej strony niedostatecznie wykonywa rzeczy prymitywne, podstawowe, jak drogi wodne czy bite, jak szkoły.</u>
- <u xml:id="u-5.9" who="#SSkoczylas">Tu krytyka Rządu, zwłaszcza przez Izby ustawodawcze, jest słuszna i powinna być, ale krytyka najściślej rzeczowa, krytyka zdrowa, pomocna, nie wyrywkowa, ale oparta o całokształt danego resortu czy problemu i rozumiejąca, że ten olbrzymi zasięg prac bezwzględnie wymaga dłuższego czasu i daleko większego kapitału, bo dotąd i jednego i drugiego Polsce brakowało.</u>
- <u xml:id="u-5.10" who="#SSkoczylas">Polska wysuwa słusznie na czoło swoich zadań obronę kraju. Bo Polska wciśnięta między dwa wielkie mocarstwa ma te długie granice otwarte, a nie ma ani linii Maginot'a ani linii Siegfrieda. Polska ma tylko linie polskiego żołnierza. Armia polska broni tych granic — ta dzielna armia, ceniona przez obcych, a umiłowana przez własny cały naród.</u>
- <u xml:id="u-5.11" who="#SSkoczylas">Dla wyposażenia swej armii naród polski da zawsze wszystko, czego Rząd zażąda, a i sam w potrzebie stanie za nią cały i zjednoczony. Ale armia ma nie tylko znaczenie w czasie wojny, ale i dzisiaj w czasie pokoju spełnia szczytne swoje zadanie, jako regulujący czynnik w momentach wątpliwych spraw międzynarodowych.</u>
- <u xml:id="u-5.12" who="#SSkoczylas">Oby również nie tylko w chwilach niebezpieczeństwa, ale na codzień naród polski cały był zjednoczony. Jakże wielki potencjał mocarstwowy przedstawiałaby wówczas Polska wśród innych państw europejskich. Ileż wielkich wzmocnień, którymi nas inne państwa wyprzedziły, zrównoważylibyśmy tym zwarciem narodu. Pod tym względem należy każdy wysiłek zrobić, nawet największy.</u>
- <u xml:id="u-5.13" who="#SSkoczylas">Nie mniejszy wreszcie czynnik siły narodu przedstawia sprawa gospodarcza kraju, o której właściwie należy mówić.</u>
- <u xml:id="u-5.14" who="#SSkoczylas">Jakkolwiek kraj zniszczony został wojnami i kilkuletnim kryzysem gospodarczym, jakkolwiek pomocy z zewnątrz kraj nie otrzymał i na własne siły został zdany, to trzeba z otuchą stwierdzić, że Polska gospodarcza dźwiga się powoli, że będąc związana ze światowym życiem gospodarczym potrafiła w dużym stopniu zabezpieczyć się jednak przed jego ujemnymi wpływami, że Rząd nasz w tym względzie już wiele uczynił i dalej w tym kierunku idzie.</u>
- <u xml:id="u-5.15" who="#SSkoczylas">Ażeby osądzić dzisiejszy stan gospodarczy kraju, trzeba wrócić do jego bezpośredniej przeszłości, tj. do ostatniej dobrej stosunkowo koniunktury z r. 1929 i od niej śledzić jej przebieg w następnych latach, by na tej podstawie ustosunkować się do obecnej sytuacji gospodarczej kraju, do obecnego preliminarza budżetowego na następny rok.</u>
- <u xml:id="u-5.16" who="#SSkoczylas">Tę orientację ułatwi nam ten wykres...</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StanisławSkoczylas">Wysoki Senacie! Przystępujemy do obrad nad preliminarzem budżetowym Państwa na rok następny w czasie, który na terenie międzynarodowym, zwłaszcza w Europie jest co najmniej okresem osobliwym, dla życia państw okresem niesłychanie ważnym, bo wymagającym od nich ciągłej czujności, a zarazem pełnej gotowości.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#StanisławSkoczylas">Rok 1938 i już początek 1939 roku to lata niepokoju. Bo chociaż poza wygasającą wojną domową w Hiszpanii na kontynencie europejskim mamy pokój, to przecież co chwila wybuchają jakieś na wielką skalę zakrojone nieporozumienia i groźby konfliktu. Państwa pośpiesznie zbroją się dla zagwarantowania pokoju. Potrzeby wojenno-gospodarcze zużywają bardzo wiele pracy, konsumują olbrzymie kapitały, spychając inne potrzeby życiowe i kulturalne narodów na dalszy plan, produkcja wzmaga się i wzmacnia życie gospodarcze, powiększa zatrudnienie, zmniejszając bezrobocie.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#StanisławSkoczylas">A przecież koniunktura gospodarcza nie chce się dźwigać albo dźwiga się bardzo powoli i nie we wszystkich państwach, a i w tych, gdzie się dźwiga — nie we wszystkich dziedzinach.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#StanisławSkoczylas">Wskaźniki gospodarcze drgają nerwowo i chwiejnie, jak przyrządy elektryczne, skacząc w górę, to znowu opadając w dół. Kapitał prywatny ociąga się przed zaangażowaniem go do długoterminowych kredytów, idzie raczej na krótkoterminowe transakcje. Bariery celne i dewizowe, ograniczające wymiany handlowe, utrzymują się nadal w pełnej sile.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#StanisławSkoczylas">Waluta na rynku międzynarodowym nie ustabilizowała się i nic tej stabilizacji nie zapowiada, chociaż wszyscy przyznają, że do tej międzynarodowej stabilizacji kiedyś wreszcie przyjść musi.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#StanisławSkoczylas">Zapasy złota, które się właściwie w trzech państwach, w tym głównie w Stanach Zjednoczonych, nagromadziły, wrosły niesłychanie i wynoszą dziś blisko 15 miliardów dolarów, zatem dwukrotnie więcej aniżeli cały w obiegu będący pieniądz. Okazało się jednakże, że zapas złota to nie wszystko w gospodarstwie, bo mimo tego bogactwa w złocie i mimo czynionych wielkich wysiłków koniunktura Ameryki nie może osiągnąć tego stopnia, ażeby pokryć znaczny już i stale rosnący deficyt budżetowy.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#StanisławSkoczylas">Państwa nastawione wysoko na przemysł rozpoczęły już zaciętą walkę o eksport swoich produktów. Hasło: „eksportować lub zginąć” słyszy się w Niemczech, słyszy się w Anglii. Walkę tę podjęto nie tylko dlatego, ażeby pokryć dewizami obcymi swój własny import, ale również dlatego, ażeby dać konieczne zatrudnienie w kraju i nie dopuścić do uciążliwego bezrobocia. Jedno państwo stara się uprzedzić drugie w gonitwie zbrojeniowej i gospodarczej, a wszyscy pragną i wyczekują jednego, to jest trwałego politycznego uspokojenia. Niestety, to nie nadchodzi, bo polityczny teren międzynarodowy jest obecnie bardzo ruchliwy i ważny, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Obecnie no. mamy okres kolonialny, który prawdopodobnie będzie dłuższy, bo problem kolonialny jest bardzo ważny. ale i bardzo trudny.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#StanisławSkoczylas">Jakże w tym całym światowym mchu gospodarczym występuje Polska, ta niedawno odrodzona. Polska budująca i urządzająca się Polska, która ma nadrobić braki przeszłości, bo i te odziedziczone po zaborcach i zniszczenia spowodowane wojną światową, jak również i późniejsze, narosłe w czasie kryzysu gospodarczego, a zarazem nie mogąc zostać w tyle, ma do wykonania i rzeczy nowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#StanisławSkoczylas">Zmusza ją do tego i ten olbrzymi postęp innych państw, zmusza ją do tego postęp techniki i z tym związane odnowienie wszelkich urządzeń. a przede wszystkim obrona własnego kraju. W tym olbrzymim zasięgu prac zdarzyć się może i zdarza się rzeczywiście często dysproporcja, że Polska wykonuje rzeczy najnowsze, rzeczy szczytowe i w tej działalności kroczy nawet na czele innych państw, jak w lotnictwie, a z drugiej strony niedostatecznie wykonywa rzeczy prymitywne, podstawowe, jak drogi wodne czy bite, jak szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#StanisławSkoczylas">Tu krytyka Rządu, zwłaszcza przez Izby ustawodawcze, jest słuszna i powinna być, ale krytyka najściślej rzeczowa, krytyka zdrowa, pomocna, nie wyrywkowa, ale oparta o całokształt danego resortu czy problemu i rozumiejąca, że ten olbrzymi zasięg prac bezwzględnie wymaga dłuższego czasu i daleko większego kapitału, bo dotąd i jednego i drugiego Polsce brakowało.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#StanisławSkoczylas">Polska wysuwa słusznie na czoło swoich zadań obronę kraju. Bo Polska wciśnięta między dwa wielkie mocarstwa ma te długie granice otwarte, a nie ma ani linii Maginot'a ani linii Siegfrieda. Polska ma tylko linie polskiego żołnierza. Armia polska broni tych granic — ta dzielna armia, ceniona przez obcych, a umiłowana przez własny cały naród.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#StanisławSkoczylas">Dla wyposażenia swej armii naród polski da zawsze wszystko, czego Rząd zażąda, a i sam w potrzebie stanie za nią cały i zjednoczony. Ale armia ma nie tylko znaczenie w czasie wojny, ale i dzisiaj w czasie pokoju spełnia szczytne swoje zadanie, jako regulujący czynnik w momentach wątpliwych spraw międzynarodowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#StanisławSkoczylas">Oby również nie tylko w chwilach niebezpieczeństwa, ale na codzień naród polski cały był zjednoczony. Jakże wielki potencjał mocarstwowy przedstawiałaby wówczas Polska wśród innych państw europejskich. Ileż wielkich wzmocnień, którymi nas inne państwa wyprzedziły, zrównoważylibyśmy tym zwarciem narodu. Pod tym względem należy każdy wysiłek zrobić, nawet największy.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#StanisławSkoczylas">Nie mniejszy wreszcie czynnik siły narodu przedstawia sprawa gospodarcza kraju, o której właściwie należy mówić.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#StanisławSkoczylas">Jakkolwiek kraj zniszczony został wojnami i kilkuletnim kryzysem gospodarczym, jakkolwiek pomocy z zewnątrz kraj nie otrzymał i na własne siły został zdany, to trzeba z otuchą stwierdzić, że Polska gospodarcza dźwiga się powoli, że będąc związana ze światowym życiem gospodarczym potrafiła w dużym stopniu zabezpieczyć się jednak przed jego ujemnymi wpływami, że Rząd nasz w tym względzie już wiele uczynił i dalej w tym kierunku idzie.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#StanisławSkoczylas">Ażeby osądzić dzisiejszy stan gospodarczy kraju, trzeba wrócić do jego bezpośredniej przeszłości, tj. do ostatniej dobrej stosunkowo koniunktury z r. 1929 i od niej śledzić jej przebieg w następnych latach, by na tej podstawie ustosunkować się do obecnej sytuacji gospodarczej kraju, do obecnego preliminarza budżetowego na następny rok.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#StanisławSkoczylas">Tę orientację ułatwi nam ten wykres...</u>
<u xml:id="u-5.17" who="#komentarz">(Pokazuje wykres)</u>
- <u xml:id="u-5.18" who="#SSkoczylas">...określający liniami część gospodarczą, a to przemysłową i rolniczą, tudzież budżet w dochodach i wydatkach w odpowiednich latach do dzisiaj.</u>
- <u xml:id="u-5.19" who="#SSkoczylas">Lata od r. 1929 do 1934, a nawet 1935 r. a więc 6 lat, stanowią okres kryzysu. Gospodarstwo nasze czy to przemysł, czy rolnictwo spada w swej rentowności, przy czym rolnictwo, gorzej aniżeli przemysł zorganizowane, spada znacznie poniżej opłacalności. Wprawdzie, jak widać z wykresu gospodarczego, zaczyna się dźwigać już po r. 1933, ale jest to polepszenie bardzo słabe, a w r. 1935 częściowo nawet zapada z powrotem, by dopiero w r. 1936 wynurzyć się ku więcej stałemu i ważniejszemu podnoszeniu się. To jest moment, o którym p. Wicepremier w swoim obszernym expose przy otwarciu obecnej sesji parlamentarnej powiedział, że wówczas wynurzył się ten masyw gospodarczy, dźwigając się ku lepszej koniunkturze. To jest ten moment, w którym odważnie przystąpiono do gospodarczej ofensywy już choćby między innymi i 4-letnim planem gospodarczym. Tu tkwi ta zasługa dalszego podniesienia i przedłużenia czy utrwalania dźwigającej się koniunktury. To jest ta duża zasługa osiągnięcia rezultatów dzisiejszych.</u>
- <u xml:id="u-5.20" who="#SSkoczylas">Ale ten masyw nie jest jednolity, ten masyw to jest jakby konglomerat, złożony z wielkiej ilości różnorodnych dziedzin pracy wytwórczej, które jak bryły zlepione są miazgą, ale jeszcze nie skrzepią. Relatywny ruch tych brył w górę odbywa się w różnym stopniu i czasie i doznaje fałdowań, które będą nieszkodliwe, o ile są drobne, a groźnymi mogą się stać, gdy obejmą wielkie pola, bo wówczas masyw ten może trzasnąć i część obsuwająca się w dół, oddzielona od reszty, nie weźmie już udziału w dźwiganiu się zmniejszonego masywu, albo jeżeli ta miazga dostatecznie skrzepła i masyw zrósł się mocno, to wówczas te pola pofałdowane i dążące w dół mogą ten masyw cały w dół pociągnąć za sobą.</u>
- <u xml:id="u-5.21" who="#SSkoczylas">To jest obraz możliwości naszego rolnictwa, które od roku 1938 wskutek wielkich urodzajów w kraju, a zarazem w krajach zamorskich, odchyla się w tym samym wykresie w dół, działając negatywnie na dźwiganie się ogólnej koniunktury w kraju. Tu spada w dół ten masyw wytwórcy żywności, tu spada w dół wielki konsument artykułów przemysłowych. Wprawdzie ten spadek jest nieco stępiony przez również wzrastającą wytwórczość hodowlaną i różne zabiegi i środki zaradcze Rządu, jednak zachodzi obawa, aby przemożny wpływ nieopłacalności zboża nie oddziałał ujemnie na koniunkturę roku 1939, który już i z tego względu zapowiada się trudniej.</u>
- <u xml:id="u-5.22" who="#SSkoczylas">Wyczerpujące sprawozdanie p. referenta na Komisji Budżetowej i rzeczowa i długa dyskusja nad budżetem rolnictwa na r. 1939/40 wykazały to niebezpieczeństwo, wołając o pomoc. Jakkolwiek bowiem rok 1938, w którym to właśnie odchylenie w dół rolnictwa i spadek cen nastąpił, Polska przebyła na ogół dość obronnie w przeciwieństwie do innych państw w świecie, jakkolwiek ten wskaźnik gospodarczy się obniżył, jednakże ogólny wskaźnik gospodarczy przecież utrzymał się we wzroście wprawdzie mniejszym aniżeli w r. 1937, ale jednak pozytywnie i jakkolwiek to się stało na przełomie r. 1938/39, a więc w grudniu ubiegłego roku, jakkolwiek wskaźnik gospodarczy się nieco wzmocnił, bo i obrót zbożem na rynku wewnętrznym kraju się wzmógł i wywóz zboża w tymże grudniu nawet o 100° o przeszło przewyższył wywóz z listopada, bo osiągnął 104.000 ton wobec 48.000 ton w listopadzie — to jednak musimy stwierdzić, że dla tego rolnictwa pomoc jest konieczna. Pomoc ta nie może skończyć się na doraźnym zabiegu, ale musi być w dłuższej fali oparta na podstawowym, na czas przygotowanym programie, którego dobre wykonanie w przyszłości może dźwignąć rolnictwo zbożowe do jak największej opłacalności i uchronić je od ponownego załamania się. Naturalnie, że przy ratowaniu tego rolnictwa nie można go spośród całego życia gospodarczego wyeliminować i jako odrębnie wydzielony człon w doborze środków osobno, bez oglądania się na całość życia gospodarczego kraju uzdrawiać.</u>
- <u xml:id="u-5.23" who="#SSkoczylas">Przechodząc do drugiej podstawowej wytwórczości naszego gospodarstwa, to jest do przemysłu i handlu, oznaczonej na wykresie linią czerwoną, widzimy, że właściwie ta wytwórczość po załamaniu kryzysowym wznosić się zaczęła po roku 1938 i dotąd ten wzrost się utrzymuje Niewątpliwie wytwórczość fabryczno przemysłowa, zasilona 4-letnim planem inwestycyjnym, od r. 1936 okoliczności tej obok innych w dużym stopniu wzrost swój zawdzięcza ciągnie ogólny wskaźnik gospodarczy wzwyż. Wprawdzie po swej chwilowej kulminacji w r. 1937wskaźnik artykułów przemysłowych z końcem r. 1938 nieco obniżył się, ale mimo to ogólny obrót artykułów przemysłowych w r. 1938wykazuje dalszy wzrost, choć nieco słabszy od roku poprzedniego. Można powiedzieć, że przeżyliśmy rok 1938, jak już wspomniałem, w przeciwieństwie do państw innych wcale obronnie.</u>
- <u xml:id="u-5.24" who="#SSkoczylas">Dyskusja nad budżetem przemysłu i handlu na Komisji Budżetowej potoczyła się głównie około bardzo aktualnego i ważnego tematu, mianowicie około drobnego i średniego przemysłu i tylko luźne zapytania i uwagi dotyczyły innych dziedzin pracy tego resortu. Było to konsekwencją tego, że p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw wygłosić swe expose zwyczajem uniwersyteckim. Uniwersyteckie wykłady przeważnie podają szerzej w danym roku jakąś część, odsyłając słuchaczy co do reszty materiału do wydanego podręcznika. Otóż p. Minister Przemysłu i Handlu wygłosił swój bardzo interesujący wykład właśnie o tym średnim i drobnym przemyśle i w tym kierunku zasugerował dyskusję, która potoczyła się bardzo żywo. Problem drobnego i średniego przemysłu oraz problem rzemiosła są dla życia gospodarczego w Polsce niesłychanie ważne przez swoja wielkość wskutek ilości jednostek, przez swoją elastyczność i odporność, zwłaszcza w zmianach i załamaniach gospodarczych, czego dowodem była Francja w czasie kryzysu. I jeszcze jest ważny dlatego, że przez ten drobny i średni przemysł i rzemiosło można prędzej przemysł w ogólności unarodowić.</u>
- <u xml:id="u-5.25" who="#SSkoczylas">Przypatrzmy się teraz na tym wykresie naszemu budżetowi, który nas dzisiaj obchodzi. Otóż w r. 1929/30 zachodzi ta kulminacja budżetowa, wynosząca 2.993 miln. zł, czyli blisko 3 miliardy zł. Następnie lecą obydwie linie — i dochodowa i wydatkowa, dochodowa daleko mocniej, aż do r. 1933, gdzie osiąga swoje dno kryzysowe, bo już wynos wówczas tylko 1.915 [wykres] miln, czyli zmniejszyła się od tej kulminacji o cały miliard złotych. Od tego czasu ta linia zaczyna wzrastać i dzięki temu zastrzykowi idzie naprzód. Opuszczam tu w dochodach kwotę 175 milionów z pożyczki narodowej, zaznaczam tylko jej obecność. Następuje wzrost dochodów, lecz powolny, bo np. w następnym roku 1934 podnosi się wprawdzie, ale tylko o 3 miliony; jednak to jest początek. W 1935 r. dochód podnosi się dalej, ale tylko o 1 milion, żeby wreszcie skoczyć w r. 1936'37 na kwotę 2.216.000.000 zł. Wprawdzie utrzymuje się na tym poziomie do 1937 r., jednakże później się nieco odchyla w dół, następnie się nieco wznosi. Jeżeli temu wzrostowi się przypatrzyć, to widzimy, że pierwszy skok w dochodach wynosił 298 milionów, drugi skok wyniósł wobec poprzedniego roku 215 milionów, trzeci skok w r. 1937/38 jest już tylko o 43 miliony i tę wysokość preliminarz budżetowy dalej podaje, bo podaje tylko 51 milionów wzrostu dochodów. Czego są obrazem te dwa skoki w 1936/37 i 1937/38? To są skoki przez inwestycje wielkie, wtedy czteroletnim planem zaczęte, a spadek tego skoku należy przypisać zmniejszeniu pracy inwestycyjnej, oraz temu, że nie wszystkie inwestycje były produkcyjne, lecz były i konsumcyjne, albo takie, które później będą dawały dochód i wskutek tego wzrost na r. 1937/38 zmalał i wynosił tylko 43 miliony zł. I dlatego ostrożność jest zachowana w dochodach, preliminowanych obecnie, i również p. Minister Skarbu nie więcej jak tylko te 51 milionów uwzględnia jako przyrost dochodów. Widzimy, że ten wzrost jest oparty tylko na pobudzeniu życia gospodarczego przez inwestycje produkcyjne, które większy dzisiaj dają dochód.</u>
- <u xml:id="u-5.26" who="#SSkoczylas">Jeżeli teraz przypatrzymy się, jak idzie nasza linia wydatków, to ona idzie inaczej. Widzimy, że ona jest daleko wyższa, nie spada, jak dochody, trzyma się wyżej. Chociaż była kompresja w latach kryzysu duża, jednak nie mogła być tak wielka, żeby zdusić życie gospodarcze, ażeby wszystkie kółka zegara stanęły. I dlatego też są niedobory i ta wyższa żółta linia wydatków wykazuje niedobory. Te niedobory w kulminacji swojej wynoszą 372 miliony zł w roku 1933/34 zmniejszając się, ażeby właśnie tuż po tym wzroście w r. 1936/37 przeciąć linię dochodów, ażeby pozwolić się przez dochody niejako nawet nakryć i o 4 miliony zł przynieść nadwyżki. Tu jest ten moment wydatków, ten tak ważny moment zrównoważenia budżetowego. W tym punkcie w przecięciu tych 2 linii jest ten wielki sukces budżetowania, który niewątpliwie w całej pełni zapisać można na konto p. Ministra Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-5.27" who="#SSkoczylas">Ten wzrost wydatków idzie dalej, jednakże, jak widzimy, w r. 1937 jest on niższy, to znaczy wydatki mniejsze o 20 milionów zł, ale już w 1938 r. jest tylko symboliczna nadwyżka dochodów, ponieważ p. Minister Skarbu, widząc, że są braki w gospodarstwie krajowym, nie robi rezerw kasowych z nadwyżek dochodowych, tylko je przelewa do budżetu wydatkowego. I dlatego nadwyżka ta wynosi 36.500 zł w preliminarzu budżetowym na rok następny.</u>
- <u xml:id="u-5.28" who="#SSkoczylas">Widzimy jednak, że ten budżet nasz jest przecież mały, bo słyszymy olbrzymie żądania i wołania o kredyty. Widzimy to wszyscy, że jest wołanie — musimy wniosek z tego wyciągnąć, że budżet, stojący na dzisiejszej wysokości — 2.523.000.000 zł. a podniesiony o 2.700.000 zł przez Sejm na 2.525.847.000 zł. jest za mały dla naszego kraju, ażeby te głodowe potrzeby zaspokoić i wzmocnić życie gospodarcze tak, żeby można uzyskać co najmniej 300.000.000 zł więcej i dojść bodaj do takiego normalnego stanu, żeby tych głodowych budżetów nie było. Jednakże te wołania nie mogą być zaspokojone z uwagi na to, że przecież trzeba zachować zdobytą równowagę, która tyle pracy i wysiłków kosztowała. Żeby ta równowaga nie została zburzona, budżet musi być regulowany według dochodów, a dochody płyną głównie z danin, z podatków bezpośrednich i pośrednich i z monopoli. Razem te dwa źródła dochodów wynoszą 83% całego dochodu Państwa, z pozostałych 17% — 13% przypada na inne dochody skarbowe, a zaledwie mizerną cyfrę 4% dają przedsiębiorstwa państwowe.</u>
- <u xml:id="u-5.29" who="#SSkoczylas">Otóż te wołania są słuszne, jednakże uwzględnieniu ich staje na przeszkodzie sztywność budżetu. Jeżeli nie można dać więcej, żeby równowagi budżetowej nie zachwiać, to by można przesunąć pozycje w wydatkowym budżecie. Sztywny budżet wynosi 820, których nie można ruszyć, bo to są wydatki osobowe, emerytalne, długi itp. sztywne cyfry. Więc zostaje 1835 elastycznych, nad których przesunięciem można by się zastanawiać, jednakże nie da się tu nic zrobić, ponieważ są one tak celowo w samym budżecie ulokowane, że każdy musi powiedzieć, że są to rzeczy najpilniejsze; czyli nie ma zupełnie możności przesuwania tych pozycyj i zaspokojenia innych potrzeb.</u>
- <u xml:id="u-5.30" who="#SSkoczylas">A wołania te były wielkie. Słyszeliśmy je w dyskusji nad wszystkimi budżetami w senackiej Komisji Budżetowej, a zwłaszcza podczas dyskusji nad budżetem oświaty, kiedy słyszeliśmy, że 400.000 dzieci nie uczęszcza do szkoły, że kilka tysięcy nauczycieli jest bezrobotnych, a pomimo to nie odbywa się nauka tylko z braku etatów i z braku szkół. Słyszeliśmy, że personel nauczycielski w średnich szkołach jest niesłychanie przeciążony, że jest go niedostateczna ilość również z powodu braku etatów. Albo dochodzą nas wiadomości trudne do powtórzenia z własnej chęci, ale skoro ukazują się w prasie niemieckiej i zagranicznej, należy je przytoczyć, mianowicie że Polska posiada 5.000.00 analfabetów dorosłych, że co siódmy obywatel jest analfabetą. To są rzeczy bardzo ciemne w naszym życiu. Te rzeczy nie tylko robią krzywdę ludności, ale szkodzą niesłychanie Państwu i są po prostu nie do zniesienia. Podczas dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty wiele uwagi poświęcono także życiu szkolnictwa wyższego, brakom pomocy naukowych, brakom możliwości popierania nauki i tym wszystkim brakom, które wskutek finansowego niedoboru, niedopłynięcia funduszów istnieć muszą. Ale poświęcono tam również w dyskusji wiele uwagi zagadnieniom młodzieżowym. Z przerażeniem komisja słuchała wywodów, że na niektórych uczelniach wyższych, a zwłaszcza we Lwowie, doszło do zajść, które uzewnętrzniły się w sposób po prostu straszny, już za mało powiedzieć nie licujący z godnością akademicką, ale tę godność hańbiący, w sposób taki, który powinien całym społeczeństwem polskim wstrząsnąć. Takich rzeczy nie może być u nas w kraju. Prawda, że ktoś może zapytać, dlaczego władza nie wkracza? Władza ceni autonomię uniwersytecką i nie chce zbyt często wkraczać. Zresztą nawet wkroczenie jej bywa zabiegiem doraźnym, jednorazowym. Trzeba znaleźć drogę do młodzieży, którą należy uświadomić, że takie rzeczy nie mogą się zdarzać wśród młodzieży polskiej.</u>
- <u xml:id="u-5.31" who="#SSkoczylas">Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Komunikacji przyniosła nam niewiele pocieszających momentów, albowiem jakkolwiek wiemy, że sprawność i punktualność naszych kolei stała się już nawet sławną, to jednak nie podnoszono tego dodatniego momentu choćby z tego powodu, że w grudniu przed świętami nastąpił wielki zator. Więc nie podkreślono punktualności, na co nasze koleje państwowe zasługują, natomiast podkreślono braki w taborze, w parowozach i w wagonach oraz przysłowiowo zły stan dróg bitych i wodnych. Podniesiono między innymi wołanie o regulację Wisły, która nieuregulowana hamuje rozwój wszelkiego śródlądowego handlu wodnego.</u>
- <u xml:id="u-5.32" who="#SSkoczylas">A jednak w tym dużym budżecie, bo blisko miliarda dochodzącym, jakim rozporządza przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, może przez niewielką zmianę hierarchii robót albo stopnia ich wykonania można by przyjść z pomocą, jeżeli dochody Państwa nie pozwalają na dopłacanie, a nawet jeżeli przedsiębiorstwo to ma czynić wpłatę do Skarbu Państwa. Ale przedsiębiorstwo to czyni — jak czytamy w preliminarzu — wpłatę już nikłą, tylko 12 milionów zł. Cóż to za odsetek od prawie miliarda złotych.</u>
- <u xml:id="u-5.33" who="#SSkoczylas">Prawdą jest, że dzisiaj w innych państwach, np. w Niemczech, kredyty są dawane kolejnictwu dla inwestycyj, bo ono nie jest w stanie ze swoich eksploatacyjnych środków tego pokryć. W każdym razie spodziewać się należy, że wreszcie będzie rewizja własna, nie żeby ktoś chodził rewidować, ale własna rewizja, żeby powiedziała czynnikom tym. że jeżeli o drogi chodzi, to musi naprzód iść konserwacja przed każdą nową budową, musi być utrzymany stan dotychczasowy, a dopiero potem może następować polepszenie, nie można zaniedbać ogólnego stanu dróg, a tylko w niektórych miejscach dać drogi wspaniałe, luksusowe. Konserwacja dróg musi być zachowana — to jest pierwszy obowiązek czynności gospodarki kolejowej. Przypuszczać należy, że wreszcie i tu program inwestycyjny przyjdzie z pomocą i może w przyszłym roku tego braku już widzieć nie będziemy.</u>
- <u xml:id="u-5.34" who="#SSkoczylas">Z dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu muszę wspomnieć o ważnej sprawie, którą podniesiono, mianowicie o pomocy dla urzędników państwowych. Nie mogę tego pominąć w tym pokłosiu, aż senacka Komisja Budżetowa, jakkolwiek docenia wielkie potrzeby stanu urzędniczego, zwłaszcza w niższych stanowiskach, jednakże ponieważ wnioski te szły przed załatwieniem ustawy o uposażeniach, a opiewały na kwotę łączną 100 milionów złotych, komisja wobec nierealności tej kwoty, która by zburzyła osiągniętą równowagę, nie mogła pozytywnie na razie do tego wniosku się odnieść.</u>
- <u xml:id="u-5.35" who="#SSkoczylas">Ale muszę zaznaczyć, że Komisja Budżetowa do wszystkich zagadnień ważniejszych odnosiła się z dobrą wolą, prawdziwie źródłowo, nie szczędząc wysiłku przez parotygodniowy okres debat budżetowych. Duży nakład pracy pp. senatorów referentów i poważna współpraca pp. senatorów, którzy zabierali głos w dyskusji, utrzymując przytem należny senackiej debacie poziom obrad, trzeba powiedzieć, że jest dobrą zapowiedzią dla przyszłych pruć, jakie tę kadencję, rozpoczętą obecnie tym budżetem, czekają. Przytem muszę zaznaczyć, że ten dodatni przebieg obrad komisji niewątpliwie w równej mierze zawdzięczać należy szczerej i wydatnej kolaboracji wszystkich pp. Ministrów i przedstawicieli Rządu, którzy z całą szczerością i chęcią dawali wyjaśnienia i po prostu współpracowali z nami.</u>
- <u xml:id="u-5.36" who="#SSkoczylas">Osobno muszę zwrócić się w stronę p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z podzięką dla tejże Izby, której szczegółowa i wnikliwa krytyka działalności całej administracji Państwa, ujęta w jej obszernych uwagach w rozdanym nam zeszycie, pomagała pp. referentom docierać od razu z miejsca do sedna sprawy. A rezultat tych obrad dzięki sprawnej pomocy Biura Senatu mają Panowie przed sobą w drukowanych sprawozdaniach komisji.</u>
- <u xml:id="u-5.37" who="#SSkoczylas">Zmiany Sejmu, wprowadzone do budżetu, dotyczyły podwyższenia dochodów o 2.710.000 zł i wydatków o 2.705.000 zł, czyli została mniej więcej ta sama nadwyżka, to znaczy zamiast 32.000 zł — 36.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-5.38" who="#SSkoczylas">W Senacie jednakże nastąpiły pewne zmiany. Obok przesunięć, które na wysokość kwoty preliminowanej zupełnie nie wpływały, jak zmniejszenie wpływów z energii elektrycznej, a dalej podwyższenie podatku od uboju względnie grzywien i kar, jednakże była poprawka, która wpływa na zmianę cyfr globalnych preliminarza jak i ustawy skarbowej. Mianowicie wniesiono tam w części 13 — Ministerstwo Oświaty — w ustępie „Nauka” dla Biblioteki Narodowej pewną sumę na powiększenie i uzupełnienie jej zbiorów i to tak w dochodach jak i w wydatkach. Tak że globalna cyfra preliminarza w wydatkach wynosi dzisiaj 2.525.908.560 zł, a w dochodach 2.525.945.145 zł.</u>
- <u xml:id="u-5.39" who="#SSkoczylas">W art. 6 ustawy skarbowej, gdzie z nadwyżek ma się pokrywać różne cele, które są wymienione aż do lit. h włącznie, Komisja Budżetowa dodała również dotacje na popieranie nauki i sztuki.</u>
- <u xml:id="u-5.40" who="#SSkoczylas">W końcu muszę oświadczyć, że Komisja Budżetowa uchwaliła 5 rezolucyj, które są w załączniku do sprawozdania, przedstawionego Wysokiej Izbie.</u>
- <u xml:id="u-5.41" who="#SSkoczylas">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy na rok 1939/40 wraz z ustawą skarbową na ten rok w brzmieniu sejmowym ze zmianami, wyszczególnionymi w załączniku 1, i rezolucjami podanymi w załączniku 2.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#StanisławSkoczylas">...określający liniami część gospodarczą, a to przemysłową i rolniczą, tudzież budżet w dochodach i wydatkach w odpowiednich latach do dzisiaj.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#StanisławSkoczylas">Lata od r. 1929 do 1934, a nawet 1935 r. a więc 6 lat, stanowią okres kryzysu. Gospodarstwo nasze czy to przemysł, czy rolnictwo spada w swej rentowności, przy czym rolnictwo, gorzej aniżeli przemysł zorganizowane, spada znacznie poniżej opłacalności. Wprawdzie, jak widać z wykresu gospodarczego, zaczyna się dźwigać już po r. 1933, ale jest to polepszenie bardzo słabe, a w r. 1935 częściowo nawet zapada z powrotem, by dopiero w r. 1936 wynurzyć się ku więcej stałemu i ważniejszemu podnoszeniu się. To jest moment, o którym p. Wicepremier w swoim obszernym expose przy otwarciu obecnej sesji parlamentarnej powiedział, że wówczas wynurzył się ten masyw gospodarczy, dźwigając się ku lepszej koniunkturze. To jest ten moment, w którym odważnie przystąpiono do gospodarczej ofensywy już choćby między innymi i 4-letnim planem gospodarczym. Tu tkwi ta zasługa dalszego podniesienia i przedłużenia czy utrwalania dźwigającej się koniunktury. To jest ta duża zasługa osiągnięcia rezultatów dzisiejszych.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#StanisławSkoczylas">Ale ten masyw nie jest jednolity, ten masyw to jest jakby konglomerat, złożony z wielkiej ilości różnorodnych dziedzin pracy wytwórczej, które jak bryły zlepione są miazgą, ale jeszcze nie skrzepią. Relatywny ruch tych brył w górę odbywa się w różnym stopniu i czasie i doznaje fałdowań, które będą nieszkodliwe, o ile są drobne, a groźnymi mogą się stać, gdy obejmą wielkie pola, bo wówczas masyw ten może trzasnąć i część obsuwająca się w dół, oddzielona od reszty, nie weźmie już udziału w dźwiganiu się zmniejszonego masywu, albo jeżeli ta miazga dostatecznie skrzepła i masyw zrósł się mocno, to wówczas te pola pofałdowane i dążące w dół mogą ten masyw cały w dół pociągnąć za sobą.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#StanisławSkoczylas">To jest obraz możliwości naszego rolnictwa, które od roku 1938 wskutek wielkich urodzajów w kraju, a zarazem w krajach zamorskich, odchyla się w tym samym wykresie w dół, działając negatywnie na dźwiganie się ogólnej koniunktury w kraju. Tu spada w dół ten masyw wytwórcy żywności, tu spada w dół wielki konsument artykułów przemysłowych. Wprawdzie ten spadek jest nieco stępiony przez również wzrastającą wytwórczość hodowlaną i różne zabiegi i środki zaradcze Rządu, jednak zachodzi obawa, aby przemożny wpływ nieopłacalności zboża nie oddziałał ujemnie na koniunkturę roku 1939, który już i z tego względu zapowiada się trudniej.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#StanisławSkoczylas">Wyczerpujące sprawozdanie p. referenta na Komisji Budżetowej i rzeczowa i długa dyskusja nad budżetem rolnictwa na r. 1939/40 wykazały to niebezpieczeństwo, wołając o pomoc. Jakkolwiek bowiem rok 1938, w którym to właśnie odchylenie w dół rolnictwa i spadek cen nastąpił, Polska przebyła na ogół dość obronnie w przeciwieństwie do innych państw w świecie, jakkolwiek ten wskaźnik gospodarczy się obniżył, jednakże ogólny wskaźnik gospodarczy przecież utrzymał się we wzroście wprawdzie mniejszym aniżeli w r. 1937, ale jednak pozytywnie i jakkolwiek to się stało na przełomie r. 1938/39, a więc w grudniu ubiegłego roku, jakkolwiek wskaźnik gospodarczy się nieco wzmocnił, bo i obrót zbożem na rynku wewnętrznym kraju się wzmógł i wywóz zboża w tymże grudniu nawet o 100° o przeszło przewyższył wywóz z listopada, bo osiągnął 104.000 ton wobec 48.000 ton w listopadzie — to jednak musimy stwierdzić, że dla tego rolnictwa pomoc jest konieczna. Pomoc ta nie może skończyć się na doraźnym zabiegu, ale musi być w dłuższej fali oparta na podstawowym, na czas przygotowanym programie, którego dobre wykonanie w przyszłości może dźwignąć rolnictwo zbożowe do jak największej opłacalności i uchronić je od ponownego załamania się. Naturalnie, że przy ratowaniu tego rolnictwa nie można go spośród całego życia gospodarczego wyeliminować i jako odrębnie wydzielony człon w doborze środków osobno, bez oglądania się na całość życia gospodarczego kraju uzdrawiać.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#StanisławSkoczylas">Przechodząc do drugiej podstawowej wytwórczości naszego gospodarstwa, to jest do przemysłu i handlu, oznaczonej na wykresie linią czerwoną, widzimy, że właściwie ta wytwórczość po załamaniu kryzysowym wznosić się zaczęła po roku 1938 i dotąd ten wzrost się utrzymuje Niewątpliwie wytwórczość fabryczno przemysłowa, zasilona 4-letnim planem inwestycyjnym, od r. 1936 okoliczności tej obok innych w dużym stopniu wzrost swój zawdzięcza ciągnie ogólny wskaźnik gospodarczy wzwyż. Wprawdzie po swej chwilowej kulminacji w r. 1937wskaźnik artykułów przemysłowych z końcem r. 1938 nieco obniżył się, ale mimo to ogólny obrót artykułów przemysłowych w r. 1938wykazuje dalszy wzrost, choć nieco słabszy od roku poprzedniego. Można powiedzieć, że przeżyliśmy rok 1938, jak już wspomniałem, w przeciwieństwie do państw innych wcale obronnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#StanisławSkoczylas">Dyskusja nad budżetem przemysłu i handlu na Komisji Budżetowej potoczyła się głównie około bardzo aktualnego i ważnego tematu, mianowicie około drobnego i średniego przemysłu i tylko luźne zapytania i uwagi dotyczyły innych dziedzin pracy tego resortu. Było to konsekwencją tego, że p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw wygłosić swe expose zwyczajem uniwersyteckim. Uniwersyteckie wykłady przeważnie podają szerzej w danym roku jakąś część, odsyłając słuchaczy co do reszty materiału do wydanego podręcznika. Otóż p. Minister Przemysłu i Handlu wygłosił swój bardzo interesujący wykład właśnie o tym średnim i drobnym przemyśle i w tym kierunku zasugerował dyskusję, która potoczyła się bardzo żywo. Problem drobnego i średniego przemysłu oraz problem rzemiosła są dla życia gospodarczego w Polsce niesłychanie ważne przez swoja wielkość wskutek ilości jednostek, przez swoją elastyczność i odporność, zwłaszcza w zmianach i załamaniach gospodarczych, czego dowodem była Francja w czasie kryzysu. I jeszcze jest ważny dlatego, że przez ten drobny i średni przemysł i rzemiosło można prędzej przemysł w ogólności unarodowić.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#StanisławSkoczylas">Przypatrzmy się teraz na tym wykresie naszemu budżetowi, który nas dzisiaj obchodzi. Otóż w r. 1929/30 zachodzi ta kulminacja budżetowa, wynosząca 2.993 miln. zł, czyli blisko 3 miliardy zł. Następnie lecą obydwie linie — i dochodowa i wydatkowa, dochodowa daleko mocniej, aż do r. 1933, gdzie osiąga swoje dno kryzysowe, bo już wynos wówczas tylko 1.915 [wykres] miln, czyli zmniejszyła się od tej kulminacji o cały miliard złotych. Od tego czasu ta linia zaczyna wzrastać i dzięki temu zastrzykowi idzie naprzód. Opuszczam tu w dochodach kwotę 175 milionów z pożyczki narodowej, zaznaczam tylko jej obecność. Następuje wzrost dochodów, lecz powolny, bo np. w następnym roku 1934 podnosi się wprawdzie, ale tylko o 3 miliony; jednak to jest początek. W 1935 r. dochód podnosi się dalej, ale tylko o 1 milion, żeby wreszcie skoczyć w r. 1936'37 na kwotę 2.216.000.000 zł. Wprawdzie utrzymuje się na tym poziomie do 1937 r., jednakże później się nieco odchyla w dół, następnie się nieco wznosi. Jeżeli temu wzrostowi się przypatrzyć, to widzimy, że pierwszy skok w dochodach wynosił 298 milionów, drugi skok wyniósł wobec poprzedniego roku 215 milionów, trzeci skok w r. 1937/38 jest już tylko o 43 miliony i tę wysokość preliminarz budżetowy dalej podaje, bo podaje tylko 51 milionów wzrostu dochodów. Czego są obrazem te dwa skoki w 1936/37 i 1937/38? To są skoki przez inwestycje wielkie, wtedy czteroletnim planem zaczęte, a spadek tego skoku należy przypisać zmniejszeniu pracy inwestycyjnej, oraz temu, że nie wszystkie inwestycje były produkcyjne, lecz były i konsumcyjne, albo takie, które później będą dawały dochód i wskutek tego wzrost na r. 1937/38 zmalał i wynosił tylko 43 miliony zł. I dlatego ostrożność jest zachowana w dochodach, preliminowanych obecnie, i również p. Minister Skarbu nie więcej jak tylko te 51 milionów uwzględnia jako przyrost dochodów. Widzimy, że ten wzrost jest oparty tylko na pobudzeniu życia gospodarczego przez inwestycje produkcyjne, które większy dzisiaj dają dochód.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#StanisławSkoczylas">Jeżeli teraz przypatrzymy się, jak idzie nasza linia wydatków, to ona idzie inaczej. Widzimy, że ona jest daleko wyższa, nie spada, jak dochody, trzyma się wyżej. Chociaż była kompresja w latach kryzysu duża, jednak nie mogła być tak wielka, żeby zdusić życie gospodarcze, ażeby wszystkie kółka zegara stanęły. I dlatego też są niedobory i ta wyższa żółta linia wydatków wykazuje niedobory. Te niedobory w kulminacji swojej wynoszą 372 miliony zł w roku 1933/34 zmniejszając się, ażeby właśnie tuż po tym wzroście w r. 1936/37 przeciąć linię dochodów, ażeby pozwolić się przez dochody niejako nawet nakryć i o 4 miliony zł przynieść nadwyżki. Tu jest ten moment wydatków, ten tak ważny moment zrównoważenia budżetowego. W tym punkcie w przecięciu tych 2 linii jest ten wielki sukces budżetowania, który niewątpliwie w całej pełni zapisać można na konto p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#StanisławSkoczylas">Ten wzrost wydatków idzie dalej, jednakże, jak widzimy, w r. 1937 jest on niższy, to znaczy wydatki mniejsze o 20 milionów zł, ale już w 1938 r. jest tylko symboliczna nadwyżka dochodów, ponieważ p. Minister Skarbu, widząc, że są braki w gospodarstwie krajowym, nie robi rezerw kasowych z nadwyżek dochodowych, tylko je przelewa do budżetu wydatkowego. I dlatego nadwyżka ta wynosi 36.500 zł w preliminarzu budżetowym na rok następny.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#StanisławSkoczylas">Widzimy jednak, że ten budżet nasz jest przecież mały, bo słyszymy olbrzymie żądania i wołania o kredyty. Widzimy to wszyscy, że jest wołanie — musimy wniosek z tego wyciągnąć, że budżet, stojący na dzisiejszej wysokości — 2.523.000.000 zł. a podniesiony o 2.700.000 zł przez Sejm na 2.525.847.000 zł. jest za mały dla naszego kraju, ażeby te głodowe potrzeby zaspokoić i wzmocnić życie gospodarcze tak, żeby można uzyskać co najmniej 300.000.000 zł więcej i dojść bodaj do takiego normalnego stanu, żeby tych głodowych budżetów nie było. Jednakże te wołania nie mogą być zaspokojone z uwagi na to, że przecież trzeba zachować zdobytą równowagę, która tyle pracy i wysiłków kosztowała. Żeby ta równowaga nie została zburzona, budżet musi być regulowany według dochodów, a dochody płyną głównie z danin, z podatków bezpośrednich i pośrednich i z monopoli. Razem te dwa źródła dochodów wynoszą 83% całego dochodu Państwa, z pozostałych 17% — 13% przypada na inne dochody skarbowe, a zaledwie mizerną cyfrę 4% dają przedsiębiorstwa państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#StanisławSkoczylas">Otóż te wołania są słuszne, jednakże uwzględnieniu ich staje na przeszkodzie sztywność budżetu. Jeżeli nie można dać więcej, żeby równowagi budżetowej nie zachwiać, to by można przesunąć pozycje w wydatkowym budżecie. Sztywny budżet wynosi 820, których nie można ruszyć, bo to są wydatki osobowe, emerytalne, długi itp. sztywne cyfry. Więc zostaje 1835 elastycznych, nad których przesunięciem można by się zastanawiać, jednakże nie da się tu nic zrobić, ponieważ są one tak celowo w samym budżecie ulokowane, że każdy musi powiedzieć, że są to rzeczy najpilniejsze; czyli nie ma zupełnie możności przesuwania tych pozycyj i zaspokojenia innych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#StanisławSkoczylas">A wołania te były wielkie. Słyszeliśmy je w dyskusji nad wszystkimi budżetami w senackiej Komisji Budżetowej, a zwłaszcza podczas dyskusji nad budżetem oświaty, kiedy słyszeliśmy, że 400.000 dzieci nie uczęszcza do szkoły, że kilka tysięcy nauczycieli jest bezrobotnych, a pomimo to nie odbywa się nauka tylko z braku etatów i z braku szkół. Słyszeliśmy, że personel nauczycielski w średnich szkołach jest niesłychanie przeciążony, że jest go niedostateczna ilość również z powodu braku etatów. Albo dochodzą nas wiadomości trudne do powtórzenia z własnej chęci, ale skoro ukazują się w prasie niemieckiej i zagranicznej, należy je przytoczyć, mianowicie że Polska posiada 5.000.00 analfabetów dorosłych, że co siódmy obywatel jest analfabetą. To są rzeczy bardzo ciemne w naszym życiu. Te rzeczy nie tylko robią krzywdę ludności, ale szkodzą niesłychanie Państwu i są po prostu nie do zniesienia. Podczas dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty wiele uwagi poświęcono także życiu szkolnictwa wyższego, brakom pomocy naukowych, brakom możliwości popierania nauki i tym wszystkim brakom, które wskutek finansowego niedoboru, niedopłynięcia funduszów istnieć muszą. Ale poświęcono tam również w dyskusji wiele uwagi zagadnieniom młodzieżowym. Z przerażeniem komisja słuchała wywodów, że na niektórych uczelniach wyższych, a zwłaszcza we Lwowie, doszło do zajść, które uzewnętrzniły się w sposób po prostu straszny, już za mało powiedzieć nie licujący z godnością akademicką, ale tę godność hańbiący, w sposób taki, który powinien całym społeczeństwem polskim wstrząsnąć. Takich rzeczy nie może być u nas w kraju. Prawda, że ktoś może zapytać, dlaczego władza nie wkracza? Władza ceni autonomię uniwersytecką i nie chce zbyt często wkraczać. Zresztą nawet wkroczenie jej bywa zabiegiem doraźnym, jednorazowym. Trzeba znaleźć drogę do młodzieży, którą należy uświadomić, że takie rzeczy nie mogą się zdarzać wśród młodzieży polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#StanisławSkoczylas">Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Komunikacji przyniosła nam niewiele pocieszających momentów, albowiem jakkolwiek wiemy, że sprawność i punktualność naszych kolei stała się już nawet sławną, to jednak nie podnoszono tego dodatniego momentu choćby z tego powodu, że w grudniu przed świętami nastąpił wielki zator. Więc nie podkreślono punktualności, na co nasze koleje państwowe zasługują, natomiast podkreślono braki w taborze, w parowozach i w wagonach oraz przysłowiowo zły stan dróg bitych i wodnych. Podniesiono między innymi wołanie o regulację Wisły, która nieuregulowana hamuje rozwój wszelkiego śródlądowego handlu wodnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#StanisławSkoczylas">A jednak w tym dużym budżecie, bo blisko miliarda dochodzącym, jakim rozporządza przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, może przez niewielką zmianę hierarchii robót albo stopnia ich wykonania można by przyjść z pomocą, jeżeli dochody Państwa nie pozwalają na dopłacanie, a nawet jeżeli przedsiębiorstwo to ma czynić wpłatę do Skarbu Państwa. Ale przedsiębiorstwo to czyni — jak czytamy w preliminarzu — wpłatę już nikłą, tylko 12 milionów zł. Cóż to za odsetek od prawie miliarda złotych.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#StanisławSkoczylas">Prawdą jest, że dzisiaj w innych państwach, np. w Niemczech, kredyty są dawane kolejnictwu dla inwestycyj, bo ono nie jest w stanie ze swoich eksploatacyjnych środków tego pokryć. W każdym razie spodziewać się należy, że wreszcie będzie rewizja własna, nie żeby ktoś chodził rewidować, ale własna rewizja, żeby powiedziała czynnikom tym. że jeżeli o drogi chodzi, to musi naprzód iść konserwacja przed każdą nową budową, musi być utrzymany stan dotychczasowy, a dopiero potem może następować polepszenie, nie można zaniedbać ogólnego stanu dróg, a tylko w niektórych miejscach dać drogi wspaniałe, luksusowe. Konserwacja dróg musi być zachowana — to jest pierwszy obowiązek czynności gospodarki kolejowej. Przypuszczać należy, że wreszcie i tu program inwestycyjny przyjdzie z pomocą i może w przyszłym roku tego braku już widzieć nie będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#StanisławSkoczylas">Z dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu muszę wspomnieć o ważnej sprawie, którą podniesiono, mianowicie o pomocy dla urzędników państwowych. Nie mogę tego pominąć w tym pokłosiu, aż senacka Komisja Budżetowa, jakkolwiek docenia wielkie potrzeby stanu urzędniczego, zwłaszcza w niższych stanowiskach, jednakże ponieważ wnioski te szły przed załatwieniem ustawy o uposażeniach, a opiewały na kwotę łączną 100 milionów złotych, komisja wobec nierealności tej kwoty, która by zburzyła osiągniętą równowagę, nie mogła pozytywnie na razie do tego wniosku się odnieść.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#StanisławSkoczylas">Ale muszę zaznaczyć, że Komisja Budżetowa do wszystkich zagadnień ważniejszych odnosiła się z dobrą wolą, prawdziwie źródłowo, nie szczędząc wysiłku przez parotygodniowy okres debat budżetowych. Duży nakład pracy pp. senatorów referentów i poważna współpraca pp. senatorów, którzy zabierali głos w dyskusji, utrzymując przytem należny senackiej debacie poziom obrad, trzeba powiedzieć, że jest dobrą zapowiedzią dla przyszłych pruć, jakie tę kadencję, rozpoczętą obecnie tym budżetem, czekają. Przytem muszę zaznaczyć, że ten dodatni przebieg obrad komisji niewątpliwie w równej mierze zawdzięczać należy szczerej i wydatnej kolaboracji wszystkich pp. Ministrów i przedstawicieli Rządu, którzy z całą szczerością i chęcią dawali wyjaśnienia i po prostu współpracowali z nami.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#StanisławSkoczylas">Osobno muszę zwrócić się w stronę p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z podzięką dla tejże Izby, której szczegółowa i wnikliwa krytyka działalności całej administracji Państwa, ujęta w jej obszernych uwagach w rozdanym nam zeszycie, pomagała pp. referentom docierać od razu z miejsca do sedna sprawy. A rezultat tych obrad dzięki sprawnej pomocy Biura Senatu mają Panowie przed sobą w drukowanych sprawozdaniach komisji.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#StanisławSkoczylas">Zmiany Sejmu, wprowadzone do budżetu, dotyczyły podwyższenia dochodów o 2.710.000 zł i wydatków o 2.705.000 zł, czyli została mniej więcej ta sama nadwyżka, to znaczy zamiast 32.000 zł — 36.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#StanisławSkoczylas">W Senacie jednakże nastąpiły pewne zmiany. Obok przesunięć, które na wysokość kwoty preliminowanej zupełnie nie wpływały, jak zmniejszenie wpływów z energii elektrycznej, a dalej podwyższenie podatku od uboju względnie grzywien i kar, jednakże była poprawka, która wpływa na zmianę cyfr globalnych preliminarza jak i ustawy skarbowej. Mianowicie wniesiono tam w części 13 — Ministerstwo Oświaty — w ustępie „Nauka” dla Biblioteki Narodowej pewną sumę na powiększenie i uzupełnienie jej zbiorów i to tak w dochodach jak i w wydatkach. Tak że globalna cyfra preliminarza w wydatkach wynosi dzisiaj 2.525.908.560 zł, a w dochodach 2.525.945.145 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#StanisławSkoczylas">W art. 6 ustawy skarbowej, gdzie z nadwyżek ma się pokrywać różne cele, które są wymienione aż do lit. h włącznie, Komisja Budżetowa dodała również dotacje na popieranie nauki i sztuki.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#StanisławSkoczylas">W końcu muszę oświadczyć, że Komisja Budżetowa uchwaliła 5 rezolucyj, które są w załączniku do sprawozdania, przedstawionego Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#StanisławSkoczylas">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy na rok 1939/40 wraz z ustawą skarbową na ten rok w brzmieniu sejmowym ze zmianami, wyszczególnionymi w załączniku 1, i rezolucjami podanymi w załączniku 2.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Wicemarszałek Dąbkowski.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. Wicemarszałek Dąbkowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Wysoki Senacie! Praca Izb ustawodawczych w toku normalnej sesji budżetowej polega nie tylko na rozpatrzeniu budżetu na rok przyszły i planu gospodarczego Państwa na rok przyszły, ale polega również na krytycznym przeglądzie dokonań Rządu w roku ubiegłym. Właśnie ta druga część — dokonania Rządu w roku ubiegłym — staje się podstawą do określenia naszego stosunku do poczynań i dokonań Rządu.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Rok ubiegły był niewątpliwie w historii ostatnich kilku lat nacechowany szeregiem akcyj po prostu o historycznej doniosłości i dzięki nim nasze życie gospodarcze osiągnęło sukcesy rzeczywiście wysokiej miary. Ten fakt daje nam przy analizie poczynań Rządu prawo do zajęcia stosunku najzupełniej pozytywnego do prac, wyników i osiągnięć Rządu, a w konsekwencji tego upoważnia nas do zajęcia formalnego stanowiska, którym będzie uchwalenie przedstawionej nam ustawy skarbowej i preliminarza budżetowego na rok przyszły 1939/40.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Ta ocena ogólna oczywiście nie stanie w żadnej sprzeczności z tym, że nie we wszystkich działaniach, nie we wszystkich poczynaniach i nie we wszystkich osiągnięciach Rządu widzimy stan zupełnie pomyślny. Daje to nam dość obszerne pole do wykonania naszego prawa i obowiązku krytyki poczynań Rządu. Częściowo daliśmy już temu wyraz w czasie naszych prac na Komisji Budżetowej, a nie wątpię, że w toku dalszych debat pp. senatorowie zajmą stanowisko w ocenie poszczególnych resortów. Krytyka nasza, której byliśmy świadkami w czasie prac Komisji Budżetowej, wypływa z pobudek najzupełniej pozytywnych. Będziemy się w niej kierowali treścią Deklaracji Ideowej i tez programowych Obozu Zjednoczenia Narodowego. Nie będziemy też zapominać nawet w wypadkach rzeczowej rozbieżności poglądów o trudnych warunkach pracy Rządu i obciążającej go wielkiej odpowiedzialności, z czego wynika, w przekonaniu naszym, obowiązek traktowania pracy tej z należytym szacunkiem.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Z najwyższym uznaniem i radością obserwujemy ciągły wysiłek Naczelnych Władz Wojskowych i Rządu, zmierzający do wzmocnienia naszej obronności. Stwierdzamy stały i kapitalny postęp w tej dziedzinie.</u>
- <u xml:id="u-7.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">W polityce zagranicznej, w stosunku Polski do innych państw i narodów, akceptujemy stanowisko Rządu, polegające na całkowitej niezależności polskiej polityki zagranicznej przy jednoczesnej gotowości do współpracy z tymi państwami, które jej chcą i gotowe są porozumiewać się z nami na zasadach równości. Stwierdzamy, że kierunek ten powinien być utrzymany i nadal.</u>
- <u xml:id="u-7.5" who="#WicemarszałekDąbkowski">W dziedzinie gospodarczej, przyjmujemy z uznaniem aktywność i śmiałość naszej polityki gospodarczej, zarysowaną w latach ostatnich przez p. Wicepremiera w dążeniu do tak koniecznego uprzemysłowienia kraju, nie tylko z punktu widzenia obronności, ale i zwiększenia zatrudnienia i dania ujścia nagromadzonym, a nie wyzyskanym siłom roboczym wsi.</u>
- <u xml:id="u-7.6" who="#WicemarszałekDąbkowski">Tworzenie nowych warsztatów pracy jest koniecznością, dyktowaną naszym dużym przyrostem naturalnym, który inaczej zamiast być błogosławieństwem, stanie się ciężarem i siłą rozsadzającą życie gospodarcze kraju.</u>
- <u xml:id="u-7.7" who="#WicemarszałekDąbkowski">Zagadnienie wsi i rolnictwa musi być rozwiązywane koncentrycznym wysiłkiem, idącym zewsząd. Zracjonalizowanie i powiększenie produkcji wsi, organizacja zbytu produktów rolnych i hodowlanych, dbałość o właściwą relację między cenami produktów rolnych i przemysłowych — powinny być pierwszą troską każdego rządu, jako rządu kraju par excellence rolniczego.</u>
- <u xml:id="u-7.8" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nieustannym naszym dążeniem i punktem widzenia, z którego będziemy oceniali pracę Rządu, jest zagadnienie stanu trzeciego. Dalecy będziemy od licytowania się i demagogii ale dotychczasowy stan uważamy za niesprawiedliwy i uchybiający najsłuszniejszym prawom ludności polskiej. Do zmiany tego stanu dążyć będziemy drogą pracy realnej, nie operując frazesem bez pokrycia, ale dążąc nieustępliwie do realizacji tych postulatów, które są słuszne i w danym momencie wykonalne.</u>
- <u xml:id="u-7.9" who="#WicemarszałekDąbkowski">Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, to pierwszym obowiązkiem i prawem Rządu jest, aby w kraju panował ład i porządek. Oczekujemy też od Rządu, że żadne próby wichrzenia, anarchii i terroru nie będą tolerowane. Mamy też wysokie uznanie dla pracy p. Ministra Spraw Wewnętrznych za jego działalność w tym kierunku i możemy go zapewnić, że zawsze spotka się ona z naszym poparciem.</u>
- <u xml:id="u-7.10" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głębokim niepokojem i troską przejmują nas stosunki, panujące na niektórych wyższych uczelniach. Stałe zakłócanie warunków spokojnej pracy, które winny być zapewnione naszej studiującej młodzieży, atmosfera wychowawcza, nosząca cechy zaprawiania młodzieży do anarchii i bezprawia, nie mogą być tolerowane. Nie tylko z naszej obserwacji, ale również z opinii władz akademickich i państwowych wynika konstatacja, że olbrzymia większość młodzieży pragnie spokojnie pracować naukowo, a w życiu swej społeczności zachowywać wysoką kulturę i rządność, godną naszego narodu. Jest rzeczą nad wyraz bolesną, że drobne liczebnie grupy stałym warcholstwem i dzikimi wybrykami zakłócają atmosferę życia naszej młodzieży akademickiej i obniżają poziom jej kultury. Za zjawisko, które nie może być tolerowanym, uważamy obniżanie i nieposzanowanie autorytetu władz akademickich, który to autorytet jest koniecznym warunkiem autonomii wyższych uczelni.</u>
- <u xml:id="u-7.11" who="#WicemarszałekDąbkowski">Winę tego stanu rzeczy upatrujemy nie tylko w niesforności poszczególnych grup młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-7.12" who="#WicemarszałekDąbkowski">Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego w dyskusji nad poszczególnymi resortami zajmie bardziej szczegółowe stanowisko wobec szeregu zagadnień naszego życia państwowego. Zadaniem moim w tej chwili było jedynie zarysowanie naszego stanowiska zasadniczego.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#StefanDąbkowski">Wysoki Senacie! Praca Izb ustawodawczych w toku normalnej sesji budżetowej polega nie tylko na rozpatrzeniu budżetu na rok przyszły i planu gospodarczego Państwa na rok przyszły, ale polega również na krytycznym przeglądzie dokonań Rządu w roku ubiegłym. Właśnie ta druga część — dokonania Rządu w roku ubiegłym — staje się podstawą do określenia naszego stosunku do poczynań i dokonań Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#StefanDąbkowski">Rok ubiegły był niewątpliwie w historii ostatnich kilku lat nacechowany szeregiem akcyj po prostu o historycznej doniosłości i dzięki nim nasze życie gospodarcze osiągnęło sukcesy rzeczywiście wysokiej miary. Ten fakt daje nam przy analizie poczynań Rządu prawo do zajęcia stosunku najzupełniej pozytywnego do prac, wyników i osiągnięć Rządu, a w konsekwencji tego upoważnia nas do zajęcia formalnego stanowiska, którym będzie uchwalenie przedstawionej nam ustawy skarbowej i preliminarza budżetowego na rok przyszły 1939/40.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#StefanDąbkowski">Ta ocena ogólna oczywiście nie stanie w żadnej sprzeczności z tym, że nie we wszystkich działaniach, nie we wszystkich poczynaniach i nie we wszystkich osiągnięciach Rządu widzimy stan zupełnie pomyślny. Daje to nam dość obszerne pole do wykonania naszego prawa i obowiązku krytyki poczynań Rządu. Częściowo daliśmy już temu wyraz w czasie naszych prac na Komisji Budżetowej, a nie wątpię, że w toku dalszych debat pp. senatorowie zajmą stanowisko w ocenie poszczególnych resortów. Krytyka nasza, której byliśmy świadkami w czasie prac Komisji Budżetowej, wypływa z pobudek najzupełniej pozytywnych. Będziemy się w niej kierowali treścią Deklaracji Ideowej i tez programowych Obozu Zjednoczenia Narodowego. Nie będziemy też zapominać nawet w wypadkach rzeczowej rozbieżności poglądów o trudnych warunkach pracy Rządu i obciążającej go wielkiej odpowiedzialności, z czego wynika, w przekonaniu naszym, obowiązek traktowania pracy tej z należytym szacunkiem.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#StefanDąbkowski">Z najwyższym uznaniem i radością obserwujemy ciągły wysiłek Naczelnych Władz Wojskowych i Rządu, zmierzający do wzmocnienia naszej obronności. Stwierdzamy stały i kapitalny postęp w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#StefanDąbkowski">W polityce zagranicznej, w stosunku Polski do innych państw i narodów, akceptujemy stanowisko Rządu, polegające na całkowitej niezależności polskiej polityki zagranicznej przy jednoczesnej gotowości do współpracy z tymi państwami, które jej chcą i gotowe są porozumiewać się z nami na zasadach równości. Stwierdzamy, że kierunek ten powinien być utrzymany i nadal.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#StefanDąbkowski">W dziedzinie gospodarczej, przyjmujemy z uznaniem aktywność i śmiałość naszej polityki gospodarczej, zarysowaną w latach ostatnich przez p. Wicepremiera w dążeniu do tak koniecznego uprzemysłowienia kraju, nie tylko z punktu widzenia obronności, ale i zwiększenia zatrudnienia i dania ujścia nagromadzonym, a nie wyzyskanym siłom roboczym wsi.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#StefanDąbkowski">Tworzenie nowych warsztatów pracy jest koniecznością, dyktowaną naszym dużym przyrostem naturalnym, który inaczej zamiast być błogosławieństwem, stanie się ciężarem i siłą rozsadzającą życie gospodarcze kraju.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#StefanDąbkowski">Zagadnienie wsi i rolnictwa musi być rozwiązywane koncentrycznym wysiłkiem, idącym zewsząd. Zracjonalizowanie i powiększenie produkcji wsi, organizacja zbytu produktów rolnych i hodowlanych, dbałość o właściwą relację między cenami produktów rolnych i przemysłowych — powinny być pierwszą troską każdego rządu, jako rządu kraju par excellence rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#StefanDąbkowski">Nieustannym naszym dążeniem i punktem widzenia, z którego będziemy oceniali pracę Rządu, jest zagadnienie stanu trzeciego. Dalecy będziemy od licytowania się i demagogii ale dotychczasowy stan uważamy za niesprawiedliwy i uchybiający najsłuszniejszym prawom ludności polskiej. Do zmiany tego stanu dążyć będziemy drogą pracy realnej, nie operując frazesem bez pokrycia, ale dążąc nieustępliwie do realizacji tych postulatów, które są słuszne i w danym momencie wykonalne.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#StefanDąbkowski">Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, to pierwszym obowiązkiem i prawem Rządu jest, aby w kraju panował ład i porządek. Oczekujemy też od Rządu, że żadne próby wichrzenia, anarchii i terroru nie będą tolerowane. Mamy też wysokie uznanie dla pracy p. Ministra Spraw Wewnętrznych za jego działalność w tym kierunku i możemy go zapewnić, że zawsze spotka się ona z naszym poparciem.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#StefanDąbkowski">Głębokim niepokojem i troską przejmują nas stosunki, panujące na niektórych wyższych uczelniach. Stałe zakłócanie warunków spokojnej pracy, które winny być zapewnione naszej studiującej młodzieży, atmosfera wychowawcza, nosząca cechy zaprawiania młodzieży do anarchii i bezprawia, nie mogą być tolerowane. Nie tylko z naszej obserwacji, ale również z opinii władz akademickich i państwowych wynika konstatacja, że olbrzymia większość młodzieży pragnie spokojnie pracować naukowo, a w życiu swej społeczności zachowywać wysoką kulturę i rządność, godną naszego narodu. Jest rzeczą nad wyraz bolesną, że drobne liczebnie grupy stałym warcholstwem i dzikimi wybrykami zakłócają atmosferę życia naszej młodzieży akademickiej i obniżają poziom jej kultury. Za zjawisko, które nie może być tolerowanym, uważamy obniżanie i nieposzanowanie autorytetu władz akademickich, który to autorytet jest koniecznym warunkiem autonomii wyższych uczelni.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#StefanDąbkowski">Winę tego stanu rzeczy upatrujemy nie tylko w niesforności poszczególnych grup młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#StefanDąbkowski">Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego w dyskusji nad poszczególnymi resortami zajmie bardziej szczegółowe stanowisko wobec szeregu zagadnień naszego życia państwowego. Zadaniem moim w tej chwili było jedynie zarysowanie naszego stanowiska zasadniczego.</u>
<u xml:id="u-7.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Prystor.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Prystor.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SPrystor">Wysoka Izbo! Mam zamiar poruszyć dość obszerny temat, a mianowicie zanalizować sytuację naszą wewnętrzną pod kątem widzenia obronności. Będę jednak trzymał się ram czasu, zakreślonego nam przez regulamin, i mówić będę raczej skrótami myślowymi, opierając się na przykładach.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#SPrystor">Światowy sejsmograf polityczny od dłuższego czasu jest w ustawicznym drżeniu, wykazuje większe lub mniejsze napięcie gdzieś daleko, czasem nawet bardzo blisko. Wszyscy się boją możliwego trzęsienia ziemi i na ten wypadek gotują się. My też, rzecz zrozumiała. Nie trzeba dodawać, że w celach wyłącznie obronnych.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#SPrystor">Na pełne pogotowie składa się: pogotowie materialne i pogotowie duchowe, moralne. Jeżeli chodzi o to pierwsze, to ze względu na czas, w którym Polska musiała wykonać nieznany gdzie indziej ogrom zaległej roboty — trzeba przyznać, że dokonaliśmy dużo. Aż cudzoziemcy się dziwią. Cenniejsze jest to, że i my sami też się dziwimy, bo z tego rośnie w nas duma, z tego rośnie wiara we własne siły.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#SPrystor">Są jednak w tej dziedzinie duże jeszcze niedociągnięcia. Wskażę na przykład choćby na nasz zaniedbany wschód. Jak wyglądają te ziemie w porównaniu z resztą Polski? Niska kultura człowieka, niska kultura ziemi, niska zewnętrzna kultura, jak brak kolei, dróg, melioracji, wszelkich urządzeń kulturalno-gospodarczych. Poza tym daleka odległość od rynków zbytu i jeszcze dalsza od bogactw naturalnych. To stwarza biedę graniczącą jakże często z nędzą! Ze stanu takiego bardzo niewielu z nas zdaje sobie sprawę. Lubimy w rozumowaniach swoich posługiwać się metodą wielkości przeciętnych, metodą słuszną dla innych warunków, ale nie dla naszych polskich. Metoda ta jest właściwa tam, gdzie od przeciętnej wielkości w górę i w dół odchylenia są nieduże, a przeciętna, powiedzmy, dla Śląska i Polesia nam nic nie mówi, a raczej mówi źle, bo w fałszywym świetle przedstawia stan tu i tam. Przy tak olbrzymich różnicach kulturalnych, społecznych, gospodarczych i wszelkich innych stan taki stwarza wielkie trudności dla Państwa. Wydajemy ustawy, dekrety, rozporządzenia, jednakowo obowiązujące w całym kraju, jakby w przekonaniu, że on jest jednolity, ale ustawa dobra na warunki zachodnie często przekracza możliwości wschodu i odwrotnie — dobra na warunki wschodnie nie dorasta do potrzeb zachodnich i bywa tak, że zamiast regulować stosunki ludzkie na pewnym określonym odcinku życia publicznego, ułatwiać to życie, co wszakże jest celem ustawy — ustawa często stwarza wielkie trudności i życie utrudnia.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#SPrystor">Dalej ziemie wschodnie są stałym rezerwuarem dla zasilania bezrobocia miejskiego. Poza tym są one w całokształcie gospodarki państwowej deficytowe, są ciężarem dla Państwa. Trzeba z tym skończyć. Trzeba jakoś rozumnie potrafić dzielić naszą energię, nasze wysiłki finansowe, a przez uwzględnianie tylko potrzeb zachodu, pogłębia się jeszcze bardziej tę przepaść, jaka istnieje pomiędzy tymi ziemiami.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#SPrystor">Jeżeli spojrzeć na te sprawy okiem polityka, to musimy przyznać, że tam właśnie kryje się słabość Państwa. Jeśli oderwać się na chwilę od trosk codziennego życia, a rozłożywszy mapę Europy, spojrzeć na nią okiem przyszłego historyka, który na podstawie dzisiejszych dokumentów bada, gdzie leży linia styku dwóch wielkich kultur zachodniej i wschodniej, to ze strachem myślę, że będzie jej szukał prawdopodobnie na terenie Polski. A poza tym przyszły historyk może odnieść wrażenie, że główną, zasadniczą linia polityki Polski jest równanie na sąsiadów. Wielkim trudem i olbrzymim kosztem staramy się piąć jeszcze wyżej kulturę naszą wysoką na zachodzie i zadowoleni jesteśmy, że tego nie potrzeba robić na wschodzie, bo tam poziomy są równe. A przecież wzrok Państwa musi być zwrócony na wschód, to jest jego przeznaczenie, musimy wysoko i wyraźnie odciąć się od swego sąsiada. Nie mieczem tylko Polska ongi pracowała, kulturze naszej przypadała nie mniejsza rola. Po to właśnie Batory stworzył, a Piłsudski wskrzesił uniwersytet w Wilnie. Po to jest Krzemieniec, po to jest Lwów. Kultura nasza winna daleko w dal promieniować, musi być siłą atrakcyjną na wewnątrz i na zewnątrz. Nie powinniśmy prowadzić tylko jednej polityki i to z konieczności defensywnej na zachodzie.</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#SPrystor">Poruszę inny fragment z dziedziny materialnej. Mówi się dużo o uprzemysłowieniu kraju. Uprzemysłowienie ma być początkiem drogi, wiodącej do szczęśliwości. A mnie się wydaj że w naszych warunkach, gdzie rolnictwo jest warsztatem przeszło 70%> ludności, gdzie interesy wsi i miast naszych tak ściśle są splecione, uprzemysłowienie będzie raczej zjawiskiem wtórnym, bo przecież nie możemy rozbudowywać naszego przemysłu w taki sposób i w tym celu, jak to robiły przed wojną niektóre państwa, to jest rozbudowywać na rynki światowe. Wtedy można było marzyć, że się kraj uprzemysłowi niemal do ostatniego człowieka. Obecnie rynki światowe dla obcych przemysłów mocno się skurczyły. I to właśnie, według mego zdania, jest główną przyczyną zasadniczego, głębokiego kryzysu światowego, który dotychczas jeszcze trwa, z nieuregulowaną wymianą towarową, z ograniczeniami walutowymi, ze zbieraniem złota itp. Rozbudowany przemysł światowy nie może jeszcze dostosować się do nowych warunków, ale samoograniczenie się jego — wprawdzie powolne — ma już jednak miejsce. Objawem tego w angielskich i niemieckich warunkach jest proces reagraryzacji. Nasz więc przemysł może liczyć w olbrzymiej mierze tylko na potrzeby krajowe i sam się rozbuduje bez żadnej specjalnej zachęty i nawoływania, jeśli znajdzie nabywców na swój produkt, a tym nabywcą będzie kraj, a w nim przede wszystkim rolnik. O rolnika przeto musimy dbać, o jego dobrobyt i zamożność. Jeśli wieś materialnie będzie stała nieźle, to i miastom będzie dobrze, zniknie bezrobocie, podniesie się stopa życiowa.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#SPrystor">Zwiedziliśmy niedawno w Centralnym Okręgu Przemysłowym i tu w Warszawie wytwórnie wojskowe i jedną prywatną, pracującą na potrzeby wojska. Radzę tym, którzy jeszcze nie widzieli, pośpieszyć się z tym. Aż serce rośnie, gdy się patrzy na tę kipiącą energię, na tę pracę tak precyzyjną, gdzie harmonia, zapał i oddanie wywołują podziw u widza i dumne zadowolenie u wykonawcy.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#SPrystor">Rad jestem, że nie tylko tam na miejscu, ale że także z tej trybuny wobec Wysokiego Senatu mogę wyrazić uznanie wszystkim kierownikom, pracownikom i robotnikom, których widzieliśmy przy wspaniałej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#AleksanderPrystor">Wysoka Izbo! Mam zamiar poruszyć dość obszerny temat, a mianowicie zanalizować sytuację naszą wewnętrzną pod kątem widzenia obronności. Będę jednak trzymał się ram czasu, zakreślonego nam przez regulamin, i mówić będę raczej skrótami myślowymi, opierając się na przykładach.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#AleksanderPrystor">Światowy sejsmograf polityczny od dłuższego czasu jest w ustawicznym drżeniu, wykazuje większe lub mniejsze napięcie gdzieś daleko, czasem nawet bardzo blisko. Wszyscy się boją możliwego trzęsienia ziemi i na ten wypadek gotują się. My też, rzecz zrozumiała. Nie trzeba dodawać, że w celach wyłącznie obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#AleksanderPrystor">Na pełne pogotowie składa się: pogotowie materialne i pogotowie duchowe, moralne. Jeżeli chodzi o to pierwsze, to ze względu na czas, w którym Polska musiała wykonać nieznany gdzie indziej ogrom zaległej roboty — trzeba przyznać, że dokonaliśmy dużo. Aż cudzoziemcy się dziwią. Cenniejsze jest to, że i my sami też się dziwimy, bo z tego rośnie w nas duma, z tego rośnie wiara we własne siły.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#AleksanderPrystor">Są jednak w tej dziedzinie duże jeszcze niedociągnięcia. Wskażę na przykład choćby na nasz zaniedbany wschód. Jak wyglądają te ziemie w porównaniu z resztą Polski? Niska kultura człowieka, niska kultura ziemi, niska zewnętrzna kultura, jak brak kolei, dróg, melioracji, wszelkich urządzeń kulturalno-gospodarczych. Poza tym daleka odległość od rynków zbytu i jeszcze dalsza od bogactw naturalnych. To stwarza biedę graniczącą jakże często z nędzą! Ze stanu takiego bardzo niewielu z nas zdaje sobie sprawę. Lubimy w rozumowaniach swoich posługiwać się metodą wielkości przeciętnych, metodą słuszną dla innych warunków, ale nie dla naszych polskich. Metoda ta jest właściwa tam, gdzie od przeciętnej wielkości w górę i w dół odchylenia są nieduże, a przeciętna, powiedzmy, dla Śląska i Polesia nam nic nie mówi, a raczej mówi źle, bo w fałszywym świetle przedstawia stan tu i tam. Przy tak olbrzymich różnicach kulturalnych, społecznych, gospodarczych i wszelkich innych stan taki stwarza wielkie trudności dla Państwa. Wydajemy ustawy, dekrety, rozporządzenia, jednakowo obowiązujące w całym kraju, jakby w przekonaniu, że on jest jednolity, ale ustawa dobra na warunki zachodnie często przekracza możliwości wschodu i odwrotnie — dobra na warunki wschodnie nie dorasta do potrzeb zachodnich i bywa tak, że zamiast regulować stosunki ludzkie na pewnym określonym odcinku życia publicznego, ułatwiać to życie, co wszakże jest celem ustawy — ustawa często stwarza wielkie trudności i życie utrudnia.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#AleksanderPrystor">Dalej ziemie wschodnie są stałym rezerwuarem dla zasilania bezrobocia miejskiego. Poza tym są one w całokształcie gospodarki państwowej deficytowe, są ciężarem dla Państwa. Trzeba z tym skończyć. Trzeba jakoś rozumnie potrafić dzielić naszą energię, nasze wysiłki finansowe, a przez uwzględnianie tylko potrzeb zachodu, pogłębia się jeszcze bardziej tę przepaść, jaka istnieje pomiędzy tymi ziemiami.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#AleksanderPrystor">Jeżeli spojrzeć na te sprawy okiem polityka, to musimy przyznać, że tam właśnie kryje się słabość Państwa. Jeśli oderwać się na chwilę od trosk codziennego życia, a rozłożywszy mapę Europy, spojrzeć na nią okiem przyszłego historyka, który na podstawie dzisiejszych dokumentów bada, gdzie leży linia styku dwóch wielkich kultur zachodniej i wschodniej, to ze strachem myślę, że będzie jej szukał prawdopodobnie na terenie Polski. A poza tym przyszły historyk może odnieść wrażenie, że główną, zasadniczą linia polityki Polski jest równanie na sąsiadów. Wielkim trudem i olbrzymim kosztem staramy się piąć jeszcze wyżej kulturę naszą wysoką na zachodzie i zadowoleni jesteśmy, że tego nie potrzeba robić na wschodzie, bo tam poziomy są równe. A przecież wzrok Państwa musi być zwrócony na wschód, to jest jego przeznaczenie, musimy wysoko i wyraźnie odciąć się od swego sąsiada. Nie mieczem tylko Polska ongi pracowała, kulturze naszej przypadała nie mniejsza rola. Po to właśnie Batory stworzył, a Piłsudski wskrzesił uniwersytet w Wilnie. Po to jest Krzemieniec, po to jest Lwów. Kultura nasza winna daleko w dal promieniować, musi być siłą atrakcyjną na wewnątrz i na zewnątrz. Nie powinniśmy prowadzić tylko jednej polityki i to z konieczności defensywnej na zachodzie.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#AleksanderPrystor">Poruszę inny fragment z dziedziny materialnej. Mówi się dużo o uprzemysłowieniu kraju. Uprzemysłowienie ma być początkiem drogi, wiodącej do szczęśliwości. A mnie się wydaj że w naszych warunkach, gdzie rolnictwo jest warsztatem przeszło 70%> ludności, gdzie interesy wsi i miast naszych tak ściśle są splecione, uprzemysłowienie będzie raczej zjawiskiem wtórnym, bo przecież nie możemy rozbudowywać naszego przemysłu w taki sposób i w tym celu, jak to robiły przed wojną niektóre państwa, to jest rozbudowywać na rynki światowe. Wtedy można było marzyć, że się kraj uprzemysłowi niemal do ostatniego człowieka. Obecnie rynki światowe dla obcych przemysłów mocno się skurczyły. I to właśnie, według mego zdania, jest główną przyczyną zasadniczego, głębokiego kryzysu światowego, który dotychczas jeszcze trwa, z nieuregulowaną wymianą towarową, z ograniczeniami walutowymi, ze zbieraniem złota itp. Rozbudowany przemysł światowy nie może jeszcze dostosować się do nowych warunków, ale samoograniczenie się jego — wprawdzie powolne — ma już jednak miejsce. Objawem tego w angielskich i niemieckich warunkach jest proces reagraryzacji. Nasz więc przemysł może liczyć w olbrzymiej mierze tylko na potrzeby krajowe i sam się rozbuduje bez żadnej specjalnej zachęty i nawoływania, jeśli znajdzie nabywców na swój produkt, a tym nabywcą będzie kraj, a w nim przede wszystkim rolnik. O rolnika przeto musimy dbać, o jego dobrobyt i zamożność. Jeśli wieś materialnie będzie stała nieźle, to i miastom będzie dobrze, zniknie bezrobocie, podniesie się stopa życiowa.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#AleksanderPrystor">Zwiedziliśmy niedawno w Centralnym Okręgu Przemysłowym i tu w Warszawie wytwórnie wojskowe i jedną prywatną, pracującą na potrzeby wojska. Radzę tym, którzy jeszcze nie widzieli, pośpieszyć się z tym. Aż serce rośnie, gdy się patrzy na tę kipiącą energię, na tę pracę tak precyzyjną, gdzie harmonia, zapał i oddanie wywołują podziw u widza i dumne zadowolenie u wykonawcy.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#AleksanderPrystor">Rad jestem, że nie tylko tam na miejscu, ale że także z tej trybuny wobec Wysokiego Senatu mogę wyrazić uznanie wszystkim kierownikom, pracownikom i robotnikom, których widzieliśmy przy wspaniałej pracy.</u>
<u xml:id="u-9.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-9.10" who="#SPrystor">Wszakże jeśli ten przemysł tak pięknie i szybko rośnie, to zawdzięcza to temu, że w olbrzymiej większości i wytwórca i konsument w nim jest ten sam, to znaczy Skarb. 1 ta okoliczność właśnie musi niepokoić.</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#SPrystor">Mało albo wcale nie otrzaskani z techniką, gdy oglądamy olbrzymie prace, wykonywane w dodatku w tak szybkim tempie, do tego stopnia jesteśmy tym oszołomieni, że nam nawet na myśl nie przychodzi, że istnieje i inna strona medalu, motor, który ruszył to wszystko i ma w ruchu utrzymywać, mianowicie źródła pokrycia.</u>
- <u xml:id="u-9.12" who="#SPrystor">Budować takie kolosy nie jest łatwo, a trzeba wiedzieć, że prowadzić je jest jeszcze trudniej, jeszcze ciężej dla ludności, boć to pieniądz podatnika.</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#SPrystor">Pragnę, byśmy na wszystko patrzyli trzeźwo, zdawali sobie sprawę, ogarniali całość i nie ulegali samo sugestiom. My. parlament, obarczeni odpowiedzialnością za ciężary podatkowe ludności, winniśmy nauczyć się sami wpływać na oszczędna i najbardziej celową pracę grosza publicznego. Musimy przyczyniać się do ostrożnej i niekosztownej gospodarki państwowej.</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#SPrystor">Tak zwane „wielkie roboty publiczne”, przedsiębrane przez Państwo, o których tak chętnie się mówi, muszą być oparte na mocnych i zdrowych podstawach finansowych, na żadnych fikcjach opierać się nie mogą, bo wtedy zamiast pożytku przyniosą wiele olbrzymich, trudnych do odrobienia szkód.</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#SPrystor">Trzeba sobie jasno zdawać sprawę, co to jest Skarb? Otóż Skarb — to są podatki takie lub inne, w szerokim znaczeniu, ale tylko podatki i nic więcej, żadnych spadków po miliarderach amerykańskich Skarb nie otrzymuje, jest to dochodowa strona naszego budżetu. Studiowaliśmy budżet przez szereg dni i widzimy, że tam zbywających sum nie ma, nie ma środków na zaspokojenie wielu palących potrzeb. A żaden czarodziej, choćby nim był sam p. Minister Skarbu Kwiatkowski, z pustego nie naleje. Można wprawdzie zaciągać pożyczki, to znaczy kapitalizować przyszłe podatki, obciążać przyszłe budżety. Czy to jest jednak w obecnych warunkach rzecz łatwa? I czy w przypadku pożyczki wewnętrznej ni? jest to dalsze zmniejszenie możliwości kredytowych dostatecznie już skrępowanego rynku?</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#SPrystor">Nie zwalajmy na Państwo zbyt dużo obowiązków i bez tego wzięło ono ich na siebie ponad swoje możliwości dobrego i sprawnego działania. W nawale rozmaitych funkcyj, w nawale drobnych, małego znaczenia spraw zatraca się jasność spojrzenia, zmniejsza się zdolność celowej pracy — i wreszcie następuje jakieś dziwaczne przestawienie funkcyj: Skarb daje wielomilionowe subsydia, a społeczeństwo z datków buduje sprzęt wojenny i wojenne okręty. Trzeba w pracy Państwa stanowczo odrzucić to, co jest mniej ważne.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#SPrystor">Niechby też Państwo wyzbyło się szeregu przedsiębiorstw na rzecz niesłusznie wykpiwanej inicjatywy prywatnej. Państwo nie jest do robienia interesów na przedsiębiorstwach przemysłowych, których to interesów zresztą nie umie robić, winno natomiast stwarzać warunki, w których obywatel pracą swoją będzie rozwijał inicjatywę, przedsiębiorczość i samodzielność i pomnażał bogactwa narodowe. A wtedy i Skarb będzie zasobniejszy niż dziś i będzie miał możność bardziej celowo pracować i łatwiej znajdzie wyjście z paradoksalnej sytuacji, gdzie się ma dużo roboty do zrobienia, gdzie jest dużo spragnionych pracy rąk i gdzie wreszcie są bogactwa naturalne, a gdzie tak trudno o pracę.</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#SPrystor">Wprawdzie i świat, jeśli brać go jako całość, jest w analogicznej sytuacji: miliony ludzi umiera z głodu, a środki żywności topi się w morzu. Nadzwyczajny postęp w dziedzinie techniki szybko pomnaża bogactwo światowe, a zdolności organizacyjne ludzkości nie rozwijają się w równym tempie. Może to być dla nas usprawiedliwieniem, ale w każdym razie słabą pociechą.</u>
- <u xml:id="u-9.19" who="#SPrystor">Przejdę teraz do drugiej strony pogotowia, do strony duchowej i moralnej narodu i społeczeństwa. Ma ona, jak wiemy, wielkie znaczenie. I w tej dziedzinie osiągnięto wiele. Nie żądamy granic celnych między dzielnicami, już coraz mniej się gniewamy na różnych „galicjaków”, a zwłaszcza z tej „kongresowy”, prawie już nie mamy wzajemnej nieufności do ludzi z różnych zaborów. Słowem istnienie państwowości wywarło i wywiera w dalszym ciągu powoli swój wpływ unifikacyjny i wychowawczy na wszystkich. Szkoła powszechna i ta średnia, tak jeszcze niedoskonała, wkład swój choć nie tak wielki, jakby się spodziewać należało, wszakże wnoszą w budowę duchowej struktury społeczeństwa. A ponadto wojsko, wiemy wszyscy, jak olbrzymi dodatni wpływ wywiera na swoich wychowanków bezpośrednio w szeregach czy też w organizacjach i instytucjach pokrewnych.</u>
- <u xml:id="u-9.20" who="#SPrystor">Pomimo to wszystko trzeba przyznać, że w tej dziedzinie, która powinna przodować i wybijać się ponad inne, nie idziemy na równi z rozwojem materialnym, a zostajemy w tyle. I gdybyśmy mogli, powiedzmy, w przeciągu lat jeszcze 20 żyć zupełnie spokojnie i pewnie, to zapewne braki nasze w tej dziedzinie drogą powolną może nawet po wielu niepotrzebnych eksperymentach wyrównałyby się i z czasem stanęłaby ona na należytej wysokości. Żyjemy jednak w czasach niespokojnych, które zmuszają nas do gotowości na ewentualne wypadki. A w takich wypadkach dziedzina duchowa bardzo wiele, jeżeli nie wszystko, znaczy. Trzeba więc te procesy wyrównywać, przyśpieszać.</u>
- <u xml:id="u-9.21" who="#SPrystor">Kto to ma robić? Oczywiście my wszyscy — Rząd, parlament, naród, społeczeństwo. A do zrobienia jest dużo.</u>
- <u xml:id="u-9.22" who="#SPrystor">Co — uważam — winno się składać na ową duchową dziedzinę? Autorytet władzy, poszanowanie prawa, poczucie godności obywatelskiej, narodowej i państwowej, jasność odpowiedzialności, uczciwość w stosunku do życia, przywiązanie do rodziny, do ojcowizny i uczucie patriotyczne przywiązania do Państwa, słowem, wszystko to, co określamy mianem praw boskich i praw ludzkich.</u>
- <u xml:id="u-9.23" who="#SPrystor">W postępowaniu swoim musimy pamiętać, że każda działalność ludzka, a zwłaszcza publiczna, zawiera w sobie pierwiastek wychowawczy i oddziaływa przeto na bliższe lub dalsze otoczenie na społeczeństwo dodatnio albo ujemnie. A niestety, jakże często zapominamy o tym! Oglądamy się na efekt doraźny i nie widzimy lub nie chcemy widzieć ujemnych wychowawczo następstw. A zło pozostaje w duszach ludzkich i nie tak prędko, jak sądzimy, daje się zatrzeć — przez to moralność ogólna nie podnosi się, a obniża.</u>
- <u xml:id="u-9.24" who="#SPrystor">Dzieje się tak zwłaszcza, gdy moment jest absorbujący, albo gdy czynność odnosi się do wyżej hierarchicznie stojącego czynnika. Jeśli na przykład w walce wyborczej posuwamy się tak daleko, że sens odezwy układamy mniej więcej tak, by nie głosować na Sławka, a na nas, bo my chcemy wielkiej i potężnej Polski, gdy przecie powszechnie jest wiadome, że tenże Sławek życie całe spędził w służbie dla Polski, walcząc o Nią kiedyś w warunkach jakże cięższych od dzisiejszych, to postępowanie takie jest bez wątpienia niemoralne.</u>
- <u xml:id="u-9.25" who="#SPrystor">Albo czyż można w tejże walce tak się zapamiętywać, by krzyczeć w Wilnie: Precz z Żeligowskim? Moralne skutki tego są fatalne i bolesne, bo element, który między innymi twardo i zawzięcie przetrwał w polskości i zachował ją w najcięższych czasach niewoli zaborczej i okupacyjnej niemieckiej i bolszewickiej, przeważnie kobiety i to z warstw niższych, jak kucharki, służące, kupcowe, żony rzemieślników, stróżki, u których w suterenach odbywały się komplety tajnego nauczania języka historii polskiej i miłości do Polski — element ten ustosunkował się do tego gorszącego zjawiska w taki sposób: Generał Żeligowski — to nasz generał, a tamten, którego nota bene wysoko ceniono i szanowano, to „ichni” generał.</u>
- <u xml:id="u-9.26" who="#SPrystor">Albo czy dobrze jest zmuszać ludzi, by przy cenie zjawisk, zagadnień i sytuacji, przy narzucaniu ustawowych obowiązków' na społeczeństwo kierowali się, po podpisaniu wiadomych cyrografów, nie własnym rozumieniem rzeczy, nie własnym sumieniem, a cudzym? Zaczynamy wprowadzać złe obyczaje, tak surowo potępiane w swoim czasie. Idziemy drogą nie przekonywania, nie zjednywania, lecz drogą nakazu i przymusu.</u>
- <u xml:id="u-9.27" who="#SPrystor">Piękna i odpowiadająca tęsknotom ludzkim idea zjednoczenia i konsolidacji na podobnych metodach nie zyskuje, a traci. A lekceważyć tego nie można przez wzgląd na szacunek dla idei, a także i dlatego, że praca ta niemało kosztuje grosza publicznego.</u>
- <u xml:id="u-9.28" who="#SPrystor">Dalej, gdy zapewniamy parlament o lojalnej współpracy, a na krótko przed tym wydajemy dekrety, z których nie wszystkie są usprawiedliwione. jak tego wymaga Konstytucja, koniecznością państwowa. jak np. prasowy i niektóre inne, to na pewno w duszy powstają wątpliwości, bynajmniej pod względem wychowawczym nie budujące.</u>
- <u xml:id="u-9.29" who="#SPrystor">Jeśli w okólnikach zapewniamy o czystości i bezstronności wyborów, a gdy przyszły wybory parlamentarne i o okólnikach tych me chciano pamiętać, to na pewno fakt taki nie podnosił moralnie.</u>
- <u xml:id="u-9.30" who="#SPrystor">Obsługa potrzeb Państwa i społeczeństwa odbywa się przez aparat administracyjny, przez urzędników, którym wprawdzie nakazuje się, by interes Państwa i ludności był zaspokojony, ale w jaki sposób da się to zadanie osiągnąć — zwłaszcza gdy chodzi o wydarzenia czy zagadnienia zasadnicze go, państwowego znaczenia — bywa tak, że się nie informuje. I biedny taki wojewoda, a z nim i starosta często niezasłużenie cierpią, bo ich się usuwa czasami hurtem, tylko dlatego, że nie znając jasnego, zasadniczego stanowiska swoich przełożonych, nie potrafili odgadnąć doraźnego ich stanowiska w tej materii. Czy w takich warunkach mogą oni wzniecać u ludności autorytet władzy i godnie reprezentować Państwo?</u>
- <u xml:id="u-9.31" who="#SPrystor">A w ogóle dla samego prestiżu władzy sytuacja ich zasadnicza winna być podniesiona. Starosta winien być inaczej wyposażony i nie być takim, jak każdy inny, urzędnikiem VII czy VI stopnia służbowego. Trzeba podnosić jego autorytet, w razie potrzeby pouczyć i nie traktować jak sztubaka.</u>
- <u xml:id="u-9.32" who="#SPrystor">Dzięki temu, że Rząd nie jest jednolity i nie jest kierowany jedną wolą, jest niezgrany, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny — swoją, izba skarbowa — też swoją. Z tego wynikają sprzeczności, niekonsekwencje i obywatel, o którym nie trzeba sądzić, że nic nie rozumie, widzi chaos i bynajmniej nie jest tym zbudowany.</u>
- <u xml:id="u-9.33" who="#SPrystor">A wojewoda — trzeba wiedzieć — ma to być stanowisko wysokie i w interesie Państwa należy na odpowiedniej wysokości je utrzymać. Wojewoda ma inną niż minister pracę. Minister ma pracę spokojną, normatywną, wojewoda, a z nim i starosta, ma bezpośrednio do czynienia z życiem, oko w oko z nim. Muszą oni jasno wiedzieć, czego od nich rząd żąda. To tak, jak na linii frontu: dowódca odcinka ma jasno postawione zadanie i wskazane środki bez wdawania się w szczegóły. Nigdy on nie dostanie niejasnego wskazania: „żeby wszystko dobrze było”.</u>
- <u xml:id="u-9.34" who="#SPrystor">Nawiasem mówiąc, myślę, że było by leniej uzależnić wojewodów i starostów personalnie od Premiera a nie od Ministra Spraw Wewnętrznych. Podniosłoby to ich znaczenie wobec innych resortów i może pomogło w dążeniu do jednej a nie kilku polityk na jego terenie.</u>
- <u xml:id="u-9.35" who="#SPrystor">Nie chcę mnożyć przykładów mało budującego postępowania resortów. Aż nadto dobrze wiemy, jak często obywatel pomimo dobrej woli i rzetelnej chęci nie może zrozumieć, czego od niego biurokracja chce i żąda. T. zw. silna ręka nie polega na szerzeniu strachu. A u nas strach i lęk zaczyna coraz szerzej się objawiać i wśród urzędników i wśród bardzo wielu ludzi w społeczeństwie, zależnych bezpośrednio lub pośrednio od niespodzianych i nieprzewidywanych posunięć i zarządzeń. Zatraca się u ludzi pewność siebie, nawet jeśli się jest w porządku wobec prawa.</u>
- <u xml:id="u-9.36" who="#SPrystor">Autorytet władzy winien wynikać z wielkiego dla niej szacunku wewnętrznego i być oparty na zaufaniu. Autorytet oparty na strachu nie jest mocny. Wytwarza się jakaś uniżoność, uległość, nawet służalstwo — niezdrowe cechy, stojące w przeciwieństwie do poczucia godności osobistej. W atmosferze za dużo pochlebstw i mdłego kadzidła. A od niego musi się w głowie mącić wszystkim tym, którzy kadzą, ale i tym także, którym się kadzi. Opary przesłaniają rzeczywistość, która, jeśli się z nią nie liczyć w każdym momencie, może wyrządzić w nieprzewidzianym czasie przykre niespodzianki. Prawda gdzieś ginie z oczu, gdzieś się zatraca. Wmawiamy innym, że coś, co nie jest białe, jest, dajmy na to, czyste. Jest to źle tak wmawiać. A jednak jest o wiele gorzej, gdy sami zaczynamy wierzyć, że to czyste. Na przykład 67.</u>
- <u xml:id="u-9.37" who="#SPrystor">Nie lubimy tej surowej i nagiej rzeczywistości. Przesłaniamy ją łatwiznami, nie chcąc widzieć i dotykać nabrzmiewających poważnych zagadnień.</u>
- <u xml:id="u-9.38" who="#SPrystor">Autorytet Państwa trudno zapewne będzie się ugruntowywał w duszy rolnika, który z nędzy wędruje na roboty sezonowe w gospodarstwach chłopskich do państw o wiele mniejszych, a które potrafiły u siebie urządzić życie rolnika w rażącym przeciwieństwie do życia jego własnego.</u>
- <u xml:id="u-9.39" who="#SPrystor">Muszę wspomnieć tutaj jeszcze o chorobie, która zatrważająco szerzy się wśród nas, mianowicie o chorobie pustej zarozumiałości. „Geniuszów”, od których ma się zaczynać nowa epoka w Polsce, mamy stanowczo za dużo. Nie chcemy i nie umiemy szanować pracy i doświadczenia innych, nie znamy ciągłości pracy, niemal każdy z nas wie lepiej niż ten drugi. Nieszczęsna ta wada ogarnęła już i młodzież. Cnota skromności jest w zupełnym zaniedbaniu. Frazes, frazes napuszony, wygłaszany z emfazą, zaczyna dominować w życiu publicznym. Skromność mędrca, który oględnie wyciąga wnioski z nowych faktów, razi naszych zapaleńców, którzy by chcieli robić doświadczenia na społeczeństwie i Państwie, nie przeczuwając, ile to może szkód nam przynieść. Karmimy siebie iluzjami. A rzeczywistość toczy się swoim trybem i nic a nic pod wpływem naszych iluzji nie chce się zmienić.</u>
- <u xml:id="u-9.40" who="#SPrystor">W przyszłym roku mają się odbyć wybory Prezydenta. Nie wątpię, że każdy z nas i w ogóle każdy lojalny obywatel pragnie, by władca Prezydenta, ktokolwiek nim będzie, miała swe źródło w oparciu o szeroką podstawę moralną. I dobrze było by dla niego i dla ogółu, gdyby był wybierany i przez tych, których tutaj nie ma, a nie przez parlament, wybrany na podstawach uznanych przez wszystkich za niewystarczające. Nie trzeba więc zwlekać z wykonaniem zalecenia Pana Prezydenta.</u>
- <u xml:id="u-9.41" who="#SPrystor">W końcu jeszcze jedno. Tu i ówdzie błąka się myśl, naśladująca obce wzory ustrojowe. Mysi, która nie zdaje sobie sprawy, że w naszych polskich warunkach totalizm zachodnie są niemożliwe, a wschodnie to jest po prostu w wysokim stylu regime policyjny, który na pewno nie potrafiłby u nas wytrzymać dłuższej próby życiowej.</u>
- <u xml:id="u-9.42" who="#SPrystor">A zresztą po co mamy naśladować obce wzory? Po co mamy być „papugą narodów”? Byłby to ślad naszego nieszczęsnego niewolnictwa i kłaniania się obcym, bo wszystko zagraniczne lepsze od krajowego. Byłby to brak wiary we własne siły, brak poczucia godności narodowej. Mogłoby się zdawać komuś, że nas, Polaków, nie stać na coś swojskiego, rodzimego, odpowiadającego i psychice i charakterowi polskiemu. A mamy tyle wskazań i nauk naszego Wielkiego Wychowawcy. Mamy wyraz ostatniej Jego woli w postaci obowiązującej Konstytucji, która daje Państwu silną władzę, ustanawia do współpracy wszystkie organa państwowe, ale daje też możność rozwoju jednostki.</u>
- <u xml:id="u-9.43" who="#SPrystor">Pamiętajmy o Jego naukach, r.ie odsuwajmy Go tak prędko na odległość Kościuszki, szanujmy godność człowieka, kultywujmy godność narodową, wychowujmy charaktery, podnośmy moralność. A jeśli moralność będzie wysoka, to Polska na pewno przetrwa wszelkie burze dziejowe.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#AleksanderPrystor">Wszakże jeśli ten przemysł tak pięknie i szybko rośnie, to zawdzięcza to temu, że w olbrzymiej większości i wytwórca i konsument w nim jest ten sam, to znaczy Skarb. 1 ta okoliczność właśnie musi niepokoić.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#AleksanderPrystor">Mało albo wcale nie otrzaskani z techniką, gdy oglądamy olbrzymie prace, wykonywane w dodatku w tak szybkim tempie, do tego stopnia jesteśmy tym oszołomieni, że nam nawet na myśl nie przychodzi, że istnieje i inna strona medalu, motor, który ruszył to wszystko i ma w ruchu utrzymywać, mianowicie źródła pokrycia.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#AleksanderPrystor">Budować takie kolosy nie jest łatwo, a trzeba wiedzieć, że prowadzić je jest jeszcze trudniej, jeszcze ciężej dla ludności, boć to pieniądz podatnika.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#AleksanderPrystor">Pragnę, byśmy na wszystko patrzyli trzeźwo, zdawali sobie sprawę, ogarniali całość i nie ulegali samo sugestiom. My. parlament, obarczeni odpowiedzialnością za ciężary podatkowe ludności, winniśmy nauczyć się sami wpływać na oszczędna i najbardziej celową pracę grosza publicznego. Musimy przyczyniać się do ostrożnej i niekosztownej gospodarki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#AleksanderPrystor">Tak zwane „wielkie roboty publiczne”, przedsiębrane przez Państwo, o których tak chętnie się mówi, muszą być oparte na mocnych i zdrowych podstawach finansowych, na żadnych fikcjach opierać się nie mogą, bo wtedy zamiast pożytku przyniosą wiele olbrzymich, trudnych do odrobienia szkód.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#AleksanderPrystor">Trzeba sobie jasno zdawać sprawę, co to jest Skarb? Otóż Skarb — to są podatki takie lub inne, w szerokim znaczeniu, ale tylko podatki i nic więcej, żadnych spadków po miliarderach amerykańskich Skarb nie otrzymuje, jest to dochodowa strona naszego budżetu. Studiowaliśmy budżet przez szereg dni i widzimy, że tam zbywających sum nie ma, nie ma środków na zaspokojenie wielu palących potrzeb. A żaden czarodziej, choćby nim był sam p. Minister Skarbu Kwiatkowski, z pustego nie naleje. Można wprawdzie zaciągać pożyczki, to znaczy kapitalizować przyszłe podatki, obciążać przyszłe budżety. Czy to jest jednak w obecnych warunkach rzecz łatwa? I czy w przypadku pożyczki wewnętrznej ni? jest to dalsze zmniejszenie możliwości kredytowych dostatecznie już skrępowanego rynku?</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#AleksanderPrystor">Nie zwalajmy na Państwo zbyt dużo obowiązków i bez tego wzięło ono ich na siebie ponad swoje możliwości dobrego i sprawnego działania. W nawale rozmaitych funkcyj, w nawale drobnych, małego znaczenia spraw zatraca się jasność spojrzenia, zmniejsza się zdolność celowej pracy — i wreszcie następuje jakieś dziwaczne przestawienie funkcyj: Skarb daje wielomilionowe subsydia, a społeczeństwo z datków buduje sprzęt wojenny i wojenne okręty. Trzeba w pracy Państwa stanowczo odrzucić to, co jest mniej ważne.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#AleksanderPrystor">Niechby też Państwo wyzbyło się szeregu przedsiębiorstw na rzecz niesłusznie wykpiwanej inicjatywy prywatnej. Państwo nie jest do robienia interesów na przedsiębiorstwach przemysłowych, których to interesów zresztą nie umie robić, winno natomiast stwarzać warunki, w których obywatel pracą swoją będzie rozwijał inicjatywę, przedsiębiorczość i samodzielność i pomnażał bogactwa narodowe. A wtedy i Skarb będzie zasobniejszy niż dziś i będzie miał możność bardziej celowo pracować i łatwiej znajdzie wyjście z paradoksalnej sytuacji, gdzie się ma dużo roboty do zrobienia, gdzie jest dużo spragnionych pracy rąk i gdzie wreszcie są bogactwa naturalne, a gdzie tak trudno o pracę.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#AleksanderPrystor">Wprawdzie i świat, jeśli brać go jako całość, jest w analogicznej sytuacji: miliony ludzi umiera z głodu, a środki żywności topi się w morzu. Nadzwyczajny postęp w dziedzinie techniki szybko pomnaża bogactwo światowe, a zdolności organizacyjne ludzkości nie rozwijają się w równym tempie. Może to być dla nas usprawiedliwieniem, ale w każdym razie słabą pociechą.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#AleksanderPrystor">Przejdę teraz do drugiej strony pogotowia, do strony duchowej i moralnej narodu i społeczeństwa. Ma ona, jak wiemy, wielkie znaczenie. I w tej dziedzinie osiągnięto wiele. Nie żądamy granic celnych między dzielnicami, już coraz mniej się gniewamy na różnych „galicjaków”, a zwłaszcza z tej „kongresowy”, prawie już nie mamy wzajemnej nieufności do ludzi z różnych zaborów. Słowem istnienie państwowości wywarło i wywiera w dalszym ciągu powoli swój wpływ unifikacyjny i wychowawczy na wszystkich. Szkoła powszechna i ta średnia, tak jeszcze niedoskonała, wkład swój choć nie tak wielki, jakby się spodziewać należało, wszakże wnoszą w budowę duchowej struktury społeczeństwa. A ponadto wojsko, wiemy wszyscy, jak olbrzymi dodatni wpływ wywiera na swoich wychowanków bezpośrednio w szeregach czy też w organizacjach i instytucjach pokrewnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#AleksanderPrystor">Pomimo to wszystko trzeba przyznać, że w tej dziedzinie, która powinna przodować i wybijać się ponad inne, nie idziemy na równi z rozwojem materialnym, a zostajemy w tyle. I gdybyśmy mogli, powiedzmy, w przeciągu lat jeszcze 20 żyć zupełnie spokojnie i pewnie, to zapewne braki nasze w tej dziedzinie drogą powolną może nawet po wielu niepotrzebnych eksperymentach wyrównałyby się i z czasem stanęłaby ona na należytej wysokości. Żyjemy jednak w czasach niespokojnych, które zmuszają nas do gotowości na ewentualne wypadki. A w takich wypadkach dziedzina duchowa bardzo wiele, jeżeli nie wszystko, znaczy. Trzeba więc te procesy wyrównywać, przyśpieszać.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#AleksanderPrystor">Kto to ma robić? Oczywiście my wszyscy — Rząd, parlament, naród, społeczeństwo. A do zrobienia jest dużo.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#AleksanderPrystor">Co — uważam — winno się składać na ową duchową dziedzinę? Autorytet władzy, poszanowanie prawa, poczucie godności obywatelskiej, narodowej i państwowej, jasność odpowiedzialności, uczciwość w stosunku do życia, przywiązanie do rodziny, do ojcowizny i uczucie patriotyczne przywiązania do Państwa, słowem, wszystko to, co określamy mianem praw boskich i praw ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#AleksanderPrystor">W postępowaniu swoim musimy pamiętać, że każda działalność ludzka, a zwłaszcza publiczna, zawiera w sobie pierwiastek wychowawczy i oddziaływa przeto na bliższe lub dalsze otoczenie na społeczeństwo dodatnio albo ujemnie. A niestety, jakże często zapominamy o tym! Oglądamy się na efekt doraźny i nie widzimy lub nie chcemy widzieć ujemnych wychowawczo następstw. A zło pozostaje w duszach ludzkich i nie tak prędko, jak sądzimy, daje się zatrzeć — przez to moralność ogólna nie podnosi się, a obniża.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#AleksanderPrystor">Dzieje się tak zwłaszcza, gdy moment jest absorbujący, albo gdy czynność odnosi się do wyżej hierarchicznie stojącego czynnika. Jeśli na przykład w walce wyborczej posuwamy się tak daleko, że sens odezwy układamy mniej więcej tak, by nie głosować na Sławka, a na nas, bo my chcemy wielkiej i potężnej Polski, gdy przecie powszechnie jest wiadome, że tenże Sławek życie całe spędził w służbie dla Polski, walcząc o Nią kiedyś w warunkach jakże cięższych od dzisiejszych, to postępowanie takie jest bez wątpienia niemoralne.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#AleksanderPrystor">Albo czyż można w tejże walce tak się zapamiętywać, by krzyczeć w Wilnie: Precz z Żeligowskim? Moralne skutki tego są fatalne i bolesne, bo element, który między innymi twardo i zawzięcie przetrwał w polskości i zachował ją w najcięższych czasach niewoli zaborczej i okupacyjnej niemieckiej i bolszewickiej, przeważnie kobiety i to z warstw niższych, jak kucharki, służące, kupcowe, żony rzemieślników, stróżki, u których w suterenach odbywały się komplety tajnego nauczania języka historii polskiej i miłości do Polski — element ten ustosunkował się do tego gorszącego zjawiska w taki sposób: Generał Żeligowski — to nasz generał, a tamten, którego nota bene wysoko ceniono i szanowano, to „ichni” generał.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#AleksanderPrystor">Albo czy dobrze jest zmuszać ludzi, by przy cenie zjawisk, zagadnień i sytuacji, przy narzucaniu ustawowych obowiązków' na społeczeństwo kierowali się, po podpisaniu wiadomych cyrografów, nie własnym rozumieniem rzeczy, nie własnym sumieniem, a cudzym? Zaczynamy wprowadzać złe obyczaje, tak surowo potępiane w swoim czasie. Idziemy drogą nie przekonywania, nie zjednywania, lecz drogą nakazu i przymusu.</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#AleksanderPrystor">Piękna i odpowiadająca tęsknotom ludzkim idea zjednoczenia i konsolidacji na podobnych metodach nie zyskuje, a traci. A lekceważyć tego nie można przez wzgląd na szacunek dla idei, a także i dlatego, że praca ta niemało kosztuje grosza publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#AleksanderPrystor">Dalej, gdy zapewniamy parlament o lojalnej współpracy, a na krótko przed tym wydajemy dekrety, z których nie wszystkie są usprawiedliwione. jak tego wymaga Konstytucja, koniecznością państwowa. jak np. prasowy i niektóre inne, to na pewno w duszy powstają wątpliwości, bynajmniej pod względem wychowawczym nie budujące.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#AleksanderPrystor">Jeśli w okólnikach zapewniamy o czystości i bezstronności wyborów, a gdy przyszły wybory parlamentarne i o okólnikach tych me chciano pamiętać, to na pewno fakt taki nie podnosił moralnie.</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#AleksanderPrystor">Obsługa potrzeb Państwa i społeczeństwa odbywa się przez aparat administracyjny, przez urzędników, którym wprawdzie nakazuje się, by interes Państwa i ludności był zaspokojony, ale w jaki sposób da się to zadanie osiągnąć — zwłaszcza gdy chodzi o wydarzenia czy zagadnienia zasadnicze go, państwowego znaczenia — bywa tak, że się nie informuje. I biedny taki wojewoda, a z nim i starosta często niezasłużenie cierpią, bo ich się usuwa czasami hurtem, tylko dlatego, że nie znając jasnego, zasadniczego stanowiska swoich przełożonych, nie potrafili odgadnąć doraźnego ich stanowiska w tej materii. Czy w takich warunkach mogą oni wzniecać u ludności autorytet władzy i godnie reprezentować Państwo?</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#AleksanderPrystor">A w ogóle dla samego prestiżu władzy sytuacja ich zasadnicza winna być podniesiona. Starosta winien być inaczej wyposażony i nie być takim, jak każdy inny, urzędnikiem VII czy VI stopnia służbowego. Trzeba podnosić jego autorytet, w razie potrzeby pouczyć i nie traktować jak sztubaka.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#AleksanderPrystor">Dzięki temu, że Rząd nie jest jednolity i nie jest kierowany jedną wolą, jest niezgrany, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny — swoją, izba skarbowa — też swoją. Z tego wynikają sprzeczności, niekonsekwencje i obywatel, o którym nie trzeba sądzić, że nic nie rozumie, widzi chaos i bynajmniej nie jest tym zbudowany.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#AleksanderPrystor">A wojewoda — trzeba wiedzieć — ma to być stanowisko wysokie i w interesie Państwa należy na odpowiedniej wysokości je utrzymać. Wojewoda ma inną niż minister pracę. Minister ma pracę spokojną, normatywną, wojewoda, a z nim i starosta, ma bezpośrednio do czynienia z życiem, oko w oko z nim. Muszą oni jasno wiedzieć, czego od nich rząd żąda. To tak, jak na linii frontu: dowódca odcinka ma jasno postawione zadanie i wskazane środki bez wdawania się w szczegóły. Nigdy on nie dostanie niejasnego wskazania: „żeby wszystko dobrze było”.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#AleksanderPrystor">Nawiasem mówiąc, myślę, że było by leniej uzależnić wojewodów i starostów personalnie od Premiera a nie od Ministra Spraw Wewnętrznych. Podniosłoby to ich znaczenie wobec innych resortów i może pomogło w dążeniu do jednej a nie kilku polityk na jego terenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#AleksanderPrystor">Nie chcę mnożyć przykładów mało budującego postępowania resortów. Aż nadto dobrze wiemy, jak często obywatel pomimo dobrej woli i rzetelnej chęci nie może zrozumieć, czego od niego biurokracja chce i żąda. T. zw. silna ręka nie polega na szerzeniu strachu. A u nas strach i lęk zaczyna coraz szerzej się objawiać i wśród urzędników i wśród bardzo wielu ludzi w społeczeństwie, zależnych bezpośrednio lub pośrednio od niespodzianych i nieprzewidywanych posunięć i zarządzeń. Zatraca się u ludzi pewność siebie, nawet jeśli się jest w porządku wobec prawa.</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#AleksanderPrystor">Autorytet władzy winien wynikać z wielkiego dla niej szacunku wewnętrznego i być oparty na zaufaniu. Autorytet oparty na strachu nie jest mocny. Wytwarza się jakaś uniżoność, uległość, nawet służalstwo — niezdrowe cechy, stojące w przeciwieństwie do poczucia godności osobistej. W atmosferze za dużo pochlebstw i mdłego kadzidła. A od niego musi się w głowie mącić wszystkim tym, którzy kadzą, ale i tym także, którym się kadzi. Opary przesłaniają rzeczywistość, która, jeśli się z nią nie liczyć w każdym momencie, może wyrządzić w nieprzewidzianym czasie przykre niespodzianki. Prawda gdzieś ginie z oczu, gdzieś się zatraca. Wmawiamy innym, że coś, co nie jest białe, jest, dajmy na to, czyste. Jest to źle tak wmawiać. A jednak jest o wiele gorzej, gdy sami zaczynamy wierzyć, że to czyste. Na przykład 67.</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#AleksanderPrystor">Nie lubimy tej surowej i nagiej rzeczywistości. Przesłaniamy ją łatwiznami, nie chcąc widzieć i dotykać nabrzmiewających poważnych zagadnień.</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#AleksanderPrystor">Autorytet Państwa trudno zapewne będzie się ugruntowywał w duszy rolnika, który z nędzy wędruje na roboty sezonowe w gospodarstwach chłopskich do państw o wiele mniejszych, a które potrafiły u siebie urządzić życie rolnika w rażącym przeciwieństwie do życia jego własnego.</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#AleksanderPrystor">Muszę wspomnieć tutaj jeszcze o chorobie, która zatrważająco szerzy się wśród nas, mianowicie o chorobie pustej zarozumiałości. „Geniuszów”, od których ma się zaczynać nowa epoka w Polsce, mamy stanowczo za dużo. Nie chcemy i nie umiemy szanować pracy i doświadczenia innych, nie znamy ciągłości pracy, niemal każdy z nas wie lepiej niż ten drugi. Nieszczęsna ta wada ogarnęła już i młodzież. Cnota skromności jest w zupełnym zaniedbaniu. Frazes, frazes napuszony, wygłaszany z emfazą, zaczyna dominować w życiu publicznym. Skromność mędrca, który oględnie wyciąga wnioski z nowych faktów, razi naszych zapaleńców, którzy by chcieli robić doświadczenia na społeczeństwie i Państwie, nie przeczuwając, ile to może szkód nam przynieść. Karmimy siebie iluzjami. A rzeczywistość toczy się swoim trybem i nic a nic pod wpływem naszych iluzji nie chce się zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#AleksanderPrystor">W przyszłym roku mają się odbyć wybory Prezydenta. Nie wątpię, że każdy z nas i w ogóle każdy lojalny obywatel pragnie, by władca Prezydenta, ktokolwiek nim będzie, miała swe źródło w oparciu o szeroką podstawę moralną. I dobrze było by dla niego i dla ogółu, gdyby był wybierany i przez tych, których tutaj nie ma, a nie przez parlament, wybrany na podstawach uznanych przez wszystkich za niewystarczające. Nie trzeba więc zwlekać z wykonaniem zalecenia Pana Prezydenta.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#AleksanderPrystor">W końcu jeszcze jedno. Tu i ówdzie błąka się myśl, naśladująca obce wzory ustrojowe. Mysi, która nie zdaje sobie sprawy, że w naszych polskich warunkach totalizm zachodnie są niemożliwe, a wschodnie to jest po prostu w wysokim stylu regime policyjny, który na pewno nie potrafiłby u nas wytrzymać dłuższej próby życiowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#AleksanderPrystor">A zresztą po co mamy naśladować obce wzory? Po co mamy być „papugą narodów”? Byłby to ślad naszego nieszczęsnego niewolnictwa i kłaniania się obcym, bo wszystko zagraniczne lepsze od krajowego. Byłby to brak wiary we własne siły, brak poczucia godności narodowej. Mogłoby się zdawać komuś, że nas, Polaków, nie stać na coś swojskiego, rodzimego, odpowiadającego i psychice i charakterowi polskiemu. A mamy tyle wskazań i nauk naszego Wielkiego Wychowawcy. Mamy wyraz ostatniej Jego woli w postaci obowiązującej Konstytucji, która daje Państwu silną władzę, ustanawia do współpracy wszystkie organa państwowe, ale daje też możność rozwoju jednostki.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#AleksanderPrystor">Pamiętajmy o Jego naukach, r.ie odsuwajmy Go tak prędko na odległość Kościuszki, szanujmy godność człowieka, kultywujmy godność narodową, wychowujmy charaktery, podnośmy moralność. A jeśli moralność będzie wysoka, to Polska na pewno przetrwa wszelkie burze dziejowe.</u>
<u xml:id="u-9.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
<u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Dębski.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! Budżet, który wszedł dzisiaj pod obrady, tak charakteryzuje w swoim znakomitym referacie p. generalny sprawozdawca: jest on w 82% budżetem opancerzonym, a i pozostałe 18%, o których mówi, że są celowe i dobrze rozłożone, nie dadzą się również naruszyć. W tych warunkach w swoim sprawozdaniu określa nasze głosy, które wypowiadały się za zmianą tego budżetu, jako głosy bezsilne, które wobec twardej rzeczywistości, wobec braku pieniędzy i wobec układu tego budżetu mogą być tylko wołaniem daremnym.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#SDębski">Podzielam zupełnie ten pogląd nie dlatego tylko, że i przepisy konstytucyjne ograniczają naszą inicjatywę w tym kierunku, ale mam odwagę powiedzieć, że na podstawie doświadczeń ostatnich lat bliskich i dalszych właśnie ten budżet, właśnie program gospodarczo-finansowego Rządu musi wzbudzić zaufanie i nie można szukać nowych lekarstw i nowych lekarzy, bo na pewno staliby się oni znachorami naszego życia gospodarczego i finansów.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SDębski">Wszakże to niedawne są lata, Wysoki Senacie, gdy mieliśmy deficyty budżetowe, które łącznie na przestrzeni kilku lat wyniosły przeszło 1.300 milionów zł. Wszakże to niedawne są lata, sięgając trochę głębiej, gdyśmy zapas złota w Banku Polskim zjedli w wysokości około miliarda złotych. Wszakże to również są niedawne lata, o których mówił inny sprawozdawca generalny, mianowicie sprawozdawca generalny budżetu w Sejmie, gdyśmy około 5 miliardów zł „rozpylili,” jak się wyraził, na bardzo nieprodukcyjne cele. I człowiek ulicy pyta się Ileż to Gdyń, ileż to C.O.P.-ów — mówiąc symbolicznie — moglibyśmy zbudować, gdyby była ta planowa i celowa gospodarka, którą — z uznaniem trzeba to podkreślić — ostatnio Rząd podjął.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#SDębski">Otóż nie ze względu na przepisy konstytucyjne, choć stwierdzam ten niezdrowy układ budżetu, ale dlatego, że w tej dziedzinie następuje poprawa i planowa akcja sięgająca w daleką przyszłość — dlatego w stosunku do budżetu ani wniosków, ani poprawek zgłaszać nie będę.</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#SDębski">Ale chciałbym, kiedy już mówię o budżecie, podjąć ten głos alarmu, który rozległ się z ust. p. Wicepremiera, i chciałbym, żeby trwałym echem rozległ się on w Polsce i w Izbach ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! Budżet, który wszedł dzisiaj pod obrady, tak charakteryzuje w swoim znakomitym referacie p. generalny sprawozdawca: jest on w 82% budżetem opancerzonym, a i pozostałe 18%, o których mówi, że są celowe i dobrze rozłożone, nie dadzą się również naruszyć. W tych warunkach w swoim sprawozdaniu określa nasze głosy, które wypowiadały się za zmianą tego budżetu, jako głosy bezsilne, które wobec twardej rzeczywistości, wobec braku pieniędzy i wobec układu tego budżetu mogą być tylko wołaniem daremnym.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#JanDębski">Podzielam zupełnie ten pogląd nie dlatego tylko, że i przepisy konstytucyjne ograniczają naszą inicjatywę w tym kierunku, ale mam odwagę powiedzieć, że na podstawie doświadczeń ostatnich lat bliskich i dalszych właśnie ten budżet, właśnie program gospodarczo-finansowego Rządu musi wzbudzić zaufanie i nie można szukać nowych lekarstw i nowych lekarzy, bo na pewno staliby się oni znachorami naszego życia gospodarczego i finansów.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#JanDębski">Wszakże to niedawne są lata, Wysoki Senacie, gdy mieliśmy deficyty budżetowe, które łącznie na przestrzeni kilku lat wyniosły przeszło 1.300 milionów zł. Wszakże to niedawne są lata, sięgając trochę głębiej, gdyśmy zapas złota w Banku Polskim zjedli w wysokości około miliarda złotych. Wszakże to również są niedawne lata, o których mówił inny sprawozdawca generalny, mianowicie sprawozdawca generalny budżetu w Sejmie, gdyśmy około 5 miliardów zł „rozpylili,” jak się wyraził, na bardzo nieprodukcyjne cele. I człowiek ulicy pyta się Ileż to Gdyń, ileż to C.O.P.-ów — mówiąc symbolicznie — moglibyśmy zbudować, gdyby była ta planowa i celowa gospodarka, którą — z uznaniem trzeba to podkreślić — ostatnio Rząd podjął.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#JanDębski">Otóż nie ze względu na przepisy konstytucyjne, choć stwierdzam ten niezdrowy układ budżetu, ale dlatego, że w tej dziedzinie następuje poprawa i planowa akcja sięgająca w daleką przyszłość — dlatego w stosunku do budżetu ani wniosków, ani poprawek zgłaszać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#JanDębski">Ale chciałbym, kiedy już mówię o budżecie, podjąć ten głos alarmu, który rozległ się z ust. p. Wicepremiera, i chciałbym, żeby trwałym echem rozległ się on w Polsce i w Izbach ustawodawczych.</u>
<u xml:id="u-11.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-11.6" who="#SDębski">Stosunek poszczególnych pozycyj w naszym budżecie jakżeż wygląda? Ludzi, żyjących ze Skarbu Państwa, nie wyłączając i nas oczywiście, jest osiemset kilkadziesiąt tysięcy, pobierających łącznie z emeryturami miliard pięćset czterdzieści kilka milionów złotych. Jakież to społeczeństwo ponosi ten ciężar finansowy? Społeczeństwo, w którym na dwa miliony kilkaset tysięcy warsztatów samodzielnych rzemieślniczych, przemysłowych, rolniczych, tylko 433 warsztaty według ustaleń podatku dochodowego ma dochód wyższy ponad 1.500 zł, społeczeństwo, w którym na 5 milionów ludzi — poza pracownikami państwowymi — pracowników umysłowych, fizycznych łącznie z bezrobotnymi zaledwie około sześćset dziewięćdziesiąt parę tysięcy ma dochód powyżej 1.500 zł, społeczeństwo, w którym dochód społeczny na głowę mieszkańca wynosi pięćset osiemdziesiąt parę złotych. Wiemy — i p. Wicepremier o tym wspominał — że to jest spadek dawnych lat, że rósł i rozrastał się nasz aparat biurokratyczni nawet ludzie tej miary. co Józef Piłsudski, nie mogli się temu przeciwstawić. Wzrosły i emerytury, o czym tu wspominano. Z uznaniem muszę podnieść to, co p. referent mówił o polityce tworzenia tzw. młodych emerytów. Jesteśmy niewątpliwe unikatem na świecie, bo oto znalazłem — znowu w sprawozdaniu p. referenta — że w monopolach państwowych na około 2.500 pracowników jest ponad 8.000 emerytów. A słyszeliśmy również, że te pozycje nie będą się zmniejszały. Odsuwamy rozstrzyganie tego problemu, ale kiedyś przyjdzie konieczność rozstrzygnięcia go, wtedy kiedy będą narastały pozycje spłat długów, które zaciągamy na cele produkcyjne, na inwestycje.</u>
- <u xml:id="u-11.7" who="#SDębski">Ktoś mógłby powiedzieć no tak, ale jeżeli pójdziemy w kierunku tego totalizmu, upaństwowienia wszystkiego i wszystkich, to przecież będziemy mieli z czego utrzymać powiększony aparat państwowy. Proszę przeczytać sprawozdanie p. referenta generalnego, które mówi, że i w tej dziedzinie nie wykazujemy talentów biurokratycznych, gdy nasze przedsiębiorstwa państwowe wykazują zaledwie l% rentowności. Przychylam się do opinii p. sprawozdawcy generalnego, że powinniśmy mieć większe zaufanie do inicjatywy prywatnej, by podejmowała ona te prace, które były zawsze i bardziej produkcyjne i rentowne od pracy przedsiębiorstw państwowych, się tu i ówdzie na łamach prasy czy w ustach zagniewanych, bo ja wiem na kogo — na Rząd w Polskę ludzi, opinia, że za kryzys, jak trafnie określił p. Wicepremier na ostatnim posiedzeniu Związku Oficerów Rezerwy, niezawiniony przez Polskę, my ponosimy odpowiedzialność. To my do tych zmian czynnie czy biernie mieliśmy się przyczynić? Ta opinia tłukła się niedawno i po całym świecie. Ginie ona już. Świat zaczyna widzieć własne błędy, a nasze prawa i słuszność postępowania. Jednak u nas są jeszcze tacy, którzy uważają, że to myśmy, powinni byli stać się piorunochronem, który miał wyładować zbierające się napięcie konfliktów i burz, że to myśmy mieli być polem doświadczalnym, które miało pouczyć innych o stanie rzeczy w świecie, że to myśmy powinni byli być heroldem walki — z kim i przeciw komu? — wtedy, kiedy inni jak ciury obozowe wlekli się w ogonie wydarzeń. Jeżeli to mówię i pragnę rozprawić się z błędną opinią, która częściowo i atmosferę naszego życia zatruwa, to jednakże z nie mniejszą siłą przekonania muszę powiedzieć, że nie jest tak, jak pewna część prasy pisze, że tylko wiele historycznych wydarzeń, wiele sukcesów było naszym udziałem. Bo wiele poza tym się zmieniło, zaszło wiele zmian blisko nas obchodzących, na które nie można zamykać oczu, bo one nas przede wszystkim obchodzą, a nie tych sąsiadów naszych ze wschodu czy zachodu. I dlatego tak pilnym jest do rozwiązania zagadnienie wydobycia z narodu polskiego maksimum sił, aby sprostać tym przemianom, dlatego koniecznym jest, by naród polski reprezentował takie siły moralne, duchowe, polityczne i gospodarcze, by równowagę, o którą oparł Marszałek Piłsudski układ polsko-niemiecki, utrwalić i umocnić. Utrwalanie i umacnianie tej równowagi musi być stałą naszą troską.</u>
- <u xml:id="u-11.8" who="#SDębski">Pod wpływem zmian, które w świecie zachodzą, przywiązujemy dużą wagę do naszych wewnętrznych stosunków politycznych. Pragniemy konsolidacji sił, pragniemy zorganizowania woli narodu. Nasze życie polityczne nie zaczęło się od wczoraj i nie zaczęło się też od roku 1918, więc nie dziw, że jest wiele teoryj, wiele poglądów, wiele dróg zalecanych i wskazywanych, które mają prowadzić do zjednoczenia sił politycznych narodu. Proszę Wysokiej Izby, oczywiście można na drodze mechanicznej rozwiązywać partie polityczne, za pomocą dekretów i nakazów stwarzać „jedność narodową”, ale to nie wzmoże sił politycznych, to nie da nam większego zdyscyplinowania, które przecież nie może polegać na stronie formalnej, tylko na podstawie duchowej, brania odpowiedzialności, wydobycia ze siebie maximum wysiłków. To ma być dyscyplina nie karnego maszerowania, ale karnej pracy. Więc nie na drodze mechanicznej może nastąpić zjednoczenie. Może być inna droga. Może być droga walki, choćby mniejszości, która ma poczucie siły, pewność i wiarę w to, co głosi. Zapewne, historia zna wypadki — w naszych oczach to się działo — że, mniejszość, duża mniejszość w walce nie tylko zdobyła władzę, ale potrafiła przeobrazić psychikę całego społeczeństwa, zjednoczyć je przed opanowaniem władzy. Nas na to nie stać, by na tej drodze, w walce przeciw większości to uczynić. Jeżeli tę walkę długą miało by się prowadzić, to trzeba przeciw dzisiejszej rzeczywistości przyjść nie tylko z rewolucyjnymi metodami, ale i hasłami. Czy Polskę na to stać? Nie, my musimy na drodze ewolucji osiągnąć zjednoczenie i wszechstronny rozwój naszego narodu.</u>
- <u xml:id="u-11.9" who="#SDębski">Dlatego jedyną drogą, wiodącą do realnego zjednoczenia, jest droga poszukiwania maksimum wspólnoty pomiędzy wszystkimi Polakami, zaprzęgnięcia wszystkich do odpowiedzialności i do pracy na rzecz dobra publicznego, pozostawienia, że się tak wyrażę, jak najmniej „bezrobotnych”, pozostawienia poza nawiasem życia publicznego jak najmniej tych, którzy w walce, w negacji swoje własne siły niszczą, i nie przyczyniają się do wzrostu siły Państwa. Kiedyś padły historyczne słowa Marszałka Piłsudskiego o tym, że za dużo jest nieprawości. Dzisiaj do wszystkich trzeba by powiedzieć za dużo jest nienawiści, za dużo wyłączności, za dużo jest faktycznej czy też moralnej banicji. Jest rzeczą konieczną, żeby to zjednoczenie, które musi się dokonać na podstawie wspólnych poglądów na zadania obrony i siły gospodarczej Państwa, na cele i zadania polskiej polityki zagranicznej miały więcej punktów stałych. Zjednoczenie nie może być, jak słusznie Panowie mówicie, konfederacją, koalicją. Ono musi mieć oparcie przede wszystkim w stałych i uznanych formach ustrojowych Państwa. Nas nie stać ani tego nie potrzebujemy, by rozpoczynać na nowo start wielki o ustrój i podstawowe prawa bytu i rozwoju Rzeczypospolitej. Ale dążenie do zjednoczenia musi być szukaniem i poszukiwaniem punktów styczności w społeczeństwie i dzieleniem się z nim odpowiedzialnością.</u>
- <u xml:id="u-11.10" who="#SDębski">Nie wiem, czy to były słowa ścisłe p. Premiera dzisiejszego Rządu, jakie miał wypowiedzieć do jednego z prezydentów miast, z którym mnie żaden stosunek ideowo-polityczny nie łączy. Miał powiedzieć do niego Mój aparat policyjny i urzędniczy tak jest zmontowany, że mógłbym jeszcze długo rządzić, ale to tak nie jest dobrze. Ja chcę, by większa część społeczeństwa brała odpowiedzialność za gospodarkę w samorządzie.</u>
- <u xml:id="u-11.11" who="#SDębski">Wysoki Senacie! Dyskusja, budżetowa jest zazwyczaj okazją do wypowiadania żalów i krytyk. Wydaje mi się, że lepiej zrobimy, jeżeli wszyscy będziemy starali się wskazywać na pozytywne środki, które by zmierzały do naprawy dzisiejszej sytuacji. W tym też przekonaniu wypowiedziałem swoją opinię na dzisiejszą sytuację w Państwie i z tą samą intencją chciałbym zabierać głos przy innych budżetach. Wychodzę bowiem z tego założenia, że to jest właściwa metoda, odpowiadająca psychice większości naszego narodu, aby wydobywać z nas wszystkich lepsze strony naszej duszy. To jest może lepsza metoda, prowadząca szybciej i skuteczniej do celu.</u>
- <u xml:id="u-11.12" who="#SDębski">Wysoki Senacie! W dzisiejszej dyskusji nie poruszałem jednego z problemów, o którym Obóz Zjednoczenia Narodowego w swej deklaracji powiada, że to jest jedno z najważniejszych zagadnień w Polsce, od rozwiązania którego zależy narastanie sił Polski — nie poruszałem problemu wsi polskiej. Temu tematowi chcę poświęcić czas przy jednym z budżetów, ze względu na ograniczany czas przemówień.</u>
- <u xml:id="u-11.13" who="#SDębski">W istocie bowiem na wieś musimy patrzeć jako na niewyczerpane źródło narastania sił Państwa, wszystkich sił duchowych i materialnych. Tak jest na całym świecie, tak być powinno i u nas.</u>
- <u xml:id="u-11.14" who="#SDębski">Temu problemowi należy poświęcić oddzielnie i dużo miejsca i czasu. Stwierdzę tylko, kiedy mowa o wsi, że ją bardzo często jednostronnie się osądza, a nawet potępia. Proszę Panów! Niedawno rozmawiałem o stosunkach wiejskich ze spokojnym, pracowitym gospodarzem, który z dziada pradziada orze swój zagon, przysparza Polsce chleba i sił moralnych, dając swych synów na jej obronę. Biadał nad stanem tej wsi. Powiedział mi: „Nawet zwierz, który głoduje, jest niebezpieczny. Syty nie rzuci się na człowieka”. Ten głód, który jest na wsi, to nie tylko głód materialny, to głód bez wątpienia polityczny i duchowy — trzeba sobie to szczerze powiedzieć — i ten głód trzeba zaspokoić.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#JanDębski">Stosunek poszczególnych pozycyj w naszym budżecie jakżeż wygląda? Ludzi, żyjących ze Skarbu Państwa, nie wyłączając i nas oczywiście, jest osiemset kilkadziesiąt tysięcy, pobierających łącznie z emeryturami miliard pięćset czterdzieści kilka milionów złotych. Jakież to społeczeństwo ponosi ten ciężar finansowy? Społeczeństwo, w którym na dwa miliony kilkaset tysięcy warsztatów samodzielnych rzemieślniczych, przemysłowych, rolniczych, tylko 433 warsztaty według ustaleń podatku dochodowego ma dochód wyższy ponad 1.500 zł, społeczeństwo, w którym na 5 milionów ludzi — poza pracownikami państwowymi — pracowników umysłowych, fizycznych łącznie z bezrobotnymi zaledwie około sześćset dziewięćdziesiąt parę tysięcy ma dochód powyżej 1.500 zł, społeczeństwo, w którym dochód społeczny na głowę mieszkańca wynosi pięćset osiemdziesiąt parę złotych. Wiemy — i p. Wicepremier o tym wspominał — że to jest spadek dawnych lat, że rósł i rozrastał się nasz aparat biurokratyczni nawet ludzie tej miary. co Józef Piłsudski, nie mogli się temu przeciwstawić. Wzrosły i emerytury, o czym tu wspominano. Z uznaniem muszę podnieść to, co p. referent mówił o polityce tworzenia tzw. młodych emerytów. Jesteśmy niewątpliwe unikatem na świecie, bo oto znalazłem — znowu w sprawozdaniu p. referenta — że w monopolach państwowych na około 2.500 pracowników jest ponad 8.000 emerytów. A słyszeliśmy również, że te pozycje nie będą się zmniejszały. Odsuwamy rozstrzyganie tego problemu, ale kiedyś przyjdzie konieczność rozstrzygnięcia go, wtedy kiedy będą narastały pozycje spłat długów, które zaciągamy na cele produkcyjne, na inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#JanDębski">Ktoś mógłby powiedzieć no tak, ale jeżeli pójdziemy w kierunku tego totalizmu, upaństwowienia wszystkiego i wszystkich, to przecież będziemy mieli z czego utrzymać powiększony aparat państwowy. Proszę przeczytać sprawozdanie p. referenta generalnego, które mówi, że i w tej dziedzinie nie wykazujemy talentów biurokratycznych, gdy nasze przedsiębiorstwa państwowe wykazują zaledwie l% rentowności. Przychylam się do opinii p. sprawozdawcy generalnego, że powinniśmy mieć większe zaufanie do inicjatywy prywatnej, by podejmowała ona te prace, które były zawsze i bardziej produkcyjne i rentowne od pracy przedsiębiorstw państwowych, się tu i ówdzie na łamach prasy czy w ustach zagniewanych, bo ja wiem na kogo — na Rząd w Polskę ludzi, opinia, że za kryzys, jak trafnie określił p. Wicepremier na ostatnim posiedzeniu Związku Oficerów Rezerwy, niezawiniony przez Polskę, my ponosimy odpowiedzialność. To my do tych zmian czynnie czy biernie mieliśmy się przyczynić? Ta opinia tłukła się niedawno i po całym świecie. Ginie ona już. Świat zaczyna widzieć własne błędy, a nasze prawa i słuszność postępowania. Jednak u nas są jeszcze tacy, którzy uważają, że to myśmy, powinni byli stać się piorunochronem, który miał wyładować zbierające się napięcie konfliktów i burz, że to myśmy mieli być polem doświadczalnym, które miało pouczyć innych o stanie rzeczy w świecie, że to myśmy powinni byli być heroldem walki — z kim i przeciw komu? — wtedy, kiedy inni jak ciury obozowe wlekli się w ogonie wydarzeń. Jeżeli to mówię i pragnę rozprawić się z błędną opinią, która częściowo i atmosferę naszego życia zatruwa, to jednakże z nie mniejszą siłą przekonania muszę powiedzieć, że nie jest tak, jak pewna część prasy pisze, że tylko wiele historycznych wydarzeń, wiele sukcesów było naszym udziałem. Bo wiele poza tym się zmieniło, zaszło wiele zmian blisko nas obchodzących, na które nie można zamykać oczu, bo one nas przede wszystkim obchodzą, a nie tych sąsiadów naszych ze wschodu czy zachodu. I dlatego tak pilnym jest do rozwiązania zagadnienie wydobycia z narodu polskiego maksimum sił, aby sprostać tym przemianom, dlatego koniecznym jest, by naród polski reprezentował takie siły moralne, duchowe, polityczne i gospodarcze, by równowagę, o którą oparł Marszałek Piłsudski układ polsko-niemiecki, utrwalić i umocnić. Utrwalanie i umacnianie tej równowagi musi być stałą naszą troską.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#JanDębski">Pod wpływem zmian, które w świecie zachodzą, przywiązujemy dużą wagę do naszych wewnętrznych stosunków politycznych. Pragniemy konsolidacji sił, pragniemy zorganizowania woli narodu. Nasze życie polityczne nie zaczęło się od wczoraj i nie zaczęło się też od roku 1918, więc nie dziw, że jest wiele teoryj, wiele poglądów, wiele dróg zalecanych i wskazywanych, które mają prowadzić do zjednoczenia sił politycznych narodu. Proszę Wysokiej Izby, oczywiście można na drodze mechanicznej rozwiązywać partie polityczne, za pomocą dekretów i nakazów stwarzać „jedność narodową”, ale to nie wzmoże sił politycznych, to nie da nam większego zdyscyplinowania, które przecież nie może polegać na stronie formalnej, tylko na podstawie duchowej, brania odpowiedzialności, wydobycia ze siebie maximum wysiłków. To ma być dyscyplina nie karnego maszerowania, ale karnej pracy. Więc nie na drodze mechanicznej może nastąpić zjednoczenie. Może być inna droga. Może być droga walki, choćby mniejszości, która ma poczucie siły, pewność i wiarę w to, co głosi. Zapewne, historia zna wypadki — w naszych oczach to się działo — że, mniejszość, duża mniejszość w walce nie tylko zdobyła władzę, ale potrafiła przeobrazić psychikę całego społeczeństwa, zjednoczyć je przed opanowaniem władzy. Nas na to nie stać, by na tej drodze, w walce przeciw większości to uczynić. Jeżeli tę walkę długą miało by się prowadzić, to trzeba przeciw dzisiejszej rzeczywistości przyjść nie tylko z rewolucyjnymi metodami, ale i hasłami. Czy Polskę na to stać? Nie, my musimy na drodze ewolucji osiągnąć zjednoczenie i wszechstronny rozwój naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#JanDębski">Dlatego jedyną drogą, wiodącą do realnego zjednoczenia, jest droga poszukiwania maksimum wspólnoty pomiędzy wszystkimi Polakami, zaprzęgnięcia wszystkich do odpowiedzialności i do pracy na rzecz dobra publicznego, pozostawienia, że się tak wyrażę, jak najmniej „bezrobotnych”, pozostawienia poza nawiasem życia publicznego jak najmniej tych, którzy w walce, w negacji swoje własne siły niszczą, i nie przyczyniają się do wzrostu siły Państwa. Kiedyś padły historyczne słowa Marszałka Piłsudskiego o tym, że za dużo jest nieprawości. Dzisiaj do wszystkich trzeba by powiedzieć za dużo jest nienawiści, za dużo wyłączności, za dużo jest faktycznej czy też moralnej banicji. Jest rzeczą konieczną, żeby to zjednoczenie, które musi się dokonać na podstawie wspólnych poglądów na zadania obrony i siły gospodarczej Państwa, na cele i zadania polskiej polityki zagranicznej miały więcej punktów stałych. Zjednoczenie nie może być, jak słusznie Panowie mówicie, konfederacją, koalicją. Ono musi mieć oparcie przede wszystkim w stałych i uznanych formach ustrojowych Państwa. Nas nie stać ani tego nie potrzebujemy, by rozpoczynać na nowo start wielki o ustrój i podstawowe prawa bytu i rozwoju Rzeczypospolitej. Ale dążenie do zjednoczenia musi być szukaniem i poszukiwaniem punktów styczności w społeczeństwie i dzieleniem się z nim odpowiedzialnością.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#JanDębski">Nie wiem, czy to były słowa ścisłe p. Premiera dzisiejszego Rządu, jakie miał wypowiedzieć do jednego z prezydentów miast, z którym mnie żaden stosunek ideowo-polityczny nie łączy. Miał powiedzieć do niego Mój aparat policyjny i urzędniczy tak jest zmontowany, że mógłbym jeszcze długo rządzić, ale to tak nie jest dobrze. Ja chcę, by większa część społeczeństwa brała odpowiedzialność za gospodarkę w samorządzie.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! Dyskusja, budżetowa jest zazwyczaj okazją do wypowiadania żalów i krytyk. Wydaje mi się, że lepiej zrobimy, jeżeli wszyscy będziemy starali się wskazywać na pozytywne środki, które by zmierzały do naprawy dzisiejszej sytuacji. W tym też przekonaniu wypowiedziałem swoją opinię na dzisiejszą sytuację w Państwie i z tą samą intencją chciałbym zabierać głos przy innych budżetach. Wychodzę bowiem z tego założenia, że to jest właściwa metoda, odpowiadająca psychice większości naszego narodu, aby wydobywać z nas wszystkich lepsze strony naszej duszy. To jest może lepsza metoda, prowadząca szybciej i skuteczniej do celu.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! W dzisiejszej dyskusji nie poruszałem jednego z problemów, o którym Obóz Zjednoczenia Narodowego w swej deklaracji powiada, że to jest jedno z najważniejszych zagadnień w Polsce, od rozwiązania którego zależy narastanie sił Polski — nie poruszałem problemu wsi polskiej. Temu tematowi chcę poświęcić czas przy jednym z budżetów, ze względu na ograniczany czas przemówień.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#JanDębski">W istocie bowiem na wieś musimy patrzeć jako na niewyczerpane źródło narastania sił Państwa, wszystkich sił duchowych i materialnych. Tak jest na całym świecie, tak być powinno i u nas.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#JanDębski">Temu problemowi należy poświęcić oddzielnie i dużo miejsca i czasu. Stwierdzę tylko, kiedy mowa o wsi, że ją bardzo często jednostronnie się osądza, a nawet potępia. Proszę Panów! Niedawno rozmawiałem o stosunkach wiejskich ze spokojnym, pracowitym gospodarzem, który z dziada pradziada orze swój zagon, przysparza Polsce chleba i sił moralnych, dając swych synów na jej obronę. Biadał nad stanem tej wsi. Powiedział mi: „Nawet zwierz, który głoduje, jest niebezpieczny. Syty nie rzuci się na człowieka”. Ten głód, który jest na wsi, to nie tylko głód materialny, to głód bez wątpienia polityczny i duchowy — trzeba sobie to szczerze powiedzieć — i ten głód trzeba zaspokoić.</u>
<u xml:id="u-11.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Godlewski.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Godlewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SGodlewski">Wysoka Izbo! Wbrew ogólnie przyjętemu zwyczajowi omawiania przy budżecie szeregu zagadnień, które uważa się za pilne i frapujące, postanowiłem skoncentrować całą swoją uwagę i swój wysiłek na jednym tylko zagadnieniu. Zagadnieniem tym jest służba rolnictwa w obronie Państwa. Jest to zagadnienie, które nie tylko wypływa z moich obowiązków czy nakazów osobistego sentymentu, jest to zagadnienie, które samo przez się rozumie się w szerokich rzeszach rolników, których wyrazicielem pragnę być tu oto, w Wysokiej Izbie. Jest to zagadnienie dla szerokich rzesz rolników naturalne, jak odżywianie się, poczucie głodu i potrzeba oddychania. Rzecz naturalna, że Polska, jako państwo rolnicze, w razie mobilizacji będzie miała większość ludzi spośród rolników powołanych pod broń. Masa ta będzie stanowiła prawdopodobnie około 60% mężczyzn, zamieszkujących dziś wieś, a stanowiących najlepszą siłę bojową.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#SGodlewski">Gdy się patrzy na tę siłę, która pójdzie w obronie Rzeczypospolitej, to trzeba stwierdzić, że przede wszystkim rolnicy zasilą kadry bojowe na froncie. Nie będą to bowiem żadni specjaliści, których można by wziąć do przemysłu wojennego lub zatrudnić we wzmożonej pracy komunikacji, nie będzie to element, który potrafi zastąpić jakiekolwiek siły techniczne, a będzie to element par excellence bojowy. Zgodne to jest z tradycją rolnictwa polskiego, które przez długie wieki nadstawiało piersi w obronie Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to zgodne z tym zapałem, wytrwałością i uporem rolnika. Zdawało by się, że w dzisiejszych warunkach bezrobocia wiejskiego odpływ ludzi ze wsi obejmuje przede wszystkim niezatrudnionych. W takim razie zdolność produkcyjna wsi ni? uległaby zmniejszeniu. Niestety, ta rzecz nie wygląda w ten sposób.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#JózefGodlewski">Wysoka Izbo! Wbrew ogólnie przyjętemu zwyczajowi omawiania przy budżecie szeregu zagadnień, które uważa się za pilne i frapujące, postanowiłem skoncentrować całą swoją uwagę i swój wysiłek na jednym tylko zagadnieniu. Zagadnieniem tym jest służba rolnictwa w obronie Państwa. Jest to zagadnienie, które nie tylko wypływa z moich obowiązków czy nakazów osobistego sentymentu, jest to zagadnienie, które samo przez się rozumie się w szerokich rzeszach rolników, których wyrazicielem pragnę być tu oto, w Wysokiej Izbie. Jest to zagadnienie dla szerokich rzesz rolników naturalne, jak odżywianie się, poczucie głodu i potrzeba oddychania. Rzecz naturalna, że Polska, jako państwo rolnicze, w razie mobilizacji będzie miała większość ludzi spośród rolników powołanych pod broń. Masa ta będzie stanowiła prawdopodobnie około 60% mężczyzn, zamieszkujących dziś wieś, a stanowiących najlepszą siłę bojową.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#JózefGodlewski">Gdy się patrzy na tę siłę, która pójdzie w obronie Rzeczypospolitej, to trzeba stwierdzić, że przede wszystkim rolnicy zasilą kadry bojowe na froncie. Nie będą to bowiem żadni specjaliści, których można by wziąć do przemysłu wojennego lub zatrudnić we wzmożonej pracy komunikacji, nie będzie to element, który potrafi zastąpić jakiekolwiek siły techniczne, a będzie to element par excellence bojowy. Zgodne to jest z tradycją rolnictwa polskiego, które przez długie wieki nadstawiało piersi w obronie Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to zgodne z tym zapałem, wytrwałością i uporem rolnika. Zdawało by się, że w dzisiejszych warunkach bezrobocia wiejskiego odpływ ludzi ze wsi obejmuje przede wszystkim niezatrudnionych. W takim razie zdolność produkcyjna wsi ni? uległaby zmniejszeniu. Niestety, ta rzecz nie wygląda w ten sposób.</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#SGodlewski">Te masy, które dzisiaj są niezatrudnione, nie wszystkie będą w stanie nosić broń i spełnić swój szczytny obowiązek, albowiem wieś polska jest dziś skarłowaciała, biedna i nędzna i nie jest w stanie tych gospodarczych potrzeb, które ma przede wszystkim sama, zaspokoić.</u>
- <u xml:id="u-13.4" who="#SGodlewski">W związku z owymi potrzebami wysuwa się jako sui generis program konieczność dania rolnikowi na wsi pracy, która by go zatrudniła, stworzenie możliwości tzw. produkcji pracochłonnej w rolnictwie. Chodzi i o to, ażeby praca rolnika była opłacalna, ażeby dawała godziwy zysk, który umożliwi lepsze bytowanie, lepszą egzystencję i lepsze wychowanie rekruta, który potem będzie obrońcą Ojczyzny.</u>
- <u xml:id="u-13.5" who="#SGodlewski">W rolnictwie w dzisiejszych czasach kładzie się ogromny nacisk na kapitał pracy tak, jakby był on w stanie zastąpić wszelkie inne kapitały. Istnieje wielka rozpiętość w korzystaniu z kapitału pracy na wsi. I tak, dla gospodarstw poniżej 5 ha kapitał pracy potrzebny na obrobienie 1 ha wynosi 173 dniówki, w gospodarstwach 10-hektarowych — 108, w gospodarstwach 15-hektarowych — 78 dniówek. Im więcej wzrasta obszar, tym mniejsza ilość dniówek jest potrzebna. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że wydajność z 1 ha na mniejszych i większych gospodarstwach ni? jest jednakowa. Jeżeli przyjdzie do momentu obrony Państwa tam, gdzie mamy postawioną stawkę, że tak powiem, na kapitał pracy, to możemy się znaleźć w tej sytuacji, że 54% ogółu gospodarzy wiejskich, żyjących na gospodarstwach do 5 ha znajdzie się w warunkach, w których gospodarstwa ich nie tylko nie będą miały dostatecznej ilości robotników, ale jeszcze tego robotnika może im zabraknąć. Więc nadużywanie kapitału pracy przy naszej strukturze agrarnej może stworzyć takie warunki, że nie będziemy mieli możności, przy zwiększonych potrzebach w czasie wojennym, dać maximum wysiłku koniecznego, ażeby wojna była dobrze doprowadzona do końca. W obecnej dobie planowania poczynań, które widzimy we wszystkich prawie dziedzinach, niesłychanie byłbym dumny i rad, ażeby stworzyć taki plan, który by dał możność zmienienia tego kapitału pracy w znacznych ilościach na inne kapitały, bez których rozwój normalny wsi jest niemożliwy. Muszę stwierdzić, że widząc to ogromne marnowanie kapitału pracy, szczególnie w naszych warunkach agrarnych, jestem gorącym zwolennikiem niepodzielności gospodarstw wiejskich i z wielką radością powitałem rok temu skromną ustawę, stanowiącą, że gospodarstwa, które powstały z przebudowy ustroju rolnego, nie mogą być dzielone i nie mogą być rozproszkowywane. I dziś chcę zapytać, co z dobrodziejstw tej ustawy zostało wprowadzone w życie; czy te gospodarstwa, które powstały w drodze przemiany ustroju rolnego, uzyskały odpowiednie możliwości przez oddłużenie i przez dostarczenie kredytów na spłaty rodzinne, bo przecież bez stworzenia potrzebnych warunków ekonomicznych akcja ta nie będzie miała praktycznego znaczenia. Obawiam się, że rzecz ta nie została zrobiona i w związku z tym jeszcze jedna ustawa obciąży nas i będzie łamana przez życie — albowiem życie jest silniejsze od wszelkich ustaw — pomimo, że rolnicy tę ustawę chętnie witali, pragnąc, aby dała im możność pracy na dłuższej fali i w większej skali.</u>
- <u xml:id="u-13.6" who="#SGodlewski">Musimy stwierdzić, że w dzisiejszych warunkach, w jakich wieś egzystuje, mamy bardzo rozmaite możliwości. Na większych obszarach widzimy i lepsze konie, i lepsze bydło, i wyższą wydajność, i lepsze plony; na mniejszych — mamy gorsze konie, mniejszą wydajność nie tylko zbożowych, ale i okopowych, które mają być tymi pracochłonnymi uprawami. Najważniejszym jednak czynnikiem w tym momencie jest człowiek, o którego dziś chodzi. Rozumiemy doskonale, że wieś biedna, posiadająca w ludność wiejską zamieszkałą na drobnych warsztatach, nie jest w stanie w nędzy i biedzie wychować mocnych ludzi, zahartowanych, silnych duchowo, dających z siebie dobrą pracę społeczną. I obawiam się, że pomimo wielkich przemian, jakie zachodzą i których jesteśmy świadkami i jakie napełniają nas w wielu wypadkach radością, nie dojdziemy do tego radosnego momentu, ażeby gospodarstwa mniejsze były w stanie dać tę skalę życia, jaka dziś na poziomie średnio europejskim jest wymagana, a to z tego powodu, że ludzie ci nie będą w możności osiągnąć fachowej wiedzy. Przestawienie się w czasie wojny na pracę nie pracochłonną na takich małych warsztatach pracy, tak ażeby one mogły egzystować przy mniejszej ilości dniówek, nie da się łatwo przeprowadzić przy niesłychanie niskim poziomie fachowym i przy odpływie wielkiej części rolników na front. Groziłoby to poważnymi trudnościami. Musimy przypomnieć fakt, że w czasie wielkiej wojny Niemcy, które miały o wiele wyższy poziom fachowy rolniczy, były zmuszone w ostatnim okresie wojny dożywiać prawie całą ludność, która zamieszkiwała obszary poniżej 5 ha, czyli że te warsztaty nie były w stanie wyżywić nawet samych siebie, a musiały być dożywiane z pomocy państwowej. Z tego punktu widzenia stwierdzam, że nie poprawiamy struktury rolnej, tak jak tego wymaga interes narodowy i państwowy.</u>
- <u xml:id="u-13.7" who="#SGodlewski">Jestem wielkim zwolennikiem jak największego stanu posiadania chłopskiego, ale muszę stwierdzić, że mając na razie na uwadze jedną drogę, jaką jest parcelacja, nie wykorzystujemy drogi drugiej, wyrywania przyrodzie tych wszystkich nieużytków, które wynoszą około 4 milionów ha, i około 2,5 milionów półnieużytków, które dałyby warsztat pracy i możliwość zatrudnienia całej masie ludzi i zabezpieczyłyby byt setkom i tysiącom rodzin. W zakresie parcelacji popełniono wiele błędów, co było podnoszone na szeregu posiedzeń i sejmowych i senackich, a również niemal całe społeczeństwo spostrzega niedomagania w tej dziedzinie. Obawiam się, że wynika to stąd, że nie posiadamy ogólnego planu agrarnego, uznanego i przyjętego, który by postulaty narodowe, państwowe i gospodarcze w odpowiedniej formie uwzględniał. Zamiast planu widzimy szereg wypadków kompromisu, związanych z przeżywanymi momentami politycznymi. Jeżeli przyjrzymy się na przestrzeni kilku lat wykazom parcelacyjnym, to widzimy wahania, jakim ulegał ten zakres pracy w zależności od różnych bieżących i modnych haseł, natomiast hasła naczelne służenia Państwu, narodowi i problemy gospodarcze nie zawsze znajdowały swój wyraz. Chciałbym tu podkreślić, że dążnością ogółu rolników było wytworzenie takiej atmosfery w Polsce, w której reforma rolna nie dzieliłaby rolników, a raczej byłaby łącznikiem między wszystkimi rolnikami, którzy widzieliby w niej załatwienie szeregu problemów państwowych, związanych z życiem narodu i obronnością Państwa.</u>
- <u xml:id="u-13.8" who="#SGodlewski">Parcelacja prowadzona jest obecnie w ten sposób, że nowonabywca traci wiele możliwości jako producent ze względu na niezaopatrzenie go w odpowiedni kapitał, niedanie mu odpowiedniej pomocy i ze względu na kryzys, który każdy nowonabywca musi przeżywać. W danym wypadku było by konieczne zwrócenie odpowiedniej uwagi na zagospodarowanie tych nowych osiedli, tych nowych gospodarstw, które powstały i powstaną, w myśl planu, o który wołam, aby wszędzie tam, gdzie jest potrzebny. powstał wał ochronny silnych i mocnych gospodarstw, tęgich gospodarzy. Tym gospodarstwom należy przyjść jak najrychlej z pomocą, by nie pognębiać samej idei przejścia ziemi do najszerszych warstw włościańskich.</u>
- <u xml:id="u-13.9" who="#SGodlewski">Rozdrobnienie warsztatów, brak ostatecznego planu, brak tej opieki, o której mówiłem zanik kompletny dynamizmu wsi stwarzają niebezpieczną sytuację, która ciąży ogromnie na całym naszym rolnictwie. Przyczyn nie trzeba daleko szukać. Od roku 1930 jedynie rok 1937 miał ceny zaledwie możliwe i opłacalne dla zboża, natomiast jeśli chodzi o żywiec, bydło czy świnie, to nie doszedł do cen opłacalnych, a to stale wskazuje na niemożność postawienia produkcji na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym.</u>
- <u xml:id="u-13.10" who="#SGodlewski">Doszło do tego, że właściwie żadna produkcja rolna na warsztacie rolnym nie opłaca się, niszczą się warsztaty, marnują się wysiłki i ludzie.</u>
- <u xml:id="u-13.11" who="#SGodlewski">W zamian niewątpliwie mamy bardzo wiele. Mamy dziś już posunięty dość daleko plan inwestycyjny, związany z obronnością kraju. Skarb i wojsko buduje, czyni wysiłki, daje impuls, ale brak nam harmonii w poczynaniach gospodarczych. Wszak jednocześnie widzimy: hamowanie rozrostu rentowności karteli, zgodę na podnoszenie płac robotniczych, wielkie rzesze robotników bez pracy, rozrost pewnych karteli, a znoszenie innych, dopuszczanie do wzrostu kosztów utrzymania, tolerowanie rozpiętości nożyc między cenami artykułów rolniczych i przemysłowych i równoczesną pracę nad zwyżką cen płodów rolniczych. Przecież te różnorodne działania, które wyliczyłem, mają cechy wzajemnego znoszenia się. Trzeba szukać wyjść, które by dały możność opanowania sytuacji, w której jedno zarządzenie znosi drugie.</u>
- <u xml:id="u-13.12" who="#SGodlewski">Uprzemysłowienia nie uda się przeprowadzić w oparciu o przesuwanie dochodu społecznego ze wsi do miast przy utrzymywaniu przeludnienia wsi. Wydaje mi się, że jedyną należytą drogą jest tworzenie pojemnego rynku dla przemysłu. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie mogą liczyć na stałą pomoc ze Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa te będą powstawać, jeśli będą mogły liczyć na zbyt wytwarzanych towarów po cenach godziwych.</u>
- <u xml:id="u-13.13" who="#SGodlewski">To jest zasadnicza okoliczność, bez której żadne uprzemysłowienie w kraju nie powstanie. Rola wsi w tym wypadku jest zupełnie znana. Wielokrotnie było już podkreślane, że kwestia nieopłacalności rolniczej jest dziś wielką przeszkodą. Ale pozwolę sobie zwrócić uwagę, że w roku 1937, gdy życie wsi zaczęło być trochę normalniejsze, w tej chwili zobaczyliśmy zainteresowanie artykułami przemysłowymi. Możemy więc na tej podstawie i na podstawie wielokrotnego powtarzania się tego zjawiska stwierdzić, że od opłacalności gospodarstwa rolnego zależy dynamizm wsi, a od dynamizmu wsi i od jej zdolności nabywczej zależy możność rozwoju przemysłu. Jeżeli te dwie rzeczy złączymy z trzecią, o którą najwięcej nam chodzi, z obronnością kraju, to mamy już możność podejścia do całości zagadnienia naprawy gospodarstwa narodowego.</u>
- <u xml:id="u-13.14" who="#SGodlewski">Jak dotychczas nie mogę powiedzieć, abym widział kogokolwiek, kto nie rozumiałby i nie doceniał tej rzeczy. Jakim jednak sposobem te rzeczy załatwić? Samo Ministerstwo Skarbu nie jest w stanie zrealizować planu, który musi naród wielomilionowy uskutecznić. Słyszeliśmy, że p. Minister Skarbu już zwrócił uwagę na usztywnienie budżetu przez koszta pożyczek. Toteż przed nami jest jedna tylko możliwość. Skarb Państwa nie będzie budował fabryk poza ściśle wojskowymi, ale dopomoże do stworzenia warunków dla powstawania fabryk. Wieś nie jest jeszcze dziś przystosowana do zadań aprowizacji Państwa w tym znaczeniu, jak tego wymaga obronność, nie jest również dzisiaj pojemnym rynkiem zbytu wobec małej dochodowości rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-13.15" who="#SGodlewski">Ale wieś karmi, wieś chce odziewać i chce bronić i służyć Państwu Polskiemu z tym, żeby nie wychodziły z Polski te miliony, które idą na zakup rozmaitych surowców, których rolnictwo polskie może u siebie wytworzyć tyle, żeby pozostały jako dalszy bodziec dla pracy rolnika na własnym zagonie.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#JózefGodlewski">Te masy, które dzisiaj są niezatrudnione, nie wszystkie będą w stanie nosić broń i spełnić swój szczytny obowiązek, albowiem wieś polska jest dziś skarłowaciała, biedna i nędzna i nie jest w stanie tych gospodarczych potrzeb, które ma przede wszystkim sama, zaspokoić.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#JózefGodlewski">W związku z owymi potrzebami wysuwa się jako sui generis program konieczność dania rolnikowi na wsi pracy, która by go zatrudniła, stworzenie możliwości tzw. produkcji pracochłonnej w rolnictwie. Chodzi i o to, ażeby praca rolnika była opłacalna, ażeby dawała godziwy zysk, który umożliwi lepsze bytowanie, lepszą egzystencję i lepsze wychowanie rekruta, który potem będzie obrońcą Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#JózefGodlewski">W rolnictwie w dzisiejszych czasach kładzie się ogromny nacisk na kapitał pracy tak, jakby był on w stanie zastąpić wszelkie inne kapitały. Istnieje wielka rozpiętość w korzystaniu z kapitału pracy na wsi. I tak, dla gospodarstw poniżej 5 ha kapitał pracy potrzebny na obrobienie 1 ha wynosi 173 dniówki, w gospodarstwach 10-hektarowych — 108, w gospodarstwach 15-hektarowych — 78 dniówek. Im więcej wzrasta obszar, tym mniejsza ilość dniówek jest potrzebna. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że wydajność z 1 ha na mniejszych i większych gospodarstwach ni? jest jednakowa. Jeżeli przyjdzie do momentu obrony Państwa tam, gdzie mamy postawioną stawkę, że tak powiem, na kapitał pracy, to możemy się znaleźć w tej sytuacji, że 54% ogółu gospodarzy wiejskich, żyjących na gospodarstwach do 5 ha znajdzie się w warunkach, w których gospodarstwa ich nie tylko nie będą miały dostatecznej ilości robotników, ale jeszcze tego robotnika może im zabraknąć. Więc nadużywanie kapitału pracy przy naszej strukturze agrarnej może stworzyć takie warunki, że nie będziemy mieli możności, przy zwiększonych potrzebach w czasie wojennym, dać maximum wysiłku koniecznego, ażeby wojna była dobrze doprowadzona do końca. W obecnej dobie planowania poczynań, które widzimy we wszystkich prawie dziedzinach, niesłychanie byłbym dumny i rad, ażeby stworzyć taki plan, który by dał możność zmienienia tego kapitału pracy w znacznych ilościach na inne kapitały, bez których rozwój normalny wsi jest niemożliwy. Muszę stwierdzić, że widząc to ogromne marnowanie kapitału pracy, szczególnie w naszych warunkach agrarnych, jestem gorącym zwolennikiem niepodzielności gospodarstw wiejskich i z wielką radością powitałem rok temu skromną ustawę, stanowiącą, że gospodarstwa, które powstały z przebudowy ustroju rolnego, nie mogą być dzielone i nie mogą być rozproszkowywane. I dziś chcę zapytać, co z dobrodziejstw tej ustawy zostało wprowadzone w życie; czy te gospodarstwa, które powstały w drodze przemiany ustroju rolnego, uzyskały odpowiednie możliwości przez oddłużenie i przez dostarczenie kredytów na spłaty rodzinne, bo przecież bez stworzenia potrzebnych warunków ekonomicznych akcja ta nie będzie miała praktycznego znaczenia. Obawiam się, że rzecz ta nie została zrobiona i w związku z tym jeszcze jedna ustawa obciąży nas i będzie łamana przez życie — albowiem życie jest silniejsze od wszelkich ustaw — pomimo, że rolnicy tę ustawę chętnie witali, pragnąc, aby dała im możność pracy na dłuższej fali i w większej skali.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#JózefGodlewski">Musimy stwierdzić, że w dzisiejszych warunkach, w jakich wieś egzystuje, mamy bardzo rozmaite możliwości. Na większych obszarach widzimy i lepsze konie, i lepsze bydło, i wyższą wydajność, i lepsze plony; na mniejszych — mamy gorsze konie, mniejszą wydajność nie tylko zbożowych, ale i okopowych, które mają być tymi pracochłonnymi uprawami. Najważniejszym jednak czynnikiem w tym momencie jest człowiek, o którego dziś chodzi. Rozumiemy doskonale, że wieś biedna, posiadająca w ludność wiejską zamieszkałą na drobnych warsztatach, nie jest w stanie w nędzy i biedzie wychować mocnych ludzi, zahartowanych, silnych duchowo, dających z siebie dobrą pracę społeczną. I obawiam się, że pomimo wielkich przemian, jakie zachodzą i których jesteśmy świadkami i jakie napełniają nas w wielu wypadkach radością, nie dojdziemy do tego radosnego momentu, ażeby gospodarstwa mniejsze były w stanie dać tę skalę życia, jaka dziś na poziomie średnio europejskim jest wymagana, a to z tego powodu, że ludzie ci nie będą w możności osiągnąć fachowej wiedzy. Przestawienie się w czasie wojny na pracę nie pracochłonną na takich małych warsztatach pracy, tak ażeby one mogły egzystować przy mniejszej ilości dniówek, nie da się łatwo przeprowadzić przy niesłychanie niskim poziomie fachowym i przy odpływie wielkiej części rolników na front. Groziłoby to poważnymi trudnościami. Musimy przypomnieć fakt, że w czasie wielkiej wojny Niemcy, które miały o wiele wyższy poziom fachowy rolniczy, były zmuszone w ostatnim okresie wojny dożywiać prawie całą ludność, która zamieszkiwała obszary poniżej 5 ha, czyli że te warsztaty nie były w stanie wyżywić nawet samych siebie, a musiały być dożywiane z pomocy państwowej. Z tego punktu widzenia stwierdzam, że nie poprawiamy struktury rolnej, tak jak tego wymaga interes narodowy i państwowy.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#JózefGodlewski">Jestem wielkim zwolennikiem jak największego stanu posiadania chłopskiego, ale muszę stwierdzić, że mając na razie na uwadze jedną drogę, jaką jest parcelacja, nie wykorzystujemy drogi drugiej, wyrywania przyrodzie tych wszystkich nieużytków, które wynoszą około 4 milionów ha, i około 2,5 milionów półnieużytków, które dałyby warsztat pracy i możliwość zatrudnienia całej masie ludzi i zabezpieczyłyby byt setkom i tysiącom rodzin. W zakresie parcelacji popełniono wiele błędów, co było podnoszone na szeregu posiedzeń i sejmowych i senackich, a również niemal całe społeczeństwo spostrzega niedomagania w tej dziedzinie. Obawiam się, że wynika to stąd, że nie posiadamy ogólnego planu agrarnego, uznanego i przyjętego, który by postulaty narodowe, państwowe i gospodarcze w odpowiedniej formie uwzględniał. Zamiast planu widzimy szereg wypadków kompromisu, związanych z przeżywanymi momentami politycznymi. Jeżeli przyjrzymy się na przestrzeni kilku lat wykazom parcelacyjnym, to widzimy wahania, jakim ulegał ten zakres pracy w zależności od różnych bieżących i modnych haseł, natomiast hasła naczelne służenia Państwu, narodowi i problemy gospodarcze nie zawsze znajdowały swój wyraz. Chciałbym tu podkreślić, że dążnością ogółu rolników było wytworzenie takiej atmosfery w Polsce, w której reforma rolna nie dzieliłaby rolników, a raczej byłaby łącznikiem między wszystkimi rolnikami, którzy widzieliby w niej załatwienie szeregu problemów państwowych, związanych z życiem narodu i obronnością Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#JózefGodlewski">Parcelacja prowadzona jest obecnie w ten sposób, że nowonabywca traci wiele możliwości jako producent ze względu na niezaopatrzenie go w odpowiedni kapitał, niedanie mu odpowiedniej pomocy i ze względu na kryzys, który każdy nowonabywca musi przeżywać. W danym wypadku było by konieczne zwrócenie odpowiedniej uwagi na zagospodarowanie tych nowych osiedli, tych nowych gospodarstw, które powstały i powstaną, w myśl planu, o który wołam, aby wszędzie tam, gdzie jest potrzebny. powstał wał ochronny silnych i mocnych gospodarstw, tęgich gospodarzy. Tym gospodarstwom należy przyjść jak najrychlej z pomocą, by nie pognębiać samej idei przejścia ziemi do najszerszych warstw włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#JózefGodlewski">Rozdrobnienie warsztatów, brak ostatecznego planu, brak tej opieki, o której mówiłem zanik kompletny dynamizmu wsi stwarzają niebezpieczną sytuację, która ciąży ogromnie na całym naszym rolnictwie. Przyczyn nie trzeba daleko szukać. Od roku 1930 jedynie rok 1937 miał ceny zaledwie możliwe i opłacalne dla zboża, natomiast jeśli chodzi o żywiec, bydło czy świnie, to nie doszedł do cen opłacalnych, a to stale wskazuje na niemożność postawienia produkcji na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#JózefGodlewski">Doszło do tego, że właściwie żadna produkcja rolna na warsztacie rolnym nie opłaca się, niszczą się warsztaty, marnują się wysiłki i ludzie.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#JózefGodlewski">W zamian niewątpliwie mamy bardzo wiele. Mamy dziś już posunięty dość daleko plan inwestycyjny, związany z obronnością kraju. Skarb i wojsko buduje, czyni wysiłki, daje impuls, ale brak nam harmonii w poczynaniach gospodarczych. Wszak jednocześnie widzimy: hamowanie rozrostu rentowności karteli, zgodę na podnoszenie płac robotniczych, wielkie rzesze robotników bez pracy, rozrost pewnych karteli, a znoszenie innych, dopuszczanie do wzrostu kosztów utrzymania, tolerowanie rozpiętości nożyc między cenami artykułów rolniczych i przemysłowych i równoczesną pracę nad zwyżką cen płodów rolniczych. Przecież te różnorodne działania, które wyliczyłem, mają cechy wzajemnego znoszenia się. Trzeba szukać wyjść, które by dały możność opanowania sytuacji, w której jedno zarządzenie znosi drugie.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#JózefGodlewski">Uprzemysłowienia nie uda się przeprowadzić w oparciu o przesuwanie dochodu społecznego ze wsi do miast przy utrzymywaniu przeludnienia wsi. Wydaje mi się, że jedyną należytą drogą jest tworzenie pojemnego rynku dla przemysłu. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie mogą liczyć na stałą pomoc ze Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa te będą powstawać, jeśli będą mogły liczyć na zbyt wytwarzanych towarów po cenach godziwych.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#JózefGodlewski">To jest zasadnicza okoliczność, bez której żadne uprzemysłowienie w kraju nie powstanie. Rola wsi w tym wypadku jest zupełnie znana. Wielokrotnie było już podkreślane, że kwestia nieopłacalności rolniczej jest dziś wielką przeszkodą. Ale pozwolę sobie zwrócić uwagę, że w roku 1937, gdy życie wsi zaczęło być trochę normalniejsze, w tej chwili zobaczyliśmy zainteresowanie artykułami przemysłowymi. Możemy więc na tej podstawie i na podstawie wielokrotnego powtarzania się tego zjawiska stwierdzić, że od opłacalności gospodarstwa rolnego zależy dynamizm wsi, a od dynamizmu wsi i od jej zdolności nabywczej zależy możność rozwoju przemysłu. Jeżeli te dwie rzeczy złączymy z trzecią, o którą najwięcej nam chodzi, z obronnością kraju, to mamy już możność podejścia do całości zagadnienia naprawy gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#JózefGodlewski">Jak dotychczas nie mogę powiedzieć, abym widział kogokolwiek, kto nie rozumiałby i nie doceniał tej rzeczy. Jakim jednak sposobem te rzeczy załatwić? Samo Ministerstwo Skarbu nie jest w stanie zrealizować planu, który musi naród wielomilionowy uskutecznić. Słyszeliśmy, że p. Minister Skarbu już zwrócił uwagę na usztywnienie budżetu przez koszta pożyczek. Toteż przed nami jest jedna tylko możliwość. Skarb Państwa nie będzie budował fabryk poza ściśle wojskowymi, ale dopomoże do stworzenia warunków dla powstawania fabryk. Wieś nie jest jeszcze dziś przystosowana do zadań aprowizacji Państwa w tym znaczeniu, jak tego wymaga obronność, nie jest również dzisiaj pojemnym rynkiem zbytu wobec małej dochodowości rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#JózefGodlewski">Ale wieś karmi, wieś chce odziewać i chce bronić i służyć Państwu Polskiemu z tym, żeby nie wychodziły z Polski te miliony, które idą na zakup rozmaitych surowców, których rolnictwo polskie może u siebie wytworzyć tyle, żeby pozostały jako dalszy bodziec dla pracy rolnika na własnym zagonie.</u>
<u xml:id="u-13.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tymoszenko.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Tymoszenko.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#STymoszenko">Wysoki Senacie! Zabieram głos w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia. Przystępując do pracy w nowym składzie Senatu nad budżetem na rok 1939/40 muszę podkreślić, że ludność ukraińska Wołynia pozostaje i nadal na swych niezmiennych pozycjach w stosunku do Rzeczypospolitej, uzna je ją za wspólną z narodem polskim ojczyznę, a siebie uważa za jej współgospodarza.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#STymoszenko">Doceniamy mocarstwowość Rzeczypospolitej, jej zwartość oraz nienaruszalność jej ziem, nie jako zjawisko koniunkturalne, lecz jako stałą wartość dla dalekosiężnych ideałów, wspólnych obu bratnim narodom, gdyż rozumiemy znaczenie roli Polski jako czynnika decydującego w utrzymaniu pokoju i porządku na wschodzie Europy.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#STymoszenko">Śmiemy twierdzić, że to nasze przekonanie opiera się tak na dziejach dawnej histerycznej przeszłości, jak i na dziejach naszych czasów, kiedy zgodnie z wolą Wielkiego Marszałka armia polska pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza razem z armią ukraińską w r. 1920 krwią wzmacniała braterstwo. Dlatego zrozumiałym jest dążenie ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii, która pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza, jako Naczelnego Wodza, stoi na straży mocarstwowości Rzeczypospolitej Polskiej i powiększa jej granice, ciesząc się ogólną miłością całej ludności naszego Państwa bez różnicy narodowości i wyznania. Mając na wschodniej granicy sąsiada, który niszczy zasady kultury chrześcijańskiej i przeciwstawia jej kulturę materialistyczną, zawsze kierujemy się dążeniem do podniesienia znaczenia Kościoła prawosławnego i szczególnie wychowania młodego pokolenia w duchu chrześcijańskiej moralności.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#STymoszenko">Przy tej sposobności witamy dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej o stosunku Państwa do autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Polsce, wydany w dniu 19 listopada roku ubiegłego.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#STymoszenko">Nasze uwagi o pewnych trudnościach przy zrealizowaniu go zgłosimy później i mamy nadzieję, że przy przychylnym ustosunkowaniu się właściwych czynników trudności te będą pokonane.</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#STymoszenko">Ludność ukraińska Wołynia prowadzi zdecydowaną i bezwzględną walkę ze wszelkimi tendencjami rozkładowymi, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, skąd by ten nacjonalizm nie pochodził, zagrażając państwowej racji stanu, które są również niebezpieczne dla wszechstronnego rozwoju ludności ukraińskiej w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#STymoszenko">Kierowniczą rolę w polityce ukraińskiej na Wołyniu zajęło Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które stoi na gruncie współpracy i współżycia obu narodów — polskiego i ukraińskiego.</u>
- <u xml:id="u-15.7" who="#STymoszenko">Nie będę przytaczał suchych formuł deklaracyjnych, żeby określić działalność Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego na Wołyniu, przytoczę tylko opinię osadnika z Wołynia, posła Suchorzewskiego, którą on w poprzedniej kadencji podał na plenum Sejmu:</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#STymoszenko">„My, mieszkańcy Wołynia, którzy bierzemy udział w budowie życia społecznego i państwowego, dobrze wiemy nie z prasy i deklaracyj, lecz z życia realnego, jak wielkie i dominujące wpływy wśród ludności ukraińskiej Wołynia posiada Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które jest jednym z fundamentów organicznej jedności narodu ukraińskiego z Rzecząpospolitą Polską, jest przejawem niefałszowanego intrygami politycznego instynktu tego narodu, nie zaś tworem, który swą siłę i znaczenie czerpie w negacji racji polskiej państwowości. Uważamy Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie za jedyne miarodajne przedstawicielstwo narodu ukraińskiego na Wołyniu”. Nadal tak samo będziemy prowadzić naszą politykę narodowościową, wykorzystując prawa, zagwarantowane nam przez Konstytucję kwietniową.</u>
- <u xml:id="u-15.9" who="#STymoszenko">Pozostając wiernymi testamentowi Wielkiego Wskrzesiciela Polski Marszałka Józefa Piłsudskiego, dążyć będziemy, by na Wołyniu panowała braterska zgoda pomiędzy społeczeństwem polskim i ukraińskim.</u>
- <u xml:id="u-15.10" who="#STymoszenko">Otóż uważamy, że nasza polityka narodowościowa szczególnie na Wołyniu zawsze musi być prostą i szczerą, co zaś do ideowych podstaw Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego, to twierdzimy, jak i przedtem, że Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie ideowo jest przekonane, że zdobycie pozycji polityczno-nacjonalnych społeczeństwa ukraińskiego przyjdzie prędzej w zgodzie z państwowością polską niż w walce z nią, we współpracy ze społeczeństwem polskim na wszystkich odcinkach życia państwowego niż w poróżnieniu.</u>
- <u xml:id="u-15.11" who="#STymoszenko">Oczekiwaliśmy z wielkim zaciekawieniem stworzenia w Rzeczypospolitej po śmierci Wielkiego Marszałka „woli zorganizowanej, jednostajnie kierowanej”, jaką zapowiedział Marszałek Śmigły Rydz.</u>
- <u xml:id="u-15.12" who="#STymoszenko">Z deklaracji płk. A. Koca jest dla nas najważniejszy ustęp dziewiąty, który mówi o mniejszościach, że wytyczną odnośnie mniejszości nacjonalnej jest życzenie bratniego współżycia społecznego na tej ziemi, za którą w ciągu wieków naród polski przelewał krew, zakładając ogniska cywilizacji i broniąc ich przed nawałą najeźdźców. W procesach historycznych splótł się nasz los. W nasze współżycie wbiły się kliny cudzych interesów. Po latach wspólnej niedoli znaleźliśmy się znowuż w granicach jednej Rzeczypospolitej. Zdajemy sobie sprawę — głosi dalej deklaracja — z osobliwości, które stanowią różnicę między nimi a nami. Uznajemy te osobliwości, jak długo one nie zagrażają interesom Państwa, o ile ich świadomie nie wykorzystuje się dla zbudowania pomiędzy nami muru chińskiego i wzbudzenia nienawiści.</u>
- <u xml:id="u-15.13" who="#STymoszenko">Po przystąpieniu na Wołyniu do organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w swej mowie programowej, którą wygłosił p. senator Stefan Starzyński, nie pominął on milczeniem polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu i powiedział: Sprawa mniejszości, sprawa polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu jest kwestią, która podnosi się na pierwszy plan w układzie życia miejscowego. Artykuł deklaracji płk. Koca, który traktuje o stosunku Obozu Zjednoczenia Narodowego do spraw mniejszościowych, nabiera tu specjalnego i wyjątkowego znaczenia. Obóz Zjednoczenia Narodowego organizuje siłę i wolę polską na tej ziemi kresowej dla walki za potęgę Rzeczypospolitej, nie zaś dla walki narodowościowej. Zadaniem społeczeństwa polskiego w stosunku do narodu ukraińskiego Wołynia jest przede wszystkim zgodnie z tekstem deklaracji budowanie „bratniego współżycia obywatelskiego na tej ziemi” i te słowa stanowią cały program. Budowanie bratniego współżycia to jest zgodna wspólna, zbiorowa praca nad podniesieniem poziomu naszego życia kulturalnego, to jest wspólna praca w samorządzie, a przede wszystkim w organizacjach o charakterze gospodarczym. Budowanie bratniego współżycia to jest zrozumienie wspólnego interesu w budowaniu potęgi Rzeczypospolitej oraz wspólnie ramię przy ramieniu walka z każdym jej wrogiem i z tym wszystkim, co chce nas dzielić i ro bić z nas wrogów. Wiem, że na Wołyniu nie brakuje przejawów tak właśnie zrozumianego obowiązku polskiego, nie brakuje tam ludzi, co już dawno pracują w zgodnym wysiłku dla dobra Rzeczypospolite w poszanowaniu swych kulturalnych osobliwości, w poczuciu wielkiego autorytetu i znaczenia takiej właśnie pracy polskiej.</u>
- <u xml:id="u-15.14" who="#STymoszenko">Również ówczesny prezes organizacyj wiejskich Obozu Zjednoczenia Narodowego s. gen. A. Galica dopełnił wyżej podane programowe wskazówki co do polsko-ukraińskiego współżycia takimi uwagami: Stworzenie między narodem polskim i ukraińskim na tej ziemi warunków dobrego, bratniego współżycia leży w interesie nie tylko miejscowego społeczeństwa, lecz przede wszystkim w interesie Państwa, gdyż jeżeli w myśl wskazówek Naczelnego Wodza obóz nasz organizuje siłę i zbiorową wolę polską, to ma na celu tworzenie powagi i obronności Państwa, nie zaś wywołanie walki narodowościowej, która by ten cel osłabiła.</u>
- <u xml:id="u-15.15" who="#STymoszenko">Dlatego, żeby wzmocnić dowody obustronnej dobrej woli do wspólnej pracy, przypomnę jeszcze piękne słowa p. Premiera Generała Sławoja Składkowskiego, które wygłosił na komisji sejmowej w dniu 23 grudnia 1937 roku: Naród polski powinien uważać, by w jego zewnętrznych przejawach jego stosunek do mniejszości był zawsze godny tradycji i godny wielkiego ducha tego narodu. Dlatego też wszelkiego rodzaju objawy nienawiści czy zniecierpliwienia ze strony narodu polskiego do mniejszości uważam za ciężki błąd, który wcześniej czy później na Polsce zemścić się musi.</u>
- <u xml:id="u-15.16" who="#STymoszenko">Pozwoliłem sobie tu przytoczyć zdania z oświadczeń osób tu obecnych dla ustalenia, iż nie ma zasadniczej ideowej rozbieżności w ocenie sytuacji narodowościowej na Wołyniu.</u>
- <u xml:id="u-15.17" who="#STymoszenko">Jednocześnie zwalczając konsekwentnie oportunizm polityczny i dywersję obcych naszemu Państwu czynników, dbać będziemy o to. by życie Wołynia na wszystkich jego odcinkach rozwijało się na zasadach wspólnego udziału w nim obu społeczeństw i wszechstronnego rozwoju ludności polskiej i ukraińskiej, co jest zgodne, według naszego głębokiego przekonania, z państwową racją stanu na tym terenie.</u>
- <u xml:id="u-15.18" who="#STymoszenko">Uważamy samorząd terytorialny, do którego odbyć mają się wybory, za najbardziej odpowiednią formę współpracy i współdziałania ludności Wołynia i za istotną szkołę wychowania pracowników społecznych, samorząd ten bowiem sprzyja szerokiej współpracy i zgodnemu współżyciu między społeczeństwami na terenach o mieszanym pod względem narodowościowym składzie ludności, a jednocześnie gwarantuje wzajemne poszanowanie godności narodowej każdego społeczeństwa z osobna.</u>
- <u xml:id="u-15.19" who="#STymoszenko">Niestety musimy jednak stwierdzić, że pomimo wysiłków tak ze strony polskiej, jak i ze strony ukraińskiej istnieje ten klin, o którym mowa w deklaracji pułkownika A. Koca: „W nasze współżycie wbijały się kliny interesów obcych dla nas i dla nich”.</u>
- <u xml:id="u-15.20" who="#STymoszenko">Otóż trzeba otwarcie, po męsku patrzeć na te próby poróżnienia i bez żadnych wahań niszczyć to wszystko, co nas różni, a krzewić starannie to wszystko, co nas musi we wzajemnych interesach zjednoczyć.</u>
- <u xml:id="u-15.21" who="#STymoszenko">Z przytoczonych oświadczeń strony polskiej i ukraińskiej widzimy, że czołowi politycy, rozumiejąc wagę stanowiska na dzień dzisiejszy, kiedy naprężenie stosunków narodowościowych nagromadza materiał wybuchowy, do którego trzeba tylko przytknąć zapałkę, ażeby wybuchł pożar, zdają sobie sprawę z sytuacji i bronią od katastrofy. Jednak sił tych jest za mało w takich momentach, jakie przeżywa obecnie Europa; muszą być zastosowane nadzwyczajne środki, ażeby rozładować naprężenie narodowościowe i skierować życie na tory spokojne. Przede wszystkim konieczne jest, ażeby piękne połowa p. Premiera, zwrócone do obli społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, były zrealizowane.</u>
- <u xml:id="u-15.22" who="#STymoszenko">Ogólny stan sprawy ukraińskiej w Rzeczypospolitej wymaga jak najśpieszniejszego jej rozwiązania, co powinno znaleźć wyraz w specjalnym zarządzeniu, opartym na oświadczeniu p. Premiera z dnia 23 grudnia 1937 r., które by zabezpieczyło nacjonalne, kulturalne i gospodarcze interesy narodu ukraińskiego. Inicjatywę w tym kierunku ze względu na przewlekły charakter przebudowy systemu państwowego w Polsce musi powziąć Rząd Rzeczypospolitej, jako najwłaściwiej powołany i autorytatywny dla tego czynnik polityczny. Koniecznym jest, ażeby prasa, która w roku ubiegłym zignorowała oświadczenie p. Premiera, w najbliższym czasie zaniechała starych metod wyszukiwania tego, co nas dzieli, a podniosła to, co nas musi zjednoczyć we wspólnych interesach państwowych i oddzielnych każdego narodu.</u>
- <u xml:id="u-15.23" who="#STymoszenko">Rząd musi wykorzystać wszystkie możliwości, ażeby wspomniane oświadczenie Szefa Rządu było przyjęte nie jako czcze życzenie, lecz juko surowy nakaz w imię interesów państwowych. Rozumiemy, że wyznaczenie prostej linii kierowniczej w sprawach mniejszości jest w pewnych momentach trudne, lecz wierzymy, że każde autorytatywne słowo będzie przyjęte jak rozkaz, który będzie obowiązującym dla obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, dla wszystkich instytucyj państwowych i organizacyj społecznych.</u>
- <u xml:id="u-15.24" who="#STymoszenko">Pozwalamy sobie przypomnieć jeszcze jedną rzecz, która już nieraz była przez nas poruszana przy rozpatrywaniu sprawy mniejszościowej. Wiemy z praktyki życiowej, że na szerokich terenach Polski istnieją najróżniejsze poglądy na sprawy ukraińskie w różnych resortach, różnych województwach i u różnych osób. To też zwracamy się do Wysokiego Rządu z apelem o opracowanie planu prac na mieszanych terenach z ludnością polsko-ukraińską i stworzenie autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i która byłaby o tyle autorytatywną, ażeby zlikwidować rozbieżność poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach. Taki krok Wysokiego Rządu byłby potraktowany jako pojedynczy krok do zgody między społeczeństwami polskim i ukraińskim i do zasypania powstałych przepaści, które dzielą obydwa narody.</u>
- <u xml:id="u-15.25" who="#STymoszenko">Świadomi odpowiedzialności przed swym sumieniem oraz przyszłymi pokoleniami za dalsze stosunki pomiędzy ludnością polską i ukraińską na Wołyniu i związaną z tym sytuacją narodu ukraińskiego na tym terenie, poczynimy wszelkie wysiłki, by Wołyń podniósł się jeszcze bardziej w rozwoju duchowym i materialnym oraz przyrzekamy poparcie Rządowi, który dla dobra Państwa, dla jego mocarstwowości unormuje napięcie narodowościowe oraz zagwarantuje rozwój i podniesienie gospodarcze Państwa, wzrost jego zamożności i dobrobyt poszczególnych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SerhijTymoszenko">Wysoki Senacie! Zabieram głos w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia. Przystępując do pracy w nowym składzie Senatu nad budżetem na rok 1939/40 muszę podkreślić, że ludność ukraińska Wołynia pozostaje i nadal na swych niezmiennych pozycjach w stosunku do Rzeczypospolitej, uzna je ją za wspólną z narodem polskim ojczyznę, a siebie uważa za jej współgospodarza.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SerhijTymoszenko">Doceniamy mocarstwowość Rzeczypospolitej, jej zwartość oraz nienaruszalność jej ziem, nie jako zjawisko koniunkturalne, lecz jako stałą wartość dla dalekosiężnych ideałów, wspólnych obu bratnim narodom, gdyż rozumiemy znaczenie roli Polski jako czynnika decydującego w utrzymaniu pokoju i porządku na wschodzie Europy.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SerhijTymoszenko">Śmiemy twierdzić, że to nasze przekonanie opiera się tak na dziejach dawnej histerycznej przeszłości, jak i na dziejach naszych czasów, kiedy zgodnie z wolą Wielkiego Marszałka armia polska pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza razem z armią ukraińską w r. 1920 krwią wzmacniała braterstwo. Dlatego zrozumiałym jest dążenie ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii, która pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza, jako Naczelnego Wodza, stoi na straży mocarstwowości Rzeczypospolitej Polskiej i powiększa jej granice, ciesząc się ogólną miłością całej ludności naszego Państwa bez różnicy narodowości i wyznania. Mając na wschodniej granicy sąsiada, który niszczy zasady kultury chrześcijańskiej i przeciwstawia jej kulturę materialistyczną, zawsze kierujemy się dążeniem do podniesienia znaczenia Kościoła prawosławnego i szczególnie wychowania młodego pokolenia w duchu chrześcijańskiej moralności.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SerhijTymoszenko">Przy tej sposobności witamy dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej o stosunku Państwa do autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Polsce, wydany w dniu 19 listopada roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SerhijTymoszenko">Nasze uwagi o pewnych trudnościach przy zrealizowaniu go zgłosimy później i mamy nadzieję, że przy przychylnym ustosunkowaniu się właściwych czynników trudności te będą pokonane.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SerhijTymoszenko">Ludność ukraińska Wołynia prowadzi zdecydowaną i bezwzględną walkę ze wszelkimi tendencjami rozkładowymi, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, skąd by ten nacjonalizm nie pochodził, zagrażając państwowej racji stanu, które są również niebezpieczne dla wszechstronnego rozwoju ludności ukraińskiej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SerhijTymoszenko">Kierowniczą rolę w polityce ukraińskiej na Wołyniu zajęło Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które stoi na gruncie współpracy i współżycia obu narodów — polskiego i ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SerhijTymoszenko">Nie będę przytaczał suchych formuł deklaracyjnych, żeby określić działalność Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego na Wołyniu, przytoczę tylko opinię osadnika z Wołynia, posła Suchorzewskiego, którą on w poprzedniej kadencji podał na plenum Sejmu:</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SerhijTymoszenko">„My, mieszkańcy Wołynia, którzy bierzemy udział w budowie życia społecznego i państwowego, dobrze wiemy nie z prasy i deklaracyj, lecz z życia realnego, jak wielkie i dominujące wpływy wśród ludności ukraińskiej Wołynia posiada Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które jest jednym z fundamentów organicznej jedności narodu ukraińskiego z Rzecząpospolitą Polską, jest przejawem niefałszowanego intrygami politycznego instynktu tego narodu, nie zaś tworem, który swą siłę i znaczenie czerpie w negacji racji polskiej państwowości. Uważamy Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie za jedyne miarodajne przedstawicielstwo narodu ukraińskiego na Wołyniu”. Nadal tak samo będziemy prowadzić naszą politykę narodowościową, wykorzystując prawa, zagwarantowane nam przez Konstytucję kwietniową.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SerhijTymoszenko">Pozostając wiernymi testamentowi Wielkiego Wskrzesiciela Polski Marszałka Józefa Piłsudskiego, dążyć będziemy, by na Wołyniu panowała braterska zgoda pomiędzy społeczeństwem polskim i ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SerhijTymoszenko">Otóż uważamy, że nasza polityka narodowościowa szczególnie na Wołyniu zawsze musi być prostą i szczerą, co zaś do ideowych podstaw Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego, to twierdzimy, jak i przedtem, że Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie ideowo jest przekonane, że zdobycie pozycji polityczno-nacjonalnych społeczeństwa ukraińskiego przyjdzie prędzej w zgodzie z państwowością polską niż w walce z nią, we współpracy ze społeczeństwem polskim na wszystkich odcinkach życia państwowego niż w poróżnieniu.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#SerhijTymoszenko">Oczekiwaliśmy z wielkim zaciekawieniem stworzenia w Rzeczypospolitej po śmierci Wielkiego Marszałka „woli zorganizowanej, jednostajnie kierowanej”, jaką zapowiedział Marszałek Śmigły Rydz.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SerhijTymoszenko">Z deklaracji płk. A. Koca jest dla nas najważniejszy ustęp dziewiąty, który mówi o mniejszościach, że wytyczną odnośnie mniejszości nacjonalnej jest życzenie bratniego współżycia społecznego na tej ziemi, za którą w ciągu wieków naród polski przelewał krew, zakładając ogniska cywilizacji i broniąc ich przed nawałą najeźdźców. W procesach historycznych splótł się nasz los. W nasze współżycie wbiły się kliny cudzych interesów. Po latach wspólnej niedoli znaleźliśmy się znowuż w granicach jednej Rzeczypospolitej. Zdajemy sobie sprawę — głosi dalej deklaracja — z osobliwości, które stanowią różnicę między nimi a nami. Uznajemy te osobliwości, jak długo one nie zagrażają interesom Państwa, o ile ich świadomie nie wykorzystuje się dla zbudowania pomiędzy nami muru chińskiego i wzbudzenia nienawiści.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SerhijTymoszenko">Po przystąpieniu na Wołyniu do organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w swej mowie programowej, którą wygłosił p. senator Stefan Starzyński, nie pominął on milczeniem polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu i powiedział: Sprawa mniejszości, sprawa polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu jest kwestią, która podnosi się na pierwszy plan w układzie życia miejscowego. Artykuł deklaracji płk. Koca, który traktuje o stosunku Obozu Zjednoczenia Narodowego do spraw mniejszościowych, nabiera tu specjalnego i wyjątkowego znaczenia. Obóz Zjednoczenia Narodowego organizuje siłę i wolę polską na tej ziemi kresowej dla walki za potęgę Rzeczypospolitej, nie zaś dla walki narodowościowej. Zadaniem społeczeństwa polskiego w stosunku do narodu ukraińskiego Wołynia jest przede wszystkim zgodnie z tekstem deklaracji budowanie „bratniego współżycia obywatelskiego na tej ziemi” i te słowa stanowią cały program. Budowanie bratniego współżycia to jest zgodna wspólna, zbiorowa praca nad podniesieniem poziomu naszego życia kulturalnego, to jest wspólna praca w samorządzie, a przede wszystkim w organizacjach o charakterze gospodarczym. Budowanie bratniego współżycia to jest zrozumienie wspólnego interesu w budowaniu potęgi Rzeczypospolitej oraz wspólnie ramię przy ramieniu walka z każdym jej wrogiem i z tym wszystkim, co chce nas dzielić i ro bić z nas wrogów. Wiem, że na Wołyniu nie brakuje przejawów tak właśnie zrozumianego obowiązku polskiego, nie brakuje tam ludzi, co już dawno pracują w zgodnym wysiłku dla dobra Rzeczypospolite w poszanowaniu swych kulturalnych osobliwości, w poczuciu wielkiego autorytetu i znaczenia takiej właśnie pracy polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#SerhijTymoszenko">Również ówczesny prezes organizacyj wiejskich Obozu Zjednoczenia Narodowego s. gen. A. Galica dopełnił wyżej podane programowe wskazówki co do polsko-ukraińskiego współżycia takimi uwagami: Stworzenie między narodem polskim i ukraińskim na tej ziemi warunków dobrego, bratniego współżycia leży w interesie nie tylko miejscowego społeczeństwa, lecz przede wszystkim w interesie Państwa, gdyż jeżeli w myśl wskazówek Naczelnego Wodza obóz nasz organizuje siłę i zbiorową wolę polską, to ma na celu tworzenie powagi i obronności Państwa, nie zaś wywołanie walki narodowościowej, która by ten cel osłabiła.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#SerhijTymoszenko">Dlatego, żeby wzmocnić dowody obustronnej dobrej woli do wspólnej pracy, przypomnę jeszcze piękne słowa p. Premiera Generała Sławoja Składkowskiego, które wygłosił na komisji sejmowej w dniu 23 grudnia 1937 roku: Naród polski powinien uważać, by w jego zewnętrznych przejawach jego stosunek do mniejszości był zawsze godny tradycji i godny wielkiego ducha tego narodu. Dlatego też wszelkiego rodzaju objawy nienawiści czy zniecierpliwienia ze strony narodu polskiego do mniejszości uważam za ciężki błąd, który wcześniej czy później na Polsce zemścić się musi.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#SerhijTymoszenko">Pozwoliłem sobie tu przytoczyć zdania z oświadczeń osób tu obecnych dla ustalenia, iż nie ma zasadniczej ideowej rozbieżności w ocenie sytuacji narodowościowej na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#SerhijTymoszenko">Jednocześnie zwalczając konsekwentnie oportunizm polityczny i dywersję obcych naszemu Państwu czynników, dbać będziemy o to. by życie Wołynia na wszystkich jego odcinkach rozwijało się na zasadach wspólnego udziału w nim obu społeczeństw i wszechstronnego rozwoju ludności polskiej i ukraińskiej, co jest zgodne, według naszego głębokiego przekonania, z państwową racją stanu na tym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#SerhijTymoszenko">Uważamy samorząd terytorialny, do którego odbyć mają się wybory, za najbardziej odpowiednią formę współpracy i współdziałania ludności Wołynia i za istotną szkołę wychowania pracowników społecznych, samorząd ten bowiem sprzyja szerokiej współpracy i zgodnemu współżyciu między społeczeństwami na terenach o mieszanym pod względem narodowościowym składzie ludności, a jednocześnie gwarantuje wzajemne poszanowanie godności narodowej każdego społeczeństwa z osobna.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#SerhijTymoszenko">Niestety musimy jednak stwierdzić, że pomimo wysiłków tak ze strony polskiej, jak i ze strony ukraińskiej istnieje ten klin, o którym mowa w deklaracji pułkownika A. Koca: „W nasze współżycie wbijały się kliny interesów obcych dla nas i dla nich”.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#SerhijTymoszenko">Otóż trzeba otwarcie, po męsku patrzeć na te próby poróżnienia i bez żadnych wahań niszczyć to wszystko, co nas różni, a krzewić starannie to wszystko, co nas musi we wzajemnych interesach zjednoczyć.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#SerhijTymoszenko">Z przytoczonych oświadczeń strony polskiej i ukraińskiej widzimy, że czołowi politycy, rozumiejąc wagę stanowiska na dzień dzisiejszy, kiedy naprężenie stosunków narodowościowych nagromadza materiał wybuchowy, do którego trzeba tylko przytknąć zapałkę, ażeby wybuchł pożar, zdają sobie sprawę z sytuacji i bronią od katastrofy. Jednak sił tych jest za mało w takich momentach, jakie przeżywa obecnie Europa; muszą być zastosowane nadzwyczajne środki, ażeby rozładować naprężenie narodowościowe i skierować życie na tory spokojne. Przede wszystkim konieczne jest, ażeby piękne połowa p. Premiera, zwrócone do obli społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, były zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#SerhijTymoszenko">Ogólny stan sprawy ukraińskiej w Rzeczypospolitej wymaga jak najśpieszniejszego jej rozwiązania, co powinno znaleźć wyraz w specjalnym zarządzeniu, opartym na oświadczeniu p. Premiera z dnia 23 grudnia 1937 r., które by zabezpieczyło nacjonalne, kulturalne i gospodarcze interesy narodu ukraińskiego. Inicjatywę w tym kierunku ze względu na przewlekły charakter przebudowy systemu państwowego w Polsce musi powziąć Rząd Rzeczypospolitej, jako najwłaściwiej powołany i autorytatywny dla tego czynnik polityczny. Koniecznym jest, ażeby prasa, która w roku ubiegłym zignorowała oświadczenie p. Premiera, w najbliższym czasie zaniechała starych metod wyszukiwania tego, co nas dzieli, a podniosła to, co nas musi zjednoczyć we wspólnych interesach państwowych i oddzielnych każdego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-15.23" who="#SerhijTymoszenko">Rząd musi wykorzystać wszystkie możliwości, ażeby wspomniane oświadczenie Szefa Rządu było przyjęte nie jako czcze życzenie, lecz juko surowy nakaz w imię interesów państwowych. Rozumiemy, że wyznaczenie prostej linii kierowniczej w sprawach mniejszości jest w pewnych momentach trudne, lecz wierzymy, że każde autorytatywne słowo będzie przyjęte jak rozkaz, który będzie obowiązującym dla obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, dla wszystkich instytucyj państwowych i organizacyj społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-15.24" who="#SerhijTymoszenko">Pozwalamy sobie przypomnieć jeszcze jedną rzecz, która już nieraz była przez nas poruszana przy rozpatrywaniu sprawy mniejszościowej. Wiemy z praktyki życiowej, że na szerokich terenach Polski istnieją najróżniejsze poglądy na sprawy ukraińskie w różnych resortach, różnych województwach i u różnych osób. To też zwracamy się do Wysokiego Rządu z apelem o opracowanie planu prac na mieszanych terenach z ludnością polsko-ukraińską i stworzenie autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i która byłaby o tyle autorytatywną, ażeby zlikwidować rozbieżność poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach. Taki krok Wysokiego Rządu byłby potraktowany jako pojedynczy krok do zgody między społeczeństwami polskim i ukraińskim i do zasypania powstałych przepaści, które dzielą obydwa narody.</u>
+ <u xml:id="u-15.25" who="#SerhijTymoszenko">Świadomi odpowiedzialności przed swym sumieniem oraz przyszłymi pokoleniami za dalsze stosunki pomiędzy ludnością polską i ukraińską na Wołyniu i związaną z tym sytuacją narodu ukraińskiego na tym terenie, poczynimy wszelkie wysiłki, by Wołyń podniósł się jeszcze bardziej w rozwoju duchowym i materialnym oraz przyrzekamy poparcie Rządowi, który dla dobra Państwa, dla jego mocarstwowości unormuje napięcie narodowościowe oraz zagwarantuje rozwój i podniesienie gospodarcze Państwa, wzrost jego zamożności i dobrobyt poszczególnych obywateli.</u>
<u xml:id="u-15.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Olchowicz.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Olchowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#SOlchowicz">Hasło Zjednoczenia Narodowego, które rzuciły w naród najwyższe czynniki w Państwie, stało się nakazem chwili. To hasło jest też firmą, pod jaką Rząd Rzeczypospolitej rządy swe sprawuje. Ale jeżeli nie jesteśmy dziś jeszcze tego ideału zjednoczenia tak blisko, jakbyśmy być może powinni, to czyja w tym wina, za czyją dzieje się to głównie sprawą?</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#SOlchowicz">Przekonany jestem głęboko, że wszystkim, jak tu jesteśmy, wszystkim Polakom, zarówno tym, którzy mieszczą się w ramach Obozu Zjednoczenia Narodowego i tu tak przemożną liczbę stanowią, jak i tej garstce nielicznej, która znajduje się poza ramami tego Obozu, sprawa jedności narodowej, sprawa konsolidacji jednako leży na sercu. A i poza murami Izb ustawodawczych, tam, gdzie stosunek liczbowy odwrotnie się przedstawia, gdzie ramy Obozu nie mogą oczywiście wytrzymać współzawodnictwa z szerokimi rzeszami narodu, tam również odczucie potrzeby jedności narodowej staje się coraz bardziej powszechne.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#SOlchowicz">Jeżeli na tej drodze ku jedności przeszkód się tyle napotykać musi, to zadajmy sobie znowu pytanie: gdzie źródła tych trudności przede wszystkim szukać by należało?</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#SOlchowicz">Nasuwa się tu pewna analogia z dziedziną gospodarczego życia. Ta sama strona bodaj, która wysuwa niejako wątpliwości co do zbyt szczupłych ram programu inwestycyjnego, która pragnęłaby ten program nadmiernie rozszerzyć, nie licząc się niekiedy z realnymi możliwościami — ta sama strona jakby chciała również zbyt szeroko pojęcie zjednoczenia narodowego stosować. Przecież zarówno w zasięgu tego pojęcia jak i w jego zakresie muszą być granice, a przede wszystkim to, co się nazywa narodowym zjednoczeniem, narodową jednością, poprzedzone być musi przez ten etap, którego dotychczas jeszcze nie widać — przez etap narodowej zgody, przez etap usunięcia płaszczyzny tarć, które niestety jeszcze dzielą obóz rządzący od ogółu społeczeństwa. I tak samo jak program inwestycyjny, gdyby doszło do jego rozdęcia bez liczenia się ze środkami możliwymi, z konkretnie zarysowanego i zwycięsko na pewno wykonywanego przeistoczyłby się w nieziszczalny majak, tak samo przez nadmierne żądania jedności, nadmierne rozszerzanie tego pojęcia można utrudnić realizację wielkiego hasła.</u>
- <u xml:id="u-17.4" who="#SOlchowicz">Cóż stąd, że po wielokroć słyszymy pełnowartościowe deklaracje o ręce wyciągniętej do zgody, cóż stąd, kiedy innym razem w wystąpieniach innych działaczy ta ręka jakby w gniewną pięść się zaciska. Nie można przemawiać tym językiem, jakiego niekiedy używają oni zbyt pochopnie, nie można odsądzać nieomal od czci i wiary stronnictw, które nie od dziś swoją służbę narodową sprawują, które po ludzku biorąc wiele błędów popełniają w taktyce politycznej, ale które zasług mają też dorobek niemały i z którymi porozumienie jest niezbędnym, nieodzownym warunkiem do prowadzenia dzieła jedności narodowej.</u>
- <u xml:id="u-17.5" who="#SOlchowicz">Niepokojącym staje się również ten język, jakim ostatnimi czasy do młodzieży i o młodzieży przemawiać się zwykło. Potępienia godne są wszelkie akty gwałtu. Kastet czy pałka w czyimkolwiek ręku zawsze niegodziwym narzędziem pozostanie. Ale nie dowód, żeby wskutek tego nie wykazywać zrozumienia dla pewnych reakcyj młodzieży, reakcyj naturalnych, świadczących raczej o zdrowej pobudliwości, i nie należy w tych reakcjach doszukiwać się podszeptów obcych, bo są one po prostu tylko głosem najbardziej czułego sumienia. Mam tu na myśli szczególnie ostatnie wystąpienia młodzieży polskiej w Gdańsku jako też warszawskiej młodzieży akademickiej, manifestującej swoją solidarność z kolegami gdańskimi. Rozumiem doskonale konieczność opanowania wszelkich zamieszek. Nie wystarcza niekiedy perswazja i konieczna jest policyjna represja, ale słowa, które wychodzą niekiedy z ust profesorów i docentów, bardziej rażą serca młodzieży niż strumienie wody z motopompy policyjnej lub uderzenie pałki policjanta.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#KonradOlchowicz">Hasło Zjednoczenia Narodowego, które rzuciły w naród najwyższe czynniki w Państwie, stało się nakazem chwili. To hasło jest też firmą, pod jaką Rząd Rzeczypospolitej rządy swe sprawuje. Ale jeżeli nie jesteśmy dziś jeszcze tego ideału zjednoczenia tak blisko, jakbyśmy być może powinni, to czyja w tym wina, za czyją dzieje się to głównie sprawą?</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#KonradOlchowicz">Przekonany jestem głęboko, że wszystkim, jak tu jesteśmy, wszystkim Polakom, zarówno tym, którzy mieszczą się w ramach Obozu Zjednoczenia Narodowego i tu tak przemożną liczbę stanowią, jak i tej garstce nielicznej, która znajduje się poza ramami tego Obozu, sprawa jedności narodowej, sprawa konsolidacji jednako leży na sercu. A i poza murami Izb ustawodawczych, tam, gdzie stosunek liczbowy odwrotnie się przedstawia, gdzie ramy Obozu nie mogą oczywiście wytrzymać współzawodnictwa z szerokimi rzeszami narodu, tam również odczucie potrzeby jedności narodowej staje się coraz bardziej powszechne.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#KonradOlchowicz">Jeżeli na tej drodze ku jedności przeszkód się tyle napotykać musi, to zadajmy sobie znowu pytanie: gdzie źródła tych trudności przede wszystkim szukać by należało?</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#KonradOlchowicz">Nasuwa się tu pewna analogia z dziedziną gospodarczego życia. Ta sama strona bodaj, która wysuwa niejako wątpliwości co do zbyt szczupłych ram programu inwestycyjnego, która pragnęłaby ten program nadmiernie rozszerzyć, nie licząc się niekiedy z realnymi możliwościami — ta sama strona jakby chciała również zbyt szeroko pojęcie zjednoczenia narodowego stosować. Przecież zarówno w zasięgu tego pojęcia jak i w jego zakresie muszą być granice, a przede wszystkim to, co się nazywa narodowym zjednoczeniem, narodową jednością, poprzedzone być musi przez ten etap, którego dotychczas jeszcze nie widać — przez etap narodowej zgody, przez etap usunięcia płaszczyzny tarć, które niestety jeszcze dzielą obóz rządzący od ogółu społeczeństwa. I tak samo jak program inwestycyjny, gdyby doszło do jego rozdęcia bez liczenia się ze środkami możliwymi, z konkretnie zarysowanego i zwycięsko na pewno wykonywanego przeistoczyłby się w nieziszczalny majak, tak samo przez nadmierne żądania jedności, nadmierne rozszerzanie tego pojęcia można utrudnić realizację wielkiego hasła.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#KonradOlchowicz">Cóż stąd, że po wielokroć słyszymy pełnowartościowe deklaracje o ręce wyciągniętej do zgody, cóż stąd, kiedy innym razem w wystąpieniach innych działaczy ta ręka jakby w gniewną pięść się zaciska. Nie można przemawiać tym językiem, jakiego niekiedy używają oni zbyt pochopnie, nie można odsądzać nieomal od czci i wiary stronnictw, które nie od dziś swoją służbę narodową sprawują, które po ludzku biorąc wiele błędów popełniają w taktyce politycznej, ale które zasług mają też dorobek niemały i z którymi porozumienie jest niezbędnym, nieodzownym warunkiem do prowadzenia dzieła jedności narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#KonradOlchowicz">Niepokojącym staje się również ten język, jakim ostatnimi czasy do młodzieży i o młodzieży przemawiać się zwykło. Potępienia godne są wszelkie akty gwałtu. Kastet czy pałka w czyimkolwiek ręku zawsze niegodziwym narzędziem pozostanie. Ale nie dowód, żeby wskutek tego nie wykazywać zrozumienia dla pewnych reakcyj młodzieży, reakcyj naturalnych, świadczących raczej o zdrowej pobudliwości, i nie należy w tych reakcjach doszukiwać się podszeptów obcych, bo są one po prostu tylko głosem najbardziej czułego sumienia. Mam tu na myśli szczególnie ostatnie wystąpienia młodzieży polskiej w Gdańsku jako też warszawskiej młodzieży akademickiej, manifestującej swoją solidarność z kolegami gdańskimi. Rozumiem doskonale konieczność opanowania wszelkich zamieszek. Nie wystarcza niekiedy perswazja i konieczna jest policyjna represja, ale słowa, które wychodzą niekiedy z ust profesorów i docentów, bardziej rażą serca młodzieży niż strumienie wody z motopompy policyjnej lub uderzenie pałki policjanta.</u>
<u xml:id="u-17.6" who="#komentarz">(Głos: Bo są słuszne.)</u>
- <u xml:id="u-17.7" who="#SOlchowicz">Ja nie przeczę, że to wszystko, co jest potępieniem awantur, jest słuszne, ale te wszystkie wyrazy, które padają pod adresem młodzieży, boleśnie ją dotykać muszą.</u>
- <u xml:id="u-17.8" who="#SOlchowicz">Nie chcę, ażeby te słowa moje o zgodzie narodowej, które tu na wstępie powiedziałem, rozumiane być miały jako jakieś toastowe „kochajmy się”, ale doprawdy powinniśmy wejść na tory jedności narodowej, na tory realizowania haseł zjednoczenia. Nie można oczywiście tego uczynić, jeżeli przedtem nie postaramy się oczyścić życia narodowego ze wszystkich miazmatów nienawiści i waśni partyjnych, które jeszcze dziś dość szeroko, niestety, życie nasze przesycają.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#KonradOlchowicz">Ja nie przeczę, że to wszystko, co jest potępieniem awantur, jest słuszne, ale te wszystkie wyrazy, które padają pod adresem młodzieży, boleśnie ją dotykać muszą.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#KonradOlchowicz">Nie chcę, ażeby te słowa moje o zgodzie narodowej, które tu na wstępie powiedziałem, rozumiane być miały jako jakieś toastowe „kochajmy się”, ale doprawdy powinniśmy wejść na tory jedności narodowej, na tory realizowania haseł zjednoczenia. Nie można oczywiście tego uczynić, jeżeli przedtem nie postaramy się oczyścić życia narodowego ze wszystkich miazmatów nienawiści i waśni partyjnych, które jeszcze dziś dość szeroko, niestety, życie nasze przesycają.</u>
<u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
- <u xml:id="u-17.10" who="#SOlchowicz">Te waśnie obciążają wszystkich w jednakim stopniu, nie można mówić o tym, że są dziełem jednej tylko strony. Ale niewątpliwie odpowiedzialność przede wszystkim spoczywa na tych, co władzę mają w ręku i co rękę do zgody wyciągnąć mogą i wyciągnąć ją powinni.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#KonradOlchowicz">Te waśnie obciążają wszystkich w jednakim stopniu, nie można mówić o tym, że są dziełem jednej tylko strony. Ale niewątpliwie odpowiedzialność przede wszystkim spoczywa na tych, co władzę mają w ręku i co rękę do zgody wyciągnąć mogą i wyciągnąć ją powinni.</u>
<u xml:id="u-17.11" who="#komentarz">(Głos: I wyciągają. Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Tworydło.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Tworydło.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#STworydło">Wysoki Senacie! Lat temu 4, to jest w r. 1935, przedstawiciele narodu ukraińskiego weszli do Izb ustawodawczych Rzeczypospolitej, aby na tym forum najkompetentniejszym, prowadząc walkę o prawa narodu ukraińskiego w granicach Rzeczypospolitej żyjącego, postawić na miejscu naczelnym swych dążeń politycznych postulat autonomii terytorialnej, a tym samym współpracy realnej dla unormowania stosunków polsko-ukraińskich.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#STworydło">Zgłoszona Wtenczas tak zwana deklaracja normalizacyjna stwierdziła, że dla skutecznego realizowania celów tych niezbędna jest nie tylko dobra wola, chęć i czyny ze strony ukraińskiej, ale także odpowiednik ze strony polskiej. Byliśmy wówczas przekonani, że dążenie nasz? znajdzie odpowiedni oddźwięk, że polskie czynniki kompetentne rozumiejąc ten krok historyczny dołożą ze swej strony wysiłków dla stworzenia odpowiednich warunków życia i rozwoju narodu ukraińskiego. Wykładnikiem naszego ustosunkowania było pozytywne stanowisko do potrzeb państwowych w parlamencie, a równocześnie także praca nad ugruntowaniem normalnych stosunków polsko-ukraińskich w kraju.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#STworydło">Naród ukraiński wzbudził w sobie nadzieje, że da się pogodzić jego interesy z polską racją stanu. Naród nasz spokojny, religijny, twardy, jak zresztą każdy naród rolniczy, który kocha swoją glebę, swój kościół, swój dom i twardo stawia swoje żądania odnośnie praw do gleby tej, do ziemi tej, której autochtonem jest od wieków niepamiętnych, ustosunkował się do wspomnianej deklaracji przychylnie i czekał na należyte ustosunkowanie się strony polskiej. Pokładał nadzieję na zrozumienie tego, że jest jednostką narodową i że na gruncie Konstytucji ma prawo rozbudowywać swoje moralne i materialne wartości, które mają znaczenie nie tylko dla niego w Polsce, ale także dla całego narodu ukraińskiego. Lecz niestety, ze strony polskiej nie było należytego zrozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#MikołajTworydło">Wysoki Senacie! Lat temu 4, to jest w r. 1935, przedstawiciele narodu ukraińskiego weszli do Izb ustawodawczych Rzeczypospolitej, aby na tym forum najkompetentniejszym, prowadząc walkę o prawa narodu ukraińskiego w granicach Rzeczypospolitej żyjącego, postawić na miejscu naczelnym swych dążeń politycznych postulat autonomii terytorialnej, a tym samym współpracy realnej dla unormowania stosunków polsko-ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#MikołajTworydło">Zgłoszona Wtenczas tak zwana deklaracja normalizacyjna stwierdziła, że dla skutecznego realizowania celów tych niezbędna jest nie tylko dobra wola, chęć i czyny ze strony ukraińskiej, ale także odpowiednik ze strony polskiej. Byliśmy wówczas przekonani, że dążenie nasz? znajdzie odpowiedni oddźwięk, że polskie czynniki kompetentne rozumiejąc ten krok historyczny dołożą ze swej strony wysiłków dla stworzenia odpowiednich warunków życia i rozwoju narodu ukraińskiego. Wykładnikiem naszego ustosunkowania było pozytywne stanowisko do potrzeb państwowych w parlamencie, a równocześnie także praca nad ugruntowaniem normalnych stosunków polsko-ukraińskich w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#MikołajTworydło">Naród ukraiński wzbudził w sobie nadzieje, że da się pogodzić jego interesy z polską racją stanu. Naród nasz spokojny, religijny, twardy, jak zresztą każdy naród rolniczy, który kocha swoją glebę, swój kościół, swój dom i twardo stawia swoje żądania odnośnie praw do gleby tej, do ziemi tej, której autochtonem jest od wieków niepamiętnych, ustosunkował się do wspomnianej deklaracji przychylnie i czekał na należyte ustosunkowanie się strony polskiej. Pokładał nadzieję na zrozumienie tego, że jest jednostką narodową i że na gruncie Konstytucji ma prawo rozbudowywać swoje moralne i materialne wartości, które mają znaczenie nie tylko dla niego w Polsce, ale także dla całego narodu ukraińskiego. Lecz niestety, ze strony polskiej nie było należytego zrozumienia.</u>
<u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Głos: Pan przekręca fakty.)</u>
- <u xml:id="u-19.4" who="#STworydło">Zobaczymy. Ze strony wykładnika opinii publicznej polskiej, ze strony prasy polskiej rozpętała się burza intryg, a nawet obelg pod naszym adresem. Pod adresem naszym rzucano najróżniejsze hasła szowinistyczne, bito na alarm i udowadniano, że to byłaby krzywda dla narodu polskiego, że to byłby brak patriotyzmu polskiego, gdyby Ukraińcom najmniejsze zrobiono ustępstwa w ich dążeniach naturalnych do równouprawnienia.</u>
- <u xml:id="u-19.5" who="#STworydło">Rząd polski zajął stanowisko niezdecydowane i dopuścił do tego, że gdy do 1935 r. polsko-ukraińskie stosunki były złe. to obecnie stały się jeszcze gorsze. Wytworzyły się stosunki które tak bardzo przypominają czasy średniowiecza, czasy walk o ziemię, religię i pochodzenie rodowe. Zaistniała zasada „ani piędzi ziemi dla Ukraińca” z rezerwuaru do parcelacji przeznaczonego, którą lud ukraiński krwią swoją przez wieki całe bronił i potem swym zraszał. Wprawdzie powiedział p. Minister Poniatowski w dniu 12 stycznia 1939 r., że „nie można jednak, jak niektórzy czynią, głosić hasła, «ani jednego hektara ziemi Ukraińcom”, nawet ich wsi nie komasować, bo to hasła sprzeczne z interesami Państwa, bo to pogłębienie nienawiści”, lecz słowa te są bez realnej wartości, jak długo ni? są anulowane rozporządzenia i instrukcje w sprawie parcelacji.</u>
- <u xml:id="u-19.6" who="#STworydło">W czasach dzisiejszych wyciągnięto z zapomnienia owo już w Europie całej bez racji i bez znaczenia feudalne utytułowanie szlacheckie, a szuka się go nie między ludem polskim, lecz tylko między ukraińskim. A przekręcając dzieje historyczne wmawia się w dawną zaściankową szlachtę ukraińską pochodzenie polskie...</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#MikołajTworydło">Zobaczymy. Ze strony wykładnika opinii publicznej polskiej, ze strony prasy polskiej rozpętała się burza intryg, a nawet obelg pod naszym adresem. Pod adresem naszym rzucano najróżniejsze hasła szowinistyczne, bito na alarm i udowadniano, że to byłaby krzywda dla narodu polskiego, że to byłby brak patriotyzmu polskiego, gdyby Ukraińcom najmniejsze zrobiono ustępstwa w ich dążeniach naturalnych do równouprawnienia.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#MikołajTworydło">Rząd polski zajął stanowisko niezdecydowane i dopuścił do tego, że gdy do 1935 r. polsko-ukraińskie stosunki były złe. to obecnie stały się jeszcze gorsze. Wytworzyły się stosunki które tak bardzo przypominają czasy średniowiecza, czasy walk o ziemię, religię i pochodzenie rodowe. Zaistniała zasada „ani piędzi ziemi dla Ukraińca” z rezerwuaru do parcelacji przeznaczonego, którą lud ukraiński krwią swoją przez wieki całe bronił i potem swym zraszał. Wprawdzie powiedział p. Minister Poniatowski w dniu 12 stycznia 1939 r., że „nie można jednak, jak niektórzy czynią, głosić hasła, «ani jednego hektara ziemi Ukraińcom”, nawet ich wsi nie komasować, bo to hasła sprzeczne z interesami Państwa, bo to pogłębienie nienawiści”, lecz słowa te są bez realnej wartości, jak długo ni? są anulowane rozporządzenia i instrukcje w sprawie parcelacji.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#MikołajTworydło">W czasach dzisiejszych wyciągnięto z zapomnienia owo już w Europie całej bez racji i bez znaczenia feudalne utytułowanie szlacheckie, a szuka się go nie między ludem polskim, lecz tylko między ukraińskim. A przekręcając dzieje historyczne wmawia się w dawną zaściankową szlachtę ukraińską pochodzenie polskie...</u>
<u xml:id="u-19.7" who="#komentarz">(Głos: Bo tak jest.)</u>
- <u xml:id="u-19.8" who="#STworydło">...aby ją spolszczyć. O tym, czy wywoła to na przyszłość dobre wyniki społeczno-polityczne i gospodarcze, nikt nie myśli.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#MikołajTworydło">...aby ją spolszczyć. O tym, czy wywoła to na przyszłość dobre wyniki społeczno-polityczne i gospodarcze, nikt nie myśli.</u>
<u xml:id="u-19.9" who="#komentarz">(Głos: Kto im nadawał szlachectwo i herby?)</u>
- <u xml:id="u-19.10" who="#STworydło">A jak niebezpieczną jest ta akcja, świadczy fakt, że już dziś wśród warstw chłopskich wytwarza się legenda o tendencjach wznowienia pańszczyzny w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#MikołajTworydło">A jak niebezpieczną jest ta akcja, świadczy fakt, że już dziś wśród warstw chłopskich wytwarza się legenda o tendencjach wznowienia pańszczyzny w Polsce.</u>
<u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Głos: Czy Pan to poważnie traktuje?)</u>
<u xml:id="u-19.12" who="#komentarz">(Inny głos: A przekręcanie nazwisk polskich?)</u>
- <u xml:id="u-19.13" who="#STworydło">W nowo odrodzonej Polsce rozpoczęto walki religijne — dzisiaj w świecie niezrozumiałe. Przemiany przymusowe cerkwi na kościoły pod pozorem rewindykacji, pozbawianie ludu ukraińskiego domów modlitwy, zmuszanie do zmiany obrządku, zostawianie dzieci bez opieki duchowej, zabranianie w szkołach modlitwy w języku ojczystym — oto zjawiska walki religijnej. A jednak wszyscy Panowie zgodzą się ze mną, że nie powinno panować średniowieczne hasło: „cuius regio, eius religio”.</u>
- <u xml:id="u-19.14" who="#STworydło">Zaglądnijmy do innej, nie mniej ważnej dziedziny — do szkolnictwa ukraińskiego. Zlikwidowano szkoły powszechne z ukraińskim językiem nauczania. Nie stworzono ani jednej szkoły średniej, ale za to zlikwidowano jedyne na całe Podole państwowe gimnazjum ukraińskie w Tarnopolu. Nie ma szkół zawodowych, nie ma przedszkoli i szkół dokształcających, nie wykonano ustawy o organizacji uniwersytetu ukraińskiego, natomiast polikwidowano wszystkie katedry ukraińskie przy Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a co gorsza, nawet nie dopuszcza się młodzieży ukraińskiej w należytej liczbie do studiów na wyższych uczelniach polskich.</u>
- <u xml:id="u-19.15" who="#STworydło">Młodzieży naszej nie dopuszcza się do pracy w urzędach państwowych i samorządowych. Nie ma także prawie żadnej opieki dla ukraińskich instytucyj kulturalno-oświatowych, naukowych, gospodarczych, ekonomicznych, humanitarnych, sportowych i przypominam, że nie ma prawie kredytów dla ukraińskich instytucyj kredytowych. A Ukraiński Związek Rewizyjny pozbawiono prawa rewizji na ziemiach, gdzie ludność ukraińska zamieszkuje, poza województwem lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim.</u>
- <u xml:id="u-19.16" who="#STworydło">W pasie granicznymi ustają z dnia na dzień jakiekolwiek możliwości organizowania ukraińskiego życia kulturalnego i gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-19.17" who="#STworydło">Wśród tak pogarszających się z roku na rok stosunków upłynęły pełne trzy lata po deklaracji Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej, a ostatnie miesiące 1938 r. zapisały sił w dodatku smutnymi wypadkami bicia ludności ukraińskiej i niszczenia ukraińskiego mienia narodowego.</u>
- <u xml:id="u-19.18" who="#STworydło">Nie mam zamiaru omawiać tutaj bliżej faktów z tych czasów, jako też przedstawiać toku nienormalnego życia w pasie granicznym, gdyż było to tematem wielkiej ilości interpelacyj i przemówień z trybuny parlamentarnej. Wspomnieć jednak muszę o wypadkach ostatnich z dziedziny wyborów samorządowych. Mimo okólnika p. Premiera Składkowskiego, nakazującego bezstronność, dzieją się nadużycia wyborcze prawie na każdym kroku. Masowo przeszkadza się Ukraińcom zgłaszać listy wyborcze, a tych, którzy protestują przeciw temu, aresztuje się.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#MikołajTworydło">W nowo odrodzonej Polsce rozpoczęto walki religijne — dzisiaj w świecie niezrozumiałe. Przemiany przymusowe cerkwi na kościoły pod pozorem rewindykacji, pozbawianie ludu ukraińskiego domów modlitwy, zmuszanie do zmiany obrządku, zostawianie dzieci bez opieki duchowej, zabranianie w szkołach modlitwy w języku ojczystym — oto zjawiska walki religijnej. A jednak wszyscy Panowie zgodzą się ze mną, że nie powinno panować średniowieczne hasło: „cuius regio, eius religio”.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#MikołajTworydło">Zaglądnijmy do innej, nie mniej ważnej dziedziny — do szkolnictwa ukraińskiego. Zlikwidowano szkoły powszechne z ukraińskim językiem nauczania. Nie stworzono ani jednej szkoły średniej, ale za to zlikwidowano jedyne na całe Podole państwowe gimnazjum ukraińskie w Tarnopolu. Nie ma szkół zawodowych, nie ma przedszkoli i szkół dokształcających, nie wykonano ustawy o organizacji uniwersytetu ukraińskiego, natomiast polikwidowano wszystkie katedry ukraińskie przy Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a co gorsza, nawet nie dopuszcza się młodzieży ukraińskiej w należytej liczbie do studiów na wyższych uczelniach polskich.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#MikołajTworydło">Młodzieży naszej nie dopuszcza się do pracy w urzędach państwowych i samorządowych. Nie ma także prawie żadnej opieki dla ukraińskich instytucyj kulturalno-oświatowych, naukowych, gospodarczych, ekonomicznych, humanitarnych, sportowych i przypominam, że nie ma prawie kredytów dla ukraińskich instytucyj kredytowych. A Ukraiński Związek Rewizyjny pozbawiono prawa rewizji na ziemiach, gdzie ludność ukraińska zamieszkuje, poza województwem lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#MikołajTworydło">W pasie granicznymi ustają z dnia na dzień jakiekolwiek możliwości organizowania ukraińskiego życia kulturalnego i gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#MikołajTworydło">Wśród tak pogarszających się z roku na rok stosunków upłynęły pełne trzy lata po deklaracji Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej, a ostatnie miesiące 1938 r. zapisały sił w dodatku smutnymi wypadkami bicia ludności ukraińskiej i niszczenia ukraińskiego mienia narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#MikołajTworydło">Nie mam zamiaru omawiać tutaj bliżej faktów z tych czasów, jako też przedstawiać toku nienormalnego życia w pasie granicznym, gdyż było to tematem wielkiej ilości interpelacyj i przemówień z trybuny parlamentarnej. Wspomnieć jednak muszę o wypadkach ostatnich z dziedziny wyborów samorządowych. Mimo okólnika p. Premiera Składkowskiego, nakazującego bezstronność, dzieją się nadużycia wyborcze prawie na każdym kroku. Masowo przeszkadza się Ukraińcom zgłaszać listy wyborcze, a tych, którzy protestują przeciw temu, aresztuje się.</u>
<u xml:id="u-19.19" who="#komentarz">(Głos: Proszę powiedzieć gdzie?)</u>
- <u xml:id="u-19.20" who="#STworydło">Dowodów jest nieskończona ilość.</u>
- <u xml:id="u-19.21" who="#STworydło">Naród ukraiński widzi i przeżywa te trudności, te ustawiczne trudności w jego życiu, w jego dążeniach do rozwoju, przeżywa to niszczenie moralne i fizyczne. Toteż nic dziwnego, że naród nasz, nie widząc ze strony odpowiedzialnych czynników polskich chęci do poprawy tych stosunków, a natomiast widząc ze strony społeczeństwa polskiego nastawienie do szykan, wierzy, że w Polsce panuje dążność sprowadzania go do poziomu prymitywizmu, do non est. Widzi także, że sprawy normalizowania stosunków pozostały dzisiaj czczym frazesem. A życie w Polsce dla niego coraz twardsze i nie rokuje polepszenia.</u>
- <u xml:id="u-19.22" who="#STworydło">W tej atmosferze z roku na rok się pogarszającej, w tym coraz większym naprężeniu stosunków polsko-ukraińskich Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna przyszła do dzisiejszych Izb ustawodawczych z projektem gruntownego i radykalnego załatwienia tych ciężkich stosunków, z projektem nie nowym wreszcie, z projektem autonomii terytorialnej dla ziem przez ludność ukraińską w Rzeczypospolitej zamieszkanych. Zgłaszając do laski marszałkowskiej postulat ten, Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna kierowała się ideą najgodniejszego rozwiązania problemu ukraińskiego w Polsce. Niestety, projekt nie był przyjęty do laski marszałkowskiej ze względów formalnych, a Rząd nie wykazał przychylnej inicjatywy w tym kierunku. Co więcej, ostatnie enuncjacje niektórych posłów i senatorów polskich, a przede wszystkim przedstawiciela Obozu Zjednoczenia Narodowego, p. Wendy, który stwierdził, że „jedynie naród polski jest gospodarzem w swoim Państwie i że żadne przeszkody nie mogą stanąć do rozwoju i realizacji jego interesów życiowych na terytoriach o ludności mieszanej”, dają Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej jeszcze jeden dowód, że odpowiedzialne czynniki polskie pragną, by naród ukraiński miał tylko obowiązki, aby ponosił wszelkie konsekwencje przynależności państwowej, ale ażeby odnośnie praw pozostał w roli obywatela klasy niższej.</u>
- <u xml:id="u-19.23" who="#STworydło">Lecz obowiązkiem moim jest stwierdzić z tego miejsca, że naród ukraiński, zdolny do samoobrony, niełatwo da się zepchnąć do kategorii klasy niższej, będzie on walczył o realizację praw na Konstytucji opartych, równych dla wszystkich obywateli Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-19.24" who="#STworydło">My, senatorowie ukraińscy, jak i cała Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna aż nadto świadomi jesteśmy tego, że walka nasza w ciałach ustawodawczych o zdobycie praw narodowi naszemu należnych, to wielki obowiązek, który wykonujemy zgodnie z sumieniem i honorem naszym i narodu naszego.</u>
- <u xml:id="u-19.25" who="#STworydło">Wobec przedstawionego powyżej stanu stosunków polsko-ukraińskich, wobec systematycznego pogarszania się położenia narodu ukraińskiego w Polsce i wreszcie wobec tego, że w preliminarzu budżetowym nie znajdujemy ani jednej pozycji na potrzeby narodowe ukraińskie, mimo to że cała ludność ukraińska wykonuje należycie wszystkie obowiązki obywatelskie wobec Państwa, mam zaszczyt oświadczyć, że grupa senatorów Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej za przedłożonym preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 głosować nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#MikołajTworydło">Dowodów jest nieskończona ilość.</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#MikołajTworydło">Naród ukraiński widzi i przeżywa te trudności, te ustawiczne trudności w jego życiu, w jego dążeniach do rozwoju, przeżywa to niszczenie moralne i fizyczne. Toteż nic dziwnego, że naród nasz, nie widząc ze strony odpowiedzialnych czynników polskich chęci do poprawy tych stosunków, a natomiast widząc ze strony społeczeństwa polskiego nastawienie do szykan, wierzy, że w Polsce panuje dążność sprowadzania go do poziomu prymitywizmu, do non est. Widzi także, że sprawy normalizowania stosunków pozostały dzisiaj czczym frazesem. A życie w Polsce dla niego coraz twardsze i nie rokuje polepszenia.</u>
+ <u xml:id="u-19.22" who="#MikołajTworydło">W tej atmosferze z roku na rok się pogarszającej, w tym coraz większym naprężeniu stosunków polsko-ukraińskich Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna przyszła do dzisiejszych Izb ustawodawczych z projektem gruntownego i radykalnego załatwienia tych ciężkich stosunków, z projektem nie nowym wreszcie, z projektem autonomii terytorialnej dla ziem przez ludność ukraińską w Rzeczypospolitej zamieszkanych. Zgłaszając do laski marszałkowskiej postulat ten, Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna kierowała się ideą najgodniejszego rozwiązania problemu ukraińskiego w Polsce. Niestety, projekt nie był przyjęty do laski marszałkowskiej ze względów formalnych, a Rząd nie wykazał przychylnej inicjatywy w tym kierunku. Co więcej, ostatnie enuncjacje niektórych posłów i senatorów polskich, a przede wszystkim przedstawiciela Obozu Zjednoczenia Narodowego, p. Wendy, który stwierdził, że „jedynie naród polski jest gospodarzem w swoim Państwie i że żadne przeszkody nie mogą stanąć do rozwoju i realizacji jego interesów życiowych na terytoriach o ludności mieszanej”, dają Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej jeszcze jeden dowód, że odpowiedzialne czynniki polskie pragną, by naród ukraiński miał tylko obowiązki, aby ponosił wszelkie konsekwencje przynależności państwowej, ale ażeby odnośnie praw pozostał w roli obywatela klasy niższej.</u>
+ <u xml:id="u-19.23" who="#MikołajTworydło">Lecz obowiązkiem moim jest stwierdzić z tego miejsca, że naród ukraiński, zdolny do samoobrony, niełatwo da się zepchnąć do kategorii klasy niższej, będzie on walczył o realizację praw na Konstytucji opartych, równych dla wszystkich obywateli Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-19.24" who="#MikołajTworydło">My, senatorowie ukraińscy, jak i cała Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna aż nadto świadomi jesteśmy tego, że walka nasza w ciałach ustawodawczych o zdobycie praw narodowi naszemu należnych, to wielki obowiązek, który wykonujemy zgodnie z sumieniem i honorem naszym i narodu naszego.</u>
+ <u xml:id="u-19.25" who="#MikołajTworydło">Wobec przedstawionego powyżej stanu stosunków polsko-ukraińskich, wobec systematycznego pogarszania się położenia narodu ukraińskiego w Polsce i wreszcie wobec tego, że w preliminarzu budżetowym nie znajdujemy ani jednej pozycji na potrzeby narodowe ukraińskie, mimo to że cała ludność ukraińska wykonuje należycie wszystkie obowiązki obywatelskie wobec Państwa, mam zaszczyt oświadczyć, że grupa senatorów Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej za przedłożonym preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 głosować nie będzie.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">S. Kobylański ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#BogusławMiedziński">S. Kobylański ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#SKobylański">Wysoki Senacie! Proszę mieć mnie za usprawiedliwionego, jeżeli nie zajmę się przemówieniem mojego przedmówcy. Pragnę się ograniczyć do jednego tematu, z którym nie chciałbym łączyć żadnego innego, i dlatego też proszę o usprawiedliwienie, że szereg faktów, które wymagają natychmiastowego sprostowania i wyjaśnienia, pozostawiam moim następcom.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#SKobylański">Rozpatrując przedłożony nam budżet, a więc robiąc tym samym przegląd sił jakie wydobyć należy z naszego narodu, musimy przede wszystkim odpowiedzieć na pytania, które cisną się na usta wszystkich Polaków: Czy ten zespół osiągnięć, planów i wysiłków, który zobrazowany jest w cyfrach nowego budżetu, jest kresem realnych możliwości naszego narodu i Państwa w zakresie politycznym, gospodarczym i kulturalnym? Czy nie jesteśmy zdolni do zamierzeń na większą, nawet znacznie większą skalę? Odpowiadam: w obecnych warunkach politycznych cyfry i zamierzenia budżetu stanowią maximum tego, na co może zdobyć się polityka ostrożna, przewidująca i odpowiedzialna. Nie wynika stąd jednak, broń Boże, by nas nie było stać na wysiłek o większym napięciu i skali. Przeciwnie — a jestem przekonany i wierzę, że tak myśli i czuje ogromna większość Polaków — gdybyśmy tylko potrafili usunąć przeszkody, stojące dziś w poprzek rozwojowi ekspansji polskiej, to możliwości nasze we wszystkich dziedzinach pracy wzrosłyby wielokrotnie.</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#SKobylański">Czemu tak się nie dzieje? Bo tragedię dzisiejszej Polski stanowi niezaprzeczalny fakt, że na froncie w pierwszej linii prac tych znajduje się zaledwie mała cząstka Polaków. Większość zaś — to z narodowego i państwowego punktu widzenia tylko nie wyzyskane i niszczejące rezerwy. Nic tedy dziwnego, że powstaje atmosfera, w której mogą padać pytania: Czy my jako naród zdaliśmy egzamin? Czy zdolni jesteśmy nie tylko walczyć zbrojnie za Ojczyznę, ale w codziennym, żmudnym i ofiarnym wysiłku Ojczyznę ulepszać, doskonalić i wywyższać? Daleki jestem od stawania w szeregu pospołu z tymi, co to patrzą na odrodzoną Polskę tylko przez czarne okulary. Przeciwnie, twierdzę, że Polacy mogą nie wstydzić się tego, czego przez lat dwadzieścia dokonali, i to wszyscy Polacy. Nie tylko ci, co siebie za jedynych zbawców Polski uważają, ale wszyscy, starzy i młodzi, i ci, co w pierwszych latach odrodzonej państwowości stali przy warsztacie pracy narodowej, jak i ci, co stanęli przy nim później lub ostatni.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#SKobylański">Ale jak nie mamy się czego wstydzić, tak również nie mamy się z czego pysznić, bo spójrzmy prawdzie w oczy. Od dłuższego czasu naród polski w znacznej swej części jest wciąż niezmobilizowany i albo marnuje swe siły w bezpłodnych i nierozumnych walkach, albo pogrąża się w atmosferze apatii, obojętności i zniechęcenia. Nad faktem tym nie można przechodzić spokojnie do porządku dziennego, bo w zakresie gospodarki energią ludzką naprawdę wielkim, naczelnym zagadnieniem w życiu publicznym Polski jest uruchomienie możliwie całkowite wszystkich twórczych sił narodu dla zorganizowanej walki o wielkość i potęgę cywilizacyjną Polski. Niestety, aczkolwiek od lat dwóch akcja taka jest prowadzona, nie dała dotąd pomyślnych rezultatów. Znalazła ona dobitny wyraz w oświadczeniach Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Pana Marszałka Polski Śmigłego Rydza, w przemówieniach przedstawicieli Rządu, w rezolucjach Obozu Zjednoczenia Narodowego, Zjazdu Rady Naczelnej „Zarzewia”, w uchwałach Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz w licznych artykułach prasy narodowej wszystkich jej odłamów. Bez imputowania komukolwiek poglądów nieścisłych lub odmiennych z rzeczywistymi mogę stwierdzić, że przeważająca część społeczeństwa do problemu tego ustosunkowuje się pozytywnie, uznaje jego słuszność i celowość, rozumiejąc, że dopóki nie potrafimy rozwiązać w pełni sprawy zjednoczenia narodu, wszelkie wysiłki nasze będą miały zawsze charakter połowiczny.</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#SKobylański">Jakie korzyści da w rzeczywistości osiągnięcie pełnego zjednoczenia? Czy nie upajamy się tym słowem? Czy w oczekiwaniu na cudowne następstwa tego przełomowego zdarzenia nie ma motywu ułudy? Czy nie działa tutaj sugestia, płynąca z państw totalistycznych? Czy nie ma w tym jakiejś łatwizny myślowej, która w tym zjednoczeniu widzi rodzaj zaklęcia? Czy bez tego zjednoczenia nie możemy solidną i planową pracą dojść do wielkich wyników?</u>
- <u xml:id="u-21.5" who="#SKobylański">Można zapewne w licznych dziedzinach dokonać niemal cudów, ale są dwie z nich, niesłychanie doniosłe, w których bez pełnej mobilizacji psychicznej wszystkich, będących do dyspozycji sił, nie wykonamy zadań, jakie dzieje przed nami stawiają. Tymi dziedzinami są:</u>
- <u xml:id="u-21.6" who="#SKobylański">1) zgodne z interesem Państwa załatwienie zagadnienia narodowego polskiego w stosunku do mniejszości i,</u>
- <u xml:id="u-21.7" who="#SKobylański">2) osiągnięcie dynamiki w życiu gospodarczym.</u>
- <u xml:id="u-21.8" who="#SKobylański">Jeden z wybitnych działaczy oświatowo kulturalnych z Małopolski wschodniej powiedział mi niedawno: „Może to wydawać się śmieszne, ale zapewniam pana, że w chwili obecnej zagadnienie Małopolski wschodniej z punktu widzenia interesu naszego wymaga przede wszystkim jednego: kilkuset ofiarnych inteligentów, którzy by połowę swego odpoczynku niedzielnego poświęcili pracy narodowej na wsi”. Pracą nie więcej jak kilkuset ofiarnych działaczy obroniliśmy przed wojną światową i pomnożyliśmy nasz stan posiadania w Małopolsce wschodniej. Tylko że praca tych paruset ludzi była wynikiem atmosfery, panującej w społeczeństwie, rodzącej się z nakazów moralnych i — co tu dużo mówić — z prawdziwej a nie werbalnej treści wewnętrznej. Dzisiaj tych kilkuset inteligentów, których praca w Małopolsce jest koniecznością narodową, bądź w rozgoryczeniu pędzi odosobniony żywot, bądź traci czas bezpłodnie na kawiarnianych sporach. Ludzie są, ale brak tej siły, która by nadała im prężność, ofiarność i zorganizowaną wolę. A odmienny stan rzeczy w pewnych miejscowościach i okolicach nie zmienia tego zasadniczego obrazu.</u>
- <u xml:id="u-21.9" who="#SKobylański">Nie inaczej przedstawiają się sprawy na kresach zachodnich, gdzie kłótnie o wielkie „nic” osłabiają odporność żywiołu polskiego wobec potężnej ofensywy niemieckiej. Istnieje brzydkie, zresztą nie polskie słowo „atrakcyjność”. Otóż muszę powiedzieć. że bez pełnej mobilizacji psychicznej, bez pełnego zjednoczenia trudno nam będzie uporać się na kresach zachodnich z atrakcyjnością płynącej od zewnątrz agitacji.</u>
- <u xml:id="u-21.10" who="#SKobylański">Ten sam stan rzeczy dotyczy sprawy żydowskiej jako całości. I dlatego jeżeli ktoś boi się frazeologii konsolidacyjnej i zapytuje o konkretne formułki — odpowiem: brak zjednoczenia to przede wszystkim miliony godzin w pozbawionej treści egzystencji politycznej Polaków, to tysiące stolików kawiarnianych i brydżowych. Zaś dokonanie zjednoczenia — to wielka rewolucja energetyczna, stawiająca tysiące dobrowolnych zgłoszeń dla zorganizowanej i uporządkowanej pracy, to użyteczne wyzwolenie milionów jednostek energii.</u>
- <u xml:id="u-21.11" who="#SKobylański">Nie osiągniemy również bez pełnego zjednoczenia warunków niezbędnych dla powstania pełnej dynamiki naszego życia gospodarczego. Zastrzec się muszę, że pod słowami „dynamika gospodarcza” nie rozumiem bynajmniej tanich zabiegów, które w drukowaniu banknotów czy w lekkomyślnym zapoznawaniu praw gospodarczych widzą cudowną różdżkę, odkrywającą wspaniałe światy. Bo czymże jest dynamika gospodarcza? Odpowiem na to już klasycznym prawie przykładem: na rok przed objęciem władzy przez Hitlera wydał ówczesny rząd niemiecki rozporządzenie, wzywające właścicieli nieruchomości miejskich do przeprowadzenia remontu domów. Miało ono na celu walkę z bezrobociem. Wyniki były bardzo słabe, a właściwie żadne. W rok później to samo, dosłownie to samo rozporządzenie, wydane przez Adolfa Hitlera, dało znakomite wyniki i przyczyniło się skutecznie do zmniejszenia bezrobocia.</u>
- <u xml:id="u-21.12" who="#SKobylański">Więc te same normy i nakazy prawne w dwu różnych klimatach dają wręcz odmienne rezultaty. Powiecie Panowie, że to jest totalizm, którego nie chcemy naśladować. Nie. Istota rzeczy nie polega na takich czy innych ustrojowych właściwościach danego państwa. Oto przykład z demokratycznej i parlamentarnej Anglii: dzień 23 września 1931 roku. Bank Anglii zawiesza wypłaty w złocie, dewaluuje funta, a na drugi dzień przy niezmienionych ani o pensa cenach tworzą się kolejki przed kasami urzędów podatkowych. To armia płatników ruszyła do ataku, by w toczącej się rozgrywce zdecydować o zwycięstwie. Powie ktoś, że to wysoki poziom cywilizacyjny, dyscyplina, a nie dynamizm. Nie. To jest dynamizm gospodarczy, to jest cudowna prężność, nie obawiająca się żadnej trudności, a wynikająca z bezwzględnej wiary rządzących do rządzonych oraz z entuzjazmu i wiary ustokrotniającej siły i pozwalającej na wielkie osiągnięcia.</u>
- <u xml:id="u-21.13" who="#SKobylański">Od dwóch lat wszyscy są przekonani, że zjednoczenie jest niezbędne jako postulat obronności. I wciąż liczy się na to, że dzieła zjednoczenia dokona na pięć przed dwunastą groźba jakiejś katastrofy. Nie waham się użyć tego wyrażenia, rachuba taka byłaby zbrodniczą lekkomyślnością i szaleństwem całego naszego pokolenia.</u>
- <u xml:id="u-21.14" who="#SKobylański">A jak dojść do zjednoczenia? Przecież były robione tak liczne wysiłki. Cóż więc stoi na przeszkodzie? Różnice wiary, przekonań czy idei politycznej, czy społecznej? Nie. Było by trudno o przykład — poza państwami totalnymi — tak daleko posuniętej konsolidacji ideowej, jaka istnieje w narodzie polskim. Olbrzymia większość tego, co żywe, młode i zdrowe skupia się dziś w Polsce około katolicyzmu, nacjonalizmu i idei przebudowy gospodarczej w duchu sprawiedliwości społecznej. Zjednoczenie — to nie mechaniczny blok, ale wielki, organiczny, zdyscyplinowany obóz, oparty o najwyższe autorytety, obóz narodowy, który zdoła wyzwolić bądź śpiące, bądź nierozumnie ze sobą pokłócone energie mas polskich. Grupy, które powinny wejść i zespolić się w ten organiczny obóz, mają prawie wspólne naczelne zasady i idee.</u>
- <u xml:id="u-21.15" who="#SKobylański">Cóż więc stanowi przeszkodę zjednoczenia? Widocznie wysiłki były za małe albo metody były nieodpowiednie, albo moc decyzji zbyt słaba. Wiadomą jest rzeczą, że na przeszkodzie do zjednoczenia stały i stoją różne ambicje osobiste, ekskluzywizmy grupowe, że wiele szkód w tej dziedzinie wyrządził i wciąż wyrządza „diabeł prestiżu partyjnego”, ale zdaje się, że główną przyczyną, dla której do tej chwili nie doszło jeszcze do zjednoczenia, była połowiczność środków, stosowanych dotychczas w akcji konsolidacyjnej, wyrosła być może na nieufności. Zjednoczenie jako wielki akt woli politycznej może wyróść tylko z czynu i decyzji, która przekonywując trafi równocześnie do serc polskich. Musi to być wielki gest, zniewalający wszystkich swą siłą moralną. Nie pertraktacje, nie perswazje, a tym bardziej nie tak zwane piłowanie przeciwników, a po prostu mocny akt mobilizacji, który równocześnie będzie aktem rozbrojenia. Akt taki może być jedynie wynikiem woli i decyzji miarodajnych czynników Państwa. Ci wszyscy, którzy jasno widzą dzisiejszą sytuację Polski, oczekują z niecierpliwością chwili, w której te czynniki decydujące wezwą jednocześnie panów: Skwarczyńskich, Berezowskich, Mikołajczyków, Heinrichów i innych i prosto i wyraźnie oświadczą im: Chwila dziejowa wymaga koncentracji wszystkich twórczych sił narodu polskiego. Koncentracja ta nie ma polegać na czyimkolwiek zwycięstwie lub kapitulacji. Jedyną hierarchią może być tylko hierarchia cnót obywatelskich, zdolności i ofiarnej służby. Niechaj przestaną istnieć w dniu dzisiejszym wszelkie ambicje i partykularyzmy partyjne, powstanie jeden wielki obóz moralnie zwarty i zdyscyplinowany, walczący o wielkość narodu i Państwa Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-21.16" who="#SKobylański">Zarówno w konstrukcji, jak i w hierarchii takiego obozu nie może być żadnej jednostronności. Nie jest rzeczą ważną, czy na czele stanie uczestnik ruchu legionowego, czy opozycjonista. Natomiast ważna i istotną jest rzeczą, by w personalnym składzie kierownictwa tego obozu znalazła w pełni swój wyraz mądra zasada nie marnowania żadnej energii i zdolności bez względu na to, jakiemu obozowi czy partii one dotychczas służyły. Nie jest też ważnym, czy zwierzchnikiem będzie ktoś jeden, czy drugi. Natomiast ważne jest, by wielka moralna przemiana, jaka się dokona przez zjednoczenie, znalazła swój wyraz w powołaniu do pracy kierowniczej tych przywódców dotychczasowej opozycji, którzy dali dowód umiejętności twórczego działania politycznego.</u>
- <u xml:id="u-21.17" who="#SKobylański">Streszczając się powiem: w najgłębszych warstwach społeczeństwa tęsknota za prawdziwie szerokim zjednoczeniem narodowym nie uległa osłabieniu, ale przeciwnie spotęgowała się. Jeżeli dawniej źródłem jej był zdrowy instynkt narodowy, to dziś postulat ten wypływa z przesłanek ściśle rozumowych. Toteż z upragnieniem oczekuję tej nowej inicjatywy czynników decydujących i wierzę, że ona wkrótce nastąpi. Nie jako ogólnikowy apel, lecz konkretny akt mobilizacji politycznej! W dzisiejszej zagmatwanej sytuacji przeprowadzenie tego wyobrażam sobie w sposób następujący:</u>
- <u xml:id="u-21.18" who="#SKobylański">1) rozwiązanie się prorządowych jak i opozycyjnych grup i stronnictw o ideologii narodowej,</u>
- <u xml:id="u-21.19" who="#SKobylański">2) równoczesne stworzenie jednolitego obozu narodowego o konstrukcji hierarchicznej w oparciu o naczelne autorytety w Państwie,</u>
- <u xml:id="u-21.20" who="#SKobylański">3) powołanie do kierownictwa obozu najbardziej wartościowych elementów bez liczenia się z ich dotychczasową marką polityczną.</u>
- <u xml:id="u-21.21" who="#SKobylański">Jestem przekonany, że takie mocne, jasne i szczere postawienie sprawy nie tylko znalazłoby drogę do serc Polaków, ale zyskałoby siłę zniewalającego nakazu.</u>
- <u xml:id="u-21.22" who="#SKobylański">Naiwne złudzenie? Nie. Chodzi jedynie o to, by taki akt mobilizacji dokonał się naprawdę w atmosferze wykluczającej grę, by wszystkie wchodzące tu w rachubę czynniki potrafiły się zdobyć na ofiarną postawę wobec interesów Państwa. A jeżeli i wtedy niewzruszoną pozostanie taka czy inna twierdza partykularnych interesów, jeżeli mimo przekonywających dowodów, że nie chodzi o żadną grę, lecz o spełnienie wielkiego obowiązku, nie skapituluje zajadłość partyjna z jednej czy z drugiej strony barykady? Nie obawiam się tych możliwości, bo wierzę mocno w nieomylny instynkt i zdrowie moralne narodu. Gdy tylko zostanie stworzona właściwa postawa moralno-polityczna zjednoczenia, zlikwidowanie anarchistycznych oporów nie będzie doprawdy rzeczą tak trudną jak dziś, kiedy większość Polaków zarówno po stronie rządowej jak i opozycji szczerze i uczciwie wierzy w potrzebę... wewnętrznej walki politycznej i ma nadzieję, że lepsze jutro Polski można osiągnąć na drodze zniszczenia konkurencyjnych grup politycznych. Ludzie ci nie mają racji. Żaden z istniejących obecnie obozów politycznych w Polsce nie ma dość siły, aby móc samemu rozwiązać wewnętrzno-polityczne zagadnienia Polski. W obecnych warunkach nie zarysowują się też perspektywy, by którykolwiek z obozów siły takie w najbliższej przyszłości mógł zmobilizować. I dlatego właśnie koncentracja sił, zjednoczenie wszystkich czynników narodowych w jednym obozie jest nie jedną z możliwości, ale po prostu koniecznością państwową najwyższej wagi.</u>
- <u xml:id="u-21.23" who="#SKobylański">Są jeszcze w Polsce tacy, którzy z uporem tępych doktrynerów dowodzą: Polska musi przede wszystkim zdecydować, czy pójdzie drogą totalizmu i zasady rządów autorytatywnych, czy drogą demoliberalizmu. W rzeczywistości nie istnieją żadne zmumifikowane recepty ustrojowe. Na naszych oczach zarówno państwa autorytatywne, jak i demokratyczne ulegają głębokim zmianom i procesom rozwojowym. Dziś na przykład demokratyczne Stany Zjednoczone Ameryki Północnej bliższe są w treści wewnętrznej swego ustroju autorytatywnej Portugalii, aniżeli demokratyczna Francja demokratycznej Anglii. Stało się już niemal uznawanym przez wszystkich komunałem, że Polska nie może pójść drogą kopiowania takich czy innych obcych wzorów. Wszyscy też uznają, że naczelnym dążeniem naszym w dziedzinie ustrojowej powinno być połączenie elementu siły z elementem wolności. Polska musi mieć trwałe i silne rządy, oparte o zorganizowany naród, a równocześnie Polska nie chce przemieniać państwa w wielki obóz koncentracyjny lub koszary janczarów. W naszej sytuacji geopolitycznej nie możemy sobie pozwolić na luksus rozsadzających ramy państwa form demokratyczno-parlamentarnych, z drugiej strony jednak baczyć musimy, by tam, gdzie najwyższą wartością jest ofiarna, dobrowolna działalność, nie stosować zbędnych, a często zabijających twórczość mechanicznych środków przymusu. Na miejsce zasady totalistycznej: wszystko w państwie, przez państwo, dla państwa — postawić należy zasadę: zorganizowany naród w służbie państwa.</u>
- <u xml:id="u-21.24" who="#SKobylański">Jak urzeczywistnić ten cel zorganizowania narodu w służbie państwa? Odpowiadam na to pytanie: w obecnej sytuacji można to zrobić tylko na drodze pojednania i połączenia wszystkich grup polskich, stojących na stanowisku narodowym. Jeśli używam słowa „pojednanie”, to bynajmniej nie mam na myśli jakiejś łzawej sceny zgody narodowej czy czułostkowego padania sobie w ramiona. Pojednanie musi być wynikiem zwycięstwa idei nad partykularyzmami oraz dokonanego na trzeźwo odpowiedzialnego rachunku politycznego. Skoro żadna z istniejących grup nie ma dość siły, by szybko uporządkować życie polskie, trzeba dokonać koncentracji sił. A ponieważ żadne bloki, porozumienia czy koalicje nie załatwiają sprawy, może być mowa tylko o jednolitym obozie, wynikłym z aktu dobrowolnego i równoczesnego rozwiązania się odrębnych grup po obu stronach barykady. Znam takich ludzi w obozie prorządowym, którzy myślą o załatwieniu sprawy za pomocą zniszczenia i unicestwienia wszelkiej opozycji środkami mechanicznymi. Są to pomysły bardzo szkodliwe, a jak wykazało doświadczenie wielu lat — zawodne. Polsce potrzeba akumulowania energii, a nie jej marnotrawienia.</u>
- <u xml:id="u-21.25" who="#SKobylański">Wysoka Izbo! Wierzę w wielkość Polski. Wiara w tę wielkość i praca dla niej powinny być dla nas tym cementem, który stworzy naszą prawdziwą zbiorową siłę.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wysoki Senacie! Proszę mieć mnie za usprawiedliwionego, jeżeli nie zajmę się przemówieniem mojego przedmówcy. Pragnę się ograniczyć do jednego tematu, z którym nie chciałbym łączyć żadnego innego, i dlatego też proszę o usprawiedliwienie, że szereg faktów, które wymagają natychmiastowego sprostowania i wyjaśnienia, pozostawiam moim następcom.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#TadeuszWiktorKobylański">Rozpatrując przedłożony nam budżet, a więc robiąc tym samym przegląd sił jakie wydobyć należy z naszego narodu, musimy przede wszystkim odpowiedzieć na pytania, które cisną się na usta wszystkich Polaków: Czy ten zespół osiągnięć, planów i wysiłków, który zobrazowany jest w cyfrach nowego budżetu, jest kresem realnych możliwości naszego narodu i Państwa w zakresie politycznym, gospodarczym i kulturalnym? Czy nie jesteśmy zdolni do zamierzeń na większą, nawet znacznie większą skalę? Odpowiadam: w obecnych warunkach politycznych cyfry i zamierzenia budżetu stanowią maximum tego, na co może zdobyć się polityka ostrożna, przewidująca i odpowiedzialna. Nie wynika stąd jednak, broń Boże, by nas nie było stać na wysiłek o większym napięciu i skali. Przeciwnie — a jestem przekonany i wierzę, że tak myśli i czuje ogromna większość Polaków — gdybyśmy tylko potrafili usunąć przeszkody, stojące dziś w poprzek rozwojowi ekspansji polskiej, to możliwości nasze we wszystkich dziedzinach pracy wzrosłyby wielokrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#TadeuszWiktorKobylański">Czemu tak się nie dzieje? Bo tragedię dzisiejszej Polski stanowi niezaprzeczalny fakt, że na froncie w pierwszej linii prac tych znajduje się zaledwie mała cząstka Polaków. Większość zaś — to z narodowego i państwowego punktu widzenia tylko nie wyzyskane i niszczejące rezerwy. Nic tedy dziwnego, że powstaje atmosfera, w której mogą padać pytania: Czy my jako naród zdaliśmy egzamin? Czy zdolni jesteśmy nie tylko walczyć zbrojnie za Ojczyznę, ale w codziennym, żmudnym i ofiarnym wysiłku Ojczyznę ulepszać, doskonalić i wywyższać? Daleki jestem od stawania w szeregu pospołu z tymi, co to patrzą na odrodzoną Polskę tylko przez czarne okulary. Przeciwnie, twierdzę, że Polacy mogą nie wstydzić się tego, czego przez lat dwadzieścia dokonali, i to wszyscy Polacy. Nie tylko ci, co siebie za jedynych zbawców Polski uważają, ale wszyscy, starzy i młodzi, i ci, co w pierwszych latach odrodzonej państwowości stali przy warsztacie pracy narodowej, jak i ci, co stanęli przy nim później lub ostatni.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#TadeuszWiktorKobylański">Ale jak nie mamy się czego wstydzić, tak również nie mamy się z czego pysznić, bo spójrzmy prawdzie w oczy. Od dłuższego czasu naród polski w znacznej swej części jest wciąż niezmobilizowany i albo marnuje swe siły w bezpłodnych i nierozumnych walkach, albo pogrąża się w atmosferze apatii, obojętności i zniechęcenia. Nad faktem tym nie można przechodzić spokojnie do porządku dziennego, bo w zakresie gospodarki energią ludzką naprawdę wielkim, naczelnym zagadnieniem w życiu publicznym Polski jest uruchomienie możliwie całkowite wszystkich twórczych sił narodu dla zorganizowanej walki o wielkość i potęgę cywilizacyjną Polski. Niestety, aczkolwiek od lat dwóch akcja taka jest prowadzona, nie dała dotąd pomyślnych rezultatów. Znalazła ona dobitny wyraz w oświadczeniach Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Pana Marszałka Polski Śmigłego Rydza, w przemówieniach przedstawicieli Rządu, w rezolucjach Obozu Zjednoczenia Narodowego, Zjazdu Rady Naczelnej „Zarzewia”, w uchwałach Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz w licznych artykułach prasy narodowej wszystkich jej odłamów. Bez imputowania komukolwiek poglądów nieścisłych lub odmiennych z rzeczywistymi mogę stwierdzić, że przeważająca część społeczeństwa do problemu tego ustosunkowuje się pozytywnie, uznaje jego słuszność i celowość, rozumiejąc, że dopóki nie potrafimy rozwiązać w pełni sprawy zjednoczenia narodu, wszelkie wysiłki nasze będą miały zawsze charakter połowiczny.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#TadeuszWiktorKobylański">Jakie korzyści da w rzeczywistości osiągnięcie pełnego zjednoczenia? Czy nie upajamy się tym słowem? Czy w oczekiwaniu na cudowne następstwa tego przełomowego zdarzenia nie ma motywu ułudy? Czy nie działa tutaj sugestia, płynąca z państw totalistycznych? Czy nie ma w tym jakiejś łatwizny myślowej, która w tym zjednoczeniu widzi rodzaj zaklęcia? Czy bez tego zjednoczenia nie możemy solidną i planową pracą dojść do wielkich wyników?</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#TadeuszWiktorKobylański">Można zapewne w licznych dziedzinach dokonać niemal cudów, ale są dwie z nich, niesłychanie doniosłe, w których bez pełnej mobilizacji psychicznej wszystkich, będących do dyspozycji sił, nie wykonamy zadań, jakie dzieje przed nami stawiają. Tymi dziedzinami są:</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#TadeuszWiktorKobylański">1) zgodne z interesem Państwa załatwienie zagadnienia narodowego polskiego w stosunku do mniejszości i,</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#TadeuszWiktorKobylański">2) osiągnięcie dynamiki w życiu gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#TadeuszWiktorKobylański">Jeden z wybitnych działaczy oświatowo kulturalnych z Małopolski wschodniej powiedział mi niedawno: „Może to wydawać się śmieszne, ale zapewniam pana, że w chwili obecnej zagadnienie Małopolski wschodniej z punktu widzenia interesu naszego wymaga przede wszystkim jednego: kilkuset ofiarnych inteligentów, którzy by połowę swego odpoczynku niedzielnego poświęcili pracy narodowej na wsi”. Pracą nie więcej jak kilkuset ofiarnych działaczy obroniliśmy przed wojną światową i pomnożyliśmy nasz stan posiadania w Małopolsce wschodniej. Tylko że praca tych paruset ludzi była wynikiem atmosfery, panującej w społeczeństwie, rodzącej się z nakazów moralnych i — co tu dużo mówić — z prawdziwej a nie werbalnej treści wewnętrznej. Dzisiaj tych kilkuset inteligentów, których praca w Małopolsce jest koniecznością narodową, bądź w rozgoryczeniu pędzi odosobniony żywot, bądź traci czas bezpłodnie na kawiarnianych sporach. Ludzie są, ale brak tej siły, która by nadała im prężność, ofiarność i zorganizowaną wolę. A odmienny stan rzeczy w pewnych miejscowościach i okolicach nie zmienia tego zasadniczego obrazu.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#TadeuszWiktorKobylański">Nie inaczej przedstawiają się sprawy na kresach zachodnich, gdzie kłótnie o wielkie „nic” osłabiają odporność żywiołu polskiego wobec potężnej ofensywy niemieckiej. Istnieje brzydkie, zresztą nie polskie słowo „atrakcyjność”. Otóż muszę powiedzieć. że bez pełnej mobilizacji psychicznej, bez pełnego zjednoczenia trudno nam będzie uporać się na kresach zachodnich z atrakcyjnością płynącej od zewnątrz agitacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#TadeuszWiktorKobylański">Ten sam stan rzeczy dotyczy sprawy żydowskiej jako całości. I dlatego jeżeli ktoś boi się frazeologii konsolidacyjnej i zapytuje o konkretne formułki — odpowiem: brak zjednoczenia to przede wszystkim miliony godzin w pozbawionej treści egzystencji politycznej Polaków, to tysiące stolików kawiarnianych i brydżowych. Zaś dokonanie zjednoczenia — to wielka rewolucja energetyczna, stawiająca tysiące dobrowolnych zgłoszeń dla zorganizowanej i uporządkowanej pracy, to użyteczne wyzwolenie milionów jednostek energii.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#TadeuszWiktorKobylański">Nie osiągniemy również bez pełnego zjednoczenia warunków niezbędnych dla powstania pełnej dynamiki naszego życia gospodarczego. Zastrzec się muszę, że pod słowami „dynamika gospodarcza” nie rozumiem bynajmniej tanich zabiegów, które w drukowaniu banknotów czy w lekkomyślnym zapoznawaniu praw gospodarczych widzą cudowną różdżkę, odkrywającą wspaniałe światy. Bo czymże jest dynamika gospodarcza? Odpowiem na to już klasycznym prawie przykładem: na rok przed objęciem władzy przez Hitlera wydał ówczesny rząd niemiecki rozporządzenie, wzywające właścicieli nieruchomości miejskich do przeprowadzenia remontu domów. Miało ono na celu walkę z bezrobociem. Wyniki były bardzo słabe, a właściwie żadne. W rok później to samo, dosłownie to samo rozporządzenie, wydane przez Adolfa Hitlera, dało znakomite wyniki i przyczyniło się skutecznie do zmniejszenia bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#TadeuszWiktorKobylański">Więc te same normy i nakazy prawne w dwu różnych klimatach dają wręcz odmienne rezultaty. Powiecie Panowie, że to jest totalizm, którego nie chcemy naśladować. Nie. Istota rzeczy nie polega na takich czy innych ustrojowych właściwościach danego państwa. Oto przykład z demokratycznej i parlamentarnej Anglii: dzień 23 września 1931 roku. Bank Anglii zawiesza wypłaty w złocie, dewaluuje funta, a na drugi dzień przy niezmienionych ani o pensa cenach tworzą się kolejki przed kasami urzędów podatkowych. To armia płatników ruszyła do ataku, by w toczącej się rozgrywce zdecydować o zwycięstwie. Powie ktoś, że to wysoki poziom cywilizacyjny, dyscyplina, a nie dynamizm. Nie. To jest dynamizm gospodarczy, to jest cudowna prężność, nie obawiająca się żadnej trudności, a wynikająca z bezwzględnej wiary rządzących do rządzonych oraz z entuzjazmu i wiary ustokrotniającej siły i pozwalającej na wielkie osiągnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#TadeuszWiktorKobylański">Od dwóch lat wszyscy są przekonani, że zjednoczenie jest niezbędne jako postulat obronności. I wciąż liczy się na to, że dzieła zjednoczenia dokona na pięć przed dwunastą groźba jakiejś katastrofy. Nie waham się użyć tego wyrażenia, rachuba taka byłaby zbrodniczą lekkomyślnością i szaleństwem całego naszego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#TadeuszWiktorKobylański">A jak dojść do zjednoczenia? Przecież były robione tak liczne wysiłki. Cóż więc stoi na przeszkodzie? Różnice wiary, przekonań czy idei politycznej, czy społecznej? Nie. Było by trudno o przykład — poza państwami totalnymi — tak daleko posuniętej konsolidacji ideowej, jaka istnieje w narodzie polskim. Olbrzymia większość tego, co żywe, młode i zdrowe skupia się dziś w Polsce około katolicyzmu, nacjonalizmu i idei przebudowy gospodarczej w duchu sprawiedliwości społecznej. Zjednoczenie — to nie mechaniczny blok, ale wielki, organiczny, zdyscyplinowany obóz, oparty o najwyższe autorytety, obóz narodowy, który zdoła wyzwolić bądź śpiące, bądź nierozumnie ze sobą pokłócone energie mas polskich. Grupy, które powinny wejść i zespolić się w ten organiczny obóz, mają prawie wspólne naczelne zasady i idee.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#TadeuszWiktorKobylański">Cóż więc stanowi przeszkodę zjednoczenia? Widocznie wysiłki były za małe albo metody były nieodpowiednie, albo moc decyzji zbyt słaba. Wiadomą jest rzeczą, że na przeszkodzie do zjednoczenia stały i stoją różne ambicje osobiste, ekskluzywizmy grupowe, że wiele szkód w tej dziedzinie wyrządził i wciąż wyrządza „diabeł prestiżu partyjnego”, ale zdaje się, że główną przyczyną, dla której do tej chwili nie doszło jeszcze do zjednoczenia, była połowiczność środków, stosowanych dotychczas w akcji konsolidacyjnej, wyrosła być może na nieufności. Zjednoczenie jako wielki akt woli politycznej może wyróść tylko z czynu i decyzji, która przekonywując trafi równocześnie do serc polskich. Musi to być wielki gest, zniewalający wszystkich swą siłą moralną. Nie pertraktacje, nie perswazje, a tym bardziej nie tak zwane piłowanie przeciwników, a po prostu mocny akt mobilizacji, który równocześnie będzie aktem rozbrojenia. Akt taki może być jedynie wynikiem woli i decyzji miarodajnych czynników Państwa. Ci wszyscy, którzy jasno widzą dzisiejszą sytuację Polski, oczekują z niecierpliwością chwili, w której te czynniki decydujące wezwą jednocześnie panów: Skwarczyńskich, Berezowskich, Mikołajczyków, Heinrichów i innych i prosto i wyraźnie oświadczą im: Chwila dziejowa wymaga koncentracji wszystkich twórczych sił narodu polskiego. Koncentracja ta nie ma polegać na czyimkolwiek zwycięstwie lub kapitulacji. Jedyną hierarchią może być tylko hierarchia cnót obywatelskich, zdolności i ofiarnej służby. Niechaj przestaną istnieć w dniu dzisiejszym wszelkie ambicje i partykularyzmy partyjne, powstanie jeden wielki obóz moralnie zwarty i zdyscyplinowany, walczący o wielkość narodu i Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#TadeuszWiktorKobylański">Zarówno w konstrukcji, jak i w hierarchii takiego obozu nie może być żadnej jednostronności. Nie jest rzeczą ważną, czy na czele stanie uczestnik ruchu legionowego, czy opozycjonista. Natomiast ważna i istotną jest rzeczą, by w personalnym składzie kierownictwa tego obozu znalazła w pełni swój wyraz mądra zasada nie marnowania żadnej energii i zdolności bez względu na to, jakiemu obozowi czy partii one dotychczas służyły. Nie jest też ważnym, czy zwierzchnikiem będzie ktoś jeden, czy drugi. Natomiast ważne jest, by wielka moralna przemiana, jaka się dokona przez zjednoczenie, znalazła swój wyraz w powołaniu do pracy kierowniczej tych przywódców dotychczasowej opozycji, którzy dali dowód umiejętności twórczego działania politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#TadeuszWiktorKobylański">Streszczając się powiem: w najgłębszych warstwach społeczeństwa tęsknota za prawdziwie szerokim zjednoczeniem narodowym nie uległa osłabieniu, ale przeciwnie spotęgowała się. Jeżeli dawniej źródłem jej był zdrowy instynkt narodowy, to dziś postulat ten wypływa z przesłanek ściśle rozumowych. Toteż z upragnieniem oczekuję tej nowej inicjatywy czynników decydujących i wierzę, że ona wkrótce nastąpi. Nie jako ogólnikowy apel, lecz konkretny akt mobilizacji politycznej! W dzisiejszej zagmatwanej sytuacji przeprowadzenie tego wyobrażam sobie w sposób następujący:</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#TadeuszWiktorKobylański">1) rozwiązanie się prorządowych jak i opozycyjnych grup i stronnictw o ideologii narodowej,</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#TadeuszWiktorKobylański">2) równoczesne stworzenie jednolitego obozu narodowego o konstrukcji hierarchicznej w oparciu o naczelne autorytety w Państwie,</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#TadeuszWiktorKobylański">3) powołanie do kierownictwa obozu najbardziej wartościowych elementów bez liczenia się z ich dotychczasową marką polityczną.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#TadeuszWiktorKobylański">Jestem przekonany, że takie mocne, jasne i szczere postawienie sprawy nie tylko znalazłoby drogę do serc Polaków, ale zyskałoby siłę zniewalającego nakazu.</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#TadeuszWiktorKobylański">Naiwne złudzenie? Nie. Chodzi jedynie o to, by taki akt mobilizacji dokonał się naprawdę w atmosferze wykluczającej grę, by wszystkie wchodzące tu w rachubę czynniki potrafiły się zdobyć na ofiarną postawę wobec interesów Państwa. A jeżeli i wtedy niewzruszoną pozostanie taka czy inna twierdza partykularnych interesów, jeżeli mimo przekonywających dowodów, że nie chodzi o żadną grę, lecz o spełnienie wielkiego obowiązku, nie skapituluje zajadłość partyjna z jednej czy z drugiej strony barykady? Nie obawiam się tych możliwości, bo wierzę mocno w nieomylny instynkt i zdrowie moralne narodu. Gdy tylko zostanie stworzona właściwa postawa moralno-polityczna zjednoczenia, zlikwidowanie anarchistycznych oporów nie będzie doprawdy rzeczą tak trudną jak dziś, kiedy większość Polaków zarówno po stronie rządowej jak i opozycji szczerze i uczciwie wierzy w potrzebę... wewnętrznej walki politycznej i ma nadzieję, że lepsze jutro Polski można osiągnąć na drodze zniszczenia konkurencyjnych grup politycznych. Ludzie ci nie mają racji. Żaden z istniejących obecnie obozów politycznych w Polsce nie ma dość siły, aby móc samemu rozwiązać wewnętrzno-polityczne zagadnienia Polski. W obecnych warunkach nie zarysowują się też perspektywy, by którykolwiek z obozów siły takie w najbliższej przyszłości mógł zmobilizować. I dlatego właśnie koncentracja sił, zjednoczenie wszystkich czynników narodowych w jednym obozie jest nie jedną z możliwości, ale po prostu koniecznością państwową najwyższej wagi.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#TadeuszWiktorKobylański">Są jeszcze w Polsce tacy, którzy z uporem tępych doktrynerów dowodzą: Polska musi przede wszystkim zdecydować, czy pójdzie drogą totalizmu i zasady rządów autorytatywnych, czy drogą demoliberalizmu. W rzeczywistości nie istnieją żadne zmumifikowane recepty ustrojowe. Na naszych oczach zarówno państwa autorytatywne, jak i demokratyczne ulegają głębokim zmianom i procesom rozwojowym. Dziś na przykład demokratyczne Stany Zjednoczone Ameryki Północnej bliższe są w treści wewnętrznej swego ustroju autorytatywnej Portugalii, aniżeli demokratyczna Francja demokratycznej Anglii. Stało się już niemal uznawanym przez wszystkich komunałem, że Polska nie może pójść drogą kopiowania takich czy innych obcych wzorów. Wszyscy też uznają, że naczelnym dążeniem naszym w dziedzinie ustrojowej powinno być połączenie elementu siły z elementem wolności. Polska musi mieć trwałe i silne rządy, oparte o zorganizowany naród, a równocześnie Polska nie chce przemieniać państwa w wielki obóz koncentracyjny lub koszary janczarów. W naszej sytuacji geopolitycznej nie możemy sobie pozwolić na luksus rozsadzających ramy państwa form demokratyczno-parlamentarnych, z drugiej strony jednak baczyć musimy, by tam, gdzie najwyższą wartością jest ofiarna, dobrowolna działalność, nie stosować zbędnych, a często zabijających twórczość mechanicznych środków przymusu. Na miejsce zasady totalistycznej: wszystko w państwie, przez państwo, dla państwa — postawić należy zasadę: zorganizowany naród w służbie państwa.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#TadeuszWiktorKobylański">Jak urzeczywistnić ten cel zorganizowania narodu w służbie państwa? Odpowiadam na to pytanie: w obecnej sytuacji można to zrobić tylko na drodze pojednania i połączenia wszystkich grup polskich, stojących na stanowisku narodowym. Jeśli używam słowa „pojednanie”, to bynajmniej nie mam na myśli jakiejś łzawej sceny zgody narodowej czy czułostkowego padania sobie w ramiona. Pojednanie musi być wynikiem zwycięstwa idei nad partykularyzmami oraz dokonanego na trzeźwo odpowiedzialnego rachunku politycznego. Skoro żadna z istniejących grup nie ma dość siły, by szybko uporządkować życie polskie, trzeba dokonać koncentracji sił. A ponieważ żadne bloki, porozumienia czy koalicje nie załatwiają sprawy, może być mowa tylko o jednolitym obozie, wynikłym z aktu dobrowolnego i równoczesnego rozwiązania się odrębnych grup po obu stronach barykady. Znam takich ludzi w obozie prorządowym, którzy myślą o załatwieniu sprawy za pomocą zniszczenia i unicestwienia wszelkiej opozycji środkami mechanicznymi. Są to pomysły bardzo szkodliwe, a jak wykazało doświadczenie wielu lat — zawodne. Polsce potrzeba akumulowania energii, a nie jej marnotrawienia.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wysoka Izbo! Wierzę w wielkość Polski. Wiara w tę wielkość i praca dla niej powinny być dla nas tym cementem, który stworzy naszą prawdziwą zbiorową siłę.</u>
<u xml:id="u-21.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godziny 17-ej.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#BogusławMiedziński">Zarządzam przerwę do godziny 17-ej.</u>
<u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 57 do godz. 17.)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Malinowski.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Malinowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SMalinowski">Wysoki Senacie! Po raz pierwszy od 3 lat miałem możność być na dyskusji w Komisji Budżetowej i nie słyszeć argumentów za tym, iż budżet nasz nie jest zrównoważony, jak to było w latach poprzednich. Wszystkie dawniejsze przepowiednie o tym, że co rok z budżetem nie dociągniemy do końca, że jest on oparty na fikcji, zawiodły a na całej linii wygrał Rząd, a przede wszystkim p. Wicepremier Kwiatkowski. Dziś już nie mówi się o tym, że budżet jest niezrównoważony, nikt o tym nie myśli. To są właśnie plusy obecnego Rządu: zrównoważenie — ustabilizowanie budżetu.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SMalinowski">Drugą taką zasługą jest uporządkowanie rozwoju gospodarczego kraju. Pamiętam dawniejsze dyskusje w Komisji Budżetowej nad inwestycjami. Były wtedy zdania, że inwestycje muszą być pomieszczone w budżecie zwyczajnym. Ścierały się zdania za i przeciw. Teraz Sejm, a w Komisji Budżetowej Senat wczoraj uchwalił ustawę inwestycyjną, dając Rządowi możność robienia operacji do wysokości z górą 2 miliardów, dając tym samym votum zaufania dla jego polityki gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SMalinowski">Tak wygląda w Izbach ustawodawczych. Jak wygląda w terenie?</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SMalinowski">W terenie na ogół widać ogromną poprawę: bezrobocie znacznie się zmniejszyło; obywatele z ufnością patrzą w przyszłość i są ogromnie zadowoleni z rządów p. Premiera Sławoja Składkowskiego i z posunięć gospodarczych p. Wicepremiera Kwiatkowskiego. Czyli podciągamy gospodarczo Polskę wzwyż. Ale przy tym podciąganiu Polski wzwyż musimy zwrócić uwagę, żeby ta robota nie była czymś zakłócona. Zwracałem uwagę przed dwoma laty na pewne zjawisko. Dowodziłem wtedy, że konieczne są pewne usprawnienia, posunięcia, znowelizowania ustaw tzw. socjalnych. Jakoś to przeszło bez echa, ale życie prędzej czy później do rozstrzygnięcia tych zagadnień nas zmusi. Zwracałem tutaj uwagę, jak Francja w r. 1936, nie doceniając znaczenia ustaw socjalnych i reagowania z tego powodu państwa, doszła w maju do 14.000 strajkujących robotników, a w czerwcu do 1.830.000. Przeszło 12.000 zakładów stanęło, a 9.000 było okupowanych. Dopiero wtedy państwo zrozumiało, że trzeba wkroczyć pomiędzy pracodawcę a pracownika i trzeba doprowadzić do tak zwanego pokoju społecznego.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SMalinowski">Otóż przy naszym rozwoju gospodarczym, przy podnoszeniu Polski wzwyż ten pokój społeczny jest koniecznie potrzebny i Rząd musi tu poczynić bardzo poważne, w moim przekonaniu, posunięcia.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Konstytucja w art. 9 powiada: „Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego”. I to jest przykazanie, które musi być wypełnione i w myśl tego przykazania powinniśmy wszyscy w Polsce postępować.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SMalinowski">Ale jakżeż postępować, gdy nie ma tego dostatecznego instrumentu, który to harmonijne współdziałanie powinien czynić. Nie ma dostatecznej ilości ustaw, które by tę harmonię czyniły. Przykłady: w tej chwili bardzo ważną jest ustawa o tzw. umowach zbiorowych. Przecież ona ogromnie reguluje, ogromnie uspokaja teren pracy gospodarczej. Ale, niestety, w ustawie tej jedna strona żąda zawarcia umowy, a druga powiada: Ja się nie zgadzam. I ustawa nie działa z tego powodu. Więc tutaj są luki i należy doprowadzić do takiego stanu, ażeby prawo jako instrument w myśl art. 9 Konstytucji mogło wpływać na obywateli tak, żeby oni harmonijnie mogli współdziałać.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SMalinowski">Na jesieni wyszedł dekret, zabraniający strajków okupacyjnych, i p. Premier Składkowski powiada: Tak, strajkować można, aby tylko okupacji nie robić. Tymczasem okupacje są, policja o tym wie i nie przeciwdziała, bo widzi, że racja jest po stronie tych, którzy tę okupację robią. Dlaczego i o co są okupacje? O zawarcie umowy zbiorowej. Robotnicy chcą zawrzeć umowę, a ponieważ w ustawie nie ma przymusu, że jak jedna strona chce, to druga musi, to pracodawca powiada: A ja nie chcę zawrzeć umowy! Robotnicy mówią: To my posiedzimy w fabryce. I niedostateczne prawo o umowie zbiorowej czyni w tym wypadku bezprawie, zmuszając ludzi do siedzenia i do występowania przeciwko dekretowi, który zabrania strajków okupacyjnych. To musi być stanowczo w najbliższym czasie uporządkowane, jeżeli plany p. Wicepremiera Kwiatkowskiego nie mają się popsuć.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SMalinowski">Musimy ciągle pamiętać, że jeżeli kraj będzie się gospodarczo rozwijał, przemysł będzie się rozwijał, to i te zagadnienia socjalne będą narastać, a jak nie będzie instrumentów, czyli ustaw, przy których pomocy zgodnie z art. 9 Konstytucji można by to regulować, to będą zaburzenia i my zamiast budować, będziemy musieli się cofać.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SMalinowski">Drugim takim instrumentem, którego nie ma, a który powinien być i który działa tylko na Górnym Śląsku — jest ustawa o tak zwanych delegatach. Co komu przeszkadza, ażeby taka ustawa w Polsce była? Ustawa taka jest na Górnym Śląsku, ale zawdzięczamy ją zaborcom, a my się na to zdobyć nie możemy.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SMalinowski">Ostatnio w Ministerstwie Opieki Społecznej przygotowano projekt regulaminu tzw. delegatów fabrycznych, który nie jako ustawa, ale jako zarządzenie ma być wprowadzony tylko dla przemysłu włókienniczego wtedy, kiedy na terenie całej Polski poza Górnym Śląskiem potrzeba we wszystkich gałęziach przemysłu wprowadzić ustawę o delegatach. Ustawa ta w ogromnej mierze łagodzi w zarodku różne bolączki, które niezałatwione wyrastają do wielkich zagadnień i wywołują niepotrzebne wstrząsy, zakłócają spokój produkcji.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SMalinowski">Trzecia ustawa, o jakiej już w zeszłym roku mówiłem w Senacie — Senat nawet rezolucję uchwalił, która przeszła jakoś bez echa — to jest konieczność wprowadzenia ustawy o minimum zarobków.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Znów powołam się na art. 6 Konstytucji, który powiada: „Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przezeń obowiązków”. A jakże ten człowiek spełni obowiązek, jak on nie dojada? Jak on będzie wychowywał to młode pokolenie, potrzebne dla obrony Państwa i dla pracy w Państwie? Jakżeż on będzie przysparzał podatków p. Wicepremierowi — Ministrowi Skarbu?</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#SMalinowski">Jeżeli się rozejrzymy po kraju — zaraz przejdę do cyfr — to zobaczymy, że poziom płac miesięcznych robotnika waha się od 50–75 zł do 100 zł. Proszę bardzo, cztery osoby — dwoje dzieci, mąż i żona, z tego wyżywić, ubrać, no i wychować pokolenia nowe, a przecież jakoś trzeba i samemu inaczej na ten świat patrzeć. Nie ma z czego.</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SMalinowski">I cóż wynika? Z jednej strony podnosimy gospodarczo Polskę wzwyż, buduje się C. O. P., ułatwia się otrzymanie przemysłowi taniego prądu w Rożnowie, ale zyskuje na tym tylko pracodawca. Prawda, że p. Minister Kwiatkowski przez uruchomienie tych wielkich robót zlikwidował bezrobocie. Tak można powiedzieć śmiało i zdecydowanie, ale cóż z tego, kiedy zarobki wszędzie są tak niskie, nawet 1/3 tych wielkich fabrykach, które są w COP-ie, że ludzie ledwo mogą wyżyć i na pewno gdyby ci ludzie zarabiali więcej, to by i podatków w postaci takiej czy innej też wpłynęło do Skarbu więcej. W zeszłym roku sprawę tę poruszyłem jako bardzo, bardzo pilną i poruszyłem zarobki pobierane przez robotników w firmie Cegielski, która korzysta z dużej — że tak powiem — pomocy państwowej, gdyż słyszałem, że i na terenach wojskowych jest pobudowana i ulgi posiada i to i owo. Firma w kilka tygodni po tym przesłała mi bardzo ciekawy list, w którym powiada, że ja mówiłem nieprawdę, bo zarobki są dobre. Zatrzymałem sobie ten list do dzisiaj i na podstawie tych cyfr, które mi Cegielski podał, mogę stwierdzić, że pomoc fachowa pierwszej kategorii u Cegielskiego zarabia 60 zł miesięcznie, biorąc 25 dni roboczych, że czwartej kategorii pomoc fachowa zarabia 90 zł miesięcznie, że rzemieślnicy dobrzy — pierwszej kategorii zarabiają 82 zł miesięcznie, piątej kategorij — 120 zł, dopiero najlepsi rzemieślnicy — czternastej kategorii zarabiają do 280 zł, ale ogromna przewaga w fabryce jest tych, którzy zarabiają 60, 82 do 100 zł. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że z racji rozwoju przemysłu w tej części kraju wszystko tam coś niecoś podrożało, to zobaczymy, że za te pieniądze nie można się tam utrzymać.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SMalinowski">Byłem niedawno w Rzeszowie na konferencji, miałem możność rozmawiania z robotnikami — przedstawicielami organizacyj i przekonałem się, że rzeczywiście tam wśród nich bieda panuje. To są patrioci! Oprócz tego płacą na F.O.M., na LOPP. i inne instytucje i płacą bez szemrania. Ale to wszystko do czasu, człowiek długo w takim stanie nie będzie mógł wytrzymać.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Przytoczę dla przykładu jeszcze inny fakt. Już w Sejmie poseł Brylski przytoczył zarobki w firmie „Ardal”, gdzie np. 300 robotnic zarabia do 40 zł, 147 — do 50 zł i dopiero 14 na 700 robotnic zarabia po 70 zł miesięcznie. Więc niechże sobie Panowie przedstawią, jaka wśród tych ludzi panuje nędza. I słusznie w Sejmie ta sprawa była poruszana. Ale co tu okazało się Okazało się, że w Polsce najgorszego gatunku ludzie zawsze sobie do opinii ludzkiej znajdą drogę. W tym tygodniu biorę do ręki „Kurier Poranny” i czytam, że z firmą „Ardal” została zawarta w Lidzie umowa zbiorowa, jak również i w Grudziądzu, wskutek czego robotnicy są zadowoleni i ma to ogromne znaczenie dla obronności i gospodarki narodowej. Nie wiem, czy głodny człowiek ma znaczenie dla obronności kraju. Mam wrażenie, że nie ma on znaczenia, jak również i dla narodowej gospodarki tworzenie nędzy ludzkiej nie ma najmniejszego znaczenia. Ale w „Kurierze Porannym” wydrukowano to, wczoraj również w „Wieczorze Warszawskim”, a dzisiaj w „Dobrym Wieczorze”. Ponieważ p. Brylski napiętnował to w Sejmie i dał tę firmę dla przykładu, więc firma w prasie się „odkuwa” i kłamie, bo umowa zbiorowa w Lidzie została zawarta na 700 robotników, pracujących w fabryce, tylko z kilkudziesięciu robotnikami, zaufanymi dyrekcji, a później z drugim związkiem, tzw. klasowym, który składa się z 4 ludzi i ci 4 ludzie podpisali niby umowę dyrektorską, a wczoraj otrzymałem wiadomość, że starosta rozwiązał ten związek za bezczynność, bo nic nie działał. Cała reszta, t zn. 600 ludzi jest bez umowy zbiorowej, domagają się umowy zbiorowej, ale fabryka powiada: nie, przymusu nie ma. Jeżeli inspektor pracy zwraca się do niego: niech pan zawrze umowę zbiorową, to odpowiada: niech mi pan nie przeszkadza, bo współdziałam z władzami państwowymi w obronie kraju. To są metody. Jeżeli taki niedobry człowiek — nie chcę innego wyrazu użyć — potrafi wszystkich oszukać, ocyganić, ludzi wyzyskać, to nie jest dobrze, że nikt nie może dać jemu rady. 2eby tego pana w Lidzie utemperować, musiał naczelnik bezpieczeństwa z województwa przyjeżdżać i powiedzieć: niech pan załatwi to i to, inaczej pójdzie pan do Berezy — wtedy to jest załatwione. Pan Premier się śmieje, bo nareszcie Bereza na coś się przydała. To są przypadki, z którymi trzeba koniecznie w Polsce walczyć.</u>
- <u xml:id="u-24.17" who="#SMalinowski">Weźmy np. tę samą firmę w Grudziądzu. Rzemieślnik, pracujący do trzech lat, powinien zarabiać 114 zł, do 6 lat — 138 zł, a w praktyce zarabiają na miesiąc po: 48, 60, 100, 46, 48, 54. Jak za to człowiek może się utrzymać?</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#SMalinowski">Próbowałem zrobić ankietę w przemyśle chemicznym i rezultaty jej są następujące. Klucze: koszty utrzymania 129, zarobki najniższe 114, średnia przeciętna 160. Już można żyć. Weźmy np. Wolę Krzysztoforską: koszty utrzymania 167, najniższe zarobki 45, średnia 62. Tu chcąc żyć, trzeba chyba kraść. Nie wiem, jak ci ludzie sobie radzą. W Zawierciu mamy lepsze warunki: koszty utrzymania 94, najniższe zarobki 86, przeciętna średnia 157. To samo w Zgierzu, ale już gorzej w Kałuszu: koszty utrzymania 166, zarobki najniższe 87, średnia przeciętna 112. Wszędzie nie dociąganie do minimum egzystencji przy tych zarobkach.</u>
- <u xml:id="u-24.19" who="#SMalinowski">Jak możemy kazać tym ludziom, zgodnie z art. 6 Konstytucji, spełniać obowiązki, jakie na nich Państwo nakłada? Mówi się tym ludziom na zebraniach: Musicie spełniać obowiązki, a oni powiadają: Za co, kiedy nie zarabiamy. Trudno coś wywalczyć. Można by zawrzeć umowę zbiorową, ale zawieranie jej przeciąga się całe tygodnie, nieraz miesiące, tak jak w Warszawie w jednym przemyśle dwa miesiące zawierają umowę, nareszcie dobili do skutku, nieznaczna podwyżka, ale dobili. Cóż, kiedy brak tego nakazu, że jak jedna strona chce, to druga musi. Tego nie ma. Robotnicy w Polsce chcą pracować w spokoju i bardzo doceniają posunięcia gospodarcze Rządu, bardzo się z tego rozwoju radują, tylko czasem powiadają między sobą: No dobrze, ale co my na tym zarabiamy? Tyle, że nie jesteśmy bezrobotnymi, ale żyć jest trudno. Dobrze, że żyjemy w takich czasach, gdzie dajemy sobie radę. Ale przecież przy takim stanie rzeczy, to na tym terenie każdy obcy agent ma pole do działania.</u>
- <u xml:id="u-24.20" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Na przykład Ameryka z tym zagadnieniem weszła już na pewne realne tory. W roku zeszłym senat Stanów Zjednoczonych uchwalił ustawę przewidującą wprowadzenie słusznej skali zarobków w zatrudnieniu w odniesieniu do handlu międzystanowego i dla innych celów. Ustalono słuszne stawki i powiada się: minimum płac. Jak oni to ustalają? W pierwszym roku podniesiono to minimum, te słuszne zarobki, do 25 centów za godzinę, stosownie do stosunków gospodarczych, w drugim roku na 30 centów, a po upływie 7 lat na 40 centów. W ten sposób najniższa skala, od której nie wolno mniej płacić, podniesiona została do takiego stopnia, że robotnik może jakoś egzystować. Jednocześnie w tej samej ustawie w rozdziale „maksimum godzin” zmniejszono ilość godzin w ciągu kilku lat z 44 na 40.</u>
- <u xml:id="u-24.21" who="#SMalinowski">Więc tam sobie radzą w przewidywaniu większego rozwoju gospodarczego, dążą do stworzenia spokoju społecznego, a u nas tego spokoju społecznego bardzo pragną robotnicy, więcej jak pracodawcy, dowodem są te wszystkie fakty ciągłej walki, a jednak nie można tego spokoju osiągnąć, bo u nas brak tego instrumentu, który się nazywa prawem. Ten instrument musi być powołany nie tak, jak w Ministerstwie Opieki Społecznej, które wyda je zarządzenia dla jednej gałęzi przemysłu, ale to musi objąć całą Polskę, wszystkie gałęzie przemysłu.</u>
- <u xml:id="u-24.22" who="#SMalinowski">Tyle miałbym do powiedzenia w ogólnej debacie. A teraz, przysłuchując się przemówieniom panów senatorów, chciałbym zabrać jeszcze głos w paru sprawach. P. senator Dębski imputował nam zamiary totalistyczne. Zapisałem to sobie specjalnie. Znam p. senatora Dębskiego jako bardzo rzetelnego polityka i cały czas myślałem, skąd się u p. senatora Dębskiego wziął totalizm? Czyżby p. senator Dębski chciał ustroju totalistycznego, bo tak o nim ciągle myśli? Bo ci, których on o to pomawia, wcale o tym nie myślą. Pewnie, że dziś żyjemy na świecie wobec różnorakich przemian i uporządkujemy sobie ten ustrój wewnętrzny w ten lub inny sposób.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#MarianMalinowski">Wysoki Senacie! Po raz pierwszy od 3 lat miałem możność być na dyskusji w Komisji Budżetowej i nie słyszeć argumentów za tym, iż budżet nasz nie jest zrównoważony, jak to było w latach poprzednich. Wszystkie dawniejsze przepowiednie o tym, że co rok z budżetem nie dociągniemy do końca, że jest on oparty na fikcji, zawiodły a na całej linii wygrał Rząd, a przede wszystkim p. Wicepremier Kwiatkowski. Dziś już nie mówi się o tym, że budżet jest niezrównoważony, nikt o tym nie myśli. To są właśnie plusy obecnego Rządu: zrównoważenie — ustabilizowanie budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#MarianMalinowski">Drugą taką zasługą jest uporządkowanie rozwoju gospodarczego kraju. Pamiętam dawniejsze dyskusje w Komisji Budżetowej nad inwestycjami. Były wtedy zdania, że inwestycje muszą być pomieszczone w budżecie zwyczajnym. Ścierały się zdania za i przeciw. Teraz Sejm, a w Komisji Budżetowej Senat wczoraj uchwalił ustawę inwestycyjną, dając Rządowi możność robienia operacji do wysokości z górą 2 miliardów, dając tym samym votum zaufania dla jego polityki gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#MarianMalinowski">Tak wygląda w Izbach ustawodawczych. Jak wygląda w terenie?</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#MarianMalinowski">W terenie na ogół widać ogromną poprawę: bezrobocie znacznie się zmniejszyło; obywatele z ufnością patrzą w przyszłość i są ogromnie zadowoleni z rządów p. Premiera Sławoja Składkowskiego i z posunięć gospodarczych p. Wicepremiera Kwiatkowskiego. Czyli podciągamy gospodarczo Polskę wzwyż. Ale przy tym podciąganiu Polski wzwyż musimy zwrócić uwagę, żeby ta robota nie była czymś zakłócona. Zwracałem uwagę przed dwoma laty na pewne zjawisko. Dowodziłem wtedy, że konieczne są pewne usprawnienia, posunięcia, znowelizowania ustaw tzw. socjalnych. Jakoś to przeszło bez echa, ale życie prędzej czy później do rozstrzygnięcia tych zagadnień nas zmusi. Zwracałem tutaj uwagę, jak Francja w r. 1936, nie doceniając znaczenia ustaw socjalnych i reagowania z tego powodu państwa, doszła w maju do 14.000 strajkujących robotników, a w czerwcu do 1.830.000. Przeszło 12.000 zakładów stanęło, a 9.000 było okupowanych. Dopiero wtedy państwo zrozumiało, że trzeba wkroczyć pomiędzy pracodawcę a pracownika i trzeba doprowadzić do tak zwanego pokoju społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#MarianMalinowski">Otóż przy naszym rozwoju gospodarczym, przy podnoszeniu Polski wzwyż ten pokój społeczny jest koniecznie potrzebny i Rząd musi tu poczynić bardzo poważne, w moim przekonaniu, posunięcia.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#MarianMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Konstytucja w art. 9 powiada: „Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego”. I to jest przykazanie, które musi być wypełnione i w myśl tego przykazania powinniśmy wszyscy w Polsce postępować.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#MarianMalinowski">Ale jakżeż postępować, gdy nie ma tego dostatecznego instrumentu, który to harmonijne współdziałanie powinien czynić. Nie ma dostatecznej ilości ustaw, które by tę harmonię czyniły. Przykłady: w tej chwili bardzo ważną jest ustawa o tzw. umowach zbiorowych. Przecież ona ogromnie reguluje, ogromnie uspokaja teren pracy gospodarczej. Ale, niestety, w ustawie tej jedna strona żąda zawarcia umowy, a druga powiada: Ja się nie zgadzam. I ustawa nie działa z tego powodu. Więc tutaj są luki i należy doprowadzić do takiego stanu, ażeby prawo jako instrument w myśl art. 9 Konstytucji mogło wpływać na obywateli tak, żeby oni harmonijnie mogli współdziałać.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#MarianMalinowski">Na jesieni wyszedł dekret, zabraniający strajków okupacyjnych, i p. Premier Składkowski powiada: Tak, strajkować można, aby tylko okupacji nie robić. Tymczasem okupacje są, policja o tym wie i nie przeciwdziała, bo widzi, że racja jest po stronie tych, którzy tę okupację robią. Dlaczego i o co są okupacje? O zawarcie umowy zbiorowej. Robotnicy chcą zawrzeć umowę, a ponieważ w ustawie nie ma przymusu, że jak jedna strona chce, to druga musi, to pracodawca powiada: A ja nie chcę zawrzeć umowy! Robotnicy mówią: To my posiedzimy w fabryce. I niedostateczne prawo o umowie zbiorowej czyni w tym wypadku bezprawie, zmuszając ludzi do siedzenia i do występowania przeciwko dekretowi, który zabrania strajków okupacyjnych. To musi być stanowczo w najbliższym czasie uporządkowane, jeżeli plany p. Wicepremiera Kwiatkowskiego nie mają się popsuć.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#MarianMalinowski">Musimy ciągle pamiętać, że jeżeli kraj będzie się gospodarczo rozwijał, przemysł będzie się rozwijał, to i te zagadnienia socjalne będą narastać, a jak nie będzie instrumentów, czyli ustaw, przy których pomocy zgodnie z art. 9 Konstytucji można by to regulować, to będą zaburzenia i my zamiast budować, będziemy musieli się cofać.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#MarianMalinowski">Drugim takim instrumentem, którego nie ma, a który powinien być i który działa tylko na Górnym Śląsku — jest ustawa o tak zwanych delegatach. Co komu przeszkadza, ażeby taka ustawa w Polsce była? Ustawa taka jest na Górnym Śląsku, ale zawdzięczamy ją zaborcom, a my się na to zdobyć nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#MarianMalinowski">Ostatnio w Ministerstwie Opieki Społecznej przygotowano projekt regulaminu tzw. delegatów fabrycznych, który nie jako ustawa, ale jako zarządzenie ma być wprowadzony tylko dla przemysłu włókienniczego wtedy, kiedy na terenie całej Polski poza Górnym Śląskiem potrzeba we wszystkich gałęziach przemysłu wprowadzić ustawę o delegatach. Ustawa ta w ogromnej mierze łagodzi w zarodku różne bolączki, które niezałatwione wyrastają do wielkich zagadnień i wywołują niepotrzebne wstrząsy, zakłócają spokój produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#MarianMalinowski">Trzecia ustawa, o jakiej już w zeszłym roku mówiłem w Senacie — Senat nawet rezolucję uchwalił, która przeszła jakoś bez echa — to jest konieczność wprowadzenia ustawy o minimum zarobków.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#MarianMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Znów powołam się na art. 6 Konstytucji, który powiada: „Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przezeń obowiązków”. A jakże ten człowiek spełni obowiązek, jak on nie dojada? Jak on będzie wychowywał to młode pokolenie, potrzebne dla obrony Państwa i dla pracy w Państwie? Jakżeż on będzie przysparzał podatków p. Wicepremierowi — Ministrowi Skarbu?</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#MarianMalinowski">Jeżeli się rozejrzymy po kraju — zaraz przejdę do cyfr — to zobaczymy, że poziom płac miesięcznych robotnika waha się od 50–75 zł do 100 zł. Proszę bardzo, cztery osoby — dwoje dzieci, mąż i żona, z tego wyżywić, ubrać, no i wychować pokolenia nowe, a przecież jakoś trzeba i samemu inaczej na ten świat patrzeć. Nie ma z czego.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#MarianMalinowski">I cóż wynika? Z jednej strony podnosimy gospodarczo Polskę wzwyż, buduje się C. O. P., ułatwia się otrzymanie przemysłowi taniego prądu w Rożnowie, ale zyskuje na tym tylko pracodawca. Prawda, że p. Minister Kwiatkowski przez uruchomienie tych wielkich robót zlikwidował bezrobocie. Tak można powiedzieć śmiało i zdecydowanie, ale cóż z tego, kiedy zarobki wszędzie są tak niskie, nawet 1/3 tych wielkich fabrykach, które są w COP-ie, że ludzie ledwo mogą wyżyć i na pewno gdyby ci ludzie zarabiali więcej, to by i podatków w postaci takiej czy innej też wpłynęło do Skarbu więcej. W zeszłym roku sprawę tę poruszyłem jako bardzo, bardzo pilną i poruszyłem zarobki pobierane przez robotników w firmie Cegielski, która korzysta z dużej — że tak powiem — pomocy państwowej, gdyż słyszałem, że i na terenach wojskowych jest pobudowana i ulgi posiada i to i owo. Firma w kilka tygodni po tym przesłała mi bardzo ciekawy list, w którym powiada, że ja mówiłem nieprawdę, bo zarobki są dobre. Zatrzymałem sobie ten list do dzisiaj i na podstawie tych cyfr, które mi Cegielski podał, mogę stwierdzić, że pomoc fachowa pierwszej kategorii u Cegielskiego zarabia 60 zł miesięcznie, biorąc 25 dni roboczych, że czwartej kategorii pomoc fachowa zarabia 90 zł miesięcznie, że rzemieślnicy dobrzy — pierwszej kategorii zarabiają 82 zł miesięcznie, piątej kategorij — 120 zł, dopiero najlepsi rzemieślnicy — czternastej kategorii zarabiają do 280 zł, ale ogromna przewaga w fabryce jest tych, którzy zarabiają 60, 82 do 100 zł. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że z racji rozwoju przemysłu w tej części kraju wszystko tam coś niecoś podrożało, to zobaczymy, że za te pieniądze nie można się tam utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#MarianMalinowski">Byłem niedawno w Rzeszowie na konferencji, miałem możność rozmawiania z robotnikami — przedstawicielami organizacyj i przekonałem się, że rzeczywiście tam wśród nich bieda panuje. To są patrioci! Oprócz tego płacą na F.O.M., na LOPP. i inne instytucje i płacą bez szemrania. Ale to wszystko do czasu, człowiek długo w takim stanie nie będzie mógł wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#MarianMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Przytoczę dla przykładu jeszcze inny fakt. Już w Sejmie poseł Brylski przytoczył zarobki w firmie „Ardal”, gdzie np. 300 robotnic zarabia do 40 zł, 147 — do 50 zł i dopiero 14 na 700 robotnic zarabia po 70 zł miesięcznie. Więc niechże sobie Panowie przedstawią, jaka wśród tych ludzi panuje nędza. I słusznie w Sejmie ta sprawa była poruszana. Ale co tu okazało się Okazało się, że w Polsce najgorszego gatunku ludzie zawsze sobie do opinii ludzkiej znajdą drogę. W tym tygodniu biorę do ręki „Kurier Poranny” i czytam, że z firmą „Ardal” została zawarta w Lidzie umowa zbiorowa, jak również i w Grudziądzu, wskutek czego robotnicy są zadowoleni i ma to ogromne znaczenie dla obronności i gospodarki narodowej. Nie wiem, czy głodny człowiek ma znaczenie dla obronności kraju. Mam wrażenie, że nie ma on znaczenia, jak również i dla narodowej gospodarki tworzenie nędzy ludzkiej nie ma najmniejszego znaczenia. Ale w „Kurierze Porannym” wydrukowano to, wczoraj również w „Wieczorze Warszawskim”, a dzisiaj w „Dobrym Wieczorze”. Ponieważ p. Brylski napiętnował to w Sejmie i dał tę firmę dla przykładu, więc firma w prasie się „odkuwa” i kłamie, bo umowa zbiorowa w Lidzie została zawarta na 700 robotników, pracujących w fabryce, tylko z kilkudziesięciu robotnikami, zaufanymi dyrekcji, a później z drugim związkiem, tzw. klasowym, który składa się z 4 ludzi i ci 4 ludzie podpisali niby umowę dyrektorską, a wczoraj otrzymałem wiadomość, że starosta rozwiązał ten związek za bezczynność, bo nic nie działał. Cała reszta, t zn. 600 ludzi jest bez umowy zbiorowej, domagają się umowy zbiorowej, ale fabryka powiada: nie, przymusu nie ma. Jeżeli inspektor pracy zwraca się do niego: niech pan zawrze umowę zbiorową, to odpowiada: niech mi pan nie przeszkadza, bo współdziałam z władzami państwowymi w obronie kraju. To są metody. Jeżeli taki niedobry człowiek — nie chcę innego wyrazu użyć — potrafi wszystkich oszukać, ocyganić, ludzi wyzyskać, to nie jest dobrze, że nikt nie może dać jemu rady. 2eby tego pana w Lidzie utemperować, musiał naczelnik bezpieczeństwa z województwa przyjeżdżać i powiedzieć: niech pan załatwi to i to, inaczej pójdzie pan do Berezy — wtedy to jest załatwione. Pan Premier się śmieje, bo nareszcie Bereza na coś się przydała. To są przypadki, z którymi trzeba koniecznie w Polsce walczyć.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#MarianMalinowski">Weźmy np. tę samą firmę w Grudziądzu. Rzemieślnik, pracujący do trzech lat, powinien zarabiać 114 zł, do 6 lat — 138 zł, a w praktyce zarabiają na miesiąc po: 48, 60, 100, 46, 48, 54. Jak za to człowiek może się utrzymać?</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#MarianMalinowski">Próbowałem zrobić ankietę w przemyśle chemicznym i rezultaty jej są następujące. Klucze: koszty utrzymania 129, zarobki najniższe 114, średnia przeciętna 160. Już można żyć. Weźmy np. Wolę Krzysztoforską: koszty utrzymania 167, najniższe zarobki 45, średnia 62. Tu chcąc żyć, trzeba chyba kraść. Nie wiem, jak ci ludzie sobie radzą. W Zawierciu mamy lepsze warunki: koszty utrzymania 94, najniższe zarobki 86, przeciętna średnia 157. To samo w Zgierzu, ale już gorzej w Kałuszu: koszty utrzymania 166, zarobki najniższe 87, średnia przeciętna 112. Wszędzie nie dociąganie do minimum egzystencji przy tych zarobkach.</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#MarianMalinowski">Jak możemy kazać tym ludziom, zgodnie z art. 6 Konstytucji, spełniać obowiązki, jakie na nich Państwo nakłada? Mówi się tym ludziom na zebraniach: Musicie spełniać obowiązki, a oni powiadają: Za co, kiedy nie zarabiamy. Trudno coś wywalczyć. Można by zawrzeć umowę zbiorową, ale zawieranie jej przeciąga się całe tygodnie, nieraz miesiące, tak jak w Warszawie w jednym przemyśle dwa miesiące zawierają umowę, nareszcie dobili do skutku, nieznaczna podwyżka, ale dobili. Cóż, kiedy brak tego nakazu, że jak jedna strona chce, to druga musi. Tego nie ma. Robotnicy w Polsce chcą pracować w spokoju i bardzo doceniają posunięcia gospodarcze Rządu, bardzo się z tego rozwoju radują, tylko czasem powiadają między sobą: No dobrze, ale co my na tym zarabiamy? Tyle, że nie jesteśmy bezrobotnymi, ale żyć jest trudno. Dobrze, że żyjemy w takich czasach, gdzie dajemy sobie radę. Ale przecież przy takim stanie rzeczy, to na tym terenie każdy obcy agent ma pole do działania.</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#MarianMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Na przykład Ameryka z tym zagadnieniem weszła już na pewne realne tory. W roku zeszłym senat Stanów Zjednoczonych uchwalił ustawę przewidującą wprowadzenie słusznej skali zarobków w zatrudnieniu w odniesieniu do handlu międzystanowego i dla innych celów. Ustalono słuszne stawki i powiada się: minimum płac. Jak oni to ustalają? W pierwszym roku podniesiono to minimum, te słuszne zarobki, do 25 centów za godzinę, stosownie do stosunków gospodarczych, w drugim roku na 30 centów, a po upływie 7 lat na 40 centów. W ten sposób najniższa skala, od której nie wolno mniej płacić, podniesiona została do takiego stopnia, że robotnik może jakoś egzystować. Jednocześnie w tej samej ustawie w rozdziale „maksimum godzin” zmniejszono ilość godzin w ciągu kilku lat z 44 na 40.</u>
+ <u xml:id="u-24.21" who="#MarianMalinowski">Więc tam sobie radzą w przewidywaniu większego rozwoju gospodarczego, dążą do stworzenia spokoju społecznego, a u nas tego spokoju społecznego bardzo pragną robotnicy, więcej jak pracodawcy, dowodem są te wszystkie fakty ciągłej walki, a jednak nie można tego spokoju osiągnąć, bo u nas brak tego instrumentu, który się nazywa prawem. Ten instrument musi być powołany nie tak, jak w Ministerstwie Opieki Społecznej, które wyda je zarządzenia dla jednej gałęzi przemysłu, ale to musi objąć całą Polskę, wszystkie gałęzie przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-24.22" who="#MarianMalinowski">Tyle miałbym do powiedzenia w ogólnej debacie. A teraz, przysłuchując się przemówieniom panów senatorów, chciałbym zabrać jeszcze głos w paru sprawach. P. senator Dębski imputował nam zamiary totalistyczne. Zapisałem to sobie specjalnie. Znam p. senatora Dębskiego jako bardzo rzetelnego polityka i cały czas myślałem, skąd się u p. senatora Dębskiego wziął totalizm? Czyżby p. senator Dębski chciał ustroju totalistycznego, bo tak o nim ciągle myśli? Bo ci, których on o to pomawia, wcale o tym nie myślą. Pewnie, że dziś żyjemy na świecie wobec różnorakich przemian i uporządkujemy sobie ten ustrój wewnętrzny w ten lub inny sposób.</u>
<u xml:id="u-24.23" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-24.24" who="#SMalinowski">Nie potrzebujemy się wcale wzorować na obcych wzorach. Ja przypuszczam, że nas stać będzie, żeby coś swojego własnego wymyślić. To nie potrzebuje być totalizm, wcale nie, tylko coś lepszego aniżeli mamy dziś, bo inaczej to się robić nie opłaci. Więc po cóż komu wmawiać? Jak to słyszałem, myślałem sobie: ej, czy senator Dębski sam nie zostanie totalistą wkrótce, bo tak ciągle o tym mówi.</u>
- <u xml:id="u-24.25" who="#SMalinowski">Albo powiada senator Dębski, że trzeba wydobywać z siebie największy wysiłek, a nie, jak to się mówi, „maszerować” i to, co się mówi: „karna demokracja”. Pewnie, że wysiłek musimy zrobić i musimy zrobić wysiłek wszyscy, ale jaką demokrację będziemy robić? Czy tę, którą tutaj, Panie Senatorze Dębski, widzieliśmy w poprzednich Sejmach? Pamiętamy, jak się głosowało nad reformą rolną i jak Marszałek Rataj musiał przewodniczącym klubów mówić gdzie i jak mają głosować. Pamiętamy tę demokrację walącą w spluwaczki i hałasującą tak, że po kilku godzinach watą uszy musieliśmy zatykać, bo nie można było wytrzymać.</u>
- <u xml:id="u-24.26" who="#SMalinowski">Otóż widzicie, nauczeni doświadczeniem tamtej demokracji, musimy zrobić taką demokrację, żeby ona mogła pracować, a nie — mówiąc delikatnie — dokazywać. I tutaj nie ma rady, tylko musimy powiedzieć sobie: Tak, będziemy demokracją, ale karną, która będzie według zgodnego planu pracować, inaczej nic się nie da w Polsce zrobić, a nie mamy prawa, nie wolno nam konstytucyjnie Państwa Polskiego i jego przyszłości narazić na szwank. A skorośmy się już z tamtego stanu kiepskiego wydostali, to starajmy się trwać na odpowiedniej drodze i nie nawracać do starych obyczajów, które, jak wiemy, były bardzo szkodliwe.</u>
- <u xml:id="u-24.27" who="#SMalinowski">Prawda, p. sen. Dębski powiada, że trzeba, ażeby nastąpiło porozumienie, o koalicji wspominał. Nie będę mówił o tych formach, ale porozumienie od kogo zależy? Od ludzi. No. to proszę bardzo, już róbmy porozumienie. Tylko trzeba, ażeby tamci chcieli, ale oni nie chcą, wolą głupstwa gadać, głupstwa pisać i o głupstwa się spierać. Jak tu robić porozumienie, kiedy jeden chce pracować, a drugi chce tylko gadać, więcej nic.</u>
- <u xml:id="u-24.28" who="#SMalinowski">A najważniejsze, to wzięcie na siebie odpowiedzialności. Ja pamiętam te czasy w przedmajowych dniach, kiedy nikt nie chciał brać na siebie odpowiedzialności i mówiono: Starszy Pan siedzi w Belwederze, niech on bierze odpowiedzialność, a my możemy się zabawić. Starszego Pana teraz nie ma, my musimy wszyscy brać na siebie odpowiedzialność, a chcąc brać na siebie odpowiedzialność, musimy właśnie stworzyć karną demokrację i maszerować razem, ramię przy ramieniu, to będziemy szli porządnie w przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-24.24" who="#MarianMalinowski">Nie potrzebujemy się wcale wzorować na obcych wzorach. Ja przypuszczam, że nas stać będzie, żeby coś swojego własnego wymyślić. To nie potrzebuje być totalizm, wcale nie, tylko coś lepszego aniżeli mamy dziś, bo inaczej to się robić nie opłaci. Więc po cóż komu wmawiać? Jak to słyszałem, myślałem sobie: ej, czy senator Dębski sam nie zostanie totalistą wkrótce, bo tak ciągle o tym mówi.</u>
+ <u xml:id="u-24.25" who="#MarianMalinowski">Albo powiada senator Dębski, że trzeba wydobywać z siebie największy wysiłek, a nie, jak to się mówi, „maszerować” i to, co się mówi: „karna demokracja”. Pewnie, że wysiłek musimy zrobić i musimy zrobić wysiłek wszyscy, ale jaką demokrację będziemy robić? Czy tę, którą tutaj, Panie Senatorze Dębski, widzieliśmy w poprzednich Sejmach? Pamiętamy, jak się głosowało nad reformą rolną i jak Marszałek Rataj musiał przewodniczącym klubów mówić gdzie i jak mają głosować. Pamiętamy tę demokrację walącą w spluwaczki i hałasującą tak, że po kilku godzinach watą uszy musieliśmy zatykać, bo nie można było wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-24.26" who="#MarianMalinowski">Otóż widzicie, nauczeni doświadczeniem tamtej demokracji, musimy zrobić taką demokrację, żeby ona mogła pracować, a nie — mówiąc delikatnie — dokazywać. I tutaj nie ma rady, tylko musimy powiedzieć sobie: Tak, będziemy demokracją, ale karną, która będzie według zgodnego planu pracować, inaczej nic się nie da w Polsce zrobić, a nie mamy prawa, nie wolno nam konstytucyjnie Państwa Polskiego i jego przyszłości narazić na szwank. A skorośmy się już z tamtego stanu kiepskiego wydostali, to starajmy się trwać na odpowiedniej drodze i nie nawracać do starych obyczajów, które, jak wiemy, były bardzo szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-24.27" who="#MarianMalinowski">Prawda, p. sen. Dębski powiada, że trzeba, ażeby nastąpiło porozumienie, o koalicji wspominał. Nie będę mówił o tych formach, ale porozumienie od kogo zależy? Od ludzi. No. to proszę bardzo, już róbmy porozumienie. Tylko trzeba, ażeby tamci chcieli, ale oni nie chcą, wolą głupstwa gadać, głupstwa pisać i o głupstwa się spierać. Jak tu robić porozumienie, kiedy jeden chce pracować, a drugi chce tylko gadać, więcej nic.</u>
+ <u xml:id="u-24.28" who="#MarianMalinowski">A najważniejsze, to wzięcie na siebie odpowiedzialności. Ja pamiętam te czasy w przedmajowych dniach, kiedy nikt nie chciał brać na siebie odpowiedzialności i mówiono: Starszy Pan siedzi w Belwederze, niech on bierze odpowiedzialność, a my możemy się zabawić. Starszego Pana teraz nie ma, my musimy wszyscy brać na siebie odpowiedzialność, a chcąc brać na siebie odpowiedzialność, musimy właśnie stworzyć karną demokrację i maszerować razem, ramię przy ramieniu, to będziemy szli porządnie w przyszłość.</u>
<u xml:id="u-24.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-24.30" who="#SMalinowski">Przysłuchiwałem się również przemówieniu s. Olchowicza. Usłyszałem takie zdanie, że w tych pochodach młodzieżowych na ulicach Warszawy przejawiała się zdrowa pobudliwość młodzieży. Dosłownie to zapisałem. Kiedyś i ja byłem młody, ale nigdy nie miałem wypadku, żeby za zdrową pobudliwość uważać to, co się niedawno działo we Lwowie, gdzie młodzież operuje w stosunku do swoich kolegów nożami, albo, jak na ulicach Warszawy, gdzie wiedzą, że są przedstawiciele obcych mocarstw, podrywają autorytet Ministra Spraw Zagranicznych łobuzerskimi okrzykami. Jeżeli Panowie nazywacie to zdrową pobudliwością młodzieży, to strzeż Polskę Panie Boże od takiej pobudliwości na przyszłość. Czy ta sama młodzież, która wyładowuje energię w taki nierozumny, nierozsądny sposób, nie mogłaby się wziąć do jakiejś pożytecznej roboty? Nie, ona woli warcholić i robić awantury.</u>
- <u xml:id="u-24.31" who="#SMalinowski">Już przecież dwa lata temu na Komisji Budżetowej rozmawialiśmy z p. Ministrem Oświaty i była dyskusja na temat ówczesnych wypadków w Warszawie. Pytałem się p. Ministra, po co u nas są wyższe uczelnie, czy po to, żeby młodzież uczyła się łobuzerki? Przecież i bez tego się nauczy, nie potrzeba do tego wyższych uczelni. Przecież oni mają się uczyć po to. by wykształcić się na dobrych obywateli. Wtedy to było, w Warszawie, a dziś jest we Lwowie; to, co opowiadał s. Bartel, co było ze sztandarem — to horrendalne rzeczy, to już nie jest młodzież, ale to jest coś takiego, co przekracza granice przyzwoitości, gdzie powinna wkroczyć administracja ze swoim aparatem i skończyć z tym. Bo albo będziemy uchwalali pieniądze na naukę w wyższych uczelniach i z tego będzie pożytek — z tych podatków, co ściąga się z obywateli — albo będziemy to tolerowali i z roku na rok niech młodzież stamtąd wychodzi bez wyszkolenia, niech wychodzą jakieś dziwolągi, a nie ludzie czegoś nauczeni.</u>
- <u xml:id="u-24.32" who="#SMalinowski">U mnie mieszkała przez dwa lata studentka uniwersytetu warszawskiego, ale nigdy nie mogła się uczyć, bo co poszła to uciekała od bramy, bo albo policja oblewała ją sikawką, albo grzali ją koledzy za to, że przyszła, że chce się uczyć. Ojciec, mieszkający w Sosnowcu, ciężko pracujący, płacił za dziewczynę, sądząc, że się uczy, a z tych jego ciężko zarobionych groszy żadnego pożytku nie było.</u>
- <u xml:id="u-24.33" who="#SMalinowski">Co o tym myślą obywatele? To jest bardzo zły przykład i tego nie należy nazywać „zdrową pobudliwością”.</u>
+ <u xml:id="u-24.30" who="#MarianMalinowski">Przysłuchiwałem się również przemówieniu s. Olchowicza. Usłyszałem takie zdanie, że w tych pochodach młodzieżowych na ulicach Warszawy przejawiała się zdrowa pobudliwość młodzieży. Dosłownie to zapisałem. Kiedyś i ja byłem młody, ale nigdy nie miałem wypadku, żeby za zdrową pobudliwość uważać to, co się niedawno działo we Lwowie, gdzie młodzież operuje w stosunku do swoich kolegów nożami, albo, jak na ulicach Warszawy, gdzie wiedzą, że są przedstawiciele obcych mocarstw, podrywają autorytet Ministra Spraw Zagranicznych łobuzerskimi okrzykami. Jeżeli Panowie nazywacie to zdrową pobudliwością młodzieży, to strzeż Polskę Panie Boże od takiej pobudliwości na przyszłość. Czy ta sama młodzież, która wyładowuje energię w taki nierozumny, nierozsądny sposób, nie mogłaby się wziąć do jakiejś pożytecznej roboty? Nie, ona woli warcholić i robić awantury.</u>
+ <u xml:id="u-24.31" who="#MarianMalinowski">Już przecież dwa lata temu na Komisji Budżetowej rozmawialiśmy z p. Ministrem Oświaty i była dyskusja na temat ówczesnych wypadków w Warszawie. Pytałem się p. Ministra, po co u nas są wyższe uczelnie, czy po to, żeby młodzież uczyła się łobuzerki? Przecież i bez tego się nauczy, nie potrzeba do tego wyższych uczelni. Przecież oni mają się uczyć po to. by wykształcić się na dobrych obywateli. Wtedy to było, w Warszawie, a dziś jest we Lwowie; to, co opowiadał s. Bartel, co było ze sztandarem — to horrendalne rzeczy, to już nie jest młodzież, ale to jest coś takiego, co przekracza granice przyzwoitości, gdzie powinna wkroczyć administracja ze swoim aparatem i skończyć z tym. Bo albo będziemy uchwalali pieniądze na naukę w wyższych uczelniach i z tego będzie pożytek — z tych podatków, co ściąga się z obywateli — albo będziemy to tolerowali i z roku na rok niech młodzież stamtąd wychodzi bez wyszkolenia, niech wychodzą jakieś dziwolągi, a nie ludzie czegoś nauczeni.</u>
+ <u xml:id="u-24.32" who="#MarianMalinowski">U mnie mieszkała przez dwa lata studentka uniwersytetu warszawskiego, ale nigdy nie mogła się uczyć, bo co poszła to uciekała od bramy, bo albo policja oblewała ją sikawką, albo grzali ją koledzy za to, że przyszła, że chce się uczyć. Ojciec, mieszkający w Sosnowcu, ciężko pracujący, płacił za dziewczynę, sądząc, że się uczy, a z tych jego ciężko zarobionych groszy żadnego pożytku nie było.</u>
+ <u xml:id="u-24.33" who="#MarianMalinowski">Co o tym myślą obywatele? To jest bardzo zły przykład i tego nie należy nazywać „zdrową pobudliwością”.</u>
<u xml:id="u-24.34" who="#komentarz">(S. Olchowicz: To o Gdańsku była mowa!)</u>
- <u xml:id="u-24.35" who="#SMalinowski">Ja zapisałem to sobie. Robiąc ze złych objawów cnotę, robimy bardzo złą przysługę tej młodzieży, gdyż ją upoważniamy do tego, ażeby w ten sposób postępowała.</u>
+ <u xml:id="u-24.35" who="#MarianMalinowski">Ja zapisałem to sobie. Robiąc ze złych objawów cnotę, robimy bardzo złą przysługę tej młodzieży, gdyż ją upoważniamy do tego, ażeby w ten sposób postępowała.</u>
<u xml:id="u-24.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Hasbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Jest to nową prawdą, bynajmniej nie głoszoną tylko z tego miejsca i tylko w naszym kraju, lecz wypowiadaną w niezliczonych przemówieniach na całym świecie, że żyjemy w czasie największych przewrotów, kiedy powstają i stają się aktualne zagadnienia, które jeszcze wczoraj nie były nawet znane, w czasie, kiedy inne problemy, które przez dziesiątki lat zajmowały nasze umysły, porzucamy bezpowrotnie i nawet nie dziwimy się z tego powodu.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SHasbach">Jeżeli ja, jako przedstawiciel ludności niemieckiej w Polsce, po prawie dwudziestoletniej działalności parlamentarnej znowu zabieram głos w rozprawie ogólnej nad budżetem Rzeczypospolitej, to, niestety, przyznać muszę, że troski, do których stwierdzenia jestem powołany, nie należą jeszcze do przeszłości i że jako wiecznie nową powtórzyć muszę starą prawdę, że pokój i dobrobyt narodów powstać mogą jedynie na fundamentach sprawiedliwości i równouprawnienia.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SHasbach">Polska jest silna i dzięki zręcznej polityce, która może być krytykowana tylko przez laików nie zaś przez znawców, powiększyła się właśnie w ostatnim roku terytorialnie i pod względem ludności. Polska byłaby jeszcze silniejsza i mogłaby spełnić swoją misję na wschodzie Europy, gdyby — pomna tej starej prawdy, która dla znawcy historii jest wiecznie rzeczywistą — problem swych mniejszości narodowych rozwiązała sprawiedliwie, nie pozostawiając żadnych różnic, niepewności i rozgoryczenia.</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SHasbach">Niemcy w Polsce od dawna walczą lojalnie o ten zaszczytny cel. Nie tylko jako członkowie grupy narodowościowej, która zachować chce spuściznę swoich przodków, lecz niemniej jako obywatele, mający obowiązek nie tylko punktualnego płacenia podatków, nie tylko spełnienia swych zobowiązań wojskowych, ale jako obywatele, pragnący dla Państwa tego najlepszego, co może ono osiągnąć i zachować: pokoju, dobrobytu i szczęścia wszystkich swoich obywateli.</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SHasbach">My, Niemcy, jesteśmy zwolennikami autorytatywnej formy rządzenia, ona nam najbardziej odpowiada i wypływa z historycznego rozwoju narodu niemieckiego. Nic więc dziwnego, że Niemcy — obywatele Państwa Polskiego wówczas, kiedy Marszałek Piłsudski zaczął likwidować partie i uwolnił zabezpieczenie dobra Państwa i jego obywateli od politycznych machinacji ambitnych polityków i prowodyrów partyjnych, wówczas wierzyli w bliskość rozwiązania kwestii mniejszościowej.</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SHasbach">Wzrok Marszałka sięgał daleko poza horyzont współczesnych sobie w kraju. On wiedział dobrze, że w kraju, w którym przeszło 30% ludności to nie Polacy, nie można tak znacznej części ludności traktować jak quantite negligeable.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#SHasbach">Nigdy nie zapomnę tego dnia prawie 20 lat temu, kiedy ś. p. Marszałek wezwał mego ówczesnego kolegę klubowego Spickermanna i ranie do Belwederu, byśmy przez 20 minut przedstawili Mu położenie mniejszości niemieckiej w Państwie Polskim. Jego to była inicjatywa, myśmy wtedy nie prosili o audiencję.</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SHasbach">Od tego czasu dużo wody upłynęło. Rokrocznie nasi posłowie stąd i z trybuny sejmowej wylewali swe żale, oskarżenia i prośby, które się skoncentrowały właściwie w jednym kardynalnym żądaniu: dajcie nam uroczyście w Konstytucji zagwarantowane równe prawa obywateli państwowych. Na niezliczonych audiencjach i konferencjach z wysokimi i najwyższymi przedstawicielami naszego Rządu wyrażaliśmy nasze prośby i żale, ale nigdy nie powtórzył się ów historyczny fakt z Belwederu, kiedy najodpowiedzialniejszy mąż stanu z własnej inicjatywy nas zapytał: Co was boli? Tak mijały lata w atmosferze nieprzyjaźni, a nawet nienawiści. Gdy w roku 1937 ogłoszony został program p. Koca, wydawało się nam, jakoby ci, którzy chcieli być wykonawcami spuścizny Marszałka Piłsudskiego, i sprawę mniejszościową potraktują w Jego duchu. Jak zimny prysznic podziałało na nas nigdy niezaprzeczone oświadczenie ówczesnego współpracownika p. Koca — obecnego marszałka Senatu — pułkownika Miedzińskiego.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SHasbach">I tak dziś ponownie stwierdzam: nie doczekaliśmy się poprawy naszego położenia ani ze strony Rządu ostatnich lat, ani ze strony społeczeństwa polskiego, to znaczy — wewnętrzno-polityczna konstelacja była zawsze wroga nam. Mieliśmy nadzieję przez długie lata i nie straciliśmy jej nawet do dnia dzisiejszego, ale ku naszemu szczeremu ubolewaniu przyznać musimy, że się nie ziściła. Reforma rolna w dawniejszych latach nie tak dotkliwie w nas Rodziła, jak listy imienne z ostatnich trzech lat. W szkolnictwie nie ma rozbudowy, lecz przeciwnie, coraz bardziej postępująca likwidacja. Ustawa o ochronie pogranicza pociągnęła za sobą nie tylko wysiedlenie w ponad stu wypadkach, ale zagraża spadkobraniu w ogóle wśród rolników niemieckich w zachodniej części kraju. Od czasu wskrzeszenia Rzeczypospolitej nigdy nie było tyle aresztowań i wyroków skazujących, co do których nie tylko my, Niemcy, jesteśmy przekonani, że mniej wynikają z konieczności państwowej, jak z ogólnej nam wrogiej atmosfery. Podczas gdy nasza prasa nawet przy najostrożniejszym sprawozdaniu stale hamowana jest na zasadzie nowego dekretu prasowego w swej obiektywnej pracy i konfiskowana nawet za przedrukowanie urzędowo stwierdzonego stanu rzeczy, musimy być świadkami, jak prasa polska wszystkich kierunków nasze ustosunkowanie się do Państwa codziennie w niesłychany sposób może podejrzewać i na nasze organizacje, nawet na nas samych bezkarnie oszczerstwa rzucać. Uważa się za wskazane zaostrzyć traktowanie, jakiego doznajemy, i zamykać oczy na nieodpowiedzialne podburzanie przeciwko nam.</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SHasbach">Jest moim obowiązkiem dać wyraz memu najgłębszemu przekonaniu i zaklinać na podstawie doświadczeń historycznych wszystkich tych, których ono dotyczy, by nie zapominali starej prawdy, że każda krzywda sprawia podwójne cierpienie: raz temu, kogo się krzywdzi, ale i temu, kto krzywdzi. Porozumienie narodów i pokój w Europie środkowej są niemożliwe, jeżeli silę, która dodatni ten rozwój gwarantować musi, nie będzie towarzyszyło prawo, które jest wyłączną podstawą naszego życia w tym kraju. Nie jesteśmy żadnymi intruzami ani obcymi agenturami, jak to nam prasa polska codziennie zarzuca. Jeżeli się w poczuciu wspólnoty z wielkim narodem niemieckim w Europie przyznajemy do narodowego socjalizmu, to jednak kierunek ten, który wiąże nas ściślej z naszym narodem i daje nam więcej siły żywotnej, umiemy połączyć z poszanowaniem dla Państwa Polskiego i jego ustaw; nie jesteśmy bynajmniej głupcami lub marzycielami i wiemy doskonale, że ojczyzna nasza, czy to Polska środkowa, czy zachodnia, czy wschodnia, czy Małopolska, leży w granicach i pod panowaniem Rzeczypospolitej Polskiej. Tylko uznając to rzeczywiste ustosunkowanie się tej niemieckiej grupy narodowościowej w Polsce, która już w ubiegłych latach straciła setki tysięcy dusz i setki tysięcy morgów, mógł Pan Prezydent w swym potwierdzającym zasadę sprawiedliwości oświadczeniu z dnia 5 listopada 1937 r. nasze najważniejsze prawa życiowe ponownie ustalić i zagwarantować, jak to uczyniła już sumarycznie Konstytucja.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SHasbach">Właśnie dlatego, że jesteśmy obywatelami polskimi i jako tacy niejedną wytrzymaliśmy próbę, żądać możemy, aby to oświadczenie Najwyższego Przedstawiciela Rzeczypospolitej było bezwzględnie dotrzymane. Kwestia mniejszości niemieckiej w Polsce nie jest problemem zewnętrzno politycznym, lecz wewnętrzno politycznym. Mówię to specjalnie pod adresem tych naszych przeciwników, którzy nas stale i wciąż obniżają do czynnika zewnętrzno politycznego i obarczyć by chcieli fałszywie postawioną tezą o wzajemności.</u>
- <u xml:id="u-26.11" who="#SHasbach">Domagamy się, aby nasze życzenia, żądania mniejszości niemieckiej w Polsce były zagwarantowane w ramach obowiązujących ustaw Rzeczypospolitej i szacunkiem naszych polskich współobywateli dla naszych praw życiowych. Przy tym nie chcemy w żadnym razie przywileju, lecz domagamy się naszego prawa. Nie chcemy też żadnych prezentów, przewidzianych dla gości, gdyż nie jesteśmy gośćmi w tym kraju, w którym przodkowie nasi od setek lat tak samo przeżywali swe dobre i złe godziny, jak dawniejsze pokolenia polskie. Jednym rzutem oka na historię Polski można się przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden dumny rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na historię niejeden ponury cień.</u>
- <u xml:id="u-26.12" who="#SHasbach">Nie jest to żadnym przywilejem, lecz jedynie zachowaniem uroczyście przyznanej naszej odrębności, jeżeli oprócz równouprawnienia w elementarnych warunkach życiowych domagamy się zachowywania naszych własnych gospodarczych i kulturalnych organizacyj i instytucyj, jeżeli się stanowczo bronimy przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła. Nie jest to zatem żadnym prawem specjalnym, ale jedynie samo przez się zrozumiałym objawem, wypływającym z gwarancji naszego odrębnego rozwoju narodowościowego, jeżeli zamiast licznych przeszkód dla naszych organizacyj narodowościowych, zamiast licznych zakazów urządzania zebrań, konfiskat naszych pism stworzyć chcemy na wzór polskiej grupy narodowościowej w Niemczech jednolitą organizację narodowościową „Związek Niemców w Polsce”, w której pracować chcemy w poszanowaniu ustaw Rzeczypospolitej, jak nasi przodkowie, z uwzględnieniem nowo nabytych wytycznych i doświadczeń z naszego życia dla lepszej przyszłości naszej niemieckiej młodzieży, dotychczas wykluczonej z wszystkich urzędów i wielu innych możliwości stworzenia egzystencji.</u>
- <u xml:id="u-26.13" who="#SHasbach">Wiemy dobrze, że Rząd jest w stanie usunąć znane mu bolączki ludności niemieckiej w Polsce, stosować ustawy bez politycznych tendencyj oraz położyć kres wszelkim niebezpiecznym dla społeczeństwa polskiego oszczerstwom ze strony znacznego odłamu prasy polskiej. Trudno wymagać zaufania od tych, których się traktuje z całkowitą nieufnością. Szersze warstwy naszych współobywateli Polaków na szczęście nie uważają za swoją ewangelię polityki związku zachodniego, cieszącego się najlepszymi stosunkami, tego samego związku, który sto razy propaguje bojkot, ale zaraz się oburza, kiedy i my sobie raz pozwalamy propagować między nami tezę „swój do swego”.</u>
- <u xml:id="u-26.14" who="#SHasbach">Nie chcemy naszych polskich współobywateli bojkotować, natomiast chcemy z nimi współżyć dla dobra obydwóch narodów i dla dobra wspólnego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-26.15" who="#SHasbach">Dlatego też nie będę bojkotował głosowania za budżetem, pomimo że jednocześnie skonstatować muszę, iż traktowanie niemieckiej mniejszości w Polsce, dla którego napad studentów w ostatnich dniach na moje biuro w Warszawie stanowi jeden z najdrobniejszych, ale symbolicznych dowodów, utrudnia mi niezmiernie to moje stanowisko. Tak samo ma to być symbolem, jeżeli z ciężkim sercem zrezygnuję z demonstracji przeciwko Państwu i Rządowi. Pomimo wszystko nie tracimy nadziei na polepszenie naszego położenia w Polsce, bez różnicy na to, czy nastąpi ono pod wpływem polsko niemieckich pertraktacji mniejszościowych, czy też bez nich.</u>
- <u xml:id="u-26.16" who="#SHasbach">Faktem jest, że całe to polsko-niemieckie zbliżenie zostanie na papierze, jeżeli nie znajdzie ono odgłosu w uczuciach narodów. W konsekwencji tego apeluję do Was, Panowie Senatorowie, i przez Was do społeczeństwa polskiego: przestańcie rozsiewać nienawiść między dwoma narodami, które na wieki blisko siebie zamieszkują i które łączą ścisłe gospodarcze i polityczne interesy.</u>
- <u xml:id="u-26.17" who="#SHasbach">Z drugim apelem zwracam się do Rządu, by się uniezależnił od wpływów sfer szowinistycznych, tych ludzi, którzy przeszkodzić chcą pojednaniu między nami i wzywają Rząd do uszczuplenia praw mniejszości. Przyznam, że trudno jest rządzić sprawiedliwie a jednocześnie popularnie.</u>
- <u xml:id="u-26.18" who="#SHasbach">W żadnym razie jednak Rząd nie powinien dopuścić, by nieodpowiedzialne elementy starały się opanować młodzież dla swych celów. Młodzież akademicka powinna swój czas i ciężko zapracowane pieniądze swoich rodziców użyć dla nabycia naukowych walorów i fachowych wiadomości do dalszego życia; nie wyklucza to bynajmniej, żeby w wolnym czasie brała udział w życiu duchowym i politycznym Państwa. W żadnym razie nie powinna tracić swego czasu na demonstracje uliczne. Silny rząd winien w danym czasie móc zrezygnować z uznania szerokich mas, jeżeli chodzi o prawo i sprawiedliwość.</u>
- <u xml:id="u-26.19" who="#SHasbach">My, Niemcy, w Polsce nigdy póki żyć będziemy, nie stracimy nadziei na zwycięstwo sprawiedliwości. Zawsze będziemy wierni naszemu wielkiemu narodowi. Ale ani terrorem, ani niezrozumieniem naszego położenia nie damy się usunąć z drogi spełnienia obowiązku względem Państwa i tak samo odsunąć od dobrej woli do pokojowego współżycia z narodem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#ErwinHasbach">Wysoki Senacie! Jest to nową prawdą, bynajmniej nie głoszoną tylko z tego miejsca i tylko w naszym kraju, lecz wypowiadaną w niezliczonych przemówieniach na całym świecie, że żyjemy w czasie największych przewrotów, kiedy powstają i stają się aktualne zagadnienia, które jeszcze wczoraj nie były nawet znane, w czasie, kiedy inne problemy, które przez dziesiątki lat zajmowały nasze umysły, porzucamy bezpowrotnie i nawet nie dziwimy się z tego powodu.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#ErwinHasbach">Jeżeli ja, jako przedstawiciel ludności niemieckiej w Polsce, po prawie dwudziestoletniej działalności parlamentarnej znowu zabieram głos w rozprawie ogólnej nad budżetem Rzeczypospolitej, to, niestety, przyznać muszę, że troski, do których stwierdzenia jestem powołany, nie należą jeszcze do przeszłości i że jako wiecznie nową powtórzyć muszę starą prawdę, że pokój i dobrobyt narodów powstać mogą jedynie na fundamentach sprawiedliwości i równouprawnienia.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#ErwinHasbach">Polska jest silna i dzięki zręcznej polityce, która może być krytykowana tylko przez laików nie zaś przez znawców, powiększyła się właśnie w ostatnim roku terytorialnie i pod względem ludności. Polska byłaby jeszcze silniejsza i mogłaby spełnić swoją misję na wschodzie Europy, gdyby — pomna tej starej prawdy, która dla znawcy historii jest wiecznie rzeczywistą — problem swych mniejszości narodowych rozwiązała sprawiedliwie, nie pozostawiając żadnych różnic, niepewności i rozgoryczenia.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#ErwinHasbach">Niemcy w Polsce od dawna walczą lojalnie o ten zaszczytny cel. Nie tylko jako członkowie grupy narodowościowej, która zachować chce spuściznę swoich przodków, lecz niemniej jako obywatele, mający obowiązek nie tylko punktualnego płacenia podatków, nie tylko spełnienia swych zobowiązań wojskowych, ale jako obywatele, pragnący dla Państwa tego najlepszego, co może ono osiągnąć i zachować: pokoju, dobrobytu i szczęścia wszystkich swoich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#ErwinHasbach">My, Niemcy, jesteśmy zwolennikami autorytatywnej formy rządzenia, ona nam najbardziej odpowiada i wypływa z historycznego rozwoju narodu niemieckiego. Nic więc dziwnego, że Niemcy — obywatele Państwa Polskiego wówczas, kiedy Marszałek Piłsudski zaczął likwidować partie i uwolnił zabezpieczenie dobra Państwa i jego obywateli od politycznych machinacji ambitnych polityków i prowodyrów partyjnych, wówczas wierzyli w bliskość rozwiązania kwestii mniejszościowej.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#ErwinHasbach">Wzrok Marszałka sięgał daleko poza horyzont współczesnych sobie w kraju. On wiedział dobrze, że w kraju, w którym przeszło 30% ludności to nie Polacy, nie można tak znacznej części ludności traktować jak quantite negligeable.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#ErwinHasbach">Nigdy nie zapomnę tego dnia prawie 20 lat temu, kiedy ś. p. Marszałek wezwał mego ówczesnego kolegę klubowego Spickermanna i ranie do Belwederu, byśmy przez 20 minut przedstawili Mu położenie mniejszości niemieckiej w Państwie Polskim. Jego to była inicjatywa, myśmy wtedy nie prosili o audiencję.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#ErwinHasbach">Od tego czasu dużo wody upłynęło. Rokrocznie nasi posłowie stąd i z trybuny sejmowej wylewali swe żale, oskarżenia i prośby, które się skoncentrowały właściwie w jednym kardynalnym żądaniu: dajcie nam uroczyście w Konstytucji zagwarantowane równe prawa obywateli państwowych. Na niezliczonych audiencjach i konferencjach z wysokimi i najwyższymi przedstawicielami naszego Rządu wyrażaliśmy nasze prośby i żale, ale nigdy nie powtórzył się ów historyczny fakt z Belwederu, kiedy najodpowiedzialniejszy mąż stanu z własnej inicjatywy nas zapytał: Co was boli? Tak mijały lata w atmosferze nieprzyjaźni, a nawet nienawiści. Gdy w roku 1937 ogłoszony został program p. Koca, wydawało się nam, jakoby ci, którzy chcieli być wykonawcami spuścizny Marszałka Piłsudskiego, i sprawę mniejszościową potraktują w Jego duchu. Jak zimny prysznic podziałało na nas nigdy niezaprzeczone oświadczenie ówczesnego współpracownika p. Koca — obecnego marszałka Senatu — pułkownika Miedzińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#ErwinHasbach">I tak dziś ponownie stwierdzam: nie doczekaliśmy się poprawy naszego położenia ani ze strony Rządu ostatnich lat, ani ze strony społeczeństwa polskiego, to znaczy — wewnętrzno-polityczna konstelacja była zawsze wroga nam. Mieliśmy nadzieję przez długie lata i nie straciliśmy jej nawet do dnia dzisiejszego, ale ku naszemu szczeremu ubolewaniu przyznać musimy, że się nie ziściła. Reforma rolna w dawniejszych latach nie tak dotkliwie w nas Rodziła, jak listy imienne z ostatnich trzech lat. W szkolnictwie nie ma rozbudowy, lecz przeciwnie, coraz bardziej postępująca likwidacja. Ustawa o ochronie pogranicza pociągnęła za sobą nie tylko wysiedlenie w ponad stu wypadkach, ale zagraża spadkobraniu w ogóle wśród rolników niemieckich w zachodniej części kraju. Od czasu wskrzeszenia Rzeczypospolitej nigdy nie było tyle aresztowań i wyroków skazujących, co do których nie tylko my, Niemcy, jesteśmy przekonani, że mniej wynikają z konieczności państwowej, jak z ogólnej nam wrogiej atmosfery. Podczas gdy nasza prasa nawet przy najostrożniejszym sprawozdaniu stale hamowana jest na zasadzie nowego dekretu prasowego w swej obiektywnej pracy i konfiskowana nawet za przedrukowanie urzędowo stwierdzonego stanu rzeczy, musimy być świadkami, jak prasa polska wszystkich kierunków nasze ustosunkowanie się do Państwa codziennie w niesłychany sposób może podejrzewać i na nasze organizacje, nawet na nas samych bezkarnie oszczerstwa rzucać. Uważa się za wskazane zaostrzyć traktowanie, jakiego doznajemy, i zamykać oczy na nieodpowiedzialne podburzanie przeciwko nam.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#ErwinHasbach">Jest moim obowiązkiem dać wyraz memu najgłębszemu przekonaniu i zaklinać na podstawie doświadczeń historycznych wszystkich tych, których ono dotyczy, by nie zapominali starej prawdy, że każda krzywda sprawia podwójne cierpienie: raz temu, kogo się krzywdzi, ale i temu, kto krzywdzi. Porozumienie narodów i pokój w Europie środkowej są niemożliwe, jeżeli silę, która dodatni ten rozwój gwarantować musi, nie będzie towarzyszyło prawo, które jest wyłączną podstawą naszego życia w tym kraju. Nie jesteśmy żadnymi intruzami ani obcymi agenturami, jak to nam prasa polska codziennie zarzuca. Jeżeli się w poczuciu wspólnoty z wielkim narodem niemieckim w Europie przyznajemy do narodowego socjalizmu, to jednak kierunek ten, który wiąże nas ściślej z naszym narodem i daje nam więcej siły żywotnej, umiemy połączyć z poszanowaniem dla Państwa Polskiego i jego ustaw; nie jesteśmy bynajmniej głupcami lub marzycielami i wiemy doskonale, że ojczyzna nasza, czy to Polska środkowa, czy zachodnia, czy wschodnia, czy Małopolska, leży w granicach i pod panowaniem Rzeczypospolitej Polskiej. Tylko uznając to rzeczywiste ustosunkowanie się tej niemieckiej grupy narodowościowej w Polsce, która już w ubiegłych latach straciła setki tysięcy dusz i setki tysięcy morgów, mógł Pan Prezydent w swym potwierdzającym zasadę sprawiedliwości oświadczeniu z dnia 5 listopada 1937 r. nasze najważniejsze prawa życiowe ponownie ustalić i zagwarantować, jak to uczyniła już sumarycznie Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#ErwinHasbach">Właśnie dlatego, że jesteśmy obywatelami polskimi i jako tacy niejedną wytrzymaliśmy próbę, żądać możemy, aby to oświadczenie Najwyższego Przedstawiciela Rzeczypospolitej było bezwzględnie dotrzymane. Kwestia mniejszości niemieckiej w Polsce nie jest problemem zewnętrzno politycznym, lecz wewnętrzno politycznym. Mówię to specjalnie pod adresem tych naszych przeciwników, którzy nas stale i wciąż obniżają do czynnika zewnętrzno politycznego i obarczyć by chcieli fałszywie postawioną tezą o wzajemności.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#ErwinHasbach">Domagamy się, aby nasze życzenia, żądania mniejszości niemieckiej w Polsce były zagwarantowane w ramach obowiązujących ustaw Rzeczypospolitej i szacunkiem naszych polskich współobywateli dla naszych praw życiowych. Przy tym nie chcemy w żadnym razie przywileju, lecz domagamy się naszego prawa. Nie chcemy też żadnych prezentów, przewidzianych dla gości, gdyż nie jesteśmy gośćmi w tym kraju, w którym przodkowie nasi od setek lat tak samo przeżywali swe dobre i złe godziny, jak dawniejsze pokolenia polskie. Jednym rzutem oka na historię Polski można się przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden dumny rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na historię niejeden ponury cień.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#ErwinHasbach">Nie jest to żadnym przywilejem, lecz jedynie zachowaniem uroczyście przyznanej naszej odrębności, jeżeli oprócz równouprawnienia w elementarnych warunkach życiowych domagamy się zachowywania naszych własnych gospodarczych i kulturalnych organizacyj i instytucyj, jeżeli się stanowczo bronimy przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła. Nie jest to zatem żadnym prawem specjalnym, ale jedynie samo przez się zrozumiałym objawem, wypływającym z gwarancji naszego odrębnego rozwoju narodowościowego, jeżeli zamiast licznych przeszkód dla naszych organizacyj narodowościowych, zamiast licznych zakazów urządzania zebrań, konfiskat naszych pism stworzyć chcemy na wzór polskiej grupy narodowościowej w Niemczech jednolitą organizację narodowościową „Związek Niemców w Polsce”, w której pracować chcemy w poszanowaniu ustaw Rzeczypospolitej, jak nasi przodkowie, z uwzględnieniem nowo nabytych wytycznych i doświadczeń z naszego życia dla lepszej przyszłości naszej niemieckiej młodzieży, dotychczas wykluczonej z wszystkich urzędów i wielu innych możliwości stworzenia egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#ErwinHasbach">Wiemy dobrze, że Rząd jest w stanie usunąć znane mu bolączki ludności niemieckiej w Polsce, stosować ustawy bez politycznych tendencyj oraz położyć kres wszelkim niebezpiecznym dla społeczeństwa polskiego oszczerstwom ze strony znacznego odłamu prasy polskiej. Trudno wymagać zaufania od tych, których się traktuje z całkowitą nieufnością. Szersze warstwy naszych współobywateli Polaków na szczęście nie uważają za swoją ewangelię polityki związku zachodniego, cieszącego się najlepszymi stosunkami, tego samego związku, który sto razy propaguje bojkot, ale zaraz się oburza, kiedy i my sobie raz pozwalamy propagować między nami tezę „swój do swego”.</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#ErwinHasbach">Nie chcemy naszych polskich współobywateli bojkotować, natomiast chcemy z nimi współżyć dla dobra obydwóch narodów i dla dobra wspólnego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#ErwinHasbach">Dlatego też nie będę bojkotował głosowania za budżetem, pomimo że jednocześnie skonstatować muszę, iż traktowanie niemieckiej mniejszości w Polsce, dla którego napad studentów w ostatnich dniach na moje biuro w Warszawie stanowi jeden z najdrobniejszych, ale symbolicznych dowodów, utrudnia mi niezmiernie to moje stanowisko. Tak samo ma to być symbolem, jeżeli z ciężkim sercem zrezygnuję z demonstracji przeciwko Państwu i Rządowi. Pomimo wszystko nie tracimy nadziei na polepszenie naszego położenia w Polsce, bez różnicy na to, czy nastąpi ono pod wpływem polsko niemieckich pertraktacji mniejszościowych, czy też bez nich.</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#ErwinHasbach">Faktem jest, że całe to polsko-niemieckie zbliżenie zostanie na papierze, jeżeli nie znajdzie ono odgłosu w uczuciach narodów. W konsekwencji tego apeluję do Was, Panowie Senatorowie, i przez Was do społeczeństwa polskiego: przestańcie rozsiewać nienawiść między dwoma narodami, które na wieki blisko siebie zamieszkują i które łączą ścisłe gospodarcze i polityczne interesy.</u>
+ <u xml:id="u-26.17" who="#ErwinHasbach">Z drugim apelem zwracam się do Rządu, by się uniezależnił od wpływów sfer szowinistycznych, tych ludzi, którzy przeszkodzić chcą pojednaniu między nami i wzywają Rząd do uszczuplenia praw mniejszości. Przyznam, że trudno jest rządzić sprawiedliwie a jednocześnie popularnie.</u>
+ <u xml:id="u-26.18" who="#ErwinHasbach">W żadnym razie jednak Rząd nie powinien dopuścić, by nieodpowiedzialne elementy starały się opanować młodzież dla swych celów. Młodzież akademicka powinna swój czas i ciężko zapracowane pieniądze swoich rodziców użyć dla nabycia naukowych walorów i fachowych wiadomości do dalszego życia; nie wyklucza to bynajmniej, żeby w wolnym czasie brała udział w życiu duchowym i politycznym Państwa. W żadnym razie nie powinna tracić swego czasu na demonstracje uliczne. Silny rząd winien w danym czasie móc zrezygnować z uznania szerokich mas, jeżeli chodzi o prawo i sprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-26.19" who="#ErwinHasbach">My, Niemcy, w Polsce nigdy póki żyć będziemy, nie stracimy nadziei na zwycięstwo sprawiedliwości. Zawsze będziemy wierni naszemu wielkiemu narodowi. Ale ani terrorem, ani niezrozumieniem naszego położenia nie damy się usunąć z drogi spełnienia obowiązku względem Państwa i tak samo odsunąć od dobrej woli do pokojowego współżycia z narodem polskim.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Lechnicki.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Lechnicki.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SLechnicki">Wysoka Izbo! Jako członek Komisji Budżetowej nie chciałem początkowo zapisywać się do głosu przy dyskusji generalnej po prostu dlatego, że miałem możność to wszystko, co miałem do powiedzenia na temat budżetu, wypowiedzieć w czasie dyskusji na komisji. Jednakże skoro dowiedziałem się przed paroma dniami od s. Tworydły, że będzie dzisiaj przemawiać i złoży oświadczenie w imieniu Klubu Ukraińskiego, oświadczyłem mu po koleżeńsku, że będę zmuszony zgłosić się do głosu, gdyż w czasie debaty na Komisji Budżetowej miałem już możność skrzyżowania z nim dyskusyjnej szpady. Dlatego też postaram się w paru słowach odpowiedzieć na te zagadnienia, które dziś były poruszone przez s. Tworydłę, z tym jednak uzupełnieniem, że nie tylko będę poruszał to, co on dziś mówił, ale wypowiem się w pewnym szerszym masztabie na temat zagadnienia ukraińskiego w trzech naszych południowych województwach.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#SLechnicki">Dyskusja na tematy ukraińskie ma swą tradycję i styl w Izbach ustawodawczych, zarówno w Sejmie, jak i w Senacie. Zaczyna się ona zwykle od dyskusji generalnej i ciągnie się poprzez wszystkie budżety. Pp. posłowie i senatorowie zabierają głos i wypowiadają się na temat w sposób, który bym określił jak ambasadorowie sprawy ukraińskiej w obrębie Państwa Polskiego, a często wybiegają i poza obręb Państwa. Wydaje mi się. że ta taktyka nie jest słuszną. Wydaje mi się, że ten sposób podejścia do sprawy, kiedy występuje się stale z punktu widzenia politycznego, przechodząc w pewnym stopniu nad innymi zagadnieniami do porządku dziennego, ten sposób upolitycznienia całej dyskusji nie jest taktyką słuszną.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SLechnicki">W dodatku jeszcze pp. mówcy i dziś p. senator Tworydło upraszczają sobie w dużym stopniu rozumowanie i sposób podejścia. S. Tworydło mówił dziś o prasie polskiej, o społeczeństwie polskim, mówił o nagonce i takim czy innym stanowisku; to upraszczanie i uogólnianie całej prasy polskiej jako jednego pojęcia społeczeństwa polskiego, jakby nie zróżniczkowanego politycznie, nie jest, moim zdaniem, podejściem słusznym, gdyż przy tak różnolitym życiu politycznym, przy tak zróżniczkowanych zapatrywaniach zawsze można znaleźć takie czy inne stanowisko prasy polskiej, tego czy innego organu, takiego czy innego ugrupowania myśli politycznej w Polsce, z którym można ostro dyskutować. Ja też w mojej odpowiedz będę próbował unikać tego błędu, który zrobił s. Tworydło, i określę po prostu, że nie będę na zarzuty stawiane przez s. Tworydłę odpowiadał argumentami, które by godziły w U. N. O. czy O. U. N. na terenie Małopolski wschodniej. Dziś dyskutuję z przedstawicielami Unda i tylko ich stanowisko, ich dyskusję, ich żądania i postulaty są tymi, z którymi, moim zdaniem, należy w tej chwili dyskutować i w stosunku do których należy zająć takie czy inne stanowisko. I oczywiście punktem wyjścia, podejściem w moim rozumieniu, tak jak przypuszczam, każdego Polaka przemawiającego w sprawie ukraińskiej, nie może być nic innego, jak racja stanu Narodu i Państwa Polskiego. Sprawy ukraińskiej, jak i innych, wszystkich bez wyjątku zagadnień, dotyczących Państwa Polskiego, z innego punktu widzenia nikt z nas traktować nie może i na ten punkt wyjścia Panowie muszą się zgodzić, jeżeli — tak jak ja czasem w to jeszcze wierzę — może między nami dojść do porozumienia. I dlatego chcąc określić zakres tematu, o którym chcę dzisiaj mówić, powiem, że chcę omówić deklarację UNDA z dnia 7 maja zeszłego roku. Chcę dyskutować z przedstawicielem UNDA w dyskusji generalnej Sejmu, z posłem Witwickim, i chcę dyskutować z tym, co dziś słyszałem z ust p. senatora Tworydły.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SLechnicki">Deklaracja UNDA z dnia 7 maja 1938 r. — oczywiście nie ma tam nic nowego, ja to przyznaję. Postaram się, o ile możności, być lojalnym w dyskusji i dlatego tych zarzutów, które czasem prasa polska podnosi przeciwko deklaracji UNDA z dnia 7 maja r. ub., ja podnosić nie będę.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SLechnicki">Najważniejsze są 4 punkty tej deklaracji. Punkt pierwszy w skrócie: Centralny Komitet UNDA stwierdza, że polityka normalizacji stosunków narodu ukraińskiego i polskiego nie przynosi, bez winy UNDA, wystarczających wyników pozytywnych. Ten punkt pierwszy ma swoją bardzo charakterystyczną wymowę. Znaczenia istotnego, politycznego, moim zdaniem, nie ma, a w moich uszach brzmi on tak, jak uroczysta inwokacja w dawnych średniowiecznych dyplomach, które z reguły zaczynają się od słów: Notu sit omnibus in Christo fidelibus Możemy przez dłuższy okres czasu przerzucać na siebie odpowiedzialność: oni czy my — my czy oni? I nie ruszyć z miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Wysoka Izbo! Jako członek Komisji Budżetowej nie chciałem początkowo zapisywać się do głosu przy dyskusji generalnej po prostu dlatego, że miałem możność to wszystko, co miałem do powiedzenia na temat budżetu, wypowiedzieć w czasie dyskusji na komisji. Jednakże skoro dowiedziałem się przed paroma dniami od s. Tworydły, że będzie dzisiaj przemawiać i złoży oświadczenie w imieniu Klubu Ukraińskiego, oświadczyłem mu po koleżeńsku, że będę zmuszony zgłosić się do głosu, gdyż w czasie debaty na Komisji Budżetowej miałem już możność skrzyżowania z nim dyskusyjnej szpady. Dlatego też postaram się w paru słowach odpowiedzieć na te zagadnienia, które dziś były poruszone przez s. Tworydłę, z tym jednak uzupełnieniem, że nie tylko będę poruszał to, co on dziś mówił, ale wypowiem się w pewnym szerszym masztabie na temat zagadnienia ukraińskiego w trzech naszych południowych województwach.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Dyskusja na tematy ukraińskie ma swą tradycję i styl w Izbach ustawodawczych, zarówno w Sejmie, jak i w Senacie. Zaczyna się ona zwykle od dyskusji generalnej i ciągnie się poprzez wszystkie budżety. Pp. posłowie i senatorowie zabierają głos i wypowiadają się na temat w sposób, który bym określił jak ambasadorowie sprawy ukraińskiej w obrębie Państwa Polskiego, a często wybiegają i poza obręb Państwa. Wydaje mi się. że ta taktyka nie jest słuszną. Wydaje mi się, że ten sposób podejścia do sprawy, kiedy występuje się stale z punktu widzenia politycznego, przechodząc w pewnym stopniu nad innymi zagadnieniami do porządku dziennego, ten sposób upolitycznienia całej dyskusji nie jest taktyką słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#FelicjanKajetanLechnicki">W dodatku jeszcze pp. mówcy i dziś p. senator Tworydło upraszczają sobie w dużym stopniu rozumowanie i sposób podejścia. S. Tworydło mówił dziś o prasie polskiej, o społeczeństwie polskim, mówił o nagonce i takim czy innym stanowisku; to upraszczanie i uogólnianie całej prasy polskiej jako jednego pojęcia społeczeństwa polskiego, jakby nie zróżniczkowanego politycznie, nie jest, moim zdaniem, podejściem słusznym, gdyż przy tak różnolitym życiu politycznym, przy tak zróżniczkowanych zapatrywaniach zawsze można znaleźć takie czy inne stanowisko prasy polskiej, tego czy innego organu, takiego czy innego ugrupowania myśli politycznej w Polsce, z którym można ostro dyskutować. Ja też w mojej odpowiedz będę próbował unikać tego błędu, który zrobił s. Tworydło, i określę po prostu, że nie będę na zarzuty stawiane przez s. Tworydłę odpowiadał argumentami, które by godziły w U. N. O. czy O. U. N. na terenie Małopolski wschodniej. Dziś dyskutuję z przedstawicielami Unda i tylko ich stanowisko, ich dyskusję, ich żądania i postulaty są tymi, z którymi, moim zdaniem, należy w tej chwili dyskutować i w stosunku do których należy zająć takie czy inne stanowisko. I oczywiście punktem wyjścia, podejściem w moim rozumieniu, tak jak przypuszczam, każdego Polaka przemawiającego w sprawie ukraińskiej, nie może być nic innego, jak racja stanu Narodu i Państwa Polskiego. Sprawy ukraińskiej, jak i innych, wszystkich bez wyjątku zagadnień, dotyczących Państwa Polskiego, z innego punktu widzenia nikt z nas traktować nie może i na ten punkt wyjścia Panowie muszą się zgodzić, jeżeli — tak jak ja czasem w to jeszcze wierzę — może między nami dojść do porozumienia. I dlatego chcąc określić zakres tematu, o którym chcę dzisiaj mówić, powiem, że chcę omówić deklarację UNDA z dnia 7 maja zeszłego roku. Chcę dyskutować z przedstawicielem UNDA w dyskusji generalnej Sejmu, z posłem Witwickim, i chcę dyskutować z tym, co dziś słyszałem z ust p. senatora Tworydły.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Deklaracja UNDA z dnia 7 maja 1938 r. — oczywiście nie ma tam nic nowego, ja to przyznaję. Postaram się, o ile możności, być lojalnym w dyskusji i dlatego tych zarzutów, które czasem prasa polska podnosi przeciwko deklaracji UNDA z dnia 7 maja r. ub., ja podnosić nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Najważniejsze są 4 punkty tej deklaracji. Punkt pierwszy w skrócie: Centralny Komitet UNDA stwierdza, że polityka normalizacji stosunków narodu ukraińskiego i polskiego nie przynosi, bez winy UNDA, wystarczających wyników pozytywnych. Ten punkt pierwszy ma swoją bardzo charakterystyczną wymowę. Znaczenia istotnego, politycznego, moim zdaniem, nie ma, a w moich uszach brzmi on tak, jak uroczysta inwokacja w dawnych średniowiecznych dyplomach, które z reguły zaczynają się od słów: Notu sit omnibus in Christo fidelibus Możemy przez dłuższy okres czasu przerzucać na siebie odpowiedzialność: oni czy my — my czy oni? I nie ruszyć z miejsca.</u>
<u xml:id="u-28.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#SLechnicki">Punkt 4 jest istotnego znaczenia: Centralny Komitet UNDO domaga się uznania narodu ukraińskiego w Polsce za odrębną narodową jednostkę, to znaczy uznania go za podmiot prawa. Tu jest ten najważniejszy moment, ten istotny szkopuł.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SLechnicki">Chcąc należycie zrozumieć, co to znaczy, szukam wyjaśnienia w pracy redaktora Pełeńskiego p. t. „Polityka UNDO”. Pełeński pisze: „UNDO walczy o uznanie przez stronę polską politycznego charakteru zagadnienia ukraińskiego zarówno w Polsce, jak i poza Polską. Nie chodzi tu tylko o kulturę narodu ukraińskiego, nie chodzi też tylko o zespolenie najbardziej żywotnych potrzeb zbiorowości społeczeństwa ukraińskiego, chodzi o coś nierównie większego, o uznanie narodowych dążności państwowo-twórczych”.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#SLechnicki">Proszę Panów, ja ze swego punktu widzenia nie chciałbym, ażeby na tę sprawę i na ten postulat w całej rozciągłości i z całą stanowczością z naszej strony nie była dana odpowiedź. Wysoka Izbo, my, społeczeństwo polskie, to jest to pokolenie, które ja reprezentuję, bez reszty i kompromisów czujemy się odpowiedzialni za Państwo Polskie, za jego całość i jego byt.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Punkt 4 jest istotnego znaczenia: Centralny Komitet UNDO domaga się uznania narodu ukraińskiego w Polsce za odrębną narodową jednostkę, to znaczy uznania go za podmiot prawa. Tu jest ten najważniejszy moment, ten istotny szkopuł.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Chcąc należycie zrozumieć, co to znaczy, szukam wyjaśnienia w pracy redaktora Pełeńskiego p. t. „Polityka UNDO”. Pełeński pisze: „UNDO walczy o uznanie przez stronę polską politycznego charakteru zagadnienia ukraińskiego zarówno w Polsce, jak i poza Polską. Nie chodzi tu tylko o kulturę narodu ukraińskiego, nie chodzi też tylko o zespolenie najbardziej żywotnych potrzeb zbiorowości społeczeństwa ukraińskiego, chodzi o coś nierównie większego, o uznanie narodowych dążności państwowo-twórczych”.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Proszę Panów, ja ze swego punktu widzenia nie chciałbym, ażeby na tę sprawę i na ten postulat w całej rozciągłości i z całą stanowczością z naszej strony nie była dana odpowiedź. Wysoka Izbo, my, społeczeństwo polskie, to jest to pokolenie, które ja reprezentuję, bez reszty i kompromisów czujemy się odpowiedzialni za Państwo Polskie, za jego całość i jego byt.</u>
<u xml:id="u-28.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SLechnicki">Panowie darują, ale my w tej chwili z nikim ale czujemy się w możności dzielić tej odpowiedzialności nie dlatego, że my to rozumiemy nawet jako najwyższy nasz obowiązek, ale właśnie dlatego, że my sprawę odpowiedzialności za Państwo nasze traktujemy w tym pokoleniu jako najwyższe nasze prawo. Tak jest, proszę Panów. Obowiązek swój spełnili przed 150 laty nasi ojcowie i dziadowie, którzy toczyli walki o Państwo aż do walki w naszym pokoleniu i my w tej chwili zdobyliśmy prawo bez reszty i kompromisów nie dzielić się z nikim odpowiedzialnością za nasze Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Panowie darują, ale my w tej chwili z nikim ale czujemy się w możności dzielić tej odpowiedzialności nie dlatego, że my to rozumiemy nawet jako najwyższy nasz obowiązek, ale właśnie dlatego, że my sprawę odpowiedzialności za Państwo nasze traktujemy w tym pokoleniu jako najwyższe nasze prawo. Tak jest, proszę Panów. Obowiązek swój spełnili przed 150 laty nasi ojcowie i dziadowie, którzy toczyli walki o Państwo aż do walki w naszym pokoleniu i my w tej chwili zdobyliśmy prawo bez reszty i kompromisów nie dzielić się z nikim odpowiedzialnością za nasze Państwo.</u>
<u xml:id="u-28.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-28.12" who="#SLechnicki">I dlatego trudno i darmo, ale my tym prawem tak łatwo w stosunku do nikogo szafować nie będziemy. I że tym podejściem, o którym mówiłem, jest walka o niepodległość, to najlepszym tego dowodem jest stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego co do jednej tezy w sprawie tak bardzo nabolałej, tak bardzo głośnej dziś w Polsce, tej, która wyszła na ulicę — w sprawie żydowskiej. Zdawało by się, że o sprawie żydowskiej dziś nikt nie odważy się mówić w jakimkolwiek punkcie pozytywnie, a przecież jest punkt deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w którym bez zastrzeżeń przyznaje się równe prawa obywatelskie i odpowiedzialność za Państwo dla tych przedstawicieli społeczeństwa żydowskiego, którzy razem z nami ponieśli trud i walki o niepodległość. I dlatego to jest punkt wyjścia przy traktowaniu tego zagadnienia, punkt wyjścia, co do którego powtarzam, że z nikim z tych, którzy razem z nami za Państwo i o Państwo nie walczyli, tą odpowiedzialnością, jako najwyższym prawem, w tej chwili nie jesteśmy gotowi się dzielić.</u>
- <u xml:id="u-28.13" who="#SLechnicki">Punkt 3 deklaracji UNDO mówi: C. K. domaga się wprowadzenia na wszystkich ziemiach, zamieszkałych przez naród ukraiński, autonomii terytorialnej.</u>
- <u xml:id="u-28.14" who="#SLechnicki">Spróbuję o autonomii mówić spokojnie. Nie będę mówił z punktu widzenia polskiego, aczkolwiek nie przyjdzie mi to łatwo, ale spróbuję mówić o tym czysto teoretycznie. Kiedy może być mowa o autonomii pewnej części danego Państwa? Mogą być powody ekonomiczne, mogą być powody narodowe, polityczne i administracyjne. Zacznę od gospodarczych.</u>
- <u xml:id="u-28.15" who="#SLechnicki">Czy są podstawy gospodarcze na to, żeby trzy nasze południowe województwa wyodrębnić w osobne życie? Odkąd jestem w parlamencie, a kończy mi się już lat 11, odtąd stale od przedstawicieli życia gospodarczego tych ziem, zarówno Polaków jak i Ukraińców, spotykam się z tym samym postulatem gospodarczym: sprawa zmniejszenia taryf kolejowych. Komu są potrzebne taryfy kolejowe? Temu, który zbyt na swoją produkcję ma poza swoim terenem. Chodzi o zniżkowe taryfy ze wschodu na zachód. A zatem ten postulat, zarówno wysuwany przez obie strony, jest postulatem konieczności złączenia życia tamtych terenów z całością życia Rzeczypospolitej. Coby się stało z ekspansją „Masłosojuza” bez rynku warszawskiego, Górnego Śląska, C.O.P.-u i przez Gdynię poza granice Państwa? Takich przykładów można by mnożyć więcej. Ja nie znajduję w tym gospodarczych podstaw, żeby wyodrębnić w osobną jednostkę administracyjną tamte tereny. Przeciwnie, wydaje mi się, że pod względem życia gospodarczego tamte tereny są ściśle związane z całością Państwa Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-28.16" who="#SLechnicki">Z punktu widzenia administracyjnego. Z punktu widzenia administracyjnego może być mowa wówczas, jeżeli zarządzenie autonomii z natury rzeczy sprzyja uspokojeniu pod względem politycznym danego terenu. Czy ktokolwiek w Polsce przypuszcza, że wyodrębnienie w osobną jednostkę administracyjną, w autonomię tamtych trzech województw uspokoiłoby ten kraj? Czyż ktokolwiek przypuszcza, że wówczas to, co jest nazywane przez panów Ukraińców irredentą ukraińską, może ucichnie? Ale w takim razie zacznie się tam irredenta polska. Czyż naszym celem jest, by tam — jeżeli jest — irredentę ukraińską zamienić na irredentę polską? Czy możemy przypuszczać, że administracyjne wyodrębnienie tamtych województw w osobną jednostkę uspokoi ten kraj? Sądzę, że nie. Jeżeli ten postulat, jak słyszeliśmy, przez Panów postawiony, ze względów formalnych został przez p. Marszałka Sejmu odrzucony, gdyż brakowało podpisów, to na to jest prosta odpowiedź — że nie było by przeszkody i nie byłby ze względów formalnych odrzucony wówczas, gdyby był podpisany przez posłów polskich z tamtych terenów, gdyż liczba podpisów byłaby dostateczną.</u>
- <u xml:id="u-28.17" who="#SLechnicki">Jeżeli więc mowa o autonomii, to możemy o tym mówić wtedy, gdyby nastąpiło porozumienie obu żywiołów. Skoro tego porozumienia nie ma, jeżeli nie nastąpi uspokojenie tamtych terenów, to o autonomii nie może być mowy. A czy z punktu widzenia ukraińskiego rzeczywiście to jest taki postulat, który bezwzględnie przyczyniłby się do normalizacji stosunków? Proszę Panów, historia ruchów mniejszościowych zawsze i wszędzie daje nam przykłady, że dla mniejszości zamieszkującej dane państwo zazwyczaj rząd centralny, a w przeszłości, powiedziałbym, korona — to znaczy centrum państwa — były tym czynnikiem regulującym często przychylnie na rzecz mniejszości jej postulaty lokalne. Dlatego i w tych warunkach raczej od rządu centralnego naród ukraiński na terenie trzech południowych województw mógłby się spodziewać zrozumienia dla słusznych postulatów aniżeli w terenie, bo z konieczności tam, gdzie jest walka, jest i dużo trudniej o wzajemne porozumienie. To, co mówię, nie jest gołosłowne. My z naszej historii znamy te rzeczy doskonale. W momencie, kiedy Królestwo Kongresowe przez unię personalną było związane z Rosją, wielokrotnie ponad decyzję miejscowych czynników, ponad stanowisko Konstantego Pawłowicza i jego zausznika Nowosilcowa decydowała korona w Petersburgu na rzecz postulatów polskich. Następnie Wielopolski wiele razy jeżdżąc do Petersburga potrafił znaleźć właściwe zrozumienie dla ówczesnych postulatów kulturalnych i gospodarczych Królestwa Kongresowego.</u>
- <u xml:id="u-28.18" who="#SLechnicki">Dlatego też, proszę Panów, wydaje mi się, że ten postulat, na który Panowie od roku — przyznaję zresztą, że od długich lat — tak wielki nacisk kładą, z punktu widzenia stosunków wewnętrznych, z punktu widzenia jedności gospodarczej tamtych terenów z całością Rzeczypospolitej jest postulatem nierealnym.</u>
- <u xml:id="u-28.19" who="#SLechnicki">To są najważniejsze postulaty postawione przez UNDO w roku zeszłym.</u>
- <u xml:id="u-28.20" who="#SLechnicki">Z kolei przejdę, jak powiedziałem, do przemówienia p. posła Witwickiego z 13 lutego br. w dyskusji generalnej nad budżetem. Oczywiście, że nie będę już argumentował co do tych postulatów, o których mówiłem przed chwilą, uzupełnię tylko dyskusję z nieobecnym tu p. posłem Witwickim na temat tego, czym on wybiegł daleko poza tamte sprawy.</u>
- <u xml:id="u-28.21" who="#SLechnicki">I tak w diariuszu sejmowym czytamy: „Przez lat 20 nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych, nurtujących dziś narody wschodniej Europy. Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, idei wolności i sprawiedliwości. A jednocześnie jesteśmy świadkami, że opinia polska zmienia swoje stanowisko co do dążeń niepodległościowych Ukrainy sowieckiej. Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i Sejmu Niemego?” Przemówienie p. posła Witwickiego było wydrukowane w tygodniku „Nacjonalna Polityka” z tytułem niezmiernie ważnym dla mówcy: „Za prawo nacji” — za prawo narodu. Rozpatrzmy ten ustęp przemówienia p. posła Witwickiego zdanie po zdaniu.</u>
- <u xml:id="u-28.22" who="#SLechnicki">„Przez lat dwadzieścia nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych”. Lat dwadzieścia. Proszę Panów, nie ma jeszcze lat dziewiętnastu, nie tylko dwudziestu, kiedy pod wodzą Piłsudskiego maszerował nasz naród na Kijów. I my mamy znów prawo zapytać się tego mówcy i tych, w których imieniu on przemawia, gdzie byliście wówczas Panowie, skoro macie tak krótką pamięć, bo po upływie niespełna 19 lat nie pamiętacie już o tamtym czynie i powiadacie, że przez lat 20 nic ze strony Polski nie uczyniono.</u>
- <u xml:id="u-28.23" who="#SLechnicki">Gdy biorę tę sprawę z mego punktu widzenia, to nigdzie przez całe 150 lat walki o niepodległość nie znajduję wypadku, aby w stosunku do naszego narodu czyjakolwiek racja stanu sąsiedniego państwa była z nim tak ściśle związana, że bez mała stanowiła jedno, że wojsko danego państwa w imię, rzecz prosta, swych i naszych spraw pomaszerowało przeciwko najeźdźcy. Takiego wypadku w naszej historji nie ma. Bo nie jest nim ani rok 1806, kiedy Napoleon rozbił Prusy, ani wyprawa 1812 roku. A jednak, gdybym miał ujmować tę rzecz psychologicznie z tego punktu widzenia, o którym mówię, to w stosunku do osoby Napoleona my jeszcze dziś po 120 latach mamy cały szereg momentów żywych i atrakcyjnych, momentów tradycji, o której nawet w samej Francji nie pamiętają. A Panowie po 19 latach zapomnieli już o tym, że za wspólną wyprawą — wspólną, bo była umowa z Petlurą — żeśmy wtedy w sprawie wspólnej i naszej — rzecz prosta — i waszej znaleźli się w Kijowie. Dlatego też, proszę Panów, ja tu nic mam innego określenia, jak przypuszczenie, że p. poseł Witwicki wówczas i jego mocodawcy zupełnie gdzie indziej w innej konstelacji, nie w imię naddnieprzańskiej Ukrainy, ale gdzie indziej inną politykę robili.</u>
- <u xml:id="u-28.24" who="#SLechnicki">„Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, wyrazem idei wolności i sprawiedliwości”. Co to jest idea prometejska w dzisiejszym tego słowa znaczeniu? Oczywiście nie mam zamiaru mówić o bohaterze Ajschylosa. Emigracja polityczna z Gruzji, Aserbejdżanu, północnego Kaukazu i emigracja Ukrainy naddnieprzańskiej tworzy tzw. front prometejski. To oczywiście ich rzecz. Front prometejski przez 150 lat myśmy prowadzili. Wybitne tego ślady mamy w tzw. polityce hotelu Lambert ks. Czartoryskiego po roku 1831. Rok po roku wszędzie, gdzie tylko były walki o takie czy inne idee wolnościowe, na przestrzeni całej Europy wojskowi polscy po 1831 r. brali w nich udział, nie wyłączając Armenii i Kaukazu. Ale jest zupełnie inna sytuacja nasza w tej chwili, kiedy już dzisiaj mamy swoje Państwo, gdy my już właściwie z punktu widzenia naszych bezpośrednich interesów — a to jest właściwie jedyny sprawdzian — możemy mówić o idei prometejskiej. Nam zarzucać w r. 1939, że opuszczamy front prometejski, jest — mnie się zdaje — nieporozumieniem i pomieszaniem pojęć, pomieszaniem roli, bo rolę tę w swoim czasie myśmy spełnili. Na kogo innego teraz spada rola spełniana przez front prometejski i ten zarzut w żadnym wypadku do myśli państwowej i politycznej polskiej, moim zdaniem, w chwili obecnej odnosić się nie może. I zakończenie: „Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i do Sejmu Niemego?” Przyznaję, tego zdania zupełnie nie rozumiem. Czytam, odczytuję i właściwego sensu, który chciał w nim widzieć p. Witwicki, uchwycić nie mogę. Stawiam trzy bardzo różne hipotezy. Co to jest Andruszów? Andruszów jest to pokój zawarty między Polską a Rosją w r. 1667. Andruszów jest logiczną konsekwencją wojen kozackich, rozpoczętych w r. 1648. Jest to logiczna konsekwencja lat 19 pomiędzy rokiem 1648 a 1667. W międzyczasie ma miejsce w r. 1648 Korsuń i Żółte Wody, w trzy lata później — Beresteczko. W 1654 Bohdan Chmielnicki w liście do Jana Kazimierza oświadcza, że nie pozostaje mu nic innego, jak zmienić pana i poddać się Rosji. W r. 1658 — umowa hadziacka, w 1667 — Andruszów. Umowa hadziacka nie dochodzi do skutku z różnych powodów, ale jest jasne, że cała ta sprawa jest ze sobą jak najściślej związana i całe zagadnienie ukraińskie wówczas w wojnach polsko-kozackich jest początkiem, a Andruszów jest końcem. Najwięcej mi odpowiada pierwsza hipoteza, że p. Witwicki, jak i ja, gotów jest przyznać Bohdanowi Chmielnickiemu ogromne zdolności dowódcy wojskowego, ale odmówić mu tytułu męża stanu. Bo skoro po paru latach, w r. 1657 Chmielnicki poddaje się Rosji, a w dwa lata później występuje Ukraina przeciw Rosji i gdy Panowie dzisiaj nawołujecie do „frontu prometejskiego” i dzisiaj słusznie w szeregu swoich wystąpień uznajecie Rosję za swego w pierwszym rzędzie wroga, to musimy dojść do wniosku, że polityka hetmana Chmielnickiego w rezultacie była fałszywą. To jest pierwsza hipoteza, przypuszczam, że ona p. Witwickiemu nie dogadza.</u>
- <u xml:id="u-28.25" who="#SLechnicki">A druga — widmo Andruszowa. Ja bym powiedział inaczej, tu jest nie tylko widmo Andruszowa, ale jest upiór hetmana Doroszenki. Podbudowa polityczna andruszowskiego pokoju między Polską i Rosją, zawarta na lat 20, a skutkiem coraz bardziej chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej zmieniona na pakt stały z Rosją — między innymi jest taktyką i polityką hetmana Doroszenki. Wiadomo, że hetman Doroszenko zbudował przeciwko Rosji na Zadnieprzu Ukrainę, a nie mogąc znaleźć wspólnego języka z Polską, poddał ją i siebie sułtanowi.</u>
- <u xml:id="u-28.26" who="#SLechnicki">A zatem jeśli jest mowa o widmie Andruszowa, to stwierdzam — jest Polska, jest Rosja, przypuśćmy, że Doroszenką będzie p. Witwicki — a kim jest ten trzeci? Kto jest sułtanem, który w danym wypadku byłby takim czy innym regulatorem? Ten tertius gaudens. To jest druga hipoteza, dla mnie najprzykrzejsza i najcięższa.</u>
- <u xml:id="u-28.27" who="#SLechnicki">Trzecia hipoteza — to jest hipoteza polemiczna. O polskim prometeizmie czytamy w ostatnim wydaniu publicystyki polskiej w książeczce „O zagadnieniu Ziemi Czerwieńskiej”, tam na końcu p. Bączkowski pisze o polskim prometeizmie i wspomina między innymi o Andruszowie. Ta trzecia hipoteza moja jest tego rodzaju, że p. Witwicki przeczytał książeczkę p. Bączkowskiego, powtarza za nim to, co czytał a verba magistri, nie powołując się na tę książeczkę i na autora. Która z tych hipotez jest słuszna? Bardzo byłbym ciekaw, gdybym otrzymał odpowiedź.</u>
- <u xml:id="u-28.28" who="#SLechnicki">Trzecim wystąpieniem jest wystąpienie s. Tworydły zasadniczo o innym charakterze. Na główne jego postulaty odpowiedziałem w pierwszej części mego przemówienia wtedy, jak omawiałem sprawę politycznego stanowiska narodu ukraińskiego w Państwie Polskim i zagadnienie autonomii. Dlatego też pozostały mi raczej rzeczy drugorzędne, szereg zwrotów, szczególnie ten zwrot o swojej glebie, o swoim kościele i o swoim domu, czyli o swojej rodzinie, to jest to, co powiedziałbym — o kulturze ukraińskiej, jest dla mnie osobiście zwrotem niezmiernie miłym i cennym. Więc dlatego właściwie odpowiedź moja na postulaty dziś zgłaszane już została dana. Pozostaje mi inny moment. P. s. Tworydło rozpoczął swoje przemówienie od słów: „Lat temu cztery przedstawicielstwo ukraińskie weszło do Izb ustawodawczych, ażeby prowadzić walkę o prawa narodu ukraińskiego”. Lat temu cztery — ja bym powiedział, że perspektywa krótka. Cofnę się cokolwiek wstecz, nie bardzo wstecz. Nie cofnę się do momentu walk w r. 1918–1919, nie cofnę się wstecz do momentu, gdy Panowie bojkotowali Izby ustawodawcze, ale cofnę się wstecz do r. 1928. W r. 1928 przedstawiciel U. N. D. O., prezes Ukraińskiego Klubu Parlamentarnego poseł Dymitr Lewicki oświadcza w Sejmie: „Ulegliśmy przemocy. Lecz nie złamani oświadczamy uroczyście, że najwyższym i niezachwianym ideałem naszym jest niepodległe zjednoczone ukraińskie państwo narodowe na wszystkich ziemiach ukraińskich. Dlatego wszystkie akty międzynarodowe, którymi odwieczne ziemie ukraińskie: wschodnia Galicja wraz z Łemkowszczyzną, Chełmszczyzna, Wołyń, Podlasie i Polesie przyznano Polsce, a mianowicie: traktat zawarty w Rydze 1921 r. i decyzja Rady Ambasadorów w Paryżu z dnia 14 marca 1923 r., jako akty, którymi pogwałcono prawo ukraińskiego narodu do samostanowienia o sobie, uważamy de iure za nieprawomocne”. Oświadczenie niezmiernie ciekawe, bardzo daleko idące pod względem prawnym, bardzo wyraźnie w stosunku do Państwa Polskiego — negatywne.</u>
- <u xml:id="u-28.29" who="#SLechnicki">Ale lata biegną. Już w 4 lata później, w r. 1932 tenże prezes Dymitr Lewicki z tejże trybuny parlamentarnej apeluje już tylko o udzielenie autonomii dla Małopolski wschodniej, czyniąc przy tej sposobności tylko formalne zastrzeżenia, że ta deklaracja reprezentacji ukraińskiej w niczym nie przekreśla oświadczenia z r. 1928.</u>
- <u xml:id="u-28.30" who="#SLechnicki">Lata idą. W dwa lata później znowu prezes Dymitr Lewicki oświadcza: „Chwila, w jakiej obecnie znajduje się Polska, daje jej odpowiednie możliwości ustosunkowania się do sprawy ukraińskiej w duchu odpowiadającym godności i znaczeniu obu narodów”. Lat niewiele, od 1928 do 1934, a jednak zasadnicza różnica tonu, zmiana postulatów stawianych, zmiana określeń politycznych, którymi ówczesna reprezentacja ukraińska uważała za wskazane zajmować się wówczas w polskim Sejmie.</u>
- <u xml:id="u-28.31" who="#SLechnicki">Przychodzi rok 1934. Rok niezmiernie ciężki dla narodu ukraińskiego z paru powodów, niełatwy i dla nas. Naród ukraiński na terenie Rzeczypospolitej zdaje sobie sprawę z tej najdalej idącej eksterminacyjnej polityki rządu rosyjskiego, stosowanej na Zadnieprzu, a o ile moje wiadomości są ścisłe, na całym terenie od Dniepru do Dońca. Eksterminacja idzie tak daleko, że według cyfr przytaczanych wówczas bolszewicy przyznawali się do wywiezienia z Zadnieprza 4 milionów ludzi. O ile wiem, nasze informacje mówiły o sześciu milionach, a wówczas koledzy posłowie ukraińscy mówili o dziewięciu. Która cyfra jest ścisła — nie wiem, zostańmy na cyfrze najniższej, oficjalnej, dzisiejszych rządów w Rosji. Jednak cyfra ta jest tak wielka i ta polityka eksterminacyjna tak daleko idąca we wszystkich przejawach życia tamtego kraju, że w żadnym wypadku nie może pozostać bez decydującego wpływu na stanowisko reprezentacji ukraińskiej na naszym terenie. A i życie nasze, życie wewnętrzne naszego Państwa przynosi szereg wypadków i wstrząsów. Takim wstrząsem, który przedstawia społeczeństwu ukraińskiemu, do czego dąży i doprowadza ta polityka wówczas stosowana, to zabójstwo Ministra Pierackiego. Następujący po nim proces, postawienie ad oculus całemu społeczeństwu, jakiemu rozkładowi uległo życie podziemia ukraińskiego.</u>
- <u xml:id="u-28.32" who="#SLechnicki">A później wstrząs drugi — zabójstwo dyrektora Babija, dyrektora gimnazjum ukraińskiego we Lwowie. Wówczas reprezentacja myśli politycznej ukraińskiej, dygnitarze życia ukraińskiego zajmują niezmiernie mocne, śmiałe, poważne, męskie stanowisko, zdobywają się na silne oświadczenia, a parlamentarna reprezentacja ukraińska i prezydium U. N. D. O. występuje z odezwą do młodzieży, ku dojrzałej rozwadze:</u>
- <u xml:id="u-28.33" who="#SLechnicki">„1) stwierdza się, że pod wpływem szkodliwej, nieodpowiedzialnej i niekontrolowanej działalności konspiracyjnej O. U. N. anarchizuje się, rozdrabnia i zabagnia coraz bardziej wewnętrzne życie ukraińskie.</u>
- <u xml:id="u-28.34" who="#SLechnicki">2) Zakłada się stanowczy protest przeciwko nagonce ze strony części prasy polskiej, odpowiedzialnych czynników polskich i niektórych polskich działaczy politycznych na całe społeczeństwo ukraińskie, która to nagonka zmierza do tego, ażeby odpowiedzialność za uczynki jednostek, przy konspiracyjnej organizacji O. U. N., przerzucić na gospodarcze i oświatowe instytucje ukraińskie, na greckokatolickie duchowieństwo czy na ogół ukraińskiej młodzieży”.</u>
- <u xml:id="u-28.35" who="#SLechnicki">Aczkolwiek można by mieć zastrzeżenia co do tego punktu drugiego, jednak sam fakt wyraźnego oddzielenia się od tamtych smutnych wypadków należy traktować jako fakt w najwyższym stopniu dodatni.</u>
- <u xml:id="u-28.36" who="#SLechnicki">„3) Wzywa się wszystkich obywateli ukraińskich tej organizacji podziemnej do przeciwstawienia się tej działalności oraz do jej zwalczania, do zachowania w dzisiejszych czasach spokoju i równowagi ducha, do nieociągania się w pracy społecznej oraz do jeszcze większego jednoczenia się wokół swego polityczno-narodowego kierownictwa”.</u>
- <u xml:id="u-28.37" who="#SLechnicki">Po śmierci dyr. Babija nie kto inny tylko Jego Ekscelencja ks. Metropolita Szeptycki zwraca się do społeczeństwa ukraińskiego ze słowami: „Dyr. Babij padł ofiarą terrorystów ukraińskich. Groźba strachu wstrząsnęła całym narodem. Zabijają w zdradliwy sposób najlepszego patriotę, zasłużonego obywatela, doskonałego pedagoga, znanego i cenionego przyjaciela, opiekuna i dobroczyńcę młodzieży”. W tym tonie jest utrzymany cały list Jego Ekscelencji do społeczeństwa. Drugi list, następny, zwrócony jest do kleru: „Zdarza się, że ludzie żądają od kapłana jakiegoś nabożeństwa nie by pomodlić się, lecz by nadużyć nabożeństwa dla jakichś postronnych celów. We wszystkich wypadkach, gdzie kapłan ma powody obawiać się tego, zakazujemy odprawiać nabożeństwa”.</u>
- <u xml:id="u-28.38" who="#SLechnicki">Podobne stanowisko zajmuje organ biskupa Chomyszyna „Nowa Zoria”. Wydaje mi się, że tu jest właściwy punkt wyjścia zmiany orientacji społeczeństwa ukraińskiego z tamtych dzielnic w stosunku do Państwa Polskiego — eksterminacyjna polityka dzisiejszego rządu Rosji na terenie od Zbrucza do Dońca i te wypadki, do których doprowadza tolerowanie pewnej akcji, nie przeciwstawianie się pewnym posunięciom. Z całą lojalnością muszę przyznać, że oświadczenie zarówno przedstawiciela UNDA, jak księży biskupów ukraińskich są w najwyższym stopniu uznania i szacunku godne.</u>
- <u xml:id="u-28.39" who="#SLechnicki">Tu jest punkt zwrotny, który oczywiście odbije się i na życiu politycznym ukraińskim. P. prezes ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wasyl Mudryj, ówczesny, o ile się nie mylę, redaktor „Diła”, na łamach miesięcznika „Nowij Szlach” nr 3 i 4 z roku 1935 w artykule pt. „Od negatywizmu do realizmu” pisze: „Jesteśmy państwowcami — ale jasnym jest, iż państwowości w Polsce nie osiągniemy. Jednak przy odpowiednio ułożonych warunkach moglibyśmy tutaj bodaj coś pod aspektem naszej przyszłej państwowości tworzyć.... Przede wszystkim możemy i musimy uświadomić sobie fakt istnienia Polski jako Państwa, które rozporządza państwowym aparatem i siłą wewnętrzną oraz bardzo poważnymi wpływami na zewnątrz. Z uwagi na to, iż my nie wygraliśmy wojny z Polską w 1919 r., kiedy ona była bardzo słaba, pewnym jest, iż nie wygramy jej obecnie, kiedy my jesteśmy niewspółmiernie słabsi, niż byliśmy w 1919 r., a Polska niewspółmiernie silniejsza, niż była także w 1919 r. Dlatego wojny z Polską należy zaniechać... Poszukajmy w naszym rozumie zatem, aby pogodzić naszą narodową rację z faktem istnienia Polskiego Państwa na naszych ziemiach. Do nowych warunków trzeba odpowiednio przystosować się, aby mieć na nie wpływ. Postarajmy się w końcu znaleźć w tym cel, jakiś zrozumiały język dla porozumienia i w życiu, i w polityce, ale taki język, który nie poniżałby, ale podnosiłby naszą narodową i społeczną godność”.</u>
- <u xml:id="u-28.40" who="#SLechnicki">Wydaje mi się, że w tym artykule, ogłoszonym na łamach „Nowego Szlaku”, prezes Mudryj zajmuje stanowisko daleko idącego głębokiego zrozumienia sytuacji, właściwej oceny sił w Polsce i jest bliski właściwego wyprowadzenia wniosku. Ocenia sytuację w Polsce oczywiście na tle międzynarodowym.</u>
- <u xml:id="u-28.41" who="#SLechnicki">Gdybym miał w paru słowach określić, jak przedstawia się w tej chwili sytuacja w Europie, to bym powiedział: ustabilizowany niepokój. Czy contradictio in adiecto? Nie, od kilkunastu lat przeżywamy niepokój, który jednak jakoś nie wywołał w takiej czy innej formie wojny i nastąpiła stabilizacja niepokoju. W przeciwieństwie do tego od lat kilkunastu mamy w Polsce stabilizację stosunków wewnętrznych, a na zewnątrz przestaliśmy być punktem newralgicznym Europy. Dlatego z całym spokojem z punktu widzenia naszych stosunków wewnętrznych i sytuacji międzynarodowej możemy mówić i wspominać bardzo niedawne wystąpienia zewnętrzne w stosunku do nas.</u>
- <u xml:id="u-28.42" who="#SLechnicki">Lat temu 16 czy 17 na wielkim meetingu partii komunistycznej w Moskwie, zwołanym do dawnego cesarskiego teatru, do widowni przepełnionej delegatami olbrzymiego państwa, do lóż, w których zasiadły przedstawicielstwa dyplomatyczne państw europejskich, ówczesny generalissimus wojsk rosyjskich towarzysz Lew Trockij wołał, a wołał po to, aby być słyszanym daleko poza murami teatru, poza murami „biełokamiennoj Moskwy”, poza granicami państwa rosyjskiego — że zwycięska armia czerwona rozniesie rewolucyjne sztandary po całej Europie, a pierwszym etapem, na którym się zatrzyma, będzie Plac Saski w Warszawie i odcięcie ręki pomnikowi Józefa Poniatowskiego, ręki z wyciągniętym pałaszem, wskazującej Polakom drogę na wschód. Minęło kilkanaście lat. Trockij jest banitą, a pomnik Poniatowskiego stoi i dalej wyciągniętym pałaszem w dłoni wskazuje naszemu narodowi drogę na wschód.</u>
- <u xml:id="u-28.43" who="#SLechnicki">Teraz inny obrazek. Jak niedawne są czasy, gdy na łamach prasy naszego zachodniego sąsiada czytaliśmy o państwie sezonowym, o „Saisonstaat”. Oczywiście, na zachód mamy zwróconą baczną uwagę całego narodu i spokojną decyzję w sercu. Oczywiście, taki czy inny moment spokoju, moment, powiedziałbym z rosyjska, „pieredyszki” nie zwalnia nas ani na chwilę od czujnego badania tego, co się za tamtą granicą dzieje w stosunku do nas.</u>
- <u xml:id="u-28.44" who="#SLechnicki">Albo taki fakt, że inaczej się dziś pisze o Polsce, że inny jest stosunek do Polski, już tym samym decyduje o naszym międzynarodowym stanowisku.</u>
- <u xml:id="u-28.45" who="#SLechnicki">A trzeci obrazek jeszcze bardziej na zachód — z Francji. Kiedy przed pięcioma laty we wrześniu 1934 r. Minister Spraw Zagranicznych Najjaśniejszej Rzeczypospolitej wypowiedział w Genewie traktat mniejszościowy, to wówczas prasa francuska z „Information” na czele pisała, że Polska podcina gałąź, na której sama siedzi. Czy ktokolwiek dziś jeszcze, nie mówiąc o społeczeństwie, o narodzie naszym, ale za granicą przypuszcza, że taki czy inny traktat, chociażby to był ten wielki Traktat Wersalski, dziś porwany na strzępy, jest istotnym fundamentem i jedyną gałęzią, na której opiera się państwowość polska? Sądzę, że ten obrazek, który rzucam w tej chwili w dyskusji, i to zapytanie możemy pozostawić, tak jak i tamte, spokojnie bez odpowiedzi. I zdaje mi się, że to jest ten moment atrakcyjności Państwa naszego, o którym mówił p. Witwicki w swoim przemówieniu tak krytycznie.</u>
- <u xml:id="u-28.46" who="#SLechnicki">Ale idę dalej, dochodzę do punktu kulminacyjnego, do punktu najwyższego, że się tak wyrażę, pozytywnego stosunku reprezentacji parlamentarnej ukraińskiej do naszego Państwa. Jest to dzień 14 stycznia 1936 r., dyskusja na Komisji Budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych. P. Celewicz, przemawiając wówczas w imieniu Klubu Ukraińskiego, powiada: „Sądzę, że normalizacja stosunków polsko ukraińskich, że spełnienie słusznych postulatów narodu ukraińskiego leży także w interesie obrony kraju. Polityczne położenie w świecie, wyścig zbrojeń, jasne dla wszystkich cele Komitetu zagrażają w równej mierze Państwu Polskiemu i narodowi ukraińskiemu. Wszystko to wymaga od Państwa silnej i dobrze pod technicznym względem wyposażonej armii. Armia taka jest w życiowym interesie narodu ukraińskiego i dlatego będziemy głosować za budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych”.</u>
- <u xml:id="u-28.47" who="#SLechnicki">Gdybym idąc śladem szanownego p. referenta generalnego chciał zaprodukować tutaj na wykresie stosunek społeczeństwa ukraińskiego do Państwa Polskiego, to za punkt wyjścia wziąłbym deklarację prezesa Lewickiego z 1928 r., jako punkt drugi, wyżej postawiłbym żądania autonomii, a na szczytowym punkcie artykuł prezesa Mudryja i to szczególnie, moim zdaniem, dużej wartości oświadczenie posła Celewicza. A w chwili obecnej punkt szczytowy stosunku narodu ukraińskiego do Państwa Polskiego przeszedł już na dół, jesteśmy na tym punkcie, na którym byliśmy w r. 1932, jesteśmy na punkcie domagania się autonomii terytorialnej.</u>
- <u xml:id="u-28.48" who="#SLechnicki">Gdybym teraz z tego punktu widzenia, punktu widzenia tego wykresu, który starałem się tutaj narysować w wyobraźni Wysokiej Izby, miał określić politykę Undo w stosunku do Państwa Polskiego, to był. bez większych trudności wynalazł, że w każdym posunięciu nieomal jest taki czy inny wpływ międzynarodowych stosunków. Nie mówię tego, broń Boże, w ujemnym tego słowa znaczeniu, nie robię tego zarzutu, bo nie może być zarzutem, że stosunki, które panowały i panują na terenie za Zbruczem, są, powiedzmy, jeżeli chodzi o zmianę stosunku Waszego do nas, momentem ujemnym, Broń Boże, nie z tego punktu widzenia tę rzecz ujmuję.</u>
- <u xml:id="u-28.49" who="#SLechnicki">Gdybym miał określić politykę Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej w stosunku do Państwa Polskiego, to bym nawet nie próbował określać własnymi słowami, ale słowami Waszego pisarza politycznego, może najgłębszego znawcy stosunków mniejszościowych i zagadnień narodowościowych, z książki Dymitra Doncowa pod tytułem: „Pidstawy naszoj polityky” Autor nie byle jakiej miary, Doncow, określa tego rodzaju politykę, która działa pod wpływem efektu i uczucia, jako politykę o psychologii kobiecej, politykę, która zawsze ustąpi w momencie uczuciowego nastroju przed właściwą logiką i właściwym rozumnym postawieniem sprawy. Tego rodzaju polityka łamana, polityka, która tak szybko zmienia swoje stanowisko, tak różnie się ustosunkowuje do Państwa Polskiego w tak stosunkowo krótkim przeciągu czasu, zdaje mi się, że to jest najlepsze jej określenie.</u>
- <u xml:id="u-28.50" who="#SLechnicki">Jeżeli Panowie występują do nas tak często z różnymi pretensjami, jeżeli Panowie stawiając jakieś postulaty, później żalą się na to, że nie mogły one być zrealizowane, to jednak weźcie Panowie pod uwagę i to, że Państwo i Naród nie może mieć zaufania do tego, kto prowadzi tak łamaną politykę. Określić ją jednym słowem po polsku jest trudno, musiałbym użyć do tego celu całego zdania. Doskonale określa tego rodzaju politykę język niemiecki jednym wyrażeniem: „unzuverlassig”. I tak jest. Nie może być „zuverlassig” ktoś, kto tak łatwo i szybko zmienia swój sposób postępowania, swoją orientację, swój stosunek i swoje uchwały. Dziś Panowie powiadają, że głosować za budżetem nie możecie, wtedy kiedy nie tak dawno, bo trzy lata temu, właśnie p. Celewicz w Waszym imieniu deklarował, że będziecie głosowali za budżetem. Oczywiście, Panowie zdajecie sobie sprawę, że trzy czy cztery głosy za lub przeciw nie odgrywają tu roli. Chodzi jednak o moment polityczny, o moment obliczony na dłuższą metę. Ja tego rodzaju polityki uznać za słuszną nie mogę.</u>
- <u xml:id="u-28.51" who="#SLechnicki">Jaka będzie dalsza polityka Unda? Bo jak powiedziałem, postawiłbym ją na tym wykresie na tym samym miejscu, w którym byliście w roku 1932. A zatem jest to cofnięcie się wstecz. Oczywiście wszelkie przepowiednie zarówno polityczne, jak i gospodarcze zazwyczaj się nie sprawdzają. Socjologia daje odpowiedź, że ruchy wsteczne są zazwyczaj objawem degeneracji, a polityka mówi, że rzeczy wielkie nie rodzą się od razu, nie wyskakują jak Minerwa z głowy Jowisza, i dlatego ja bym raczej postawił tę rzecz z punktu widzenia politycznego. Rozpoczęliście rzecz wielką.</u>
- <u xml:id="u-28.52" who="#SLechnicki">Deklaracja p. Celewicza na Komisji Budżetowej jest w moim przekonaniu historycznym momentem. Ja bym dalej szedł w tym rozumowaniu politycznym, że teraz nastąpiło tylko załamanie i chciałbym kontra spem sperare że nie jest to objaw socjologicznej degeneracji a trudności wewnętrznych, które prędzej czy później będą musiały ustąpić. I tu powołam się na Doncowa, który mówił o różnicy między polityką prowincjonalną a polityką narodową i nic innego Wam nie imputuję, jak tylko politykę narodową. Ja twierdzę, że jeżeli Panowie staniecie na stanowisku polityki narodowej ukraińskiej i przejdziecie do porządku nad polityką prowincjonalną, to możność naszego wzajemnego porozumienia i zbliżenia byłaby dużo bardziej realna i dużo bardziej istotna.</u>
- <u xml:id="u-28.53" who="#SLechnicki">Na początku swojego przemówienia powiedziałem o tej części przemówienia s. Tworydły, która mnie oczywiście odpowiada w najwyższym stopniu, tam gdzie mówi o swojej ziemi, o swoim kościele i o swojej rodzinie, bo nasz dom ja tak rozumiem: nasza rodzina — w zachodnio-europejskim tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I dlatego trudno i darmo, ale my tym prawem tak łatwo w stosunku do nikogo szafować nie będziemy. I że tym podejściem, o którym mówiłem, jest walka o niepodległość, to najlepszym tego dowodem jest stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego co do jednej tezy w sprawie tak bardzo nabolałej, tak bardzo głośnej dziś w Polsce, tej, która wyszła na ulicę — w sprawie żydowskiej. Zdawało by się, że o sprawie żydowskiej dziś nikt nie odważy się mówić w jakimkolwiek punkcie pozytywnie, a przecież jest punkt deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w którym bez zastrzeżeń przyznaje się równe prawa obywatelskie i odpowiedzialność za Państwo dla tych przedstawicieli społeczeństwa żydowskiego, którzy razem z nami ponieśli trud i walki o niepodległość. I dlatego to jest punkt wyjścia przy traktowaniu tego zagadnienia, punkt wyjścia, co do którego powtarzam, że z nikim z tych, którzy razem z nami za Państwo i o Państwo nie walczyli, tą odpowiedzialnością, jako najwyższym prawem, w tej chwili nie jesteśmy gotowi się dzielić.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Punkt 3 deklaracji UNDO mówi: C. K. domaga się wprowadzenia na wszystkich ziemiach, zamieszkałych przez naród ukraiński, autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Spróbuję o autonomii mówić spokojnie. Nie będę mówił z punktu widzenia polskiego, aczkolwiek nie przyjdzie mi to łatwo, ale spróbuję mówić o tym czysto teoretycznie. Kiedy może być mowa o autonomii pewnej części danego Państwa? Mogą być powody ekonomiczne, mogą być powody narodowe, polityczne i administracyjne. Zacznę od gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Czy są podstawy gospodarcze na to, żeby trzy nasze południowe województwa wyodrębnić w osobne życie? Odkąd jestem w parlamencie, a kończy mi się już lat 11, odtąd stale od przedstawicieli życia gospodarczego tych ziem, zarówno Polaków jak i Ukraińców, spotykam się z tym samym postulatem gospodarczym: sprawa zmniejszenia taryf kolejowych. Komu są potrzebne taryfy kolejowe? Temu, który zbyt na swoją produkcję ma poza swoim terenem. Chodzi o zniżkowe taryfy ze wschodu na zachód. A zatem ten postulat, zarówno wysuwany przez obie strony, jest postulatem konieczności złączenia życia tamtych terenów z całością życia Rzeczypospolitej. Coby się stało z ekspansją „Masłosojuza” bez rynku warszawskiego, Górnego Śląska, C.O.P.-u i przez Gdynię poza granice Państwa? Takich przykładów można by mnożyć więcej. Ja nie znajduję w tym gospodarczych podstaw, żeby wyodrębnić w osobną jednostkę administracyjną tamte tereny. Przeciwnie, wydaje mi się, że pod względem życia gospodarczego tamte tereny są ściśle związane z całością Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z punktu widzenia administracyjnego. Z punktu widzenia administracyjnego może być mowa wówczas, jeżeli zarządzenie autonomii z natury rzeczy sprzyja uspokojeniu pod względem politycznym danego terenu. Czy ktokolwiek w Polsce przypuszcza, że wyodrębnienie w osobną jednostkę administracyjną, w autonomię tamtych trzech województw uspokoiłoby ten kraj? Czyż ktokolwiek przypuszcza, że wówczas to, co jest nazywane przez panów Ukraińców irredentą ukraińską, może ucichnie? Ale w takim razie zacznie się tam irredenta polska. Czyż naszym celem jest, by tam — jeżeli jest — irredentę ukraińską zamienić na irredentę polską? Czy możemy przypuszczać, że administracyjne wyodrębnienie tamtych województw w osobną jednostkę uspokoi ten kraj? Sądzę, że nie. Jeżeli ten postulat, jak słyszeliśmy, przez Panów postawiony, ze względów formalnych został przez p. Marszałka Sejmu odrzucony, gdyż brakowało podpisów, to na to jest prosta odpowiedź — że nie było by przeszkody i nie byłby ze względów formalnych odrzucony wówczas, gdyby był podpisany przez posłów polskich z tamtych terenów, gdyż liczba podpisów byłaby dostateczną.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jeżeli więc mowa o autonomii, to możemy o tym mówić wtedy, gdyby nastąpiło porozumienie obu żywiołów. Skoro tego porozumienia nie ma, jeżeli nie nastąpi uspokojenie tamtych terenów, to o autonomii nie może być mowy. A czy z punktu widzenia ukraińskiego rzeczywiście to jest taki postulat, który bezwzględnie przyczyniłby się do normalizacji stosunków? Proszę Panów, historia ruchów mniejszościowych zawsze i wszędzie daje nam przykłady, że dla mniejszości zamieszkującej dane państwo zazwyczaj rząd centralny, a w przeszłości, powiedziałbym, korona — to znaczy centrum państwa — były tym czynnikiem regulującym często przychylnie na rzecz mniejszości jej postulaty lokalne. Dlatego i w tych warunkach raczej od rządu centralnego naród ukraiński na terenie trzech południowych województw mógłby się spodziewać zrozumienia dla słusznych postulatów aniżeli w terenie, bo z konieczności tam, gdzie jest walka, jest i dużo trudniej o wzajemne porozumienie. To, co mówię, nie jest gołosłowne. My z naszej historii znamy te rzeczy doskonale. W momencie, kiedy Królestwo Kongresowe przez unię personalną było związane z Rosją, wielokrotnie ponad decyzję miejscowych czynników, ponad stanowisko Konstantego Pawłowicza i jego zausznika Nowosilcowa decydowała korona w Petersburgu na rzecz postulatów polskich. Następnie Wielopolski wiele razy jeżdżąc do Petersburga potrafił znaleźć właściwe zrozumienie dla ówczesnych postulatów kulturalnych i gospodarczych Królestwa Kongresowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Dlatego też, proszę Panów, wydaje mi się, że ten postulat, na który Panowie od roku — przyznaję zresztą, że od długich lat — tak wielki nacisk kładą, z punktu widzenia stosunków wewnętrznych, z punktu widzenia jedności gospodarczej tamtych terenów z całością Rzeczypospolitej jest postulatem nierealnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#FelicjanKajetanLechnicki">To są najważniejsze postulaty postawione przez UNDO w roku zeszłym.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z kolei przejdę, jak powiedziałem, do przemówienia p. posła Witwickiego z 13 lutego br. w dyskusji generalnej nad budżetem. Oczywiście, że nie będę już argumentował co do tych postulatów, o których mówiłem przed chwilą, uzupełnię tylko dyskusję z nieobecnym tu p. posłem Witwickim na temat tego, czym on wybiegł daleko poza tamte sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I tak w diariuszu sejmowym czytamy: „Przez lat 20 nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych, nurtujących dziś narody wschodniej Europy. Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, idei wolności i sprawiedliwości. A jednocześnie jesteśmy świadkami, że opinia polska zmienia swoje stanowisko co do dążeń niepodległościowych Ukrainy sowieckiej. Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i Sejmu Niemego?” Przemówienie p. posła Witwickiego było wydrukowane w tygodniku „Nacjonalna Polityka” z tytułem niezmiernie ważnym dla mówcy: „Za prawo nacji” — za prawo narodu. Rozpatrzmy ten ustęp przemówienia p. posła Witwickiego zdanie po zdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#FelicjanKajetanLechnicki">„Przez lat dwadzieścia nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych”. Lat dwadzieścia. Proszę Panów, nie ma jeszcze lat dziewiętnastu, nie tylko dwudziestu, kiedy pod wodzą Piłsudskiego maszerował nasz naród na Kijów. I my mamy znów prawo zapytać się tego mówcy i tych, w których imieniu on przemawia, gdzie byliście wówczas Panowie, skoro macie tak krótką pamięć, bo po upływie niespełna 19 lat nie pamiętacie już o tamtym czynie i powiadacie, że przez lat 20 nic ze strony Polski nie uczyniono.</u>
+ <u xml:id="u-28.23" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Gdy biorę tę sprawę z mego punktu widzenia, to nigdzie przez całe 150 lat walki o niepodległość nie znajduję wypadku, aby w stosunku do naszego narodu czyjakolwiek racja stanu sąsiedniego państwa była z nim tak ściśle związana, że bez mała stanowiła jedno, że wojsko danego państwa w imię, rzecz prosta, swych i naszych spraw pomaszerowało przeciwko najeźdźcy. Takiego wypadku w naszej historji nie ma. Bo nie jest nim ani rok 1806, kiedy Napoleon rozbił Prusy, ani wyprawa 1812 roku. A jednak, gdybym miał ujmować tę rzecz psychologicznie z tego punktu widzenia, o którym mówię, to w stosunku do osoby Napoleona my jeszcze dziś po 120 latach mamy cały szereg momentów żywych i atrakcyjnych, momentów tradycji, o której nawet w samej Francji nie pamiętają. A Panowie po 19 latach zapomnieli już o tym, że za wspólną wyprawą — wspólną, bo była umowa z Petlurą — żeśmy wtedy w sprawie wspólnej i naszej — rzecz prosta — i waszej znaleźli się w Kijowie. Dlatego też, proszę Panów, ja tu nic mam innego określenia, jak przypuszczenie, że p. poseł Witwicki wówczas i jego mocodawcy zupełnie gdzie indziej w innej konstelacji, nie w imię naddnieprzańskiej Ukrainy, ale gdzie indziej inną politykę robili.</u>
+ <u xml:id="u-28.24" who="#FelicjanKajetanLechnicki">„Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, wyrazem idei wolności i sprawiedliwości”. Co to jest idea prometejska w dzisiejszym tego słowa znaczeniu? Oczywiście nie mam zamiaru mówić o bohaterze Ajschylosa. Emigracja polityczna z Gruzji, Aserbejdżanu, północnego Kaukazu i emigracja Ukrainy naddnieprzańskiej tworzy tzw. front prometejski. To oczywiście ich rzecz. Front prometejski przez 150 lat myśmy prowadzili. Wybitne tego ślady mamy w tzw. polityce hotelu Lambert ks. Czartoryskiego po roku 1831. Rok po roku wszędzie, gdzie tylko były walki o takie czy inne idee wolnościowe, na przestrzeni całej Europy wojskowi polscy po 1831 r. brali w nich udział, nie wyłączając Armenii i Kaukazu. Ale jest zupełnie inna sytuacja nasza w tej chwili, kiedy już dzisiaj mamy swoje Państwo, gdy my już właściwie z punktu widzenia naszych bezpośrednich interesów — a to jest właściwie jedyny sprawdzian — możemy mówić o idei prometejskiej. Nam zarzucać w r. 1939, że opuszczamy front prometejski, jest — mnie się zdaje — nieporozumieniem i pomieszaniem pojęć, pomieszaniem roli, bo rolę tę w swoim czasie myśmy spełnili. Na kogo innego teraz spada rola spełniana przez front prometejski i ten zarzut w żadnym wypadku do myśli państwowej i politycznej polskiej, moim zdaniem, w chwili obecnej odnosić się nie może. I zakończenie: „Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i do Sejmu Niemego?” Przyznaję, tego zdania zupełnie nie rozumiem. Czytam, odczytuję i właściwego sensu, który chciał w nim widzieć p. Witwicki, uchwycić nie mogę. Stawiam trzy bardzo różne hipotezy. Co to jest Andruszów? Andruszów jest to pokój zawarty między Polską a Rosją w r. 1667. Andruszów jest logiczną konsekwencją wojen kozackich, rozpoczętych w r. 1648. Jest to logiczna konsekwencja lat 19 pomiędzy rokiem 1648 a 1667. W międzyczasie ma miejsce w r. 1648 Korsuń i Żółte Wody, w trzy lata później — Beresteczko. W 1654 Bohdan Chmielnicki w liście do Jana Kazimierza oświadcza, że nie pozostaje mu nic innego, jak zmienić pana i poddać się Rosji. W r. 1658 — umowa hadziacka, w 1667 — Andruszów. Umowa hadziacka nie dochodzi do skutku z różnych powodów, ale jest jasne, że cała ta sprawa jest ze sobą jak najściślej związana i całe zagadnienie ukraińskie wówczas w wojnach polsko-kozackich jest początkiem, a Andruszów jest końcem. Najwięcej mi odpowiada pierwsza hipoteza, że p. Witwicki, jak i ja, gotów jest przyznać Bohdanowi Chmielnickiemu ogromne zdolności dowódcy wojskowego, ale odmówić mu tytułu męża stanu. Bo skoro po paru latach, w r. 1657 Chmielnicki poddaje się Rosji, a w dwa lata później występuje Ukraina przeciw Rosji i gdy Panowie dzisiaj nawołujecie do „frontu prometejskiego” i dzisiaj słusznie w szeregu swoich wystąpień uznajecie Rosję za swego w pierwszym rzędzie wroga, to musimy dojść do wniosku, że polityka hetmana Chmielnickiego w rezultacie była fałszywą. To jest pierwsza hipoteza, przypuszczam, że ona p. Witwickiemu nie dogadza.</u>
+ <u xml:id="u-28.25" who="#FelicjanKajetanLechnicki">A druga — widmo Andruszowa. Ja bym powiedział inaczej, tu jest nie tylko widmo Andruszowa, ale jest upiór hetmana Doroszenki. Podbudowa polityczna andruszowskiego pokoju między Polską i Rosją, zawarta na lat 20, a skutkiem coraz bardziej chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej zmieniona na pakt stały z Rosją — między innymi jest taktyką i polityką hetmana Doroszenki. Wiadomo, że hetman Doroszenko zbudował przeciwko Rosji na Zadnieprzu Ukrainę, a nie mogąc znaleźć wspólnego języka z Polską, poddał ją i siebie sułtanowi.</u>
+ <u xml:id="u-28.26" who="#FelicjanKajetanLechnicki">A zatem jeśli jest mowa o widmie Andruszowa, to stwierdzam — jest Polska, jest Rosja, przypuśćmy, że Doroszenką będzie p. Witwicki — a kim jest ten trzeci? Kto jest sułtanem, który w danym wypadku byłby takim czy innym regulatorem? Ten tertius gaudens. To jest druga hipoteza, dla mnie najprzykrzejsza i najcięższa.</u>
+ <u xml:id="u-28.27" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Trzecia hipoteza — to jest hipoteza polemiczna. O polskim prometeizmie czytamy w ostatnim wydaniu publicystyki polskiej w książeczce „O zagadnieniu Ziemi Czerwieńskiej”, tam na końcu p. Bączkowski pisze o polskim prometeizmie i wspomina między innymi o Andruszowie. Ta trzecia hipoteza moja jest tego rodzaju, że p. Witwicki przeczytał książeczkę p. Bączkowskiego, powtarza za nim to, co czytał a verba magistri, nie powołując się na tę książeczkę i na autora. Która z tych hipotez jest słuszna? Bardzo byłbym ciekaw, gdybym otrzymał odpowiedź.</u>
+ <u xml:id="u-28.28" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Trzecim wystąpieniem jest wystąpienie s. Tworydły zasadniczo o innym charakterze. Na główne jego postulaty odpowiedziałem w pierwszej części mego przemówienia wtedy, jak omawiałem sprawę politycznego stanowiska narodu ukraińskiego w Państwie Polskim i zagadnienie autonomii. Dlatego też pozostały mi raczej rzeczy drugorzędne, szereg zwrotów, szczególnie ten zwrot o swojej glebie, o swoim kościele i o swoim domu, czyli o swojej rodzinie, to jest to, co powiedziałbym — o kulturze ukraińskiej, jest dla mnie osobiście zwrotem niezmiernie miłym i cennym. Więc dlatego właściwie odpowiedź moja na postulaty dziś zgłaszane już została dana. Pozostaje mi inny moment. P. s. Tworydło rozpoczął swoje przemówienie od słów: „Lat temu cztery przedstawicielstwo ukraińskie weszło do Izb ustawodawczych, ażeby prowadzić walkę o prawa narodu ukraińskiego”. Lat temu cztery — ja bym powiedział, że perspektywa krótka. Cofnę się cokolwiek wstecz, nie bardzo wstecz. Nie cofnę się do momentu walk w r. 1918–1919, nie cofnę się wstecz do momentu, gdy Panowie bojkotowali Izby ustawodawcze, ale cofnę się wstecz do r. 1928. W r. 1928 przedstawiciel U. N. D. O., prezes Ukraińskiego Klubu Parlamentarnego poseł Dymitr Lewicki oświadcza w Sejmie: „Ulegliśmy przemocy. Lecz nie złamani oświadczamy uroczyście, że najwyższym i niezachwianym ideałem naszym jest niepodległe zjednoczone ukraińskie państwo narodowe na wszystkich ziemiach ukraińskich. Dlatego wszystkie akty międzynarodowe, którymi odwieczne ziemie ukraińskie: wschodnia Galicja wraz z Łemkowszczyzną, Chełmszczyzna, Wołyń, Podlasie i Polesie przyznano Polsce, a mianowicie: traktat zawarty w Rydze 1921 r. i decyzja Rady Ambasadorów w Paryżu z dnia 14 marca 1923 r., jako akty, którymi pogwałcono prawo ukraińskiego narodu do samostanowienia o sobie, uważamy de iure za nieprawomocne”. Oświadczenie niezmiernie ciekawe, bardzo daleko idące pod względem prawnym, bardzo wyraźnie w stosunku do Państwa Polskiego — negatywne.</u>
+ <u xml:id="u-28.29" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Ale lata biegną. Już w 4 lata później, w r. 1932 tenże prezes Dymitr Lewicki z tejże trybuny parlamentarnej apeluje już tylko o udzielenie autonomii dla Małopolski wschodniej, czyniąc przy tej sposobności tylko formalne zastrzeżenia, że ta deklaracja reprezentacji ukraińskiej w niczym nie przekreśla oświadczenia z r. 1928.</u>
+ <u xml:id="u-28.30" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Lata idą. W dwa lata później znowu prezes Dymitr Lewicki oświadcza: „Chwila, w jakiej obecnie znajduje się Polska, daje jej odpowiednie możliwości ustosunkowania się do sprawy ukraińskiej w duchu odpowiadającym godności i znaczeniu obu narodów”. Lat niewiele, od 1928 do 1934, a jednak zasadnicza różnica tonu, zmiana postulatów stawianych, zmiana określeń politycznych, którymi ówczesna reprezentacja ukraińska uważała za wskazane zajmować się wówczas w polskim Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-28.31" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Przychodzi rok 1934. Rok niezmiernie ciężki dla narodu ukraińskiego z paru powodów, niełatwy i dla nas. Naród ukraiński na terenie Rzeczypospolitej zdaje sobie sprawę z tej najdalej idącej eksterminacyjnej polityki rządu rosyjskiego, stosowanej na Zadnieprzu, a o ile moje wiadomości są ścisłe, na całym terenie od Dniepru do Dońca. Eksterminacja idzie tak daleko, że według cyfr przytaczanych wówczas bolszewicy przyznawali się do wywiezienia z Zadnieprza 4 milionów ludzi. O ile wiem, nasze informacje mówiły o sześciu milionach, a wówczas koledzy posłowie ukraińscy mówili o dziewięciu. Która cyfra jest ścisła — nie wiem, zostańmy na cyfrze najniższej, oficjalnej, dzisiejszych rządów w Rosji. Jednak cyfra ta jest tak wielka i ta polityka eksterminacyjna tak daleko idąca we wszystkich przejawach życia tamtego kraju, że w żadnym wypadku nie może pozostać bez decydującego wpływu na stanowisko reprezentacji ukraińskiej na naszym terenie. A i życie nasze, życie wewnętrzne naszego Państwa przynosi szereg wypadków i wstrząsów. Takim wstrząsem, który przedstawia społeczeństwu ukraińskiemu, do czego dąży i doprowadza ta polityka wówczas stosowana, to zabójstwo Ministra Pierackiego. Następujący po nim proces, postawienie ad oculus całemu społeczeństwu, jakiemu rozkładowi uległo życie podziemia ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.32" who="#FelicjanKajetanLechnicki">A później wstrząs drugi — zabójstwo dyrektora Babija, dyrektora gimnazjum ukraińskiego we Lwowie. Wówczas reprezentacja myśli politycznej ukraińskiej, dygnitarze życia ukraińskiego zajmują niezmiernie mocne, śmiałe, poważne, męskie stanowisko, zdobywają się na silne oświadczenia, a parlamentarna reprezentacja ukraińska i prezydium U. N. D. O. występuje z odezwą do młodzieży, ku dojrzałej rozwadze:</u>
+ <u xml:id="u-28.33" who="#FelicjanKajetanLechnicki">„1) stwierdza się, że pod wpływem szkodliwej, nieodpowiedzialnej i niekontrolowanej działalności konspiracyjnej O. U. N. anarchizuje się, rozdrabnia i zabagnia coraz bardziej wewnętrzne życie ukraińskie.</u>
+ <u xml:id="u-28.34" who="#FelicjanKajetanLechnicki">2) Zakłada się stanowczy protest przeciwko nagonce ze strony części prasy polskiej, odpowiedzialnych czynników polskich i niektórych polskich działaczy politycznych na całe społeczeństwo ukraińskie, która to nagonka zmierza do tego, ażeby odpowiedzialność za uczynki jednostek, przy konspiracyjnej organizacji O. U. N., przerzucić na gospodarcze i oświatowe instytucje ukraińskie, na greckokatolickie duchowieństwo czy na ogół ukraińskiej młodzieży”.</u>
+ <u xml:id="u-28.35" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Aczkolwiek można by mieć zastrzeżenia co do tego punktu drugiego, jednak sam fakt wyraźnego oddzielenia się od tamtych smutnych wypadków należy traktować jako fakt w najwyższym stopniu dodatni.</u>
+ <u xml:id="u-28.36" who="#FelicjanKajetanLechnicki">„3) Wzywa się wszystkich obywateli ukraińskich tej organizacji podziemnej do przeciwstawienia się tej działalności oraz do jej zwalczania, do zachowania w dzisiejszych czasach spokoju i równowagi ducha, do nieociągania się w pracy społecznej oraz do jeszcze większego jednoczenia się wokół swego polityczno-narodowego kierownictwa”.</u>
+ <u xml:id="u-28.37" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Po śmierci dyr. Babija nie kto inny tylko Jego Ekscelencja ks. Metropolita Szeptycki zwraca się do społeczeństwa ukraińskiego ze słowami: „Dyr. Babij padł ofiarą terrorystów ukraińskich. Groźba strachu wstrząsnęła całym narodem. Zabijają w zdradliwy sposób najlepszego patriotę, zasłużonego obywatela, doskonałego pedagoga, znanego i cenionego przyjaciela, opiekuna i dobroczyńcę młodzieży”. W tym tonie jest utrzymany cały list Jego Ekscelencji do społeczeństwa. Drugi list, następny, zwrócony jest do kleru: „Zdarza się, że ludzie żądają od kapłana jakiegoś nabożeństwa nie by pomodlić się, lecz by nadużyć nabożeństwa dla jakichś postronnych celów. We wszystkich wypadkach, gdzie kapłan ma powody obawiać się tego, zakazujemy odprawiać nabożeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-28.38" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Podobne stanowisko zajmuje organ biskupa Chomyszyna „Nowa Zoria”. Wydaje mi się, że tu jest właściwy punkt wyjścia zmiany orientacji społeczeństwa ukraińskiego z tamtych dzielnic w stosunku do Państwa Polskiego — eksterminacyjna polityka dzisiejszego rządu Rosji na terenie od Zbrucza do Dońca i te wypadki, do których doprowadza tolerowanie pewnej akcji, nie przeciwstawianie się pewnym posunięciom. Z całą lojalnością muszę przyznać, że oświadczenie zarówno przedstawiciela UNDA, jak księży biskupów ukraińskich są w najwyższym stopniu uznania i szacunku godne.</u>
+ <u xml:id="u-28.39" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Tu jest punkt zwrotny, który oczywiście odbije się i na życiu politycznym ukraińskim. P. prezes ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wasyl Mudryj, ówczesny, o ile się nie mylę, redaktor „Diła”, na łamach miesięcznika „Nowij Szlach” nr 3 i 4 z roku 1935 w artykule pt. „Od negatywizmu do realizmu” pisze: „Jesteśmy państwowcami — ale jasnym jest, iż państwowości w Polsce nie osiągniemy. Jednak przy odpowiednio ułożonych warunkach moglibyśmy tutaj bodaj coś pod aspektem naszej przyszłej państwowości tworzyć.... Przede wszystkim możemy i musimy uświadomić sobie fakt istnienia Polski jako Państwa, które rozporządza państwowym aparatem i siłą wewnętrzną oraz bardzo poważnymi wpływami na zewnątrz. Z uwagi na to, iż my nie wygraliśmy wojny z Polską w 1919 r., kiedy ona była bardzo słaba, pewnym jest, iż nie wygramy jej obecnie, kiedy my jesteśmy niewspółmiernie słabsi, niż byliśmy w 1919 r., a Polska niewspółmiernie silniejsza, niż była także w 1919 r. Dlatego wojny z Polską należy zaniechać... Poszukajmy w naszym rozumie zatem, aby pogodzić naszą narodową rację z faktem istnienia Polskiego Państwa na naszych ziemiach. Do nowych warunków trzeba odpowiednio przystosować się, aby mieć na nie wpływ. Postarajmy się w końcu znaleźć w tym cel, jakiś zrozumiały język dla porozumienia i w życiu, i w polityce, ale taki język, który nie poniżałby, ale podnosiłby naszą narodową i społeczną godność”.</u>
+ <u xml:id="u-28.40" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Wydaje mi się, że w tym artykule, ogłoszonym na łamach „Nowego Szlaku”, prezes Mudryj zajmuje stanowisko daleko idącego głębokiego zrozumienia sytuacji, właściwej oceny sił w Polsce i jest bliski właściwego wyprowadzenia wniosku. Ocenia sytuację w Polsce oczywiście na tle międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-28.41" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Gdybym miał w paru słowach określić, jak przedstawia się w tej chwili sytuacja w Europie, to bym powiedział: ustabilizowany niepokój. Czy contradictio in adiecto? Nie, od kilkunastu lat przeżywamy niepokój, który jednak jakoś nie wywołał w takiej czy innej formie wojny i nastąpiła stabilizacja niepokoju. W przeciwieństwie do tego od lat kilkunastu mamy w Polsce stabilizację stosunków wewnętrznych, a na zewnątrz przestaliśmy być punktem newralgicznym Europy. Dlatego z całym spokojem z punktu widzenia naszych stosunków wewnętrznych i sytuacji międzynarodowej możemy mówić i wspominać bardzo niedawne wystąpienia zewnętrzne w stosunku do nas.</u>
+ <u xml:id="u-28.42" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Lat temu 16 czy 17 na wielkim meetingu partii komunistycznej w Moskwie, zwołanym do dawnego cesarskiego teatru, do widowni przepełnionej delegatami olbrzymiego państwa, do lóż, w których zasiadły przedstawicielstwa dyplomatyczne państw europejskich, ówczesny generalissimus wojsk rosyjskich towarzysz Lew Trockij wołał, a wołał po to, aby być słyszanym daleko poza murami teatru, poza murami „biełokamiennoj Moskwy”, poza granicami państwa rosyjskiego — że zwycięska armia czerwona rozniesie rewolucyjne sztandary po całej Europie, a pierwszym etapem, na którym się zatrzyma, będzie Plac Saski w Warszawie i odcięcie ręki pomnikowi Józefa Poniatowskiego, ręki z wyciągniętym pałaszem, wskazującej Polakom drogę na wschód. Minęło kilkanaście lat. Trockij jest banitą, a pomnik Poniatowskiego stoi i dalej wyciągniętym pałaszem w dłoni wskazuje naszemu narodowi drogę na wschód.</u>
+ <u xml:id="u-28.43" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Teraz inny obrazek. Jak niedawne są czasy, gdy na łamach prasy naszego zachodniego sąsiada czytaliśmy o państwie sezonowym, o „Saisonstaat”. Oczywiście, na zachód mamy zwróconą baczną uwagę całego narodu i spokojną decyzję w sercu. Oczywiście, taki czy inny moment spokoju, moment, powiedziałbym z rosyjska, „pieredyszki” nie zwalnia nas ani na chwilę od czujnego badania tego, co się za tamtą granicą dzieje w stosunku do nas.</u>
+ <u xml:id="u-28.44" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Albo taki fakt, że inaczej się dziś pisze o Polsce, że inny jest stosunek do Polski, już tym samym decyduje o naszym międzynarodowym stanowisku.</u>
+ <u xml:id="u-28.45" who="#FelicjanKajetanLechnicki">A trzeci obrazek jeszcze bardziej na zachód — z Francji. Kiedy przed pięcioma laty we wrześniu 1934 r. Minister Spraw Zagranicznych Najjaśniejszej Rzeczypospolitej wypowiedział w Genewie traktat mniejszościowy, to wówczas prasa francuska z „Information” na czele pisała, że Polska podcina gałąź, na której sama siedzi. Czy ktokolwiek dziś jeszcze, nie mówiąc o społeczeństwie, o narodzie naszym, ale za granicą przypuszcza, że taki czy inny traktat, chociażby to był ten wielki Traktat Wersalski, dziś porwany na strzępy, jest istotnym fundamentem i jedyną gałęzią, na której opiera się państwowość polska? Sądzę, że ten obrazek, który rzucam w tej chwili w dyskusji, i to zapytanie możemy pozostawić, tak jak i tamte, spokojnie bez odpowiedzi. I zdaje mi się, że to jest ten moment atrakcyjności Państwa naszego, o którym mówił p. Witwicki w swoim przemówieniu tak krytycznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.46" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Ale idę dalej, dochodzę do punktu kulminacyjnego, do punktu najwyższego, że się tak wyrażę, pozytywnego stosunku reprezentacji parlamentarnej ukraińskiej do naszego Państwa. Jest to dzień 14 stycznia 1936 r., dyskusja na Komisji Budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych. P. Celewicz, przemawiając wówczas w imieniu Klubu Ukraińskiego, powiada: „Sądzę, że normalizacja stosunków polsko ukraińskich, że spełnienie słusznych postulatów narodu ukraińskiego leży także w interesie obrony kraju. Polityczne położenie w świecie, wyścig zbrojeń, jasne dla wszystkich cele Komitetu zagrażają w równej mierze Państwu Polskiemu i narodowi ukraińskiemu. Wszystko to wymaga od Państwa silnej i dobrze pod technicznym względem wyposażonej armii. Armia taka jest w życiowym interesie narodu ukraińskiego i dlatego będziemy głosować za budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych”.</u>
+ <u xml:id="u-28.47" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Gdybym idąc śladem szanownego p. referenta generalnego chciał zaprodukować tutaj na wykresie stosunek społeczeństwa ukraińskiego do Państwa Polskiego, to za punkt wyjścia wziąłbym deklarację prezesa Lewickiego z 1928 r., jako punkt drugi, wyżej postawiłbym żądania autonomii, a na szczytowym punkcie artykuł prezesa Mudryja i to szczególnie, moim zdaniem, dużej wartości oświadczenie posła Celewicza. A w chwili obecnej punkt szczytowy stosunku narodu ukraińskiego do Państwa Polskiego przeszedł już na dół, jesteśmy na tym punkcie, na którym byliśmy w r. 1932, jesteśmy na punkcie domagania się autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-28.48" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Gdybym teraz z tego punktu widzenia, punktu widzenia tego wykresu, który starałem się tutaj narysować w wyobraźni Wysokiej Izby, miał określić politykę Undo w stosunku do Państwa Polskiego, to był. bez większych trudności wynalazł, że w każdym posunięciu nieomal jest taki czy inny wpływ międzynarodowych stosunków. Nie mówię tego, broń Boże, w ujemnym tego słowa znaczeniu, nie robię tego zarzutu, bo nie może być zarzutem, że stosunki, które panowały i panują na terenie za Zbruczem, są, powiedzmy, jeżeli chodzi o zmianę stosunku Waszego do nas, momentem ujemnym, Broń Boże, nie z tego punktu widzenia tę rzecz ujmuję.</u>
+ <u xml:id="u-28.49" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Gdybym miał określić politykę Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej w stosunku do Państwa Polskiego, to bym nawet nie próbował określać własnymi słowami, ale słowami Waszego pisarza politycznego, może najgłębszego znawcy stosunków mniejszościowych i zagadnień narodowościowych, z książki Dymitra Doncowa pod tytułem: „Pidstawy naszoj polityky” Autor nie byle jakiej miary, Doncow, określa tego rodzaju politykę, która działa pod wpływem efektu i uczucia, jako politykę o psychologii kobiecej, politykę, która zawsze ustąpi w momencie uczuciowego nastroju przed właściwą logiką i właściwym rozumnym postawieniem sprawy. Tego rodzaju polityka łamana, polityka, która tak szybko zmienia swoje stanowisko, tak różnie się ustosunkowuje do Państwa Polskiego w tak stosunkowo krótkim przeciągu czasu, zdaje mi się, że to jest najlepsze jej określenie.</u>
+ <u xml:id="u-28.50" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jeżeli Panowie występują do nas tak często z różnymi pretensjami, jeżeli Panowie stawiając jakieś postulaty, później żalą się na to, że nie mogły one być zrealizowane, to jednak weźcie Panowie pod uwagę i to, że Państwo i Naród nie może mieć zaufania do tego, kto prowadzi tak łamaną politykę. Określić ją jednym słowem po polsku jest trudno, musiałbym użyć do tego celu całego zdania. Doskonale określa tego rodzaju politykę język niemiecki jednym wyrażeniem: „unzuverlassig”. I tak jest. Nie może być „zuverlassig” ktoś, kto tak łatwo i szybko zmienia swój sposób postępowania, swoją orientację, swój stosunek i swoje uchwały. Dziś Panowie powiadają, że głosować za budżetem nie możecie, wtedy kiedy nie tak dawno, bo trzy lata temu, właśnie p. Celewicz w Waszym imieniu deklarował, że będziecie głosowali za budżetem. Oczywiście, Panowie zdajecie sobie sprawę, że trzy czy cztery głosy za lub przeciw nie odgrywają tu roli. Chodzi jednak o moment polityczny, o moment obliczony na dłuższą metę. Ja tego rodzaju polityki uznać za słuszną nie mogę.</u>
+ <u xml:id="u-28.51" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jaka będzie dalsza polityka Unda? Bo jak powiedziałem, postawiłbym ją na tym wykresie na tym samym miejscu, w którym byliście w roku 1932. A zatem jest to cofnięcie się wstecz. Oczywiście wszelkie przepowiednie zarówno polityczne, jak i gospodarcze zazwyczaj się nie sprawdzają. Socjologia daje odpowiedź, że ruchy wsteczne są zazwyczaj objawem degeneracji, a polityka mówi, że rzeczy wielkie nie rodzą się od razu, nie wyskakują jak Minerwa z głowy Jowisza, i dlatego ja bym raczej postawił tę rzecz z punktu widzenia politycznego. Rozpoczęliście rzecz wielką.</u>
+ <u xml:id="u-28.52" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Deklaracja p. Celewicza na Komisji Budżetowej jest w moim przekonaniu historycznym momentem. Ja bym dalej szedł w tym rozumowaniu politycznym, że teraz nastąpiło tylko załamanie i chciałbym kontra spem sperare że nie jest to objaw socjologicznej degeneracji a trudności wewnętrznych, które prędzej czy później będą musiały ustąpić. I tu powołam się na Doncowa, który mówił o różnicy między polityką prowincjonalną a polityką narodową i nic innego Wam nie imputuję, jak tylko politykę narodową. Ja twierdzę, że jeżeli Panowie staniecie na stanowisku polityki narodowej ukraińskiej i przejdziecie do porządku nad polityką prowincjonalną, to możność naszego wzajemnego porozumienia i zbliżenia byłaby dużo bardziej realna i dużo bardziej istotna.</u>
+ <u xml:id="u-28.53" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Na początku swojego przemówienia powiedziałem o tej części przemówienia s. Tworydły, która mnie oczywiście odpowiada w najwyższym stopniu, tam gdzie mówi o swojej ziemi, o swoim kościele i o swojej rodzinie, bo nasz dom ja tak rozumiem: nasza rodzina — w zachodnio-europejskim tego słowa znaczeniu.</u>
<u xml:id="u-28.54" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-28.55" who="#SLechnicki">I podobny ustęp znajdę również w tej książce, którą w ostatnich dniach przestudiowałem z dużą ciekawością, tam, gdzie Doncow mówi — ja będę tłumaczył, więc nie będzie to może pod względem stylistycznym szczęśliwe — że wewnętrzną politykę swoją należy „uzachodnić” i wylicza, o co mu chodzi: o litewski statut, o prawo magdeburskie, o niezależność kościoła od świeckiej władzy, o zasady prywatnej własności, o cerkiewne bractwa i kozackie „towariszczestwa”. I jeśli z tego punktu widzenia, tej przeszłości, litewskiego statutu, prawa magdeburskiego i całej tej naszej wspólnej przeszłości rozpatrywać będziemy zagadnienie polsko-ukraińskie, to znowu, niestety, będę musiał powtórzyć to, co mówiłem na Komisji Budżetowej, że kiedy myślę o granicach południowo-wschodnich Waszego narodu, kiedy czytam te wszystkie Wasze etnograficzne żądania, sięgające do kozaków dońskich i kubańskich, którzy nic wspólnego już dzisiaj nie mają z ludnością ukraińską poza tą nazwą „kozacy”, bo przecież my ich znamy tych dońców i kubańców z naszej niedawnej przeszłości, i próbuję na mapie wykreślać te granice, to w dziwny sposób ta Wasza granica etnograficzna zbiega się z granicami dawnego Państwa Polskiego. A zatem to, co jest istotne, to, co jest najgłębsze w duszy każdego człowieka i narodu — odrębne poczucie patriotyczne w przeciwieństwie do swojego sąsiada, z którym wiele rzeczy łączyło — przede wszystkim łączyła wspólna cerkiew — sprawiło współżycie z dawną Rzecząpospolitą.</u>
- <u xml:id="u-28.56" who="#SLechnicki">I dlatego, tak co do przeszłości, jak i badając to zagadnienie z punktu widzenia chwili obecnej sytuacji, w jakiej się znajduje Wasz naród poza Zbruczem, mnie się zdaje, że stanowisko w stosunku do Państwa Polskiego, które Wy teraz zajmujecie, jest stanowiskiem błędnym.</u>
- <u xml:id="u-28.57" who="#SLechnicki">Łącząc przeszłość z teraźniejszością i chcąc zakończyć swoje przemówienie możliwie pozytywnie, odczytam ustęp z ostatniego przemówienia Szefa Sztabu O. Z. N. Wicemarszałka Wendy z dn. 16 lutego 1939 r.: „Od samego początku powołania do życia O. Z. N. wyraziliśmy pogląd, że w stosunku do ludności ukraińskiej stoimy na stanowisku współpracy i bratniego współżycia obywatelskiego. Uznajemy odrębności narodowe i kulturalne tej mniejszości i szanujemy je, byleby nie godziły one w spoistość i całość Państwa Polskiego i nie dążyły do odgraniczania się chińskim murem nienawiści”. Moi Panowie, ja urodzony za czasów zależności od państwa rosyjskiego sądzę, że to oświadczenie ma istotną i realną wartość.</u>
+ <u xml:id="u-28.55" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I podobny ustęp znajdę również w tej książce, którą w ostatnich dniach przestudiowałem z dużą ciekawością, tam, gdzie Doncow mówi — ja będę tłumaczył, więc nie będzie to może pod względem stylistycznym szczęśliwe — że wewnętrzną politykę swoją należy „uzachodnić” i wylicza, o co mu chodzi: o litewski statut, o prawo magdeburskie, o niezależność kościoła od świeckiej władzy, o zasady prywatnej własności, o cerkiewne bractwa i kozackie „towariszczestwa”. I jeśli z tego punktu widzenia, tej przeszłości, litewskiego statutu, prawa magdeburskiego i całej tej naszej wspólnej przeszłości rozpatrywać będziemy zagadnienie polsko-ukraińskie, to znowu, niestety, będę musiał powtórzyć to, co mówiłem na Komisji Budżetowej, że kiedy myślę o granicach południowo-wschodnich Waszego narodu, kiedy czytam te wszystkie Wasze etnograficzne żądania, sięgające do kozaków dońskich i kubańskich, którzy nic wspólnego już dzisiaj nie mają z ludnością ukraińską poza tą nazwą „kozacy”, bo przecież my ich znamy tych dońców i kubańców z naszej niedawnej przeszłości, i próbuję na mapie wykreślać te granice, to w dziwny sposób ta Wasza granica etnograficzna zbiega się z granicami dawnego Państwa Polskiego. A zatem to, co jest istotne, to, co jest najgłębsze w duszy każdego człowieka i narodu — odrębne poczucie patriotyczne w przeciwieństwie do swojego sąsiada, z którym wiele rzeczy łączyło — przede wszystkim łączyła wspólna cerkiew — sprawiło współżycie z dawną Rzecząpospolitą.</u>
+ <u xml:id="u-28.56" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I dlatego, tak co do przeszłości, jak i badając to zagadnienie z punktu widzenia chwili obecnej sytuacji, w jakiej się znajduje Wasz naród poza Zbruczem, mnie się zdaje, że stanowisko w stosunku do Państwa Polskiego, które Wy teraz zajmujecie, jest stanowiskiem błędnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.57" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Łącząc przeszłość z teraźniejszością i chcąc zakończyć swoje przemówienie możliwie pozytywnie, odczytam ustęp z ostatniego przemówienia Szefa Sztabu O. Z. N. Wicemarszałka Wendy z dn. 16 lutego 1939 r.: „Od samego początku powołania do życia O. Z. N. wyraziliśmy pogląd, że w stosunku do ludności ukraińskiej stoimy na stanowisku współpracy i bratniego współżycia obywatelskiego. Uznajemy odrębności narodowe i kulturalne tej mniejszości i szanujemy je, byleby nie godziły one w spoistość i całość Państwa Polskiego i nie dążyły do odgraniczania się chińskim murem nienawiści”. Moi Panowie, ja urodzony za czasów zależności od państwa rosyjskiego sądzę, że to oświadczenie ma istotną i realną wartość.</u>
<u xml:id="u-28.58" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszałekStolarski">Udzielam głosu s. Rubinsztejnowi.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#BłażejStolarski">Udzielam głosu s. Rubinsztejnowi.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SRubinsztejn">Wysoki Senacie! Mój przedmówca zatapiał się w badaniu odległych czasów historycznych, ale, proszę Panów, żyjemy teraz w takim czasie, kiedy na mniejszych odcinkach czasu przeżywamy osobne czasokresy historyczne. Więc chcę do takiego okresu historycznego też nawiązać.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#SRubinsztejn">P. referent dzisiaj rozpoczął swoje sprawozdanie od porównania stanu materialnego Państwa za okres ostatnich 10 lat i wykazywał podniesienia i spadki pod względem materialnym. Mnie trafiło do przekonania powiedzenie p. Marszałka Prystora, że Państwo musi mieć pogotowie nie tylko materialne, ale i moralne. A pogotowie moralne ma większe znaczenie, aniżeli wszystkie wyrachowania i wszystkie względy polityczne, bo sytuacja polityczna się zmienia z dnia na dzień, a stan duchowy narodu, stan moralny narodu nie powinien się zmieniać, a jeżeli się zmienia, naród się znajduje na równi pochyłej.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#SRubinsztejn">A więc ja też chcę zrobić porównanie, ale porównanie nie stanu materialnego Państwa, lecz stanu moralnego, stanu duchowego. Mogę zrobić takie porównanie, bo na tej mównicy nie jestem homo novus. Po latach pracy w Sejmie ja powracam do tej mównicy, na której dawałem wyraz swemu stanowisku w różnych kwestiach, które stawały w życiu państwowym na porządku dziennym w ciągu dwóch kadencyj. Otóż przypomina mi się okres nie dziesięcioletni, a trzynastoletni. Trzynaście lat temu po przełomie majowym, który oznaczał niewątpliwie wielkie wydarzenie historyczne w życiu Państwa i narodu, na tej mównicy wprawdzie w sali symbolicznie rozleglejszej, jeszcze nie przerobionej na obecną nową modłę, stanął ówczesny pierwszy szef rządu pomajowego, obecnie nasz szanowny kolega profesor Bartel, i w imieniu swego rządu, który został wówczas desygnowany przez Marszałka Piłsudskiego, oświadczył nam: „Rząd uważa antysemityzm gospodarczy za szkodliwy, Rząd nie pozwoli, aby słuszne prawa obywateli narodowości niepolskiej na szwank były narażone, bowiem zwalczanie jakiejkolwiek kategorii obywateli za ich język i wiarę jest sprzeczne z duchem polskim. Rząd zmierza do harmonijnego współżycia różnych narodowości i kultów. Rząd przeprowadzi zniesienie ograniczeń prawnych o charakterze narodowościowym z czasów zaborczych”. Jak odmienne są te czasy od czasów obecnych i jak odmienne są słowa, które obecnie słyszymy od przedstawicieli Rządu i przedstawicieli obozu rządzącego. Od owego czasu, od owego maja i jego sztandaru dzieli nas wielka przepaść, w której pogrzebano tak wiele wzniosłych pobudek i ideałów. O przepaści, jaka nas dzieli od tamtych czasów, świadczy fakt, że autor wspomnianego oświadczenia za potępienie wystąpień antyżydowskich, za potępienie morderstw dokonanych na studentach żydowskich sam jest ofiarą napaści i sam potrzebuje ochrony władz bezpieczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#SRubinsztejn">Ale nie dosyć na tym. Chcę zacytować mowę przedstawiciela skrajnej endecji ówczesnej. Koledzy mogą przeczytać w stenogramie. Cytuję p. Głąbińskiego. Powiedział on podczas ostatniej debaty nad budżetem w drugiej kadencji Senatu: „Zgadzam się ze stanowiskiem s. Romana” — to jest przywódcy B. B. W. R., który wówczas oświadczył, że stoi na stanowisku równouprawnienia Żydów „że Państwo winno być sprawiedliwe dla mniejszości narodowych. Jeśli zdarzają się jakieś prześladowania — musimy je potępić, jakbyśmy potępili ucisk i prześladowanie w stosunku do ludności polskiej. Równouprawnienie musi być traktowane realnie, a nie pozornie. O ile chodzi o to, żeby chronić społeczeństwo wierne dla Rzeczypospolitej, to niewątpliwie żadnej różnicy nie ma i być nie powinno między społeczeństwem polskim a niepolskim”. A obecnie słyszymy w Sejmie od przedstawiciela obozu rządzącego p. posła Wendy, że on odpycha deklarację posła żydowskiego, który deklaruje gotowość społeczeństwa żydowskiego do współpracy nad budową mocarstwowości Państwa Polskiego. A więc endecja ówczesna została w antysemityzmie prześcignięta.</u>
- <u xml:id="u-30.4" who="#SRubinsztejn">Cała ta równia pochyła od owego czasu do dziś znaczona jest postępującą trasą antysemityzmu. Dziś ten uznany wówczas przez najwyższy autorytet rządu za szkodliwy antysemityzm gospodarczy stał się alfą i omegą mądrości państwowej, osią, dokoła której obraca się cała polityka państwowa, i jest nawet zachwalany przez przedstawicieli Rządu.</u>
- <u xml:id="u-30.5" who="#SRubinsztejn">Dziś p. referent żalił się na skurczenie się możliwości handlu międzynarodowego i wskazał na hamulce w gospodarczych stosunkach międzynarodowych. I dziś Panowie rozumieją i z tym się zgodzą, że Żydzi mogą wiele zrobić, zawdzięczając swym stosunkom międzynarodowym ze swymi współwyznawcami w innych państwach. Ale teraz żyjemy w czasie antysemityzmu gospodarczego jak kiedyś, gdy cesarzowa rosyjska Elżbieta powiedziała: Od wrogów Chrystusowych nie chcę korzyści dla państwa, korzyści dla wzmocnienia finansowych i materialnych podstaw państwa.</u>
- <u xml:id="u-30.6" who="#SRubinsztejn">Pod jednym tylko względem nic się nie zmieniło. Mamy tę samą ciężką księgę budżetową. Dziś p. referent wykazał zmiany za ostatnie dziesięciolecie, ale te zmiany nie odgrywają żadnej roli, bo wynoszą mały procent w całokształcie budżetu. Ta księga jest ciężka do dźwigania dla Państwa Polskiego, bo nie stać nas na taki budżet. Ale do tego ciężaru Żydom dodaje się jeszcze ciężar dodatkowy — to jest ciężka księga losu naszego. Dodatkiem do niej jest ten antysemityzm gospodarczy, który jest przecież pierwszym ogniwem w łańcuchu innych antysemityzmów: kulturalnego, społecznego itd.</u>
- <u xml:id="u-30.7" who="#SRubinsztejn">W dyskusji ogólnej nie ma miejsca dla wyszczególnienia naszych żalów i bolączek. Albowiem wszystkie żale, które mógłbym tutaj wyłuszczyć, zasłania jedna wielka chmura, która się unosi nad naszymi głowami w postaci spotęgowanego antysemityzmu. I dlatego o szczegółach obecnie nie będę mówił. Ograniczę się tylko do opowiedzenia o jednym zajściu, które daje charakterystyczny obrazek dzikiego rozwydrzenia i bezkarnej hecy antyżydowskiej. Są to rozruchy antyżydowskie w powiecie rypińskim, które się wydarzyły 26 lutego. W Dobrzyniu doszło do zajść, które miały nawet w naszych wyjątkowych czasach przebieg wyjątkowy.</u>
- <u xml:id="u-30.8" who="#SRubinsztejn">Dnia 26 lutego przybyła z Rypina do Dobrzynia grupa około 40 osobników, uzbrojonych w pałki i części opon rowerowych pod przewodem specjalnego instruktora w mundurze, która odbyła wspólne zebranie z miejscową grupą, po czym wyruszyli na zdobycie miasta z nauczycielem miejscowej szkoły publicznej na czele. Osobnicy ci bili każdego napotkanego Żyda, wybijali szyby w mieszkaniach i sklepach żydowskich, demolowali lokale itd. W tych zajściach brała czynny udział młodzież szkolna. Zajścia te trwały około 2 godzin. Pogromcy — to jest charakterystyczne — wdarli się do lokalu Makabi. gdzie zniszczyli portrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Piłsudskiego. W całej tej akcji była planowość i dobrze przemyślana organizacja. Była ona skutkiem akcji konsekwentnie prowadzonej pod kierownictwem nauczyciela miejscowej szkoły powszechnej i burmistrza dobrzyńskiego, tj. osób urzędowych, którzy od dłuższego czasu organizowali akcję bojkotową. Pikieciarze byli zaopatrzeni w mundury ze specjalnymi opaskami, co nadawało im w oczach tłumu powagę jakiejś władzy. Mogę o. Ministrowi Spraw Wewnętrznych służyć wykazem stu dwudziestu kilku poszkodowanych, a częściowo i lista winnych. Rozruchy antyżydowskie wydarzyły się też i w innych punktach powiatu rypińskiego. Z tego opisu widać, że mamy tu do czynienia z drugimi Mysłowicami, z tą tylko różnica, że w Dobrzyniu nie rozgromiono starostwa i dlatego nie tak mocno zareagowano jak w zajściach mysłowickich, a może i dlatego, że grupa ta ma potężniejszych czy wpływowszych protektorów.</u>
- <u xml:id="u-30.9" who="#SRubinsztejn">Tymczasem antysemityzm gospodarczy, antysemityzm podsycany z zewnątrz. stał się nie tylko, jak dotychczas, środkiem oddziaływania w polityce wewnętrznej państw, a w tej liczbie i Polski, lecz także i w polityce międzynarodowej. Działa tutaj metoda osławionego „politycznego zatruwania studni”, która ma doprowadzić do jednego celu na dalszą metę obliczonego — do polityki der freien Hand — wolnej ręki, która daje się teraz tak we znaki w naszym wolnym mieście.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#IzaakIcekRubinsztein">Wysoki Senacie! Mój przedmówca zatapiał się w badaniu odległych czasów historycznych, ale, proszę Panów, żyjemy teraz w takim czasie, kiedy na mniejszych odcinkach czasu przeżywamy osobne czasokresy historyczne. Więc chcę do takiego okresu historycznego też nawiązać.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#IzaakIcekRubinsztein">P. referent dzisiaj rozpoczął swoje sprawozdanie od porównania stanu materialnego Państwa za okres ostatnich 10 lat i wykazywał podniesienia i spadki pod względem materialnym. Mnie trafiło do przekonania powiedzenie p. Marszałka Prystora, że Państwo musi mieć pogotowie nie tylko materialne, ale i moralne. A pogotowie moralne ma większe znaczenie, aniżeli wszystkie wyrachowania i wszystkie względy polityczne, bo sytuacja polityczna się zmienia z dnia na dzień, a stan duchowy narodu, stan moralny narodu nie powinien się zmieniać, a jeżeli się zmienia, naród się znajduje na równi pochyłej.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#IzaakIcekRubinsztein">A więc ja też chcę zrobić porównanie, ale porównanie nie stanu materialnego Państwa, lecz stanu moralnego, stanu duchowego. Mogę zrobić takie porównanie, bo na tej mównicy nie jestem homo novus. Po latach pracy w Sejmie ja powracam do tej mównicy, na której dawałem wyraz swemu stanowisku w różnych kwestiach, które stawały w życiu państwowym na porządku dziennym w ciągu dwóch kadencyj. Otóż przypomina mi się okres nie dziesięcioletni, a trzynastoletni. Trzynaście lat temu po przełomie majowym, który oznaczał niewątpliwie wielkie wydarzenie historyczne w życiu Państwa i narodu, na tej mównicy wprawdzie w sali symbolicznie rozleglejszej, jeszcze nie przerobionej na obecną nową modłę, stanął ówczesny pierwszy szef rządu pomajowego, obecnie nasz szanowny kolega profesor Bartel, i w imieniu swego rządu, który został wówczas desygnowany przez Marszałka Piłsudskiego, oświadczył nam: „Rząd uważa antysemityzm gospodarczy za szkodliwy, Rząd nie pozwoli, aby słuszne prawa obywateli narodowości niepolskiej na szwank były narażone, bowiem zwalczanie jakiejkolwiek kategorii obywateli za ich język i wiarę jest sprzeczne z duchem polskim. Rząd zmierza do harmonijnego współżycia różnych narodowości i kultów. Rząd przeprowadzi zniesienie ograniczeń prawnych o charakterze narodowościowym z czasów zaborczych”. Jak odmienne są te czasy od czasów obecnych i jak odmienne są słowa, które obecnie słyszymy od przedstawicieli Rządu i przedstawicieli obozu rządzącego. Od owego czasu, od owego maja i jego sztandaru dzieli nas wielka przepaść, w której pogrzebano tak wiele wzniosłych pobudek i ideałów. O przepaści, jaka nas dzieli od tamtych czasów, świadczy fakt, że autor wspomnianego oświadczenia za potępienie wystąpień antyżydowskich, za potępienie morderstw dokonanych na studentach żydowskich sam jest ofiarą napaści i sam potrzebuje ochrony władz bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#IzaakIcekRubinsztein">Ale nie dosyć na tym. Chcę zacytować mowę przedstawiciela skrajnej endecji ówczesnej. Koledzy mogą przeczytać w stenogramie. Cytuję p. Głąbińskiego. Powiedział on podczas ostatniej debaty nad budżetem w drugiej kadencji Senatu: „Zgadzam się ze stanowiskiem s. Romana” — to jest przywódcy B. B. W. R., który wówczas oświadczył, że stoi na stanowisku równouprawnienia Żydów „że Państwo winno być sprawiedliwe dla mniejszości narodowych. Jeśli zdarzają się jakieś prześladowania — musimy je potępić, jakbyśmy potępili ucisk i prześladowanie w stosunku do ludności polskiej. Równouprawnienie musi być traktowane realnie, a nie pozornie. O ile chodzi o to, żeby chronić społeczeństwo wierne dla Rzeczypospolitej, to niewątpliwie żadnej różnicy nie ma i być nie powinno między społeczeństwem polskim a niepolskim”. A obecnie słyszymy w Sejmie od przedstawiciela obozu rządzącego p. posła Wendy, że on odpycha deklarację posła żydowskiego, który deklaruje gotowość społeczeństwa żydowskiego do współpracy nad budową mocarstwowości Państwa Polskiego. A więc endecja ówczesna została w antysemityzmie prześcignięta.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#IzaakIcekRubinsztein">Cała ta równia pochyła od owego czasu do dziś znaczona jest postępującą trasą antysemityzmu. Dziś ten uznany wówczas przez najwyższy autorytet rządu za szkodliwy antysemityzm gospodarczy stał się alfą i omegą mądrości państwowej, osią, dokoła której obraca się cała polityka państwowa, i jest nawet zachwalany przez przedstawicieli Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#IzaakIcekRubinsztein">Dziś p. referent żalił się na skurczenie się możliwości handlu międzynarodowego i wskazał na hamulce w gospodarczych stosunkach międzynarodowych. I dziś Panowie rozumieją i z tym się zgodzą, że Żydzi mogą wiele zrobić, zawdzięczając swym stosunkom międzynarodowym ze swymi współwyznawcami w innych państwach. Ale teraz żyjemy w czasie antysemityzmu gospodarczego jak kiedyś, gdy cesarzowa rosyjska Elżbieta powiedziała: Od wrogów Chrystusowych nie chcę korzyści dla państwa, korzyści dla wzmocnienia finansowych i materialnych podstaw państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#IzaakIcekRubinsztein">Pod jednym tylko względem nic się nie zmieniło. Mamy tę samą ciężką księgę budżetową. Dziś p. referent wykazał zmiany za ostatnie dziesięciolecie, ale te zmiany nie odgrywają żadnej roli, bo wynoszą mały procent w całokształcie budżetu. Ta księga jest ciężka do dźwigania dla Państwa Polskiego, bo nie stać nas na taki budżet. Ale do tego ciężaru Żydom dodaje się jeszcze ciężar dodatkowy — to jest ciężka księga losu naszego. Dodatkiem do niej jest ten antysemityzm gospodarczy, który jest przecież pierwszym ogniwem w łańcuchu innych antysemityzmów: kulturalnego, społecznego itd.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#IzaakIcekRubinsztein">W dyskusji ogólnej nie ma miejsca dla wyszczególnienia naszych żalów i bolączek. Albowiem wszystkie żale, które mógłbym tutaj wyłuszczyć, zasłania jedna wielka chmura, która się unosi nad naszymi głowami w postaci spotęgowanego antysemityzmu. I dlatego o szczegółach obecnie nie będę mówił. Ograniczę się tylko do opowiedzenia o jednym zajściu, które daje charakterystyczny obrazek dzikiego rozwydrzenia i bezkarnej hecy antyżydowskiej. Są to rozruchy antyżydowskie w powiecie rypińskim, które się wydarzyły 26 lutego. W Dobrzyniu doszło do zajść, które miały nawet w naszych wyjątkowych czasach przebieg wyjątkowy.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#IzaakIcekRubinsztein">Dnia 26 lutego przybyła z Rypina do Dobrzynia grupa około 40 osobników, uzbrojonych w pałki i części opon rowerowych pod przewodem specjalnego instruktora w mundurze, która odbyła wspólne zebranie z miejscową grupą, po czym wyruszyli na zdobycie miasta z nauczycielem miejscowej szkoły publicznej na czele. Osobnicy ci bili każdego napotkanego Żyda, wybijali szyby w mieszkaniach i sklepach żydowskich, demolowali lokale itd. W tych zajściach brała czynny udział młodzież szkolna. Zajścia te trwały około 2 godzin. Pogromcy — to jest charakterystyczne — wdarli się do lokalu Makabi. gdzie zniszczyli portrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Piłsudskiego. W całej tej akcji była planowość i dobrze przemyślana organizacja. Była ona skutkiem akcji konsekwentnie prowadzonej pod kierownictwem nauczyciela miejscowej szkoły powszechnej i burmistrza dobrzyńskiego, tj. osób urzędowych, którzy od dłuższego czasu organizowali akcję bojkotową. Pikieciarze byli zaopatrzeni w mundury ze specjalnymi opaskami, co nadawało im w oczach tłumu powagę jakiejś władzy. Mogę o. Ministrowi Spraw Wewnętrznych służyć wykazem stu dwudziestu kilku poszkodowanych, a częściowo i lista winnych. Rozruchy antyżydowskie wydarzyły się też i w innych punktach powiatu rypińskiego. Z tego opisu widać, że mamy tu do czynienia z drugimi Mysłowicami, z tą tylko różnica, że w Dobrzyniu nie rozgromiono starostwa i dlatego nie tak mocno zareagowano jak w zajściach mysłowickich, a może i dlatego, że grupa ta ma potężniejszych czy wpływowszych protektorów.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#IzaakIcekRubinsztein">Tymczasem antysemityzm gospodarczy, antysemityzm podsycany z zewnątrz. stał się nie tylko, jak dotychczas, środkiem oddziaływania w polityce wewnętrznej państw, a w tej liczbie i Polski, lecz także i w polityce międzynarodowej. Działa tutaj metoda osławionego „politycznego zatruwania studni”, która ma doprowadzić do jednego celu na dalszą metę obliczonego — do polityki der freien Hand — wolnej ręki, która daje się teraz tak we znaki w naszym wolnym mieście.</u>
<u xml:id="u-30.10" who="#komentarz">(Ustąp skreślony z polecenia Marszałka na podstawie art. 43 ust. (2) Tymczasowego Regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-30.11" who="#SRubinsztejn">Jad nienawiści przeciw żydowskiej wszczepia się innym narodom, ażeby budzić sympatię dla Rzeszy nazistowskiej również tam, gdzie naturalne warunki sympatie te wykluczają, i służy z jednej strony za środek zglajchszaltowania państw bliższych i dalszych, zbliżenia ideowego i spotęgowania jej wpływów i tą drogą wciągnięcia ich w swój krąg grawitacji, z drugiej strony służy za miernik jej siły i zasięgu jej wpływów na zewnątrz, w oczach świata.</u>
- <u xml:id="u-30.12" who="#SRubinsztejn">Tak wygląda teraz pax teutonica. Jak ona będzie wyglądać w przyszłości — nie wiadomo.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#IzaakIcekRubinsztein">Jad nienawiści przeciw żydowskiej wszczepia się innym narodom, ażeby budzić sympatię dla Rzeszy nazistowskiej również tam, gdzie naturalne warunki sympatie te wykluczają, i służy z jednej strony za środek zglajchszaltowania państw bliższych i dalszych, zbliżenia ideowego i spotęgowania jej wpływów i tą drogą wciągnięcia ich w swój krąg grawitacji, z drugiej strony służy za miernik jej siły i zasięgu jej wpływów na zewnątrz, w oczach świata.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#IzaakIcekRubinsztein">Tak wygląda teraz pax teutonica. Jak ona będzie wyglądać w przyszłości — nie wiadomo.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszałekStolarski">Proszę Pana Senatora, żeby Pan mówił o Państwie Polskim, a nie o Rzeszy Niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#BłażejStolarski">Proszę Pana Senatora, żeby Pan mówił o Państwie Polskim, a nie o Rzeszy Niemieckiej.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SRubinsztejn">Wracam do położenia Państwa Polskiego. Jest znane powiedzenie Bismarcka: die Politik ist keine exacte Wissenschaft, że polityka nie jest ścisła wiedzą. Jeżeli nie jest ścisłą wiedzą dla tego, kto tę politykę robi to tym bardziej nie jest ona ścisłą dla tych. dla których jest przeznaczona. którzy można być obiektem tej polityki. P. Minister Spraw Zagranicznych Beck bardzo trafnie, zdaje się w zeszłym roku, powiedział, że nie chce robić polityki za pomocą propagandy, ale chce robić propagandę za pomocą dobrej polityki. Niewątpliwie p. Minister Beck ma słuszność, ale jeżeli zachodzą fakty wewnątrz Państwa, które też zmierzają do pewnej grawitacji polityki zagranicznej. to to jest szkodliwe i niebezpieczne. A w tej grze tytanicznej miedzy Ormuzdem a Arymanem jednak siły światłe i humanitarne maja jeszcze wciąż przewagę nad siłami ciemnymi i szatańskimi.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#SRubinsztejn">Jak w Sejmie. tak i tutaj dziś z tej wysokiej trybuny nasi koledzy poruszali kwestie ustroju w Polsce, jaki ustroi ma być — totalistyczny czy demokratyczny. Przeciwnicy ustroju totalistycznego wskazują na to, że położenie geograficzne Polski między dwoma potężnymi państwami agresywnymi jest niebezpieczne. Panowanie jednej partii jest niebezpieczne dlatego, że trzeba zorganizować cały naród i Orawie wszyscy dochodzący do głosu — nie powiem, że wszyscy parlamentarzyści, ale wszyscy. którzy zabierali głos — dali wyraz stanowisku że wyznają zasadę nie tylko cuius natio eius regio, że tylko panująca narodowość ma sprawować rządy, ale cuius natio eius iura — tylko panująca narodowość ma prawo do życia. przy tym jednakże me uświadamiają sobie, co oznacza wykluczenie z życia państwowego przeszło trzech milionów Żydów, jakimi następstwami ono jest brzemienne. Dzisiaj — nie pamiętam który z moich przedmówców powiedział, że nie posiadamy linii Maginotta, tę linię muszą tworzyć żołnierze polscy. Nie powinniśmy jednak zapominać, że każdy dziesiąty żołnierz jest to Żyd i tę linię Maginotta żywych ciał będą i Żydzi tworzyli. Czy to jest właściwa droga do celów mocarstwowych Polski, jest wątpliwym, ale judomania zaciemnia horyzont polityczny. Jestem przekonany, że nawet w tym parlamencie wielu w głębi serc nie podziela tych poglądów, tym bardziej nie podziela ich większość ugrupowań narodu polskiego, których tutaj w parlamencie nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#IzaakIcekRubinsztein">Wracam do położenia Państwa Polskiego. Jest znane powiedzenie Bismarcka: die Politik ist keine exacte Wissenschaft, że polityka nie jest ścisła wiedzą. Jeżeli nie jest ścisłą wiedzą dla tego, kto tę politykę robi to tym bardziej nie jest ona ścisłą dla tych. dla których jest przeznaczona. którzy można być obiektem tej polityki. P. Minister Spraw Zagranicznych Beck bardzo trafnie, zdaje się w zeszłym roku, powiedział, że nie chce robić polityki za pomocą propagandy, ale chce robić propagandę za pomocą dobrej polityki. Niewątpliwie p. Minister Beck ma słuszność, ale jeżeli zachodzą fakty wewnątrz Państwa, które też zmierzają do pewnej grawitacji polityki zagranicznej. to to jest szkodliwe i niebezpieczne. A w tej grze tytanicznej miedzy Ormuzdem a Arymanem jednak siły światłe i humanitarne maja jeszcze wciąż przewagę nad siłami ciemnymi i szatańskimi.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#IzaakIcekRubinsztein">Jak w Sejmie. tak i tutaj dziś z tej wysokiej trybuny nasi koledzy poruszali kwestie ustroju w Polsce, jaki ustroi ma być — totalistyczny czy demokratyczny. Przeciwnicy ustroju totalistycznego wskazują na to, że położenie geograficzne Polski między dwoma potężnymi państwami agresywnymi jest niebezpieczne. Panowanie jednej partii jest niebezpieczne dlatego, że trzeba zorganizować cały naród i Orawie wszyscy dochodzący do głosu — nie powiem, że wszyscy parlamentarzyści, ale wszyscy. którzy zabierali głos — dali wyraz stanowisku że wyznają zasadę nie tylko cuius natio eius regio, że tylko panująca narodowość ma sprawować rządy, ale cuius natio eius iura — tylko panująca narodowość ma prawo do życia. przy tym jednakże me uświadamiają sobie, co oznacza wykluczenie z życia państwowego przeszło trzech milionów Żydów, jakimi następstwami ono jest brzemienne. Dzisiaj — nie pamiętam który z moich przedmówców powiedział, że nie posiadamy linii Maginotta, tę linię muszą tworzyć żołnierze polscy. Nie powinniśmy jednak zapominać, że każdy dziesiąty żołnierz jest to Żyd i tę linię Maginotta żywych ciał będą i Żydzi tworzyli. Czy to jest właściwa droga do celów mocarstwowych Polski, jest wątpliwym, ale judomania zaciemnia horyzont polityczny. Jestem przekonany, że nawet w tym parlamencie wielu w głębi serc nie podziela tych poglądów, tym bardziej nie podziela ich większość ugrupowań narodu polskiego, których tutaj w parlamencie nie ma.</u>
<u xml:id="u-32.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-32.3" who="#SRubinsztejn">Od dłuższego czasu uprawia się propagandę emigracyjną bez emigracji, nie mając realnych możliwości do tego. Propaganda ta przyczyniła się w niemałym stopniu do podniecenia i spotęgowania hecy żydowskiej. Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej, ale widzimy, że na serio o tym nikt nawet nie mówi, bo tam, gdzie były możliwości emigracyjne, Żydów nie wpuszczano, jak np. do Chili. Teraz stworzono nową teorię — skazuje się Żydów na banicję, nawet z przyszłych kolonij polskich, których jeszcze nie ma.</u>
- <u xml:id="u-32.4" who="#SRubinsztejn">A czy mądrym jest wpędzać w tępy kąt rozpaczy i zwątpienia 10-tą część ludności Państwa? Czy mądrym jest wmawiać w tę ludność, iż ona jest obcą, iż Polska nie jest jej ojczyzną i że nie ma ona czego tu szukać, że skazuje się ją na banicję, jak się to robi z trybuny parlamentu i na szpaltach prasy, a co gorzej — wtłacza się tę teorię w serca i mózgi kastetami i pałkami. Czy mądrym jest trzymać 3-milionową ludność w ustawicznym panicznym strachu o losy jutra, nieustannie wzbudzać uczucie goryczy i rozpaczy, poniżenia i upośledzenia. Nieprzedawniona mądrość lafontainowska jest zawsze aktualna: on a souvent besoin d'un plus faible que soi.</u>
- <u xml:id="u-32.5" who="#SRubinsztejn">Zdawało by się, iż wobec podkreślanej dziś na tej mównicy sytuacji światowej, jak p. Marszałek Prystor się wyraził, że świat cały znajduje się w stanie wrzenia i niepewności jutra, zdawało by się, że obecnie w tym stanie rzeczy przynajmniej czynniki państwowe będą dążyły do spotęgowania i popierania dążności dośrodkowych wszystkich obywateli, a nie odpychania od współpracy i współżycia milionów obywateli, którzy z natury rzeczy nie mają żadnych aspiracyj i celów stojących w kolizji z celami Państwa Polskiego. Zdawało by się, że wszystkie żywotne siły społeczeństwa należy wprząc do rydwanu państwowego zgodnie z wyżej cytowaną deklaracją szefa pierwszego obozu pomajowego, głoszącą, że wszyscy obywatele Państwa mają się czuć równouprawnieni i równowartościowi. Ale droga antysemityzmu kryje w sobie groźne niebezpieczeństwo nie tylko dla nas. Jeden z wielu przykładów — ostatnie wydarzenia we Lwowie. Długo potakiwano i odnoszono się pobłażliwie do warchołów, kiedy chodziło o wystąpienia antyżydowskie, gdy nie zatrzymywano się nawet przed mordowaniem żydowskich studentów. Słusznie powiedział p. Premier Składkowski, że zaczyna się na Żydach, a kończy się na anarchii. Ta anarchia teraz jest w rozkwicie.</u>
- <u xml:id="u-32.6" who="#SRubinsztejn">Lata całe p. Minister Oświaty sprzeciwiał się żądaniu warchołów uniwersyteckich zaprowadzenia ghetta ławkowego, jednak w końcu się poddał. Czy to przyczyniło się do uspokojenia, do zaprowadzenia lepszego porządku? Nie. Ale co widzimy? Podczas gdy to ghetto w Polsce ma upokorzyć Żydów, to w Gdańsku szowinizm nazistowski zaprowadza ghetto dla Polaków. Moralność musi być bezwzględna dla wszystkich, nie może być moralności podwójnej, według której gdy ja zabieram krowę sąsiadowi to jest dobrze, ale gdy sąsiad zabiera mi krowę to jest źle. Ale nieliczni są ci, którzy mają obecnie odwagę wypowiadania prawdy, tak mało jest tych, którzy śmią iść przeciw prądowi.</u>
- <u xml:id="u-32.7" who="#SRubinsztejn">Goethe powiedział: „Z błędami czasu trudno sobie radzić. Potakiwanie im nie przynosi zaszczytu, a przeciwstawianie się im powoduje osamotnienie”. Żyjemy w czasach, gdy ludzie boją się osamotnienia i, niestety, tak mało krępują się brakiem zaszczytu.</u>
- <u xml:id="u-32.8" who="#SRubinsztejn">Świadomi jesteśmy niebezpieczeństwa, jakie dla nas przynosi rozpętany z diabelską siłą huragan antysemityzmu, szalejący w kraju i poza krajem. Ale uświadamiamy sobie także niebezpieczeństwo, jakim huragan ten zagraża rozwojowi ludzkości i najwspanialszym zdobyczom cywilizacji humanitarnej i tej kultury ducha ludzkiego, która polega na podstawowej idei biblijnej, że cała ludzkość jest jedną rodziną, której Bóg jest ojcem, a ludzie i narody — braćmi.</u>
- <u xml:id="u-32.9" who="#SRubinsztejn">Ale huragan okrutnego poganizmu, idący z Niemiec, chce zniszczyć te idee i cofnąć ludzi do epoki prehistorycznej.</u>
- <u xml:id="u-32.10" who="#SRubinsztejn">Po listopadowym j ogromie żydowskim w Niemczech minister spraw wewnętrznych Stanów Zjednoczonych wyraził się, jak Panowie na pewno czytali, iż jeśli porówna się to, co się dzieje obecnie w państwie nazistowskim, ze średniowieczem, to będzie to obrazą dla średniowiecza, bo tam — mówi — dzieją się rzeczy z epoki prehistorycznej....</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#IzaakIcekRubinsztein">Od dłuższego czasu uprawia się propagandę emigracyjną bez emigracji, nie mając realnych możliwości do tego. Propaganda ta przyczyniła się w niemałym stopniu do podniecenia i spotęgowania hecy żydowskiej. Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej, ale widzimy, że na serio o tym nikt nawet nie mówi, bo tam, gdzie były możliwości emigracyjne, Żydów nie wpuszczano, jak np. do Chili. Teraz stworzono nową teorię — skazuje się Żydów na banicję, nawet z przyszłych kolonij polskich, których jeszcze nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#IzaakIcekRubinsztein">A czy mądrym jest wpędzać w tępy kąt rozpaczy i zwątpienia 10-tą część ludności Państwa? Czy mądrym jest wmawiać w tę ludność, iż ona jest obcą, iż Polska nie jest jej ojczyzną i że nie ma ona czego tu szukać, że skazuje się ją na banicję, jak się to robi z trybuny parlamentu i na szpaltach prasy, a co gorzej — wtłacza się tę teorię w serca i mózgi kastetami i pałkami. Czy mądrym jest trzymać 3-milionową ludność w ustawicznym panicznym strachu o losy jutra, nieustannie wzbudzać uczucie goryczy i rozpaczy, poniżenia i upośledzenia. Nieprzedawniona mądrość lafontainowska jest zawsze aktualna: on a souvent besoin d'un plus faible que soi.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#IzaakIcekRubinsztein">Zdawało by się, iż wobec podkreślanej dziś na tej mównicy sytuacji światowej, jak p. Marszałek Prystor się wyraził, że świat cały znajduje się w stanie wrzenia i niepewności jutra, zdawało by się, że obecnie w tym stanie rzeczy przynajmniej czynniki państwowe będą dążyły do spotęgowania i popierania dążności dośrodkowych wszystkich obywateli, a nie odpychania od współpracy i współżycia milionów obywateli, którzy z natury rzeczy nie mają żadnych aspiracyj i celów stojących w kolizji z celami Państwa Polskiego. Zdawało by się, że wszystkie żywotne siły społeczeństwa należy wprząc do rydwanu państwowego zgodnie z wyżej cytowaną deklaracją szefa pierwszego obozu pomajowego, głoszącą, że wszyscy obywatele Państwa mają się czuć równouprawnieni i równowartościowi. Ale droga antysemityzmu kryje w sobie groźne niebezpieczeństwo nie tylko dla nas. Jeden z wielu przykładów — ostatnie wydarzenia we Lwowie. Długo potakiwano i odnoszono się pobłażliwie do warchołów, kiedy chodziło o wystąpienia antyżydowskie, gdy nie zatrzymywano się nawet przed mordowaniem żydowskich studentów. Słusznie powiedział p. Premier Składkowski, że zaczyna się na Żydach, a kończy się na anarchii. Ta anarchia teraz jest w rozkwicie.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#IzaakIcekRubinsztein">Lata całe p. Minister Oświaty sprzeciwiał się żądaniu warchołów uniwersyteckich zaprowadzenia ghetta ławkowego, jednak w końcu się poddał. Czy to przyczyniło się do uspokojenia, do zaprowadzenia lepszego porządku? Nie. Ale co widzimy? Podczas gdy to ghetto w Polsce ma upokorzyć Żydów, to w Gdańsku szowinizm nazistowski zaprowadza ghetto dla Polaków. Moralność musi być bezwzględna dla wszystkich, nie może być moralności podwójnej, według której gdy ja zabieram krowę sąsiadowi to jest dobrze, ale gdy sąsiad zabiera mi krowę to jest źle. Ale nieliczni są ci, którzy mają obecnie odwagę wypowiadania prawdy, tak mało jest tych, którzy śmią iść przeciw prądowi.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#IzaakIcekRubinsztein">Goethe powiedział: „Z błędami czasu trudno sobie radzić. Potakiwanie im nie przynosi zaszczytu, a przeciwstawianie się im powoduje osamotnienie”. Żyjemy w czasach, gdy ludzie boją się osamotnienia i, niestety, tak mało krępują się brakiem zaszczytu.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#IzaakIcekRubinsztein">Świadomi jesteśmy niebezpieczeństwa, jakie dla nas przynosi rozpętany z diabelską siłą huragan antysemityzmu, szalejący w kraju i poza krajem. Ale uświadamiamy sobie także niebezpieczeństwo, jakim huragan ten zagraża rozwojowi ludzkości i najwspanialszym zdobyczom cywilizacji humanitarnej i tej kultury ducha ludzkiego, która polega na podstawowej idei biblijnej, że cała ludzkość jest jedną rodziną, której Bóg jest ojcem, a ludzie i narody — braćmi.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#IzaakIcekRubinsztein">Ale huragan okrutnego poganizmu, idący z Niemiec, chce zniszczyć te idee i cofnąć ludzi do epoki prehistorycznej.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#IzaakIcekRubinsztein">Po listopadowym j ogromie żydowskim w Niemczech minister spraw wewnętrznych Stanów Zjednoczonych wyraził się, jak Panowie na pewno czytali, iż jeśli porówna się to, co się dzieje obecnie w państwie nazistowskim, ze średniowieczem, to będzie to obrazą dla średniowiecza, bo tam — mówi — dzieją się rzeczy z epoki prehistorycznej....</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Panie Senatorze, proszę się nie zajmować sprawami obcego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#BogusławMiedziński">Panie Senatorze, proszę się nie zajmować sprawami obcego państwa.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SRubinsztejn">Ja tylko cytuję.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#IzaakIcekRubinsztein">Ja tylko cytuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Wszystko jedno. Proszę się tym nie zajmować i proszę ze mną nie polemizować.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#BogusławMiedziński">Wszystko jedno. Proszę się tym nie zajmować i proszę ze mną nie polemizować.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SRubinsztejn">Znakomity filozof i humanista angielski Bacon powiedział, iż są pustynie nie tylko w przestrzeni, powstające przez wyschnięcie soków ożywczych w glebach, lecz także pustynie w czasie, w dziejach narodów, ze wszystkimi pustyniom właściwymi cechami i objawami. Są to okresy w historii ludzkości, które cechuje wymarcie wzniosłych ideałów: wolności, równości, braterstwa i zanik kultury duchowej. Naszemu pokoleniu niewątpliwie przypadło w smutnym udziale przeżycie jednego z takich okresów pustynnych w historii kultury ludzkości na pewnych częściach świata. Prorok biblijny takie okresy nazywa pustynią narodów. Ich znamieniem jest ta rozpętana fala nienawiści, ten huragan szalejący w pustyni narodów.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SRubinsztejn">Moi przedmówcy żalili się i powiedzieli: za dużo nienawiści w Polsce, za dużo nieprawości — cytując Pana Marszałka Piłsudskiego. A ja się zapytuję, czy ta nienawiść może być stosowana wobec Żydów? Jest ubolewania godne, jeżeli jest nienawiść w Polsce jednych do drugich, a jeżeli ta nienawiść odnosi się do Żydów, to czy nie powinna być potępiana? Polska powinna się wydobyć z zasięgu działania tego huraganu. Sternicy jej powinni ją uchronić przed niszczycielskim działaniem tego huraganu i wykorzenić truciznę, która już się wsączyła do umysłów i wydaje krwawe plony.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SRubinsztejn">Jesteśmy starym narodem z doświadczeniem wielu tysięcy lat. Widzieliśmy na arenie światowej wschody i zachody narodów i państw, upadek i odrodzenie rodzaju ludzkiego. Nie rozpaczamy. Wierzymy nieugięcie w powrót ludzkości do ducha ludzkiego. Nie ugniemy się. Nieugięcie będziemy walczyli o nasze prawa, o prawo człowieka i obywatela, o tę odwieczną wielką prawdę równości praw i wartości ludzi, o przywrócenie Polsce tego wielkiego hasła, które było głoszone w ciągu niewoli polskiej i na początku niepodległości Polski — hasła głoszącego równość wszystkich ludzi. Od odrodzenia kultury ducha ludzkiego, prawa i sprawiedliwości zależy nie tylko nasz los, ale i los świata całego i los Polski.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#IzaakIcekRubinsztein">Znakomity filozof i humanista angielski Bacon powiedział, iż są pustynie nie tylko w przestrzeni, powstające przez wyschnięcie soków ożywczych w glebach, lecz także pustynie w czasie, w dziejach narodów, ze wszystkimi pustyniom właściwymi cechami i objawami. Są to okresy w historii ludzkości, które cechuje wymarcie wzniosłych ideałów: wolności, równości, braterstwa i zanik kultury duchowej. Naszemu pokoleniu niewątpliwie przypadło w smutnym udziale przeżycie jednego z takich okresów pustynnych w historii kultury ludzkości na pewnych częściach świata. Prorok biblijny takie okresy nazywa pustynią narodów. Ich znamieniem jest ta rozpętana fala nienawiści, ten huragan szalejący w pustyni narodów.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#IzaakIcekRubinsztein">Moi przedmówcy żalili się i powiedzieli: za dużo nienawiści w Polsce, za dużo nieprawości — cytując Pana Marszałka Piłsudskiego. A ja się zapytuję, czy ta nienawiść może być stosowana wobec Żydów? Jest ubolewania godne, jeżeli jest nienawiść w Polsce jednych do drugich, a jeżeli ta nienawiść odnosi się do Żydów, to czy nie powinna być potępiana? Polska powinna się wydobyć z zasięgu działania tego huraganu. Sternicy jej powinni ją uchronić przed niszczycielskim działaniem tego huraganu i wykorzenić truciznę, która już się wsączyła do umysłów i wydaje krwawe plony.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#IzaakIcekRubinsztein">Jesteśmy starym narodem z doświadczeniem wielu tysięcy lat. Widzieliśmy na arenie światowej wschody i zachody narodów i państw, upadek i odrodzenie rodzaju ludzkiego. Nie rozpaczamy. Wierzymy nieugięcie w powrót ludzkości do ducha ludzkiego. Nie ugniemy się. Nieugięcie będziemy walczyli o nasze prawa, o prawo człowieka i obywatela, o tę odwieczną wielką prawdę równości praw i wartości ludzi, o przywrócenie Polsce tego wielkiego hasła, które było głoszone w ciągu niewoli polskiej i na początku niepodległości Polski — hasła głoszącego równość wszystkich ludzi. Od odrodzenia kultury ducha ludzkiego, prawa i sprawiedliwości zależy nie tylko nasz los, ale i los świata całego i los Polski.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Kamiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SKamiński">Wysoki Senacie! Sytuacja geopolityczna Polski wymaga, abyśmy mówili wyraźnie, czynili bardziej zdecydowanie i pracowali nad wzmocnieniem sił naszego narodu i Państwa najbardziej aktywnie i najbardziej wydajnie.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SKamiński">Czad rzucanych tu nieodpowiedzialnych haseł, czad słów, których psychoza ogarnia szeregi młodzieży, najbardziej aktywne elementy wśród ludu polskiego — zmusza nas do tego, ażebyśmy w stosunku do pożałowania godnych wypadków zajmowali stanowisko niedwuznaczne i ażeby nasza akcja polityczna była oparta na głębszej podstawie, a nie na doraźnej represji.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SKamiński">Dlatego też analizując dzisiejszą sytuację w Polsce zdajemy sobie sprawę, że naród i Państwo Polskie w tym położeniu geograficznym, w jakim się znajduje, jest obowiązane wyrównać nierówności potencjału materialnego i potencjału duchowego potencjałem naszych przygotowań wewnętrznych, musimy sobie powiedzieć, że dziś w Polsce nie czas na to, żeby myśleć o tworzeniu nowych obozów politycznych, o rzucaniu nowych haseł — musimy jedynie tworzyć gotowość wewnętrzną i podstawy duchowe do tego, ażeby naród polski sprostał i wyrównał nierówności materialne, które w naszym dorobku państwowym istnieją.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#SKamiński">Na podstawie analizy rzeczywistości, w poczuciu obowiązku uważaliśmy za konieczne podporządkować się nakazom konsolidacji. Karnością i zwarciem nigdy nie grzeszył naród polski. Zawsze w naszym narodzie było dość ważkich argumentów, żeby nie stanąć w jednym karnym szeregu, żeby nie maszerować wspólnie, żeby słuchać rozmaitych królewiąt dawnej historycznej i obecnej Polski. Nikt z nas nie zamierza sprawować sądów nad przeszłością, ani obarczać odpowiedzialnością za czasy obecne i za obecne rozbicie w społeczeństwie polskim, ale czas już chyba najwyższy zdać sobie sprawę, że zagadnienie konsolidacji jest koniecznością państwową, nie tylko z takiego czy innego wymysłu powstałą. Nikt przeciwko zagadnieniu konsolidacji dziś w Polsce nie protestuje, nikt przeciw temu nie oponuje, ale jest wielu takich, którzy się cieszą, że nie doszła ona do skutku, lub nie doszła na tej podstawie, która została rzucona i na której dzisiaj jest robiona.</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SKamiński">Partykularyzm czy sobiepaństwo przesłoniło sprawę pilnej konieczności państwowej, zamknęło oczy na odpowiedzialność, która spada na nasze pokolenie za ten może atawizm po przodkach odziedziczony, za przyszłe losy Polski, za to rozbicie, które z pokolenia w pokolenie polskie idzie. Wysuwa się byle jaki straszak, dziś jednym z takich straszaków jest zagadnienie totalizmu w Polsce, choć jeszcze do dzisiaj w Polsce nikogo pod przymusem nie skonsolidowano. Istnieją w Polsce obozy, partie, mafie i jawnie i publicznie zwalczające Obóz Zjednoczenia Narodowego, które jawnie wypowiadają swoje poglądy, grożą nawet obaleniem obecnego reżimu, dziś są nawet wyraźnie antytotalne, pragnąc dopiero totalizm realizować w chwili, kiedy sami dojdą do władzy pod swoją własną komendą. Może i wśród nas się znajdzie jakiś niedojrzały totalista, ale czyż to jest dowodem, że Obóz Zjednoczenia Narodowego czyha tylko na ten moment, aby zrealizować zagadnienie totalizmu? My uważaliśmy i będziemy uważać za obowiązek naszego pokolenia nawoływać cały naród do najrychlejszej konsolidacji, do największego zwarcia i karności, bo tego wymaga najistotniejszy interes Państwa. Chyba dla każdego będzie jasnym, że im konsolidacja będzie pełniejsza i głębsza, tym większą mrzonką będą wszelkie zakusy totalistyczne. Musimy jednak wyraźnie powiedzieć, że nie możemy i nie będziemy patrzeć obojętnie na wychowywanie w negacji ludu polskiego i młodzieży polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#WładysławKamiński">Wysoki Senacie! Sytuacja geopolityczna Polski wymaga, abyśmy mówili wyraźnie, czynili bardziej zdecydowanie i pracowali nad wzmocnieniem sił naszego narodu i Państwa najbardziej aktywnie i najbardziej wydajnie.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#WładysławKamiński">Czad rzucanych tu nieodpowiedzialnych haseł, czad słów, których psychoza ogarnia szeregi młodzieży, najbardziej aktywne elementy wśród ludu polskiego — zmusza nas do tego, ażebyśmy w stosunku do pożałowania godnych wypadków zajmowali stanowisko niedwuznaczne i ażeby nasza akcja polityczna była oparta na głębszej podstawie, a nie na doraźnej represji.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#WładysławKamiński">Dlatego też analizując dzisiejszą sytuację w Polsce zdajemy sobie sprawę, że naród i Państwo Polskie w tym położeniu geograficznym, w jakim się znajduje, jest obowiązane wyrównać nierówności potencjału materialnego i potencjału duchowego potencjałem naszych przygotowań wewnętrznych, musimy sobie powiedzieć, że dziś w Polsce nie czas na to, żeby myśleć o tworzeniu nowych obozów politycznych, o rzucaniu nowych haseł — musimy jedynie tworzyć gotowość wewnętrzną i podstawy duchowe do tego, ażeby naród polski sprostał i wyrównał nierówności materialne, które w naszym dorobku państwowym istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#WładysławKamiński">Na podstawie analizy rzeczywistości, w poczuciu obowiązku uważaliśmy za konieczne podporządkować się nakazom konsolidacji. Karnością i zwarciem nigdy nie grzeszył naród polski. Zawsze w naszym narodzie było dość ważkich argumentów, żeby nie stanąć w jednym karnym szeregu, żeby nie maszerować wspólnie, żeby słuchać rozmaitych królewiąt dawnej historycznej i obecnej Polski. Nikt z nas nie zamierza sprawować sądów nad przeszłością, ani obarczać odpowiedzialnością za czasy obecne i za obecne rozbicie w społeczeństwie polskim, ale czas już chyba najwyższy zdać sobie sprawę, że zagadnienie konsolidacji jest koniecznością państwową, nie tylko z takiego czy innego wymysłu powstałą. Nikt przeciwko zagadnieniu konsolidacji dziś w Polsce nie protestuje, nikt przeciw temu nie oponuje, ale jest wielu takich, którzy się cieszą, że nie doszła ona do skutku, lub nie doszła na tej podstawie, która została rzucona i na której dzisiaj jest robiona.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#WładysławKamiński">Partykularyzm czy sobiepaństwo przesłoniło sprawę pilnej konieczności państwowej, zamknęło oczy na odpowiedzialność, która spada na nasze pokolenie za ten może atawizm po przodkach odziedziczony, za przyszłe losy Polski, za to rozbicie, które z pokolenia w pokolenie polskie idzie. Wysuwa się byle jaki straszak, dziś jednym z takich straszaków jest zagadnienie totalizmu w Polsce, choć jeszcze do dzisiaj w Polsce nikogo pod przymusem nie skonsolidowano. Istnieją w Polsce obozy, partie, mafie i jawnie i publicznie zwalczające Obóz Zjednoczenia Narodowego, które jawnie wypowiadają swoje poglądy, grożą nawet obaleniem obecnego reżimu, dziś są nawet wyraźnie antytotalne, pragnąc dopiero totalizm realizować w chwili, kiedy sami dojdą do władzy pod swoją własną komendą. Może i wśród nas się znajdzie jakiś niedojrzały totalista, ale czyż to jest dowodem, że Obóz Zjednoczenia Narodowego czyha tylko na ten moment, aby zrealizować zagadnienie totalizmu? My uważaliśmy i będziemy uważać za obowiązek naszego pokolenia nawoływać cały naród do najrychlejszej konsolidacji, do największego zwarcia i karności, bo tego wymaga najistotniejszy interes Państwa. Chyba dla każdego będzie jasnym, że im konsolidacja będzie pełniejsza i głębsza, tym większą mrzonką będą wszelkie zakusy totalistyczne. Musimy jednak wyraźnie powiedzieć, że nie możemy i nie będziemy patrzeć obojętnie na wychowywanie w negacji ludu polskiego i młodzieży polskiej.</u>
<u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-38.6" who="#SKamiński">Polska odrodzona nie jest i nie może być Polską nielicznej warstwy górnej. Cała młodzież polska, nie tylko młodzież uniwersytecka, cały lud polski musi nieść wielką, godną, pozytywną współodpowiedzialność za losy Polski. Każde państwo przecież może być lepiej lub gorzej urządzone, lepiej lub gorzej zorganizowane, ale to nikogo nie może zwolnić ani od obowiązku, ani od odpowiedzialności za jego losy w formach, jakie w danej chwili czy epoce obowiązują. Przecież nie urządzimy w Polsce „pola doświadczalnego” ani widowiska dla całego świata w wojnie domowej. Nie myślę również, aby ktoś realnie myślący mógł liczyć na wewnętrzny rozpad obecnego ustroju Polski. Zostaje więc jedynie droga ewolucji, droga kulturalnego porozumienia i kulturalnej, owianej troską o dobro ogólne walki o swoje hasła, o swoje programy, walki o lepsze jutro dla naszego narodu i Państwa.</u>
- <u xml:id="u-38.7" who="#SKamiński">Położeni między totalizmami sami idziemy własną drogą. Ale niech nikt w nas jednak nie wmawia, że tylko prawo jest jedynym regulatorem naszego życia. Cóż nam po tym, że prawo ukarze jednostkę, która się ośmiela wznieść zbrojną rękę przeciw najwyższemu dostojnikowi w Państwie. Cóż nam po tym, jeżeli nawet represja dotknie młodzieniaszków szykujących się do zmiany sztandaru narodowego, pod którym i w imię którego ginęło i walczyło tyle pokoleń. Starte przez Marszałka Piłsudskiego zbytnio rozwielmożnione partyjnictwo dziś nie może i nie powinno podnieść głowy.</u>
- <u xml:id="u-38.8" who="#SKamiński">Nie tylko prawo formalne, ale i poczucie moralne narodu musi bronić podwalin naszego bytu narodowego. Nie może być tutaj jedynie regulatorem sumienie danej jednostki. Widzimy wyraźne przekroczenia pod tym względem. Będziemy sami z tym walczyli i wzywali Rząd do gruntownej rozprawy z tym zwyrodnieniem, które zagraża od strony niektórych elementów zbyt rozpolitykowanych w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-38.9" who="#SKamiński">Uznaliśmy, że obecna ordynacja wyborcza jest wadliwa. Pracę nad jej poprawą Obóz Zjednoczenia Narodowego już rozpoczął, ale zgodnie z oświadczeniem Szefa Obozu nie mamy zamiaru urządzać pod tym względem wyścigu. Istniała możność zmiany ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu nie tylko w obecnym Parlamencie.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#WładysławKamiński">Polska odrodzona nie jest i nie może być Polską nielicznej warstwy górnej. Cała młodzież polska, nie tylko młodzież uniwersytecka, cały lud polski musi nieść wielką, godną, pozytywną współodpowiedzialność za losy Polski. Każde państwo przecież może być lepiej lub gorzej urządzone, lepiej lub gorzej zorganizowane, ale to nikogo nie może zwolnić ani od obowiązku, ani od odpowiedzialności za jego losy w formach, jakie w danej chwili czy epoce obowiązują. Przecież nie urządzimy w Polsce „pola doświadczalnego” ani widowiska dla całego świata w wojnie domowej. Nie myślę również, aby ktoś realnie myślący mógł liczyć na wewnętrzny rozpad obecnego ustroju Polski. Zostaje więc jedynie droga ewolucji, droga kulturalnego porozumienia i kulturalnej, owianej troską o dobro ogólne walki o swoje hasła, o swoje programy, walki o lepsze jutro dla naszego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#WładysławKamiński">Położeni między totalizmami sami idziemy własną drogą. Ale niech nikt w nas jednak nie wmawia, że tylko prawo jest jedynym regulatorem naszego życia. Cóż nam po tym, że prawo ukarze jednostkę, która się ośmiela wznieść zbrojną rękę przeciw najwyższemu dostojnikowi w Państwie. Cóż nam po tym, jeżeli nawet represja dotknie młodzieniaszków szykujących się do zmiany sztandaru narodowego, pod którym i w imię którego ginęło i walczyło tyle pokoleń. Starte przez Marszałka Piłsudskiego zbytnio rozwielmożnione partyjnictwo dziś nie może i nie powinno podnieść głowy.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#WładysławKamiński">Nie tylko prawo formalne, ale i poczucie moralne narodu musi bronić podwalin naszego bytu narodowego. Nie może być tutaj jedynie regulatorem sumienie danej jednostki. Widzimy wyraźne przekroczenia pod tym względem. Będziemy sami z tym walczyli i wzywali Rząd do gruntownej rozprawy z tym zwyrodnieniem, które zagraża od strony niektórych elementów zbyt rozpolitykowanych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#WładysławKamiński">Uznaliśmy, że obecna ordynacja wyborcza jest wadliwa. Pracę nad jej poprawą Obóz Zjednoczenia Narodowego już rozpoczął, ale zgodnie z oświadczeniem Szefa Obozu nie mamy zamiaru urządzać pod tym względem wyścigu. Istniała możność zmiany ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu nie tylko w obecnym Parlamencie.</u>
<u xml:id="u-38.10" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-38.11" who="#SKamiński">Mogli to zrobić zwłaszcza ci, co dziś stawiają terminy, co dziś nakłaniają do galopu.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#WładysławKamiński">Mogli to zrobić zwłaszcza ci, co dziś stawiają terminy, co dziś nakłaniają do galopu.</u>
<u xml:id="u-38.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-38.13" who="#SKamiński">Ale w tym galopie my nie weźmiemy udziału, a to, co do nas należy, potrafimy zrobić i zrobimy należycie. Musimy się zastrzec przeciw łączeniu sprawy zmiany ordynacji wyborczej ze sprawą wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#WładysławKamiński">Ale w tym galopie my nie weźmiemy udziału, a to, co do nas należy, potrafimy zrobić i zrobimy należycie. Musimy się zastrzec przeciw łączeniu sprawy zmiany ordynacji wyborczej ze sprawą wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-38.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-38.15" who="#SKamiński">Nowa Konstytucja w ręce Prezydenta Rzeczypospolitej złożyła prawo powoływania i rozwiązywania Izb ustawodawczych, niezależnie od podstaw ordynacji wyborczej, na jakich został wybrany parlament. Historyczna odpowiedzialność Głowy Państwa jest jedynym probierzem postępowania Prezydenta w granicach uprawnień, przewidzianych dla niego w Konstytucji. My Panu Prezydentowi nic sugerować nie mamy zamiaru.</u>
- <u xml:id="u-38.16" who="#SKamiński">Muszę tu sprostować niektóre nieścisłości, które były wypowiadane w czasie dzisiejszych debat., Czy zna ktoś kraj nawet najbardziej kulturalny i demokratyczny, w którym by w czasie akcji wyborczej nie popełniono jakichś niedociągnięć czy niewłaściwości? Nie będę tu ani wybielał ani oczerniał naszych ostatnich wyborów do parlamentu. Muszę jednak stwierdzić w imieniu OZN., że Obóz ani pracy i dorobku niepodległościowego płk. Sławka, ani autorytetu gen. Żeligowskiego nie pozwolił w agitacji wyborczej w najmniejszym stopniu kwestionować. Mogły się jednak zdarzyć pojedyńcze wypadki roznamiętnienia politycznego, za które trudno obarczać odpowiedzialnością OZN., tym bardziej, że agitacja przeciw Obozowi nie przebierała ani w środkach ani w doborze haseł.</u>
- <u xml:id="u-38.17" who="#SKamiński">Czystość haseł, moralna podstawa pracy, jak najgłębsze pobudki patriotyczne są i będą podstawą działania naszego Obozu i każdego na zdrowych zasadach zorganizowanego społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-38.18" who="#SKamiński">Mamy więcej ważnych zadań i prac w Polsce, abyśmy się chcieli oddawać pracy poniżania autorytetu najbardziej zasłużonych niepodległościowców.</u>
- <u xml:id="u-38.19" who="#SKamiński">Służymy Polsce, pragniemy wzmóc aktywność mas ludowych w ich pozytywnej gospodarczej i politycznej pracy dla Polski, pragniemy ugruntować niezależność gospodarczą naszego kraju, pragniemy w dziele najszerzej pojętej obronności naszego Państwa ugruntować byt i pozycję naszego Państwa w świecie. Ale dlatego ze wszystkich sił bronić będziemy jednego z największych dokonań Marszałka Piłsudskiego — dwóch autorytetów w naszym Państwie, autorytetu Prezydenta i autorytetu Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#WładysławKamiński">Nowa Konstytucja w ręce Prezydenta Rzeczypospolitej złożyła prawo powoływania i rozwiązywania Izb ustawodawczych, niezależnie od podstaw ordynacji wyborczej, na jakich został wybrany parlament. Historyczna odpowiedzialność Głowy Państwa jest jedynym probierzem postępowania Prezydenta w granicach uprawnień, przewidzianych dla niego w Konstytucji. My Panu Prezydentowi nic sugerować nie mamy zamiaru.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#WładysławKamiński">Muszę tu sprostować niektóre nieścisłości, które były wypowiadane w czasie dzisiejszych debat., Czy zna ktoś kraj nawet najbardziej kulturalny i demokratyczny, w którym by w czasie akcji wyborczej nie popełniono jakichś niedociągnięć czy niewłaściwości? Nie będę tu ani wybielał ani oczerniał naszych ostatnich wyborów do parlamentu. Muszę jednak stwierdzić w imieniu OZN., że Obóz ani pracy i dorobku niepodległościowego płk. Sławka, ani autorytetu gen. Żeligowskiego nie pozwolił w agitacji wyborczej w najmniejszym stopniu kwestionować. Mogły się jednak zdarzyć pojedyńcze wypadki roznamiętnienia politycznego, za które trudno obarczać odpowiedzialnością OZN., tym bardziej, że agitacja przeciw Obozowi nie przebierała ani w środkach ani w doborze haseł.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#WładysławKamiński">Czystość haseł, moralna podstawa pracy, jak najgłębsze pobudki patriotyczne są i będą podstawą działania naszego Obozu i każdego na zdrowych zasadach zorganizowanego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#WładysławKamiński">Mamy więcej ważnych zadań i prac w Polsce, abyśmy się chcieli oddawać pracy poniżania autorytetu najbardziej zasłużonych niepodległościowców.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#WładysławKamiński">Służymy Polsce, pragniemy wzmóc aktywność mas ludowych w ich pozytywnej gospodarczej i politycznej pracy dla Polski, pragniemy ugruntować niezależność gospodarczą naszego kraju, pragniemy w dziele najszerzej pojętej obronności naszego Państwa ugruntować byt i pozycję naszego Państwa w świecie. Ale dlatego ze wszystkich sił bronić będziemy jednego z największych dokonań Marszałka Piłsudskiego — dwóch autorytetów w naszym Państwie, autorytetu Prezydenta i autorytetu Naczelnego Wodza.</u>
<u xml:id="u-38.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-38.21" who="#SKamiński">Te autorytety muszą stać ponad wszystkimi innymi autorytetami w Polsce, muszą być autorytetami dla wszystkich.</u>
- <u xml:id="u-38.22" who="#SKamiński">Polska kurna i mocna wewnętrznie potrafi sprostać zadaniom i próbom chwili obecnej, wyrówna zachwianą równowagę sił i wiekowy bilans zaniedbań, pójdzie szlakami wielkich poczynań, historycznymi gościńcami naszych przodków.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#WładysławKamiński">Te autorytety muszą stać ponad wszystkimi innymi autorytetami w Polsce, muszą być autorytetami dla wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#WładysławKamiński">Polska kurna i mocna wewnętrznie potrafi sprostać zadaniom i próbom chwili obecnej, wyrówna zachwianą równowagę sił i wiekowy bilans zaniedbań, pójdzie szlakami wielkich poczynań, historycznymi gościńcami naszych przodków.</u>
<u xml:id="u-38.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Giedroyć.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Giedroyć.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SGiedroyć">Wysoki Senacie! P. s. Tymoszenko w dyskusji dzisiejszej, poruszającej zagadnienia w skali ogólnopaństwowej, omówił szczegółowo sprawę stosunków polsko-ukraińskich w aspekcie wołyńskim, tego w obecnym klimacie politycznym skomplikowanego zagadnienia naszej polityki państwowej.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SGiedroyć">Jako reprezentant Wołynia w tej Wysokiej Izbie i jako przewodniczący polskiej grupy parlamentarnej Wołynia uważam za swój obowiązek nawiązać do przemówienia p. sen. Tymoszenki i zagadnienie Wołynia oświetlić z naszego polskiego punktu widzenia i nieco szerzej.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SGiedroyć">Ażeby ten „wyrok” Wielkiego Marszałka został należycie wykonany, Rzeczpospolita poza olbrzymimi zdobyczami uzyskanymi od chwili odzyskania niepodległości, jak wspaniała i zwycięska armia nasza — umiłowanie całego narodu, jak Gdynia, jak nowopowstający Centralny Okręg Przemysłowy — winna jeszcze krzepko stanąć na swoich wschodnich rubieżach, by je najbardziej ściśle organicznie zespolić z całością Państwa.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SGiedroyć">Pomimo, że ziemie wschodnie wykazują dużo wewnętrznej tężyzny, wyrażającej się w niektórych województwach większym nawet rozmachem gospodarczym niż w reszcie Państwa, to jednak trwa wciąż jeszcze zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między ogromną częścią Państwa, obejmującą więcej niż 1/3 obszaru Rzplitej, a resztą Polski, co — zdaniem moim — w końcu mogłoby zagrozić Państwu poważnym niebezpieczeństwem.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SGiedroyć">Dotychczas bowiem widoczne są na Wołyniu ślady straszliwych spustoszeń wielkiej wojny, chociażby w postaci nieodbudowanych jeszcze wielu spalonych domów, zakładów przemysłowych, budynków kolejowych itp.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SGiedroyć">Wysoka Izbo! Wołyń ma szczególne dla Państwa znaczenie — przecież to nie tylko szaniec obronny, który kiedyś w bezustannym pogotowiu wojennym odpierał ataki najazdów Tatarów i Moskwy, tłumił bunty i bronił wrogom dostępu do serca Rzeczypospolitej; w czasach niewoli — kosztem ogromnych, często niepowetowanych ofiar — przetrwał nieubłaganą walkę, jaką Moskwa wydała polskości na tej ziemi. Wiele tu krwi polskiej wylało się w latach 1914–1920. Wystarczy, gdy wspomnę o historycznej Kościuchnówce, czy Polskiej Górze. Obecnie jest on śpichlerzem dla naszej armii na wypadek wojny na innych granicach naszych i zapleczem Centralnego Okręgu Przemysłowego.</u>
- <u xml:id="u-40.6" who="#SGiedroyć">Słusznie więc p. Premier, przyjmując nas, Wołyniaków na posłuchaniu, nazwał Wołyń „bogatym”, lecz, Panie Premierze, bogactwa te bez należytego zorganizowania eksploatacji, bez koniecznych połączeń z rynkami zbytu i zakupu, portami, Śląskiem i Centralnym Okręgiem Przemysłowym nie mogą być — zdaniem naszym — należycie i wszechstronnie wykorzystane.</u>
- <u xml:id="u-40.7" who="#SGiedroyć">Toteż za najpilniejsze inwestycje uważamy inwestycje komunikacyjne, a więc: drogi kolejowe, kołowe i wodne. Pod tym względem Wołyń jest upośledzony i stoi znacznie poniżej poziomu reszty Polski. Podczas gdy w całej Polsce na 100 km2 powierzchni wypada 5,2 km kolei żelaznych, to na województwo wołyńskie przypada 3,4 km. Jeszcze jaskrawiej uwydatnia się ta różnica, gdy porównamy odpowiednie cyfry, dotyczące dróg o twardej nawierzchni: na 100 km2 na Wołyniu przypada tylko 3,3 km, podczas gdy w lubelskiem — 9 km, w tarnopolskiem — 16,2 km, w poznańskiem 23,6 km.</u>
- <u xml:id="u-40.8" who="#SGiedroyć">W tym miejscu uważam za konieczne podkreślić, że ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy około 72%, należało by więc ten wielki kapitał ludzki w odpowiedni sposób wykorzystać, zwłaszcza iż pod względem szybkości amortyzacji inwestycyj państwowych oraz ich rentowności ziemie wschodnie są najwdzięczniejszym terenem, co autorytatywnie stwierdził p. Wicepremier w mowie wygłoszonej w końcu roku ubiegłego w Wilnie.</u>
- <u xml:id="u-40.9" who="#SGiedroyć">Nie mniej istotne znaczenie posiada wykonanie podstawowych prac inwestycyjnych w zakresie:</u>
- <u xml:id="u-40.10" who="#SGiedroyć">1) energetycznym (wykorzystania zasobów miejscowych i sił wodnych),</u>
- <u xml:id="u-40.11" who="#SGiedroyć">2) eksploatacji bogactw naturalnych (przemysł mineralny i leśny),</u>
- <u xml:id="u-40.12" who="#SGiedroyć">3) melioracji państwowych i,</u>
- <u xml:id="u-40.13" who="#SGiedroyć">4) rozwoju miast, jako ośrodków przemysłu i handlu, oraz otoczenia wsi wołyńskiej szczególną opieką pod względem:</u>
- <u xml:id="u-40.14" who="#SGiedroyć">a) poprawy struktury rolnej,</u>
- <u xml:id="u-40.15" who="#SGiedroyć">b) intensyfikacji produkcji rolnej,</u>
- <u xml:id="u-40.16" who="#SGiedroyć">c) racjonalnej organizacji zbytu rolniczego i,</u>
- <u xml:id="u-40.17" who="#SGiedroyć">d) umożliwienia odpływu przyrostu naturalnego wsi do miast i ośrodków przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-40.18" who="#SGiedroyć">Sprawy te bardziej szczegółowo my — Wołyniacy — zamierzamy omówić przy rozprawach nad budżetami poszczególnych ministerstw, toteż obecnie przejdę do omówienia innego kapitalnego zagadnienia, a mianowicie konieczności rozwiązania sprawy naszych miast i miasteczek, które przeważnie są jeszcze w stanie zupełnego zaniedbania i zacofania, brak tam bowiem z małymi wyjątkami wodociągów, kanalizacji, hal targowych, rzeźni, chłodni, a nawet — niejednokrotnie — bruków, szkół, zieleńców, szpitali itp.</u>
- <u xml:id="u-40.19" who="#SGiedroyć">Podniesienie zaś miast i miasteczek przyczyni się przede wszystkim do wzmocnienia elementu polskiego, który powinien zastąpić na ziemiach wschodnich element żydowski. Tym bardziej, iż na wsi kresowej jest nam coraz ciaśniej.</u>
- <u xml:id="u-40.20" who="#SGiedroyć">Wystarczy powtórzyć kilka cyfr, obrazujących obecny stan rzeczy. Według danych statystycznych stan posiadania żydowskich rzemieślników przedstawia się jak następuje: województwo wileńskie — 59,7%, woj. nowogródzkie — 77,1%, woj. poleskie — 81,1%, woj. wołyńskie 72,6%. Udział Żydów na tym terenie przedstawia się następująco: woj. nowogródzkie — 72,8%, woj. poleskie — 75,9%, woj. wołyńskie — 73,5%.</u>
- <u xml:id="u-40.21" who="#SGiedroyć">Od roku mniej więcej dał się zauważyć wysoce pocieszający objaw napływ elementu kupieckiego i rzemieślniczego z województw centralnych i zachodnich; lecz te nowe placówki handlowe i rzemieślnicze wobec istniejących restrykcyj kredytowych nie mogą korzystać z kredytu ani w Banku Polskim, ani w K. K. O. Sądziłbym przeto, że te nowe placówki należało by otoczyć jak najdalej idącą pomocą i poparciem czynników rządowych, polityka zaś kredytowa Banku Polskiego i K. K. O. w stosunku do tych placówek winna niezwłocznie ulec radykalnej zmianie.</u>
- <u xml:id="u-40.22" who="#SGiedroyć">Chciałbym tu jeszcze zaapelować do Wysokiego Rządu, by przedsiębiorstwa państwowe wzorem praktyki stosowanej w centrum kraju lokowały fundusze emerytalno-ubezpieczeniowe w miastach wołyńskich w budownictwie domów czynszowych, hal targowych itp., podobne bowiem inwestycje doskonale u nas się rentują i wybitnie szybko amortyzują, poza tym było by to zachęcającym i pożądanym przykładem dla inicjatywy prywatnej.</u>
- <u xml:id="u-40.23" who="#SGiedroyć">Kończąc omawianie naszych postulatów gospodarczych, pozostaje mi oświadczyć, iż mamy głęboką nadzieję, że Wysoki Rząd w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia w planach inwestycyjnych na okres najbliższy.</u>
- <u xml:id="u-40.24" who="#SGiedroyć">Rozumiemy dobrze, iż wykonywanie systematycznego i konsekwentnego programu polityki państwowej na ziemiach wschodnich wymaga również rzetelnej współpracy i czynnej postawy miejscowego społeczeństwa polskiego. Otóż mam zaszczyt z tego wysokiego miejsca stwierdzić, iż społeczeństwo polskie Wołynia zawodu nie zrobi, rozumie bowiem ono doskonale wagę swych obowiązków na pograniczu dwóch światów: wschodniego i zachodniego.</u>
- <u xml:id="u-40.25" who="#SGiedroyć">I jak w wiekach minionych, tak też i dziś — obronę granic Rzeczypospolitej, szerzenie, pogłębianie i utrwalanie kultury i polskości na tych ziemiach — za pierwszy swój obowiązek uważać zawsze będzie.</u>
- <u xml:id="u-40.26" who="#SGiedroyć">Wysoka Izbo! P. senator Tymoszenko z tej wysokiej trybuny w dniu dzisiejszym w imieniu ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wołynia złożył ważkie i wiążące oświadczenie. Jego szczere słowa, których z wielką uwagą słuchałem, znajdują we mnie, a wierzę, że i w całym społeczeństwie polskim Wołynia, głębokie zrozumienie i budzą nawzajem szczery oddźwięk; zwłaszcza zaś ustępy, w których p. senator Tymoszenko mówi o wspólnej z narodem polskim Ojczyźnie, o dążeniu ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii naszej i o miłości do niej, o bezwzględnym zwalczaniu tendencyj rozkładowych, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, o dążeniu do braterskiego i zgodnego współżycia i współpracy obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, o gotowości bez żadnych wahań niszczenia wszystkiego, co nas różni i starannego krzewienia wszystkiego, co nas jedna. My bowiem na Wołyniu pragniemy również zgodnego współżycia z ludnością ukraińską, ruską i poleską — w ramach państwowości polskiej. Pragniemy, by dowody lojalnego współżycia, okazywane wielokrotnie na Wołyniu, pomnażały się, były szczere i mieściły się w płaszczyźnie naszych wspólnych interesów.</u>
- <u xml:id="u-40.27" who="#SGiedroyć">Natomiast nie mogę podzielić sugestii p. sen. Tymoszenki, dotyczących rzekomej konieczności stworzenia autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i likwidować rozbieżności poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach, sądzę bowiem, że organizacja naszych władz państwowych, oparta ściśle na Konstytucji kwietniowej, jest tak zwarta i pełna, iż w zupełności potrafi pozytywnie rozwiązać poruszone przez p. senatora zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoki Senacie! P. s. Tymoszenko w dyskusji dzisiejszej, poruszającej zagadnienia w skali ogólnopaństwowej, omówił szczegółowo sprawę stosunków polsko-ukraińskich w aspekcie wołyńskim, tego w obecnym klimacie politycznym skomplikowanego zagadnienia naszej polityki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#TadeuszGiedroyć">Jako reprezentant Wołynia w tej Wysokiej Izbie i jako przewodniczący polskiej grupy parlamentarnej Wołynia uważam za swój obowiązek nawiązać do przemówienia p. sen. Tymoszenki i zagadnienie Wołynia oświetlić z naszego polskiego punktu widzenia i nieco szerzej.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#TadeuszGiedroyć">Ażeby ten „wyrok” Wielkiego Marszałka został należycie wykonany, Rzeczpospolita poza olbrzymimi zdobyczami uzyskanymi od chwili odzyskania niepodległości, jak wspaniała i zwycięska armia nasza — umiłowanie całego narodu, jak Gdynia, jak nowopowstający Centralny Okręg Przemysłowy — winna jeszcze krzepko stanąć na swoich wschodnich rubieżach, by je najbardziej ściśle organicznie zespolić z całością Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#TadeuszGiedroyć">Pomimo, że ziemie wschodnie wykazują dużo wewnętrznej tężyzny, wyrażającej się w niektórych województwach większym nawet rozmachem gospodarczym niż w reszcie Państwa, to jednak trwa wciąż jeszcze zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między ogromną częścią Państwa, obejmującą więcej niż 1/3 obszaru Rzplitej, a resztą Polski, co — zdaniem moim — w końcu mogłoby zagrozić Państwu poważnym niebezpieczeństwem.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#TadeuszGiedroyć">Dotychczas bowiem widoczne są na Wołyniu ślady straszliwych spustoszeń wielkiej wojny, chociażby w postaci nieodbudowanych jeszcze wielu spalonych domów, zakładów przemysłowych, budynków kolejowych itp.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoka Izbo! Wołyń ma szczególne dla Państwa znaczenie — przecież to nie tylko szaniec obronny, który kiedyś w bezustannym pogotowiu wojennym odpierał ataki najazdów Tatarów i Moskwy, tłumił bunty i bronił wrogom dostępu do serca Rzeczypospolitej; w czasach niewoli — kosztem ogromnych, często niepowetowanych ofiar — przetrwał nieubłaganą walkę, jaką Moskwa wydała polskości na tej ziemi. Wiele tu krwi polskiej wylało się w latach 1914–1920. Wystarczy, gdy wspomnę o historycznej Kościuchnówce, czy Polskiej Górze. Obecnie jest on śpichlerzem dla naszej armii na wypadek wojny na innych granicach naszych i zapleczem Centralnego Okręgu Przemysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#TadeuszGiedroyć">Słusznie więc p. Premier, przyjmując nas, Wołyniaków na posłuchaniu, nazwał Wołyń „bogatym”, lecz, Panie Premierze, bogactwa te bez należytego zorganizowania eksploatacji, bez koniecznych połączeń z rynkami zbytu i zakupu, portami, Śląskiem i Centralnym Okręgiem Przemysłowym nie mogą być — zdaniem naszym — należycie i wszechstronnie wykorzystane.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#TadeuszGiedroyć">Toteż za najpilniejsze inwestycje uważamy inwestycje komunikacyjne, a więc: drogi kolejowe, kołowe i wodne. Pod tym względem Wołyń jest upośledzony i stoi znacznie poniżej poziomu reszty Polski. Podczas gdy w całej Polsce na 100 km2 powierzchni wypada 5,2 km kolei żelaznych, to na województwo wołyńskie przypada 3,4 km. Jeszcze jaskrawiej uwydatnia się ta różnica, gdy porównamy odpowiednie cyfry, dotyczące dróg o twardej nawierzchni: na 100 km2 na Wołyniu przypada tylko 3,3 km, podczas gdy w lubelskiem — 9 km, w tarnopolskiem — 16,2 km, w poznańskiem 23,6 km.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#TadeuszGiedroyć">W tym miejscu uważam za konieczne podkreślić, że ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy około 72%, należało by więc ten wielki kapitał ludzki w odpowiedni sposób wykorzystać, zwłaszcza iż pod względem szybkości amortyzacji inwestycyj państwowych oraz ich rentowności ziemie wschodnie są najwdzięczniejszym terenem, co autorytatywnie stwierdził p. Wicepremier w mowie wygłoszonej w końcu roku ubiegłego w Wilnie.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#TadeuszGiedroyć">Nie mniej istotne znaczenie posiada wykonanie podstawowych prac inwestycyjnych w zakresie:</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#TadeuszGiedroyć">1) energetycznym (wykorzystania zasobów miejscowych i sił wodnych),</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#TadeuszGiedroyć">2) eksploatacji bogactw naturalnych (przemysł mineralny i leśny),</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#TadeuszGiedroyć">3) melioracji państwowych i,</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#TadeuszGiedroyć">4) rozwoju miast, jako ośrodków przemysłu i handlu, oraz otoczenia wsi wołyńskiej szczególną opieką pod względem:</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#TadeuszGiedroyć">a) poprawy struktury rolnej,</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#TadeuszGiedroyć">b) intensyfikacji produkcji rolnej,</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#TadeuszGiedroyć">c) racjonalnej organizacji zbytu rolniczego i,</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#TadeuszGiedroyć">d) umożliwienia odpływu przyrostu naturalnego wsi do miast i ośrodków przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#TadeuszGiedroyć">Sprawy te bardziej szczegółowo my — Wołyniacy — zamierzamy omówić przy rozprawach nad budżetami poszczególnych ministerstw, toteż obecnie przejdę do omówienia innego kapitalnego zagadnienia, a mianowicie konieczności rozwiązania sprawy naszych miast i miasteczek, które przeważnie są jeszcze w stanie zupełnego zaniedbania i zacofania, brak tam bowiem z małymi wyjątkami wodociągów, kanalizacji, hal targowych, rzeźni, chłodni, a nawet — niejednokrotnie — bruków, szkół, zieleńców, szpitali itp.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#TadeuszGiedroyć">Podniesienie zaś miast i miasteczek przyczyni się przede wszystkim do wzmocnienia elementu polskiego, który powinien zastąpić na ziemiach wschodnich element żydowski. Tym bardziej, iż na wsi kresowej jest nam coraz ciaśniej.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#TadeuszGiedroyć">Wystarczy powtórzyć kilka cyfr, obrazujących obecny stan rzeczy. Według danych statystycznych stan posiadania żydowskich rzemieślników przedstawia się jak następuje: województwo wileńskie — 59,7%, woj. nowogródzkie — 77,1%, woj. poleskie — 81,1%, woj. wołyńskie 72,6%. Udział Żydów na tym terenie przedstawia się następująco: woj. nowogródzkie — 72,8%, woj. poleskie — 75,9%, woj. wołyńskie — 73,5%.</u>
+ <u xml:id="u-40.21" who="#TadeuszGiedroyć">Od roku mniej więcej dał się zauważyć wysoce pocieszający objaw napływ elementu kupieckiego i rzemieślniczego z województw centralnych i zachodnich; lecz te nowe placówki handlowe i rzemieślnicze wobec istniejących restrykcyj kredytowych nie mogą korzystać z kredytu ani w Banku Polskim, ani w K. K. O. Sądziłbym przeto, że te nowe placówki należało by otoczyć jak najdalej idącą pomocą i poparciem czynników rządowych, polityka zaś kredytowa Banku Polskiego i K. K. O. w stosunku do tych placówek winna niezwłocznie ulec radykalnej zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-40.22" who="#TadeuszGiedroyć">Chciałbym tu jeszcze zaapelować do Wysokiego Rządu, by przedsiębiorstwa państwowe wzorem praktyki stosowanej w centrum kraju lokowały fundusze emerytalno-ubezpieczeniowe w miastach wołyńskich w budownictwie domów czynszowych, hal targowych itp., podobne bowiem inwestycje doskonale u nas się rentują i wybitnie szybko amortyzują, poza tym było by to zachęcającym i pożądanym przykładem dla inicjatywy prywatnej.</u>
+ <u xml:id="u-40.23" who="#TadeuszGiedroyć">Kończąc omawianie naszych postulatów gospodarczych, pozostaje mi oświadczyć, iż mamy głęboką nadzieję, że Wysoki Rząd w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia w planach inwestycyjnych na okres najbliższy.</u>
+ <u xml:id="u-40.24" who="#TadeuszGiedroyć">Rozumiemy dobrze, iż wykonywanie systematycznego i konsekwentnego programu polityki państwowej na ziemiach wschodnich wymaga również rzetelnej współpracy i czynnej postawy miejscowego społeczeństwa polskiego. Otóż mam zaszczyt z tego wysokiego miejsca stwierdzić, iż społeczeństwo polskie Wołynia zawodu nie zrobi, rozumie bowiem ono doskonale wagę swych obowiązków na pograniczu dwóch światów: wschodniego i zachodniego.</u>
+ <u xml:id="u-40.25" who="#TadeuszGiedroyć">I jak w wiekach minionych, tak też i dziś — obronę granic Rzeczypospolitej, szerzenie, pogłębianie i utrwalanie kultury i polskości na tych ziemiach — za pierwszy swój obowiązek uważać zawsze będzie.</u>
+ <u xml:id="u-40.26" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoka Izbo! P. senator Tymoszenko z tej wysokiej trybuny w dniu dzisiejszym w imieniu ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wołynia złożył ważkie i wiążące oświadczenie. Jego szczere słowa, których z wielką uwagą słuchałem, znajdują we mnie, a wierzę, że i w całym społeczeństwie polskim Wołynia, głębokie zrozumienie i budzą nawzajem szczery oddźwięk; zwłaszcza zaś ustępy, w których p. senator Tymoszenko mówi o wspólnej z narodem polskim Ojczyźnie, o dążeniu ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii naszej i o miłości do niej, o bezwzględnym zwalczaniu tendencyj rozkładowych, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, o dążeniu do braterskiego i zgodnego współżycia i współpracy obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, o gotowości bez żadnych wahań niszczenia wszystkiego, co nas różni i starannego krzewienia wszystkiego, co nas jedna. My bowiem na Wołyniu pragniemy również zgodnego współżycia z ludnością ukraińską, ruską i poleską — w ramach państwowości polskiej. Pragniemy, by dowody lojalnego współżycia, okazywane wielokrotnie na Wołyniu, pomnażały się, były szczere i mieściły się w płaszczyźnie naszych wspólnych interesów.</u>
+ <u xml:id="u-40.27" who="#TadeuszGiedroyć">Natomiast nie mogę podzielić sugestii p. sen. Tymoszenki, dotyczących rzekomej konieczności stworzenia autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i likwidować rozbieżności poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach, sądzę bowiem, że organizacja naszych władz państwowych, oparta ściśle na Konstytucji kwietniowej, jest tak zwarta i pełna, iż w zupełności potrafi pozytywnie rozwiązać poruszone przez p. senatora zagadnienia.</u>
<u xml:id="u-40.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Lista mówców została wyczerpana. Zakończyliśmy rozprawę ogólną.</u>
- <u xml:id="u-41.1" who="#Marszałek">Jutro o godz. 10 rano przystąpimy do dyskusji szczegółowej. Na porządku dziennym jest 10 części preliminarza budżetowego, które Senat rozpatrzy według planu doręczonego Panom Senatorom w dniu dzisiejszym. Podkreślam, że obowiązujący jest plan doręczony w dniu dzisiejszym, w którym w porównaniu z poprzednim planem są wprowadzone pewne zmiany, mianowicie preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów będziemy rozpatrywać jutro, natomiast preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych będzie rozpatrzony 15 marca, a ustawa inwestycyjna rozpatrzona będzie w dniu 16 marca.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#BogusławMiedziński">Lista mówców została wyczerpana. Zakończyliśmy rozprawę ogólną.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#BogusławMiedziński">Jutro o godz. 10 rano przystąpimy do dyskusji szczegółowej. Na porządku dziennym jest 10 części preliminarza budżetowego, które Senat rozpatrzy według planu doręczonego Panom Senatorom w dniu dzisiejszym. Podkreślam, że obowiązujący jest plan doręczony w dniu dzisiejszym, w którym w porównaniu z poprzednim planem są wprowadzone pewne zmiany, mianowicie preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów będziemy rozpatrywać jutro, natomiast preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych będzie rozpatrzony 15 marca, a ustawa inwestycyjna rozpatrzona będzie w dniu 16 marca.</u>
<u xml:id="u-41.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 58.)</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
index bec83a6..d0f410e 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00007-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00007-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>7 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">7</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-10</date>
@@ -23,75 +23,212 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="MinisterKomunikacjiUlrych" role="speaker">
- <persName>Minister Komunikacji Ulrych</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrzedpełski" role="speaker">
- <persName>S. Przedpełski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
- <persName>S. Barcikowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBisping" role="speaker">
- <persName>S. Bisping</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDąbkowski" role="speaker">
- <persName>S. Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
- <persName>S. Malinowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miklaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPacześniak" role="speaker">
- <persName>S. Pacześniak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPuławski" role="speaker">
- <persName>S. Puławski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRóg" role="speaker">
- <persName>S. Róg</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Semkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStolarski" role="speaker">
- <persName>S. Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSzelągowska" role="speaker">
- <persName>S. Szelągowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWolf" role="speaker">
- <persName>S. Wolf</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
- <persName>S. Zarzycki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterKomunikacjiUlrych" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Minister Komunikacji</roleName>
+ <surname>Ulrych</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławPrzedpełski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Przedpełski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Przedpe%C5%82ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanBarcikowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Barcikowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Barcikowski_(parlamentarzysta)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzBisping" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Bisping</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Bisping</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianMalinowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <surname>Malinowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Malinowski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławMiklaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Miklaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Miklaszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FranciszekPacześniak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Franciszek</forename>
+ <surname>Pacześniak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Pacze%C5%9Bniak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="IgnacyPuławski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ignacy</forename>
+ <surname>Puławski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Pu%C5%82awski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="SRóg" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>S.</roleName>
+ <surname>Róg</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderSemkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Semkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Semkowicz_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AnnaSzelągowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Anna</forename>
+ <surname>Szelągowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Paradowska-Szel%C4%85gowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeonWolf" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leon</forename>
+ <surname>Wolf</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Wolf</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandZarzycki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Zarzycki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Zarzycki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
index c43d4d7..882c162 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
@@ -1,16 +1,16 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam senatorów: Malickiego i Radziwiłła, Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 5 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 6 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 6 posiedzeniu s. Decykiewicz. S. Decykiewicz prosi o urlop z powodu choroby do końca marca. Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony. Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45): rozprawa szczegółowa nad częścią 1 — Prezydent Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Róg ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam senatorów: Malickiego i Radziwiłła, Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 5 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 6 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 6 posiedzeniu s. Decykiewicz. S. Decykiewicz prosi o urlop z powodu choroby do końca marca. Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony. Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45): rozprawa szczegółowa nad częścią 1 — Prezydent Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Róg ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#SRóg">Wysoki Senacie! W sprawozdaniu drukowanym znajduje się szczegółowe przedstawienie preliminarza budżetowego Prezydenta Rzeczypospolitej. Obecnie ograniczę się tylko do nadmienienia, że dochody w tej części budżetu państwowego wynoszą 133.730 zł, a ogólna suma wydatków 3.339.370 zł, w tym 200.000 zł wydatku nadzwyczajnego na urządzenie wewnętrzne apartamentów dla szefów państw obcych w Zamku Królewskim w Warszawie.</u>
@@ -33,466 +33,466 @@
<u xml:id="u-2.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2a — Sejm — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2a — Sejm — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Szczegółowy preliminarz wydatków Sejmu znajduje się w obszernym wydawnictwie Ministerstwa Skarbu, zawierającym preliminarze poszczególnych działów gospodarki państwowej. Nie będę powtarzał cyfr, które się tam znajdują, ograniczę się tylko do uwypuklenia głównych pozycji.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SBarcikowski">Dochody, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 196.875 zł, w tym główny dochód z Hotelu Sejmowego 149.150 zł. Wydatki, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 3.350.700 zł, w tym główny wydatek to są diety pp. posłów — 2.533.020 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SBarcikowski">O ile chodzi o porównanie preliminarza na rok 1939/40 z latami poprzednimi, to nie wykazuje on zasadniczych zmian, na ogół utrzymuje się w tych samych granicach, co na rok 1938/39.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SBarcikowski">Sprawozdanie Najwyższej Izby Kontroli stwierdza, iż w rachunkowości Sejmu żadnych uchybień nie znaleziono.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SBarcikowski">W czasie dyskusji, zarówno na terenie Komisji Budżetowej Sejmu jak i Komisji Budżetowej Senatu, podnoszono, iż urządzenia w Hotelu Sejmowym nie są dostateczne, zwłaszcza zwracano uwagę na to, iż nie ma telefonów w pokojach poselskich i dlatego wyrażono życzenie, ażeby w przyszłości można było te instalacje telefoniczne przeprowadzić, a znaleźć pokrycie na ten wydatek w pewnym podniesieniu cen, płaconych przez pp. posłów i senatorów, za zajmowane pokoje.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SBarcikowski">Sejm uchwalił do przedłożenia rządowego następujące poprawki: Zwiększono dochody w dziale 1 § 7 — wydawnictwa — o 3.350 zł oraz w dziale 3 § 5 — Pomieszczenia — o 14.000 zł, razem zwiększono dochody o 17.350 zł. Obliczenie to jest oparte na efektywnych wpływach w pierwszym półroczu roku budżetowego 1938/39. Poza tym zwiększono w wydatkach kredyty w dziale 1 § 1 o 15.780 zł, a to w związku z koniecznością pokrycia kosztów, związanych z reorganizacją sekretariatu p. Marszałka Sejmu i obsadzeniem sekretariatu komisji do zmiany ordynacji wyborczej. Zwiększenie tych etatów nastąpiło po uprzednim uzgodnieniu tej sprawy z Ministerstwem Skarbu i znajduje całkowite pokrycie w przewidywanym zwiększeniu dochodów.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SBarcikowski">Komisja Budżetowa Senatu, rozpatrując preliminarz budżetowy Sejmu na posiedzeniu w dniu 17 stycznia i 28 lutego, przyjęła go jednomyślnie w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm. W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Sejmu na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Komisje Budżetowe Sejmu i Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoki Senacie! Szczegółowy preliminarz wydatków Sejmu znajduje się w obszernym wydawnictwie Ministerstwa Skarbu, zawierającym preliminarze poszczególnych działów gospodarki państwowej. Nie będę powtarzał cyfr, które się tam znajdują, ograniczę się tylko do uwypuklenia głównych pozycji.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#StefanBarcikowski">Dochody, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 196.875 zł, w tym główny dochód z Hotelu Sejmowego 149.150 zł. Wydatki, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 3.350.700 zł, w tym główny wydatek to są diety pp. posłów — 2.533.020 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#StefanBarcikowski">O ile chodzi o porównanie preliminarza na rok 1939/40 z latami poprzednimi, to nie wykazuje on zasadniczych zmian, na ogół utrzymuje się w tych samych granicach, co na rok 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#StefanBarcikowski">Sprawozdanie Najwyższej Izby Kontroli stwierdza, iż w rachunkowości Sejmu żadnych uchybień nie znaleziono.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#StefanBarcikowski">W czasie dyskusji, zarówno na terenie Komisji Budżetowej Sejmu jak i Komisji Budżetowej Senatu, podnoszono, iż urządzenia w Hotelu Sejmowym nie są dostateczne, zwłaszcza zwracano uwagę na to, iż nie ma telefonów w pokojach poselskich i dlatego wyrażono życzenie, ażeby w przyszłości można było te instalacje telefoniczne przeprowadzić, a znaleźć pokrycie na ten wydatek w pewnym podniesieniu cen, płaconych przez pp. posłów i senatorów, za zajmowane pokoje.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#StefanBarcikowski">Sejm uchwalił do przedłożenia rządowego następujące poprawki: Zwiększono dochody w dziale 1 § 7 — wydawnictwa — o 3.350 zł oraz w dziale 3 § 5 — Pomieszczenia — o 14.000 zł, razem zwiększono dochody o 17.350 zł. Obliczenie to jest oparte na efektywnych wpływach w pierwszym półroczu roku budżetowego 1938/39. Poza tym zwiększono w wydatkach kredyty w dziale 1 § 1 o 15.780 zł, a to w związku z koniecznością pokrycia kosztów, związanych z reorganizacją sekretariatu p. Marszałka Sejmu i obsadzeniem sekretariatu komisji do zmiany ordynacji wyborczej. Zwiększenie tych etatów nastąpiło po uprzednim uzgodnieniu tej sprawy z Ministerstwem Skarbu i znajduje całkowite pokrycie w przewidywanym zwiększeniu dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#StefanBarcikowski">Komisja Budżetowa Senatu, rozpatrując preliminarz budżetowy Sejmu na posiedzeniu w dniu 17 stycznia i 28 lutego, przyjęła go jednomyślnie w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm. W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Sejmu na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Komisje Budżetowe Sejmu i Senatu.</u>
<u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2b — preliminarz budżetowy Senatu — sprawozdawca s. Malinowski.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2b — preliminarz budżetowy Senatu — sprawozdawca s. Malinowski.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SMalinowski">Wysoka Izbo! Senat Rzeczypospolitej podczas kadencji IV, która trwała 3 lata, tj. od r. 1935 do 1938 r., uchwalił 304 projekty ustaw z ogólnej liczby 319 projektów, uchwalonych przez Sejm. Senat w tym okresie wprowadził zmiany do 76 projektów ustaw.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SMalinowski">Liczba uchwalonych przez Senat ustaw obejmuje przede wszystkim trzy budżety, które w tym czasie zostały rozpatrzone, oraz szereg wielkich i podstawowych ustaw, jak ustawy samorządowe, prawo o ustroju adwokatury, prawo wekslowe itp.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SMalinowski">Kilka uwag należy poświęcić organizacji Biura Senatu i jego pracy. Biuro Senatu składa się z dwóch wydziałów: Prac Parlamentarnych i Administracyjno-Gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SMalinowski">Wydział Prac Parlamentarnych kierowany jest zgodnie z postanowieniami Statutu Organizacyjnego osobiście przez Dyrektora Biura Senatu. W ramach jego znajduje się: Sekretariat Pana Marszałka, Referat Prawny i Plenarnych Posiedzeń, Referat Prezydialny, Kancelaria z salą maszyn.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SMalinowski">Wydział ten, który koncentruje wszelkie prace techniczno parlamentarne, obejmuje 9 urzędników łącznie z maszynistkami, których jest zaledwie 2. Wykonują one wszelkie prace dla Biura, jak i dla pp. senatorów. W zakres prac Wydziału Prac Parlamentarnych wchodzi: przygotowywanie druków i techniczne opracowywanie wydawnictw Senatu, jak regulamin, coroczne sprawozdania budżetowe itp. Przygotowywanie techniczne plenum i prowadzenie protokółu plenarnego, opracowywanie wszelkich opinii prawnych, informowanie prasy o czynnościach naszej Izby, ekspedycja druków i zawiadomień, sprawy osobowe senatorów i pracowników Biura. Ponadto obsługiwanie wszystkich komisji przez urzędników Senatu, co jest zupełnym novum w organizacji biur parlamentarnych. Urzędnicy ci prowadzą z reguły protokóły komisyjne, dostarczają potrzebnych materiałów do obrad itp. Poza tym Wydział Prac Parlamentarnych wykonuje szereg czynności, związanych z funkcjonowaniem parlamentu. Ogrom prac w czasie sesji usuwa zasadę 7-godzinnego dnia pracy, a tempo maszyny ustawodawczej wymaga stałej czujności urzędników Biura. W okresie między sesjami urzędnicy z Wydziału Prac Parlamentarnych uzupełniają protokóły komisyjne i kompletują materiały z ubiegłej sesji. Omawiany wydział spełnia zatem czynności przygotowawcze dla naszych prac ustawodawczych.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SMalinowski">Wydział Administracyjno-Gospodarczy załatwia wszelkie sprawy finansowo-administracyjne, a w szczególności: opracowuje projekt preliminarza budżetowego Senatu, załatwia sprawy rachunkowo-kasowe, zarządza gmachami Senatu, prowadzi zakup i kontrolę inwentarza biurowego, zarządza środkami lokomocji, strażą marszałkowską, a ponadto nadzoruje niższych funkcjonariuszów.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SMalinowski">Należy zauważyć, że wydział gospodarczy zatrudniał uprzednio 3 urzędników, a obecnie na skutek kompresji budżetowej praca została przerzucona na dwóch.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SMalinowski">Muszę podkreślić tutaj intensywną pracę niższych funkcjonariuszów Biura Senatu, którzy w okresie sesji nie są ograniczeni 8-godzinnym dniem pracy.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SMalinowski">O sumienności urzędników w pracy oraz w powierzanych im zadaniach najlepiej mówią częste podziękowania na Komisji Budżetowej Senatu, a także opinia Najwyższej Izby Kontroli w corocznych uwagach o wykonaniu budżetu.</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SMalinowski">Preliminarz budżetu Senatu w przedłożeniu rządowym na r. 1939/40 przewiduje po stronie dochodów sumę zł 3.230, po stronie rozchodów zł 1.477.460. W porównaniu z budżetem z r. 1938/39 preliminarz obecny jest po stronie dochodów większy o zł 30, po stronie wydatków mniejszy o 49.280 zł.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SMalinowski">Różnicę między dochodami a wydatkami, wynoszącą zł 1.474.230, pokrywa — jak zawsze — Skarb Państwa.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#SMalinowski">Dochody stanowią: częściowy zwrot kosztów umundurowania zł 430 — mniej o zł 370 niż w budżecie r. 1938/39; dochody z czynszów za lokale w sumie zł 1.000; dochody ze sprzedaży wydawnictw senackich i prenumeraty diariusza zł 1.700 — więcej o zł 400, aniżeli było w budżecie za r. 1938/39 oraz różne drobne dochody zł 1.000, uzyskane ze sprzedaży makulatury, szmelcu, przepalonych żarówek itp.</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SMalinowski">Wydatki na rok 1939/40 — po doprowadzeniu do minimum — przewidziane są w wysokości zł 1.477.460, są one o 49.280 zł mniejsze, aniżeli w r. 1938/39.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#SMalinowski">Budżetowe wydatki Senatu dzielą się na 3 grupy: I grupa — § 10 — Diety senatorów i wydatki reprezentacyjne, II grupa — § 1 — Płace, III grupa — §§ 2, 3, 4, 5, 6, 6a, 7 i 8 — to wydatki rzeczowo-administracyjne.</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SMalinowski">Wydatki pierwszych dwóch grup są stałe i wynikające z obowiązujących ustaw, a więc są niezależne od władz wykonywujących budżet. Tak samo pewna część wydatków grupy III ma charakter stały, inne zmniejszają się lub zwiększają, zależnie od intensywności prac Izby oraz czasu trwania sesyj w ciągu roku budżetowego.</u>
- <u xml:id="u-6.15" who="#SMalinowski">§ 1 przewiduje na płace urzędników i niższych funkcjonariuszów zł 156.300 — o 360 zł więcej, aniżeli w budżecie na r. 1938/39. Zwyżka ta jest związana z przyznaniem dodatku służbowego dla niższych funkcjonariuszów — zł 30 miesięcznie. Na płace urzędników przypada zł 101.580. Na płace niższych funkcjonariuszów zł 54.720. Ilość etatów urzędniczych pozostaje bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-6.16" who="#SMalinowski">Senacka Komisja Budżetowa żadnych zmian nie uchwaliła. Proszę Wysoki Senat o przyjęcie niniejszego preliminarza na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#MarianMalinowski">Wysoka Izbo! Senat Rzeczypospolitej podczas kadencji IV, która trwała 3 lata, tj. od r. 1935 do 1938 r., uchwalił 304 projekty ustaw z ogólnej liczby 319 projektów, uchwalonych przez Sejm. Senat w tym okresie wprowadził zmiany do 76 projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#MarianMalinowski">Liczba uchwalonych przez Senat ustaw obejmuje przede wszystkim trzy budżety, które w tym czasie zostały rozpatrzone, oraz szereg wielkich i podstawowych ustaw, jak ustawy samorządowe, prawo o ustroju adwokatury, prawo wekslowe itp.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#MarianMalinowski">Kilka uwag należy poświęcić organizacji Biura Senatu i jego pracy. Biuro Senatu składa się z dwóch wydziałów: Prac Parlamentarnych i Administracyjno-Gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#MarianMalinowski">Wydział Prac Parlamentarnych kierowany jest zgodnie z postanowieniami Statutu Organizacyjnego osobiście przez Dyrektora Biura Senatu. W ramach jego znajduje się: Sekretariat Pana Marszałka, Referat Prawny i Plenarnych Posiedzeń, Referat Prezydialny, Kancelaria z salą maszyn.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#MarianMalinowski">Wydział ten, który koncentruje wszelkie prace techniczno parlamentarne, obejmuje 9 urzędników łącznie z maszynistkami, których jest zaledwie 2. Wykonują one wszelkie prace dla Biura, jak i dla pp. senatorów. W zakres prac Wydziału Prac Parlamentarnych wchodzi: przygotowywanie druków i techniczne opracowywanie wydawnictw Senatu, jak regulamin, coroczne sprawozdania budżetowe itp. Przygotowywanie techniczne plenum i prowadzenie protokółu plenarnego, opracowywanie wszelkich opinii prawnych, informowanie prasy o czynnościach naszej Izby, ekspedycja druków i zawiadomień, sprawy osobowe senatorów i pracowników Biura. Ponadto obsługiwanie wszystkich komisji przez urzędników Senatu, co jest zupełnym novum w organizacji biur parlamentarnych. Urzędnicy ci prowadzą z reguły protokóły komisyjne, dostarczają potrzebnych materiałów do obrad itp. Poza tym Wydział Prac Parlamentarnych wykonuje szereg czynności, związanych z funkcjonowaniem parlamentu. Ogrom prac w czasie sesji usuwa zasadę 7-godzinnego dnia pracy, a tempo maszyny ustawodawczej wymaga stałej czujności urzędników Biura. W okresie między sesjami urzędnicy z Wydziału Prac Parlamentarnych uzupełniają protokóły komisyjne i kompletują materiały z ubiegłej sesji. Omawiany wydział spełnia zatem czynności przygotowawcze dla naszych prac ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#MarianMalinowski">Wydział Administracyjno-Gospodarczy załatwia wszelkie sprawy finansowo-administracyjne, a w szczególności: opracowuje projekt preliminarza budżetowego Senatu, załatwia sprawy rachunkowo-kasowe, zarządza gmachami Senatu, prowadzi zakup i kontrolę inwentarza biurowego, zarządza środkami lokomocji, strażą marszałkowską, a ponadto nadzoruje niższych funkcjonariuszów.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#MarianMalinowski">Należy zauważyć, że wydział gospodarczy zatrudniał uprzednio 3 urzędników, a obecnie na skutek kompresji budżetowej praca została przerzucona na dwóch.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#MarianMalinowski">Muszę podkreślić tutaj intensywną pracę niższych funkcjonariuszów Biura Senatu, którzy w okresie sesji nie są ograniczeni 8-godzinnym dniem pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#MarianMalinowski">O sumienności urzędników w pracy oraz w powierzanych im zadaniach najlepiej mówią częste podziękowania na Komisji Budżetowej Senatu, a także opinia Najwyższej Izby Kontroli w corocznych uwagach o wykonaniu budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#MarianMalinowski">Preliminarz budżetu Senatu w przedłożeniu rządowym na r. 1939/40 przewiduje po stronie dochodów sumę zł 3.230, po stronie rozchodów zł 1.477.460. W porównaniu z budżetem z r. 1938/39 preliminarz obecny jest po stronie dochodów większy o zł 30, po stronie wydatków mniejszy o 49.280 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#MarianMalinowski">Różnicę między dochodami a wydatkami, wynoszącą zł 1.474.230, pokrywa — jak zawsze — Skarb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#MarianMalinowski">Dochody stanowią: częściowy zwrot kosztów umundurowania zł 430 — mniej o zł 370 niż w budżecie r. 1938/39; dochody z czynszów za lokale w sumie zł 1.000; dochody ze sprzedaży wydawnictw senackich i prenumeraty diariusza zł 1.700 — więcej o zł 400, aniżeli było w budżecie za r. 1938/39 oraz różne drobne dochody zł 1.000, uzyskane ze sprzedaży makulatury, szmelcu, przepalonych żarówek itp.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#MarianMalinowski">Wydatki na rok 1939/40 — po doprowadzeniu do minimum — przewidziane są w wysokości zł 1.477.460, są one o 49.280 zł mniejsze, aniżeli w r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#MarianMalinowski">Budżetowe wydatki Senatu dzielą się na 3 grupy: I grupa — § 10 — Diety senatorów i wydatki reprezentacyjne, II grupa — § 1 — Płace, III grupa — §§ 2, 3, 4, 5, 6, 6a, 7 i 8 — to wydatki rzeczowo-administracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#MarianMalinowski">Wydatki pierwszych dwóch grup są stałe i wynikające z obowiązujących ustaw, a więc są niezależne od władz wykonywujących budżet. Tak samo pewna część wydatków grupy III ma charakter stały, inne zmniejszają się lub zwiększają, zależnie od intensywności prac Izby oraz czasu trwania sesyj w ciągu roku budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#MarianMalinowski">§ 1 przewiduje na płace urzędników i niższych funkcjonariuszów zł 156.300 — o 360 zł więcej, aniżeli w budżecie na r. 1938/39. Zwyżka ta jest związana z przyznaniem dodatku służbowego dla niższych funkcjonariuszów — zł 30 miesięcznie. Na płace urzędników przypada zł 101.580. Na płace niższych funkcjonariuszów zł 54.720. Ilość etatów urzędniczych pozostaje bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#MarianMalinowski">Senacka Komisja Budżetowa żadnych zmian nie uchwaliła. Proszę Wysoki Senat o przyjęcie niniejszego preliminarza na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 3 — Kontrola Państwowa — sprawozdawca Wicemarszałek Stolarski.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do części 3 — Kontrola Państwowa — sprawozdawca Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SStolarski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu z dużym uznaniem odniosła się do prac kontrolnych Najwyższej Izby Kontroli, stwierdzonych przedłożonymi Wysokiej Izbie sprawozdaniami. Dyskusja stwierdziła, że działalność Najwyższej Izby Kontroli zasługuje na specjalną uwagę i troskę ciał parlamentarnych, działalność bowiem tej instytucji jest dla parlamentu uzupełnieniem i znakomitym ułatwieniem jego pracy i wykonywania obowiązków konstytucyjnych.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SStolarski">Obowiązkiem moim jako sprawozdawcy w wyczuciu pragnień Komisji Budżetowej jest wyrazić uznanie dla Najwyższej Izby Kontroli, a szczególnie dla jej kierownictwa w osobie p. gen. Krzemieńskiego...</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BłażejStolarski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu z dużym uznaniem odniosła się do prac kontrolnych Najwyższej Izby Kontroli, stwierdzonych przedłożonymi Wysokiej Izbie sprawozdaniami. Dyskusja stwierdziła, że działalność Najwyższej Izby Kontroli zasługuje na specjalną uwagę i troskę ciał parlamentarnych, działalność bowiem tej instytucji jest dla parlamentu uzupełnieniem i znakomitym ułatwieniem jego pracy i wykonywania obowiązków konstytucyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#BłażejStolarski">Obowiązkiem moim jako sprawozdawcy w wyczuciu pragnień Komisji Budżetowej jest wyrazić uznanie dla Najwyższej Izby Kontroli, a szczególnie dla jej kierownictwa w osobie p. gen. Krzemieńskiego...</u>
<u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SStolarski">...jako prezesa, który przy znakomitej i fachowej współpracy panów wiceprezesów prowadzi i nastawia pracę Najwyższej Izby Kontroli do właściwego wykonania włożonych na tę instytucję obowiązków. Stwierdzam, że Najwyższa Izba Kontroli, jako instytucja kontrolna, bywa często w trudnych okolicznościach i tylko właściwe kierownictwo chroni tę instytucję od przykrych konfliktów, jakie mogłyby zaistnieć.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SStolarski">Tak obrady Komisji Budżetowej Senatu, jak i kilkakrotne sprawozdania sprawozdawców budżetowych w tej Wysokiej Izbie i w Sejmie stwierdzają, że przepisy prawne odnośnie działalności Najwyższej Izby Kontroli są niedostateczne i nie odpowiadają wymogom przepisów konstytucyjnych.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SStolarski">W r. 1937 ówczesny sprawozdawca s. Fudakowski położył duży nacisk w swych argumentach na potrzebę znowelizowania ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. celem uzgodnienia jej z obowiązującą dziś Konstytucją i w tym duchu wniósł rezolucję.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SStolarski">Na Komisji Budżetowej Senatu powoływałem się na fakt, że w dniu 11 lutego 1938 r. poseł Śląski w sprawozdaniu Komisji Budżetowej Sejmu uzasadniał potrzebę nowelizacji wspomnianej ustawy, motywując to koniecznościami konstytucyjnymi, rozszerzającymi działanie kontroli na związki publiczno-prawne.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SStolarski">W roku bieżącym sprawozdawca Komisji Budżetowej Sejmu p. inż. Barański, stwierdzając powyższe, sygnalizuje jako wiadomość zaczerpniętą od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, że istnieje w łonie Rządu projekt noweli do ustawy i ma nadzieję, że parlament będzie miał okazję zająć się nią jeszcze w najbliższej przyszłości.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SStolarski">Ja nie stawiam w tej sprawie żadnej rezolucji, ograniczę się do stwierdzenia, że jest bezsporne życzenie całego parlamentu, domagające się od Rządu bezzwłocznego przedłożenia parlamentowi projektu noweli do ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. o kontroli państwowej.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SStolarski">Idąc po linii rozszerzenia prawnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli w kierunku kontroli przedsiębiorstw państwowych, należy uznać za słuszne stwierdzenie przez Komisję do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych przerostu kontroli nad działalnością tych przedsiębiorstw. Komisja mówi na stronie 114 swego sprawozdania:</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SStolarski">„Czyż nie posiada wyraźnej wymowy fakt, że takie np. przedsiębiorstwa skomercjalizowane, należące do resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, podlegają następującym instancjom kontroli: 1) parlamentarnej, 2) Najwyższej Izby Kontroli, 3) Biura Inspekcji Ministerstwa Przemysłu i Handlu, 4) Biura Inspekcji Ministerstwa Skarbu, 5) kontroli wykonywanej przez właściwy departament fachowy, 6) Rady Nadzorczej, 7) Komisji Rewizyjnej, 8) Nadzwyczajnej Komisji Rewizyjnej. Podobnej ilości instancji kontrolnych podlegają przedsiębiorstwa skomercjalizowane resortu Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Uznając słuszność powyższego parlament, jako jedyna reprezentacja narodu, w niczym nie może być ograniczony w kontroli i w tym wypadku kontroli w przedsiębiorstwach państwowych. Parlament posiłkuje się głównie materiałem kontrolnym Najwyższej Izby Kontroli, zatem materiał ten winien być wszechstronny i wyczerpujący. Stąd nioski: Kontrola, sprawowana przez Najwyższą Izbę Kontroli w przedsiębiorstwach państwowych, winna być wyposażona w pełne podstawy prawne i finansowe, aby była zdolna zadośćuczynić potrzebie.</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SStolarski">Podzielając motywy, przytoczone w Sejmie przez sprawozdawcę p. posła Barańskiego do preliminarza budżetowego Kontroli Państwowej, i wobec tego, że Komisja Budżetowa Senatu gruntownie rozważyła preliminarz na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 1939 r. i przyjęła go bez poprawek, wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego Najwyższej Izby Kontroli na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#BłażejStolarski">...jako prezesa, który przy znakomitej i fachowej współpracy panów wiceprezesów prowadzi i nastawia pracę Najwyższej Izby Kontroli do właściwego wykonania włożonych na tę instytucję obowiązków. Stwierdzam, że Najwyższa Izba Kontroli, jako instytucja kontrolna, bywa często w trudnych okolicznościach i tylko właściwe kierownictwo chroni tę instytucję od przykrych konfliktów, jakie mogłyby zaistnieć.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#BłażejStolarski">Tak obrady Komisji Budżetowej Senatu, jak i kilkakrotne sprawozdania sprawozdawców budżetowych w tej Wysokiej Izbie i w Sejmie stwierdzają, że przepisy prawne odnośnie działalności Najwyższej Izby Kontroli są niedostateczne i nie odpowiadają wymogom przepisów konstytucyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#BłażejStolarski">W r. 1937 ówczesny sprawozdawca s. Fudakowski położył duży nacisk w swych argumentach na potrzebę znowelizowania ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. celem uzgodnienia jej z obowiązującą dziś Konstytucją i w tym duchu wniósł rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#BłażejStolarski">Na Komisji Budżetowej Senatu powoływałem się na fakt, że w dniu 11 lutego 1938 r. poseł Śląski w sprawozdaniu Komisji Budżetowej Sejmu uzasadniał potrzebę nowelizacji wspomnianej ustawy, motywując to koniecznościami konstytucyjnymi, rozszerzającymi działanie kontroli na związki publiczno-prawne.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#BłażejStolarski">W roku bieżącym sprawozdawca Komisji Budżetowej Sejmu p. inż. Barański, stwierdzając powyższe, sygnalizuje jako wiadomość zaczerpniętą od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, że istnieje w łonie Rządu projekt noweli do ustawy i ma nadzieję, że parlament będzie miał okazję zająć się nią jeszcze w najbliższej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#BłażejStolarski">Ja nie stawiam w tej sprawie żadnej rezolucji, ograniczę się do stwierdzenia, że jest bezsporne życzenie całego parlamentu, domagające się od Rządu bezzwłocznego przedłożenia parlamentowi projektu noweli do ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. o kontroli państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#BłażejStolarski">Idąc po linii rozszerzenia prawnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli w kierunku kontroli przedsiębiorstw państwowych, należy uznać za słuszne stwierdzenie przez Komisję do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych przerostu kontroli nad działalnością tych przedsiębiorstw. Komisja mówi na stronie 114 swego sprawozdania:</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#BłażejStolarski">„Czyż nie posiada wyraźnej wymowy fakt, że takie np. przedsiębiorstwa skomercjalizowane, należące do resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, podlegają następującym instancjom kontroli: 1) parlamentarnej, 2) Najwyższej Izby Kontroli, 3) Biura Inspekcji Ministerstwa Przemysłu i Handlu, 4) Biura Inspekcji Ministerstwa Skarbu, 5) kontroli wykonywanej przez właściwy departament fachowy, 6) Rady Nadzorczej, 7) Komisji Rewizyjnej, 8) Nadzwyczajnej Komisji Rewizyjnej. Podobnej ilości instancji kontrolnych podlegają przedsiębiorstwa skomercjalizowane resortu Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Uznając słuszność powyższego parlament, jako jedyna reprezentacja narodu, w niczym nie może być ograniczony w kontroli i w tym wypadku kontroli w przedsiębiorstwach państwowych. Parlament posiłkuje się głównie materiałem kontrolnym Najwyższej Izby Kontroli, zatem materiał ten winien być wszechstronny i wyczerpujący. Stąd nioski: Kontrola, sprawowana przez Najwyższą Izbę Kontroli w przedsiębiorstwach państwowych, winna być wyposażona w pełne podstawy prawne i finansowe, aby była zdolna zadośćuczynić potrzebie.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#BłażejStolarski">Podzielając motywy, przytoczone w Sejmie przez sprawozdawcę p. posła Barańskiego do preliminarza budżetowego Kontroli Państwowej, i wobec tego, że Komisja Budżetowa Senatu gruntownie rozważyła preliminarz na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 1939 r. i przyjęła go bez poprawek, wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego Najwyższej Izby Kontroli na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
<u xml:id="u-8.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 4 — Prezydium Rady Ministrów — sprawozdawca s. Bisping.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 4 — Prezydium Rady Ministrów — sprawozdawca s. Bisping.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SBisping">Wysoki Senacie! Budżet Prezydium Rady Ministrów był rozpatrywany na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 18 stycznia br. i wywołał żywą dyskusję. Szczegółowe sprawozdanie komisji zostało Wysokiej Izbie doręczone, ograniczę się więc tylko do podkreślenia bardziej ważkich zagadnień, poruszonych w sprawozdaniu jak również w czasie dyskusji na Komisji Budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SBisping">W Polsce daje się zauważyć dążenie do stabilizacji stosunków wewnętrzno politycznych, gdy tymczasem sytuacja ogólnoeuropejska i światowa przedstawia się wciąż w stanie płynnym.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SBisping">Zmaganie się szeregu doktryn, począwszy od kierunku ultra absolutnego, jakim jest bolszewizm na wielkich połaciach Europy wschodniej i Azji zachodniej, dalej poprzez wielki pas państw totalnych, zalegających Europę środkową, do wielkich demokracji, których zasięg obejmuje Europę zachodnią oraz Amerykę północną, zmagania te muszą wywoływać dzięki diametralnej rozbieżności co do form i metod rządzenia Ogólne napięcie na świecie. Jeśli do tego dodać dążenia do zdobycia źródeł surowców, walkę o rynki zbytu oraz budzące się hasła o supremację ras, których aspiracji tak wielkich jak obecnie historia świata już dawno nie notowała, ujrzymy obraz kuli ziemskiej, zasnuty mgłą niepewności co do jej jutrzejszego oblicza.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SBisping">Polska, nie angażując się wyraźnie w żadnym z tych skrajnych kierunków, pozostawiając sobie wolną, rękę i rolę poniekąd obserwatora, czyni dobrze, gdyż nie tylko, że nie przesądza swego udziału w tym czy innym bloku, ale jednocześnie jako wielkie mocarstwo czyni się ośrodkiem wszystkich w tej walce nie zaangażowanych państw, których rola może być bardzo wybitna w decydujących chwilach zmagania się różnych światopoglądów. Tego rodzaju taktyka wymaga stalowych nerwów, wielkiej czujności i stałego pogotowia tych czynników, które ponoszą całkowitą odpowiedzialność za losy 35-milionowego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#KazimierzBisping">Wysoki Senacie! Budżet Prezydium Rady Ministrów był rozpatrywany na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 18 stycznia br. i wywołał żywą dyskusję. Szczegółowe sprawozdanie komisji zostało Wysokiej Izbie doręczone, ograniczę się więc tylko do podkreślenia bardziej ważkich zagadnień, poruszonych w sprawozdaniu jak również w czasie dyskusji na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#KazimierzBisping">W Polsce daje się zauważyć dążenie do stabilizacji stosunków wewnętrzno politycznych, gdy tymczasem sytuacja ogólnoeuropejska i światowa przedstawia się wciąż w stanie płynnym.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#KazimierzBisping">Zmaganie się szeregu doktryn, począwszy od kierunku ultra absolutnego, jakim jest bolszewizm na wielkich połaciach Europy wschodniej i Azji zachodniej, dalej poprzez wielki pas państw totalnych, zalegających Europę środkową, do wielkich demokracji, których zasięg obejmuje Europę zachodnią oraz Amerykę północną, zmagania te muszą wywoływać dzięki diametralnej rozbieżności co do form i metod rządzenia Ogólne napięcie na świecie. Jeśli do tego dodać dążenia do zdobycia źródeł surowców, walkę o rynki zbytu oraz budzące się hasła o supremację ras, których aspiracji tak wielkich jak obecnie historia świata już dawno nie notowała, ujrzymy obraz kuli ziemskiej, zasnuty mgłą niepewności co do jej jutrzejszego oblicza.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#KazimierzBisping">Polska, nie angażując się wyraźnie w żadnym z tych skrajnych kierunków, pozostawiając sobie wolną, rękę i rolę poniekąd obserwatora, czyni dobrze, gdyż nie tylko, że nie przesądza swego udziału w tym czy innym bloku, ale jednocześnie jako wielkie mocarstwo czyni się ośrodkiem wszystkich w tej walce nie zaangażowanych państw, których rola może być bardzo wybitna w decydujących chwilach zmagania się różnych światopoglądów. Tego rodzaju taktyka wymaga stalowych nerwów, wielkiej czujności i stałego pogotowia tych czynników, które ponoszą całkowitą odpowiedzialność za losy 35-milionowego narodu.</u>
<u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SBisping">Naród musi zapewnić tym czynnikom tak konieczny spokój wewnętrzny, musi za wszelką cenę współdziałać aktywnie w tym wielkim pogotowiu, jakie obecnie przeżywamy. Nie zasłaniajmy sprawami, często błahymi, obrazu Polski mocarstwowej, do której przecież wszyscy dążymy. Nie zapominajmy również, że historia włożyła na nasze pokolenie niejako obowiązek być łącznikiem pomiędzy Polską Chrobrych, Batorych i Sobieskich a Polską dnia jutrzejszego. Toteż bogaci w doświadczenie popełnionych błędów, a zapatrzeni w wielkie momenty dziejowe Polski dawniejszej, twórzmy wspólnie wielką przyszłość naszego Narodu. A że przyszłość nasza jest wielka, w to wierzy każde serce polskie. Toteż zapału młodzieńczego, tak zresztą cennego, nam nie brak.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SBisping">Największy nacisk i wysiłek musimy wykonać, żeby wprowadzić do szeregów naszych karność i posłuch oraz wiarę, że ci ludzie, którzy nas prowadzą, nie zawiodą nas na manowce, lecz poprowadzą czystym, jasnym szlakiem, którego kierunek wskazał nam Józef Piłsudski. A wszak kierunek ten wykazał w całej pełni słuszność swych założeń, słuszność swych przewidywań.</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SBisping">Wyrażona w mym referacie zasada konieczności silnej władzy, skoncentrowanej w rękach Premiera, władzy, obejmującej wszystkie resorty, nie znalazła sprzeciwu wśród członków Komisji Budżetowej Senatu. Prawo ustalenia rozmiarów i zasięgu tych uprawnień stosownie do art, 25 Konstytucji leży w wyłącznej kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej i parlament nie ma żadnej podstawy do ingerencji w te sprawy. Poza tym jest to zagadnienie tak ważne i skomplikowane, że rozwiązanie go winno raczej nastąpić w atmosferze zupełnej stabilizacji stosunków wewnętrzno-politycznych. Konsolidacja narodu, jako podstawowa teza ogólnego pogotowia, zaczyna sobie torować drogę pomimo spotykanych przeszkód i wierzyć musimy, iż niedaleką jest chwila jej realizacji. Ubiegły rok obfitował w ważne wydarzenia polityczne. Urzędnik polski wykazał w tych chwilach wielką ofiarność w swej pracy oraz wsparty entuzjazmem i wiarą w słuszność postulatów stawianych przez cały naród polski, wytworzył w społeczeństwie opinię i wiarę w dobrą organizację naszej administracji państwowej. Toteż chwile te wykazały, jak ważną rzeczą jest dla Państwa mieć aparat urzędniczy patriotyczny, złożony z urzędników dobrze wyszkolonych, mających poparcie społeczeństwa zgodnego i prowadzonego przez swych wodzów ku jasnym i wyraźnym celom. Oby przykład tych minionych chwil był również wskaźnikiem chwil codziennych, gdy w znojnym trudzie budujemy wielkość Polski. Troska o typ urzędnika-patrioty, fachowca, mającego zabezpieczony byt moralny i materialny, typ urzędnika, według którego zachowania się, obywatel wytwarza sobie zdanie o całości administracji oraz o sile i powadze Państwa, winna być traktowana, zdaniem Komisji Budżetowej, jako ważne zagadnienie państwowe. Strona materialna bytu urzędniczego, szczególnie urzędnika, obarczonego liczną rodziną, wymaga wglądu. Niestety, w obecnym budżecie znalazła ona znikome załatwienie i wysuwa się jako problem w przyszłych preliminarzach budżetowych.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SBisping">W uchwalonym obecnie preliminarzu budżetowym ilość urzędników będzie zwiększona o 973 osoby oraz o 45 sędziów. Najwięcej etatów przybędzie w Ministerstwie Skarbu — 271 oraz w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych — 301. Wzrost ten wyraża się cyfrowo w budżecie kwotą 31.091.549 zł. Musimy być przygotowani w przyszłości na stały wzrost ilości etatów urzędniczych dzięki rozszerzającym się funkcjom Państwa. Jedynie drogą usprawnienia administracji i podniesienia wydajności pracy możemy przyrost ten zahamować.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SBisping">Ściśle związaną z zagadnieniem personalnym jest sprawa usprawnienia administracji, której organizacja winna dążyć przede wszystkim do ułatwienia codziennych stosunków obywatela z urzędem.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SBisping">Poza tym winna być ułatwiona i uproszczona technika urzędowania administracji państwowej. Usunąć trzeba przerosty administracyjne. Określić w sposób jasny i wyraźny zakres kompetencji każdego urzędnika. Zwalczać objaw spychania spraw z jednej instancji do drugiej. Tępić strach przed powzięciem decyzji. Załatwiać każde słuszne żądanie obywatela uprzejmie, bezstronnie, stanowczo i szybko.</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#SBisping">Usprawnieniu i reorganizacji ulec winny przede wszystkim urzędy gminne — ciężkie, drogie, przepracowane machiny, a dzięki temu wolno pracujące, obarczające podatnika wielkimi kosztami administracyjnymi, dochodzącymi do 40 i więcej procent całego budżetu gminnego. Poza tym urzędy gminne są przeciążone olbrzymim materiałem narzucanych im spraw ze wszystkich resortów oraz szeregu organizacji i dlatego często zaniedbywać muszą wykonywanie swych funkcji zasadniczych. Toteż usprawnienie tego działu naszej administracji jest sprawą palącą.</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#SBisping">W zakresie działalności Biura Prawnego Prezydium Rady Ministrów została poruszona konieczność uporządkowania materiału ustawodawczego, gdyż wskutek wielkiego nadmiaru ustaw u nas wytwarza się chaos, który jednakowo utrudnia obywatelowi i administracji orientowanie się w zagadnieniach ustawodawczych. Pociąga to za sobą nadmiar okólników poszczególnych resortów, dochodzący np. w Ministerstwie Poczt i Telegrafów do 27.000. Dopiero zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1936 r. zredukowało powyższą cyfrę do 5.400. Ten stan rzeczy przyczynia się do konieczności posiadania dużych kadr urzędniczych i uniemożliwia przeprowadzenie redukcji administracji a tym samym potanienie jej kosztów.</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#SBisping">Najwyższy Trybunał Administracyjny, który spełnia ważną rolę regulatora stosunku prawnego administracji do obywatela, jest jednocześnie sprawdzianem, jakie działy tejże administracji źle funkcjonują. Zasadniczym niedomaganiem Najwyższego Trybunału Administracyjnego była dotychczas wielka zaległość spraw, na których rozpatrzenie trzeba było czekać po kilka lat. Obecnie dzięki zwiększeniu etatów 'sędziowskich i dużej wydajności pracy można mieć nadzieję, że w ciągu 4 lat zatory zostaną usunięte i każda sprawa będzie mogła być załatwiona w ciągu kilku miesięcy.</u>
- <u xml:id="u-10.14" who="#SBisping">Groźne zjawisko, które obecnie obserwujemy, to jest ubywanie sił naukowych na naszych wyższych uczelniach, poza tym brak specjalistów, jaki odczuwamy w dziedzinie życia gospodarczego, tak bujnie obecnie odradzającego się, wiąże się częściowo z małymi możliwościami Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego, którego zadaniem jest współdziałać z innymi resortami w tej dziedzinie. Również bacznie czuwać musimy, by nasz dorobek duchowy, dzięki któremu potrafiliśmy przetrwać stuletnią niewolę i wyjść z tego okresu jako jeden z najbardziej kulturalnych narodów świata, nie poszedł na marne i by rozwój tempa życia fizycznego i technicznego nie spychał na dalszy plan walorów, jakie daje: kultura chrześcijańska, sztuka, poezja i filozofia. Nie usuwajmy się dobrowolnie ze stanowiska przodującego, jakie zdołaliśmy w rodzinie narodów europejskich zająć, i nie róbmy z tych elementów rzeczy luksusowych, a uważajmy raczej za konieczny chleb codzienny. Toteż Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swym w dniu 28 lutego b. r., chcąc dać wyraz swej trosce w tej dziedzinie, uchwaliła na wniosek s. Beczkowicza zmianę art. 6 projektu ustawy skarbowej w tym sensie, by w miarę uzyskiwania nadwyżek ponad kwoty przewidziane w budżecie dochodów lub oszczędności w budżecie wydatków zwiększać celem popierania nauki i sztuki, wydatki na dotacje, które mieszczą się w części 4 dziale 4 § 10 preliminarza budżetowego.</u>
- <u xml:id="u-10.15" who="#SBisping">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat raczy uchwalić preliminarz budżetowy Prezydium Rady Ministrów na rok 1939/40 w brzmieniu, przyjętym przez komisję, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#KazimierzBisping">Naród musi zapewnić tym czynnikom tak konieczny spokój wewnętrzny, musi za wszelką cenę współdziałać aktywnie w tym wielkim pogotowiu, jakie obecnie przeżywamy. Nie zasłaniajmy sprawami, często błahymi, obrazu Polski mocarstwowej, do której przecież wszyscy dążymy. Nie zapominajmy również, że historia włożyła na nasze pokolenie niejako obowiązek być łącznikiem pomiędzy Polską Chrobrych, Batorych i Sobieskich a Polską dnia jutrzejszego. Toteż bogaci w doświadczenie popełnionych błędów, a zapatrzeni w wielkie momenty dziejowe Polski dawniejszej, twórzmy wspólnie wielką przyszłość naszego Narodu. A że przyszłość nasza jest wielka, w to wierzy każde serce polskie. Toteż zapału młodzieńczego, tak zresztą cennego, nam nie brak.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#KazimierzBisping">Największy nacisk i wysiłek musimy wykonać, żeby wprowadzić do szeregów naszych karność i posłuch oraz wiarę, że ci ludzie, którzy nas prowadzą, nie zawiodą nas na manowce, lecz poprowadzą czystym, jasnym szlakiem, którego kierunek wskazał nam Józef Piłsudski. A wszak kierunek ten wykazał w całej pełni słuszność swych założeń, słuszność swych przewidywań.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#KazimierzBisping">Wyrażona w mym referacie zasada konieczności silnej władzy, skoncentrowanej w rękach Premiera, władzy, obejmującej wszystkie resorty, nie znalazła sprzeciwu wśród członków Komisji Budżetowej Senatu. Prawo ustalenia rozmiarów i zasięgu tych uprawnień stosownie do art, 25 Konstytucji leży w wyłącznej kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej i parlament nie ma żadnej podstawy do ingerencji w te sprawy. Poza tym jest to zagadnienie tak ważne i skomplikowane, że rozwiązanie go winno raczej nastąpić w atmosferze zupełnej stabilizacji stosunków wewnętrzno-politycznych. Konsolidacja narodu, jako podstawowa teza ogólnego pogotowia, zaczyna sobie torować drogę pomimo spotykanych przeszkód i wierzyć musimy, iż niedaleką jest chwila jej realizacji. Ubiegły rok obfitował w ważne wydarzenia polityczne. Urzędnik polski wykazał w tych chwilach wielką ofiarność w swej pracy oraz wsparty entuzjazmem i wiarą w słuszność postulatów stawianych przez cały naród polski, wytworzył w społeczeństwie opinię i wiarę w dobrą organizację naszej administracji państwowej. Toteż chwile te wykazały, jak ważną rzeczą jest dla Państwa mieć aparat urzędniczy patriotyczny, złożony z urzędników dobrze wyszkolonych, mających poparcie społeczeństwa zgodnego i prowadzonego przez swych wodzów ku jasnym i wyraźnym celom. Oby przykład tych minionych chwil był również wskaźnikiem chwil codziennych, gdy w znojnym trudzie budujemy wielkość Polski. Troska o typ urzędnika-patrioty, fachowca, mającego zabezpieczony byt moralny i materialny, typ urzędnika, według którego zachowania się, obywatel wytwarza sobie zdanie o całości administracji oraz o sile i powadze Państwa, winna być traktowana, zdaniem Komisji Budżetowej, jako ważne zagadnienie państwowe. Strona materialna bytu urzędniczego, szczególnie urzędnika, obarczonego liczną rodziną, wymaga wglądu. Niestety, w obecnym budżecie znalazła ona znikome załatwienie i wysuwa się jako problem w przyszłych preliminarzach budżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#KazimierzBisping">W uchwalonym obecnie preliminarzu budżetowym ilość urzędników będzie zwiększona o 973 osoby oraz o 45 sędziów. Najwięcej etatów przybędzie w Ministerstwie Skarbu — 271 oraz w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych — 301. Wzrost ten wyraża się cyfrowo w budżecie kwotą 31.091.549 zł. Musimy być przygotowani w przyszłości na stały wzrost ilości etatów urzędniczych dzięki rozszerzającym się funkcjom Państwa. Jedynie drogą usprawnienia administracji i podniesienia wydajności pracy możemy przyrost ten zahamować.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#KazimierzBisping">Ściśle związaną z zagadnieniem personalnym jest sprawa usprawnienia administracji, której organizacja winna dążyć przede wszystkim do ułatwienia codziennych stosunków obywatela z urzędem.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#KazimierzBisping">Poza tym winna być ułatwiona i uproszczona technika urzędowania administracji państwowej. Usunąć trzeba przerosty administracyjne. Określić w sposób jasny i wyraźny zakres kompetencji każdego urzędnika. Zwalczać objaw spychania spraw z jednej instancji do drugiej. Tępić strach przed powzięciem decyzji. Załatwiać każde słuszne żądanie obywatela uprzejmie, bezstronnie, stanowczo i szybko.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#KazimierzBisping">Usprawnieniu i reorganizacji ulec winny przede wszystkim urzędy gminne — ciężkie, drogie, przepracowane machiny, a dzięki temu wolno pracujące, obarczające podatnika wielkimi kosztami administracyjnymi, dochodzącymi do 40 i więcej procent całego budżetu gminnego. Poza tym urzędy gminne są przeciążone olbrzymim materiałem narzucanych im spraw ze wszystkich resortów oraz szeregu organizacji i dlatego często zaniedbywać muszą wykonywanie swych funkcji zasadniczych. Toteż usprawnienie tego działu naszej administracji jest sprawą palącą.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#KazimierzBisping">W zakresie działalności Biura Prawnego Prezydium Rady Ministrów została poruszona konieczność uporządkowania materiału ustawodawczego, gdyż wskutek wielkiego nadmiaru ustaw u nas wytwarza się chaos, który jednakowo utrudnia obywatelowi i administracji orientowanie się w zagadnieniach ustawodawczych. Pociąga to za sobą nadmiar okólników poszczególnych resortów, dochodzący np. w Ministerstwie Poczt i Telegrafów do 27.000. Dopiero zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1936 r. zredukowało powyższą cyfrę do 5.400. Ten stan rzeczy przyczynia się do konieczności posiadania dużych kadr urzędniczych i uniemożliwia przeprowadzenie redukcji administracji a tym samym potanienie jej kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#KazimierzBisping">Najwyższy Trybunał Administracyjny, który spełnia ważną rolę regulatora stosunku prawnego administracji do obywatela, jest jednocześnie sprawdzianem, jakie działy tejże administracji źle funkcjonują. Zasadniczym niedomaganiem Najwyższego Trybunału Administracyjnego była dotychczas wielka zaległość spraw, na których rozpatrzenie trzeba było czekać po kilka lat. Obecnie dzięki zwiększeniu etatów 'sędziowskich i dużej wydajności pracy można mieć nadzieję, że w ciągu 4 lat zatory zostaną usunięte i każda sprawa będzie mogła być załatwiona w ciągu kilku miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#KazimierzBisping">Groźne zjawisko, które obecnie obserwujemy, to jest ubywanie sił naukowych na naszych wyższych uczelniach, poza tym brak specjalistów, jaki odczuwamy w dziedzinie życia gospodarczego, tak bujnie obecnie odradzającego się, wiąże się częściowo z małymi możliwościami Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego, którego zadaniem jest współdziałać z innymi resortami w tej dziedzinie. Również bacznie czuwać musimy, by nasz dorobek duchowy, dzięki któremu potrafiliśmy przetrwać stuletnią niewolę i wyjść z tego okresu jako jeden z najbardziej kulturalnych narodów świata, nie poszedł na marne i by rozwój tempa życia fizycznego i technicznego nie spychał na dalszy plan walorów, jakie daje: kultura chrześcijańska, sztuka, poezja i filozofia. Nie usuwajmy się dobrowolnie ze stanowiska przodującego, jakie zdołaliśmy w rodzinie narodów europejskich zająć, i nie róbmy z tych elementów rzeczy luksusowych, a uważajmy raczej za konieczny chleb codzienny. Toteż Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swym w dniu 28 lutego b. r., chcąc dać wyraz swej trosce w tej dziedzinie, uchwaliła na wniosek s. Beczkowicza zmianę art. 6 projektu ustawy skarbowej w tym sensie, by w miarę uzyskiwania nadwyżek ponad kwoty przewidziane w budżecie dochodów lub oszczędności w budżecie wydatków zwiększać celem popierania nauki i sztuki, wydatki na dotacje, które mieszczą się w części 4 dziale 4 § 10 preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#KazimierzBisping">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat raczy uchwalić preliminarz budżetowy Prezydium Rady Ministrów na rok 1939/40 w brzmieniu, przyjętym przez komisję, bez zmian.</u>
<u xml:id="u-10.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#StefanDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SSzelągowska">Wysoka Izbo! Kiedy w Komisji Budżetowej poruszyłam sprawę awansów dla kobiet funkcjonariuszek państwowych, rezonans w kraju był ogromny. Posypały się listy — rzecz charakterystyczna — głównie ojców rodzin, którzy często ostatni grosz łożyli na kształcenie swych córek w przekonaniu, że tą drogą zapewnią córkom byt i sobie u nich starość, a zostali zawiedzeni. Bo oto kobiety w Polsce mimo zdolności, kwalifikacyj i wydajnej pracy nie osiągają wyższych stanowisk ani w administracji państwowej, ani w administracji samorządowej. Największa liczba kobiet przypada na niskie stopnie służbowe nawet w tych dziedzinach pracy, w których kobiety stanowią większość pracowników, jak w szkolnictwie i służbie zdrowia. Taki stan rzeczy krzywdzi niepomiernie kobietę, która w obecnych warunkach jest w rodzinie i w społeczeństwie siłą samodzielną ekonomicznie, a w Państwie — równouprawnioną obywatelką, której nie należy pozbawiać wpływu na organizowanie życia państwowego i społeczno-gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#AnnaSzelągowska">Wysoka Izbo! Kiedy w Komisji Budżetowej poruszyłam sprawę awansów dla kobiet funkcjonariuszek państwowych, rezonans w kraju był ogromny. Posypały się listy — rzecz charakterystyczna — głównie ojców rodzin, którzy często ostatni grosz łożyli na kształcenie swych córek w przekonaniu, że tą drogą zapewnią córkom byt i sobie u nich starość, a zostali zawiedzeni. Bo oto kobiety w Polsce mimo zdolności, kwalifikacyj i wydajnej pracy nie osiągają wyższych stanowisk ani w administracji państwowej, ani w administracji samorządowej. Największa liczba kobiet przypada na niskie stopnie służbowe nawet w tych dziedzinach pracy, w których kobiety stanowią większość pracowników, jak w szkolnictwie i służbie zdrowia. Taki stan rzeczy krzywdzi niepomiernie kobietę, która w obecnych warunkach jest w rodzinie i w społeczeństwie siłą samodzielną ekonomicznie, a w Państwie — równouprawnioną obywatelką, której nie należy pozbawiać wpływu na organizowanie życia państwowego i społeczno-gospodarczego.</u>
<u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SSzelągowska">A poza tym, gdy sprawa pogotowia obronnego Państwa jest na plan pierwszy wysuwana, czyż nie było by wskazanym, aby na każdym szczeblu służbowym była pewna liczba kobiet o takich kwalifikacjach, które by im pozwoliły w razie potrzeby zastąpić ewentualnie zmobilizowanych?</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#SSzelągowska">Toteż apeluję do Pana Premiera w imię przytoczonych motywów, by tak przy obsadzaniu stanowisk jak i przy awansach decydowały nie płeć i stan cywilny, ale fachowe przygotowanie, kwalifikacje, zdolności i wydajność w pracy jako jedynie słuszne kryteria.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#AnnaSzelągowska">A poza tym, gdy sprawa pogotowia obronnego Państwa jest na plan pierwszy wysuwana, czyż nie było by wskazanym, aby na każdym szczeblu służbowym była pewna liczba kobiet o takich kwalifikacjach, które by im pozwoliły w razie potrzeby zastąpić ewentualnie zmobilizowanych?</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#AnnaSzelągowska">Toteż apeluję do Pana Premiera w imię przytoczonych motywów, by tak przy obsadzaniu stanowisk jak i przy awansach decydowały nie płeć i stan cywilny, ale fachowe przygotowanie, kwalifikacje, zdolności i wydajność w pracy jako jedynie słuszne kryteria.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! W chwili obecnej nawiązuję do deklaracji, którą w imieniu Żydowskiego Koła Parlamentarnego złożył p. poseł Sommerstein na forum sejmowym. Potęga mocarstwa polskiego znajduje wyraz w nieustępliwej i prężnej sile polskiego żołnierza. Obronność Państwa — to zespolenie się wszystkich obywateli z armią, a spełnia się ono przez powszechność służby i przysposobienia żołnierskiego oraz przez wspólny, ofiarny i serdeczny wysiłek dla zaopatrzenia wojska.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SZmigryderKonopka">Każda warstwa obywateli — poza obowiązkiem i uprawnieniem opartym na niewzruszonym słowie Konstytucji — znaleźć winna w minionych dziejach legendę, która niewoli serca do wspólnego umiłowania Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoki Senacie! W chwili obecnej nawiązuję do deklaracji, którą w imieniu Żydowskiego Koła Parlamentarnego złożył p. poseł Sommerstein na forum sejmowym. Potęga mocarstwa polskiego znajduje wyraz w nieustępliwej i prężnej sile polskiego żołnierza. Obronność Państwa — to zespolenie się wszystkich obywateli z armią, a spełnia się ono przez powszechność służby i przysposobienia żołnierskiego oraz przez wspólny, ofiarny i serdeczny wysiłek dla zaopatrzenia wojska.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Każda warstwa obywateli — poza obowiązkiem i uprawnieniem opartym na niewzruszonym słowie Konstytucji — znaleźć winna w minionych dziejach legendę, która niewoli serca do wspólnego umiłowania Państwa Polskiego.</u>
<u xml:id="u-14.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SZmigryderKonopka">I my również odnajdujemy naszą legendę przeszłości na kartach dziejów walk o niepodległość. Krwawa linia walki podziemnej z rządem carskim wskazuje na momenty, w których dochodziło do głosu serce Żyda miłującego Polskę.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SZmigryderKonopka">W pierwszych oddziałach Związku Walki Czynnej, tworzonych pod hasłem zbrojnego czynu polskiego przeciw wszelkiej przemocy najeźdźców, spotykamy ludzi wyrosłych w społeczeństwie żydowskim.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SZmigryderKonopka">Geniusz Wielkiego Budowniczego Odrodzonej Polski umiał w nich dojrzeć takież serca i wydobyć z nich tyleż poświęcenia dla sprawy Państwa Polskiego, ile ofiarności wykazali inni żołnierze pierwszych oddziałów Komendanta.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SZmigryderKonopka">Fundamentem naszej postawy duchowej jest przeświadczenie, że Wódz nie odsuwał Żydów polskich, lecz okazując im zaufanie, umiał wykorzystać ich wysiłek dla sprawy ogólnej.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SZmigryderKonopka">Przeżyciem lat owych na duchu podniesieni, pragniemy odsunąć zwątpienie i troskę z serc własnych i z ducha naszej młodzieży. Krzewiąc szlachetne tradycje przeszłości, zespalamy się z ogarniającą wszystkich obywateli armią polską.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SZmigryderKonopka">Rozumiemy legendę jako zobowiązanie pokolenia żyjącego i pokoleń przyszłych: dlatego też pragniemy uczynić z niej program wychowawczy; chcemy również przez powszechność naszego udziału w akcji na rzecz Funduszu Obrony Narodowej podkreślić, że nie jest ona dla nas świadczeniem, lecz potrzebą serca.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">I my również odnajdujemy naszą legendę przeszłości na kartach dziejów walk o niepodległość. Krwawa linia walki podziemnej z rządem carskim wskazuje na momenty, w których dochodziło do głosu serce Żyda miłującego Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W pierwszych oddziałach Związku Walki Czynnej, tworzonych pod hasłem zbrojnego czynu polskiego przeciw wszelkiej przemocy najeźdźców, spotykamy ludzi wyrosłych w społeczeństwie żydowskim.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Geniusz Wielkiego Budowniczego Odrodzonej Polski umiał w nich dojrzeć takież serca i wydobyć z nich tyleż poświęcenia dla sprawy Państwa Polskiego, ile ofiarności wykazali inni żołnierze pierwszych oddziałów Komendanta.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Fundamentem naszej postawy duchowej jest przeświadczenie, że Wódz nie odsuwał Żydów polskich, lecz okazując im zaufanie, umiał wykorzystać ich wysiłek dla sprawy ogólnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Przeżyciem lat owych na duchu podniesieni, pragniemy odsunąć zwątpienie i troskę z serc własnych i z ducha naszej młodzieży. Krzewiąc szlachetne tradycje przeszłości, zespalamy się z ogarniającą wszystkich obywateli armią polską.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Rozumiemy legendę jako zobowiązanie pokolenia żyjącego i pokoleń przyszłych: dlatego też pragniemy uczynić z niej program wychowawczy; chcemy również przez powszechność naszego udziału w akcji na rzecz Funduszu Obrony Narodowej podkreślić, że nie jest ona dla nas świadczeniem, lecz potrzebą serca.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s, Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s, Barcikowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę poruszyć sprawę zaległości w Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Według tego, co tutaj p. sprawozdawca przytacza, aczkolwiek ilość spraw zaległych zmniejsza się z roku na rok, to jednak jeszcze w r. 1938 ilość spraw zaległych wynosiła 9.043. Jednocześnie p. sprawozdawca zaznacza, że przy dzisiejszym stanie etatów sędziowskich w Najwyższym Trybunale Administracyjnym możemy mieć nadzieję, że zaległości te będą zlikwidowane dopiero w ciągu 3–4 lat.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SBarcikowski">Jeżeli porównamy to z następną statystyką, tj. z tym, jaki jest stosunek skarg oddalonych do skarg uznanych za słuszne, to okaże się, że ilość skarg oddalonych wynosi mniej niż połowę wszystkich skarg, a więcej niż połowa jest skarg słusznych. Mam wrażenie, że dość poważny odsetek stanowią sprawy podatkowe, reklamacje podatników z tytułu niesłusznych wymiarów i orzeczeń władz skarbowych. Mnie się wydaje, że taki stan rzeczy jest szkodliwy. Chociaż ani sejmowa, ani senacka Komisje Budżetowe nie wyciągnęły z tego wniosku, sądzę, że było by wskazane więcej uwagi poświęcić temu, aby ilość spraw zaległych się zmniejszała. Musimy podejść do tej sprawy od strony obywateli, ludzi, którzy czują się pokrzywdzeni takim czy innym orzeczeniem władzy skarbowej czy administracyjnej. Nie ma nieszczęścia, jeżeli to orzeczenie jest słuszne, a reklamacja niesłuszna. Natomiast jest źle, jeżeli orzeczenie jest niesłuszne, a reklamacja słuszna i obywatel musi oczekiwać kilka lat na to, ażeby krzywda wyrządzona została naprawiona.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SBarcikowski">Dlatego zabieram głos, ażeby zwrócić uwagę na ten moment i prosić Pana Premiera przede wszystkim o to, ażeby przy układaniu preliminarza budżetowego na lata następne ta okoliczność została wzięta pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę poruszyć sprawę zaległości w Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Według tego, co tutaj p. sprawozdawca przytacza, aczkolwiek ilość spraw zaległych zmniejsza się z roku na rok, to jednak jeszcze w r. 1938 ilość spraw zaległych wynosiła 9.043. Jednocześnie p. sprawozdawca zaznacza, że przy dzisiejszym stanie etatów sędziowskich w Najwyższym Trybunale Administracyjnym możemy mieć nadzieję, że zaległości te będą zlikwidowane dopiero w ciągu 3–4 lat.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#StefanBarcikowski">Jeżeli porównamy to z następną statystyką, tj. z tym, jaki jest stosunek skarg oddalonych do skarg uznanych za słuszne, to okaże się, że ilość skarg oddalonych wynosi mniej niż połowę wszystkich skarg, a więcej niż połowa jest skarg słusznych. Mam wrażenie, że dość poważny odsetek stanowią sprawy podatkowe, reklamacje podatników z tytułu niesłusznych wymiarów i orzeczeń władz skarbowych. Mnie się wydaje, że taki stan rzeczy jest szkodliwy. Chociaż ani sejmowa, ani senacka Komisje Budżetowe nie wyciągnęły z tego wniosku, sądzę, że było by wskazane więcej uwagi poświęcić temu, aby ilość spraw zaległych się zmniejszała. Musimy podejść do tej sprawy od strony obywateli, ludzi, którzy czują się pokrzywdzeni takim czy innym orzeczeniem władzy skarbowej czy administracyjnej. Nie ma nieszczęścia, jeżeli to orzeczenie jest słuszne, a reklamacja niesłuszna. Natomiast jest źle, jeżeli orzeczenie jest niesłuszne, a reklamacja słuszna i obywatel musi oczekiwać kilka lat na to, ażeby krzywda wyrządzona została naprawiona.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#StefanBarcikowski">Dlatego zabieram głos, ażeby zwrócić uwagę na ten moment i prosić Pana Premiera przede wszystkim o to, ażeby przy układaniu preliminarza budżetowego na lata następne ta okoliczność została wzięta pod uwagę.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Dyskusja nad częścią 4 została wyczerpana.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Dąbkowski.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BogusławMiedziński">Dyskusja nad częścią 4 została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Dąbkowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SDąbkowski">Wysoki Senacie! Referent, przedstawiający z tej wysokiej trybuny potrzeby i braki powierzonego mu budżetu, staje się mimowoli jego patriotą, gdyż wobec tych olbrzymich braków, jakie wszystkie nasze resorty wykazują w dziedzinie budżetowej, każdy mimowoli musi uznać, że jednak ten budżet wymaga specjalnej opieki i pomocy. Tym bardziej odnosić się to może do referatu części 6 budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych, do budżetu wojska, które jest naszą dumą, chlubą i trzonem naszej niepodległości i ostoją naszej przyszłości i rozwoju.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SDąbkowski">Świetne tradycje Legionów, przekazane naszej armii przez Wielkiego Marszałka i pod Jego wodzą opromieniły naszą armię nową sławą w najcięższych walkach w latach 1918–1920, gdy żołnierz polski, pomimo braków wyposażenia, wierny tradycjom swoich bohaterskich poprzedników, niósł zwycięskie sztandary nad Dniepr, Dźwinę i Odrę, bagnetem znacząc granice powstającej Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SDąbkowski">Osiemnaście lat pokoju — to osiemnaście lat wytężonej pracy nad rozbudową naszej siły zbrojnej do takiej potęgi, która dziś czyni Polskę pożądanym sojusznikiem i nakazuje poszanowanie naszych praw, naszego stanowiska w rodzime narodów.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SDąbkowski">Całe społeczeństwo, bez względu na swe przekonania polityczne, skupione wokół Głowy Państwa i Naczelnego Wodza i posłuszne Jego wezwaniu do zbrojenia Polski, świadczy na rzecz wojska w miarę możliwości i środków.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SDąbkowski">Rokrocznie padają z tej wysokiej trybuny gorące słowa zaufania do Naczelnego Wodza i Jego świetnych współpracowników, słowa uznania dla żołnierza polskiego. Rokrocznie Wysoka Izba stwierdza konieczność dostarczenia kierownictwu armii potrzebnych środków i rokrocznie środki te rosną w miarę możliwości Skarbu. I rosnąć muszą nadal, bo wymaga tego nie tylko moment dziejowy, jaki przeżywa świat cały, a może najsilniej my, rosnąć muszą, bo wymaga tego nasze położenie geopolityczne.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SDąbkowski">Jeśli popatrzymy na mapę polityczną Europy, to stwierdzić musimy, że wśród wszystkich państw o mocarstwowej roli stan zagrożenia Polski, wynikający z jej położenia, jest najwyższy. Na 5.500 km naszych granic tylko 140 km stanowi morze, reszta to granice lądowe, otwarte, których nie bronią ani góry, ani przeszkody naturalne, ani wkopane w ziemię masywy betonowe, a stoi żołnierz polski, czujnie wpatrzony w swój nieprzemijający obowiązek, i czuwa nad nimi wielki umysł i nieugięta wola Naczelnego Wodza.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SDąbkowski">Wysoka Izbo! W referacie moim, przyjętym przez Komisję Budżetową, przedstawiłem pracę i dorobek wojska, nie będę więc powracał do szczegółów, gdyż zawarte są one w druku senackim nr 45, rozdanym Wysokiej Izbie, lecz pragnąłbym przedstawić z tej wysokiej trybuny te wymagania, jakie nowoczesna wojna stawia i stawiać będzie w stopniu coraz wyższym walczącym narodom.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SDąbkowski">Na pierwszy plan wysuwa się tu człowiek, zarówno jako zbiorowość, jako społeczeństwo, jak i jego emanacja — żołnierz walczący w szeregach.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SDąbkowski">Nowoczesna wojna, wciągając w orbitę walki cały naród, zarówno pod względem materialnym i moralnym, wysuwa na plan pierwszy moralną siłę społeczeństwa, a przede wszystkim jego wartość, dyscyplinę i podporządkowanie najwyższym nakazom, jego gotowość do walki i ofiar aż do kresu możliwości. Jak karność i wykonanie rozkazu są obok wyszkolenia najwyższymi cnotami żołnierza, tak świadomość społeczeństwa, że wojna to zjawisko dziejowe, na które w naszym położeniu każde pokolenie musi być przygotowane, jest podwaliną moralną, na której Naczelny Wódz może budować plan wojny.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SDąbkowski">Już w ubiegłym stuleciu jeden z najwybitniejszych teoretyków wojny Clausewitz mówił: „zazwyczaj można opanować wielkie państwo jedynie korzystając z rozłamu politycznego”. Słuszność tego powiedzenia stokrotnie uwypukla dzisiejsza rola społeczeństwa w tak potężnym wstrząsie, jakim będzie wojna przyszłości. Epoka, w której żyjemy, dała nam już liczne tego przykłady. Toteż przykazaniem moralnym i drogowskazem muszą być słowa Naczelnego Wodza: „Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, jak społeczeństwo nasze, jak naród nasz żyje w czasie pokoju. Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, czy społeczeństwo żyje pod hasłem skoordynowanego wysiłku, harmonijnej współpracy, czy też pod sztandarem wiecznej i nie kończącej się niezgody i gderliwego pieniactwa”. I dalej: „Każdy rozsądny człowiek musi uznać, że ponad tymi codziennymi potrzebami są potrzeby nadrzędne, cele wielkie zbiorowości ludzkiej, żyjącej w Państwie, czyli to, co wiąże się z przeznaczeniem, z losem i bytem Narodu”.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SDąbkowski">Nasz żołnierz, podoficer i oficer, wychowany w świetnych tradycjach odrodzonej armii polskiej, w dniach wrześniowych ubiegłego roku stwierdził swą moralną postawą, że Polska może budować na nim zręby swej przyszłości.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SDąbkowski">Jednak stan fizyczny poborowych, w szczególności roczników wojennych, nakazuje zwrócić uwagę na stan zdrowotny wsi, dającej największy odsetek rekruta. Nędza i wygłodzenie wsi, spowodowane przewalaniem się milionowych mas obcych wojsk przez nasze ziemie, brak opieki lekarskiej i prymitywnych wymagań higieny w pierwszych latach po wojnie spowodowały, że duży odsetek poborowych nie odpowiada w pełni wymaganiom wojska.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SDąbkowski">Wprawdzie ostatnie roczniki wykazują pewną poprawę we wzroście i wadze poborowych, jednak dalsza poprawa stosunków zdrowotnych najszerszych warstw ludności wsi i miast powinna być stałą troską odpowiednich czynników.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SDąbkowski">Drugim zjawiskiem, obniżającym wartość naszego poborowego i rezerwisty, jest zjawisko powrotne analfabetyzmu. Akcja oświatowa, prowadzona przez wojsko, sprawia, że 92–95% poborowych analfabetów, opuszczając szeregi, umie czytać, pisać i rachować. Nierzadko jednak rezerwista, powołany po paru latach na ćwiczenia, wraca w tym stanie nauki, w jakim przyszedł jako poborowy. Nie będę analizował przyczyn tego zjawiska, gdyż niewątpliwie zostaną one dostatecznie oświetlone w naszych debatach, a środki zaradcze muszą być wynalezione.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SDąbkowski">Komplikujące się w miarę postępu techniki wojennej wyszkolenie wojska stawia coraz wyższe wymagania zarówno szeregowcowi, jak i podoficerowi, a stąd zagadnienie umysłowego rozwoju poborowego i rezerwisty staje się warunkiem, bez którego szkolenie coraz liczniejszych kadr specjalistów jest niemożliwe.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SDąbkowski">Kadra zawodowa naszej armii coraz bardziej różniczkująca się w miarę rozwoju specjalności wojskowych, szkolona w zasadniczych szkołach i na dziesiątkach kursów specjalnych, zapewnia wojsku dopływ instruktorów i dowódców.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SDąbkowski">Plan rozbudowy przemysłu wojennego, nakreślony prawie bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych przez ówczesnego Ministra Spraw Wojskowych gen. Sosnkowskiego a systematycznie realizowany w miarę hierarchii potrzeb i możliwości finansowych Państwa, znalazł swój pełny wyraz w rozbudowie Centralnego Okręgu Przemysłowego, którego podstawy finansowe stworzyła operacja, przeprowadzona pod auspicjami Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego Rydza w czasie jego bytności we Francji w 1936 r.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SDąbkowski">Od tej chwili równolegle z poprawą finansowej sytuacji Skarbu, przy współpracy fachowych resortów posuwa się i rozwija planowa akcja rozbudowy podstaw surowcowych i przemysłowych, stopniowo uniezależniających nasz przemysł wojenny od kosztownych, a jakże często niepewnych dostaw zagranicznych.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SDąbkowski">Nie będę analizował całej tej pracy, jaką Ministerstwo Spraw Wojskowych przy współpracy innych ministerstw wykonało na polu odbudowy i rozbudowy naszego przemysłu surowcowego i wojennego. Należy stwierdzić, że w pracy tej duże wyniki i dużą pomoc wykazały badania Państwowego Instytutu Geologicznego, wykrywając coraz to nowe pokłady węgla i minerałów, potrzebnych dla należytej pracy naszego przemysłu ogólnego jak i przemysłu wojennego. W wyniku tych prac przemysł nasz — podkreślam — przy współpracy z innymi resortami osiąga coraz większe rezultaty, dochodzące do 100% stopnia samowystarczalności.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SDąbkowski">Opanowanie produkcji szlachetnych stali stwarza podstawy dla fabryk uzbrojenia, lotniczych i samochodowych. Rozwiązana jest w skali fabrycznej produkcja syntetycznego kauczuku. W budowie jest huta aluminium, oparta na razie o surowiec zagraniczny, jednak z możliwością przejścia na znalezione już w kraju glinki. W projekcie jest budowa rafinerii miedzi przy wykorzystaniu zarówno złomu miedzi, odpadków przemysłowych jak i rud krajowych.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SDąbkowski">Oto te ogólne, powiedziałbym, szkicowo przedstawione osiągnięcia, jakie w dziedzinie tych metali, które jeszcze rok wstecz całkowicie były sprowadzane z zagranicy i — co najważniejsze — od niej nas uzależniały, już są opanowane o tyle, że wojsko może się obejść w razie krytycznym bez dostaw zagranicznych.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SDąbkowski">Przy współpracy Ministerstwa Spraw Wojskowych z Ministerstwami Rolnictwa oraz Przemysłu i Handlu opracowywane są tak niezmiernie ważne we współczesnej wojnie zasady gromadzenia, magazynowania i rozdziału surowców dla potrzeb zarówno przemysłu wojennego jak i życia gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SDąbkowski">Drugi z panów członków tej Wysokiej Izby, którzy wzięli udział w wycieczce, zorganizowanej przez p. Szefa Administracji Armii, przekonali się o naszych postępach w dziedzinie uzbrojenia, lotnictwa i motoryzacji.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SDąbkowski">W parze z tymi dokonaniami, których byliśmy osobiście świadkami, kroczy nasz przemysł amunicyjny i materiałów wybuchowych, zaspokajając całkowicie wszelkie potrzeby armii.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#SDąbkowski">Zagadnieniem nie rozwiązanym jest sprawa motoryzacji. Brak własnego krajowego przemysłu samochodowego powoduje, że wojsko musi w znacznej mierze opierać się na własnych konstrukcjach, co jednak nie rozwiązuje w całości zagadnienia transportów, 'których podstawą muszą być, w szczególności w odniesieniu do samochodów ciężarowych, zapasy krajowe.</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SDąbkowski">Rozwój naszej reprezentacji na morzach — Marynarki Wojennej — w ciągu ostatnich paru lat uzyskuje coraz silniejsze podstawy w rodzimym przemyśle. Rozbudowa własnej stoczni po jej całkowitym zakończeniu pozwoli na budowę małych i średnich jednostek bojowych całkowicie z materiałów krajowych.</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SDąbkowski">Wysoki Senacie! Tak olbrzymia i wszechstronna organizacja, jaką jest współczesna armia, której potrzeby i zainteresowania przenikają we wszystkie dziedziny życia społecznego i gospodarczego, aby móc pracować celowo i oszczędnie, musi pracować planowo, krocząc od osiągnięcia do osiągnięcia. Z drugiej strony stały rozwój techniki i środków walki powoduje stałe rozszerzenie zakresu prac wojska. Wymaga to zapewnienia stałości środków finansowych i stałego ich rozrostu w miarę narastania potrzeb wojska. Ofiarność społeczeństwa, której jesteśmy świadkami, tego najważniejszego postulatu — stałości budżetu wojska nie może zapewnić. Konieczne są dotacje z sum państwowych, których wysokość powinna wzrastać w miarę wzrostu potrzeb. Budżet nasz, od kilku lat ustalony na stałej wysokości około 800 milionów zł, potrzebom wojska nie odpowiada.</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#SDąbkowski">Komisja Budżetowa Senatu stwierdza, że pomimo ofiarności społeczeństwa i wysiłków Rządu tak obecny jak i przyszły — na rok 1939/40 — budżet wojska jest niewystarczający i dalsze wysiłki, zmierzające do jego podniesienia, są koniecznością.</u>
- <u xml:id="u-18.28" who="#SDąbkowski">Wysoki Senacie, od lat obserwujemy prace i wysiłki wojska, których wynikiem jest świetny moralny stan wojska i wysokie przygotowanie fachowe i techniczne. Niech mi wolno będzie stwierdzić z tej wysokiej trybuny, że za Naczelnym Wodzem i szeregami wojska stoi i stać będzie niewzruszenie cały naród, gotowy zawsze ofiarę krwi i mienia złożyć na ołtarzu potęgi i wielkości Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-18.29" who="#SDąbkowski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy część 6 preliminarza budżetowego w brzmieniu przedłożenia rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#StefanDąbkowski">Wysoki Senacie! Referent, przedstawiający z tej wysokiej trybuny potrzeby i braki powierzonego mu budżetu, staje się mimowoli jego patriotą, gdyż wobec tych olbrzymich braków, jakie wszystkie nasze resorty wykazują w dziedzinie budżetowej, każdy mimowoli musi uznać, że jednak ten budżet wymaga specjalnej opieki i pomocy. Tym bardziej odnosić się to może do referatu części 6 budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych, do budżetu wojska, które jest naszą dumą, chlubą i trzonem naszej niepodległości i ostoją naszej przyszłości i rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#StefanDąbkowski">Świetne tradycje Legionów, przekazane naszej armii przez Wielkiego Marszałka i pod Jego wodzą opromieniły naszą armię nową sławą w najcięższych walkach w latach 1918–1920, gdy żołnierz polski, pomimo braków wyposażenia, wierny tradycjom swoich bohaterskich poprzedników, niósł zwycięskie sztandary nad Dniepr, Dźwinę i Odrę, bagnetem znacząc granice powstającej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#StefanDąbkowski">Osiemnaście lat pokoju — to osiemnaście lat wytężonej pracy nad rozbudową naszej siły zbrojnej do takiej potęgi, która dziś czyni Polskę pożądanym sojusznikiem i nakazuje poszanowanie naszych praw, naszego stanowiska w rodzime narodów.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#StefanDąbkowski">Całe społeczeństwo, bez względu na swe przekonania polityczne, skupione wokół Głowy Państwa i Naczelnego Wodza i posłuszne Jego wezwaniu do zbrojenia Polski, świadczy na rzecz wojska w miarę możliwości i środków.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#StefanDąbkowski">Rokrocznie padają z tej wysokiej trybuny gorące słowa zaufania do Naczelnego Wodza i Jego świetnych współpracowników, słowa uznania dla żołnierza polskiego. Rokrocznie Wysoka Izba stwierdza konieczność dostarczenia kierownictwu armii potrzebnych środków i rokrocznie środki te rosną w miarę możliwości Skarbu. I rosnąć muszą nadal, bo wymaga tego nie tylko moment dziejowy, jaki przeżywa świat cały, a może najsilniej my, rosnąć muszą, bo wymaga tego nasze położenie geopolityczne.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#StefanDąbkowski">Jeśli popatrzymy na mapę polityczną Europy, to stwierdzić musimy, że wśród wszystkich państw o mocarstwowej roli stan zagrożenia Polski, wynikający z jej położenia, jest najwyższy. Na 5.500 km naszych granic tylko 140 km stanowi morze, reszta to granice lądowe, otwarte, których nie bronią ani góry, ani przeszkody naturalne, ani wkopane w ziemię masywy betonowe, a stoi żołnierz polski, czujnie wpatrzony w swój nieprzemijający obowiązek, i czuwa nad nimi wielki umysł i nieugięta wola Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#StefanDąbkowski">Wysoka Izbo! W referacie moim, przyjętym przez Komisję Budżetową, przedstawiłem pracę i dorobek wojska, nie będę więc powracał do szczegółów, gdyż zawarte są one w druku senackim nr 45, rozdanym Wysokiej Izbie, lecz pragnąłbym przedstawić z tej wysokiej trybuny te wymagania, jakie nowoczesna wojna stawia i stawiać będzie w stopniu coraz wyższym walczącym narodom.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#StefanDąbkowski">Na pierwszy plan wysuwa się tu człowiek, zarówno jako zbiorowość, jako społeczeństwo, jak i jego emanacja — żołnierz walczący w szeregach.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#StefanDąbkowski">Nowoczesna wojna, wciągając w orbitę walki cały naród, zarówno pod względem materialnym i moralnym, wysuwa na plan pierwszy moralną siłę społeczeństwa, a przede wszystkim jego wartość, dyscyplinę i podporządkowanie najwyższym nakazom, jego gotowość do walki i ofiar aż do kresu możliwości. Jak karność i wykonanie rozkazu są obok wyszkolenia najwyższymi cnotami żołnierza, tak świadomość społeczeństwa, że wojna to zjawisko dziejowe, na które w naszym położeniu każde pokolenie musi być przygotowane, jest podwaliną moralną, na której Naczelny Wódz może budować plan wojny.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#StefanDąbkowski">Już w ubiegłym stuleciu jeden z najwybitniejszych teoretyków wojny Clausewitz mówił: „zazwyczaj można opanować wielkie państwo jedynie korzystając z rozłamu politycznego”. Słuszność tego powiedzenia stokrotnie uwypukla dzisiejsza rola społeczeństwa w tak potężnym wstrząsie, jakim będzie wojna przyszłości. Epoka, w której żyjemy, dała nam już liczne tego przykłady. Toteż przykazaniem moralnym i drogowskazem muszą być słowa Naczelnego Wodza: „Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, jak społeczeństwo nasze, jak naród nasz żyje w czasie pokoju. Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, czy społeczeństwo żyje pod hasłem skoordynowanego wysiłku, harmonijnej współpracy, czy też pod sztandarem wiecznej i nie kończącej się niezgody i gderliwego pieniactwa”. I dalej: „Każdy rozsądny człowiek musi uznać, że ponad tymi codziennymi potrzebami są potrzeby nadrzędne, cele wielkie zbiorowości ludzkiej, żyjącej w Państwie, czyli to, co wiąże się z przeznaczeniem, z losem i bytem Narodu”.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#StefanDąbkowski">Nasz żołnierz, podoficer i oficer, wychowany w świetnych tradycjach odrodzonej armii polskiej, w dniach wrześniowych ubiegłego roku stwierdził swą moralną postawą, że Polska może budować na nim zręby swej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#StefanDąbkowski">Jednak stan fizyczny poborowych, w szczególności roczników wojennych, nakazuje zwrócić uwagę na stan zdrowotny wsi, dającej największy odsetek rekruta. Nędza i wygłodzenie wsi, spowodowane przewalaniem się milionowych mas obcych wojsk przez nasze ziemie, brak opieki lekarskiej i prymitywnych wymagań higieny w pierwszych latach po wojnie spowodowały, że duży odsetek poborowych nie odpowiada w pełni wymaganiom wojska.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#StefanDąbkowski">Wprawdzie ostatnie roczniki wykazują pewną poprawę we wzroście i wadze poborowych, jednak dalsza poprawa stosunków zdrowotnych najszerszych warstw ludności wsi i miast powinna być stałą troską odpowiednich czynników.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#StefanDąbkowski">Drugim zjawiskiem, obniżającym wartość naszego poborowego i rezerwisty, jest zjawisko powrotne analfabetyzmu. Akcja oświatowa, prowadzona przez wojsko, sprawia, że 92–95% poborowych analfabetów, opuszczając szeregi, umie czytać, pisać i rachować. Nierzadko jednak rezerwista, powołany po paru latach na ćwiczenia, wraca w tym stanie nauki, w jakim przyszedł jako poborowy. Nie będę analizował przyczyn tego zjawiska, gdyż niewątpliwie zostaną one dostatecznie oświetlone w naszych debatach, a środki zaradcze muszą być wynalezione.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#StefanDąbkowski">Komplikujące się w miarę postępu techniki wojennej wyszkolenie wojska stawia coraz wyższe wymagania zarówno szeregowcowi, jak i podoficerowi, a stąd zagadnienie umysłowego rozwoju poborowego i rezerwisty staje się warunkiem, bez którego szkolenie coraz liczniejszych kadr specjalistów jest niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#StefanDąbkowski">Kadra zawodowa naszej armii coraz bardziej różniczkująca się w miarę rozwoju specjalności wojskowych, szkolona w zasadniczych szkołach i na dziesiątkach kursów specjalnych, zapewnia wojsku dopływ instruktorów i dowódców.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#StefanDąbkowski">Plan rozbudowy przemysłu wojennego, nakreślony prawie bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych przez ówczesnego Ministra Spraw Wojskowych gen. Sosnkowskiego a systematycznie realizowany w miarę hierarchii potrzeb i możliwości finansowych Państwa, znalazł swój pełny wyraz w rozbudowie Centralnego Okręgu Przemysłowego, którego podstawy finansowe stworzyła operacja, przeprowadzona pod auspicjami Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego Rydza w czasie jego bytności we Francji w 1936 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#StefanDąbkowski">Od tej chwili równolegle z poprawą finansowej sytuacji Skarbu, przy współpracy fachowych resortów posuwa się i rozwija planowa akcja rozbudowy podstaw surowcowych i przemysłowych, stopniowo uniezależniających nasz przemysł wojenny od kosztownych, a jakże często niepewnych dostaw zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#StefanDąbkowski">Nie będę analizował całej tej pracy, jaką Ministerstwo Spraw Wojskowych przy współpracy innych ministerstw wykonało na polu odbudowy i rozbudowy naszego przemysłu surowcowego i wojennego. Należy stwierdzić, że w pracy tej duże wyniki i dużą pomoc wykazały badania Państwowego Instytutu Geologicznego, wykrywając coraz to nowe pokłady węgla i minerałów, potrzebnych dla należytej pracy naszego przemysłu ogólnego jak i przemysłu wojennego. W wyniku tych prac przemysł nasz — podkreślam — przy współpracy z innymi resortami osiąga coraz większe rezultaty, dochodzące do 100% stopnia samowystarczalności.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#StefanDąbkowski">Opanowanie produkcji szlachetnych stali stwarza podstawy dla fabryk uzbrojenia, lotniczych i samochodowych. Rozwiązana jest w skali fabrycznej produkcja syntetycznego kauczuku. W budowie jest huta aluminium, oparta na razie o surowiec zagraniczny, jednak z możliwością przejścia na znalezione już w kraju glinki. W projekcie jest budowa rafinerii miedzi przy wykorzystaniu zarówno złomu miedzi, odpadków przemysłowych jak i rud krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#StefanDąbkowski">Oto te ogólne, powiedziałbym, szkicowo przedstawione osiągnięcia, jakie w dziedzinie tych metali, które jeszcze rok wstecz całkowicie były sprowadzane z zagranicy i — co najważniejsze — od niej nas uzależniały, już są opanowane o tyle, że wojsko może się obejść w razie krytycznym bez dostaw zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#StefanDąbkowski">Przy współpracy Ministerstwa Spraw Wojskowych z Ministerstwami Rolnictwa oraz Przemysłu i Handlu opracowywane są tak niezmiernie ważne we współczesnej wojnie zasady gromadzenia, magazynowania i rozdziału surowców dla potrzeb zarówno przemysłu wojennego jak i życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#StefanDąbkowski">Drugi z panów członków tej Wysokiej Izby, którzy wzięli udział w wycieczce, zorganizowanej przez p. Szefa Administracji Armii, przekonali się o naszych postępach w dziedzinie uzbrojenia, lotnictwa i motoryzacji.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#StefanDąbkowski">W parze z tymi dokonaniami, których byliśmy osobiście świadkami, kroczy nasz przemysł amunicyjny i materiałów wybuchowych, zaspokajając całkowicie wszelkie potrzeby armii.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#StefanDąbkowski">Zagadnieniem nie rozwiązanym jest sprawa motoryzacji. Brak własnego krajowego przemysłu samochodowego powoduje, że wojsko musi w znacznej mierze opierać się na własnych konstrukcjach, co jednak nie rozwiązuje w całości zagadnienia transportów, 'których podstawą muszą być, w szczególności w odniesieniu do samochodów ciężarowych, zapasy krajowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#StefanDąbkowski">Rozwój naszej reprezentacji na morzach — Marynarki Wojennej — w ciągu ostatnich paru lat uzyskuje coraz silniejsze podstawy w rodzimym przemyśle. Rozbudowa własnej stoczni po jej całkowitym zakończeniu pozwoli na budowę małych i średnich jednostek bojowych całkowicie z materiałów krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#StefanDąbkowski">Wysoki Senacie! Tak olbrzymia i wszechstronna organizacja, jaką jest współczesna armia, której potrzeby i zainteresowania przenikają we wszystkie dziedziny życia społecznego i gospodarczego, aby móc pracować celowo i oszczędnie, musi pracować planowo, krocząc od osiągnięcia do osiągnięcia. Z drugiej strony stały rozwój techniki i środków walki powoduje stałe rozszerzenie zakresu prac wojska. Wymaga to zapewnienia stałości środków finansowych i stałego ich rozrostu w miarę narastania potrzeb wojska. Ofiarność społeczeństwa, której jesteśmy świadkami, tego najważniejszego postulatu — stałości budżetu wojska nie może zapewnić. Konieczne są dotacje z sum państwowych, których wysokość powinna wzrastać w miarę wzrostu potrzeb. Budżet nasz, od kilku lat ustalony na stałej wysokości około 800 milionów zł, potrzebom wojska nie odpowiada.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#StefanDąbkowski">Komisja Budżetowa Senatu stwierdza, że pomimo ofiarności społeczeństwa i wysiłków Rządu tak obecny jak i przyszły — na rok 1939/40 — budżet wojska jest niewystarczający i dalsze wysiłki, zmierzające do jego podniesienia, są koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#StefanDąbkowski">Wysoki Senacie, od lat obserwujemy prace i wysiłki wojska, których wynikiem jest świetny moralny stan wojska i wysokie przygotowanie fachowe i techniczne. Niech mi wolno będzie stwierdzić z tej wysokiej trybuny, że za Naczelnym Wodzem i szeregami wojska stoi i stać będzie niewzruszenie cały naród, gotowy zawsze ofiarę krwi i mienia złożyć na ołtarzu potęgi i wielkości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.29" who="#StefanDąbkowski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy część 6 preliminarza budżetowego w brzmieniu przedłożenia rządowego.</u>
<u xml:id="u-18.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 16 — Emerytury i Zaopatrzenia.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BogusławMiedziński">Nikt do głosu nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 16 — Emerytury i Zaopatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Szelągowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SSzelągowska">Wysoki Senacie! Część 16 preliminarza budżetowego — Emerytury i Zaopatrzenia na rok 1939/40 zamyka się po stronie dochodów sumą 43.814.000 zł, zaś po stronie wydatków sumą zł 185.250.000.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SSzelągowska">Na sumę dochodów składają się przelewy z tytułu opłat emerytalnych od funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na ogólną sumę zł 40.664.000 oraz jednorazowe opłaty emerytalne i wpłaty rezerw premiowych na sumę zł 50.000, wreszcie wpływy z 3% wpłat od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, co wynosi zł 3.100.000, ogółem zł 43.814.000. Suma globalna dochodu jest mniejsza w porównaniu z budżetem na rok 1938/39 o 585.000 zł, a to z powodu zmniejszenia się o 600.000 wpływów od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, które to opłaty stosownie do art. 4 ustawy z dnia 12 marca 1938 r. ulegają obniżeniu z 4% na 3%, a także składa się na to naturalny ubytek emerytów, uiszczających tę opłatę, oraz z powodu zwiększenia się o 15.000 zł opłat emerytalnych wojskowych z § 2 preliminarza.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SSzelągowska">Preliminowane wydatki są większe od budżetu na rok 1938/39 o sumę 8.540.000 zł, a składa się na to nie tylko mniej więcej normalny przyrost osób pobierających zaopatrzenie emerytalne — ogółem więcej o 2462 osoby w porównaniu z faktyczną liczbą w dniu 1 lipca 1938 r. pobierających ze Skarbu to zaopatrzenie — ale wykonanie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1938 r., która przywróciła zaliczenie służby w b. państwach zaborczych i pracy zawodowej w całości, gdy poprzednio tylko w 3/4 je liczono, oraz korzystniejsze liczenie lat wojennych w armiach b. państw zaborczych osobom odznaczonym Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości. Jednak dobrodziejstwa tej ustawy zmniejsza art. 4, który nakłada na emerytów t.zw. punktowych opłaty w wysokości 4% należnego zaopatrzenia z tym, że opłata ta będzie się zmniejszać co roku o 1% do 31 marca 1942 r. w którym ustanie zupełnie.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SSzelągowska">Oprócz tego emeryci płacą podatek specjalny, którego stawki dla opłacających podatek dochodowy obowiązują poczynając od 220 zł miesięcznie i są niższe niż stawki przy wynagrodzeniach wolnych od podatku dochodowego, przy czym w tym wypadku podatek ten obowiązuje już od zaopatrzenia minimum zł 200 miesięcznie. Skonstatować przeto należy w nowym preliminarzu pewną dążność do poprawy położenia emerytów, których zaopatrzenie przeciętne wykazane w preliminarzu jest jednak istotnie poniżej poziomu kosztów egzystencji, a mianowicie: d-la emerytów ze służby państwowej polskiej wynosi ono 203 zł przeciętnie miesięcznie, dla wdowy 95 zł, a dla sieroty zł 25 miesięcznie, natomiast ze służby w zaborczych państwach emeryt otrzymuje tylko 100 zł przeciętnie miesięcznie, wdowa po nim 55 zł, a sierota 15 zł. Zaopatrzenie przeciętne emeryta ze służby w Wojsku Polskim stanowi zł 214, dla wdowy 108 zł, a dla sieroty 26 zł, zaś ze służby w armiach państw zaborczych 145 zł przeciętnie dla emeryta, a 73 zł dla wdowy i 16 dla sieroty. Dodać należy, że dodatki rodzinne są zniesione i cofnięty zwrot wpisów szkolnych za dzieci emerytów, Toteż to ciężkie położenie emerytów wywołuje żywą akcję zbiorową dla polepszenia warunków bytu, a i poszczególne jednostki z całej Polski występują z listami opisującymi istotnie beznadziejne często położenie.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SSzelągowska">Co się tyczy emerytur pobieranych przez emerytów zatrudnionych w służbie państwowej lub samorządowej, to obowiązuje tu przepis art. 25 ustawy emerytalnej, wprowadzający ograniczenie, iż uposażenie pobierane łącznie z zaopatrzeniem nie może przewyższać 150% uposażenia ostatnio pobieranego w służbie czynnej w wymiarze dla samotnego.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SSzelągowska">Ogółem na r. 1939/40 preliminuje się dla 66.030 osób ze służby państwowej polskiej oraz 10.160 ze służby w b. państwach zaborczych zł 130.888.000, dla 20.675 osób ze służby w Wojsku Polskim i 1.615 osób ze służby w armiach b. państw zaborczych — 48.057.000, razem z tytułu §§ 1 i 2 dla 98.480 osób zł 178.945.000. Z § 3 „Odprawy” preliminuje się zł 115.000, z § 4 „Pośmiertne” zł 1.900.000, z § 5 „Koszty przesiedleń emerytów” zł 650.000, z § 6 na przekazywanie składek do właściwych zakładów ubezpieczeniowych za zwolnionych ze służby państwowej pracowników, którzy nie nabyli praw do emerytury, zł 270.000, z § 7 na przekazywanie rezerw technicznych do Państwowego Zakładu Emerytalnego za okresy zaliczane do wysługi emerytalnej na zasadzie § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 marca 1934 r. złotych 2.100.000, § 8 preliminuje na koszty statystyki emerytalnej zł 20.000. Zatem razem dział 1 zł 184.000.000, zaś dział 2 wydatki na zaopatrzenia osobom szczególnie zasłużonym złotych 1.250.000 — razem 185.250.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SSzelągowska">Czy to jednak wyczerpuje całokształt płaconych przez Skarb Państwa emerytur?</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SSzelągowska">Żeby mieć pełny obraz i dokładną sumę płaconych przez Skarb emerytur, należy do powyżej podanej sumy części 16 preliminarza 185.250.000 dodać przewidziane na emerytury w Polskich Kolejach Państwowych (część 11) 104.480.000, w Monopolach (część 8) 7.264.000, w Państwowym Zakładzie Emerytalnym (część 8) 2.150.000, w Lasach Państwowych (część 12) 2.500.000, oraz w części 15 — Polska Poczta Telegraf i Telefon — 19.071.000 i w części 13 Emerytury duchowieństwa — 383.413, ogółem na emerytury i zaopatrzenia przewiduje się w budżecie na 1939/40 rok sumę zł 321.098.413.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SSzelągowska">Jest to pozycja bardzo poważna, przytłaczająca swym ciężarem budżet państwowy, lecz źródłem tego ciężaru jest niewątpliwie niestosowna polityka personalna, która przysparzała t.zw. młodych emerytów, co jednak obecnie ustało dzięki ujęciu przez Prezydium Rady Ministrów polityki personalnej oraz dzięki uchwale Rady Ministrów z dn. 28 maja 1934 r., ustalającej, że bez zgody Ministra Skarbu nie można przenieść urzędnika w stan nieczynny.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SSzelągowska">Normalnie zasadą jest, by składki emerytalne były przelewane do specjalnych funduszów emerytalnych, prowadzonych na zasadach ubezpieczeniowych, a wtedy po przesłużeniu oznaczonego z góry terminu funkcjonariusz otrzymuje określoną z góry emeryturę. W Polsce jednak dopiero od 1934 r. powołano do życia Państwowy Zakład Emerytalny na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r. Zakład ten ma za zadanie zmianę systemu finansowego emerytur, które będą w przyszłości wypłacane ze skapitalizowanych składek emerytalnych. Na razie Państwowy Zakład Emerytalny objął swoim zakresem działania tylko mianowanych od 1 lutego 1934 r. stałych funkcjonariuszów oraz wszystkich prowizorycznych, przeto w stosunku do obecnie płaconych emerytur Skarb Państwa musi nadal respektować zaciągnięte zobowiązania.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SSzelągowska">Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. rozciągnięto moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego, lecz osoby, które wykażą się posiadaniem obywatelstwa polskiego, otrzymują to zaopatrzenie w 75% po przeliczeniu 1 zł równa się 6.25 koron. W przypadkach zasługujących na uwzględnienie Minister Skarbu ma prawo podwyższyć to zaopatrzenie do pełnego wymiaru, przyznanego przez władze republiki czesko słowackiej. Ten sposób uregulowania tej sprawy nie odpowiada jednak życzeniom zainteresowanych, czego wyrazem był głos dr Wolfa, który domagał się w dyskusji na komisji nowelizacji dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej w tym duchu, by zaopatrzenia emerytów, przejętych wraz z Zaolziem, wynosiły 100% uposażenia, pobieranego przed przyłączeniem Zaolzia i to w relacji 1 zł równa się 5 koronom czeskim. W związku z tym życzeniem uchwalono przez Senat dnia 9 b. m. rezolucję, apelującą do Rządu o zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. w duchu zapewnienia osobom objętym tym dekretem pełnego zaopatrzenia przyznanego im przez władze republiki czesko słowackiej.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SSzelągowska">Poruszony też został w dyskusji na komisji jeszcze fakt, że emeryci wojskowi są podzieleni na dwie grupy: t.zw. punktowych sprzed 1 lutego 1934 r. i zemerytowanych po tym terminie. Jest znaczna różnica w wysokości zaopatrzenia tych grup na niekorzyść grup sprzed 1 lutego 1934 r., co odczuwane jest przez zainteresowanych jako niczym nieusprawiedliwione pokrzywdzenie. By wyrównać te dwa rodzaje emerytur, należało by wszystkich emerytów punktowych zaszeregować według nowych przepisów uposażeniowych, co nastręczałoby duże trudności techniczne, a na wyrównanie potrzebne by były sumy bardzo znaczne, zważywszy, iż liczba emerytów nie punktowych jest nie wielka.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SSzelągowska">Toteż w imię konieczności zachowania z trudem osiągniętej równowagi budżetu Komisja Budżetowa Senatu po rozważeniu części 16 preliminarza budżetowego Rzeczypospolitej Polskiej na 1939/40 r. na posiedzeniach dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. przyjęła budżet Emerytur i Zaopatrzeń w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#AnnaSzelągowska">Wysoki Senacie! Część 16 preliminarza budżetowego — Emerytury i Zaopatrzenia na rok 1939/40 zamyka się po stronie dochodów sumą 43.814.000 zł, zaś po stronie wydatków sumą zł 185.250.000.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#AnnaSzelągowska">Na sumę dochodów składają się przelewy z tytułu opłat emerytalnych od funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na ogólną sumę zł 40.664.000 oraz jednorazowe opłaty emerytalne i wpłaty rezerw premiowych na sumę zł 50.000, wreszcie wpływy z 3% wpłat od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, co wynosi zł 3.100.000, ogółem zł 43.814.000. Suma globalna dochodu jest mniejsza w porównaniu z budżetem na rok 1938/39 o 585.000 zł, a to z powodu zmniejszenia się o 600.000 wpływów od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, które to opłaty stosownie do art. 4 ustawy z dnia 12 marca 1938 r. ulegają obniżeniu z 4% na 3%, a także składa się na to naturalny ubytek emerytów, uiszczających tę opłatę, oraz z powodu zwiększenia się o 15.000 zł opłat emerytalnych wojskowych z § 2 preliminarza.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#AnnaSzelągowska">Preliminowane wydatki są większe od budżetu na rok 1938/39 o sumę 8.540.000 zł, a składa się na to nie tylko mniej więcej normalny przyrost osób pobierających zaopatrzenie emerytalne — ogółem więcej o 2462 osoby w porównaniu z faktyczną liczbą w dniu 1 lipca 1938 r. pobierających ze Skarbu to zaopatrzenie — ale wykonanie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1938 r., która przywróciła zaliczenie służby w b. państwach zaborczych i pracy zawodowej w całości, gdy poprzednio tylko w 3/4 je liczono, oraz korzystniejsze liczenie lat wojennych w armiach b. państw zaborczych osobom odznaczonym Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości. Jednak dobrodziejstwa tej ustawy zmniejsza art. 4, który nakłada na emerytów t.zw. punktowych opłaty w wysokości 4% należnego zaopatrzenia z tym, że opłata ta będzie się zmniejszać co roku o 1% do 31 marca 1942 r. w którym ustanie zupełnie.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#AnnaSzelągowska">Oprócz tego emeryci płacą podatek specjalny, którego stawki dla opłacających podatek dochodowy obowiązują poczynając od 220 zł miesięcznie i są niższe niż stawki przy wynagrodzeniach wolnych od podatku dochodowego, przy czym w tym wypadku podatek ten obowiązuje już od zaopatrzenia minimum zł 200 miesięcznie. Skonstatować przeto należy w nowym preliminarzu pewną dążność do poprawy położenia emerytów, których zaopatrzenie przeciętne wykazane w preliminarzu jest jednak istotnie poniżej poziomu kosztów egzystencji, a mianowicie: d-la emerytów ze służby państwowej polskiej wynosi ono 203 zł przeciętnie miesięcznie, dla wdowy 95 zł, a dla sieroty zł 25 miesięcznie, natomiast ze służby w zaborczych państwach emeryt otrzymuje tylko 100 zł przeciętnie miesięcznie, wdowa po nim 55 zł, a sierota 15 zł. Zaopatrzenie przeciętne emeryta ze służby w Wojsku Polskim stanowi zł 214, dla wdowy 108 zł, a dla sieroty 26 zł, zaś ze służby w armiach państw zaborczych 145 zł przeciętnie dla emeryta, a 73 zł dla wdowy i 16 dla sieroty. Dodać należy, że dodatki rodzinne są zniesione i cofnięty zwrot wpisów szkolnych za dzieci emerytów, Toteż to ciężkie położenie emerytów wywołuje żywą akcję zbiorową dla polepszenia warunków bytu, a i poszczególne jednostki z całej Polski występują z listami opisującymi istotnie beznadziejne często położenie.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#AnnaSzelągowska">Co się tyczy emerytur pobieranych przez emerytów zatrudnionych w służbie państwowej lub samorządowej, to obowiązuje tu przepis art. 25 ustawy emerytalnej, wprowadzający ograniczenie, iż uposażenie pobierane łącznie z zaopatrzeniem nie może przewyższać 150% uposażenia ostatnio pobieranego w służbie czynnej w wymiarze dla samotnego.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#AnnaSzelągowska">Ogółem na r. 1939/40 preliminuje się dla 66.030 osób ze służby państwowej polskiej oraz 10.160 ze służby w b. państwach zaborczych zł 130.888.000, dla 20.675 osób ze służby w Wojsku Polskim i 1.615 osób ze służby w armiach b. państw zaborczych — 48.057.000, razem z tytułu §§ 1 i 2 dla 98.480 osób zł 178.945.000. Z § 3 „Odprawy” preliminuje się zł 115.000, z § 4 „Pośmiertne” zł 1.900.000, z § 5 „Koszty przesiedleń emerytów” zł 650.000, z § 6 na przekazywanie składek do właściwych zakładów ubezpieczeniowych za zwolnionych ze służby państwowej pracowników, którzy nie nabyli praw do emerytury, zł 270.000, z § 7 na przekazywanie rezerw technicznych do Państwowego Zakładu Emerytalnego za okresy zaliczane do wysługi emerytalnej na zasadzie § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 marca 1934 r. złotych 2.100.000, § 8 preliminuje na koszty statystyki emerytalnej zł 20.000. Zatem razem dział 1 zł 184.000.000, zaś dział 2 wydatki na zaopatrzenia osobom szczególnie zasłużonym złotych 1.250.000 — razem 185.250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#AnnaSzelągowska">Czy to jednak wyczerpuje całokształt płaconych przez Skarb Państwa emerytur?</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#AnnaSzelągowska">Żeby mieć pełny obraz i dokładną sumę płaconych przez Skarb emerytur, należy do powyżej podanej sumy części 16 preliminarza 185.250.000 dodać przewidziane na emerytury w Polskich Kolejach Państwowych (część 11) 104.480.000, w Monopolach (część 8) 7.264.000, w Państwowym Zakładzie Emerytalnym (część 8) 2.150.000, w Lasach Państwowych (część 12) 2.500.000, oraz w części 15 — Polska Poczta Telegraf i Telefon — 19.071.000 i w części 13 Emerytury duchowieństwa — 383.413, ogółem na emerytury i zaopatrzenia przewiduje się w budżecie na 1939/40 rok sumę zł 321.098.413.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#AnnaSzelągowska">Jest to pozycja bardzo poważna, przytłaczająca swym ciężarem budżet państwowy, lecz źródłem tego ciężaru jest niewątpliwie niestosowna polityka personalna, która przysparzała t.zw. młodych emerytów, co jednak obecnie ustało dzięki ujęciu przez Prezydium Rady Ministrów polityki personalnej oraz dzięki uchwale Rady Ministrów z dn. 28 maja 1934 r., ustalającej, że bez zgody Ministra Skarbu nie można przenieść urzędnika w stan nieczynny.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#AnnaSzelągowska">Normalnie zasadą jest, by składki emerytalne były przelewane do specjalnych funduszów emerytalnych, prowadzonych na zasadach ubezpieczeniowych, a wtedy po przesłużeniu oznaczonego z góry terminu funkcjonariusz otrzymuje określoną z góry emeryturę. W Polsce jednak dopiero od 1934 r. powołano do życia Państwowy Zakład Emerytalny na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r. Zakład ten ma za zadanie zmianę systemu finansowego emerytur, które będą w przyszłości wypłacane ze skapitalizowanych składek emerytalnych. Na razie Państwowy Zakład Emerytalny objął swoim zakresem działania tylko mianowanych od 1 lutego 1934 r. stałych funkcjonariuszów oraz wszystkich prowizorycznych, przeto w stosunku do obecnie płaconych emerytur Skarb Państwa musi nadal respektować zaciągnięte zobowiązania.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#AnnaSzelągowska">Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. rozciągnięto moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego, lecz osoby, które wykażą się posiadaniem obywatelstwa polskiego, otrzymują to zaopatrzenie w 75% po przeliczeniu 1 zł równa się 6.25 koron. W przypadkach zasługujących na uwzględnienie Minister Skarbu ma prawo podwyższyć to zaopatrzenie do pełnego wymiaru, przyznanego przez władze republiki czesko słowackiej. Ten sposób uregulowania tej sprawy nie odpowiada jednak życzeniom zainteresowanych, czego wyrazem był głos dr Wolfa, który domagał się w dyskusji na komisji nowelizacji dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej w tym duchu, by zaopatrzenia emerytów, przejętych wraz z Zaolziem, wynosiły 100% uposażenia, pobieranego przed przyłączeniem Zaolzia i to w relacji 1 zł równa się 5 koronom czeskim. W związku z tym życzeniem uchwalono przez Senat dnia 9 b. m. rezolucję, apelującą do Rządu o zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. w duchu zapewnienia osobom objętym tym dekretem pełnego zaopatrzenia przyznanego im przez władze republiki czesko słowackiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#AnnaSzelągowska">Poruszony też został w dyskusji na komisji jeszcze fakt, że emeryci wojskowi są podzieleni na dwie grupy: t.zw. punktowych sprzed 1 lutego 1934 r. i zemerytowanych po tym terminie. Jest znaczna różnica w wysokości zaopatrzenia tych grup na niekorzyść grup sprzed 1 lutego 1934 r., co odczuwane jest przez zainteresowanych jako niczym nieusprawiedliwione pokrzywdzenie. By wyrównać te dwa rodzaje emerytur, należało by wszystkich emerytów punktowych zaszeregować według nowych przepisów uposażeniowych, co nastręczałoby duże trudności techniczne, a na wyrównanie potrzebne by były sumy bardzo znaczne, zważywszy, iż liczba emerytów nie punktowych jest nie wielka.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#AnnaSzelągowska">Toteż w imię konieczności zachowania z trudem osiągniętej równowagi budżetu Komisja Budżetowa Senatu po rozważeniu części 16 preliminarza budżetowego Rzeczypospolitej Polskiej na 1939/40 r. na posiedzeniach dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. przyjęła budżet Emerytur i Zaopatrzeń w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Do głosu zapisany jest s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu zapisany jest s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Jak ze sprawozdania dopiero co usłyszanego wynika, jedną z anomalii naszego życia są nadmierne wydatki na emerytury. Mimo krótkiego stosunkowo trwania niepodległego Państwa mamy już rzeszę takich emerytów, którzy nie zasługują po części na emerytury, gdyż są to ludzie w sile wieku. Ludzie ci, pozbawieni warsztatu pracy, szukają sobie innego zajęcia, zabierają przez to niejednokrotnie posady innym, przyczyniając się tym samym do wzmożenia bezrobocia, szczególnie wśród inteligencji, albo po prostu otrzymują drugą posadę państwową, pobierając w ten sposób dochody z dwóch źródeł skarbowych, oczywiście po potrąceniu pewnej różnicy. Temu można by zapobiec wprost przez reaktywowanie takich, którzy oczywiście mogą jeszcze pracować.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SBruski">Gdy mowa o normalnych emerytach, t. zn. takich, którzy ukończyli 60 lat życia względnie na skutek choroby poszli na emeryturę, szczególnie boleśnie odczuwają sprawę zaszeregowania emeryci b. zaborów, szczególnie zaboru pruskiego. Zdarzają się wypadki, że ludzie bardzo zasłużeni dla niepodległości nie otrzymują pełnego zaszeregowania. Znam taki konkretny wypadek, że człowiek, który na plebiscycie stracił swe zdrowie w obronie praw Polski, nie otrzymuje za czas tej walki o polskość pełnej emerytury, potrąca mu się z 4 lat pracy 1 1/2 roku. Dlaczego? Takich przykładów jest dużo.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SBruski">Jednocześnie urzędnik przechodząc na emeryturę staje się jakby już urzędnikiem drugiej kategorii, bo traci cały szereg uprawnień, które ma w czynnej służbie — czy to do zniżki kolejowej dla rodziny, czy do możliwości zwolnień od taks administracyjnych i w szkołach. Zdarzają się wypadki, że na przykład wdowa po profesorze gimnazjum nie ma zwolnienia dla syna w gimnazjum, w tej samej szkole, gdzie ojciec nieboszczyk uczył i chcąc mieć jakąś zniżkę, po prostu musi żebrać, prosić.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SBruski">Otóż można by temu wszystkiemu ulżyć bez uszczerbku dla Skarbu Państwa, jeśliby emerytom względnie wdowom i sierotom zostawiono w chwili przejścia na emeryturę urzędnika państwowego te wszystkie uprawnienia i przywileje, jakie ma urzędnik w czynnej służbie. Dlatego zwracam się do Pana Ministra Skarbu, ażeby zechciał wziąć tę bolączkę pod uwagę i przez wydanie rozporządzenia — przecież to nietrudno — ulżyć w ten sposób doli emerytów samych i wdów i sierot po urzędnikach.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#DawidBruski">Wysoka Izbo! Jak ze sprawozdania dopiero co usłyszanego wynika, jedną z anomalii naszego życia są nadmierne wydatki na emerytury. Mimo krótkiego stosunkowo trwania niepodległego Państwa mamy już rzeszę takich emerytów, którzy nie zasługują po części na emerytury, gdyż są to ludzie w sile wieku. Ludzie ci, pozbawieni warsztatu pracy, szukają sobie innego zajęcia, zabierają przez to niejednokrotnie posady innym, przyczyniając się tym samym do wzmożenia bezrobocia, szczególnie wśród inteligencji, albo po prostu otrzymują drugą posadę państwową, pobierając w ten sposób dochody z dwóch źródeł skarbowych, oczywiście po potrąceniu pewnej różnicy. Temu można by zapobiec wprost przez reaktywowanie takich, którzy oczywiście mogą jeszcze pracować.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#DawidBruski">Gdy mowa o normalnych emerytach, t. zn. takich, którzy ukończyli 60 lat życia względnie na skutek choroby poszli na emeryturę, szczególnie boleśnie odczuwają sprawę zaszeregowania emeryci b. zaborów, szczególnie zaboru pruskiego. Zdarzają się wypadki, że ludzie bardzo zasłużeni dla niepodległości nie otrzymują pełnego zaszeregowania. Znam taki konkretny wypadek, że człowiek, który na plebiscycie stracił swe zdrowie w obronie praw Polski, nie otrzymuje za czas tej walki o polskość pełnej emerytury, potrąca mu się z 4 lat pracy 1 1/2 roku. Dlaczego? Takich przykładów jest dużo.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#DawidBruski">Jednocześnie urzędnik przechodząc na emeryturę staje się jakby już urzędnikiem drugiej kategorii, bo traci cały szereg uprawnień, które ma w czynnej służbie — czy to do zniżki kolejowej dla rodziny, czy do możliwości zwolnień od taks administracyjnych i w szkołach. Zdarzają się wypadki, że na przykład wdowa po profesorze gimnazjum nie ma zwolnienia dla syna w gimnazjum, w tej samej szkole, gdzie ojciec nieboszczyk uczył i chcąc mieć jakąś zniżkę, po prostu musi żebrać, prosić.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#DawidBruski">Otóż można by temu wszystkiemu ulżyć bez uszczerbku dla Skarbu Państwa, jeśliby emerytom względnie wdowom i sierotom zostawiono w chwili przejścia na emeryturę urzędnika państwowego te wszystkie uprawnienia i przywileje, jakie ma urzędnik w czynnej służbie. Dlatego zwracam się do Pana Ministra Skarbu, ażeby zechciał wziąć tę bolączkę pod uwagę i przez wydanie rozporządzenia — przecież to nietrudno — ulżyć w ten sposób doli emerytów samych i wdów i sierot po urzędnikach.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 17 — Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych.</u>
- <u xml:id="u-23.2" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Wolf ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 17 — Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Wolf ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Dział 17 budżetu nazwany według zmiany Sejmu — Renty inwalidzkie i Pensje Osób Zasłużonych wykazuje tylko wydatek w wysokości 111.801.000 zł, do dochodów nie ma preliminowanych żadnych.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SWolf">Wydatki te są pewnego rodzaju spłaceniem długu z jednej strony tym, którzy piersią swoją zasłaniając Ojczyznę odnieśli skaleczenia lub którzy przygotowując się do obrony Ojczyzny zostali w służbie okaleczeni, a wreszcie takim osobom, którym Państwo ma specjalnie do zawdzięczenia swoją niepodległość i jedność. Te wydatki mają także i pewien moment wychowawczy, a to z tego powodu, że można liczyć zawsze bardziej na tego, który wie, że w razie kalectwa nie zostanie opuszczony, że jego rodzina, wdowa, dzieci nie będą opuszczone, gdy on straci w obronie Ojczyzny życie.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SWolf">Opieka nad inwalidami wojennymi jest dwojaka: bezpośrednia i pośrednia; bezpośrednia w formie leczenia, wyszkolenia, dawania protez itd. Ten dział obejmuje Ministerstwo Opieki Społecznej, zaś część 17 obejmuje drugą formę, formę pośrednią przez wypłacanie tym inwalidom zasiłków pieniężnych. Wszystkie wydatki, które są w tym dziale przewidziane, opierają się na ustawach. Dlatego nie można tych wydatków kwestionować, jeśli się nie zmieni odpowiednich ustaw. Dlatego Komisja Budżetowa rozpatrzyła te wydatki tylko z tego stanowiska, czy one wystarczają względnie czy nie są zbyt wysokie.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SWolf">Otóż dział 1 obejmuje wydatki na renty inwalidów wojennych. Szczegółowe dane i szczegółowe uzasadnienie tych wydatków znajduje się w sprawozdaniu Komisji Budżetowej. Chcę tylko wskazać, że ta część rent inwalidzkich, która, wynosi 103.346.000 zł, obejmuje nie tylko renty samych inwalidów wojennych, ale obejmuje także renty inwalidów, którzy w wojsku polskim ponieśli okaleczenia i stali się niezdolnymi do pracy. Liczba osób, które korzystały z tego uprawnienia, wynosiła przeszło 207.900.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SWolf">Na rok budżetowy 1939/40 przewidziane jest, że z tej liczby uprawnionych będzie korzystało: inwalidów wojennych 98.400, inwalidów wojskowych 7.400, wdów po inwalidach 61.500, sierot po inwalidach 22.000, rodziców po inwalidach 24.000, razem 213.300. Liczba ta będzie wzrastała, ponieważ ustawa przewiduje, że z osiągnięciem 50 roku życia, w razie niezdolności do pracy, takim osobom przyznana zostanie jeszcze renta.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SWolf">Wysokość zaopatrzenia inwalidzkiego jest różna, zależy ona od miejsca zamieszkania, od pobierania dodatków ustawowych, od. różnych innych czynników; jest również różnica między inwalidami wojska polskiego a inwalidami b. armii zaborczych.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SWolf">Według obliczeń Ministerstwa Skarbu przeciętna wysokość rocznego zaopatrzenia wynosi dla inwalidy wojennego 550 zł, dla inwalidy wojskowego 360 zł, dla wdowy 480 zł, dla sieroty 204 zł, dla rodziców 210 zł.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SWolf">Biorąc pod uwagę te przeciętne z uwzględnieniem liczby uprawnionych oraz także przepisy art. 71 o zaopatrzeniu inwalidzkim, że od 1 października 1938 r. zostaną te renty znów podwyższone o 5%, a od 1 października 1939 r. o dalszych 5%, uznała Komisja Budżetowa preliminowane kwoty na te renty jako odpowiednie. Komisja Budżetowa, zastanawiając się nad tym, uznała powyższą kwotę także i z tego powodu, że przez przyłączenie Śląska Zaolziańskiego względnie przez przyłączenie nowych terenów do Polski wzrośnie liczba inwalidów. Otóż tutaj Komisja Budżetowa Sejmu zwróciła się do Rządu z prośbą, nie wyrażając jej nawet w formie rezolucji, i tę samą prośbę przejęła Komisja Budżetowa Senatu w tym sensie, ażeby inwalidów przede wszystkim ze Śląska Zaolziańskiego nie zaliczać do miejscowości kategorii C, a zaliczać ich przy przyznawaniu rent inwalidzkich do kategorii A i B. Wskazuje komisja na to, że aczkolwiek niektóre z tych miejscowości są małe, to są wioski, ale jednakowoż całe Zaolzie tworzy niejako pewien obszar przemysłowy i nawet te najmniejsze wioski przemysłowe wywierają swój wpływ, nawet w tych najmniejszych wioskach mieszkańcy są uzależnieni od wpływu przemysłu i przedsiębiorstw, oni pracują, nawet rolnicy w tych małych gminach, końmi w przemyśle.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SWolf">Osobny dział tworzą renty inwalidów przedwojennych. Są to inwalidzi, którym renty inwalidzkie przyznały władze zaborcze. Na podstawie rozporządzenia Ministra Skarbu przejęło ten obowiązek także i Państwo Polskie. Uprawnionych do pobierania tych rent było w dniu 1 lipca 1938 r. 4.349 inwalidów, 582 wdowy i 55 sierot. Obniżenie w stosunku do preliminarza budżetowego bieżącego o kwotę 60.000 zł do kwoty 900.000 zł uzasadnione jest tym, że inwalidów tych wskutek śmierci coraz więcej ubywa.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SWolf">Przechodząc teraz do kapitalizacji rent inwalidzkich, chcę wskazać na to, że chodzi tu o przepis ustawy, który umożliwia inwalidom zakładanie przedsiębiorstw gospodarczych. Ministerstwo Skarbu pod tym względem jest bardzo ostrożne, ale popiera zakładanie takich przedsiębiorstw i w tym wypadku, gdzie chodzi o przedsiębiorstwa rolne, gospodarcze. Ma to dla Państwa wielkie znaczenie, szczególnie w okolicach granicznych, gdzie można umieszczać osadników polskich, tak że przez to ochrona granic i pewność tych granic jest zapewniona.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SWolf">Dział drugi obejmuje przede wszystkim pensje weteranów powstań narodowych. Nie potrzeba tutaj wspominać, jak bliskim sercu każdego Polaka jest wspomnienie powstań narodowych, jak bliskimi są wszyscy ci, którzy brali w nich udział. Liczba tych uczestników coraz bardziej maleje. W dniu 1 lipca 1938 r. weteranów żonatych było 22, samotnych 26, razem 48 osób. Do dziś dnia ta liczba zmalała prawie do połowy. Oprócz nich korzysta z tego zaopatrzenia około 700 wdów. Suma 670.000 zł preliminowana na renty weteranów powstań narodowych jest mniejsza o 105.000 niż w bieżącym roku budżetowym i nie mogła być przez Komisję Budżetową kwestionowana.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SWolf">Pensje orderowe. Na pensje kawalerów orderu wojennego Virtuti Militari preliminowana jest suma 1.725.000 zł. Każdy, kto otrzymał order Virtuti Militari, ma prawo do zaopatrzenia w wysokości 300 zł rocznie.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SWolf">Pensje Krzyża Zasługi za Dzielność. Pensje te otrzymują członkowie Policji Państwowej wraz z policją woj. śląskiego, Straży Granicznej i Korpusu Ochrony Pogranicza, którzy okazali specjalną dzielność i położyli zasługi, narażając nieraz życie w obronie interesów Państwa. Osoby te otrzymują 200 zł rocznie. Osób takich jest około 300 i dlatego preliminowana na ten cel kwota 60.000 zł jest zupełnie uzasadniona.</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#SWolf">Jeśli chodzi o zaopatrzenie byłych skazańców politycznych, to i ten wydatek jest w preliminarzu uzasadniony. Skazańcy polityczni, którzy utracili 50% zdolności zarobkowania i nie mają środków do życia, otrzymują zaopatrzenie, które wynosi dla samotnych 125 zł, dla żonatych — 150 zł miesięcznie; wdowy otrzymują połowę zaopatrzenia zmarłego męża-skazańca, dzieci-sieroty — o ile matka żyje — 1/3 zaopatrzenia wdowiego, sieroty zupełne — gdy matka umarła — połowę zaopatrzenia wdowiego.</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SWolf">Według stanu z 30 września roku ubiegłego pobierało takie zaopatrzenie 2.463 osoby. Liczba ta wzrośnie z tego powodu, że Komisja Kwalifikacyjna, na podstawie uchwał której Minister Skarbu przyznaje tę rentę, jeszcze nie rozpatrzyła wszystkich zgłoszeń. Przy wysokości zaopatrzenia 1.250 zł rocznie, jakie się liczy na osobę, kwota preliminowana na ten cel 3.300.000 zł, wyższa o 100.000 od kwoty roku ubiegłego, jest uzasadniona.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SWolf">Zaopatrzenie uczestników walk o niepodległość. Te osoby, które otrzymały Krzyż Niepodległości, mają prawo wtedy otrzymać to zaopatrzenie, jeżeli utraciły 50% zdolności do zarobkowania lub jeżeli przekroczyły 55 rok życia.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#SWolf">Według zestawienia statystycznego z dnia 30 września liczba tych odznaczonych wynosiła 30t osób, wdów po odznaczonych 167 osób, sierot po odznaczonych 151, rodziców po odznaczonych 100 osób, razem 719 osób.</u>
- <u xml:id="u-24.17" who="#SWolf">Liczba pobierających zaopatrzenie z tego tytułu będzie stosunkowo prędko wzrastała w miarę postępu prac Komisji Kwalifikacyjnej, gdyż z dniem 15 grudnia 1938 r. było jeszcze w opracowaniu tej komisji 1.496 spraw nie załatwionych. Przypuszczalnie w okresie 1939/40 osiągnie ilość uprawnionych więcej niż 1.250 osób przy przeciętnej wysokości zaopatrzenia 800 zł rocznie na osobę.</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#SWolf">Preliminowaną kwotę na ten cel — 1 milion zł w przedłożeniu rządowym uznał Sejm za zbyt niską i dlatego podwyższył tę kwotę o 45.000 zł, o którą zmniejszył zaopatrzenia na renty inwalidzkie w pierwszej części. Komisja Senatu podwyższenie to akceptowała. nie tylko ze względu na przyrost uprawnionych, lecz także ze względu na przepis art. 6 ustawy z dnia 2 lipca 1937 r., przyznający uczestnikom walk o niepodległość dodatki rodzinne na żonę i dzieci.</u>
- <u xml:id="u-24.19" who="#SWolf">Komisja Budżetowa, rozważając preliminarz w tej części, zwróciła także uwagę i na to, że w Sejmie referent zaznaczył, że jeszcze nie wszystkie osoby, które brały udział w walkach niepodległościowych, są objęte zaopatrzeniem. Miał na myśli ochotników armii polskiej wtedy, kiedy w decydujących momentach armia ta walczyła o wolność i którzy przyczynili się w wielkiej mierze do zwycięstwa idei polskiej i wyraził prośbę, którą przyjął Sejm i którą także Komisja Budżetowa Senatu powtarza, ażeby pamiętano również i o tych uczestnikach walk o niepodległość i ustawę zmieniono w ten sposób, ażeby nie chodziło o datki, ale żeby ustawa dała tym ludziom przynajmniej pierwszeństwo przy szukaniu pracy i obowiązek dania im możności zarobkowania.</u>
- <u xml:id="u-24.20" who="#SWolf">Dalej Komisja Budżetowa zwróciła także uwagę na te osoby, które pozostały poza granicą, szczególnie na terenie Ameryki. Przy końcu wojny światowej i bezpośrednio po niej wielu ochotników zgłosiło się do wojska polskiego, wielu odniosło ciężkie rany podczas wojny i powróciło potem nie do Polski, lecz do swoich miejsc zamieszkania za granicą, szczególnie w Ameryce. Los tych ludzi jest pożałowania godny, zwłaszcza w Ameryce, gdzie amerykańscy obywatele, dawni inwalidzi, pochodzący z wojsk amerykańskich, są bardzo dobrze zaopatrzeni. Ci ludzie widzą, że są opuszczeni. Wprawdzie Ministerstwo Spraw Zagranicznych przez swoje placówki zagraniczne stara się o te osoby, ale zaopatrzenie, jakie im daje, ma tylko charakter doraźny. Dlatego to Komisja Budżetowa zwraca się, nie stawiając specjalnej rezolucji, z prośbą do Rządu i Pana Ministra Skarbu, ażeby tę sprawę uregulować w najbliższym czasie także w sposób ustawowy.</u>
- <u xml:id="u-24.21" who="#SWolf">Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy rent inwalidzkich i pensyj osób zasłużonych na r. 1939/40 na posiedzeniach w dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-24.22" who="#SWolf">Stawiam wniosek, ażeby również Wysoki Senat preliminarz ten przyjął bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#LeonWolf">Wysoki Senacie! Dział 17 budżetu nazwany według zmiany Sejmu — Renty inwalidzkie i Pensje Osób Zasłużonych wykazuje tylko wydatek w wysokości 111.801.000 zł, do dochodów nie ma preliminowanych żadnych.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#LeonWolf">Wydatki te są pewnego rodzaju spłaceniem długu z jednej strony tym, którzy piersią swoją zasłaniając Ojczyznę odnieśli skaleczenia lub którzy przygotowując się do obrony Ojczyzny zostali w służbie okaleczeni, a wreszcie takim osobom, którym Państwo ma specjalnie do zawdzięczenia swoją niepodległość i jedność. Te wydatki mają także i pewien moment wychowawczy, a to z tego powodu, że można liczyć zawsze bardziej na tego, który wie, że w razie kalectwa nie zostanie opuszczony, że jego rodzina, wdowa, dzieci nie będą opuszczone, gdy on straci w obronie Ojczyzny życie.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#LeonWolf">Opieka nad inwalidami wojennymi jest dwojaka: bezpośrednia i pośrednia; bezpośrednia w formie leczenia, wyszkolenia, dawania protez itd. Ten dział obejmuje Ministerstwo Opieki Społecznej, zaś część 17 obejmuje drugą formę, formę pośrednią przez wypłacanie tym inwalidom zasiłków pieniężnych. Wszystkie wydatki, które są w tym dziale przewidziane, opierają się na ustawach. Dlatego nie można tych wydatków kwestionować, jeśli się nie zmieni odpowiednich ustaw. Dlatego Komisja Budżetowa rozpatrzyła te wydatki tylko z tego stanowiska, czy one wystarczają względnie czy nie są zbyt wysokie.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#LeonWolf">Otóż dział 1 obejmuje wydatki na renty inwalidów wojennych. Szczegółowe dane i szczegółowe uzasadnienie tych wydatków znajduje się w sprawozdaniu Komisji Budżetowej. Chcę tylko wskazać, że ta część rent inwalidzkich, która, wynosi 103.346.000 zł, obejmuje nie tylko renty samych inwalidów wojennych, ale obejmuje także renty inwalidów, którzy w wojsku polskim ponieśli okaleczenia i stali się niezdolnymi do pracy. Liczba osób, które korzystały z tego uprawnienia, wynosiła przeszło 207.900.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#LeonWolf">Na rok budżetowy 1939/40 przewidziane jest, że z tej liczby uprawnionych będzie korzystało: inwalidów wojennych 98.400, inwalidów wojskowych 7.400, wdów po inwalidach 61.500, sierot po inwalidach 22.000, rodziców po inwalidach 24.000, razem 213.300. Liczba ta będzie wzrastała, ponieważ ustawa przewiduje, że z osiągnięciem 50 roku życia, w razie niezdolności do pracy, takim osobom przyznana zostanie jeszcze renta.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#LeonWolf">Wysokość zaopatrzenia inwalidzkiego jest różna, zależy ona od miejsca zamieszkania, od pobierania dodatków ustawowych, od. różnych innych czynników; jest również różnica między inwalidami wojska polskiego a inwalidami b. armii zaborczych.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#LeonWolf">Według obliczeń Ministerstwa Skarbu przeciętna wysokość rocznego zaopatrzenia wynosi dla inwalidy wojennego 550 zł, dla inwalidy wojskowego 360 zł, dla wdowy 480 zł, dla sieroty 204 zł, dla rodziców 210 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#LeonWolf">Biorąc pod uwagę te przeciętne z uwzględnieniem liczby uprawnionych oraz także przepisy art. 71 o zaopatrzeniu inwalidzkim, że od 1 października 1938 r. zostaną te renty znów podwyższone o 5%, a od 1 października 1939 r. o dalszych 5%, uznała Komisja Budżetowa preliminowane kwoty na te renty jako odpowiednie. Komisja Budżetowa, zastanawiając się nad tym, uznała powyższą kwotę także i z tego powodu, że przez przyłączenie Śląska Zaolziańskiego względnie przez przyłączenie nowych terenów do Polski wzrośnie liczba inwalidów. Otóż tutaj Komisja Budżetowa Sejmu zwróciła się do Rządu z prośbą, nie wyrażając jej nawet w formie rezolucji, i tę samą prośbę przejęła Komisja Budżetowa Senatu w tym sensie, ażeby inwalidów przede wszystkim ze Śląska Zaolziańskiego nie zaliczać do miejscowości kategorii C, a zaliczać ich przy przyznawaniu rent inwalidzkich do kategorii A i B. Wskazuje komisja na to, że aczkolwiek niektóre z tych miejscowości są małe, to są wioski, ale jednakowoż całe Zaolzie tworzy niejako pewien obszar przemysłowy i nawet te najmniejsze wioski przemysłowe wywierają swój wpływ, nawet w tych najmniejszych wioskach mieszkańcy są uzależnieni od wpływu przemysłu i przedsiębiorstw, oni pracują, nawet rolnicy w tych małych gminach, końmi w przemyśle.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#LeonWolf">Osobny dział tworzą renty inwalidów przedwojennych. Są to inwalidzi, którym renty inwalidzkie przyznały władze zaborcze. Na podstawie rozporządzenia Ministra Skarbu przejęło ten obowiązek także i Państwo Polskie. Uprawnionych do pobierania tych rent było w dniu 1 lipca 1938 r. 4.349 inwalidów, 582 wdowy i 55 sierot. Obniżenie w stosunku do preliminarza budżetowego bieżącego o kwotę 60.000 zł do kwoty 900.000 zł uzasadnione jest tym, że inwalidów tych wskutek śmierci coraz więcej ubywa.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#LeonWolf">Przechodząc teraz do kapitalizacji rent inwalidzkich, chcę wskazać na to, że chodzi tu o przepis ustawy, który umożliwia inwalidom zakładanie przedsiębiorstw gospodarczych. Ministerstwo Skarbu pod tym względem jest bardzo ostrożne, ale popiera zakładanie takich przedsiębiorstw i w tym wypadku, gdzie chodzi o przedsiębiorstwa rolne, gospodarcze. Ma to dla Państwa wielkie znaczenie, szczególnie w okolicach granicznych, gdzie można umieszczać osadników polskich, tak że przez to ochrona granic i pewność tych granic jest zapewniona.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#LeonWolf">Dział drugi obejmuje przede wszystkim pensje weteranów powstań narodowych. Nie potrzeba tutaj wspominać, jak bliskim sercu każdego Polaka jest wspomnienie powstań narodowych, jak bliskimi są wszyscy ci, którzy brali w nich udział. Liczba tych uczestników coraz bardziej maleje. W dniu 1 lipca 1938 r. weteranów żonatych było 22, samotnych 26, razem 48 osób. Do dziś dnia ta liczba zmalała prawie do połowy. Oprócz nich korzysta z tego zaopatrzenia około 700 wdów. Suma 670.000 zł preliminowana na renty weteranów powstań narodowych jest mniejsza o 105.000 niż w bieżącym roku budżetowym i nie mogła być przez Komisję Budżetową kwestionowana.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#LeonWolf">Pensje orderowe. Na pensje kawalerów orderu wojennego Virtuti Militari preliminowana jest suma 1.725.000 zł. Każdy, kto otrzymał order Virtuti Militari, ma prawo do zaopatrzenia w wysokości 300 zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#LeonWolf">Pensje Krzyża Zasługi za Dzielność. Pensje te otrzymują członkowie Policji Państwowej wraz z policją woj. śląskiego, Straży Granicznej i Korpusu Ochrony Pogranicza, którzy okazali specjalną dzielność i położyli zasługi, narażając nieraz życie w obronie interesów Państwa. Osoby te otrzymują 200 zł rocznie. Osób takich jest około 300 i dlatego preliminowana na ten cel kwota 60.000 zł jest zupełnie uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#LeonWolf">Jeśli chodzi o zaopatrzenie byłych skazańców politycznych, to i ten wydatek jest w preliminarzu uzasadniony. Skazańcy polityczni, którzy utracili 50% zdolności zarobkowania i nie mają środków do życia, otrzymują zaopatrzenie, które wynosi dla samotnych 125 zł, dla żonatych — 150 zł miesięcznie; wdowy otrzymują połowę zaopatrzenia zmarłego męża-skazańca, dzieci-sieroty — o ile matka żyje — 1/3 zaopatrzenia wdowiego, sieroty zupełne — gdy matka umarła — połowę zaopatrzenia wdowiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#LeonWolf">Według stanu z 30 września roku ubiegłego pobierało takie zaopatrzenie 2.463 osoby. Liczba ta wzrośnie z tego powodu, że Komisja Kwalifikacyjna, na podstawie uchwał której Minister Skarbu przyznaje tę rentę, jeszcze nie rozpatrzyła wszystkich zgłoszeń. Przy wysokości zaopatrzenia 1.250 zł rocznie, jakie się liczy na osobę, kwota preliminowana na ten cel 3.300.000 zł, wyższa o 100.000 od kwoty roku ubiegłego, jest uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#LeonWolf">Zaopatrzenie uczestników walk o niepodległość. Te osoby, które otrzymały Krzyż Niepodległości, mają prawo wtedy otrzymać to zaopatrzenie, jeżeli utraciły 50% zdolności do zarobkowania lub jeżeli przekroczyły 55 rok życia.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#LeonWolf">Według zestawienia statystycznego z dnia 30 września liczba tych odznaczonych wynosiła 30t osób, wdów po odznaczonych 167 osób, sierot po odznaczonych 151, rodziców po odznaczonych 100 osób, razem 719 osób.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#LeonWolf">Liczba pobierających zaopatrzenie z tego tytułu będzie stosunkowo prędko wzrastała w miarę postępu prac Komisji Kwalifikacyjnej, gdyż z dniem 15 grudnia 1938 r. było jeszcze w opracowaniu tej komisji 1.496 spraw nie załatwionych. Przypuszczalnie w okresie 1939/40 osiągnie ilość uprawnionych więcej niż 1.250 osób przy przeciętnej wysokości zaopatrzenia 800 zł rocznie na osobę.</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#LeonWolf">Preliminowaną kwotę na ten cel — 1 milion zł w przedłożeniu rządowym uznał Sejm za zbyt niską i dlatego podwyższył tę kwotę o 45.000 zł, o którą zmniejszył zaopatrzenia na renty inwalidzkie w pierwszej części. Komisja Senatu podwyższenie to akceptowała. nie tylko ze względu na przyrost uprawnionych, lecz także ze względu na przepis art. 6 ustawy z dnia 2 lipca 1937 r., przyznający uczestnikom walk o niepodległość dodatki rodzinne na żonę i dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#LeonWolf">Komisja Budżetowa, rozważając preliminarz w tej części, zwróciła także uwagę i na to, że w Sejmie referent zaznaczył, że jeszcze nie wszystkie osoby, które brały udział w walkach niepodległościowych, są objęte zaopatrzeniem. Miał na myśli ochotników armii polskiej wtedy, kiedy w decydujących momentach armia ta walczyła o wolność i którzy przyczynili się w wielkiej mierze do zwycięstwa idei polskiej i wyraził prośbę, którą przyjął Sejm i którą także Komisja Budżetowa Senatu powtarza, ażeby pamiętano również i o tych uczestnikach walk o niepodległość i ustawę zmieniono w ten sposób, ażeby nie chodziło o datki, ale żeby ustawa dała tym ludziom przynajmniej pierwszeństwo przy szukaniu pracy i obowiązek dania im możności zarobkowania.</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#LeonWolf">Dalej Komisja Budżetowa zwróciła także uwagę na te osoby, które pozostały poza granicą, szczególnie na terenie Ameryki. Przy końcu wojny światowej i bezpośrednio po niej wielu ochotników zgłosiło się do wojska polskiego, wielu odniosło ciężkie rany podczas wojny i powróciło potem nie do Polski, lecz do swoich miejsc zamieszkania za granicą, szczególnie w Ameryce. Los tych ludzi jest pożałowania godny, zwłaszcza w Ameryce, gdzie amerykańscy obywatele, dawni inwalidzi, pochodzący z wojsk amerykańskich, są bardzo dobrze zaopatrzeni. Ci ludzie widzą, że są opuszczeni. Wprawdzie Ministerstwo Spraw Zagranicznych przez swoje placówki zagraniczne stara się o te osoby, ale zaopatrzenie, jakie im daje, ma tylko charakter doraźny. Dlatego to Komisja Budżetowa zwraca się, nie stawiając specjalnej rezolucji, z prośbą do Rządu i Pana Ministra Skarbu, ażeby tę sprawę uregulować w najbliższym czasie także w sposób ustawowy.</u>
+ <u xml:id="u-24.21" who="#LeonWolf">Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy rent inwalidzkich i pensyj osób zasłużonych na r. 1939/40 na posiedzeniach w dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-24.22" who="#LeonWolf">Stawiam wniosek, ażeby również Wysoki Senat preliminarz ten przyjął bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#Marszałek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 15 — budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 15 — budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SPrzedpełski">Wysoki Senacie! Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów trzeba przyjąć założenie, że Ministerstwo to poprzez swoje agendy ma być przedsiębiorstwem dochodowym, uwzględniającym równocześnie potrzeby Państwa i interes gospodarstwa społecznego, a nie instytucją społeczną samowystarczalną lub też może nawet subsydiowaną.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SPrzedpełski">Dlatego też budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów należy rozpatrywać, mając na względzie równowagę budżetu Państwa, tj. przyjmując, że wpłata do Skarbu Państwa winna być wniesiona w wysokości preliminowanej i że w związku z tym formy organizacyjne Ministerstwa Poczt i Telegrafów pozostaną bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SPrzedpełski">Czas, wyznaczony sprawozdawcy dla zbadania działalności Ministerstwa i wszystkich jego przedsiębiorstw oraz instytucyj z nim związanych. jest zbyt krótki, ażeby gruntownie zapoznać się z całokształtem zagadnienia we wszystkich jego dziedzinach szczegółowo, a tym bardziej przekalkulować szereg funkcji, jakie wchodzą w zakres działalności Ministerstwa. Wątpliwości te nasuwają się tym więcej, im większe się ma przygotowanie techniczne i praktyczne do scharakteryzowania działalności resortu. Musimy bowiem jasno zdać sobie sprawę, że w samym tylko przedsiębiorstwie „Polska Poczta. Telegraf i Telefon” mamy do czynienia z dwoma wielkimi i prawie zupełnie odrębnymi działami, jak poczta i telekomunikacja, operującymi różnymi metodami pracy i opierającymi się na różnych poziomach zatrudnionego personelu; istotnie spotykamy tu obok inżyniera lub prawnika o najwyższym poziomie kwalifikacyj fachowych całą armię fachowców o rozmaitych odcieniach, całe zespoły techników, ambulanserów, monterów, telegrafistów itd. oraz olbrzymią rzeszę pracowników fizycznych, zatrudnionych w służbie listonoszy wiejskich i miejskich.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#BolesławPrzedpełski">Wysoki Senacie! Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów trzeba przyjąć założenie, że Ministerstwo to poprzez swoje agendy ma być przedsiębiorstwem dochodowym, uwzględniającym równocześnie potrzeby Państwa i interes gospodarstwa społecznego, a nie instytucją społeczną samowystarczalną lub też może nawet subsydiowaną.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#BolesławPrzedpełski">Dlatego też budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów należy rozpatrywać, mając na względzie równowagę budżetu Państwa, tj. przyjmując, że wpłata do Skarbu Państwa winna być wniesiona w wysokości preliminowanej i że w związku z tym formy organizacyjne Ministerstwa Poczt i Telegrafów pozostaną bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#BolesławPrzedpełski">Czas, wyznaczony sprawozdawcy dla zbadania działalności Ministerstwa i wszystkich jego przedsiębiorstw oraz instytucyj z nim związanych. jest zbyt krótki, ażeby gruntownie zapoznać się z całokształtem zagadnienia we wszystkich jego dziedzinach szczegółowo, a tym bardziej przekalkulować szereg funkcji, jakie wchodzą w zakres działalności Ministerstwa. Wątpliwości te nasuwają się tym więcej, im większe się ma przygotowanie techniczne i praktyczne do scharakteryzowania działalności resortu. Musimy bowiem jasno zdać sobie sprawę, że w samym tylko przedsiębiorstwie „Polska Poczta. Telegraf i Telefon” mamy do czynienia z dwoma wielkimi i prawie zupełnie odrębnymi działami, jak poczta i telekomunikacja, operującymi różnymi metodami pracy i opierającymi się na różnych poziomach zatrudnionego personelu; istotnie spotykamy tu obok inżyniera lub prawnika o najwyższym poziomie kwalifikacyj fachowych całą armię fachowców o rozmaitych odcieniach, całe zespoły techników, ambulanserów, monterów, telegrafistów itd. oraz olbrzymią rzeszę pracowników fizycznych, zatrudnionych w służbie listonoszy wiejskich i miejskich.</u>
<u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SPrzedpełski">Inne przedsiębiorstwa i instytucje, jak Polskie Radio, Państwowe Zakłady Tele i Radiotechniczne, Państwowy Instytut Telekomunikacyjny, będące w orbicie działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, stanowią również skomplikowane odrębne organizmy, posiadające swoisty obraz życia wewnętrznego i swoiste cechy charakterystyczne.</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SPrzedpełski">Działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie będę szczegółowo analizował, gdyż analiza ta została wydrukowana w sprawozdaniu Komisji Budżetowej i jednomyślnie przez Komisję Budżetową była przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#SPrzedpełski">Na komisji zaznaczył się szereg pragnień w stosunku do Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Komisja jednak przyjęła za podstawę kryterium, o którym wspomniałem na początku mego sprawozdania, mianowicie kryterium opłacalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, gdyż w tej dziedzinie nasunęły się przede wszystkim dwie kwestie, a mianowicie kwestia obniżki taryf pocztowych i telefonicznych i kwestia polepszenia bytu pracowników. Komisja wybrała tę kwestię drugą wyszliśmy bowiem z założenia, że np. dla rolnika nie jest istotną kwestią obniżki cen listu o 5 gr, lecz dla rolnika jest istotną kwestia opłacalności jego warsztatu rolniczego, która umożliwi mu wysyłanie listów po dotychczasowej taryfie.</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SPrzedpełski">Ministerstwo Poczt i Telegrafów, tak jak każde przedsiębiorstwo, niewątpliwie w swojej działalności będzie miało i ma wiele usterek, bo to, co w roku bieżącym jest idealnym, w roku następnym ze zmianą stosunków może stać się usterką. Zarzuty co do usterek działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie mogą się opierać na oderwanych faktach. Obserwując działalność całego resortu z punktu widzenia ogólniejszego, porównując sprawność z lat ubiegłych i obecnych, musimy skonstatować stały postęp. Uległy znacznej poprawie szybkość uzyskania połączeń telefonicznych, korzystanie z usług PKO, czas przesyłania korespondencji listowej itd.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SPrzedpełski">Wszędzie tam, gdzie rolę odgrywa polski robotnik, polski technik, polski inżynier stoimy na wyższym poziomie niż zachodnia Europa.</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SPrzedpełski">Komisja starała się swoje tezy i żądania sformułować w sposób możliwie jak najbardziej umiarkowany, a to dlatego, by wnioski nasze były naprawdę realizowane jako możliwe do spełnienia.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SPrzedpełski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 na posiedzeniach w dniach 25 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-26.11" who="#SPrzedpełski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę, ażeby Wysoki Senat uchwalić raczył budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#BolesławPrzedpełski">Inne przedsiębiorstwa i instytucje, jak Polskie Radio, Państwowe Zakłady Tele i Radiotechniczne, Państwowy Instytut Telekomunikacyjny, będące w orbicie działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, stanowią również skomplikowane odrębne organizmy, posiadające swoisty obraz życia wewnętrznego i swoiste cechy charakterystyczne.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#BolesławPrzedpełski">Działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie będę szczegółowo analizował, gdyż analiza ta została wydrukowana w sprawozdaniu Komisji Budżetowej i jednomyślnie przez Komisję Budżetową była przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#BolesławPrzedpełski">Na komisji zaznaczył się szereg pragnień w stosunku do Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Komisja jednak przyjęła za podstawę kryterium, o którym wspomniałem na początku mego sprawozdania, mianowicie kryterium opłacalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, gdyż w tej dziedzinie nasunęły się przede wszystkim dwie kwestie, a mianowicie kwestia obniżki taryf pocztowych i telefonicznych i kwestia polepszenia bytu pracowników. Komisja wybrała tę kwestię drugą wyszliśmy bowiem z założenia, że np. dla rolnika nie jest istotną kwestią obniżki cen listu o 5 gr, lecz dla rolnika jest istotną kwestia opłacalności jego warsztatu rolniczego, która umożliwi mu wysyłanie listów po dotychczasowej taryfie.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#BolesławPrzedpełski">Ministerstwo Poczt i Telegrafów, tak jak każde przedsiębiorstwo, niewątpliwie w swojej działalności będzie miało i ma wiele usterek, bo to, co w roku bieżącym jest idealnym, w roku następnym ze zmianą stosunków może stać się usterką. Zarzuty co do usterek działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie mogą się opierać na oderwanych faktach. Obserwując działalność całego resortu z punktu widzenia ogólniejszego, porównując sprawność z lat ubiegłych i obecnych, musimy skonstatować stały postęp. Uległy znacznej poprawie szybkość uzyskania połączeń telefonicznych, korzystanie z usług PKO, czas przesyłania korespondencji listowej itd.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#BolesławPrzedpełski">Wszędzie tam, gdzie rolę odgrywa polski robotnik, polski technik, polski inżynier stoimy na wyższym poziomie niż zachodnia Europa.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#BolesławPrzedpełski">Komisja starała się swoje tezy i żądania sformułować w sposób możliwie jak najbardziej umiarkowany, a to dlatego, by wnioski nasze były naprawdę realizowane jako możliwe do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#BolesławPrzedpełski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 na posiedzeniach w dniach 25 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#BolesławPrzedpełski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę, ażeby Wysoki Senat uchwalić raczył budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#WicemarszałekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#AlojzyPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Budżetowej zreferować budżet Ministerstwa Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Komunikacji na r. 1939/40, jako część 11 preliminarza, obejmuje: A. Zarząd centralny, Główną Inspekcję Komunikacji, wojewódzkie wydziały komunikacyjne i wydziały dróg wodnych, drogi kołowe, drogi wodne, pomiary kraju, meteorologię i hydrografię. W grupie B — Przedsiębiorstwa i zakłady — Polskie Koleje Państwowe z wpłatą do Skarbu Państwa 12 milionów zł, jako przewidywany czysty zysk przedsiębiorstwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1939 r. (o 30.000.000 zł mniej niż w r. 1938/39), oraz Państwowe Wytwórnie Materiałów Drogowych, których czysty zysk idzie na dochód Państwowego Funduszu Drogowego.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SMiklaszewski">Zagadnienie komunikacji w Państwie Polskim ma specjalny zupełnie charakter, mianowicie: komunikacja w Polsce i niektóre jej działy, w szczególności komunikacja kołowa i Polskie Koleje Państwowe, są instytucjami, które służą w wysokim stopniu celom polityki ogólnej jako część metod, stosowanych w polityce gospodarczej. Szczególniej polityka interwencyjna obciąża działalność P. K. P. wskutek tego, że one służyć muszą najrozmaitszym celom o charakterze ogólnopaństwowym; słowem służą do celów polityki gospodarczej Państwa.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SMiklaszewski">Po krótce tylko postaram się przejść pojedyńcze działy, ażeby scharakteryzować zasadnicze cechy, dlatego że omówienie szczegółowe moich wniosków dałem w referacie w Komisji Budżetowej.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SMiklaszewski">Na 1 kwietnia 1938 roku Polska posiadała: 17.269 km dróg brukowanych, 43.296 km dróg tłuczniowych i 2.604 km dróg o ulepszonej nawierzchni; razem o twardej nawierzchni 63.169 km. Dróg gruntowych: 272.570 km; ogółem o twardej nawierzchni i gruntowych 335.739 kilometrów. W ciągu 20 lat niepodległości wybudowano około 20.000 km nowych dróg, w tym 6.570 km dróg bitych i 2.600 km dróg o nawierzchni ulepszonej. Gęstość sieci drogowej wynosi 16,2 km dróg bitych na 100 km2 powierzchni, czyli zaledwie trzecią część gęstości sieci dróg w Niemczech i siódmą część sieci dróg we Francji. Sieć drogowa w Polsce rozkłada się nierównomiernie, a mianowicie: województwa zachodnie mają 34 km na 100 km2, południowe — 21 km, centralne — 14 km wschodnie — 4,5 km na 100 km2.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#SMiklaszewski">Jaki jest stan dróg w Polsce? Na podstawie pomiarów ścisłych w terenie zapoczątkowanych w r. 1926 i prowadzonych bez przerwy przez władze odpowiednie osiągnięto następujące rezultaty — w stosunku do dróg tłuczniowych:</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#SMiklaszewski">Dane powyższe dotyczą stanu dróg wojewódzkich i powiatowych 1934 r., gdy ilość pojazdów mechanicznych wynosiła 35.291 sztuk. W listopadzie 1937 r. było ich 44.229 (data dalszych obliczeń), więc obciążenia wzrosły, na skutek tego drogi uległy proporcjonalnie większemu starciu.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SMiklaszewski">Koszty utrzymania dróg kształtują się następująco wedle stanu 1937 r.:</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#SMiklaszewski">[tabela]</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#SMiklaszewski">Wydano zaledwie trzecią część.</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SMiklaszewski">Stan dróg państwowych nie jest lepszy. Dodać należy, że im cięższy jest typ pojazdów i ruchu, tym szybsze zużycie drogi i tym większe znaczenie posiada odporność nawierzchni. Drogi twarde bite muszą być zastępowane przez drogi betonowe, kostkowe i bitumiczne, o ile mają służyć wzmożonemu (ponad 600 km) ruchowi przyśpieszonemu. Grubość drogi wynosić winna wtedy nie 10–12 cm i nie 10, jak to mamy u siebie obecnie, lecz znacznie powyżej 20, aż do 60 cm (autostrady).</u>
- <u xml:id="u-28.11" who="#SMiklaszewski">Wedle obliczeń kryzysowego, najuboższego planu gospodarczego na najbliższe lata na konserwację dróg państwowych potrzeba rocznie 50.000.000 zł. Wydatkowano na ten cel z funduszów państwowych w r. 1935/36 zł 37.161.000, w r. 1936/37 — zł 22.975.000, w r. 1937/38 — zł 24.705.000, w r. 1938/39 — zł 20.000.000. Na r. 1939/40 przewiduje się zł 10.000.000. Przebudowa dróg w latach 1935–1939 kosztowała zł 141.254.000, czyli średnio zł 35.313.500 rocznie.</u>
- <u xml:id="u-28.12" who="#SMiklaszewski">Budowa nowych dróg państwowych w latach 1935–1939 kosztowała zł 23.780.000, czyli średnio zł 5.756.000 rocznie.</u>
- <u xml:id="u-28.13" who="#SMiklaszewski">Budowa mostów w latach 1935–1939 kosztowała zł 30.080.000, czyli średnio zł 7.520.000 rocznie.</u>
- <u xml:id="u-28.14" who="#SMiklaszewski">Celowa realizacja rozbudowy dróg kołowych o ulepszonej nawierzchni napotyka na wielkie trudności z powodu wysokich cen trwałego materiału drogowego: a mianowicie klinkieru, kostki granitowej i bazaltowej oraz cementu i odpowiedniego do betonu tłucznia i szlamowanego, bezpyłowego rumowiska skalnego o odpowiedniej odporności. Bazalty znajdują się w Janowej Dolinie i Klesowie na Wołyniu, granity na Wołyniu i w Tatrach. Produkcja cementu związana jest z węglem. Taryfy kolejowe, choć deficytowe dla kolei, są za wysokie, transport za drogi. Przyśpieszona budowa kanału Kamiennego z Klesowa do Prypeci i Węglowego z Zagłębia do Sandomierza wpłyną dodatnio na potanienie tych surowców i przyśpieszą realizację większego programu drogowego, co umożliwi rozwój motoryzacji w kraju. Przewidywane wzmożenie zapotrzebowania na cement dla potrzeb dróg kołowych i wodnych już wywołało rozbudowę pieców obrotowych w cementowniach Zagłębia węglowego. Doskonały do betonu żwir i piasek dostarczać będzie regulacja Wisły.</u>
- <u xml:id="u-28.15" who="#SMiklaszewski">Pozycją uderzającą jest wydatny udział w pracy szerokiej rzeszy obywateli, którzy szarwarkiem i innymi świadczeniami coraz wydatniej przyczyniają się do uporządkowania naszych zapuszczonych dróg. Trzeba się spodziewać, że powszechne uznanie rzuconego przez Rząd hasła pracy nad podniesieniem gospodarczym Państwa wzwyż wyrazi się w zwiększonym odruchowym udzielaniu szerokich warstw ludności, miedzy innymi w odbudowie dróg samorządowych. Pomoże tu Liga Drogowa.</u>
- <u xml:id="u-28.16" who="#SMiklaszewski">Państwowe wytwórnie materiałów drogowych, a mianowicie kamieniołomy w Janowej Dolinie, w Zagnańsku, w Kozach i klinkiernie państwowe pracują z pożytkiem dla Państwa. Kamieniołomy nie dadzą wpływów do Skarbu Państwa, natomiast klinkiernie wykazują zysk.</u>
- <u xml:id="u-28.17" who="#SMiklaszewski">Motoryzacja. Bezpośredni wpływ na rozwój motoryzacji posiada stan i charakter dróg Państwa. Poprzednie rozważania wykazują poważne niedobory w tej gospodarce, a co gorsza brak środków na szybką sanację tego stanu. Widać jednak coraz większą poprawę i mobilizację wszystkich czynników, powołanych do osiągnięcia tego celu. Drogi twarde ulepszone są jednym warunkiem podstawowy motoryzacji. Niemniej ważną jest niska cena maszyny, niewysokie koszty obsługi, łatwość i taniość remontu i małe obciążenia podatkowe. Polskę stać na stworzenie własnej produkcji. Dowodem tego są postępy i rezultaty osiągnięte w budowie płatowców i motorów lotniczych, o czym dalej. W 1936 r. posunięto tę sprawę naprzód, dając koncesje starej firmie Lilpop, Rau i Loewenstein na montaż szeregu celowych typów wozów z obowiązkiem przejścia w określonym terminie na wyłącznie krajową produkcję odpowiednio zorganizowaną w porozumieniu i w podziale pracy z istniejącymi fabrykami. Dano szereg ulg nabywcom wozów, obniżono opłaty, ceny materiałów pędnych, ułatwiono rejestrację itp. Już w roku bieżącym widać skutki tych zarządzeń w zwiększeniu ilości wozów wszelkiego typu i w zwiększeniu wpływów na Fundusz Drogowy z sum, powstających z opłat z wszelkich tytułów prawnych. Eksploatacja trakcji samochodowej przez P. K. P. też kształtuje się coraz racjonalniej, a dążność Państwa do tworzenia większych zespołów eksploatacyjnych, do trakcji towarowej prywatnej, wzorowana na formach zachodnich regulacji stosunku kolei państwowych do samochodu towarowego zarobkowego prywatnego, każę oczekiwać znacznej poprawy zarówno w dziale produkcji krajowej maszyn systemem seryjnym, a w ślad za tym potanienia wozów i ich części zapasowych, zmniejszenia ilości typów będących w ruchu, zwiększenia ich liczby, potanienia kosztów obsługi i innych korzyści.</u>
- <u xml:id="u-28.18" who="#SMiklaszewski">Drogi wodne. Spadek po zaborcach nie był bogaty w dziale dróg wodnych. Rosja mało dbała o kanały, zbudowane przez rząd Lubeckiego: Augustowski, Królewski i Ogińskiego. Wisła pozostała po zaborcach w stanie zupełnego zdziczenia, przydatna zaledwie do lokalnej komunikacji przy wysokich wodach i do spławu drzewa w tratwach. Austria uregulowała częściowo Górną Wisłę i to pod naciskiem władz autonomicznych i ich staraniem. Dało to osłabienie szkód powodziowych i nośność Górnej Wisły dla statków do 50 ton pojemności. Prusy wybudowały za czasów Fryderyka z inicjatywy Floriana Czackiego z r. 1766 kanał Bydgoski i utrzymywały go w dobrym stanie na poziomie nośności do 400 ton w celu utrzymania łączności Rzeszy z Prusami Wschodnimi przez uregulowana Noteć, Wartę do Wisły aż do Elbląga. To był jedyny pozytywny rezultat gospodarki zaborców.</u>
- <u xml:id="u-28.19" who="#SMiklaszewski">Nośność systemu żeglugi śródlądowej i ciągłość transportu bez przeładunku wraz z łatwym na — i wyładunkiem decydują o wartości dróg wodnych, które racjonalnie gospodarowane są najtańszym systemem przewozu.</u>
- <u xml:id="u-28.20" who="#SMiklaszewski">Zwężone koryto rzeczne ujęte w trzy równoległe linie brzegów (na wody małe, średnie i powodziowe), dopełnione systemem zbiorników retencyjnych, jazów, śluz, kanałów i stałą kontrolą oraz obsługą tego systemu, odpowiadające podtorzu i torowisku kolejowemu, jest tańsze w eksploatacji niż linia kolejowa. Koszty kupna taboru i jego długowieczność wymagają mniejszego kapitału zakładowego, a więc zmniejszają koszty oprocentowania i amortyzacji. Małe spadki, niezbyt wielkie dorzecze, nie zbyt wysokie góry zasilające wodami letnimi, żeglowność możliwa prawie w ciągu 10 miesięcy pozwalają na budowę systemu dróg kombinowanych naturalnych i sztucznych o stosunkowo niegęstym systemie śluz przepływowych i zapór wyrównywujących poziomy wód, co obniża koszty i skraca czas transportu wodnego. (We Francji śluzy co 1,5–2,0 km, u nas wedle opinii fachowców co 15–20 km.) Nasze drogi wodne śródlądowe posiadają łączną długość 14.603 km, Z tego żeglownych jest 6250 km, spławnych 8.353 km. Z tego nośność powyżej 600 ton posiada jedynie Wisła 32 km. Nośność od 201 do 600 ton posiada 1261 km, a więc jedna szósta całej żeglowności. W r. 1928 było ogółem 1509 statków; w tym drewnianych 1213, żelaznych 296, z napędem własnym 142, bez napędu 1.367. W r. 1935 ilość ogólna statków śródlądowych wzrosła w dwójnasób do 3.059 jednostek, ilość żelaznych wzrosła zaledwie o jedną szóstą do 362 jednostek, zaś z napędem własnym do 173 jednostek.</u>
- <u xml:id="u-28.21" who="#SMiklaszewski">Wiek tonażu naszych dróg wodnych jest niemniej wymownym świadectwem ich ubóstwa.</u>
- <u xml:id="u-28.22" who="#SMiklaszewski">Spośród 173 statków o własnym napędzie 54 zaledwie pracuje mniej niż 20 lat. Przeszło dwie trzecie, tj. 119 pochodzi sprzed wojny, a i spośród tych 51 ma więcej niż 40 lat. Statki drewniane zostały w czasie wojny więcej zniszczone, więc 5/6 z pośród nich nie ma więcej niż 20 lat.</u>
- <u xml:id="u-28.23" who="#SMiklaszewski">Samo zestawienie powyższych liczb drastycznie charakteryzuje nasze stosunki transportu wewnętrznego. Koleje przewożą w 99%. Przewozy wodne skupiają się na drodze tranzytowej z Rzeszy do Prus Wschodnich oraz w nieznacznej mierze na Wiśle śródlądowej i Dolnej oraz na Warcie i Prypeci.</u>
- <u xml:id="u-28.24" who="#SMiklaszewski">Od odzyskania niepodległości do r. 1935 wydatki na drogi wodne wyniosły 168 milionów złotych, tj. średnio 10 milionów zł. Z chwilą nastania lepszej koniunktury rozpoczyna się nowa seria inwestycji. Wydano mianowicie na roboty wodno-komunikacyjne 96.515.410 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.25" who="#SMiklaszewski">W czasie od 1.IV.1937 do 1.IV.1938 r. wykonano następujące roboty wodne: wykończono zaporę na Sole w Porąbce i rozpoczęto montaż zasuw, budowano w dalszym ciągu zapory na Dunajcu w Rożnowie i na Brynicy w Kozłowej Górze, rozpoczęto budowę zapory na Dunajcu w Czchowie, wreszcie opracowano projekty zbiorników na Sanie w Solinie i na Wilii w Turniszkach.</u>
- <u xml:id="u-28.26" who="#SMiklaszewski">Potoki górskie zabudowywano w dorzeczu Górnej Wisły w rejonie zbiorników.</u>
- <u xml:id="u-28.27" who="#SMiklaszewski">Na Wiśle roboty miały za zadanie koncentrację koryta, ochronę wałów i poprawę żeglowności.</u>
- <u xml:id="u-28.28" who="#SMiklaszewski">Regulację Wisły prowadzono od ujścia Dunajca do Sandomierza celem jej przystosowania do budowy wielkiej sztucznej drogi Zagłębie węglowe — C. O. P. Koło Krakowa wznowiono budowę kanału Kraków — Zagłębie Węglowe dla nośności 600 ton. Na warcie regulowano odcinek od Koła do Prosny i rozpoczęto budowę kanału Warta — Gopło.</u>
- <u xml:id="u-28.29" who="#SMiklaszewski">Na Prypeci i jej dopływach prowadzono regulację i pogłębianie oraz przebudowywano stanowisko szczytowe oraz obiekty na kanałach: Królewskim, Ogińskiego, Augustowskim oraz na skanalizowanej Szczarze. Wydano na te roboty 17.700.000 zł z sum budżetowych i pozabudżetowych.</u>
- <u xml:id="u-28.30" who="#SMiklaszewski">Na czoło potrzeb gospodarki wodnej wysuwa się regulacja i skanalizowanie Wisły na takim poziomie, aby możliwa była bezprzeładunkowa cyrkulacja o nośności do 600 ton.</u>
- <u xml:id="u-28.31" who="#SMiklaszewski">Rozwiązanie choć częściowe uspławnienia Wisły dopełniać będzie doskonale całą naszą politykę eksportową i gospodarczą, opartą o Gdynię.</u>
- <u xml:id="u-28.32" who="#SMiklaszewski">Osobna ustawa przewiduje na budowle wodne na następne trzy lata kwotę 75.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.33" who="#SMiklaszewski">Polskie Koleje Państwowe. Polskie Koleje Państwowe na r. 1939 przewidują w swym planie gospodarczym znaczne zmniejszenie wpływów w porównaniu z przewidywaniami na r. 1938. Wpływy mają się zamknąć przypuszczalną sumą w wysokości 955.800.000 zł, czyli o 63.470.000 zł mniej od preliminowanej na r. 1938. Przewidziane rozchody są również mniejsze niż w roku poprzednim, a mianowicie stanowią sumę 943.800.000 zł, czyli mniej o 13.690.000 zł. Nadwyżka wpływów nad wydatkami oraz wpłata do Skarbu Państwa przewidywana jest w wysokości 12.000.000 zł. Inwestycje mają znaleźć pokrycie drogą osobnej ustawy.</u>
- <u xml:id="u-28.34" who="#SMiklaszewski">Plan finansowo-gospodarczy przewiduje po stronie wpływów sumę 955.800.000 zł, która się składa: w dziale 2 — Eksploatacja kolei — 948.977.000 zł, w dziale 3 — Zwrot zaliczek kolei prywatnych — 1.000 zł, w dziale 4 — Komunikacja samochodowa — 6.730.000 zł, w dziale 5 — Lotnictwo cywilne — 92.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.35" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje z przewozów wpływy w wysokości 884.383,000 zł, czyli o 40.617.000 zł mniej, niż na rok poprzedni, wpływy z przewozu osób przewidywane są w wysokości 245.717.000 zł, czyli o 16.565.000 zł więcej niż w 1938 r., wpływy z bagażu i przesyłek ekspresowych 10.750.000 zł, czyli o 300.000 zł więcej niż w r. 1938, wreszcie najważniejsza pozycja — przewóz towarów preliminowany jest na sumę 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 mniej niż w r. 1938. Przewóz poczty 8.636.000 zł, czyli o 888.000 zł więcej niż w r. 1938.</u>
- <u xml:id="u-28.36" who="#SMiklaszewski">Powyższy bardzo ostrożny plan gospodarczy P. K. P. oparty jest o doświadczenia r. 1938. Rok 1937 dał tak znaczne ożywienie gospodarcze, iż wpływy z tego roku były większe niż przewidywano. Na tej podstawie obliczono preliminarz na rok ubiegły wprawdzie z wielka ostrożnością, lecz z nadzieją na dalszą nieznaczną poprawę koniunkturalna co do zwiększenia ilości przewiezionych towarów i osób i dochodowości przewozu. Tymczasem ilość przewiezionych towarów i pasażerów wzrosła wydatnie, natomiast dochodowość przewozów spadła, zwłaszcza w stosunku do przewozu towarów. Eksploatacja r. 1938 dała w ciągu 9 pierwszych miesięcy w porównaniu z r. 1937 wzrost ilości przewiezionych podróżnych o 13% a wpływów o przeszło 7%, a więc powyżej przewidywań w preliminarzu, a przeciwnie w ruchu towarowym, który ma decydujące znaczenie dla dochodowości kolei, wzrost przewozów wyniósł tylko 4,2%, a wpływy zmniejszyły się o 5,5 miliona zł, czyli o przeszło 1%. Spowodowane to zostało przez coraz większą przewagę towarów niskotaryfowych. Przewóz osób jest w ogóle deficytowy, zaś niedobory z przewozu towarów nisko taryfowych są pokrywane przez zysk, osiągany z przewozu towarów cennych, wysokotaryfowych. Zaobserwowany wzrost przewozu towarów taryfowanych deficytowo musiał zaważyć na wysokości wpływów i obniżyć nadwyżkę wpływów. Preliminowany wpływ ogólny z przewozu osób w sumie 245.717.000 zł jest w porównaniu z wpływem przewidywanym w r. 1938 (236.000.000 zł) wyższy o blisko 10 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-28.37" who="#SMiklaszewski">Wpływy z przewozu bagażu i przesyłek ekspresowych zostały zapreliminowane przy założeniu dalszego wzrostu tych przewozów o 5%, tj. w tym samym stosunku, w jakim wzrosły one w 1938 r. w porównaniu z rokiem poprzednim. Obliczona na tej podstawie suma wpływów jest w porównaniu z przewidywanym wynikiem za 1938 r. wyższa o 350.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BolesławMiklaszewski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Budżetowej zreferować budżet Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BolesławMiklaszewski">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Komunikacji na r. 1939/40, jako część 11 preliminarza, obejmuje: A. Zarząd centralny, Główną Inspekcję Komunikacji, wojewódzkie wydziały komunikacyjne i wydziały dróg wodnych, drogi kołowe, drogi wodne, pomiary kraju, meteorologię i hydrografię. W grupie B — Przedsiębiorstwa i zakłady — Polskie Koleje Państwowe z wpłatą do Skarbu Państwa 12 milionów zł, jako przewidywany czysty zysk przedsiębiorstwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1939 r. (o 30.000.000 zł mniej niż w r. 1938/39), oraz Państwowe Wytwórnie Materiałów Drogowych, których czysty zysk idzie na dochód Państwowego Funduszu Drogowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BolesławMiklaszewski">Zagadnienie komunikacji w Państwie Polskim ma specjalny zupełnie charakter, mianowicie: komunikacja w Polsce i niektóre jej działy, w szczególności komunikacja kołowa i Polskie Koleje Państwowe, są instytucjami, które służą w wysokim stopniu celom polityki ogólnej jako część metod, stosowanych w polityce gospodarczej. Szczególniej polityka interwencyjna obciąża działalność P. K. P. wskutek tego, że one służyć muszą najrozmaitszym celom o charakterze ogólnopaństwowym; słowem służą do celów polityki gospodarczej Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BolesławMiklaszewski">Po krótce tylko postaram się przejść pojedyńcze działy, ażeby scharakteryzować zasadnicze cechy, dlatego że omówienie szczegółowe moich wniosków dałem w referacie w Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#BolesławMiklaszewski">Na 1 kwietnia 1938 roku Polska posiadała: 17.269 km dróg brukowanych, 43.296 km dróg tłuczniowych i 2.604 km dróg o ulepszonej nawierzchni; razem o twardej nawierzchni 63.169 km. Dróg gruntowych: 272.570 km; ogółem o twardej nawierzchni i gruntowych 335.739 kilometrów. W ciągu 20 lat niepodległości wybudowano około 20.000 km nowych dróg, w tym 6.570 km dróg bitych i 2.600 km dróg o nawierzchni ulepszonej. Gęstość sieci drogowej wynosi 16,2 km dróg bitych na 100 km2 powierzchni, czyli zaledwie trzecią część gęstości sieci dróg w Niemczech i siódmą część sieci dróg we Francji. Sieć drogowa w Polsce rozkłada się nierównomiernie, a mianowicie: województwa zachodnie mają 34 km na 100 km2, południowe — 21 km, centralne — 14 km wschodnie — 4,5 km na 100 km2.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#BolesławMiklaszewski">Jaki jest stan dróg w Polsce? Na podstawie pomiarów ścisłych w terenie zapoczątkowanych w r. 1926 i prowadzonych bez przerwy przez władze odpowiednie osiągnięto następujące rezultaty — w stosunku do dróg tłuczniowych:</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#BolesławMiklaszewski">Dane powyższe dotyczą stanu dróg wojewódzkich i powiatowych 1934 r., gdy ilość pojazdów mechanicznych wynosiła 35.291 sztuk. W listopadzie 1937 r. było ich 44.229 (data dalszych obliczeń), więc obciążenia wzrosły, na skutek tego drogi uległy proporcjonalnie większemu starciu.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#BolesławMiklaszewski">Koszty utrzymania dróg kształtują się następująco wedle stanu 1937 r.:</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#BolesławMiklaszewski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#BolesławMiklaszewski">Wydano zaledwie trzecią część.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#BolesławMiklaszewski">Stan dróg państwowych nie jest lepszy. Dodać należy, że im cięższy jest typ pojazdów i ruchu, tym szybsze zużycie drogi i tym większe znaczenie posiada odporność nawierzchni. Drogi twarde bite muszą być zastępowane przez drogi betonowe, kostkowe i bitumiczne, o ile mają służyć wzmożonemu (ponad 600 km) ruchowi przyśpieszonemu. Grubość drogi wynosić winna wtedy nie 10–12 cm i nie 10, jak to mamy u siebie obecnie, lecz znacznie powyżej 20, aż do 60 cm (autostrady).</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#BolesławMiklaszewski">Wedle obliczeń kryzysowego, najuboższego planu gospodarczego na najbliższe lata na konserwację dróg państwowych potrzeba rocznie 50.000.000 zł. Wydatkowano na ten cel z funduszów państwowych w r. 1935/36 zł 37.161.000, w r. 1936/37 — zł 22.975.000, w r. 1937/38 — zł 24.705.000, w r. 1938/39 — zł 20.000.000. Na r. 1939/40 przewiduje się zł 10.000.000. Przebudowa dróg w latach 1935–1939 kosztowała zł 141.254.000, czyli średnio zł 35.313.500 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#BolesławMiklaszewski">Budowa nowych dróg państwowych w latach 1935–1939 kosztowała zł 23.780.000, czyli średnio zł 5.756.000 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#BolesławMiklaszewski">Budowa mostów w latach 1935–1939 kosztowała zł 30.080.000, czyli średnio zł 7.520.000 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#BolesławMiklaszewski">Celowa realizacja rozbudowy dróg kołowych o ulepszonej nawierzchni napotyka na wielkie trudności z powodu wysokich cen trwałego materiału drogowego: a mianowicie klinkieru, kostki granitowej i bazaltowej oraz cementu i odpowiedniego do betonu tłucznia i szlamowanego, bezpyłowego rumowiska skalnego o odpowiedniej odporności. Bazalty znajdują się w Janowej Dolinie i Klesowie na Wołyniu, granity na Wołyniu i w Tatrach. Produkcja cementu związana jest z węglem. Taryfy kolejowe, choć deficytowe dla kolei, są za wysokie, transport za drogi. Przyśpieszona budowa kanału Kamiennego z Klesowa do Prypeci i Węglowego z Zagłębia do Sandomierza wpłyną dodatnio na potanienie tych surowców i przyśpieszą realizację większego programu drogowego, co umożliwi rozwój motoryzacji w kraju. Przewidywane wzmożenie zapotrzebowania na cement dla potrzeb dróg kołowych i wodnych już wywołało rozbudowę pieców obrotowych w cementowniach Zagłębia węglowego. Doskonały do betonu żwir i piasek dostarczać będzie regulacja Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#BolesławMiklaszewski">Pozycją uderzającą jest wydatny udział w pracy szerokiej rzeszy obywateli, którzy szarwarkiem i innymi świadczeniami coraz wydatniej przyczyniają się do uporządkowania naszych zapuszczonych dróg. Trzeba się spodziewać, że powszechne uznanie rzuconego przez Rząd hasła pracy nad podniesieniem gospodarczym Państwa wzwyż wyrazi się w zwiększonym odruchowym udzielaniu szerokich warstw ludności, miedzy innymi w odbudowie dróg samorządowych. Pomoże tu Liga Drogowa.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#BolesławMiklaszewski">Państwowe wytwórnie materiałów drogowych, a mianowicie kamieniołomy w Janowej Dolinie, w Zagnańsku, w Kozach i klinkiernie państwowe pracują z pożytkiem dla Państwa. Kamieniołomy nie dadzą wpływów do Skarbu Państwa, natomiast klinkiernie wykazują zysk.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#BolesławMiklaszewski">Motoryzacja. Bezpośredni wpływ na rozwój motoryzacji posiada stan i charakter dróg Państwa. Poprzednie rozważania wykazują poważne niedobory w tej gospodarce, a co gorsza brak środków na szybką sanację tego stanu. Widać jednak coraz większą poprawę i mobilizację wszystkich czynników, powołanych do osiągnięcia tego celu. Drogi twarde ulepszone są jednym warunkiem podstawowy motoryzacji. Niemniej ważną jest niska cena maszyny, niewysokie koszty obsługi, łatwość i taniość remontu i małe obciążenia podatkowe. Polskę stać na stworzenie własnej produkcji. Dowodem tego są postępy i rezultaty osiągnięte w budowie płatowców i motorów lotniczych, o czym dalej. W 1936 r. posunięto tę sprawę naprzód, dając koncesje starej firmie Lilpop, Rau i Loewenstein na montaż szeregu celowych typów wozów z obowiązkiem przejścia w określonym terminie na wyłącznie krajową produkcję odpowiednio zorganizowaną w porozumieniu i w podziale pracy z istniejącymi fabrykami. Dano szereg ulg nabywcom wozów, obniżono opłaty, ceny materiałów pędnych, ułatwiono rejestrację itp. Już w roku bieżącym widać skutki tych zarządzeń w zwiększeniu ilości wozów wszelkiego typu i w zwiększeniu wpływów na Fundusz Drogowy z sum, powstających z opłat z wszelkich tytułów prawnych. Eksploatacja trakcji samochodowej przez P. K. P. też kształtuje się coraz racjonalniej, a dążność Państwa do tworzenia większych zespołów eksploatacyjnych, do trakcji towarowej prywatnej, wzorowana na formach zachodnich regulacji stosunku kolei państwowych do samochodu towarowego zarobkowego prywatnego, każę oczekiwać znacznej poprawy zarówno w dziale produkcji krajowej maszyn systemem seryjnym, a w ślad za tym potanienia wozów i ich części zapasowych, zmniejszenia ilości typów będących w ruchu, zwiększenia ich liczby, potanienia kosztów obsługi i innych korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#BolesławMiklaszewski">Drogi wodne. Spadek po zaborcach nie był bogaty w dziale dróg wodnych. Rosja mało dbała o kanały, zbudowane przez rząd Lubeckiego: Augustowski, Królewski i Ogińskiego. Wisła pozostała po zaborcach w stanie zupełnego zdziczenia, przydatna zaledwie do lokalnej komunikacji przy wysokich wodach i do spławu drzewa w tratwach. Austria uregulowała częściowo Górną Wisłę i to pod naciskiem władz autonomicznych i ich staraniem. Dało to osłabienie szkód powodziowych i nośność Górnej Wisły dla statków do 50 ton pojemności. Prusy wybudowały za czasów Fryderyka z inicjatywy Floriana Czackiego z r. 1766 kanał Bydgoski i utrzymywały go w dobrym stanie na poziomie nośności do 400 ton w celu utrzymania łączności Rzeszy z Prusami Wschodnimi przez uregulowana Noteć, Wartę do Wisły aż do Elbląga. To był jedyny pozytywny rezultat gospodarki zaborców.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#BolesławMiklaszewski">Nośność systemu żeglugi śródlądowej i ciągłość transportu bez przeładunku wraz z łatwym na — i wyładunkiem decydują o wartości dróg wodnych, które racjonalnie gospodarowane są najtańszym systemem przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#BolesławMiklaszewski">Zwężone koryto rzeczne ujęte w trzy równoległe linie brzegów (na wody małe, średnie i powodziowe), dopełnione systemem zbiorników retencyjnych, jazów, śluz, kanałów i stałą kontrolą oraz obsługą tego systemu, odpowiadające podtorzu i torowisku kolejowemu, jest tańsze w eksploatacji niż linia kolejowa. Koszty kupna taboru i jego długowieczność wymagają mniejszego kapitału zakładowego, a więc zmniejszają koszty oprocentowania i amortyzacji. Małe spadki, niezbyt wielkie dorzecze, nie zbyt wysokie góry zasilające wodami letnimi, żeglowność możliwa prawie w ciągu 10 miesięcy pozwalają na budowę systemu dróg kombinowanych naturalnych i sztucznych o stosunkowo niegęstym systemie śluz przepływowych i zapór wyrównywujących poziomy wód, co obniża koszty i skraca czas transportu wodnego. (We Francji śluzy co 1,5–2,0 km, u nas wedle opinii fachowców co 15–20 km.) Nasze drogi wodne śródlądowe posiadają łączną długość 14.603 km, Z tego żeglownych jest 6250 km, spławnych 8.353 km. Z tego nośność powyżej 600 ton posiada jedynie Wisła 32 km. Nośność od 201 do 600 ton posiada 1261 km, a więc jedna szósta całej żeglowności. W r. 1928 było ogółem 1509 statków; w tym drewnianych 1213, żelaznych 296, z napędem własnym 142, bez napędu 1.367. W r. 1935 ilość ogólna statków śródlądowych wzrosła w dwójnasób do 3.059 jednostek, ilość żelaznych wzrosła zaledwie o jedną szóstą do 362 jednostek, zaś z napędem własnym do 173 jednostek.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#BolesławMiklaszewski">Wiek tonażu naszych dróg wodnych jest niemniej wymownym świadectwem ich ubóstwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#BolesławMiklaszewski">Spośród 173 statków o własnym napędzie 54 zaledwie pracuje mniej niż 20 lat. Przeszło dwie trzecie, tj. 119 pochodzi sprzed wojny, a i spośród tych 51 ma więcej niż 40 lat. Statki drewniane zostały w czasie wojny więcej zniszczone, więc 5/6 z pośród nich nie ma więcej niż 20 lat.</u>
+ <u xml:id="u-28.23" who="#BolesławMiklaszewski">Samo zestawienie powyższych liczb drastycznie charakteryzuje nasze stosunki transportu wewnętrznego. Koleje przewożą w 99%. Przewozy wodne skupiają się na drodze tranzytowej z Rzeszy do Prus Wschodnich oraz w nieznacznej mierze na Wiśle śródlądowej i Dolnej oraz na Warcie i Prypeci.</u>
+ <u xml:id="u-28.24" who="#BolesławMiklaszewski">Od odzyskania niepodległości do r. 1935 wydatki na drogi wodne wyniosły 168 milionów złotych, tj. średnio 10 milionów zł. Z chwilą nastania lepszej koniunktury rozpoczyna się nowa seria inwestycji. Wydano mianowicie na roboty wodno-komunikacyjne 96.515.410 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.25" who="#BolesławMiklaszewski">W czasie od 1.IV.1937 do 1.IV.1938 r. wykonano następujące roboty wodne: wykończono zaporę na Sole w Porąbce i rozpoczęto montaż zasuw, budowano w dalszym ciągu zapory na Dunajcu w Rożnowie i na Brynicy w Kozłowej Górze, rozpoczęto budowę zapory na Dunajcu w Czchowie, wreszcie opracowano projekty zbiorników na Sanie w Solinie i na Wilii w Turniszkach.</u>
+ <u xml:id="u-28.26" who="#BolesławMiklaszewski">Potoki górskie zabudowywano w dorzeczu Górnej Wisły w rejonie zbiorników.</u>
+ <u xml:id="u-28.27" who="#BolesławMiklaszewski">Na Wiśle roboty miały za zadanie koncentrację koryta, ochronę wałów i poprawę żeglowności.</u>
+ <u xml:id="u-28.28" who="#BolesławMiklaszewski">Regulację Wisły prowadzono od ujścia Dunajca do Sandomierza celem jej przystosowania do budowy wielkiej sztucznej drogi Zagłębie węglowe — C. O. P. Koło Krakowa wznowiono budowę kanału Kraków — Zagłębie Węglowe dla nośności 600 ton. Na warcie regulowano odcinek od Koła do Prosny i rozpoczęto budowę kanału Warta — Gopło.</u>
+ <u xml:id="u-28.29" who="#BolesławMiklaszewski">Na Prypeci i jej dopływach prowadzono regulację i pogłębianie oraz przebudowywano stanowisko szczytowe oraz obiekty na kanałach: Królewskim, Ogińskiego, Augustowskim oraz na skanalizowanej Szczarze. Wydano na te roboty 17.700.000 zł z sum budżetowych i pozabudżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.30" who="#BolesławMiklaszewski">Na czoło potrzeb gospodarki wodnej wysuwa się regulacja i skanalizowanie Wisły na takim poziomie, aby możliwa była bezprzeładunkowa cyrkulacja o nośności do 600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-28.31" who="#BolesławMiklaszewski">Rozwiązanie choć częściowe uspławnienia Wisły dopełniać będzie doskonale całą naszą politykę eksportową i gospodarczą, opartą o Gdynię.</u>
+ <u xml:id="u-28.32" who="#BolesławMiklaszewski">Osobna ustawa przewiduje na budowle wodne na następne trzy lata kwotę 75.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.33" who="#BolesławMiklaszewski">Polskie Koleje Państwowe. Polskie Koleje Państwowe na r. 1939 przewidują w swym planie gospodarczym znaczne zmniejszenie wpływów w porównaniu z przewidywaniami na r. 1938. Wpływy mają się zamknąć przypuszczalną sumą w wysokości 955.800.000 zł, czyli o 63.470.000 zł mniej od preliminowanej na r. 1938. Przewidziane rozchody są również mniejsze niż w roku poprzednim, a mianowicie stanowią sumę 943.800.000 zł, czyli mniej o 13.690.000 zł. Nadwyżka wpływów nad wydatkami oraz wpłata do Skarbu Państwa przewidywana jest w wysokości 12.000.000 zł. Inwestycje mają znaleźć pokrycie drogą osobnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.34" who="#BolesławMiklaszewski">Plan finansowo-gospodarczy przewiduje po stronie wpływów sumę 955.800.000 zł, która się składa: w dziale 2 — Eksploatacja kolei — 948.977.000 zł, w dziale 3 — Zwrot zaliczek kolei prywatnych — 1.000 zł, w dziale 4 — Komunikacja samochodowa — 6.730.000 zł, w dziale 5 — Lotnictwo cywilne — 92.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.35" who="#BolesławMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje z przewozów wpływy w wysokości 884.383,000 zł, czyli o 40.617.000 zł mniej, niż na rok poprzedni, wpływy z przewozu osób przewidywane są w wysokości 245.717.000 zł, czyli o 16.565.000 zł więcej niż w 1938 r., wpływy z bagażu i przesyłek ekspresowych 10.750.000 zł, czyli o 300.000 zł więcej niż w r. 1938, wreszcie najważniejsza pozycja — przewóz towarów preliminowany jest na sumę 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 mniej niż w r. 1938. Przewóz poczty 8.636.000 zł, czyli o 888.000 zł więcej niż w r. 1938.</u>
+ <u xml:id="u-28.36" who="#BolesławMiklaszewski">Powyższy bardzo ostrożny plan gospodarczy P. K. P. oparty jest o doświadczenia r. 1938. Rok 1937 dał tak znaczne ożywienie gospodarcze, iż wpływy z tego roku były większe niż przewidywano. Na tej podstawie obliczono preliminarz na rok ubiegły wprawdzie z wielka ostrożnością, lecz z nadzieją na dalszą nieznaczną poprawę koniunkturalna co do zwiększenia ilości przewiezionych towarów i osób i dochodowości przewozu. Tymczasem ilość przewiezionych towarów i pasażerów wzrosła wydatnie, natomiast dochodowość przewozów spadła, zwłaszcza w stosunku do przewozu towarów. Eksploatacja r. 1938 dała w ciągu 9 pierwszych miesięcy w porównaniu z r. 1937 wzrost ilości przewiezionych podróżnych o 13% a wpływów o przeszło 7%, a więc powyżej przewidywań w preliminarzu, a przeciwnie w ruchu towarowym, który ma decydujące znaczenie dla dochodowości kolei, wzrost przewozów wyniósł tylko 4,2%, a wpływy zmniejszyły się o 5,5 miliona zł, czyli o przeszło 1%. Spowodowane to zostało przez coraz większą przewagę towarów niskotaryfowych. Przewóz osób jest w ogóle deficytowy, zaś niedobory z przewozu towarów nisko taryfowych są pokrywane przez zysk, osiągany z przewozu towarów cennych, wysokotaryfowych. Zaobserwowany wzrost przewozu towarów taryfowanych deficytowo musiał zaważyć na wysokości wpływów i obniżyć nadwyżkę wpływów. Preliminowany wpływ ogólny z przewozu osób w sumie 245.717.000 zł jest w porównaniu z wpływem przewidywanym w r. 1938 (236.000.000 zł) wyższy o blisko 10 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.37" who="#BolesławMiklaszewski">Wpływy z przewozu bagażu i przesyłek ekspresowych zostały zapreliminowane przy założeniu dalszego wzrostu tych przewozów o 5%, tj. w tym samym stosunku, w jakim wzrosły one w 1938 r. w porównaniu z rokiem poprzednim. Obliczona na tej podstawie suma wpływów jest w porównaniu z przewidywanym wynikiem za 1938 r. wyższa o 350.000 zł.</u>
<u xml:id="u-28.38" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-28.39" who="#SMiklaszewski">Przeciętny wpływ na 1 osobo-km ulegał nieprzerwanemu spadkowi. Ten ostatni, jako w tej sprawie najważniejszy, kształtował się następująco:</u>
- <u xml:id="u-28.40" who="#SMiklaszewski">[tabela]</u>
- <u xml:id="u-28.41" who="#SMiklaszewski">Deficyty powstają z nadmiernej ilości ulg od normalnych taryf. Taryfy osobowe klasyfikują się następująco za 1 km przewozu:</u>
- <u xml:id="u-28.42" who="#SMiklaszewski">[tabela]</u>
- <u xml:id="u-28.43" who="#SMiklaszewski">...gdy przeciętny koszt przewozu wynosił w 1937 r. 3,3 gr, w 1938 r. do 1 października — 3,6 gr.</u>
- <u xml:id="u-28.44" who="#SMiklaszewski">W latach 1935 do 1938 wzrosła frekwencja za biletami: miesięcznym, tygodniowym i szkolnym o 128%. W niektórych pociągach liczba podróżnych posiadających bilety pojedyńcze, spadła do 10%. Bilety miesięczne, tygodniowe i miesięczne szkolne obniżyły dochody i spowodowały wybitny wzrost deficytu przewozów osób.</u>
- <u xml:id="u-28.45" who="#SMiklaszewski">Przewóz towarów. Wpływy z przewozu towarów preliminuje się na r. 1939 na 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 zł mniej niż podaje preliminarz na rok 1938 i o 17.300.000 zł względnie o 3% więcej od przewidywanego wykonania w 1938 r. Wpływy te wynieść mają: 1) za przesyłki pośpieszne: 22.450.000 zł, 2) za przesyłki zwyczajne: 573.086.000 zł i za opłaty dodatkowe 23.744.000 zł. Przesyłki zwyczajne są zwykle dzielone na następujące grupy: 1) węgiel eksportowy przez porty — 27.300.000 zł, 2) przewozy tranzytowe w komunikacji Prusy Wschodnie — Rzesza — 26.734.000 zł, 3) pozostałe przesyłki zwyczajne 519.052.000 zł. Wpływy ogólne z przewozu przesyłek zwyczajnych preliminuje się w wysokości 573.086.000 zł. Opłaty dodatkowe przy przewozie przesyłek pośpiesznych i zwyczajnych wyniosą 20.844.000 zł. Zwrot bonifikat przez Francusko-Polskie Towarzystwo — 2.900.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.46" who="#SMiklaszewski">Wpływ przeciętny za 1 km kształtował się następująco: pośpieszne — lata 1937, 1938 i 1939 po 11,1 gr; węgiel eksportowy kolejno — 1937, 1938, 1939 — zł 2,71, 2,73, 2,73, czyli 0.75 za km; tranzyt wschodnio-pruski kolejno — 4,90, 4,63, 4,60; pozostałe zwyczajne kolejno — zł 4,22, 4,13, 4,13 gr za km.</u>
- <u xml:id="u-28.47" who="#SMiklaszewski">Przewidywania wzrostu wpływów z przewozów przesyłek pośpiesznych opierają się o podobny wpływ w roku poprzednim, jednak w wymiarze mniejszym o 2%. Eksport węgla opiera się o umowy kontyngentowe, więc liczony jest na rok przyszły w tym samym wymiarze na 10.000.000 t. Przewóz towarów Rzesza — Prusy Wschodnie wzrasta, lecz iść będzie po niższych cenach na podstawie nowej umowy. Wzrost przewozu tranzytowego towarów wynosił w r. 1937 — 54%, w r. 1938 — 12%, na rok następny przewiduje się — 5%.</u>
- <u xml:id="u-28.48" who="#SMiklaszewski">Wzrost przewozu pozostałych towarów zwyczajnych jest przewidywany na r. 1939 o 3%, w stosunku do r. 1938. Jako przeciętny wpływ z tono-kilometra przyjęto 4,13 gr, jak w roku poprzednim, w mniemaniu, że nie nastąpi dalsze pogorszenie się struktury przewozów. Ogólna suma wpływów eksploatacyjnych kolei wynosi 948.977.000 zł i jest w porównaniu z preliminarzem na rok 1938 wyższa o 7,3 miln. zł.</u>
- <u xml:id="u-28.49" who="#SMiklaszewski">Wpływy komunikacji samochodowej wykazują stały wzrost. Na rok następny projektowane jest otwarcie ruchu towarowego dla przewozów drobnicy na terenie Warszawy.</u>
- <u xml:id="u-28.50" who="#SMiklaszewski">Taryfy kolejowe. W r. 1929 wprowadzono nową taryfą przewozową. W r. 1930 po raz pierwszy została ona wykonana. W r. 1935 wprowadzono generalną obniżkę taryf. Między 1931 i 1935 r. uwidoczniają się skutki kryzysu powszechnego. Prócz tego działają tu następstwa polityki interwencyjnej na korzyść eksportu przez Gdynię i wzmocnienia pojedyńczych działów gospodarki narodowej (kresy, metalurgia, rolnictwo, ceramika, budowa dróg i inne). Wszystkie przyczyny te pojedynczo i łącznie spowodowały obniżkę globalną wpływu i od tono-kilometra.</u>
- <u xml:id="u-28.51" who="#SMiklaszewski">Wskaźnik przewiezionego tonażu towarów, w r. 1930 przyjęty za 100, spadł w r. 1933 do 68, aby stopniowo dojść do 101 w 1937 r. i przejść na 103 w r. 1938. Wskaźnik wpływów spadł w tym czasie stopniowo przez najniższy poziom w r. 1936 (po obniżce generalnej taryf z r. 1935) do 64 w latach 1937 i 1938. W złotych spadek ten wygląda wymowniej, gdyż zamiast 936 miln. zł w r. 1930, w r. 1938 jest spodziewany wpływ w kwocie 597 miln. zł, a za jeden km otrzymano w r. 1930 5,1 gr, zaś w r. 1938 zaledwie 3,5 gr czyli o 32% mniej. Taryfowanie przewozu towarów kolejami, stosowane przed wystąpieniem ciężarówki samochodowej, opiera się o zasadę opłat przewozów towarowych ad walorem, czyli stosowane są taryfy różniczkowe w Polsce, podzielone na 16 klas towarów, z uwzględnieniem różniczkowania strefowego i interwencyjnego w najrozmaitszych kierunkach. Zniżka generalna taryf z r. 1935 zmniejszyła wpływy kolei od razu o 65 miln. zł, łącznie zaś z poprzednimi, częściowymi zniżkami o około 200 miln. zł rocznie. Taryfa różniczkowa pobiera przeciętnie od przesyłek pośpiesznych po 11,1 gr od km, za tranzyt wschodnio-pruski — 4,6 gr, za pozostałe zwyczajne oprócz węgla eksportowego 4,13 gr, za węgiel eksportowy 0,75 za km, gdy równocześnie przewóz importowanych rud żelaznych i cynkowych, fosforytów, złomu żelaznego i innych dokonywa się po cenie 1,3 do 1,7 gr od km, co daje w sumie 2 miliardy km po cenie mniejszej niż 2 grosze. Konieczności racjonalnej gospodarki kolejowej, uwzględniającej pokrycie zaledwie kosztów własnych z włączeniem przewozów gospodarczych wymagają osiągania wpływu przeciętnego w wysokości minimum 3,5 gr. Widać z tego, że obciążenie kolei świadczeniami sprowadza jej gospodarkę do deficytowej, lub co gorsza do zjadającej substancję własną, to jest tabor i urządzenia nawierzchni, a to już grozi ruiną.</u>
- <u xml:id="u-28.52" who="#SMiklaszewski">Z poprzednich rozważań wiadomo, że przewóz osób, bagażu, poczty daje deficyt roczny 95 miln. zł, deficytowy przewóz węgla i innych do i od portów 30 miln. zł rocznie, łącznie 125 miln. zł rocznie. Niedobory te winny być pokryte przez nadwyżkę wpływów z wysoko taryfowanych przewozów towarów wartościowych, opłacających wyższe stawki. Tu staje do konkurencji z dotychczas monopolistyczną koleją groźny zawodnik w postaci motorówki ciężarowej. Obecnie jest w ruchu powyżej 2.000 ciężarówek zarobkowych, które przewożą bez przeładunku, kosztów stacyjnych i innych wprost do i od klienta po cenach niskich na kubaturę. Odbiera to kolei najdochodowszych klientów. Prawdopodobne obniżenie wpływów dochodzić tu może do 48 miln. zł rocznie.</u>
- <u xml:id="u-28.53" who="#SMiklaszewski">Stąd pochodzi uzasadniona ostrożność w preliminowaniu. Jest to bardzo wskazane. Pogląd ten znajdzie swe uzasadnienie po rozpatrzeniu dalszych warunków eksploatacji, a szczególnie rozchodów.</u>
- <u xml:id="u-28.54" who="#SMiklaszewski">Przeciętny wpływ za tono-kilometr waha się w Europie między 31,1 gr, w Polsce, i 12,9 gr. w Szwajcarii, Podciągnięcie dochodowości naszej tono-kilometra do 4,0 gr. jużby zapewniło nam opłacalność kolei bez ruiny substancji, z możnością wyrównania braków w składzie taboru, stopniowego poprawienia przelotności i zagęszczenia sieci na terenach wyraźnie zapuszczonych. Gdyby się dało ustabilizować wpływ z tono-kilometra na 5,0 groszach, sprawność wzrosłaby ze znaczną szybkością.</u>
- <u xml:id="u-28.55" who="#SMiklaszewski">Przemysły: parowozowy, wagonowy, motorowy, hutniczy i wszystkie pomocnicze ożyłyby i miały nie tylko normalne opłacalne zatrudnienie dla potrzeb wewnętrznych, lecz przy pracy seryjnej poczęłyby pracować na eksport.</u>
- <u xml:id="u-28.56" who="#SMiklaszewski">Cel ten da się osiągnąć różnymi drogami, a mianowicie: 1) przez taką organizację dróg wodnych, śródlądowych, a przede wszystkim systemu transportowego Warta — Gopło — Wisła i systemu Przemsza — Wisła Górna — Wisła Dolna, aby towary deficytowe (węgiel, rudy, fosfory, złom itp.) z deficytowych taryf po 2 gr od km. kolejami przewozić wodą po taryfach niedeficytowych, wahających się około 1 grosza, co ma miejsce w całej Europie. Odciąży to koleje od przynajmniej 1 miliarda tono-kilometrów deficytowych transportów i przez sam ten fakt podniesie rentowność przewozów kolejowych. Drugim środkiem zaradczym, mogącym dać szybszy efekt i nie wymagającym większych nakładów, to zarządzenia rewizyjne taryfowe z dążnością rewizyjną wzwyż w stosunku do niektórych uchwytnych i dość wysoko obrotowych towarów. Trzeci sposób dotyczy stosunku kolei do przewozu ciężarówkami towarowymi przez zorganizowanie celowe przedsiębiorców prywatnych w większe towarzystwa, pracujące systemem taryf różniczkowych, jak to nastąpiło w Anglii i w innych krajach.</u>
- <u xml:id="u-28.57" who="#SMiklaszewski">Może również sprawa ta znaleźć rozwiązanie analogiczne do załatwienia w Polsce sprany deficytowego wprawdzie, ale rozwijającego się przewozu osób. Można również zastosować oprócz niektórych z tych metod lub ich kombinacyj zwolnienie na pewien czas P. K P. od interwencyjnych świadczeń na rzecz gospodarki narodowej bezpośrednio przez zwolnienie od wpłat na rzecz Skarbu Państwa. To zagadnienie, na ogół bardzo złożone, wymaga przede wszystkim doskonałego rachunku i niemniej doskonałego rozpoznania i wyczucia zarówno strukturalnych jak i koniunkturalnych skutków tej akcji.</u>
- <u xml:id="u-28.58" who="#SMiklaszewski">Rozchody. Rozchody eksploatacyjne wynoszą ogółem w preliminarzu 839.367.000 zł. Są one utrzymane mniej więcej na poziomie 1938 r., w stosunku do r. 1937 na poziomie o 60,3 miln. zł wyższym. Rozchody te składają się z dwóch zasadniczych pozycyj: rozchodów osobowych i rzeczowych.</u>
- <u xml:id="u-28.59" who="#SMiklaszewski">Preliminarz na rok 1939 przewiduje w kredytach osobowych etatów publiczno-prawnych 91.756, prywatno-prawnych — 12.140 osób, razem — 103.896 osób; w kredytach rzeczowych publiczno-prawnych 39.275 osób, umownych 28 osób, razem 39.303 osoby. Ogólna liczba pracowników wynosi 143.199 osób.</u>
- <u xml:id="u-28.60" who="#SMiklaszewski">Do wydatków osobowych doliczyć należy wydatki na emerytury i zaopatrzenia wdowie i sieroce. Na te potrzeby wydatkowano w r. 1938 — 99.142.000 zł. Na r. 1939 preliminuje się sumę większą, a mianowicie 104.480.000 zł na skutek przywrócenia 25% służby zaborczej (Lex Ostafin), co powoduje zwiększenie wydatków w stosunku rocznym o 8 miln. zł. Suma 104.480.000 zł obejmuje emerytury, zaopatrzenia i ubezpieczenia; nie są objęte tą sumą uprawnione osoby, pochodzące z terenów Zaolziańskich. Odpowiednie zaopatrzenie ich wyniesie około 2.500.000 zł rocznie. Ilość emerytów wynosi 45.588 osób, ilość wdów — 28.585 osób. Przeciętny wiek emerytów — 61,95 lat, wiek wdów 59,18 lat. Przeciętne uposażenie pracownika P. K. P. wynosiło w r. 1936 — 218 zł, w r. 1937 — 217 zł, a według planu finansowego na r. 1938 — 220 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.61" who="#SMiklaszewski">Przyśpieszony ruch wymaga częstej zmiany szyn, podkładów, wzmocnienia balastu, reparacji, przebudowy mostów, tuneli, wiaduktów, rozjazdów, zmiany spadków itp.</u>
- <u xml:id="u-28.62" who="#SMiklaszewski">Wydatki rzeczowe (bez rozchodów osobowych) wynoszą: w r. 1937 — 240,9 tysięcy zł, w r. 1938 — 267,2 tysiące zł, a na r. 1939 preliminowane są w wysokości 267,9 tysięcy zł.</u>
- <u xml:id="u-28.63" who="#SMiklaszewski">Podtorze i budowle sztuczne. Utrzymanie podtorza i mostów oraz przepustów prowadzone jest w zakresie niewystarczającym.</u>
- <u xml:id="u-28.64" who="#SMiklaszewski">Tabor. Na 1 grudnia 1938 r. posiadamy 5.046 parowozów, 10.062 wagonów osobowych oraz 152.788 wagonów towarowych. Za okres kryzysu gospodarczego od 1933 r. manco nowych parowozów wynosi 277 szt., co wymaga kredytów na kwotę 110.000,000 zł. Wstawiono do budżetu, łącznie z przyszłym budżetem inwestycyjnym, kwotę 11.380.000 zł na zakup 26 parowozów i 2.120.000 zł na zakup 4 lokomotyw elektrycznych. Aby wyrównać niedobór parowozów za lata kryzysu, trzeba kredytów w ciągu następnych 5 lat po 58 miln. zł rocznie. Stwierdzamy niedobór na rok następny w wysokości 44.500.000 zł. Na renowację wagonów osobowych potrzeba rocznie 22.500.000 zł, preliminuje się 10.920.000 zł. Niedobór — 11.580.000 zł. Na renowację taboru wagonów towarowych potrzeba 30 miln. zł. Zapreliminowano 2.650.000 zł, niedobór — 27.500.000 zł. Niedobór funduszu renowacyjnego na tabor P. K. P. w preliminarzu na r. 1939 wynosi 83.880.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.65" who="#SMiklaszewski">Konkludując stwierdzamy, iż stan torowisk i taboru P, K. P. jest niezadowalający i wymaga znacznych kredytów na renowację pod grozą niemożności wykonania ciążących na P. K. P. obowiązków. Do podobnych wniosków doprowadza bliższa analiza stanu przelotności linij i dostosowania ich do potrzeb Państwa. Wiele linij nie uległo dotąd przebudowie ani w myśl niezbędnych kierunków ruchu, ani powiększenia ilości torowisk, ani przebudowie stacyj i mostów, zwrotnic itp.</u>
- <u xml:id="u-28.66" who="#SMiklaszewski">Pocieszającym jest fakt, iż posiadamy własny, rodzimy przemysł doskonale zorganizowany, który dostarcza zarówno szyny najnowszych typów i długości; własne wytwórnie wszelkich wagonów najdoskonalszych typów, parowozów najnowszych konstrukcyj o standaryzowanych typach, nadających się do seryjnej budowy; możemy również produkować seryjnie własne motory i motorowce na napęd olejowy. 20 lat pracy w okresie niepodległości uczyniło nas krajem samowystarczalnym w zakresie zaopatrzenia w tabor i zdolnym do konkurencji na rynkach międzynarodowych dobrocią produkcji. Przyłączenie Zaolzia, posiadającego najwspółcześniejsze urządzenia do przetwórstwa metali, ułatwi nam osiągnięcie zamierzonych celów.</u>
- <u xml:id="u-28.67" who="#SMiklaszewski">P. K. P. dba o usprawnienie i przyśpieszenie przewozów. W tej dziedzinie osiągnięto znaczne wyniki zarówno w dziale przewozów towarowych, jak i w dziale osobowych. Potrzeby przemysłów spożywczych (nabiał, bekony, masło, ryby, piwo, inwentarze, drób) — wszystko to wymaga specjalnych wagonów i specjalnego traktowania. Przyśpieszenie biegu pociągów towarowych osiągnięte zostało przez założenie na 120.000 wozach hamulców zespolonych Westinghouse'a. Wagony motorowe skutecznie pracują na bocznych liniach w zastępstwie słabo zapełnionych pociągów parowozowych. Pomocniczy tabor, pracujący nad budową i utrzymaniem nawierzchni, został zmodernizowany przez zastosowanie drezyn silnikowych, wózków roboczych itp. produkcji krajowej. Usprawnienie pracy manewrowej osiągane jest przez zastosowanie małych lokomotyw typów krajowych. Nowe wózki wagonowe dają spokojny bieg wagonów.</u>
- <u xml:id="u-28.68" who="#SMiklaszewski">Tak liczny i różnorodny tabor wymaga celowej organizacji własnych zespołów warsztatowych reparacyjnych. P. K. P. posiadają warsztatów głównych 16, w tym parowozowych — 9, wagonowych — 7. Wydajność tych warsztatów odpowiada zapotrzebowaniu.</u>
- <u xml:id="u-28.69" who="#SMiklaszewski">Gospodarka materiałowa. Ustalono fundusz zasobów w wysokości 165 miln. zł rocznie. Są to głównie materiały nawierzchni: podkłady, żelazne materiały, materiały elektryczne, części zapasowe taboru i inne. Zapasy są niezbędne przede wszystkim w celu terminowego wykonywania i rozpoczynania robót w okresie wiosennym. Niestety sumy na ten cel przeznaczane były w niedostatecznej wysokości, choć w ostatnich trzech latach wzrastały, a mianowicie: w roku 1936 — 151.676.000 zł, w r. 1937 — 180.914.000 zł, w r. 1938 — 202.885.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.70" who="#SMiklaszewski">Cechą charakterystyczną okresu 1938 r. jest znaczne zwiększenie ilości przewozów towarów i osób przy zmniejszonym wskutek skreśleń z inwentarza zużytym taborze z równoczesnym zmniejszeniem wpływów, nie pokrywających w wielu działach rozchodów własnych. Nastąpiło to wskutek wzrostu ilości przewozów towarów o niskich stawkach taryfowych, obniżania się ilości przewozów towarów o wysokich stawkach (konkurencja ciężarówek samochodowych, obniżenie opłat za tranzyt Prusy — Rzesza, deficytowość przewozów osób w ogólności, co przy wzroście ilości pasażerów musi się dać odczuć). Dalszą przyczyną zmniejszenia się dochodowości jest wykonanie lex Ostafin i zwiększenie liczby personelu P. K. P. z powodu zwiększenia ruchu. Konieczność wyrównania niedoborów renowacyjnych i wzmocnienia zapasów materiałowych oraz powiększenie wysokości oprocentowania zaciągniętych zobowiązań dało ten sam efekt. Wszystkie te czynniki mieć będą wpływ stały, więc i stałe skutki. Aby im zaradzić trzeba skierować merytorycznie deficytowe przewozy masowe, o ile możności na zasadniczo tańsze drogi wodne; stąd konieczność ich przyśpieszonej rozbudowy choćby na poziomie niskich wód na razie na odcinkach przemysłowo i organizacyjnie najpilniejszych. Rozwój motoryzacji jest nieuniknioną koniecznością, stąd potrzeba energicznej organizacji głównych tras o ulepszonej nawierzchni z równoczesną organizacją celową ruchu motorowego na trasach kolejowych oraz systemu transportu ciągówkami samochodowymi w koordynacji z istniejącym systemem transportu kolejami. Wszystkie te niedomagania i braki organizacyjne naszego transportu wymagają intensywnego programu reorganizacyjnego, a przede wszystkim sanacji finansowej zarówno w dziedzinie eksploatacji i renowacji taborów, jak i ograniczenia wykorzystywania choć na pewien czas środków transportowych do celów polityki interwencyjnej.</u>
- <u xml:id="u-28.71" who="#SMiklaszewski">Lotnictwo cywilne podlega Ministerstwu Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-28.72" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje w wydatkach zł 16.755.000.</u>
- <u xml:id="u-28.73" who="#SMiklaszewski">Suma powyższa rozpada się na następujące istotne pozycje:</u>
- <u xml:id="u-28.74" who="#SMiklaszewski">1) utrzymanie i eksploatacja linij lotniczych 6.700.000 zł,</u>
- <u xml:id="u-28.75" who="#SMiklaszewski">2) budowle, grunty, konserwacje, urządzenia płatowców i silników 4.051.000 zł,</u>
- <u xml:id="u-28.76" who="#SMiklaszewski">3) szkolenie fachowców lotniczych i lotnictwo sportowe 3.127.000 zł,</u>
- <u xml:id="u-28.77" who="#SMiklaszewski">4) subwencje dla instytucyj naukowych i technicznych 1.300.000 zł,</u>
- <u xml:id="u-28.78" who="#SMiklaszewski">5) administracja, personel, zobowiązania i r. 1938 i inne wydatki 1.577.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.79" who="#SMiklaszewski">Razem 16.755.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-28.80" who="#SMiklaszewski">Od 1 stycznia 1929 r. komunikację lotniczą prowadzą Polskie Linie Lotnicze „Lot”.</u>
- <u xml:id="u-28.81" who="#SMiklaszewski">Sieć „Lotu” obejmuje linie od północy z Helsinek do Lyddy w Palestynie przez Tallin, Rygę, Kowno, Wilno, Warszawę, Lwów, Czerniowce, Bukareszt, Sofię, Saloniki i Ateny. W r. 1938 uzyskano połączenie z Kownem i Budapesztem. W r. 1939 projektowane jest przedłużenie linij południowych do Włoch i Bagdadu oraz do Paryża i Londynu. „Lot” posiada obecnie najnowocześniejszy sprzęt lotniczy.</u>
- <u xml:id="u-28.82" who="#SMiklaszewski">Zestawienie powyższe dowodzi, że ilość ton o-kilometrów wzrosła prawie trzykrotnie, zaś subwencja zmniejszyła się na km dwukrotnie. Procent pokrycia potwierdza ten sam wniosek.</u>
- <u xml:id="u-28.83" who="#SMiklaszewski">Polska nie stanowi wyjątku w deficytowości linij lotniczych. Oto zestawienie wysokości subwencji kilku innych państw europejskich z r. 1932.</u>
- <u xml:id="u-28.84" who="#SMiklaszewski">[tabela]</u>
- <u xml:id="u-28.85" who="#SMiklaszewski">Lotnictwo polskie powstało własnym wysiłkiem z nicości. Charakterystyczną cechą jest fakt, że już po 5 latach od powstania fabryk samolotów wypuszczono na rynek prawdziwe polskie kadłuby, gdy motory weszły na rynek dopiero po 9 latach.</u>
- <u xml:id="u-28.86" who="#SMiklaszewski">W ciągu lat dziesięciu zorganizowano polski przemysł lotniczy i motorowy, całkowicie pokrywający potrzeby Państwa w czasie pokoju.</u>
- <u xml:id="u-28.87" who="#SMiklaszewski">Ta charakterystyka naszych postępów w wytwórczości z zakresu przemysłu podstawowego motorów i aparatów lotniczych odpowiada realnym warunkom i spowodowana jest przez celowe podejście do zagadnienia, mającego w obecnych czasach podstawowe znaczenie dla obronności Państwa. Rezultaty takie można było osiągnąć przez połączenie ścisłych metod badawczych, opartych o naukowe podstawy, z doświadczeniem przemysłowym. Badania naukowe w zakresie metalurgii i metalografii, w zakresie lotnictwa i konstrukcji motorów i aparatów lotniczych, niezmordowana praca, systematycznie prowadzona w ciągłej krytyce osiągniętych rezultatów i z nieustanną dążnością do udoskonaleń pozwoliły nam wyjść z pieluch i wejść na drogę osiągnięć realnych i twórczych, pomimo to że ponieśliśmy niepowetowane straty przez śmierć przedwczesną zdolnych konstruktorów w osobach Pławskiego oraz Żwirki, Wigury, Witkuńskiego i innych. Preliminowana suma 1.300.000 zł na te cele nie wystarcza na potrzeby zakładów badawczych, pracujących nad całym kompleksem zagadnień lekkich metali i innych. Pocieszającą jest jednak myśl, że zrozumienie znaczenia tej pracy coraz więcej znajduje swój wyraz w realnych posunięciach, do których zaliczyć należy między innymi systematyczne uwzględnianie w preliminarzach sum na te cele przeznaczonych, czego dowodem jest również i ten fakt, iż oprócz pracującego z dużym skutkiem zespołu zakładów badawczych przy Politechnice Warszawskiej i przy Państwowych Zakładach Lotniczych wkrótce wykończone będą we Lwowie przy tamtejszej Politechnice nowoczesne zakłady badawcze o łącznej kubaturze sięgającej 180.000 m3. Nie mniej ważne od tych badań i rezultatów pracy z zakresu mechaniki, metalurgii i elektrotechniki są badania z zakresu chemii i technologii materiałów pędnych naturalnych i syntetycznych oraz ich kombinacji, gdyż jak na całym świecie, tak i u nas złoża ropne muszą się wyczerpywać i dawać mało kopaliny i po coraz wyższej cenie. Nie jest wyłączone odkrycie nowych złóż, musimy jednak posiadać własne metody produkcji materiałów pędnych z różnych odmian paliwa stałego, gazowego oraz różnych płodów przemysłu rolnego.</u>
- <u xml:id="u-28.88" who="#SMiklaszewski">Nie można pominąć milczeniem niezmiernie popularnej i zasłużonej instytucji, jaką jest Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Działalność jej oparta jest o środki, pochodzące ze składek wielkich rzesz członków i nie-członków. Prowadzi ona 4 szkoły pilotów. Buduje piątą. Szkoli corocznie 450 uczni pilotów. Buduje lotniska cywilne i urządzenia lotniskowe. Posiada uruchomionych 25 lotnisk, w przygotowaniu — 5 lotnisk, w budowie — 4 lotniska, w r. 1939 zaczyna przygotowywać 2 lotniska, razem 36.</u>
- <u xml:id="u-28.89" who="#SMiklaszewski">Szybownictwo. LOPP posiada 17 szkół szybowcowych, w tym 4 wyższe szkoły szybowcowe, 89 szybowisk zarejestrowanych, 97 kół szybowcowych, 398 szybowców wraz z przyrządami pokładowymi i spadochronami. Rocznie wyszkala około 3.000 pilotów. Pracuje nad stworzeniem szybownictwa silnikowego. Posiada 2 typy własnych motoszybowców, które pobiły rekordy międzynarodowe na wysokość (4.565 m) i na czas (5 godz. 24 min.). Powierza twórczość i badania naukowe: Studium lotnicze we Lwowie i inne oraz katedrę budowy płatowców w Warszawie; popiera budowę prototypów silników i samolotów turystycznych, ułatwia wyjazdy młodzieży na studia i wystawy za granicę. Popiera badania lekarskie lotnictwa.</u>
- <u xml:id="u-28.90" who="#SMiklaszewski">Balony. Nie mniejsze zdobycze osiągnęliśmy w dziedzinie wynalazków i osiągnięć lotnictwa balonowego. W Europie należymy do krajów o wielkich postępach w budowie i w rekordach wyczynowych.</u>
- <u xml:id="u-28.91" who="#SMiklaszewski">Po raz pierwszy w historii Polski oraz historii nawigacji powietrznej świata mamy możność wpisania imienia Polski na listę światowych rekordów aeronautycznych przez doprowadzenie do końca próby osiągnięcia przez polską załogę na polskim balonie wysokości, na jakiej człowiek jeszcze nie był. W locie tym do stratosfery są ponadto postawione bardzo poważne zagadnienia nauki ścisłej oraz nauk stosowanych.</u>
- <u xml:id="u-28.92" who="#SMiklaszewski">Turystyka. Przewóz osób na kolejach posiada cele handlowe, zawodowe, osobiste i jest dokonywany na zasadzie taryf normalnych lub ulgowych okresowych, oświatowych, administracyjnych, wojskowych, personalnych, socjalnych i innych. Przez przewozy turystyczne rozumie się wszelkie przewozy dodatkowe, uzyskane specjalną akwizycją w celach odbycia wycieczek wypoczynkowych, krajoznawczych, przyrodoznawczych, sportowych, organizacyjnych, politycznych, wystawowych itp. Dla kolei jest to dodatkowy klient, uzyskany za pomocą odpowiednich zabiegów propagandowych, taryfowych, przewozowych i organizacyjnych — na dłuższe lub krótsze wycieczki, pobyt lub imprezy. Przez dodatkowość należy rozumieć, iż bez dodatkowych zabiegów nie uzyskano by kontyngentu przewozowego.</u>
- <u xml:id="u-28.93" who="#SMiklaszewski">Wszystkie kategorie turystów dały w sumie przeszło 7.800.000 przejazdów ulgowych dodatkowych do normalnego, nie akwizycyjnego obrotu.</u>
- <u xml:id="u-28.94" who="#SMiklaszewski">Zróżniczkowana nomenklatura i klasyfikacja turystów świadczy o ruchliwości i znaczeniu tego działu pracy P. K. P. Akwizycję i badanie terenu prowadzi Liga Popierania Turystyki, instytucja społeczna, będąca w bezpośrednim kontakcie z Ministerstwem Komunikacji i rozwijająca ożywioną działalność oświatową i organizacyjną. Te 7.800.000 przejazdów to są pełne pociągi, to zorganizowane wycieczki zbiorowe wszelkich typów, to nauka zespołowego współżycia, to wspólne przyjemności, to zorganizowane zawody sportowe, wspólna praca organizacyjna, wspólna rozrywka i radosne chwile zabawy i odpoczynku po pracy.</u>
- <u xml:id="u-28.95" who="#SMiklaszewski">Lecz przewóz masowy to zaledwie cząstka pracy turystycznej. Należy zorganizować lub ułatwić organizację umieszczenia, wyżywienia, rozrywki tych rzesz podróżnych, przybyłych na krótki pobyt. Ciągłość tych poczynań wywołuje budowę domów wypoczynkowych, noclegowych, turystycznych i hoteli różnego typu i poziomu organizacji, stwarza przemysły turystyczne.</u>
- <u xml:id="u-28.96" who="#SMiklaszewski">Turystyka posiada znaczny dynamizm polityczny, gospodarczy itp.</u>
- <u xml:id="u-28.97" who="#SMiklaszewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-28.39" who="#BolesławMiklaszewski">Przeciętny wpływ na 1 osobo-km ulegał nieprzerwanemu spadkowi. Ten ostatni, jako w tej sprawie najważniejszy, kształtował się następująco:</u>
+ <u xml:id="u-28.40" who="#BolesławMiklaszewski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-28.41" who="#BolesławMiklaszewski">Deficyty powstają z nadmiernej ilości ulg od normalnych taryf. Taryfy osobowe klasyfikują się następująco za 1 km przewozu:</u>
+ <u xml:id="u-28.42" who="#BolesławMiklaszewski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-28.43" who="#BolesławMiklaszewski">...gdy przeciętny koszt przewozu wynosił w 1937 r. 3,3 gr, w 1938 r. do 1 października — 3,6 gr.</u>
+ <u xml:id="u-28.44" who="#BolesławMiklaszewski">W latach 1935 do 1938 wzrosła frekwencja za biletami: miesięcznym, tygodniowym i szkolnym o 128%. W niektórych pociągach liczba podróżnych posiadających bilety pojedyńcze, spadła do 10%. Bilety miesięczne, tygodniowe i miesięczne szkolne obniżyły dochody i spowodowały wybitny wzrost deficytu przewozów osób.</u>
+ <u xml:id="u-28.45" who="#BolesławMiklaszewski">Przewóz towarów. Wpływy z przewozu towarów preliminuje się na r. 1939 na 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 zł mniej niż podaje preliminarz na rok 1938 i o 17.300.000 zł względnie o 3% więcej od przewidywanego wykonania w 1938 r. Wpływy te wynieść mają: 1) za przesyłki pośpieszne: 22.450.000 zł, 2) za przesyłki zwyczajne: 573.086.000 zł i za opłaty dodatkowe 23.744.000 zł. Przesyłki zwyczajne są zwykle dzielone na następujące grupy: 1) węgiel eksportowy przez porty — 27.300.000 zł, 2) przewozy tranzytowe w komunikacji Prusy Wschodnie — Rzesza — 26.734.000 zł, 3) pozostałe przesyłki zwyczajne 519.052.000 zł. Wpływy ogólne z przewozu przesyłek zwyczajnych preliminuje się w wysokości 573.086.000 zł. Opłaty dodatkowe przy przewozie przesyłek pośpiesznych i zwyczajnych wyniosą 20.844.000 zł. Zwrot bonifikat przez Francusko-Polskie Towarzystwo — 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.46" who="#BolesławMiklaszewski">Wpływ przeciętny za 1 km kształtował się następująco: pośpieszne — lata 1937, 1938 i 1939 po 11,1 gr; węgiel eksportowy kolejno — 1937, 1938, 1939 — zł 2,71, 2,73, 2,73, czyli 0.75 za km; tranzyt wschodnio-pruski kolejno — 4,90, 4,63, 4,60; pozostałe zwyczajne kolejno — zł 4,22, 4,13, 4,13 gr za km.</u>
+ <u xml:id="u-28.47" who="#BolesławMiklaszewski">Przewidywania wzrostu wpływów z przewozów przesyłek pośpiesznych opierają się o podobny wpływ w roku poprzednim, jednak w wymiarze mniejszym o 2%. Eksport węgla opiera się o umowy kontyngentowe, więc liczony jest na rok przyszły w tym samym wymiarze na 10.000.000 t. Przewóz towarów Rzesza — Prusy Wschodnie wzrasta, lecz iść będzie po niższych cenach na podstawie nowej umowy. Wzrost przewozu tranzytowego towarów wynosił w r. 1937 — 54%, w r. 1938 — 12%, na rok następny przewiduje się — 5%.</u>
+ <u xml:id="u-28.48" who="#BolesławMiklaszewski">Wzrost przewozu pozostałych towarów zwyczajnych jest przewidywany na r. 1939 o 3%, w stosunku do r. 1938. Jako przeciętny wpływ z tono-kilometra przyjęto 4,13 gr, jak w roku poprzednim, w mniemaniu, że nie nastąpi dalsze pogorszenie się struktury przewozów. Ogólna suma wpływów eksploatacyjnych kolei wynosi 948.977.000 zł i jest w porównaniu z preliminarzem na rok 1938 wyższa o 7,3 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.49" who="#BolesławMiklaszewski">Wpływy komunikacji samochodowej wykazują stały wzrost. Na rok następny projektowane jest otwarcie ruchu towarowego dla przewozów drobnicy na terenie Warszawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.50" who="#BolesławMiklaszewski">Taryfy kolejowe. W r. 1929 wprowadzono nową taryfą przewozową. W r. 1930 po raz pierwszy została ona wykonana. W r. 1935 wprowadzono generalną obniżkę taryf. Między 1931 i 1935 r. uwidoczniają się skutki kryzysu powszechnego. Prócz tego działają tu następstwa polityki interwencyjnej na korzyść eksportu przez Gdynię i wzmocnienia pojedyńczych działów gospodarki narodowej (kresy, metalurgia, rolnictwo, ceramika, budowa dróg i inne). Wszystkie przyczyny te pojedynczo i łącznie spowodowały obniżkę globalną wpływu i od tono-kilometra.</u>
+ <u xml:id="u-28.51" who="#BolesławMiklaszewski">Wskaźnik przewiezionego tonażu towarów, w r. 1930 przyjęty za 100, spadł w r. 1933 do 68, aby stopniowo dojść do 101 w 1937 r. i przejść na 103 w r. 1938. Wskaźnik wpływów spadł w tym czasie stopniowo przez najniższy poziom w r. 1936 (po obniżce generalnej taryf z r. 1935) do 64 w latach 1937 i 1938. W złotych spadek ten wygląda wymowniej, gdyż zamiast 936 miln. zł w r. 1930, w r. 1938 jest spodziewany wpływ w kwocie 597 miln. zł, a za jeden km otrzymano w r. 1930 5,1 gr, zaś w r. 1938 zaledwie 3,5 gr czyli o 32% mniej. Taryfowanie przewozu towarów kolejami, stosowane przed wystąpieniem ciężarówki samochodowej, opiera się o zasadę opłat przewozów towarowych ad walorem, czyli stosowane są taryfy różniczkowe w Polsce, podzielone na 16 klas towarów, z uwzględnieniem różniczkowania strefowego i interwencyjnego w najrozmaitszych kierunkach. Zniżka generalna taryf z r. 1935 zmniejszyła wpływy kolei od razu o 65 miln. zł, łącznie zaś z poprzednimi, częściowymi zniżkami o około 200 miln. zł rocznie. Taryfa różniczkowa pobiera przeciętnie od przesyłek pośpiesznych po 11,1 gr od km, za tranzyt wschodnio-pruski — 4,6 gr, za pozostałe zwyczajne oprócz węgla eksportowego 4,13 gr, za węgiel eksportowy 0,75 za km, gdy równocześnie przewóz importowanych rud żelaznych i cynkowych, fosforytów, złomu żelaznego i innych dokonywa się po cenie 1,3 do 1,7 gr od km, co daje w sumie 2 miliardy km po cenie mniejszej niż 2 grosze. Konieczności racjonalnej gospodarki kolejowej, uwzględniającej pokrycie zaledwie kosztów własnych z włączeniem przewozów gospodarczych wymagają osiągania wpływu przeciętnego w wysokości minimum 3,5 gr. Widać z tego, że obciążenie kolei świadczeniami sprowadza jej gospodarkę do deficytowej, lub co gorsza do zjadającej substancję własną, to jest tabor i urządzenia nawierzchni, a to już grozi ruiną.</u>
+ <u xml:id="u-28.52" who="#BolesławMiklaszewski">Z poprzednich rozważań wiadomo, że przewóz osób, bagażu, poczty daje deficyt roczny 95 miln. zł, deficytowy przewóz węgla i innych do i od portów 30 miln. zł rocznie, łącznie 125 miln. zł rocznie. Niedobory te winny być pokryte przez nadwyżkę wpływów z wysoko taryfowanych przewozów towarów wartościowych, opłacających wyższe stawki. Tu staje do konkurencji z dotychczas monopolistyczną koleją groźny zawodnik w postaci motorówki ciężarowej. Obecnie jest w ruchu powyżej 2.000 ciężarówek zarobkowych, które przewożą bez przeładunku, kosztów stacyjnych i innych wprost do i od klienta po cenach niskich na kubaturę. Odbiera to kolei najdochodowszych klientów. Prawdopodobne obniżenie wpływów dochodzić tu może do 48 miln. zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.53" who="#BolesławMiklaszewski">Stąd pochodzi uzasadniona ostrożność w preliminowaniu. Jest to bardzo wskazane. Pogląd ten znajdzie swe uzasadnienie po rozpatrzeniu dalszych warunków eksploatacji, a szczególnie rozchodów.</u>
+ <u xml:id="u-28.54" who="#BolesławMiklaszewski">Przeciętny wpływ za tono-kilometr waha się w Europie między 31,1 gr, w Polsce, i 12,9 gr. w Szwajcarii, Podciągnięcie dochodowości naszej tono-kilometra do 4,0 gr. jużby zapewniło nam opłacalność kolei bez ruiny substancji, z możnością wyrównania braków w składzie taboru, stopniowego poprawienia przelotności i zagęszczenia sieci na terenach wyraźnie zapuszczonych. Gdyby się dało ustabilizować wpływ z tono-kilometra na 5,0 groszach, sprawność wzrosłaby ze znaczną szybkością.</u>
+ <u xml:id="u-28.55" who="#BolesławMiklaszewski">Przemysły: parowozowy, wagonowy, motorowy, hutniczy i wszystkie pomocnicze ożyłyby i miały nie tylko normalne opłacalne zatrudnienie dla potrzeb wewnętrznych, lecz przy pracy seryjnej poczęłyby pracować na eksport.</u>
+ <u xml:id="u-28.56" who="#BolesławMiklaszewski">Cel ten da się osiągnąć różnymi drogami, a mianowicie: 1) przez taką organizację dróg wodnych, śródlądowych, a przede wszystkim systemu transportowego Warta — Gopło — Wisła i systemu Przemsza — Wisła Górna — Wisła Dolna, aby towary deficytowe (węgiel, rudy, fosfory, złom itp.) z deficytowych taryf po 2 gr od km. kolejami przewozić wodą po taryfach niedeficytowych, wahających się około 1 grosza, co ma miejsce w całej Europie. Odciąży to koleje od przynajmniej 1 miliarda tono-kilometrów deficytowych transportów i przez sam ten fakt podniesie rentowność przewozów kolejowych. Drugim środkiem zaradczym, mogącym dać szybszy efekt i nie wymagającym większych nakładów, to zarządzenia rewizyjne taryfowe z dążnością rewizyjną wzwyż w stosunku do niektórych uchwytnych i dość wysoko obrotowych towarów. Trzeci sposób dotyczy stosunku kolei do przewozu ciężarówkami towarowymi przez zorganizowanie celowe przedsiębiorców prywatnych w większe towarzystwa, pracujące systemem taryf różniczkowych, jak to nastąpiło w Anglii i w innych krajach.</u>
+ <u xml:id="u-28.57" who="#BolesławMiklaszewski">Może również sprawa ta znaleźć rozwiązanie analogiczne do załatwienia w Polsce sprany deficytowego wprawdzie, ale rozwijającego się przewozu osób. Można również zastosować oprócz niektórych z tych metod lub ich kombinacyj zwolnienie na pewien czas P. K P. od interwencyjnych świadczeń na rzecz gospodarki narodowej bezpośrednio przez zwolnienie od wpłat na rzecz Skarbu Państwa. To zagadnienie, na ogół bardzo złożone, wymaga przede wszystkim doskonałego rachunku i niemniej doskonałego rozpoznania i wyczucia zarówno strukturalnych jak i koniunkturalnych skutków tej akcji.</u>
+ <u xml:id="u-28.58" who="#BolesławMiklaszewski">Rozchody. Rozchody eksploatacyjne wynoszą ogółem w preliminarzu 839.367.000 zł. Są one utrzymane mniej więcej na poziomie 1938 r., w stosunku do r. 1937 na poziomie o 60,3 miln. zł wyższym. Rozchody te składają się z dwóch zasadniczych pozycyj: rozchodów osobowych i rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.59" who="#BolesławMiklaszewski">Preliminarz na rok 1939 przewiduje w kredytach osobowych etatów publiczno-prawnych 91.756, prywatno-prawnych — 12.140 osób, razem — 103.896 osób; w kredytach rzeczowych publiczno-prawnych 39.275 osób, umownych 28 osób, razem 39.303 osoby. Ogólna liczba pracowników wynosi 143.199 osób.</u>
+ <u xml:id="u-28.60" who="#BolesławMiklaszewski">Do wydatków osobowych doliczyć należy wydatki na emerytury i zaopatrzenia wdowie i sieroce. Na te potrzeby wydatkowano w r. 1938 — 99.142.000 zł. Na r. 1939 preliminuje się sumę większą, a mianowicie 104.480.000 zł na skutek przywrócenia 25% służby zaborczej (Lex Ostafin), co powoduje zwiększenie wydatków w stosunku rocznym o 8 miln. zł. Suma 104.480.000 zł obejmuje emerytury, zaopatrzenia i ubezpieczenia; nie są objęte tą sumą uprawnione osoby, pochodzące z terenów Zaolziańskich. Odpowiednie zaopatrzenie ich wyniesie około 2.500.000 zł rocznie. Ilość emerytów wynosi 45.588 osób, ilość wdów — 28.585 osób. Przeciętny wiek emerytów — 61,95 lat, wiek wdów 59,18 lat. Przeciętne uposażenie pracownika P. K. P. wynosiło w r. 1936 — 218 zł, w r. 1937 — 217 zł, a według planu finansowego na r. 1938 — 220 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.61" who="#BolesławMiklaszewski">Przyśpieszony ruch wymaga częstej zmiany szyn, podkładów, wzmocnienia balastu, reparacji, przebudowy mostów, tuneli, wiaduktów, rozjazdów, zmiany spadków itp.</u>
+ <u xml:id="u-28.62" who="#BolesławMiklaszewski">Wydatki rzeczowe (bez rozchodów osobowych) wynoszą: w r. 1937 — 240,9 tysięcy zł, w r. 1938 — 267,2 tysiące zł, a na r. 1939 preliminowane są w wysokości 267,9 tysięcy zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.63" who="#BolesławMiklaszewski">Podtorze i budowle sztuczne. Utrzymanie podtorza i mostów oraz przepustów prowadzone jest w zakresie niewystarczającym.</u>
+ <u xml:id="u-28.64" who="#BolesławMiklaszewski">Tabor. Na 1 grudnia 1938 r. posiadamy 5.046 parowozów, 10.062 wagonów osobowych oraz 152.788 wagonów towarowych. Za okres kryzysu gospodarczego od 1933 r. manco nowych parowozów wynosi 277 szt., co wymaga kredytów na kwotę 110.000,000 zł. Wstawiono do budżetu, łącznie z przyszłym budżetem inwestycyjnym, kwotę 11.380.000 zł na zakup 26 parowozów i 2.120.000 zł na zakup 4 lokomotyw elektrycznych. Aby wyrównać niedobór parowozów za lata kryzysu, trzeba kredytów w ciągu następnych 5 lat po 58 miln. zł rocznie. Stwierdzamy niedobór na rok następny w wysokości 44.500.000 zł. Na renowację wagonów osobowych potrzeba rocznie 22.500.000 zł, preliminuje się 10.920.000 zł. Niedobór — 11.580.000 zł. Na renowację taboru wagonów towarowych potrzeba 30 miln. zł. Zapreliminowano 2.650.000 zł, niedobór — 27.500.000 zł. Niedobór funduszu renowacyjnego na tabor P. K. P. w preliminarzu na r. 1939 wynosi 83.880.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.65" who="#BolesławMiklaszewski">Konkludując stwierdzamy, iż stan torowisk i taboru P, K. P. jest niezadowalający i wymaga znacznych kredytów na renowację pod grozą niemożności wykonania ciążących na P. K. P. obowiązków. Do podobnych wniosków doprowadza bliższa analiza stanu przelotności linij i dostosowania ich do potrzeb Państwa. Wiele linij nie uległo dotąd przebudowie ani w myśl niezbędnych kierunków ruchu, ani powiększenia ilości torowisk, ani przebudowie stacyj i mostów, zwrotnic itp.</u>
+ <u xml:id="u-28.66" who="#BolesławMiklaszewski">Pocieszającym jest fakt, iż posiadamy własny, rodzimy przemysł doskonale zorganizowany, który dostarcza zarówno szyny najnowszych typów i długości; własne wytwórnie wszelkich wagonów najdoskonalszych typów, parowozów najnowszych konstrukcyj o standaryzowanych typach, nadających się do seryjnej budowy; możemy również produkować seryjnie własne motory i motorowce na napęd olejowy. 20 lat pracy w okresie niepodległości uczyniło nas krajem samowystarczalnym w zakresie zaopatrzenia w tabor i zdolnym do konkurencji na rynkach międzynarodowych dobrocią produkcji. Przyłączenie Zaolzia, posiadającego najwspółcześniejsze urządzenia do przetwórstwa metali, ułatwi nam osiągnięcie zamierzonych celów.</u>
+ <u xml:id="u-28.67" who="#BolesławMiklaszewski">P. K. P. dba o usprawnienie i przyśpieszenie przewozów. W tej dziedzinie osiągnięto znaczne wyniki zarówno w dziale przewozów towarowych, jak i w dziale osobowych. Potrzeby przemysłów spożywczych (nabiał, bekony, masło, ryby, piwo, inwentarze, drób) — wszystko to wymaga specjalnych wagonów i specjalnego traktowania. Przyśpieszenie biegu pociągów towarowych osiągnięte zostało przez założenie na 120.000 wozach hamulców zespolonych Westinghouse'a. Wagony motorowe skutecznie pracują na bocznych liniach w zastępstwie słabo zapełnionych pociągów parowozowych. Pomocniczy tabor, pracujący nad budową i utrzymaniem nawierzchni, został zmodernizowany przez zastosowanie drezyn silnikowych, wózków roboczych itp. produkcji krajowej. Usprawnienie pracy manewrowej osiągane jest przez zastosowanie małych lokomotyw typów krajowych. Nowe wózki wagonowe dają spokojny bieg wagonów.</u>
+ <u xml:id="u-28.68" who="#BolesławMiklaszewski">Tak liczny i różnorodny tabor wymaga celowej organizacji własnych zespołów warsztatowych reparacyjnych. P. K. P. posiadają warsztatów głównych 16, w tym parowozowych — 9, wagonowych — 7. Wydajność tych warsztatów odpowiada zapotrzebowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-28.69" who="#BolesławMiklaszewski">Gospodarka materiałowa. Ustalono fundusz zasobów w wysokości 165 miln. zł rocznie. Są to głównie materiały nawierzchni: podkłady, żelazne materiały, materiały elektryczne, części zapasowe taboru i inne. Zapasy są niezbędne przede wszystkim w celu terminowego wykonywania i rozpoczynania robót w okresie wiosennym. Niestety sumy na ten cel przeznaczane były w niedostatecznej wysokości, choć w ostatnich trzech latach wzrastały, a mianowicie: w roku 1936 — 151.676.000 zł, w r. 1937 — 180.914.000 zł, w r. 1938 — 202.885.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.70" who="#BolesławMiklaszewski">Cechą charakterystyczną okresu 1938 r. jest znaczne zwiększenie ilości przewozów towarów i osób przy zmniejszonym wskutek skreśleń z inwentarza zużytym taborze z równoczesnym zmniejszeniem wpływów, nie pokrywających w wielu działach rozchodów własnych. Nastąpiło to wskutek wzrostu ilości przewozów towarów o niskich stawkach taryfowych, obniżania się ilości przewozów towarów o wysokich stawkach (konkurencja ciężarówek samochodowych, obniżenie opłat za tranzyt Prusy — Rzesza, deficytowość przewozów osób w ogólności, co przy wzroście ilości pasażerów musi się dać odczuć). Dalszą przyczyną zmniejszenia się dochodowości jest wykonanie lex Ostafin i zwiększenie liczby personelu P. K. P. z powodu zwiększenia ruchu. Konieczność wyrównania niedoborów renowacyjnych i wzmocnienia zapasów materiałowych oraz powiększenie wysokości oprocentowania zaciągniętych zobowiązań dało ten sam efekt. Wszystkie te czynniki mieć będą wpływ stały, więc i stałe skutki. Aby im zaradzić trzeba skierować merytorycznie deficytowe przewozy masowe, o ile możności na zasadniczo tańsze drogi wodne; stąd konieczność ich przyśpieszonej rozbudowy choćby na poziomie niskich wód na razie na odcinkach przemysłowo i organizacyjnie najpilniejszych. Rozwój motoryzacji jest nieuniknioną koniecznością, stąd potrzeba energicznej organizacji głównych tras o ulepszonej nawierzchni z równoczesną organizacją celową ruchu motorowego na trasach kolejowych oraz systemu transportu ciągówkami samochodowymi w koordynacji z istniejącym systemem transportu kolejami. Wszystkie te niedomagania i braki organizacyjne naszego transportu wymagają intensywnego programu reorganizacyjnego, a przede wszystkim sanacji finansowej zarówno w dziedzinie eksploatacji i renowacji taborów, jak i ograniczenia wykorzystywania choć na pewien czas środków transportowych do celów polityki interwencyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-28.71" who="#BolesławMiklaszewski">Lotnictwo cywilne podlega Ministerstwu Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-28.72" who="#BolesławMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje w wydatkach zł 16.755.000.</u>
+ <u xml:id="u-28.73" who="#BolesławMiklaszewski">Suma powyższa rozpada się na następujące istotne pozycje:</u>
+ <u xml:id="u-28.74" who="#BolesławMiklaszewski">1) utrzymanie i eksploatacja linij lotniczych 6.700.000 zł,</u>
+ <u xml:id="u-28.75" who="#BolesławMiklaszewski">2) budowle, grunty, konserwacje, urządzenia płatowców i silników 4.051.000 zł,</u>
+ <u xml:id="u-28.76" who="#BolesławMiklaszewski">3) szkolenie fachowców lotniczych i lotnictwo sportowe 3.127.000 zł,</u>
+ <u xml:id="u-28.77" who="#BolesławMiklaszewski">4) subwencje dla instytucyj naukowych i technicznych 1.300.000 zł,</u>
+ <u xml:id="u-28.78" who="#BolesławMiklaszewski">5) administracja, personel, zobowiązania i r. 1938 i inne wydatki 1.577.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.79" who="#BolesławMiklaszewski">Razem 16.755.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.80" who="#BolesławMiklaszewski">Od 1 stycznia 1929 r. komunikację lotniczą prowadzą Polskie Linie Lotnicze „Lot”.</u>
+ <u xml:id="u-28.81" who="#BolesławMiklaszewski">Sieć „Lotu” obejmuje linie od północy z Helsinek do Lyddy w Palestynie przez Tallin, Rygę, Kowno, Wilno, Warszawę, Lwów, Czerniowce, Bukareszt, Sofię, Saloniki i Ateny. W r. 1938 uzyskano połączenie z Kownem i Budapesztem. W r. 1939 projektowane jest przedłużenie linij południowych do Włoch i Bagdadu oraz do Paryża i Londynu. „Lot” posiada obecnie najnowocześniejszy sprzęt lotniczy.</u>
+ <u xml:id="u-28.82" who="#BolesławMiklaszewski">Zestawienie powyższe dowodzi, że ilość ton o-kilometrów wzrosła prawie trzykrotnie, zaś subwencja zmniejszyła się na km dwukrotnie. Procent pokrycia potwierdza ten sam wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-28.83" who="#BolesławMiklaszewski">Polska nie stanowi wyjątku w deficytowości linij lotniczych. Oto zestawienie wysokości subwencji kilku innych państw europejskich z r. 1932.</u>
+ <u xml:id="u-28.84" who="#BolesławMiklaszewski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-28.85" who="#BolesławMiklaszewski">Lotnictwo polskie powstało własnym wysiłkiem z nicości. Charakterystyczną cechą jest fakt, że już po 5 latach od powstania fabryk samolotów wypuszczono na rynek prawdziwe polskie kadłuby, gdy motory weszły na rynek dopiero po 9 latach.</u>
+ <u xml:id="u-28.86" who="#BolesławMiklaszewski">W ciągu lat dziesięciu zorganizowano polski przemysł lotniczy i motorowy, całkowicie pokrywający potrzeby Państwa w czasie pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-28.87" who="#BolesławMiklaszewski">Ta charakterystyka naszych postępów w wytwórczości z zakresu przemysłu podstawowego motorów i aparatów lotniczych odpowiada realnym warunkom i spowodowana jest przez celowe podejście do zagadnienia, mającego w obecnych czasach podstawowe znaczenie dla obronności Państwa. Rezultaty takie można było osiągnąć przez połączenie ścisłych metod badawczych, opartych o naukowe podstawy, z doświadczeniem przemysłowym. Badania naukowe w zakresie metalurgii i metalografii, w zakresie lotnictwa i konstrukcji motorów i aparatów lotniczych, niezmordowana praca, systematycznie prowadzona w ciągłej krytyce osiągniętych rezultatów i z nieustanną dążnością do udoskonaleń pozwoliły nam wyjść z pieluch i wejść na drogę osiągnięć realnych i twórczych, pomimo to że ponieśliśmy niepowetowane straty przez śmierć przedwczesną zdolnych konstruktorów w osobach Pławskiego oraz Żwirki, Wigury, Witkuńskiego i innych. Preliminowana suma 1.300.000 zł na te cele nie wystarcza na potrzeby zakładów badawczych, pracujących nad całym kompleksem zagadnień lekkich metali i innych. Pocieszającą jest jednak myśl, że zrozumienie znaczenia tej pracy coraz więcej znajduje swój wyraz w realnych posunięciach, do których zaliczyć należy między innymi systematyczne uwzględnianie w preliminarzach sum na te cele przeznaczonych, czego dowodem jest również i ten fakt, iż oprócz pracującego z dużym skutkiem zespołu zakładów badawczych przy Politechnice Warszawskiej i przy Państwowych Zakładach Lotniczych wkrótce wykończone będą we Lwowie przy tamtejszej Politechnice nowoczesne zakłady badawcze o łącznej kubaturze sięgającej 180.000 m3. Nie mniej ważne od tych badań i rezultatów pracy z zakresu mechaniki, metalurgii i elektrotechniki są badania z zakresu chemii i technologii materiałów pędnych naturalnych i syntetycznych oraz ich kombinacji, gdyż jak na całym świecie, tak i u nas złoża ropne muszą się wyczerpywać i dawać mało kopaliny i po coraz wyższej cenie. Nie jest wyłączone odkrycie nowych złóż, musimy jednak posiadać własne metody produkcji materiałów pędnych z różnych odmian paliwa stałego, gazowego oraz różnych płodów przemysłu rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-28.88" who="#BolesławMiklaszewski">Nie można pominąć milczeniem niezmiernie popularnej i zasłużonej instytucji, jaką jest Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Działalność jej oparta jest o środki, pochodzące ze składek wielkich rzesz członków i nie-członków. Prowadzi ona 4 szkoły pilotów. Buduje piątą. Szkoli corocznie 450 uczni pilotów. Buduje lotniska cywilne i urządzenia lotniskowe. Posiada uruchomionych 25 lotnisk, w przygotowaniu — 5 lotnisk, w budowie — 4 lotniska, w r. 1939 zaczyna przygotowywać 2 lotniska, razem 36.</u>
+ <u xml:id="u-28.89" who="#BolesławMiklaszewski">Szybownictwo. LOPP posiada 17 szkół szybowcowych, w tym 4 wyższe szkoły szybowcowe, 89 szybowisk zarejestrowanych, 97 kół szybowcowych, 398 szybowców wraz z przyrządami pokładowymi i spadochronami. Rocznie wyszkala około 3.000 pilotów. Pracuje nad stworzeniem szybownictwa silnikowego. Posiada 2 typy własnych motoszybowców, które pobiły rekordy międzynarodowe na wysokość (4.565 m) i na czas (5 godz. 24 min.). Powierza twórczość i badania naukowe: Studium lotnicze we Lwowie i inne oraz katedrę budowy płatowców w Warszawie; popiera budowę prototypów silników i samolotów turystycznych, ułatwia wyjazdy młodzieży na studia i wystawy za granicę. Popiera badania lekarskie lotnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.90" who="#BolesławMiklaszewski">Balony. Nie mniejsze zdobycze osiągnęliśmy w dziedzinie wynalazków i osiągnięć lotnictwa balonowego. W Europie należymy do krajów o wielkich postępach w budowie i w rekordach wyczynowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.91" who="#BolesławMiklaszewski">Po raz pierwszy w historii Polski oraz historii nawigacji powietrznej świata mamy możność wpisania imienia Polski na listę światowych rekordów aeronautycznych przez doprowadzenie do końca próby osiągnięcia przez polską załogę na polskim balonie wysokości, na jakiej człowiek jeszcze nie był. W locie tym do stratosfery są ponadto postawione bardzo poważne zagadnienia nauki ścisłej oraz nauk stosowanych.</u>
+ <u xml:id="u-28.92" who="#BolesławMiklaszewski">Turystyka. Przewóz osób na kolejach posiada cele handlowe, zawodowe, osobiste i jest dokonywany na zasadzie taryf normalnych lub ulgowych okresowych, oświatowych, administracyjnych, wojskowych, personalnych, socjalnych i innych. Przez przewozy turystyczne rozumie się wszelkie przewozy dodatkowe, uzyskane specjalną akwizycją w celach odbycia wycieczek wypoczynkowych, krajoznawczych, przyrodoznawczych, sportowych, organizacyjnych, politycznych, wystawowych itp. Dla kolei jest to dodatkowy klient, uzyskany za pomocą odpowiednich zabiegów propagandowych, taryfowych, przewozowych i organizacyjnych — na dłuższe lub krótsze wycieczki, pobyt lub imprezy. Przez dodatkowość należy rozumieć, iż bez dodatkowych zabiegów nie uzyskano by kontyngentu przewozowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.93" who="#BolesławMiklaszewski">Wszystkie kategorie turystów dały w sumie przeszło 7.800.000 przejazdów ulgowych dodatkowych do normalnego, nie akwizycyjnego obrotu.</u>
+ <u xml:id="u-28.94" who="#BolesławMiklaszewski">Zróżniczkowana nomenklatura i klasyfikacja turystów świadczy o ruchliwości i znaczeniu tego działu pracy P. K. P. Akwizycję i badanie terenu prowadzi Liga Popierania Turystyki, instytucja społeczna, będąca w bezpośrednim kontakcie z Ministerstwem Komunikacji i rozwijająca ożywioną działalność oświatową i organizacyjną. Te 7.800.000 przejazdów to są pełne pociągi, to zorganizowane wycieczki zbiorowe wszelkich typów, to nauka zespołowego współżycia, to wspólne przyjemności, to zorganizowane zawody sportowe, wspólna praca organizacyjna, wspólna rozrywka i radosne chwile zabawy i odpoczynku po pracy.</u>
+ <u xml:id="u-28.95" who="#BolesławMiklaszewski">Lecz przewóz masowy to zaledwie cząstka pracy turystycznej. Należy zorganizować lub ułatwić organizację umieszczenia, wyżywienia, rozrywki tych rzesz podróżnych, przybyłych na krótki pobyt. Ciągłość tych poczynań wywołuje budowę domów wypoczynkowych, noclegowych, turystycznych i hoteli różnego typu i poziomu organizacji, stwarza przemysły turystyczne.</u>
+ <u xml:id="u-28.96" who="#BolesławMiklaszewski">Turystyka posiada znaczny dynamizm polityczny, gospodarczy itp.</u>
+ <u xml:id="u-28.97" who="#BolesławMiklaszewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Semkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Semkowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Podnoszę głos w imieniu ziem południowo-wschodnich, a szczególnie miasta Stanisławowa, miasta o pięknej i chlubnej tradycji polskiej, niezmożonej twierdzy polskości na ziemiach południowo-wschodnich.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#SSemkowicz">Jeszcze za rządów zaborczych znajdowała się w Stanisławowie okręgowa dyrekcja kolei państwowych. Instytucja o tak wielkim znaczeniu nadawała miastu ton polskości. Liczne bowiem rzesze urzędników wraz z rodzinami nie tylko podtrzymywały, ale utwierdzały stan posiadania polskiego w mieście. Przez liczne zamówienia, złączone z funkcjonowaniem tak potężnej instytucji, kwitły placówki rzemieślnicze i handlowe, wywierając przez silne mieszczaństwo wpływ na życie gospodarcze miasta.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#SSemkowicz">Po odzyskaniu niepodległości rozpoczęło się ogałacanie ziem południowo-wschodnich z licznych placówek i instytucyj, powstałych inicjatywą i pracą całych pokoleń. Śmiem twierdzić, że była to źle pojęta oszczędność. Przez ogałacanie miasta z instytucyj, które były placówkami życia polskiego, uszczupliło się polski stan posiadania, ułatwiając innym żywiołom opanowanie miasta polskiego.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#SSemkowicz">Dlatego w imię polskiej racji stanu proszę Wysoki Rząd, aby poczynił starania o jak najrychlejsze reaktywowanie dyrekcji Polskich Kolei Państwowych w Stanisławowie. Poprzez powrót tej instytucji rozwinie się życie polskie, rozwinie się gospodarczość miasta, polski przemysł, handel i rzemiosło.</u>
- <u xml:id="u-30.4" who="#SSemkowicz">Potrzeby komunikacyjne ziem południowo-wschodnich są tak liczne i tak piekące, że trudno je tutaj dziś wyliczać. Wystarczy powiedzieć, że od 20 lat dzielnica południowo-wschodnia była tak zaniedbana i tak po prostu zapomniana przez Wysoki Rząd, że nic w tym kierunku się nie robiło. Dlatego dzisiaj powstała z inicjatywy Rządu, z inicjatywy wojewody lwowskiego Rada Gospodarcza Małopolski Wschodniej opracowała szereg planów komunikacyjnych, planów gospodarczych, które przedłożyła Wysokiemu Rządowi do rozpatrzenia.</u>
- <u xml:id="u-30.5" who="#SSemkowicz">Na czoło tych piekących potrzeb Małopolski wschodniej wysuwa się sprawa linii kolejowej Lwów — Warszawa. Od 20 lat płacimy haracz czasu i pieniędzy na podróż do Warszawy. Okrążamy przez Przeworsk i Rozwadów, zamiast jechać linią prostą przez Bełżec i Rawę Ruską. Jest to istotnie postulat ziem południowo-wschodnich najpilniejszy i proszę Wysoki Rząd, aby rozpatrzył te potrzeby nasze i jak najrychlej przystąpił do budowy tej linii prostej w kierunku Bełżec — Rawa Ruska — Warszawa.</u>
- <u xml:id="u-30.6" who="#SSemkowicz">Jednym z najważniejszych planów gospodarczych naszej dzielnicy jest gigantyczny plan budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne. Gdy przed dwoma laty p. Minister Komunikacji odwiedził nasze miasto i był obecny na inauguracji Rady Gospodarczej, wówczas myśl ta wydawała się taką utopią, że sam p. Minister nie wierzył w to, by mogła być rychło zrealizowana. Na szczęście dziś po przygotowaniu niezwykle sumiennych i fachowych planów przez prof. Matakiewicza sprawa ta wzięła inny obrót. Rząd zajął się tą sprawą i muszę przyznać, że tym samym spełnimy obowiązek nasz wobec przyszłych pokoleń, bo sprawa budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne jest jednym z najważniejszych zadań, które my jako obowiązek wobec przyszłych pokoleń musimy spełnić. Jest to praca obliczana na lat kilkadziesiąt, na lal 30, ale trzeba do niej wreszcie przystąpić i proszę Wysoki Rząd, aby nie ustawał w tej pracy przygotowawczej i żeby ją nadal kontynuował.</u>
- <u xml:id="u-30.7" who="#SSemkowicz">Również pragnę polecić opiece p. Ministra sprawę uzdrowisk i letnisk w Małopolsce wschodniej. Jest to sprawa naprawdę piekąca. Wszyscy Państwo wiecie, jak bogate jest nasze Podkarpacie w źródła mineralne, letniska i uzdrowiska. Dostęp do tych uzdrowisk jest tak fatalny, że po prostu wstydzimy się wobec gości zagranicznych, że nic w tym kierunku dotychczas nie zrobiliśmy. Dlatego proszę Wysoki Rząd, aby i tą sprawą jak najgoręcej się zajął.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Podnoszę głos w imieniu ziem południowo-wschodnich, a szczególnie miasta Stanisławowa, miasta o pięknej i chlubnej tradycji polskiej, niezmożonej twierdzy polskości na ziemiach południowo-wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#AleksanderSemkowicz">Jeszcze za rządów zaborczych znajdowała się w Stanisławowie okręgowa dyrekcja kolei państwowych. Instytucja o tak wielkim znaczeniu nadawała miastu ton polskości. Liczne bowiem rzesze urzędników wraz z rodzinami nie tylko podtrzymywały, ale utwierdzały stan posiadania polskiego w mieście. Przez liczne zamówienia, złączone z funkcjonowaniem tak potężnej instytucji, kwitły placówki rzemieślnicze i handlowe, wywierając przez silne mieszczaństwo wpływ na życie gospodarcze miasta.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#AleksanderSemkowicz">Po odzyskaniu niepodległości rozpoczęło się ogałacanie ziem południowo-wschodnich z licznych placówek i instytucyj, powstałych inicjatywą i pracą całych pokoleń. Śmiem twierdzić, że była to źle pojęta oszczędność. Przez ogałacanie miasta z instytucyj, które były placówkami życia polskiego, uszczupliło się polski stan posiadania, ułatwiając innym żywiołom opanowanie miasta polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#AleksanderSemkowicz">Dlatego w imię polskiej racji stanu proszę Wysoki Rząd, aby poczynił starania o jak najrychlejsze reaktywowanie dyrekcji Polskich Kolei Państwowych w Stanisławowie. Poprzez powrót tej instytucji rozwinie się życie polskie, rozwinie się gospodarczość miasta, polski przemysł, handel i rzemiosło.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#AleksanderSemkowicz">Potrzeby komunikacyjne ziem południowo-wschodnich są tak liczne i tak piekące, że trudno je tutaj dziś wyliczać. Wystarczy powiedzieć, że od 20 lat dzielnica południowo-wschodnia była tak zaniedbana i tak po prostu zapomniana przez Wysoki Rząd, że nic w tym kierunku się nie robiło. Dlatego dzisiaj powstała z inicjatywy Rządu, z inicjatywy wojewody lwowskiego Rada Gospodarcza Małopolski Wschodniej opracowała szereg planów komunikacyjnych, planów gospodarczych, które przedłożyła Wysokiemu Rządowi do rozpatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#AleksanderSemkowicz">Na czoło tych piekących potrzeb Małopolski wschodniej wysuwa się sprawa linii kolejowej Lwów — Warszawa. Od 20 lat płacimy haracz czasu i pieniędzy na podróż do Warszawy. Okrążamy przez Przeworsk i Rozwadów, zamiast jechać linią prostą przez Bełżec i Rawę Ruską. Jest to istotnie postulat ziem południowo-wschodnich najpilniejszy i proszę Wysoki Rząd, aby rozpatrzył te potrzeby nasze i jak najrychlej przystąpił do budowy tej linii prostej w kierunku Bełżec — Rawa Ruska — Warszawa.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#AleksanderSemkowicz">Jednym z najważniejszych planów gospodarczych naszej dzielnicy jest gigantyczny plan budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne. Gdy przed dwoma laty p. Minister Komunikacji odwiedził nasze miasto i był obecny na inauguracji Rady Gospodarczej, wówczas myśl ta wydawała się taką utopią, że sam p. Minister nie wierzył w to, by mogła być rychło zrealizowana. Na szczęście dziś po przygotowaniu niezwykle sumiennych i fachowych planów przez prof. Matakiewicza sprawa ta wzięła inny obrót. Rząd zajął się tą sprawą i muszę przyznać, że tym samym spełnimy obowiązek nasz wobec przyszłych pokoleń, bo sprawa budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne jest jednym z najważniejszych zadań, które my jako obowiązek wobec przyszłych pokoleń musimy spełnić. Jest to praca obliczana na lat kilkadziesiąt, na lal 30, ale trzeba do niej wreszcie przystąpić i proszę Wysoki Rząd, aby nie ustawał w tej pracy przygotowawczej i żeby ją nadal kontynuował.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#AleksanderSemkowicz">Również pragnę polecić opiece p. Ministra sprawę uzdrowisk i letnisk w Małopolsce wschodniej. Jest to sprawa naprawdę piekąca. Wszyscy Państwo wiecie, jak bogate jest nasze Podkarpacie w źródła mineralne, letniska i uzdrowiska. Dostęp do tych uzdrowisk jest tak fatalny, że po prostu wstydzimy się wobec gości zagranicznych, że nic w tym kierunku dotychczas nie zrobiliśmy. Dlatego proszę Wysoki Rząd, aby i tą sprawą jak najgoręcej się zajął.</u>
<u xml:id="u-30.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Zarzycki.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Zarzycki.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SZarzycki">Wysoki Senacie! Rozpocznę od przemówienia mego przedmówcy, bo jestem przedstawicielem tamtych ziem. O dziwo, tutaj schodzimy się my, przedstawiciele społeczeństwa polskiego, z przedstawicielami społeczeństwa ukraińskiego. Proszę mi wierzyć, że jeżdżąc do tych najdalszych — to są najdalsze, najbardziej odległe ad centrali ziemie Rzeczypospolitej — jest się w dość trudnym położeniu, bo musi się wysłuchiwać często bardzo dokuczliwych uwag pod adresem władz centralnych, a to na skutek pewnego opuszczenia, jakie odczuwają ziemie południowo-wschodnie. Na czym to opuszczenie polega i czy to jest słuszne? Oczywiście obowiązkiem moim jest najpierw zbadać, czy w tym jest racja, czy nie. I oto jestem zachwiany w swej opinii, że to nie jest słuszne. A dlaczego? Bo słyszy się na przykład od tych, którzy urządzali rajd w Polsce, że w Małopolsce wschodniej są najgorsze drogi. A teraz, jeżeli się zapytać tych, którzy idą za głosem tego dobrego ruchu, to znaczy idą na ruch turystyczny w większym stylu, to odpowiedź jest prosta: Pojechalibyśmy, ale to jest niemożliwe, odległości są tak dalekie, koszty są tak wielkie, że masowość ruchu turystycznego w tamtych stronach — jednych z najpiękniejszych w Rzeczypospolitej Polskiej — jest niemożliwa.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#SZarzycki">Trzeba sobie uzmysłowić jedno — żeby się dostać do jednej z tych miejscowości, Zaleszczyk czy Worochty, to jest poważny koszt w porównaniu z tymi kosztami, które gdzie indziej się wykłada, to jest koszt wyższy o jakieś 40, 50, nawet 60%. Więc to nie są żarty i rzeczywiście bardzo trudno odpowiedzieć na tego rodzaju argumenty. Muszę i co rok będę musiał to powtarzać, bo zależy mi na tym, każdemu Polakowi musi zależeć na tym, by te ziemie, które mają do spełnienia pewną rolę historyczną, były najlepiej związane z całością Rzeczypospolitej. One komunikacyjnie są najgorzej związane. Jeżeli do Krakowa można się dostać w 4 godziny, to do Lwowa, a Lwów to jest dopiero początek tych ziem, prawie w dwa razy tyle, bo około 8 godzin, a cóż dopiero dalej! Wobec tego niech się Panowie nie dziwią, że będziemy jeszcze nieraz dokuczali tymi rzeczami, bo leży w interesie Rzeczypospolitej, by te ziemie bliżej związać. Na Komisji Budżetowej tego się domagał przedstawiciel tych ziem narodowości ukraińskiej. Muszę przyklasnąć mu, bo ma rację. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że to jest wystąpienie z postulatem zupełnie racjonalnym.</u>
- <u xml:id="u-32.2" who="#SZarzycki">Wspomniał p. kolega Semkowicz o kwestii dyrekcji w Stanisławowie. Muszę się przyznać, że byłem jednym z tych, którzy głosowali za jej zniesieniem, ale uwierzyłem wówczas tym wielkim referatom i elaboratom, że związane są z tym pewne zasadnicze oszczędności, co miało wówczas w owych niesłychanie ciężkich latach dla budżetu duże znaczenie, zwłaszcza że oszczędność miała wynieść około miliona złotych. Niestety, dziś słyszymy już od bardzo wysokich kolejarzy, że to posunięcie było nie tylko nie oszczędne, ale organizacyjnie zupełnie niestosowne. Nie wiem, gdzie jest prawda, ale chcę tę rzecz zarejestrować, że oto tak się dzieje. Że z punktu widzenia polskiego to było złe posunięcie, mimo że wówczas niektórzy panowie członkowie Rządu tego gwałtownie bronili, to jest bardzo proste i jasne i nie trzeba się nad tym długo rozwodzić. Z punktu widzenia gospodarczego oczywiście ma to swoje zasadnicze znaczenie dla miejscowego społeczeństwa — dla handlu, dla rzemiosła i drobnego przemysłu na tym terenie. Proszę mi wybaczyć, że zajmuję uwagę tymi rzeczami może drobniejszego kalibru, ale ponieważ te rzeczy były poruszane, uważam sobie za obowiązek być echem tego, co muszę często wyjeżdżając w teren wysłuchiwać.</u>
- <u xml:id="u-32.3" who="#SZarzycki">A teraz wróćmy do zasadniczej rzeczy, to jest do komunikacji jako całości, bo od tego tu jesteśmy, aby sobie z tego zdawać sprawę. Jak jest z tą komunikacją, z tym przedsiębiorstwem Polskich Kolei Państwowych, o którym tyle się mówi i pisze.</u>
- <u xml:id="u-32.4" who="#SZarzycki">Z niesłychanie wnikliwego referatu p. sen. Miklaszewskiego jasno, zdaje się, wynika, że jeżeli weźmiemy stan techniczny i finansowy, a to są dwa zasadnicze działy, to stan techniczny miał braki, ma braki i jeszcze wiele czasu upłynie i wody w nieuregulowanej Wiśle, zanim stan ten podciągniemy do jakiego takiego poziomu, nie zbliżonego do ideału, broń Boże, ale który by mógł nas zadowolić. Ale na to potrzeba wiele pieniędzy. Skąd te pieniądze można wziąć? Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, to tylko z taryf. Drugie źródło może być tylko z obniżenia kosztów przewozu.</u>
- <u xml:id="u-32.5" who="#SZarzycki">Jeżeli przejdziemy do stanu finansowego tego przedsiębiorstwa, to musimy słuchać zimnych cyfr, bo nie wolno wyrabiać sobie opinii na podstawie demagogicznych artykułów. Dla nas miarodajnymi powinny być cyfry, zimna rzeczywistość. Jak ona wygląda? Za mało dzisiaj Wysokiej Izbie cyfr przytaczano, więc podam parę, ale nie tak dużo, żeby nie można było zapamiętać bez obciążania sobie głowy.</u>
- <u xml:id="u-32.6" who="#SZarzycki">Otóż jak wyglądają w tej chwili finanse tego przedsiębiorstwa? P. sprawozdawca pierwszy tu podniósł niepokojący objaw, a mianowicie w ciągu r. 1938 spadek dochodów w przedsiębiorstwie takim, jakim jest P. K. P. A proszę zważyć, że to jest przedsiębiorstwo bardzo ważne. Dlaczego tak ważne? Choćby dlatego, że to jest największe przedsiębiorstwo w Polsce i to przedsiębiorstwo państwowe. Dlatego chcielibyśmy, ażeby w tym przedsiębiorstwie nie działo się nic takiego, co by nie było przykładem, bo obywatel bardzo przypatruje się takiemu przedsiębiorstwu, a szczególniej przedsiębiorstwu państwowemu o milionowych obrotach po jednej i po drugiej stronie. Następnie to przedsiębiorstwo spełnia jedną z zasadniczych funkcyj gospodarczych. Dla kogo? Czy dla jednej dziedziny? Dla całości gospodarstwa narodowego, bo dla przemysłu, dla rzemiosła, dla rolnictwa, dla wszystkich ludzi pracujących. Kogokolwiek weźmiemy w Polsce, dla wszelkiego rodzaju interesów służy to przedsiębiorstwo. Dlatego nie mamy co się dziwić, moim zdaniem, że na Komisji Budżetowej to zagadnienie wywołało tak żywy oddźwięk. Muszę zakomunikować Wysokiemu Senatowi, że ta część budżetu cieszyła się jednym z największych zainteresowań obok oświaty i rolnictwa. To jest też z rozmaitych powodów zrozumiałe. Więc dlatego, moim zdaniem, trzeba zdawać sobie sprawę z rzeczywistości, a skoro z takim ogromem mamy do czynienia, trzeba zadać sobie trudu, ażeby przestudiować to położenie.</u>
- <u xml:id="u-32.7" who="#SZarzycki">A więc przede wszystkim musimy stwierdzić ogólny spadek dochodów przy równoczesnym wzroście wydatków. Taki jest obraz w tej chwili. Niewątpliwie jest źle, a dlatego jest źle, że możemy dojść do deficytowości, czyli do dopłaty ze Skarbu Państwa. To nam nie grozi w tej chwili, muszę to powiedzieć bezstronnie. Jeżeli chodzi o stronę wydatków, gdy bliżej się przyjrzymy, to są pozycje, są zużytkowywane pieniądze na to, czego się tak usilnie domagamy — na renowację taboru, na torowiska, na zakup taboru, na inwestycje, bo — jak za chwilę powiem i przedstawię cyfrowo — były te pieniądze wydawane na te rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-32.8" who="#SZarzycki">Ale teraz wracam do tych cyfr, o których powiedziałem. Jak przedstawia się ta rzecz na codzień, czy mamy pieniądze na wypłacanie codziennych rachunków, bo to jest właśnie w przedsiębiorstwie najważniejsza kwestia, jak wygląda gotówka dyspozycyjna. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że w roku 1937 stan się poprawił, bo jeżeli w r. 1936 gotówki dyspozycyjnej, gotówki przeznaczonej do użycia natychmiastowego było 26 milionów, to w r. 1937 było 50 milionów. Mamy spadek dochodów o 40 milionów lub 50 milionów. Czy to jest dużo, czy mało? Jeżeli weźmiemy cyfrę 40 milionów, to jest to niewątpliwie dużo, ale proszę uważać, że to jest przedsiębiorstwo o miliardowym obrocie, koszta eksploatacji wynoszą około 900 milionów, więc potrzeba miesięcznie około 70 milionów, a zatem widzimy, że chcąc mieć związany koniec z końcem, trzeba mieć gotówki obrotowej skromnie licząc 70 milionów miesięcznie, ażeby nie potrzebować pożyczać na bieżące wydatki i płacić wysokich procentów. I to jest ten dokuczliwy stan. Proszę Panów! Pozwolę sobie powiedzieć, że to jest diametralnie różne od tego, co widzimy w przedsiębiorstwie pocztowym, pięciokrotnie mniejszym, albo co widzimy w Lasach Państwowych. Gdyby to porównać i przedstawić obrazowo, to trzeba powiedzieć, że tu mamy do czynienia z biedakami, a tam z bogaczami.</u>
- <u xml:id="u-32.9" who="#SZarzycki">Teraz dalej. Zapas materiałów i surowców jest dowodem bogactwa przedsiębiorstwa. W ostatnich 2 latach stan ten poprawił się niewiele, ale poprawia się systematycznie, tak że np. w 1936 r. stan tych zapasów wynosił 107 miln., a w 1937 skoczył na 136 miln., a w 1938 — jestem przekonany aczkolwiek tych cyfr nie ma, bo bilans może być dostępny za 1937 r. — będzie jeszcze lepszy.</u>
- <u xml:id="u-32.10" who="#SZarzycki">Teraz majątek, czyli kapitały zaangażowane przez Skarb Państwa i przedsiębiorstwa. Pisze się o tym dużo, że tak wielki majątek właściwie słabo ren tuje. Jak się ta sprawa przedstawia w krótkości? Otóż ten majątek w bilansie na koniec 1937 r. wynosi z górą 8 miliardów zł i powiększył się w ciągu roku 1938 o blisko 100 miln. na skutek oczywiście inwestycyj. Czy to jest dużo, czy mało? Czy dużo czy mało, można powiedzieć zależnie od tego, jak ten majątek jest wykorzystywany. W jaki sposób zobaczyć, jak ten kapitał jest wykorzystywany, jak się on obraca? Z rachunku zysków i strat powinniśmy to wyliczyć. My to wyliczymy. Obroty za rok 1937, czyli wpływy eksploatacyjne wynosiły 963 miliony. I znów nie wiemy czy 963 miliony złotych to jest dużo, czy mało. W każdym razie musimy stwierdzić, że w porównaniu z 1936 rokiem jest to wzrost o 15%. W tym roku zanosi się na to, że wpływy te skutkiem spadku wysokotaryfowych przewozów będą mniejsze, co uzasadnił już p. sprawozdawca. Jeżeli chcemy porównać cyfry obrotów z cyframi zaangażowanych kapitałów, to musimy wziąć pod uwagę, że inwestycja kolejowa to nie jest inwestycja krótkoterminowa, że tym kapitałem nie można obracać w krótkim czasie, w ciągu paru lat, dlatego że to jest inwestycja na dłuższy czas. Z grubsza mówiąc, obroty w stosunku do zaangażowanego kapitału wynoszą mniej więcej 12%. Niewątpliwie jest to mało. Co to znaczy? To znaczy, że jest na kolei dużo majątku, dużo zainwestowanych urządzeń, które nie przynoszą dochodów i zysków. Czy tak jest, czy nie? Tak jest, bo kolej spełnia przede wszystkim zadania między innymi społeczne, a otwarcie mówiąc, obronne, musi budować.</u>
- <u xml:id="u-32.11" who="#SZarzycki">Rząd swą decyzją nakazuje jej budować te lub inne linie kolejowe bez względu na to, czy się będą rentować, czy nie. Będą się rentować dopiero wtedy, kiedy będzie gra o prawdziwą rentowność Państwa. Wtedy się zobaczy, jaką one spełnią rolę. A jeżeli zwrócimy uwagę na mapę kolei, z punktu widzenia ruchu na nich, to przecież trzeba powiedzieć znowu to samo, co w naszym położeniu gospodarczym, że po prostu, jeżeli nie trzy czwarte, to w każdym razie połowa tych linij kolejowych i urządzeń jest gospodarczo bierna, to znaczy, że nie dają dostatecznej ilości wpływów i dochodów. Nie ma się też czym denerwować i nie można żądać, ażeby od 8 miliardów majątku był dochód taki i taki, jak dajmy na to z zaangażowanego kapitału w jakimś przedsiębiorstwie handlowym czy przemysłowym. To jest całkiem co innego. A przecież i serwitutów ma kolej niesłychaną ilość! Ale największa trudność jest w tym, że przedsiębiorstwo nie jest samodzielne. Przedsiębiorstwo P. K. P. nie jest samodzielne. P. Minister Komunikacji nie jest jedynym i wyłącznym gospodarzem w tym przedsiębiorstwie. Są to skutki tego, że P. K. P. musi spełniać zadania ogólne, głównie obronne. To jest jasne, że Rząd ma tutaj coś do powiedzenia, a mianowicie w jaki sposób, jak daleko może być posunięta wysokość taryf kolejowych i tutaj właściwie jest sedno zagadnienia. Trzeba stwierdzić prosto i otwarcie, że w tych żądaniach zniżek taryf kolejowych, których taką masę narzucano na to przedsiębiorstwo, poszliśmy za daleko i teraz nawrócenie z tej drogi — jak słusznie p. Minister to podkreślił — jest bardzo trudne, bo dać coś komuś jest łatwo, ale odebrać bardzo trudno. Niemniej jednak muszę powiedzieć, że po tej drodze musi się pójść, jeśli nie chce się doprowadzić do deficytu już nie tylko kasowego, ale także i bilansowego. Nie możemy do tego za żadną cenę dopuścić i dlatego, moim zdaniem, trzeba ten nacisk wywrzeć i użyć autorytetu Ministerstwa, ażeby i Rząd zrozumiał, że w tym kierunku trzeba pójść, ażeby to przedsiębiorstwo z tej strony zasadniczej radykalnie ujmować.</u>
- <u xml:id="u-32.12" who="#SZarzycki">Muszę zaznaczyć, że w obecnej debacie na Komisji Budżetowej Senatu zaznaczył się pewien przychylny stosunek do tego, czym byłem sam zaskoczony, bo się spodziewałem, że może teraz będą sprzeciwy ostre i silne, tak jak gorące i ostre były ówczesne żądania zniżek. Muszę powiedzieć, że przedstawiciele życia gospodarczego nie okazali wielkiej agresywności i zdają sobie sprawę, że Ministerstwo Komunikacji musi taryfy podnieść, ale nie na to, żeby zwiększyć budżet konsumcyjny, ale aby zwiększyć wydatki inwestycyjne, szczególnie renowacyjne, żeby poprawić stan torów.</u>
- <u xml:id="u-32.13" who="#SZarzycki">Jeszcze dwa szczegóły bilansowe.</u>
- <u xml:id="u-32.14" who="#SZarzycki">Jedną z pozycyj bilansowych w Polskich Kolejach Państwowych, która wzbudza pewne zastrzeżenia, to jest duże zadłużenie, wynoszące około pół miliarda złotych. To zadłużenie coraz bardziej wzrasta w związku z zaciąganiem długoterminowych kredytów, związanych z inwestycjami. Trzeba zdać sobie sprawę, czy to jest dużo, czy mało. Dług pół miliarda w stosunku do 8 miliardowego majątku, to nie jest wiele, jest to procent niewielki, ale w stosunku do obrotowych możliwości wygospodarowania obsługi jest to niewątpliwie dużo. Dlatego spotykamy duże pozycje przy obsłudze odsetek i obsłudze kapitału. jak to już dziś podniósł p. referent Spłata kapitału wynosi 36 milionów, a spłata odsetek 18 milionów, jest to poważna kwota 54 milionów zł, którą na samą obsługę tego długu trzeba wygospodarować z 963 milionów. Ale te pozycje będą rosły dlatego, że na inwestycje kolejowe musimy zaciągać pożyczki, ażeby nie przerwać rozpoczętych już inwestycyj, tak potrzebnych zwłaszcza na kolejach.</u>
- <u xml:id="u-32.15" who="#SZarzycki">Dodatnim objawem w bilansie jest to, że oprócz odpisów na rachunek zysków eksploatacyjnych kolej jednak wygospodarowuje pewne kwoty na przykład na wpłaty P.K.P. do Funduszu Inwestycyjnego na pokrycie wydatków. Wiadomo, że P.K.P. gospodarują osobno i osobno wykazują rachunek Funduszu Inwestycyjnego. P. K. P. jednak potrafiły w roku 1937 wygospodarować kwotę blisko 30.000.000 zł dochodu brutto. Czy to jest gorzej, czy lepiej? Otóż jeżeli zwrócimy uwagę, że poprzedniego roku — 1936 P.K.P. potrafiły wygospodarować na ten sam cel kwotę zaledwie 13.000.000 zł, to mamy wzrost dwa razy większy. To naturalnie już grubo poniżej zapotrzebowania inwestycyjnego. Do tego dochodzą oczywiście dochody z pożyczek, które razem też nie pokrywają potrzeb inwestycyjnych kolei. Niemniej jednak trzeba powiedzieć, że to jest objaw dodatni.</u>
- <u xml:id="u-32.16" who="#SZarzycki">Jak to będzie w roku bieżącym? Zależy to od tego, w jaki sposób będzie układany bilans, ale niewątpliwie ta pozycja utrzyma się. Na podstawie wyników za 11 miesięcy jestem zdania, że ta pozycja utrzyma się w dość poważnej wysokości. Poza tym nie trzeba zapominać — wspomniał o tym p. sprawozdawca — że P.K.P. obarczone są serwitutem na lotnictwo cywilne. Z dochodu P. K. P. trzeba znowu wygospodarować kwotę około 17.000.000 i wyłożyć na lotnictwo cywilne. Znowu zatem chcąc ocenić samo przedsiębiorstwo, trzeba tę kwotę wyłączyć.</u>
- <u xml:id="u-32.17" who="#SZarzycki">Dalszymi cyframi już nie będę nużył. Zdaje się, że są one jasne i wyraźny dają obraz. Musimy chwilowo zarejestrować ogólny spadek dochodu i zwiększenie się wydatków. To musi być usunięte za wszelką cenę przez posunięcia niekoniecznie radykalne.</u>
- <u xml:id="u-32.18" who="#SZarzycki">Tu zwrócić muszę uwagę, co już na Komisji Budżetowej moim zdaniem słusznie podkreślono, a mianowicie, aby nie robić ewentualnej korektury taryf bez porozumienia z reprezentantami życia gospodarczego, a to dlatego, że trudno posądzać, aby ci przedstawiciele rozmaitych kierunków życia gospodarczego i pracowniczego nie mieli na tyle dobrej woli, aby nie zrozumieli tego, co potrzeba. Moim zdaniem, jeżeli oni tego nie będą chcieli zrozumieć, a zrozumieć nie jest trudno, trzeba to będzie im narzucić. W każdym razie należy tę opinię sfer gospodarczych, a jeżeli chodzi o przewozy — i sfer pracowniczych wykorzystać tak, by nie zrobić tego posunięcia, które się słusznie może spotkało z pewną krytyką, mianowicie mechanicznego podchodzenia do uregulowania taryfy.</u>
- <u xml:id="u-32.19" who="#SZarzycki">Jestem przekonany, że p. Ministrowi już w roku bieżącym uda się przeprowadzić pewną korekturę, że przy następnej dyskusji przyjdzie z lepszymi wynikami, to jest z powiększeniem wydatków na inwestycje, i że zobaczymy wzrastającą linię dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#FerdynandZarzycki">Wysoki Senacie! Rozpocznę od przemówienia mego przedmówcy, bo jestem przedstawicielem tamtych ziem. O dziwo, tutaj schodzimy się my, przedstawiciele społeczeństwa polskiego, z przedstawicielami społeczeństwa ukraińskiego. Proszę mi wierzyć, że jeżdżąc do tych najdalszych — to są najdalsze, najbardziej odległe ad centrali ziemie Rzeczypospolitej — jest się w dość trudnym położeniu, bo musi się wysłuchiwać często bardzo dokuczliwych uwag pod adresem władz centralnych, a to na skutek pewnego opuszczenia, jakie odczuwają ziemie południowo-wschodnie. Na czym to opuszczenie polega i czy to jest słuszne? Oczywiście obowiązkiem moim jest najpierw zbadać, czy w tym jest racja, czy nie. I oto jestem zachwiany w swej opinii, że to nie jest słuszne. A dlaczego? Bo słyszy się na przykład od tych, którzy urządzali rajd w Polsce, że w Małopolsce wschodniej są najgorsze drogi. A teraz, jeżeli się zapytać tych, którzy idą za głosem tego dobrego ruchu, to znaczy idą na ruch turystyczny w większym stylu, to odpowiedź jest prosta: Pojechalibyśmy, ale to jest niemożliwe, odległości są tak dalekie, koszty są tak wielkie, że masowość ruchu turystycznego w tamtych stronach — jednych z najpiękniejszych w Rzeczypospolitej Polskiej — jest niemożliwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#FerdynandZarzycki">Trzeba sobie uzmysłowić jedno — żeby się dostać do jednej z tych miejscowości, Zaleszczyk czy Worochty, to jest poważny koszt w porównaniu z tymi kosztami, które gdzie indziej się wykłada, to jest koszt wyższy o jakieś 40, 50, nawet 60%. Więc to nie są żarty i rzeczywiście bardzo trudno odpowiedzieć na tego rodzaju argumenty. Muszę i co rok będę musiał to powtarzać, bo zależy mi na tym, każdemu Polakowi musi zależeć na tym, by te ziemie, które mają do spełnienia pewną rolę historyczną, były najlepiej związane z całością Rzeczypospolitej. One komunikacyjnie są najgorzej związane. Jeżeli do Krakowa można się dostać w 4 godziny, to do Lwowa, a Lwów to jest dopiero początek tych ziem, prawie w dwa razy tyle, bo około 8 godzin, a cóż dopiero dalej! Wobec tego niech się Panowie nie dziwią, że będziemy jeszcze nieraz dokuczali tymi rzeczami, bo leży w interesie Rzeczypospolitej, by te ziemie bliżej związać. Na Komisji Budżetowej tego się domagał przedstawiciel tych ziem narodowości ukraińskiej. Muszę przyklasnąć mu, bo ma rację. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że to jest wystąpienie z postulatem zupełnie racjonalnym.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#FerdynandZarzycki">Wspomniał p. kolega Semkowicz o kwestii dyrekcji w Stanisławowie. Muszę się przyznać, że byłem jednym z tych, którzy głosowali za jej zniesieniem, ale uwierzyłem wówczas tym wielkim referatom i elaboratom, że związane są z tym pewne zasadnicze oszczędności, co miało wówczas w owych niesłychanie ciężkich latach dla budżetu duże znaczenie, zwłaszcza że oszczędność miała wynieść około miliona złotych. Niestety, dziś słyszymy już od bardzo wysokich kolejarzy, że to posunięcie było nie tylko nie oszczędne, ale organizacyjnie zupełnie niestosowne. Nie wiem, gdzie jest prawda, ale chcę tę rzecz zarejestrować, że oto tak się dzieje. Że z punktu widzenia polskiego to było złe posunięcie, mimo że wówczas niektórzy panowie członkowie Rządu tego gwałtownie bronili, to jest bardzo proste i jasne i nie trzeba się nad tym długo rozwodzić. Z punktu widzenia gospodarczego oczywiście ma to swoje zasadnicze znaczenie dla miejscowego społeczeństwa — dla handlu, dla rzemiosła i drobnego przemysłu na tym terenie. Proszę mi wybaczyć, że zajmuję uwagę tymi rzeczami może drobniejszego kalibru, ale ponieważ te rzeczy były poruszane, uważam sobie za obowiązek być echem tego, co muszę często wyjeżdżając w teren wysłuchiwać.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#FerdynandZarzycki">A teraz wróćmy do zasadniczej rzeczy, to jest do komunikacji jako całości, bo od tego tu jesteśmy, aby sobie z tego zdawać sprawę. Jak jest z tą komunikacją, z tym przedsiębiorstwem Polskich Kolei Państwowych, o którym tyle się mówi i pisze.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#FerdynandZarzycki">Z niesłychanie wnikliwego referatu p. sen. Miklaszewskiego jasno, zdaje się, wynika, że jeżeli weźmiemy stan techniczny i finansowy, a to są dwa zasadnicze działy, to stan techniczny miał braki, ma braki i jeszcze wiele czasu upłynie i wody w nieuregulowanej Wiśle, zanim stan ten podciągniemy do jakiego takiego poziomu, nie zbliżonego do ideału, broń Boże, ale który by mógł nas zadowolić. Ale na to potrzeba wiele pieniędzy. Skąd te pieniądze można wziąć? Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, to tylko z taryf. Drugie źródło może być tylko z obniżenia kosztów przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#FerdynandZarzycki">Jeżeli przejdziemy do stanu finansowego tego przedsiębiorstwa, to musimy słuchać zimnych cyfr, bo nie wolno wyrabiać sobie opinii na podstawie demagogicznych artykułów. Dla nas miarodajnymi powinny być cyfry, zimna rzeczywistość. Jak ona wygląda? Za mało dzisiaj Wysokiej Izbie cyfr przytaczano, więc podam parę, ale nie tak dużo, żeby nie można było zapamiętać bez obciążania sobie głowy.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#FerdynandZarzycki">Otóż jak wyglądają w tej chwili finanse tego przedsiębiorstwa? P. sprawozdawca pierwszy tu podniósł niepokojący objaw, a mianowicie w ciągu r. 1938 spadek dochodów w przedsiębiorstwie takim, jakim jest P. K. P. A proszę zważyć, że to jest przedsiębiorstwo bardzo ważne. Dlaczego tak ważne? Choćby dlatego, że to jest największe przedsiębiorstwo w Polsce i to przedsiębiorstwo państwowe. Dlatego chcielibyśmy, ażeby w tym przedsiębiorstwie nie działo się nic takiego, co by nie było przykładem, bo obywatel bardzo przypatruje się takiemu przedsiębiorstwu, a szczególniej przedsiębiorstwu państwowemu o milionowych obrotach po jednej i po drugiej stronie. Następnie to przedsiębiorstwo spełnia jedną z zasadniczych funkcyj gospodarczych. Dla kogo? Czy dla jednej dziedziny? Dla całości gospodarstwa narodowego, bo dla przemysłu, dla rzemiosła, dla rolnictwa, dla wszystkich ludzi pracujących. Kogokolwiek weźmiemy w Polsce, dla wszelkiego rodzaju interesów służy to przedsiębiorstwo. Dlatego nie mamy co się dziwić, moim zdaniem, że na Komisji Budżetowej to zagadnienie wywołało tak żywy oddźwięk. Muszę zakomunikować Wysokiemu Senatowi, że ta część budżetu cieszyła się jednym z największych zainteresowań obok oświaty i rolnictwa. To jest też z rozmaitych powodów zrozumiałe. Więc dlatego, moim zdaniem, trzeba zdawać sobie sprawę z rzeczywistości, a skoro z takim ogromem mamy do czynienia, trzeba zadać sobie trudu, ażeby przestudiować to położenie.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#FerdynandZarzycki">A więc przede wszystkim musimy stwierdzić ogólny spadek dochodów przy równoczesnym wzroście wydatków. Taki jest obraz w tej chwili. Niewątpliwie jest źle, a dlatego jest źle, że możemy dojść do deficytowości, czyli do dopłaty ze Skarbu Państwa. To nam nie grozi w tej chwili, muszę to powiedzieć bezstronnie. Jeżeli chodzi o stronę wydatków, gdy bliżej się przyjrzymy, to są pozycje, są zużytkowywane pieniądze na to, czego się tak usilnie domagamy — na renowację taboru, na torowiska, na zakup taboru, na inwestycje, bo — jak za chwilę powiem i przedstawię cyfrowo — były te pieniądze wydawane na te rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#FerdynandZarzycki">Ale teraz wracam do tych cyfr, o których powiedziałem. Jak przedstawia się ta rzecz na codzień, czy mamy pieniądze na wypłacanie codziennych rachunków, bo to jest właśnie w przedsiębiorstwie najważniejsza kwestia, jak wygląda gotówka dyspozycyjna. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że w roku 1937 stan się poprawił, bo jeżeli w r. 1936 gotówki dyspozycyjnej, gotówki przeznaczonej do użycia natychmiastowego było 26 milionów, to w r. 1937 było 50 milionów. Mamy spadek dochodów o 40 milionów lub 50 milionów. Czy to jest dużo, czy mało? Jeżeli weźmiemy cyfrę 40 milionów, to jest to niewątpliwie dużo, ale proszę uważać, że to jest przedsiębiorstwo o miliardowym obrocie, koszta eksploatacji wynoszą około 900 milionów, więc potrzeba miesięcznie około 70 milionów, a zatem widzimy, że chcąc mieć związany koniec z końcem, trzeba mieć gotówki obrotowej skromnie licząc 70 milionów miesięcznie, ażeby nie potrzebować pożyczać na bieżące wydatki i płacić wysokich procentów. I to jest ten dokuczliwy stan. Proszę Panów! Pozwolę sobie powiedzieć, że to jest diametralnie różne od tego, co widzimy w przedsiębiorstwie pocztowym, pięciokrotnie mniejszym, albo co widzimy w Lasach Państwowych. Gdyby to porównać i przedstawić obrazowo, to trzeba powiedzieć, że tu mamy do czynienia z biedakami, a tam z bogaczami.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#FerdynandZarzycki">Teraz dalej. Zapas materiałów i surowców jest dowodem bogactwa przedsiębiorstwa. W ostatnich 2 latach stan ten poprawił się niewiele, ale poprawia się systematycznie, tak że np. w 1936 r. stan tych zapasów wynosił 107 miln., a w 1937 skoczył na 136 miln., a w 1938 — jestem przekonany aczkolwiek tych cyfr nie ma, bo bilans może być dostępny za 1937 r. — będzie jeszcze lepszy.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#FerdynandZarzycki">Teraz majątek, czyli kapitały zaangażowane przez Skarb Państwa i przedsiębiorstwa. Pisze się o tym dużo, że tak wielki majątek właściwie słabo ren tuje. Jak się ta sprawa przedstawia w krótkości? Otóż ten majątek w bilansie na koniec 1937 r. wynosi z górą 8 miliardów zł i powiększył się w ciągu roku 1938 o blisko 100 miln. na skutek oczywiście inwestycyj. Czy to jest dużo, czy mało? Czy dużo czy mało, można powiedzieć zależnie od tego, jak ten majątek jest wykorzystywany. W jaki sposób zobaczyć, jak ten kapitał jest wykorzystywany, jak się on obraca? Z rachunku zysków i strat powinniśmy to wyliczyć. My to wyliczymy. Obroty za rok 1937, czyli wpływy eksploatacyjne wynosiły 963 miliony. I znów nie wiemy czy 963 miliony złotych to jest dużo, czy mało. W każdym razie musimy stwierdzić, że w porównaniu z 1936 rokiem jest to wzrost o 15%. W tym roku zanosi się na to, że wpływy te skutkiem spadku wysokotaryfowych przewozów będą mniejsze, co uzasadnił już p. sprawozdawca. Jeżeli chcemy porównać cyfry obrotów z cyframi zaangażowanych kapitałów, to musimy wziąć pod uwagę, że inwestycja kolejowa to nie jest inwestycja krótkoterminowa, że tym kapitałem nie można obracać w krótkim czasie, w ciągu paru lat, dlatego że to jest inwestycja na dłuższy czas. Z grubsza mówiąc, obroty w stosunku do zaangażowanego kapitału wynoszą mniej więcej 12%. Niewątpliwie jest to mało. Co to znaczy? To znaczy, że jest na kolei dużo majątku, dużo zainwestowanych urządzeń, które nie przynoszą dochodów i zysków. Czy tak jest, czy nie? Tak jest, bo kolej spełnia przede wszystkim zadania między innymi społeczne, a otwarcie mówiąc, obronne, musi budować.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#FerdynandZarzycki">Rząd swą decyzją nakazuje jej budować te lub inne linie kolejowe bez względu na to, czy się będą rentować, czy nie. Będą się rentować dopiero wtedy, kiedy będzie gra o prawdziwą rentowność Państwa. Wtedy się zobaczy, jaką one spełnią rolę. A jeżeli zwrócimy uwagę na mapę kolei, z punktu widzenia ruchu na nich, to przecież trzeba powiedzieć znowu to samo, co w naszym położeniu gospodarczym, że po prostu, jeżeli nie trzy czwarte, to w każdym razie połowa tych linij kolejowych i urządzeń jest gospodarczo bierna, to znaczy, że nie dają dostatecznej ilości wpływów i dochodów. Nie ma się też czym denerwować i nie można żądać, ażeby od 8 miliardów majątku był dochód taki i taki, jak dajmy na to z zaangażowanego kapitału w jakimś przedsiębiorstwie handlowym czy przemysłowym. To jest całkiem co innego. A przecież i serwitutów ma kolej niesłychaną ilość! Ale największa trudność jest w tym, że przedsiębiorstwo nie jest samodzielne. Przedsiębiorstwo P. K. P. nie jest samodzielne. P. Minister Komunikacji nie jest jedynym i wyłącznym gospodarzem w tym przedsiębiorstwie. Są to skutki tego, że P. K. P. musi spełniać zadania ogólne, głównie obronne. To jest jasne, że Rząd ma tutaj coś do powiedzenia, a mianowicie w jaki sposób, jak daleko może być posunięta wysokość taryf kolejowych i tutaj właściwie jest sedno zagadnienia. Trzeba stwierdzić prosto i otwarcie, że w tych żądaniach zniżek taryf kolejowych, których taką masę narzucano na to przedsiębiorstwo, poszliśmy za daleko i teraz nawrócenie z tej drogi — jak słusznie p. Minister to podkreślił — jest bardzo trudne, bo dać coś komuś jest łatwo, ale odebrać bardzo trudno. Niemniej jednak muszę powiedzieć, że po tej drodze musi się pójść, jeśli nie chce się doprowadzić do deficytu już nie tylko kasowego, ale także i bilansowego. Nie możemy do tego za żadną cenę dopuścić i dlatego, moim zdaniem, trzeba ten nacisk wywrzeć i użyć autorytetu Ministerstwa, ażeby i Rząd zrozumiał, że w tym kierunku trzeba pójść, ażeby to przedsiębiorstwo z tej strony zasadniczej radykalnie ujmować.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#FerdynandZarzycki">Muszę zaznaczyć, że w obecnej debacie na Komisji Budżetowej Senatu zaznaczył się pewien przychylny stosunek do tego, czym byłem sam zaskoczony, bo się spodziewałem, że może teraz będą sprzeciwy ostre i silne, tak jak gorące i ostre były ówczesne żądania zniżek. Muszę powiedzieć, że przedstawiciele życia gospodarczego nie okazali wielkiej agresywności i zdają sobie sprawę, że Ministerstwo Komunikacji musi taryfy podnieść, ale nie na to, żeby zwiększyć budżet konsumcyjny, ale aby zwiększyć wydatki inwestycyjne, szczególnie renowacyjne, żeby poprawić stan torów.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#FerdynandZarzycki">Jeszcze dwa szczegóły bilansowe.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#FerdynandZarzycki">Jedną z pozycyj bilansowych w Polskich Kolejach Państwowych, która wzbudza pewne zastrzeżenia, to jest duże zadłużenie, wynoszące około pół miliarda złotych. To zadłużenie coraz bardziej wzrasta w związku z zaciąganiem długoterminowych kredytów, związanych z inwestycjami. Trzeba zdać sobie sprawę, czy to jest dużo, czy mało. Dług pół miliarda w stosunku do 8 miliardowego majątku, to nie jest wiele, jest to procent niewielki, ale w stosunku do obrotowych możliwości wygospodarowania obsługi jest to niewątpliwie dużo. Dlatego spotykamy duże pozycje przy obsłudze odsetek i obsłudze kapitału. jak to już dziś podniósł p. referent Spłata kapitału wynosi 36 milionów, a spłata odsetek 18 milionów, jest to poważna kwota 54 milionów zł, którą na samą obsługę tego długu trzeba wygospodarować z 963 milionów. Ale te pozycje będą rosły dlatego, że na inwestycje kolejowe musimy zaciągać pożyczki, ażeby nie przerwać rozpoczętych już inwestycyj, tak potrzebnych zwłaszcza na kolejach.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#FerdynandZarzycki">Dodatnim objawem w bilansie jest to, że oprócz odpisów na rachunek zysków eksploatacyjnych kolej jednak wygospodarowuje pewne kwoty na przykład na wpłaty P.K.P. do Funduszu Inwestycyjnego na pokrycie wydatków. Wiadomo, że P.K.P. gospodarują osobno i osobno wykazują rachunek Funduszu Inwestycyjnego. P. K. P. jednak potrafiły w roku 1937 wygospodarować kwotę blisko 30.000.000 zł dochodu brutto. Czy to jest gorzej, czy lepiej? Otóż jeżeli zwrócimy uwagę, że poprzedniego roku — 1936 P.K.P. potrafiły wygospodarować na ten sam cel kwotę zaledwie 13.000.000 zł, to mamy wzrost dwa razy większy. To naturalnie już grubo poniżej zapotrzebowania inwestycyjnego. Do tego dochodzą oczywiście dochody z pożyczek, które razem też nie pokrywają potrzeb inwestycyjnych kolei. Niemniej jednak trzeba powiedzieć, że to jest objaw dodatni.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#FerdynandZarzycki">Jak to będzie w roku bieżącym? Zależy to od tego, w jaki sposób będzie układany bilans, ale niewątpliwie ta pozycja utrzyma się. Na podstawie wyników za 11 miesięcy jestem zdania, że ta pozycja utrzyma się w dość poważnej wysokości. Poza tym nie trzeba zapominać — wspomniał o tym p. sprawozdawca — że P.K.P. obarczone są serwitutem na lotnictwo cywilne. Z dochodu P. K. P. trzeba znowu wygospodarować kwotę około 17.000.000 i wyłożyć na lotnictwo cywilne. Znowu zatem chcąc ocenić samo przedsiębiorstwo, trzeba tę kwotę wyłączyć.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#FerdynandZarzycki">Dalszymi cyframi już nie będę nużył. Zdaje się, że są one jasne i wyraźny dają obraz. Musimy chwilowo zarejestrować ogólny spadek dochodu i zwiększenie się wydatków. To musi być usunięte za wszelką cenę przez posunięcia niekoniecznie radykalne.</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#FerdynandZarzycki">Tu zwrócić muszę uwagę, co już na Komisji Budżetowej moim zdaniem słusznie podkreślono, a mianowicie, aby nie robić ewentualnej korektury taryf bez porozumienia z reprezentantami życia gospodarczego, a to dlatego, że trudno posądzać, aby ci przedstawiciele rozmaitych kierunków życia gospodarczego i pracowniczego nie mieli na tyle dobrej woli, aby nie zrozumieli tego, co potrzeba. Moim zdaniem, jeżeli oni tego nie będą chcieli zrozumieć, a zrozumieć nie jest trudno, trzeba to będzie im narzucić. W każdym razie należy tę opinię sfer gospodarczych, a jeżeli chodzi o przewozy — i sfer pracowniczych wykorzystać tak, by nie zrobić tego posunięcia, które się słusznie może spotkało z pewną krytyką, mianowicie mechanicznego podchodzenia do uregulowania taryfy.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#FerdynandZarzycki">Jestem przekonany, że p. Ministrowi już w roku bieżącym uda się przeprowadzić pewną korekturę, że przy następnej dyskusji przyjdzie z lepszymi wynikami, to jest z powiększeniem wydatków na inwestycje, i że zobaczymy wzrastającą linię dochodów.</u>
<u xml:id="u-32.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Dębski.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! W dyskusji na Komisji Budżetowej przy budżecie Funduszu Pracy podniosłem sprawę naszych dróg wodnych, zapowiadając, że podejmę ją na plenum przy budżecie Ministerstwa Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#SDębski">Przed paru dniami opuścił Polskę Minister Spraw Zagranicznych Rumunii, zaprzyjaźnionego z Polską państwa, i w przemówieniu, wygłoszonym na oficjalnym przyjęciu, powiedział następujące słowa, które pozwolę sobie przytoczyć: „Prawa, regulujące stosunki między obu naszymi krajami, są przede wszystkim oparte na wspólnocie interesów. Wymieniając je między innymi mówił: „Jeżeli chodzi o nasze interesy gospodarcze i nasze wspólne wysiłki nad rozwojem obrotów i komunikacji wzdłuż wielkiego szlaku europejskiego, który możemy śmiało wytknąć od morza Bałtyckiego do morza Czarnego i do mórz południowych...” itd. To mówił nie byle kto i nie przy byle jakiej okazji. Mówił minister zaprzyjaźnionego państwa w odpowiedzi na oficjalne przemówienie naszego Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#SDębski">Ten sam minister w wywiadzie udzielonym prasie polskiej poruszył ten sam problem i znowu oświadczył, że poza wzmożeniem ruchu na szlaku kolejowym Warszawa — Bukareszt, a dalej poprzez Dunaj do Sofii i Salonik musi być bardziej rozwinięta praca w kierunku uregulowania szlaków wodnych. „Postanowiliśmy — oświadczył rumuński minister — również dążyć do tego, co leży zarówno w interesie kół gospodarczych polskich jak i rumuńskich. Chodzi mianowicie o połączenie drogą wodną przez kanał łączący Wisłę z Prutem, ażeby statki wiślane mogły się dostawać do Galacu na Dunaju, żeby stworzyć w ten sposób połączenie wodne od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Zapewniano mnie, że projekt ten jest studiowany przez specjalny komitet, u nas jest również studiowany i pragniemy jedni i drudzy, ażeby to było zrealizowane jak najszybciej”.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#SDębski">Sprawę tę poruszono dawno, bo już w 1921 r. podczas zawierania konwencji handlowej polsko-rumuńskiej. Do umowy załączony był specjalny aneks, który mówił, że powstanie specjalna komisja mieszana, która zajmie się przestudiowaniem tego problemu. O ile mi wiadomo, dawna dyrekcja dróg wodnych w Krakowie opracowała tę sprawę w odcinku polskim.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#SDębski">Przypomnę tutaj poruszenie tej sprawy w sensie propagandowym. W celu jakby uprzytomnienia obu społeczeństwom tej konieczności gospodarczej i politycznej Liga Morska i Kolonialna urządziła w r. 1935 spływ rzekami do Morza Czarnego, przy czym wręczono królowi rumuńskiemu specjalny memoriał i symboliczny puchar z wodą Morza Bałtyckiego podczas rumuńskiego święta morza. Delegacja L. M. K. mogła przekonać się, z jak dużym zainteresowaniem król rumuński odczytał memoriał i wypowiadał pozytywny stosunek do sprawy drogi wodnej Bałtyk — Morze Czarne.</u>
- <u xml:id="u-34.5" who="#SDębski">Czytaliśmy też niedawno, że delegacja miast małopolskich, miast województw południowo-wschodnich złożyła Panu Prezydentowi R. P. specjalny memoriał w tej sprawie. Wiem, że i w kołach regionalnych Obozu Zjednoczenia Narodowego ten problem był rozważany, a mianowicie w Zarządzie lwowskim O. Z. N. Dlatego też zaczynam swoje dzisiejsze uwagi na temat zagadnienia dróg wodnych w Polsce od tego wielkiego problemu, który ma bez wątpienia wielkie perspektywy rozwoju gospodarczego, a ma też duże znaczenie dla realizacji innych zadań, które stoją przed tymi dwoma państwami, o których kiedyś Marszałek Piłsudski powiedział, że stanowią jakby całość, jakby jedno państwo na tym międzymorzu między Bałtykiem a Morzem Czarnym.</u>
- <u xml:id="u-34.6" who="#SDębski">Kiedy się myśli o tym celu, który nam przyświeca a wymagać będzie długich lat wspólnego wysiłku polsko-rumuńskiego, myśl naszą zwrócić musimy przede wszystkim na stan naszych dróg wodnych, a zwłaszcza na stan Wisły. Jaki jest stan naszej Wisły, za pomocą której będziemy łączyć Bałtyk z Morzem Czarnym? Gdy się pomyśli, jaki jest stan regulacji naszych rzek, a w szczególności Wisły, to wydaje się, że to wszystko, o czym mówimy i o czym mówiła delegacja miast małopolskich, wręczając memoriał P. Prezydentowi, że to jest daleki, nieziszczalny ideał. A przecież w tym samym czasie inne narody realizują co raz to nowe wielkie plany, jak np. nasz sąsiad zachodni. Nie potrzebuję Panom przypominać wyników prac pod tym względem, które ostatnio osiągnięto, a już nowe zamierzono. A u nas? Pozwoliłem sobie powiedzieć na Komisji Budżetowej, że u nas wiele problemów pozostaje atawistycznie nie rozwiązanych. Porównałem dwa żywioły — wodę i ogień i powiedziałem, że u nas na przestrzeni wieków majątek narodowy ginął i ginie przez to, że mamy zamiłowanie do budowania z drzewa. To samo jest z wodą. Woda pracuje wszędzie na rzecz dobra narodowego, jest olbrzymim motorem w gospodarstwie narodowym, a u nas woda tylko niszczy dorobek kolejnych pokoleń.</u>
- <u xml:id="u-34.7" who="#SDębski">Pozwolą Panowie, że zajmę im trochę czasu, przytoczę cyfry strat na podstawie referatu opracowanego przez znawcę tych rzeczy, p. inż. Dudka, który wyliczył, jakie straty poniosła tylko jedna dzielnica na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Referat został opracowany na podstawie materiałów zebranych przez Wydział Krajowy dawnej Galicji. Ile majątku narodowego polskiego pochłaniały powodzenie? Przytoczę długą listę cyfr, ponieważ chciałbym, aby w opinii publicznej jak najbardziej te straty uprzytomnić. Mówimy, że nie stać nas na regulację rzek, ale stać na ponoszenie olbrzymich strat, na płacenie kosztów powodzi. Widzę tu pewną analogię ze sprawą też mi bliską, a mianowicie gdy mówi się, że Polski nie stać na kolonie i na gospodarowanie koloniami, ale stać na to, żeby w obcych dewizach wywozić olbrzymie sumy pieniędzy na kupno surowców. Na to nas stać, ale nie stać na gospodarowanie koloniami, w których za polski towar czy polski pieniądz moglibyśmy nabywać surowce. Tak samo nie stać nas na uregulowanie rzek, ale stać nas na to, żeby ginął majątek narodowy.</u>
- <u xml:id="u-34.8" who="#SDębski">Otóż przytoczę cyfry: pierwsza zarejestrowana powódź w r. 1884 w dorzeczu Wisły i Dniestru objęła 52 powiaty, 2.699 gmin i obszarów dworskich, zatapiając 400.000 morgów; szkody wyniosły, przeliczając na złote, 49 miln. zł. Druga powódź w r. 1893, wywołana przez wylew Dniestru, Prutu i Sanu, objęła 35 powiatów, wyrządzając szkód na 40 miln. zł. Następnie w r. 1900 powódź dotknęła 21 powiatów w dorzeczu Wisły i Dniestru, wyrządzając szkód na około 20 miln. zł. W lipcu 1903 r. katastrofalna powódź w górnym dorzeczu Wisły i w dorzeczu Odry wyrządziła szkód w 16 powiatach na około 40 miln. zł. Dalej ponadto długotrwałe deszcze spowodowały straty w zbożu itd., co oczywiście nie jest związane z wylewami. W r. 1906 dwukrotny wylew Wisły i Dniestru w czerwcu i lipcu w 57 powiatach Małopolski wyrządził szkód na 60 miln. zł. W lipcu 1908 r. południową Małopolskę dotknęła nadzwyczajna katastrofa z powodu wylewu wszystkich rzek karpackich, tak w dorzeczu Wisły jak i Dniestru. Dotknęła ona 37 powiatów, wyrządzając strat na łączną sumę, według wykazu władz skarbowych, 380 miln. koron. Sumą powyższą nie są objęte szkody w drogach i budowlach wodnych, które oceniono na 1.900.000 koron. Razem, obliczywszy na złote polskie, 764 miln. złotych. Powódź w 1913 r. objęła katastrofą swoją 5.026 gmin i 1.917 obszarów dworskich, niszcząc plony na powierzchni 2% miliona hektarów — szkody, idące znów w setki milionów złotych. A od roku. 1913 do ostatnich lat ileż mieliśmy powodzi, ile strat! Łącznie p. inż. Dudek oblicza, że w przeciągu 50 lat ostatnich tylko na terenie Małopolski szkody, które przyniosły wylewy rzek i powodzie, stanowią fantastyczną cyfrę 2 miliardów złotych.</u>
- <u xml:id="u-34.9" who="#SDębski">Niedawno miałem w ręku pismo poświęcone zagadnieniom wodnym, które oblicza, ile w latach naszego bytu niepodległego poniesiono strat bezpośrednich i pośrednich na skutek powodzi i wylicza dokładnie, że suma strat sięga również kilkuset milionów zł. Jest to ta suma, która wystarczyła by na uregulowanie Wisły.</u>
- <u xml:id="u-34.10" who="#SDębski">To są straty. Ale przecież rzeka uregulowana to nie tylko „ubezpieczenie się” od powodzi.</u>
- <u xml:id="u-34.11" who="#SDębski">Rzeka spławna — to droga, która sama się porusza, to najtańszy środek komunikacji. Nawet nie będąc znawcami tego problemu, wiemy, czym jest taki środek komunikacji jak woda. P. referent Rektor Miklaszewski mówił przed chwilą, że w naszej gospodarce kolejowej jest pilną potrzeba odciążenia kolei od tych ładunków, które coraz bardziej będą powiększały jej deficyt — od ładunków ciężkich: drzewa i węgla. Kiedy sobie uprzytomnię, że jedyny port — Gdańsk, leżący u ujścia największej polskiej rzeki, nie jest połączony za pomocą rzeki uregulowanej, kiedy sobie uprzytamniam tę pracę, którą mamy wykonywać na morzu, to mnie się wydaje, że bez regulacji rzek a przede wszystkim Wisły i bez zaprzęgnięcia ich do pracy stawanie się przez nas narodem morskim i wykorzystanie w pełni morza będzie bardzo powolne.</u>
- <u xml:id="u-34.12" who="#SDębski">Nie mówię już o tym, że przecież w wychowaniu morskim, w zaprawianiu się do pracy na morzu żegluga śródlądowa we wszystkich państwach odgrywa wielką rolę. Odgrywać u nas musi jeszcze większą rolę, gdy tak krótki jest nasz brzeg morski. Same straty, o których przed chwilą mówiłem — nie mówiąc już o tym pozytywnym wkładzie, który daje uregulowana rzeka — powinny nas zmusić do tego, ażeby podjąć stały, planowy wysiłek.</u>
- <u xml:id="u-34.13" who="#SDębski">Kiedy przed samym posiedzeniem rozmawiałem o tym z p. Ministrem Komunikacji, który ma, oczywiście, w swojej opiece i w swej pracy różnorodne środki komunikacyjne, to godząc się ze mną co do wagi tego problemu, wyraził się w ten sposób, że należało by tylko pragnąć, ażebyśmy w najbliższych kilkunastu latach, które będą potrzebne do rozwiązania tego problemu, nie „rozpylili” i nie rozproszyli wydatków na rozmaite cele. I o to mi w tej chwili chodzi. Ja przecież nie chciałem p. Ministrowi Opieki Społecznej zarzucać, że tylko „rozpyla” Fundusz Pracy, bo wiem, że Fundusz Pracy jest również pomyślany dla doraźnego rozładowywania bezrobocia. Ale coraz usilniej trzeba dążyć do tego, ażeby Fundusz Pracy, nie tylko pod względem statutowym, służył tym właśnie kapitalnym inwestycyjnym robotom. Zapewne bulwary, ogródki, bruki, danie temu czy innemu miastu doraźnego zasiłku, ażeby zatrudniło bezrobotnych — wszystko to jest potrzebne, ale w położeniu naszego Państwa, mnie się zdaje, że trzeba przełamać wszystkie psychiczne opory z jednej strony i dać odpór wszystkim naciskom rozpraszania pieniędzy. To cechowało w sposób kapitalny robotę w wojsku. Mimo naporów, jakie nieraz były ze strony ciał parlamentarnych, była tam ta konsekwencja: najpierw musi być karabin, później musi przyjść inny rodzaj broni, najpierw proch, później armata, mimo że wojsko potrzebowało wszystkiego: samolotów i tanków. Hierarchia potrzeb i ich realizacja decyduje o ostatecznych wynikach. I muszę stwierdzić, że w pracy wojskowej mamy wielkie efekty. Natomiast w innych dziedzinach jest częste rozpraszanie wydatków, nie ma hierarchii potrzeb i koncentracji całego wysiłku na sprawach pierwszorzędnego znaczenia.</u>
- <u xml:id="u-34.14" who="#SDębski">Pomijam już to, co mówiłem przy Funduszu Pracy, że roboty wodne dadzą zatrudnienie głodującej wsi, bo właśnie przy tych robotach regulacyjnych, przy obwałowaniach najwięcej jest pracy ludzkiej, a nie wydatków rzeczowych, które są wysokie przy innych robotach. A to nam jedynie rozładuje bezrobocie, o którym się niewiele myśli, bo jest najmniej „krzyczące” — bezrobocie na wsi. Więc dobrze było by, gdyby Fundusz Pracy, który służy doraźnym celom, miał to na uwadze.</u>
- <u xml:id="u-34.15" who="#SDębski">Równocześnie jest koniecznością, aby ustalić program regulacji Wisły. Był on zresztą opracowany w roku 1930 i złożony wówczas do Sejmu. Były to dwa plany: jeden mały z kosztorysem 90.000.000 na 5 lat, drugi większy na 300.000.000 zł. Ten projekt ustawy został jednak wycofany. Jest moim obowiązkiem stwierdzić, Panie Ministrze, choć wiem, jakimi możliwościami Pan dysponuje, że to, co Pan, Panie Ministrze, wydaje na drogi wodne, to co Pan powinien otrzymywać z Funduszu Pracy i z Funduszu Inwestycyjnego, to kurczy się z roku na rok i jest wydawane na inne potrzeby, ale nie na drogi wodne. Bo, nie będąc specjalistą, mam odwagę powiedzieć, że zbiorniki, które mają dostarczyć energii elektrycznej, nie są sprawą regulacji dróg wodnych. To Minister Przemysłu i Handlu niech się kłopocze o to. Panu, Panie Ministrze, podrzuca się pewne ciężary, pewne obowiązki, które powinny obarczać inne ministerstwa i stanowić ich troskę. Tam, gdzie wznosi się budowle, które w przyszłości mają być źródłem energii, tam musi się w innej formie szukać kredytów, tam musi się powoływać spółki, na podstawie szybkiej opłacalności. Drogi wodne zaś musi budować Państwo, to jest jasne. To są te ułatwienia gospodarcze, które się będą rentować przez korzyści dla całego życia gospodarczego, ale dla których trudno jest zdobyć kapitały prywatne obce lub własne. Stwierdzam dalej, że ilość pieniędzy dawanych na drogi wodne maleje z roku na rok w stosunku do całego budżetu. Kiedyś suma ta wynosiła 0,83%, potem spadła do 0,26%, teraz — nie wiem, czy osiąga 0,12%.</u>
- <u xml:id="u-34.16" who="#SDębski">Jeden fakt chcę Panom uprzytomnić, że my na całe utrzymanie rzek żeglowych i spławnych, według projektu budżetu, wydajemy mniej niż to, co Polska wkłada w utrzymanie Wisły na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Na przeszło 2.000 km. rzek żeglownych i spławnych wydajemy to samo albo i mniej, niż na te kilkadziesiąt kilometrów. To samo zestawienie świadczy o tym, w jakim położeniu znajduje się utrzymanie naszych rzek. Znawcy powiadają, że my nie tylko nie stoimy w miejscu, ale że się cofamy, że Wisła dziczeje coraz bardziej, zwłaszcza na środkowym odcinku.</u>
- <u xml:id="u-34.17" who="#SDębski">Ja nie widzę innej rady, tylko to, o co chcę zaapelować do Pana Ministra, to jest, że rzeczą konieczną jest, by Pan Minister ponownie przyszedł do Sejmu z ustawą o regulacji Wisły. Gdzież nam zaczynać od sprawy połączenia Bałtyku z Morzem Czarnym, kiedy Wisły nie mamy uregulowanej! Ta ustawa musi przyjść, musi Pan Minister znaleźć pieniądze z Funduszu Inwestycyjnego, by według pewnego planu, rokrocznie wykonywanego, to zrobić.</u>
- <u xml:id="u-34.18" who="#SDębski">Zapewne jest to robota na lata całe, ale trzeba ją wreszcie rozpocząć i stale, planowo prowadzić do wytkniętego celu. Kiedy zwiedzałem Centralny Okręg Przemysłowy widziałem drobne roboty, wykonywane pod Sandomierzem dla uregulowania rzeki Koprzywianki, która zawsze, kiedy przychodziła powódź, dewastowała póła na bardzo dużej przestrzeni. Wtedy rozmawiałem z p. Wicepremierem o problemie Wisły. I może słusznie powiedział on, że regulacja Wisły powinna się stać ambicją życia jednego z członków Rządu, że tak jak przy rozwiązywaniu innych wielkich problemów, tak i tutaj ktoś powinien poświęcić się tej sprawie całkowicie. Mówiłem o tym na Komisji Budżetowej nie dlatego, aby podsuwać Rządowi myśl powołania jeszcze jednego ministra, ale kto wie, czy nie jest koniecznym reaktywowanie Ministerstwa Robót Publicznych. Mnie chodzi o podkreślenie wagi samego zagadnienia w Rządzie i społeczeństwie. Dlatego zwracam się z sugestią, nie z propozycją — bo zagadnienie organizacji władz należy wyłącznie do kompetencji Rządu — by chociaż na gruncie Ministerstwa Komunikacji sprawa dróg wodnych została organizacyjnie i kompetencyjnie podniesiona na odpowiedni stopień. To jest tak wielki problem, wymagający i dużo umiejętności, i wiadomości, i poczucia odpowiedzialności, i uprawnień tego człowieka, który Panu, Panie Ministrze, będzie pomagał, że co najmniej Generalna Dyrekcja Regulacji Rzek powinna u nas powstać i powinna ona mieć zabezpieczony fundusz — nie doraźne sumy, przeznaczane w budżecie — ale stały fundusz, na który składałyby się stałe dotacje Skarbu Państwa, a między innymi i opłaty drogowe. Przecież p. Minister i jego budżet musi być odciążony od spraw, które mają tylko częściowy związek z regulacją rzek, bo zbiorniki mają regulować poziom wód, ale tylko w pewnym krótkim okresie czasu. To jest pod względem handlowym i gospodarczym inne zagadnienie, służące dla innych celów. Budżet p. Ministra jest obciążony za zbiorniki służące dla innych celów kolosalną sumą 63 milionów zł, którą p. Minister musi spłacać. W tym roku w budżecie 15-milionowym na pewno 10 milionów przeszło to są spłaty za te właśnie zbiorniki.</u>
- <u xml:id="u-34.19" who="#SDębski">Kiedy o sprawie budżetu mówię, chcę zwrócić uwagę na rzecz, która wydaje mi się dość ryzykowną, jakkolwiek dotyczy bardzo małej pozycji w tym budżecie, mianowicie przewidywanych dochodów. Jak Panowie wiedzą z budżetu, dochody te wynoszą przeszło 2 miliony zł, z czego 1,5 miliona ma być z opłat za używanie dróg wodnych. Jest bardzo pocieszające, iż to użycie u nas wzrasta i że mimo dziczenia naszych rzek wzrasta przewóz towarów. Ale widzę, że p. Minister przewiduje ogromny wzrost tych opłat, bo blisko dwukrotny. Sądzę, że to za ryzykowne obliczenia w związku z obecnym stanem naszych rzek. Obawiałbym się też, gdyby przewidywane dochody miały pochodzić z podniesienia opłat za używanie dróg wodnych. W dzisiejszym stanie naszego taboru trzeba ludzi zachęcać do tego, aby umieszczali swoje kapitały w taborze, aby kupowali barki i statki, którymi przewoziliby nam na śródlądowych drogach wodnych towary.</u>
- <u xml:id="u-34.20" who="#SDębski">Kończąc, jeszcze raz gorąco apeluję, aby sprawa regulacji rzek, a przede wszystkim Wisły, była postawiona tak, jak była postawiona sprawa Gdyni i C. O. P., bo zasługuje na to, bo wiąże się z nią wiele innych spraw i wreszcie wiąże się z nią ściśle to, o czym mówiłem na początku — to wielkie zagadnienie gospodarcze i polityczne, to wielkie zagadnienie połączenia Morza Czarnego z Bałtykiem.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! W dyskusji na Komisji Budżetowej przy budżecie Funduszu Pracy podniosłem sprawę naszych dróg wodnych, zapowiadając, że podejmę ją na plenum przy budżecie Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#JanDębski">Przed paru dniami opuścił Polskę Minister Spraw Zagranicznych Rumunii, zaprzyjaźnionego z Polską państwa, i w przemówieniu, wygłoszonym na oficjalnym przyjęciu, powiedział następujące słowa, które pozwolę sobie przytoczyć: „Prawa, regulujące stosunki między obu naszymi krajami, są przede wszystkim oparte na wspólnocie interesów. Wymieniając je między innymi mówił: „Jeżeli chodzi o nasze interesy gospodarcze i nasze wspólne wysiłki nad rozwojem obrotów i komunikacji wzdłuż wielkiego szlaku europejskiego, który możemy śmiało wytknąć od morza Bałtyckiego do morza Czarnego i do mórz południowych...” itd. To mówił nie byle kto i nie przy byle jakiej okazji. Mówił minister zaprzyjaźnionego państwa w odpowiedzi na oficjalne przemówienie naszego Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#JanDębski">Ten sam minister w wywiadzie udzielonym prasie polskiej poruszył ten sam problem i znowu oświadczył, że poza wzmożeniem ruchu na szlaku kolejowym Warszawa — Bukareszt, a dalej poprzez Dunaj do Sofii i Salonik musi być bardziej rozwinięta praca w kierunku uregulowania szlaków wodnych. „Postanowiliśmy — oświadczył rumuński minister — również dążyć do tego, co leży zarówno w interesie kół gospodarczych polskich jak i rumuńskich. Chodzi mianowicie o połączenie drogą wodną przez kanał łączący Wisłę z Prutem, ażeby statki wiślane mogły się dostawać do Galacu na Dunaju, żeby stworzyć w ten sposób połączenie wodne od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Zapewniano mnie, że projekt ten jest studiowany przez specjalny komitet, u nas jest również studiowany i pragniemy jedni i drudzy, ażeby to było zrealizowane jak najszybciej”.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#JanDębski">Sprawę tę poruszono dawno, bo już w 1921 r. podczas zawierania konwencji handlowej polsko-rumuńskiej. Do umowy załączony był specjalny aneks, który mówił, że powstanie specjalna komisja mieszana, która zajmie się przestudiowaniem tego problemu. O ile mi wiadomo, dawna dyrekcja dróg wodnych w Krakowie opracowała tę sprawę w odcinku polskim.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#JanDębski">Przypomnę tutaj poruszenie tej sprawy w sensie propagandowym. W celu jakby uprzytomnienia obu społeczeństwom tej konieczności gospodarczej i politycznej Liga Morska i Kolonialna urządziła w r. 1935 spływ rzekami do Morza Czarnego, przy czym wręczono królowi rumuńskiemu specjalny memoriał i symboliczny puchar z wodą Morza Bałtyckiego podczas rumuńskiego święta morza. Delegacja L. M. K. mogła przekonać się, z jak dużym zainteresowaniem król rumuński odczytał memoriał i wypowiadał pozytywny stosunek do sprawy drogi wodnej Bałtyk — Morze Czarne.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#JanDębski">Czytaliśmy też niedawno, że delegacja miast małopolskich, miast województw południowo-wschodnich złożyła Panu Prezydentowi R. P. specjalny memoriał w tej sprawie. Wiem, że i w kołach regionalnych Obozu Zjednoczenia Narodowego ten problem był rozważany, a mianowicie w Zarządzie lwowskim O. Z. N. Dlatego też zaczynam swoje dzisiejsze uwagi na temat zagadnienia dróg wodnych w Polsce od tego wielkiego problemu, który ma bez wątpienia wielkie perspektywy rozwoju gospodarczego, a ma też duże znaczenie dla realizacji innych zadań, które stoją przed tymi dwoma państwami, o których kiedyś Marszałek Piłsudski powiedział, że stanowią jakby całość, jakby jedno państwo na tym międzymorzu między Bałtykiem a Morzem Czarnym.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#JanDębski">Kiedy się myśli o tym celu, który nam przyświeca a wymagać będzie długich lat wspólnego wysiłku polsko-rumuńskiego, myśl naszą zwrócić musimy przede wszystkim na stan naszych dróg wodnych, a zwłaszcza na stan Wisły. Jaki jest stan naszej Wisły, za pomocą której będziemy łączyć Bałtyk z Morzem Czarnym? Gdy się pomyśli, jaki jest stan regulacji naszych rzek, a w szczególności Wisły, to wydaje się, że to wszystko, o czym mówimy i o czym mówiła delegacja miast małopolskich, wręczając memoriał P. Prezydentowi, że to jest daleki, nieziszczalny ideał. A przecież w tym samym czasie inne narody realizują co raz to nowe wielkie plany, jak np. nasz sąsiad zachodni. Nie potrzebuję Panom przypominać wyników prac pod tym względem, które ostatnio osiągnięto, a już nowe zamierzono. A u nas? Pozwoliłem sobie powiedzieć na Komisji Budżetowej, że u nas wiele problemów pozostaje atawistycznie nie rozwiązanych. Porównałem dwa żywioły — wodę i ogień i powiedziałem, że u nas na przestrzeni wieków majątek narodowy ginął i ginie przez to, że mamy zamiłowanie do budowania z drzewa. To samo jest z wodą. Woda pracuje wszędzie na rzecz dobra narodowego, jest olbrzymim motorem w gospodarstwie narodowym, a u nas woda tylko niszczy dorobek kolejnych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#JanDębski">Pozwolą Panowie, że zajmę im trochę czasu, przytoczę cyfry strat na podstawie referatu opracowanego przez znawcę tych rzeczy, p. inż. Dudka, który wyliczył, jakie straty poniosła tylko jedna dzielnica na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Referat został opracowany na podstawie materiałów zebranych przez Wydział Krajowy dawnej Galicji. Ile majątku narodowego polskiego pochłaniały powodzenie? Przytoczę długą listę cyfr, ponieważ chciałbym, aby w opinii publicznej jak najbardziej te straty uprzytomnić. Mówimy, że nie stać nas na regulację rzek, ale stać na ponoszenie olbrzymich strat, na płacenie kosztów powodzi. Widzę tu pewną analogię ze sprawą też mi bliską, a mianowicie gdy mówi się, że Polski nie stać na kolonie i na gospodarowanie koloniami, ale stać na to, żeby w obcych dewizach wywozić olbrzymie sumy pieniędzy na kupno surowców. Na to nas stać, ale nie stać na gospodarowanie koloniami, w których za polski towar czy polski pieniądz moglibyśmy nabywać surowce. Tak samo nie stać nas na uregulowanie rzek, ale stać nas na to, żeby ginął majątek narodowy.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#JanDębski">Otóż przytoczę cyfry: pierwsza zarejestrowana powódź w r. 1884 w dorzeczu Wisły i Dniestru objęła 52 powiaty, 2.699 gmin i obszarów dworskich, zatapiając 400.000 morgów; szkody wyniosły, przeliczając na złote, 49 miln. zł. Druga powódź w r. 1893, wywołana przez wylew Dniestru, Prutu i Sanu, objęła 35 powiatów, wyrządzając szkód na 40 miln. zł. Następnie w r. 1900 powódź dotknęła 21 powiatów w dorzeczu Wisły i Dniestru, wyrządzając szkód na około 20 miln. zł. W lipcu 1903 r. katastrofalna powódź w górnym dorzeczu Wisły i w dorzeczu Odry wyrządziła szkód w 16 powiatach na około 40 miln. zł. Dalej ponadto długotrwałe deszcze spowodowały straty w zbożu itd., co oczywiście nie jest związane z wylewami. W r. 1906 dwukrotny wylew Wisły i Dniestru w czerwcu i lipcu w 57 powiatach Małopolski wyrządził szkód na 60 miln. zł. W lipcu 1908 r. południową Małopolskę dotknęła nadzwyczajna katastrofa z powodu wylewu wszystkich rzek karpackich, tak w dorzeczu Wisły jak i Dniestru. Dotknęła ona 37 powiatów, wyrządzając strat na łączną sumę, według wykazu władz skarbowych, 380 miln. koron. Sumą powyższą nie są objęte szkody w drogach i budowlach wodnych, które oceniono na 1.900.000 koron. Razem, obliczywszy na złote polskie, 764 miln. złotych. Powódź w 1913 r. objęła katastrofą swoją 5.026 gmin i 1.917 obszarów dworskich, niszcząc plony na powierzchni 2% miliona hektarów — szkody, idące znów w setki milionów złotych. A od roku. 1913 do ostatnich lat ileż mieliśmy powodzi, ile strat! Łącznie p. inż. Dudek oblicza, że w przeciągu 50 lat ostatnich tylko na terenie Małopolski szkody, które przyniosły wylewy rzek i powodzie, stanowią fantastyczną cyfrę 2 miliardów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#JanDębski">Niedawno miałem w ręku pismo poświęcone zagadnieniom wodnym, które oblicza, ile w latach naszego bytu niepodległego poniesiono strat bezpośrednich i pośrednich na skutek powodzi i wylicza dokładnie, że suma strat sięga również kilkuset milionów zł. Jest to ta suma, która wystarczyła by na uregulowanie Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#JanDębski">To są straty. Ale przecież rzeka uregulowana to nie tylko „ubezpieczenie się” od powodzi.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#JanDębski">Rzeka spławna — to droga, która sama się porusza, to najtańszy środek komunikacji. Nawet nie będąc znawcami tego problemu, wiemy, czym jest taki środek komunikacji jak woda. P. referent Rektor Miklaszewski mówił przed chwilą, że w naszej gospodarce kolejowej jest pilną potrzeba odciążenia kolei od tych ładunków, które coraz bardziej będą powiększały jej deficyt — od ładunków ciężkich: drzewa i węgla. Kiedy sobie uprzytomnię, że jedyny port — Gdańsk, leżący u ujścia największej polskiej rzeki, nie jest połączony za pomocą rzeki uregulowanej, kiedy sobie uprzytamniam tę pracę, którą mamy wykonywać na morzu, to mnie się wydaje, że bez regulacji rzek a przede wszystkim Wisły i bez zaprzęgnięcia ich do pracy stawanie się przez nas narodem morskim i wykorzystanie w pełni morza będzie bardzo powolne.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#JanDębski">Nie mówię już o tym, że przecież w wychowaniu morskim, w zaprawianiu się do pracy na morzu żegluga śródlądowa we wszystkich państwach odgrywa wielką rolę. Odgrywać u nas musi jeszcze większą rolę, gdy tak krótki jest nasz brzeg morski. Same straty, o których przed chwilą mówiłem — nie mówiąc już o tym pozytywnym wkładzie, który daje uregulowana rzeka — powinny nas zmusić do tego, ażeby podjąć stały, planowy wysiłek.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#JanDębski">Kiedy przed samym posiedzeniem rozmawiałem o tym z p. Ministrem Komunikacji, który ma, oczywiście, w swojej opiece i w swej pracy różnorodne środki komunikacyjne, to godząc się ze mną co do wagi tego problemu, wyraził się w ten sposób, że należało by tylko pragnąć, ażebyśmy w najbliższych kilkunastu latach, które będą potrzebne do rozwiązania tego problemu, nie „rozpylili” i nie rozproszyli wydatków na rozmaite cele. I o to mi w tej chwili chodzi. Ja przecież nie chciałem p. Ministrowi Opieki Społecznej zarzucać, że tylko „rozpyla” Fundusz Pracy, bo wiem, że Fundusz Pracy jest również pomyślany dla doraźnego rozładowywania bezrobocia. Ale coraz usilniej trzeba dążyć do tego, ażeby Fundusz Pracy, nie tylko pod względem statutowym, służył tym właśnie kapitalnym inwestycyjnym robotom. Zapewne bulwary, ogródki, bruki, danie temu czy innemu miastu doraźnego zasiłku, ażeby zatrudniło bezrobotnych — wszystko to jest potrzebne, ale w położeniu naszego Państwa, mnie się zdaje, że trzeba przełamać wszystkie psychiczne opory z jednej strony i dać odpór wszystkim naciskom rozpraszania pieniędzy. To cechowało w sposób kapitalny robotę w wojsku. Mimo naporów, jakie nieraz były ze strony ciał parlamentarnych, była tam ta konsekwencja: najpierw musi być karabin, później musi przyjść inny rodzaj broni, najpierw proch, później armata, mimo że wojsko potrzebowało wszystkiego: samolotów i tanków. Hierarchia potrzeb i ich realizacja decyduje o ostatecznych wynikach. I muszę stwierdzić, że w pracy wojskowej mamy wielkie efekty. Natomiast w innych dziedzinach jest częste rozpraszanie wydatków, nie ma hierarchii potrzeb i koncentracji całego wysiłku na sprawach pierwszorzędnego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#JanDębski">Pomijam już to, co mówiłem przy Funduszu Pracy, że roboty wodne dadzą zatrudnienie głodującej wsi, bo właśnie przy tych robotach regulacyjnych, przy obwałowaniach najwięcej jest pracy ludzkiej, a nie wydatków rzeczowych, które są wysokie przy innych robotach. A to nam jedynie rozładuje bezrobocie, o którym się niewiele myśli, bo jest najmniej „krzyczące” — bezrobocie na wsi. Więc dobrze było by, gdyby Fundusz Pracy, który służy doraźnym celom, miał to na uwadze.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#JanDębski">Równocześnie jest koniecznością, aby ustalić program regulacji Wisły. Był on zresztą opracowany w roku 1930 i złożony wówczas do Sejmu. Były to dwa plany: jeden mały z kosztorysem 90.000.000 na 5 lat, drugi większy na 300.000.000 zł. Ten projekt ustawy został jednak wycofany. Jest moim obowiązkiem stwierdzić, Panie Ministrze, choć wiem, jakimi możliwościami Pan dysponuje, że to, co Pan, Panie Ministrze, wydaje na drogi wodne, to co Pan powinien otrzymywać z Funduszu Pracy i z Funduszu Inwestycyjnego, to kurczy się z roku na rok i jest wydawane na inne potrzeby, ale nie na drogi wodne. Bo, nie będąc specjalistą, mam odwagę powiedzieć, że zbiorniki, które mają dostarczyć energii elektrycznej, nie są sprawą regulacji dróg wodnych. To Minister Przemysłu i Handlu niech się kłopocze o to. Panu, Panie Ministrze, podrzuca się pewne ciężary, pewne obowiązki, które powinny obarczać inne ministerstwa i stanowić ich troskę. Tam, gdzie wznosi się budowle, które w przyszłości mają być źródłem energii, tam musi się w innej formie szukać kredytów, tam musi się powoływać spółki, na podstawie szybkiej opłacalności. Drogi wodne zaś musi budować Państwo, to jest jasne. To są te ułatwienia gospodarcze, które się będą rentować przez korzyści dla całego życia gospodarczego, ale dla których trudno jest zdobyć kapitały prywatne obce lub własne. Stwierdzam dalej, że ilość pieniędzy dawanych na drogi wodne maleje z roku na rok w stosunku do całego budżetu. Kiedyś suma ta wynosiła 0,83%, potem spadła do 0,26%, teraz — nie wiem, czy osiąga 0,12%.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#JanDębski">Jeden fakt chcę Panom uprzytomnić, że my na całe utrzymanie rzek żeglowych i spławnych, według projektu budżetu, wydajemy mniej niż to, co Polska wkłada w utrzymanie Wisły na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Na przeszło 2.000 km. rzek żeglownych i spławnych wydajemy to samo albo i mniej, niż na te kilkadziesiąt kilometrów. To samo zestawienie świadczy o tym, w jakim położeniu znajduje się utrzymanie naszych rzek. Znawcy powiadają, że my nie tylko nie stoimy w miejscu, ale że się cofamy, że Wisła dziczeje coraz bardziej, zwłaszcza na środkowym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#JanDębski">Ja nie widzę innej rady, tylko to, o co chcę zaapelować do Pana Ministra, to jest, że rzeczą konieczną jest, by Pan Minister ponownie przyszedł do Sejmu z ustawą o regulacji Wisły. Gdzież nam zaczynać od sprawy połączenia Bałtyku z Morzem Czarnym, kiedy Wisły nie mamy uregulowanej! Ta ustawa musi przyjść, musi Pan Minister znaleźć pieniądze z Funduszu Inwestycyjnego, by według pewnego planu, rokrocznie wykonywanego, to zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-34.18" who="#JanDębski">Zapewne jest to robota na lata całe, ale trzeba ją wreszcie rozpocząć i stale, planowo prowadzić do wytkniętego celu. Kiedy zwiedzałem Centralny Okręg Przemysłowy widziałem drobne roboty, wykonywane pod Sandomierzem dla uregulowania rzeki Koprzywianki, która zawsze, kiedy przychodziła powódź, dewastowała póła na bardzo dużej przestrzeni. Wtedy rozmawiałem z p. Wicepremierem o problemie Wisły. I może słusznie powiedział on, że regulacja Wisły powinna się stać ambicją życia jednego z członków Rządu, że tak jak przy rozwiązywaniu innych wielkich problemów, tak i tutaj ktoś powinien poświęcić się tej sprawie całkowicie. Mówiłem o tym na Komisji Budżetowej nie dlatego, aby podsuwać Rządowi myśl powołania jeszcze jednego ministra, ale kto wie, czy nie jest koniecznym reaktywowanie Ministerstwa Robót Publicznych. Mnie chodzi o podkreślenie wagi samego zagadnienia w Rządzie i społeczeństwie. Dlatego zwracam się z sugestią, nie z propozycją — bo zagadnienie organizacji władz należy wyłącznie do kompetencji Rządu — by chociaż na gruncie Ministerstwa Komunikacji sprawa dróg wodnych została organizacyjnie i kompetencyjnie podniesiona na odpowiedni stopień. To jest tak wielki problem, wymagający i dużo umiejętności, i wiadomości, i poczucia odpowiedzialności, i uprawnień tego człowieka, który Panu, Panie Ministrze, będzie pomagał, że co najmniej Generalna Dyrekcja Regulacji Rzek powinna u nas powstać i powinna ona mieć zabezpieczony fundusz — nie doraźne sumy, przeznaczane w budżecie — ale stały fundusz, na który składałyby się stałe dotacje Skarbu Państwa, a między innymi i opłaty drogowe. Przecież p. Minister i jego budżet musi być odciążony od spraw, które mają tylko częściowy związek z regulacją rzek, bo zbiorniki mają regulować poziom wód, ale tylko w pewnym krótkim okresie czasu. To jest pod względem handlowym i gospodarczym inne zagadnienie, służące dla innych celów. Budżet p. Ministra jest obciążony za zbiorniki służące dla innych celów kolosalną sumą 63 milionów zł, którą p. Minister musi spłacać. W tym roku w budżecie 15-milionowym na pewno 10 milionów przeszło to są spłaty za te właśnie zbiorniki.</u>
+ <u xml:id="u-34.19" who="#JanDębski">Kiedy o sprawie budżetu mówię, chcę zwrócić uwagę na rzecz, która wydaje mi się dość ryzykowną, jakkolwiek dotyczy bardzo małej pozycji w tym budżecie, mianowicie przewidywanych dochodów. Jak Panowie wiedzą z budżetu, dochody te wynoszą przeszło 2 miliony zł, z czego 1,5 miliona ma być z opłat za używanie dróg wodnych. Jest bardzo pocieszające, iż to użycie u nas wzrasta i że mimo dziczenia naszych rzek wzrasta przewóz towarów. Ale widzę, że p. Minister przewiduje ogromny wzrost tych opłat, bo blisko dwukrotny. Sądzę, że to za ryzykowne obliczenia w związku z obecnym stanem naszych rzek. Obawiałbym się też, gdyby przewidywane dochody miały pochodzić z podniesienia opłat za używanie dróg wodnych. W dzisiejszym stanie naszego taboru trzeba ludzi zachęcać do tego, aby umieszczali swoje kapitały w taborze, aby kupowali barki i statki, którymi przewoziliby nam na śródlądowych drogach wodnych towary.</u>
+ <u xml:id="u-34.20" who="#JanDębski">Kończąc, jeszcze raz gorąco apeluję, aby sprawa regulacji rzek, a przede wszystkim Wisły, była postawiona tak, jak była postawiona sprawa Gdyni i C. O. P., bo zasługuje na to, bo wiąże się z nią wiele innych spraw i wreszcie wiąże się z nią ściśle to, o czym mówiłem na początku — to wielkie zagadnienie gospodarcze i polityczne, to wielkie zagadnienie połączenia Morza Czarnego z Bałtykiem.</u>
<u xml:id="u-34.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bund żylak.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bund żylak.</u>
<u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Moi szanowni przedmówcy tak obszernie i dokładnie omówili problemy komunikacji, że mnie wypada tylko jeszcze dodać pewne praktyczne zastosowania co do hierarchii potrzeb komunikacyjnych.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SBruski">Wydaje mi się, że najbardziej piekącą sprawą będzie połączenie Gdyni — wybrzeża z resztą Polski, czy to drogą wodną, a więc należało by wzmóc tempo prac w kanale przemysłowym w Gdyni, czy też drogami kołowymi. Przecież, jeżeli chodzi o drogi kołowe, to najbliższe zaplecze nie jest bezpośrednio dobrze złączone z wybrzeżem, bo drogi prowadzą ze wschodu na zachód, a więc w kierunku równoleżnikowym, podczas kiedy powinny prowadzić w kierunku południkowym, z południa na północ. Tam mamy tylko jedną autostradę, która się obecnie buduje. To połączenie przyczyni się bardzo do wzmożenia ruchu turystycznego, którego możliwości okazują się na północnym Pomorzu w naszej Szwajcarii Kaszubskiej, gdzie w święta i w niedzielę słyszy się więcej język niemiecki wśród wycieczkowiczów z Gdańska, aniżeli polski.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SBruski">Wreszcie koleje. Mamy dwie arterie komunikacyjne: jedną przez Gdańsk, a więc — jeśli chodzi o obronę Państwa — bardzo niepewną, druga jest magistralą węglową, ale to jest magistrala, posiadająca jeden tor. Zdaje się, że jest to unikat XX wieku, żeby wybudować jednotorową tak ważną arterię komunikacyjną. Obliczona jest ona zresztą tylko na dalsze transporty, bo na bliższe — ze względu na wysokość taryfy — jest ona niekorzystna. Jest np. takie nienormalne — że tak powiem — zjawisko, że na przestrzeni z Kościerzyny do Kartuz, a więc na przestrzeni 30 km, nikt koleją nie posyła towarów, bo drożej zapłaciłby, niż by posłał przez Pszczółkę-Prusz i wobec tego transport odbywa się za pomocą autobusów.</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#SBruski">Komunikacja kolejowa w dyrekcji toruńskiej jest tego rodzaju, że aby się dostać z jednego miasta po lewej stronie Wisły do innego na prawej, trzeba 8–10 godzin, tzn. że jedzie się 3 godziny, a czeka się 6–7 godzin.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#DawidBruski">Wysoka Izbo! Moi szanowni przedmówcy tak obszernie i dokładnie omówili problemy komunikacji, że mnie wypada tylko jeszcze dodać pewne praktyczne zastosowania co do hierarchii potrzeb komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#DawidBruski">Wydaje mi się, że najbardziej piekącą sprawą będzie połączenie Gdyni — wybrzeża z resztą Polski, czy to drogą wodną, a więc należało by wzmóc tempo prac w kanale przemysłowym w Gdyni, czy też drogami kołowymi. Przecież, jeżeli chodzi o drogi kołowe, to najbliższe zaplecze nie jest bezpośrednio dobrze złączone z wybrzeżem, bo drogi prowadzą ze wschodu na zachód, a więc w kierunku równoleżnikowym, podczas kiedy powinny prowadzić w kierunku południkowym, z południa na północ. Tam mamy tylko jedną autostradę, która się obecnie buduje. To połączenie przyczyni się bardzo do wzmożenia ruchu turystycznego, którego możliwości okazują się na północnym Pomorzu w naszej Szwajcarii Kaszubskiej, gdzie w święta i w niedzielę słyszy się więcej język niemiecki wśród wycieczkowiczów z Gdańska, aniżeli polski.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#DawidBruski">Wreszcie koleje. Mamy dwie arterie komunikacyjne: jedną przez Gdańsk, a więc — jeśli chodzi o obronę Państwa — bardzo niepewną, druga jest magistralą węglową, ale to jest magistrala, posiadająca jeden tor. Zdaje się, że jest to unikat XX wieku, żeby wybudować jednotorową tak ważną arterię komunikacyjną. Obliczona jest ona zresztą tylko na dalsze transporty, bo na bliższe — ze względu na wysokość taryfy — jest ona niekorzystna. Jest np. takie nienormalne — że tak powiem — zjawisko, że na przestrzeni z Kościerzyny do Kartuz, a więc na przestrzeni 30 km, nikt koleją nie posyła towarów, bo drożej zapłaciłby, niż by posłał przez Pszczółkę-Prusz i wobec tego transport odbywa się za pomocą autobusów.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#DawidBruski">Komunikacja kolejowa w dyrekcji toruńskiej jest tego rodzaju, że aby się dostać z jednego miasta po lewej stronie Wisły do innego na prawej, trzeba 8–10 godzin, tzn. że jedzie się 3 godziny, a czeka się 6–7 godzin.</u>
<u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-36.5" who="#SBruski">Apelowałbym w imieniu ludności pomorskiej, aby rozkłady kolejowe zmieniły się pod tym względem. Gdyby się zbudowało drugi tor, to przyczyniłoby się w wielkiej mierze do rozładowania bezrobocia, które jest niebezpieczne na Pomorzu ze względu na to, że wykorzystują to elementy wrogie państwowości polskiej.</u>
- <u xml:id="u-36.6" who="#SBruski">Z tych względów uważam sprawę połączenia Gdyni, w ogóle całego wybrzeża morskiego z resztą Polski drogą kołową czy kolejową za rzecz bardzo piekącą i konieczną i należało by intensywniej do tej sprawy podejść, niż to czyni się dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#DawidBruski">Apelowałbym w imieniu ludności pomorskiej, aby rozkłady kolejowe zmieniły się pod tym względem. Gdyby się zbudowało drugi tor, to przyczyniłoby się w wielkiej mierze do rozładowania bezrobocia, które jest niebezpieczne na Pomorzu ze względu na to, że wykorzystują to elementy wrogie państwowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#DawidBruski">Z tych względów uważam sprawę połączenia Gdyni, w ogóle całego wybrzeża morskiego z resztą Polski drogą kołową czy kolejową za rzecz bardzo piekącą i konieczną i należało by intensywniej do tej sprawy podejść, niż to czyni się dotychczas.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Puławski.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Puławski.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SPuławski">Wysoki Senacie! W obszernym referacie s. referenta, jak i w dyskusji, jaka się tu rozwinęła, jak zresztą w dyskusji, jaka toczyła się w Sejmie, blaski i cienie naszej gospodarki komunikacyjnej zostały tak dokładnie i tak wszechstronnie oświetlone, że miałem wątpliwości, czy powinienem zabierać głos, tym bardziej że jesteśmy wszyscy zgodni, że sumy finansowe, jakie budżet stawia do dyspozycji p. Ministra Komunikacji, są niedostateczne, a jednocześnie mamy świadomość, że nie jesteśmy w możności tych sum powiększyć.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SPuławski">Jeżeli zabieram głos, to dlatego, żeby poruszyć parę zagadnień, których oświetlenie, wydaje mi się, będzie z pożytkiem dla gospodarstwa Polski. Mam tu na względzie konieczność zharmonizowania i powiązania wysiłków samorządu terytorialnego na odcinku budowy dróg kołowych z taką samą akcją Ministerstwa Komunikacji.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SPuławski">Skoro tak się układa nasza rzeczywistość, że z roku na rok sumy, przeznaczone w budżecie państwowym na budowę dróg, maleją i wskutek tego powiększa się zakres zadań samorządu, należy zastanowić się nad tym, jak ułatwić temu samorządowi wykonanie zadań, które wciąż na niego spadają. Co do dróg samorządowych, to, niestety, w zbyt wielkim odsetku drogi o twardej nawierzchni, budowane są z białego miękkiego kamienia, np. wapnia. Wiemy wszyscy, co taka droga jest warta i jak kosztowna jest jej konserwacja. Widzimy też, że konserwacja tych dróg odbywa się przy pomocy takiegoż kamienia. Jeżeli nie stać nas na same autostrady, to nie stać nas również na marnowanie pieniędzy i wysiłków na budowę dróg złych. Sądzę, że w drodze rozporządzenia, a nawet może w drodze ustawowej, należy zakazać dokonywania renowacji dróg kamieniem miękkim.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#SPuławski">Kamieniołomy państwowe i prywatne nie są w dostatecznej mierze w stosunku do potrzeb gospodarki drogowej eksploatowane. Niedawno widziałem w Janowej Dolinie olbrzymie zwały bitego bazaltu, które utrudniają produkcję kostki. Leżą one bez użytku i samorządy z nich nie korzystają. Mam wrażenie, że w tym wypadku dużą trudność sprawia zbyt wysoka taryfa kolejowa. Wysoka Izba może mi zarzucić niekonsekwencję. Jak to? Stwierdzam z jednej strony, że środki Ministerstwa Komunikacji są małe, a z drugiej strony zmierzam do ich uszczuplenia? Z góry zastrzegam się, że ten ubytek, który będzie miało Ministerstwo Komunikacji, powinien być wyrównany na innych przewozach. Wydaje mi się koniecznym dalsze obniżenie taryfy na kamień, jednocześnie wydaje mi się koniecznym kredytowanie samorządów przy sprzedaży kamienia. Ministerstwo Komunikacji nie poniesie ubytku, przeciwnie, to może przyśpieszyć spieniężenie zapasów kamienia, który może leżeć bez użytku jeszcze całe lata wtenczas, kiedy drogi są złe i stan ich pogarsza się.</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SPuławski">Drugie zagadnienie, to drogi o twardej nawierzchni, niesmołowane. Wiemy wszyscy, że chociaż są one o wiele trwalsze, lecz również ulegają zniszczeniu. Tymczasem drogi smołowane są daleko lepsze i oszczędniejsze. Nie mam dokładnych materiałów, jak ta oszczędność kalkuluje się i jak wydatek 8.000 zł na 1 km później amortyzuje się. Sądzę, że i na tym odcinku powinny być dokonywane ściślejsze obliczenia i że w wyniku tych badań ilość dróg o nawierzchni nie ulepszonej winna stopniowo zmniejszać się.</u>
- <u xml:id="u-38.5" who="#SPuławski">Na zakończenie parę słów o połączeniu ze wschodem. Jeżeli rzucimy okiem na mapę, to widzimy, że wszystkie drogi, wszystkie prawie szlaki z Kongresówki na wschód urywają się na granicy Lubelszczyzny i Wołynia. Rzecz w przeszłości zrozumiała. Samorząd i czynniki zainteresowane w roku obecnym opracowały plan powiązania Wołynia drogami lokalnymi z Lubelszczyzną.</u>
- <u xml:id="u-38.6" who="#SPuławski">Istnieje drugi duży problem, to kolej Łuck — Śląsk, o której chcę tu kilka słów powiedzieć. Że jest to zagadnienie aktualne i palące, dowodzi fakt, że i Sejm i nasza Komisja Komunikacyjna powzięły uchwałę o przedłużeniu zamierzonej pierwotnie budowy kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie do Kozłowa. Należy przyśpieszyć budowę odcinka do Łucka, bo przecież Wołyń jest zapleczem C. O. P., a zarazem konsumentem węgla śląskiego.</u>
- <u xml:id="u-38.7" who="#SPuławski">Jeszcze parę słów w odniesieniu do kanału kamiennego. Oczywiście, jesteśmy szczęśliwi, że chociaż ta niewielka suma znalazła się w tym roku w budżecie. Wołyń otrzyma na ten cel wprawdzie zamiast 4.000.000 zł z Funduszu Pracy — 2.200.000 zł i zamiast 1.700.000 z Ministerstwa Komunikacji — 600.000 zł; ale dobre i to, dobrze, że prace rozpoczęto. Tu pozwolę sobie zwrócić się z apelem do Pana Ministra, by był łaskaw przy opracowywaniu ustawy inwestycyjnej na rok przyszły przewidzieć te 7.000.000, które są potrzebne na ten cel według planu. Zagadnienie komunikacji wodnej na północy, zagadnienie kanałów i dróg wodnych interesuje nie tylko Wołyń, lecz całą Polskę. Pamiętam, kiedy byliśmy z delegacją u p. Ministra, powiedział nam p. Minister, że nie może przecież niszczyć taboru, wożąc darmo. Musieliśmy przyznać rację. Zresztą taryfy zostały obniżone. Pozwalam sobie w dalszym ciągu twierdzić, że nie są jeszcze dostatecznie obniżone, jeżeli chodzi o wykonanie jednego wspólnego celu, jaki ma i Ministerstwo Komunikacji i samorząd — tj. budowę dróg.</u>
- <u xml:id="u-38.8" who="#SPuławski">Wysoka Izbo! Zabieram głos nie po to, aby wołać o uprzywilejowanie ziemi wołyńskiej, nie kieruję się patriotyzmem lokalnym. Chodzi mi o to, aby wielkie bogactwa naturalne Wołynia — produkcja zbożowa naszej ziemi i wynik pracy rąk rolnika i robotnika wołyńskiego zostały jak najprędzej powiązane z całokształtem gospodarki Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#IgnacyPuławski">Wysoki Senacie! W obszernym referacie s. referenta, jak i w dyskusji, jaka się tu rozwinęła, jak zresztą w dyskusji, jaka toczyła się w Sejmie, blaski i cienie naszej gospodarki komunikacyjnej zostały tak dokładnie i tak wszechstronnie oświetlone, że miałem wątpliwości, czy powinienem zabierać głos, tym bardziej że jesteśmy wszyscy zgodni, że sumy finansowe, jakie budżet stawia do dyspozycji p. Ministra Komunikacji, są niedostateczne, a jednocześnie mamy świadomość, że nie jesteśmy w możności tych sum powiększyć.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#IgnacyPuławski">Jeżeli zabieram głos, to dlatego, żeby poruszyć parę zagadnień, których oświetlenie, wydaje mi się, będzie z pożytkiem dla gospodarstwa Polski. Mam tu na względzie konieczność zharmonizowania i powiązania wysiłków samorządu terytorialnego na odcinku budowy dróg kołowych z taką samą akcją Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#IgnacyPuławski">Skoro tak się układa nasza rzeczywistość, że z roku na rok sumy, przeznaczone w budżecie państwowym na budowę dróg, maleją i wskutek tego powiększa się zakres zadań samorządu, należy zastanowić się nad tym, jak ułatwić temu samorządowi wykonanie zadań, które wciąż na niego spadają. Co do dróg samorządowych, to, niestety, w zbyt wielkim odsetku drogi o twardej nawierzchni, budowane są z białego miękkiego kamienia, np. wapnia. Wiemy wszyscy, co taka droga jest warta i jak kosztowna jest jej konserwacja. Widzimy też, że konserwacja tych dróg odbywa się przy pomocy takiegoż kamienia. Jeżeli nie stać nas na same autostrady, to nie stać nas również na marnowanie pieniędzy i wysiłków na budowę dróg złych. Sądzę, że w drodze rozporządzenia, a nawet może w drodze ustawowej, należy zakazać dokonywania renowacji dróg kamieniem miękkim.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#IgnacyPuławski">Kamieniołomy państwowe i prywatne nie są w dostatecznej mierze w stosunku do potrzeb gospodarki drogowej eksploatowane. Niedawno widziałem w Janowej Dolinie olbrzymie zwały bitego bazaltu, które utrudniają produkcję kostki. Leżą one bez użytku i samorządy z nich nie korzystają. Mam wrażenie, że w tym wypadku dużą trudność sprawia zbyt wysoka taryfa kolejowa. Wysoka Izba może mi zarzucić niekonsekwencję. Jak to? Stwierdzam z jednej strony, że środki Ministerstwa Komunikacji są małe, a z drugiej strony zmierzam do ich uszczuplenia? Z góry zastrzegam się, że ten ubytek, który będzie miało Ministerstwo Komunikacji, powinien być wyrównany na innych przewozach. Wydaje mi się koniecznym dalsze obniżenie taryfy na kamień, jednocześnie wydaje mi się koniecznym kredytowanie samorządów przy sprzedaży kamienia. Ministerstwo Komunikacji nie poniesie ubytku, przeciwnie, to może przyśpieszyć spieniężenie zapasów kamienia, który może leżeć bez użytku jeszcze całe lata wtenczas, kiedy drogi są złe i stan ich pogarsza się.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#IgnacyPuławski">Drugie zagadnienie, to drogi o twardej nawierzchni, niesmołowane. Wiemy wszyscy, że chociaż są one o wiele trwalsze, lecz również ulegają zniszczeniu. Tymczasem drogi smołowane są daleko lepsze i oszczędniejsze. Nie mam dokładnych materiałów, jak ta oszczędność kalkuluje się i jak wydatek 8.000 zł na 1 km później amortyzuje się. Sądzę, że i na tym odcinku powinny być dokonywane ściślejsze obliczenia i że w wyniku tych badań ilość dróg o nawierzchni nie ulepszonej winna stopniowo zmniejszać się.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#IgnacyPuławski">Na zakończenie parę słów o połączeniu ze wschodem. Jeżeli rzucimy okiem na mapę, to widzimy, że wszystkie drogi, wszystkie prawie szlaki z Kongresówki na wschód urywają się na granicy Lubelszczyzny i Wołynia. Rzecz w przeszłości zrozumiała. Samorząd i czynniki zainteresowane w roku obecnym opracowały plan powiązania Wołynia drogami lokalnymi z Lubelszczyzną.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#IgnacyPuławski">Istnieje drugi duży problem, to kolej Łuck — Śląsk, o której chcę tu kilka słów powiedzieć. Że jest to zagadnienie aktualne i palące, dowodzi fakt, że i Sejm i nasza Komisja Komunikacyjna powzięły uchwałę o przedłużeniu zamierzonej pierwotnie budowy kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie do Kozłowa. Należy przyśpieszyć budowę odcinka do Łucka, bo przecież Wołyń jest zapleczem C. O. P., a zarazem konsumentem węgla śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#IgnacyPuławski">Jeszcze parę słów w odniesieniu do kanału kamiennego. Oczywiście, jesteśmy szczęśliwi, że chociaż ta niewielka suma znalazła się w tym roku w budżecie. Wołyń otrzyma na ten cel wprawdzie zamiast 4.000.000 zł z Funduszu Pracy — 2.200.000 zł i zamiast 1.700.000 z Ministerstwa Komunikacji — 600.000 zł; ale dobre i to, dobrze, że prace rozpoczęto. Tu pozwolę sobie zwrócić się z apelem do Pana Ministra, by był łaskaw przy opracowywaniu ustawy inwestycyjnej na rok przyszły przewidzieć te 7.000.000, które są potrzebne na ten cel według planu. Zagadnienie komunikacji wodnej na północy, zagadnienie kanałów i dróg wodnych interesuje nie tylko Wołyń, lecz całą Polskę. Pamiętam, kiedy byliśmy z delegacją u p. Ministra, powiedział nam p. Minister, że nie może przecież niszczyć taboru, wożąc darmo. Musieliśmy przyznać rację. Zresztą taryfy zostały obniżone. Pozwalam sobie w dalszym ciągu twierdzić, że nie są jeszcze dostatecznie obniżone, jeżeli chodzi o wykonanie jednego wspólnego celu, jaki ma i Ministerstwo Komunikacji i samorząd — tj. budowę dróg.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#IgnacyPuławski">Wysoka Izbo! Zabieram głos nie po to, aby wołać o uprzywilejowanie ziemi wołyńskiej, nie kieruję się patriotyzmem lokalnym. Chodzi mi o to, aby wielkie bogactwa naturalne Wołynia — produkcja zbożowa naszej ziemi i wynik pracy rąk rolnika i robotnika wołyńskiego zostały jak najprędzej powiązane z całokształtem gospodarki Rzeczypospolitej.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Pacześniak.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Pacześniak.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SPacześniak">Wysoka Izbo! Nie będę się długo rozwodził o całokształcie budżetu. Muszę jednak zaznaczyć, że w sprawozdaniu o budżecie komunikacji uderza mnie bardzo niskie oprocentowanie majątku i kapitału zakładowego w przedsiębiorstwie państwowym P. K. P. Daleki jestem od tego, aby się bawić w jakąś krytykę gospodarki P. K. P., przeciwnie wierzę, że ludzie, którzy tym przedsiębiorstwem kierują, kierują nim według swej najlepszej myśli, sumienia i wiedzy i że gospodarują dobrze. Musi być jednak tu gdzieś ukryty błąd, który powoduje owe bardzo niskie oprocentowanie tak wysokiego kapitału, bo wynoszącego 8,5 miliarda złotych. Dlatego zwróciłbym się z prośbą do Pana Ministra, by wspólnie z Najwyższą Izbą Kontroli poszukał, gdzie, w czym ten błąd leży, na czym polega. To jest niemożliwe, aby majątek, przedstawiający wartość 8,5 miliarda zł, dawał jako wpłatę do Skarbu Państwa czystego dochodu tylko 12 milionów zł. Przypuszczam, że zyski kolei są ukryte w innych świadczeniach na rzecz lotnictwa, poczty i żeglugi i że zysk 12 milionów złotych jest zyskiem Ministerstwa Komunikacji jako całości a nie zyskiem tylko jednych P. K. P. Wiem, że lotnictwo np. nie tylko u nas, ale i gdzie indziej jest przedsiębiorstwem deficytowym. Wiem także, że kolej daje duże świadczenia na rzecz poczty, która wykazuje dość znaczne zyski. I to zamąca obraz i nie daje możliwości realnego wglądu w gospodarkę Ministerstwa Komunikacji. Dlatego mam nadzieję, że prośba moja nie pozostanie bez skutku i że w przyszłym budżecie komunikacji te sprawy będą jasno Izbom przedstawione.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SPacześniak">Teraz, jako przedstawicie! Polesia, chciałbym parę słów powiedzieć o Polesiu.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SPacześniak">Polesie stanowi 1/10 część całego terytorium Polski, bo dokładnie 36.668 km2 i posiada ludności 1.135.000, natomiast stosunki komunikacyjne są tam najgorsze w całym Państwie, gorsze niż na Wileńszczyźnie i na Wołyniu. Dość wspomnieć, że w powiecie Kamień Koszyrski, może jeszcze nie najgorszym na Polesiu, na 1 km2 wypada dróg bitych 2,8 metra, a na 1 mieszkańca aż... 9 cm. Są wprawdzie drogi gruntowe, ale i te drogi ani co do gęstości swojej nie odpowiadają obszarowi terytorium, ani nie stoją w żadnym stosunku co do liczby mieszkańców. Na takim terytorium, o tak dużym obszarze a tak nikłej ilości dróg, bardzo trudno jest administrować i to nie tylko naszej administracji państwowej, ale tak samo trudno jest porozumiewać się i innym niższym komórkom administracyjnym, jak gminom i poszczególnym wsiom, pomiędzy sobą. Wierzcie mi Panowie, że są okolice takie, jak np. siedziba starostwa — Kamień Koszyrski, do którego kołowo można się dostać tylko przy dobrej zimie lub suchym lecie, gdyż tam nie ma po prostu żadnego dojazdu, bo gruntowe drogi są bagniste. Ludzie czekają tylko na to, ażeby obeschły drogi latem łub wziął mróz i drogi zamarzły. Jedna jedyna nitka, jaka łączy Kamień Koszyrski ze światem, to jest linia kolejowa Kamień Koszyrski — Kowel. Stosunki, jakie Polska zastała na Polesiu, oczywiście były znacznie gorsze niż dziś. Muszę zaznaczyć, że Polska za swoich czasów, a specjalnie w ostatnich latach za rządów wojewody Kostka Biernackiego wybudowała na Polesiu 733 km dróg bitych państwowych, 265 km dróg wojewódzkich i powiatowych a nawet 45 km gminnych. Poza tym odbudowano lub nowo wybudowano 7 kilometrów mostów, przeważnie drewnianych, ale jest także między nimi kilka obiektów stałych żelbetonowych i żelaznych. Samo Polesie jednak jest gospodarczo prowincją słabą. Nie może ze swoich własnych funduszów wydobyć środków na to, ażeby swoje drogi do jakiego takiego porządku doprowadzić. To są bolączki co do dróg, jakie obecnie istnieją.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SPacześniak">Następnie trzeba by przede wszystkim połączyć między sobą miasta powiatowe, aby nie były od siebie oderwane, trzeba stworzyć jakąś sieć, jakąś kanwę, na której można by dalej rozszerzać i budować drogi.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SPacześniak">Co do kolei normalnotorowych, to tutaj nawet żadnych dezyderatów nie zgłaszam. Kolej normalnotorowa, która obecnie istnieje, z wielką biedą obsługuje Polesie, ale przydałaby się tu jeszcze choćby jedna wąskotorówka, która by przecinała wielką połać kraju od Różany przez Iwasenicze do Pińska. W Różanie są duże pokłady gliny i to gliny dobrej, z której można wyrabiać nie tylko cegłę, ale i dobrą dachówkę, glina ta jest do dziś dnia zupełnie niewykorzystana, bo nie ma czym wyrobów z niej wywieźć. Natomiast cegłę do budowy domów w Baranowiczach, Drohiczynie i Pińsku sprowadza się z Kobrynia i Słonimia, a glina na miejscu leży. Więc jak widać budowa kolei przez Różany — Iwasenicze do Pińska jest pożądana. Jeżeli nie można zbudować kolei normalnotorowej, to przynajmniej trzeba zbudować wąskotorówkę, ażeby ten wielki szmat kraju mogła obsłużyć. Rentowność tej kolejki jest zupełnie zapewniona, bo obsługiwałaby cegielnie, które by z pewnością równocześnie z budową kolejki powstały, obsługiwałaby wielkie połacie leśne i tartaki, których w samej Różanie jest 4, i byłaby błogosławieństwem dla tamtejszej ludności.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SPacześniak">Zwracam się więc do Pana Ministra, ażeby był łaskaw budowę tej linii kolejowej wziąć pod uwagę.</u>
- <u xml:id="u-40.6" who="#SPacześniak">Co do dróg bitych, to mam tutaj wypisane, jakie byłyby potrzebne: 1) Ratno — Kamień Koszyrski — Lubieszów. Pozwalam sobie zaznaczyć, że powiat Kamień Koszyrski obecnie w ogóle z zabrukowaniem w mieście i dojazdem do kolei ma 81/2 km dróg bitych przy okrągło 3.500 km2 i 95.000 ludności. Takich stosunków chyba nigdzie w Europie nie znajdziemy. 2) Pińsk — Łuniniec — Dawidgródek. Linia ta jest w budowie. Urząd wojewódzki, jak to mówią, staje na głowie, aby tę linię wykonać, gdyż byłaby ona przedłużeniem drogi bitej Brześć — Kobryń — Pińsk i byłaby niejako osią, do której ciążyłyby tak południowa, jak i północna część Polesia. Dalej należało by pobudować połączenia drogowe: 3) Pińsk — Sytyck — Stolin, 4) Pińsk — Telechany — Iwacewicze, 5) Kołki — Uhryniec — Odryżyn — Drohiczyn — Chomsk — Piaski, 6) Lubieszów — Duboja, 7) Dawidgródek — Dubieniec — Stolin — Samy, 8) Łuniniec — Hancewicze — Siniawka, 9) Czartorysk — Moroczno — Pińsk, 10) Sytyck — Dubieniec oraz 11) dokończenie 6 km drogi Kosów — Różana. Jest to droga powiatowa, pieniędzy nie ma, a powiat jest tak wyczerpany pieniężnie, że z biedą opędza tylko konserwację dróg. Na wybudowanie tych dróg długości około 700 km potrzeba było by około 33 miln. zł. Jeżeliby się udało zmieścić to w tym trzyleciu, inwestycyjnym, które obecnie ma być przeprowadzone, to wypadało by na jeden rok 11 miln. zł. Jeżeliby, Panie Ministrze, było to możliwe do przeprowadzenia z funduszów inwestycyjnych, to bardzo bym prosił, gdyż jeżeli będziemy budowali drogi w dotychczasowym tempie, to te 700 km zbudujemy za 200 lat. Zdaje się, że to będzie za późno.</u>
- <u xml:id="u-40.7" who="#SPacześniak">Te rzeczy są konieczne dla podźwignięcia tego kraju. Jest to duża połać. Nie jest to kraj zupełnie biedny, tylko produkty jego nie mogą być obecnie wyzyskane i nie mogą przynieść żadnego pożytku. Niedawno byłem w Kosowie i opowiadali mi ludzie wiarygodni, osadnicy i „tutejsi”: Panie, co my mamy zrobić? Mieszkamy o 30 km od najbliższej szosy, po drogach gruntowych możemy się nawet próżnym wozem poruszać z szybkością 3 km na godzinę. Jak mamy dowieźć żyto do Kosowa np., to nawet 5 zł nie wyniesie za 1 mir. Więc z czego żyć, z czego podatki płacić? I tak, Panowie, idąc od zachodu na wschód te rzeczy się przedstawiają tak: żyto w Warszawie kosztuje 14 do 14,75, w Brześciu już tylko 12, w Pińsku 10, a w takim Kamieniu Koszyrskim 6–7 złotych. Podatki się nie zmniejszają, a ludzie nie dojadają. Przyjdzie zima, nafty nie ma. Zamiast zapalić lampę — ludzie palą dzień i noc ogień, nie dla ciepła, nie dlatego, ażeby im było potrzebne, tylko dlatego, ażeby mieć światło, bo nie mają za co kupić zapałek ani nafty.</u>
- <u xml:id="u-40.8" who="#SPacześniak">W takich warunkach żyje Poleszuk, a Poleszuk jest człowiekiem dobrym. Trzeba jeszcze jedno wziąć pod uwagę. My na Polesiu nie mamy zagadnienia narodowego. Z Polesia wyszli wszyscy posłowie i senatorowie Obozu Zjednoczenia Narodowego. Mamy jednego pomiędzy sobą posła Poleszuka, który służył ochotniczo jako plutonowy w wojsku polskim, brał udział w walkach o niepodległość i jest odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Jeżeli my wyciągniemy do tych Poleszuków rękę, jeżeli im damy jakiekolwiek warunki bytowania, złączymy ich na zawsze ze sobą, na zawsze z Polską, nie będziemy mieli tych rzeczy, jakie mamy w Małopolsce wschodniej i na Wołyniu. Weźcie Panowie pod uwagę, jakie jest stopniowanie: na Polesiu nie ma zagadnienia narodowościowego, Wołyń woła: Chcemy współpracy, Małopolska wschodnia żąda samorządu. Na Polesiu ludność jest przychylnie usposobiona do Państwa i przez nas, posłów i senatorów swoich, którzy często jeździmy po Polesiu i stykamy się z nią, prosi — dajcie nam drogi, ażeby można było dostać się do miasta, a dacie nam przez to lepsze warunki bytu.</u>
- <u xml:id="u-40.9" who="#SPacześniak">Więc o te drogi, Panie Ministrze, w imieniu Polesia bardzo proszę.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#FranciszekPacześniak">Wysoka Izbo! Nie będę się długo rozwodził o całokształcie budżetu. Muszę jednak zaznaczyć, że w sprawozdaniu o budżecie komunikacji uderza mnie bardzo niskie oprocentowanie majątku i kapitału zakładowego w przedsiębiorstwie państwowym P. K. P. Daleki jestem od tego, aby się bawić w jakąś krytykę gospodarki P. K. P., przeciwnie wierzę, że ludzie, którzy tym przedsiębiorstwem kierują, kierują nim według swej najlepszej myśli, sumienia i wiedzy i że gospodarują dobrze. Musi być jednak tu gdzieś ukryty błąd, który powoduje owe bardzo niskie oprocentowanie tak wysokiego kapitału, bo wynoszącego 8,5 miliarda złotych. Dlatego zwróciłbym się z prośbą do Pana Ministra, by wspólnie z Najwyższą Izbą Kontroli poszukał, gdzie, w czym ten błąd leży, na czym polega. To jest niemożliwe, aby majątek, przedstawiający wartość 8,5 miliarda zł, dawał jako wpłatę do Skarbu Państwa czystego dochodu tylko 12 milionów zł. Przypuszczam, że zyski kolei są ukryte w innych świadczeniach na rzecz lotnictwa, poczty i żeglugi i że zysk 12 milionów złotych jest zyskiem Ministerstwa Komunikacji jako całości a nie zyskiem tylko jednych P. K. P. Wiem, że lotnictwo np. nie tylko u nas, ale i gdzie indziej jest przedsiębiorstwem deficytowym. Wiem także, że kolej daje duże świadczenia na rzecz poczty, która wykazuje dość znaczne zyski. I to zamąca obraz i nie daje możliwości realnego wglądu w gospodarkę Ministerstwa Komunikacji. Dlatego mam nadzieję, że prośba moja nie pozostanie bez skutku i że w przyszłym budżecie komunikacji te sprawy będą jasno Izbom przedstawione.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#FranciszekPacześniak">Teraz, jako przedstawicie! Polesia, chciałbym parę słów powiedzieć o Polesiu.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#FranciszekPacześniak">Polesie stanowi 1/10 część całego terytorium Polski, bo dokładnie 36.668 km2 i posiada ludności 1.135.000, natomiast stosunki komunikacyjne są tam najgorsze w całym Państwie, gorsze niż na Wileńszczyźnie i na Wołyniu. Dość wspomnieć, że w powiecie Kamień Koszyrski, może jeszcze nie najgorszym na Polesiu, na 1 km2 wypada dróg bitych 2,8 metra, a na 1 mieszkańca aż... 9 cm. Są wprawdzie drogi gruntowe, ale i te drogi ani co do gęstości swojej nie odpowiadają obszarowi terytorium, ani nie stoją w żadnym stosunku co do liczby mieszkańców. Na takim terytorium, o tak dużym obszarze a tak nikłej ilości dróg, bardzo trudno jest administrować i to nie tylko naszej administracji państwowej, ale tak samo trudno jest porozumiewać się i innym niższym komórkom administracyjnym, jak gminom i poszczególnym wsiom, pomiędzy sobą. Wierzcie mi Panowie, że są okolice takie, jak np. siedziba starostwa — Kamień Koszyrski, do którego kołowo można się dostać tylko przy dobrej zimie lub suchym lecie, gdyż tam nie ma po prostu żadnego dojazdu, bo gruntowe drogi są bagniste. Ludzie czekają tylko na to, ażeby obeschły drogi latem łub wziął mróz i drogi zamarzły. Jedna jedyna nitka, jaka łączy Kamień Koszyrski ze światem, to jest linia kolejowa Kamień Koszyrski — Kowel. Stosunki, jakie Polska zastała na Polesiu, oczywiście były znacznie gorsze niż dziś. Muszę zaznaczyć, że Polska za swoich czasów, a specjalnie w ostatnich latach za rządów wojewody Kostka Biernackiego wybudowała na Polesiu 733 km dróg bitych państwowych, 265 km dróg wojewódzkich i powiatowych a nawet 45 km gminnych. Poza tym odbudowano lub nowo wybudowano 7 kilometrów mostów, przeważnie drewnianych, ale jest także między nimi kilka obiektów stałych żelbetonowych i żelaznych. Samo Polesie jednak jest gospodarczo prowincją słabą. Nie może ze swoich własnych funduszów wydobyć środków na to, ażeby swoje drogi do jakiego takiego porządku doprowadzić. To są bolączki co do dróg, jakie obecnie istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#FranciszekPacześniak">Następnie trzeba by przede wszystkim połączyć między sobą miasta powiatowe, aby nie były od siebie oderwane, trzeba stworzyć jakąś sieć, jakąś kanwę, na której można by dalej rozszerzać i budować drogi.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#FranciszekPacześniak">Co do kolei normalnotorowych, to tutaj nawet żadnych dezyderatów nie zgłaszam. Kolej normalnotorowa, która obecnie istnieje, z wielką biedą obsługuje Polesie, ale przydałaby się tu jeszcze choćby jedna wąskotorówka, która by przecinała wielką połać kraju od Różany przez Iwasenicze do Pińska. W Różanie są duże pokłady gliny i to gliny dobrej, z której można wyrabiać nie tylko cegłę, ale i dobrą dachówkę, glina ta jest do dziś dnia zupełnie niewykorzystana, bo nie ma czym wyrobów z niej wywieźć. Natomiast cegłę do budowy domów w Baranowiczach, Drohiczynie i Pińsku sprowadza się z Kobrynia i Słonimia, a glina na miejscu leży. Więc jak widać budowa kolei przez Różany — Iwasenicze do Pińska jest pożądana. Jeżeli nie można zbudować kolei normalnotorowej, to przynajmniej trzeba zbudować wąskotorówkę, ażeby ten wielki szmat kraju mogła obsłużyć. Rentowność tej kolejki jest zupełnie zapewniona, bo obsługiwałaby cegielnie, które by z pewnością równocześnie z budową kolejki powstały, obsługiwałaby wielkie połacie leśne i tartaki, których w samej Różanie jest 4, i byłaby błogosławieństwem dla tamtejszej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#FranciszekPacześniak">Zwracam się więc do Pana Ministra, ażeby był łaskaw budowę tej linii kolejowej wziąć pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#FranciszekPacześniak">Co do dróg bitych, to mam tutaj wypisane, jakie byłyby potrzebne: 1) Ratno — Kamień Koszyrski — Lubieszów. Pozwalam sobie zaznaczyć, że powiat Kamień Koszyrski obecnie w ogóle z zabrukowaniem w mieście i dojazdem do kolei ma 81/2 km dróg bitych przy okrągło 3.500 km2 i 95.000 ludności. Takich stosunków chyba nigdzie w Europie nie znajdziemy. 2) Pińsk — Łuniniec — Dawidgródek. Linia ta jest w budowie. Urząd wojewódzki, jak to mówią, staje na głowie, aby tę linię wykonać, gdyż byłaby ona przedłużeniem drogi bitej Brześć — Kobryń — Pińsk i byłaby niejako osią, do której ciążyłyby tak południowa, jak i północna część Polesia. Dalej należało by pobudować połączenia drogowe: 3) Pińsk — Sytyck — Stolin, 4) Pińsk — Telechany — Iwacewicze, 5) Kołki — Uhryniec — Odryżyn — Drohiczyn — Chomsk — Piaski, 6) Lubieszów — Duboja, 7) Dawidgródek — Dubieniec — Stolin — Samy, 8) Łuniniec — Hancewicze — Siniawka, 9) Czartorysk — Moroczno — Pińsk, 10) Sytyck — Dubieniec oraz 11) dokończenie 6 km drogi Kosów — Różana. Jest to droga powiatowa, pieniędzy nie ma, a powiat jest tak wyczerpany pieniężnie, że z biedą opędza tylko konserwację dróg. Na wybudowanie tych dróg długości około 700 km potrzeba było by około 33 miln. zł. Jeżeliby się udało zmieścić to w tym trzyleciu, inwestycyjnym, które obecnie ma być przeprowadzone, to wypadało by na jeden rok 11 miln. zł. Jeżeliby, Panie Ministrze, było to możliwe do przeprowadzenia z funduszów inwestycyjnych, to bardzo bym prosił, gdyż jeżeli będziemy budowali drogi w dotychczasowym tempie, to te 700 km zbudujemy za 200 lat. Zdaje się, że to będzie za późno.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#FranciszekPacześniak">Te rzeczy są konieczne dla podźwignięcia tego kraju. Jest to duża połać. Nie jest to kraj zupełnie biedny, tylko produkty jego nie mogą być obecnie wyzyskane i nie mogą przynieść żadnego pożytku. Niedawno byłem w Kosowie i opowiadali mi ludzie wiarygodni, osadnicy i „tutejsi”: Panie, co my mamy zrobić? Mieszkamy o 30 km od najbliższej szosy, po drogach gruntowych możemy się nawet próżnym wozem poruszać z szybkością 3 km na godzinę. Jak mamy dowieźć żyto do Kosowa np., to nawet 5 zł nie wyniesie za 1 mir. Więc z czego żyć, z czego podatki płacić? I tak, Panowie, idąc od zachodu na wschód te rzeczy się przedstawiają tak: żyto w Warszawie kosztuje 14 do 14,75, w Brześciu już tylko 12, w Pińsku 10, a w takim Kamieniu Koszyrskim 6–7 złotych. Podatki się nie zmniejszają, a ludzie nie dojadają. Przyjdzie zima, nafty nie ma. Zamiast zapalić lampę — ludzie palą dzień i noc ogień, nie dla ciepła, nie dlatego, ażeby im było potrzebne, tylko dlatego, ażeby mieć światło, bo nie mają za co kupić zapałek ani nafty.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#FranciszekPacześniak">W takich warunkach żyje Poleszuk, a Poleszuk jest człowiekiem dobrym. Trzeba jeszcze jedno wziąć pod uwagę. My na Polesiu nie mamy zagadnienia narodowego. Z Polesia wyszli wszyscy posłowie i senatorowie Obozu Zjednoczenia Narodowego. Mamy jednego pomiędzy sobą posła Poleszuka, który służył ochotniczo jako plutonowy w wojsku polskim, brał udział w walkach o niepodległość i jest odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Jeżeli my wyciągniemy do tych Poleszuków rękę, jeżeli im damy jakiekolwiek warunki bytowania, złączymy ich na zawsze ze sobą, na zawsze z Polską, nie będziemy mieli tych rzeczy, jakie mamy w Małopolsce wschodniej i na Wołyniu. Weźcie Panowie pod uwagę, jakie jest stopniowanie: na Polesiu nie ma zagadnienia narodowościowego, Wołyń woła: Chcemy współpracy, Małopolska wschodnia żąda samorządu. Na Polesiu ludność jest przychylnie usposobiona do Państwa i przez nas, posłów i senatorów swoich, którzy często jeździmy po Polesiu i stykamy się z nią, prosi — dajcie nam drogi, ażeby można było dostać się do miasta, a dacie nam przez to lepsze warunki bytu.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#FranciszekPacześniak">Więc o te drogi, Panie Ministrze, w imieniu Polesia bardzo proszę.</u>
<u xml:id="u-40.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Przedpełski,</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Przedpełski,</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SPrzedpełski">Wysoki Senacie! Chcę jeszcze kilka słów powiedzieć w sprawie dróg wodnych.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#SPrzedpełski">P. s. sprawozdawca, a mój kochany profesor, był łaskaw powiedzieć, że budowa dróg wodnych wymaga wielu dziesiątków lat. Właśnie dlatego, że to wymaga wielu dziesiątków lat, powinno być jak najwcześniej rozpoczęte. Między innymi to jest taka robota, która nie da się przyśpieszyć. Ja tutaj porównuję tak jak rolnik tylko dwie rzeczy z sobą: las i wodę. Nie można sobie wyobrazić, że ktoś w programie leśnym przez 80 lat nie sadził lasu, a później w 80 roku chce te różnice wyrównać. Nie, bo jak nie sadził, to później przez następnych 80 lat lasu mieć nie będzie. Tak samo jest z zagadnieniem wodnym. Nie można sobie wyobrazić, by w roku przyszłym wypełnić luki w pracach dróg wodnych, których nie wykonaliśmy w ciągu 20 lat wstecz, gdybyśmy nawet wszystkie te pieniądze, które co roku miały być wydawane, mieli. Dlaczego? Dlatego, że wszędzie tam, gdzie się ma do czynienia z przyrodą, naturą, wszędzie tam praca nie jest zależna tylko od człowieka, a przeważnie od tego innego czynnika potężniejszego, niezależnego od woli człowieka — od natury.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#SPrzedpełski">Przy regulacji rzek wiadomo z obliczeń, że człowiek spełnia tylko pewną ilość roboty, człowiek nastawia tylko wodę, resztę woda robi sama. Ale na to, aby woda tę robotę zrobiła, potrzeba czasu, ona nie da się zamienić w fabrykę, w której zadysponować można pracę na trzy zmiany, ona zawsze będzie pracowała na jedną zmianę i dlatego też potrzebuje dłuższego czasu.</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#SPrzedpełski">Zagadnienie wodne nie jest tylko zagadnieniem komunikacyjnym. Ma ono trzy cele: cel komunikacyjny, cel melioracyjny i przeciwpowodziowy, jeżeli można je razem połączyć, i cel energetyczny. W hierarchii tych celów powinniśmy wybierać takie roboty, które pozwalają nam załatwić kilka celów jednocześnie. Jeden z mówców był łaskaw powiedzieć, że zbyteczne są zbiorniki wodne. Ja jestem innego zdania. Właśnie zbiorniki wodne w całości gospodarki wodnej spełniają również te trzy cele. Spełniają cel energetyczny stale, cel przeciwpowodziowy i spełniają cele komunikacyjne. Mianowicie w okresie lata, w czasie najniższej wody puszcza się wodę ze zbiorników i w Rożnowie pozwala to podnieść poziom wody o 20 do 30 cm. Mając na względzie te trzy różne cele, chciałbym, żebyśmy doskonale zdali sobie sprawę z tego, do jakich robót powinniśmy najpierw przystąpić. Pięknie mówili moi przedmówcy: p. sen. Semkowicz i p. sen. Dębski, żeby połączyć Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Połączenie to kosztuje miliard złotych. Obliczone jest na 800 milionów, ale ja liczę miliard i chciałbym, aby tylko miliard kosztowało. Dlatego też trudno przy tak poważnym zagadnieniu nie poruszyć drugiej strony: skąd te pieniądze wziąć. Jedną z najpoważniejszych dróg przy połączeniu Czarnego Morza z Bałtyckim jest rzeka Wisła, której uregulowanie spełnia od razu te wszystkie cele, o których mówiłem.</u>
- <u xml:id="u-42.4" who="#SPrzedpełski">Dlatego też jakąkolwiek robotę wodną w Polsce sobie pomyślimy, a musimy sobie pomyśleć, żeby te roboty były nareszcie rozpoczęte, czy połączenie drogą wodną południa z północą, wschodu z zachodem, to wszystkie te drogi w większej części przechodzą przez Wisłę albo dorzecza jej, dlatego od regulacji Wisły należy rozpocząć robotę.</u>
- <u xml:id="u-42.5" who="#SPrzedpełski">Są wyliczenia b. ministra Kędziora, że od 1885 r. średnio woda wiślana robi szkód na 25 miln. zł. Gdybyśmy te pieniądze przeznaczyli na regulację rzeki Wisły, to właściwie mielibyśmy uregulowanie Wisły za darmo. Jeżeli przeprowadzimy regulację Wisły, to oswobodzimy dla rolnictwa przeszło 100 tys. ha ziemi na ogół dobrej, nadającej się do kultur specjalnych. 100 tys. ha ziemi po 1000 zł ha to jest 100 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-42.6" who="#SPrzedpełski">Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na najważniejszą rzecz. Przyzwyczailiśmy się do operowania przy drogach wodnych wielkimi liczbami. Bo jeżeli chodzi o kanały, to są to operacje na setki milionów, natomiast jeżeli będziemy operować regulacjami rzek, to nie są to tak wielkie operacje finansowe. Regulacja rzeki Wisły wymaga na kilometr 1/2 miliona zł, to jest tylko dwa razy tyle, ile dobra szeroka droga bita o nawierzchni gładkiej. Czyli gdybyśmy podeszli -do regulacji Wisły tak jak do każdej drogi, to sprawa daleko łatwiej i prościej się rozwiązuje. I dlatego chciałbym, abyśmy Wisłę potraktowali tak, jak drogę bitą. A przecież nie da się porównać użyteczności Wisły, jej nośności z normalną drogą bitą.</u>
- <u xml:id="u-42.7" who="#SPrzedpełski">Jeszcze jeden bardzo ważny czynnik chciałbym podnieść przy omawianiu regulacji rzek: czynnik obronności. Doskonale wiemy, że w czasie wojny żadnej drogi nie jest tak trudno zniszczyć, jak drogę wodną. Dlatego i ten moment mając na uwadze prosiłbym, aby w następnych budżetach regulacja rzeki Wisły znalazła należyte uznanie.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#BolesławPrzedpełski">Wysoki Senacie! Chcę jeszcze kilka słów powiedzieć w sprawie dróg wodnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#BolesławPrzedpełski">P. s. sprawozdawca, a mój kochany profesor, był łaskaw powiedzieć, że budowa dróg wodnych wymaga wielu dziesiątków lat. Właśnie dlatego, że to wymaga wielu dziesiątków lat, powinno być jak najwcześniej rozpoczęte. Między innymi to jest taka robota, która nie da się przyśpieszyć. Ja tutaj porównuję tak jak rolnik tylko dwie rzeczy z sobą: las i wodę. Nie można sobie wyobrazić, że ktoś w programie leśnym przez 80 lat nie sadził lasu, a później w 80 roku chce te różnice wyrównać. Nie, bo jak nie sadził, to później przez następnych 80 lat lasu mieć nie będzie. Tak samo jest z zagadnieniem wodnym. Nie można sobie wyobrazić, by w roku przyszłym wypełnić luki w pracach dróg wodnych, których nie wykonaliśmy w ciągu 20 lat wstecz, gdybyśmy nawet wszystkie te pieniądze, które co roku miały być wydawane, mieli. Dlaczego? Dlatego, że wszędzie tam, gdzie się ma do czynienia z przyrodą, naturą, wszędzie tam praca nie jest zależna tylko od człowieka, a przeważnie od tego innego czynnika potężniejszego, niezależnego od woli człowieka — od natury.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#BolesławPrzedpełski">Przy regulacji rzek wiadomo z obliczeń, że człowiek spełnia tylko pewną ilość roboty, człowiek nastawia tylko wodę, resztę woda robi sama. Ale na to, aby woda tę robotę zrobiła, potrzeba czasu, ona nie da się zamienić w fabrykę, w której zadysponować można pracę na trzy zmiany, ona zawsze będzie pracowała na jedną zmianę i dlatego też potrzebuje dłuższego czasu.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#BolesławPrzedpełski">Zagadnienie wodne nie jest tylko zagadnieniem komunikacyjnym. Ma ono trzy cele: cel komunikacyjny, cel melioracyjny i przeciwpowodziowy, jeżeli można je razem połączyć, i cel energetyczny. W hierarchii tych celów powinniśmy wybierać takie roboty, które pozwalają nam załatwić kilka celów jednocześnie. Jeden z mówców był łaskaw powiedzieć, że zbyteczne są zbiorniki wodne. Ja jestem innego zdania. Właśnie zbiorniki wodne w całości gospodarki wodnej spełniają również te trzy cele. Spełniają cel energetyczny stale, cel przeciwpowodziowy i spełniają cele komunikacyjne. Mianowicie w okresie lata, w czasie najniższej wody puszcza się wodę ze zbiorników i w Rożnowie pozwala to podnieść poziom wody o 20 do 30 cm. Mając na względzie te trzy różne cele, chciałbym, żebyśmy doskonale zdali sobie sprawę z tego, do jakich robót powinniśmy najpierw przystąpić. Pięknie mówili moi przedmówcy: p. sen. Semkowicz i p. sen. Dębski, żeby połączyć Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Połączenie to kosztuje miliard złotych. Obliczone jest na 800 milionów, ale ja liczę miliard i chciałbym, aby tylko miliard kosztowało. Dlatego też trudno przy tak poważnym zagadnieniu nie poruszyć drugiej strony: skąd te pieniądze wziąć. Jedną z najpoważniejszych dróg przy połączeniu Czarnego Morza z Bałtyckim jest rzeka Wisła, której uregulowanie spełnia od razu te wszystkie cele, o których mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#BolesławPrzedpełski">Dlatego też jakąkolwiek robotę wodną w Polsce sobie pomyślimy, a musimy sobie pomyśleć, żeby te roboty były nareszcie rozpoczęte, czy połączenie drogą wodną południa z północą, wschodu z zachodem, to wszystkie te drogi w większej części przechodzą przez Wisłę albo dorzecza jej, dlatego od regulacji Wisły należy rozpocząć robotę.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#BolesławPrzedpełski">Są wyliczenia b. ministra Kędziora, że od 1885 r. średnio woda wiślana robi szkód na 25 miln. zł. Gdybyśmy te pieniądze przeznaczyli na regulację rzeki Wisły, to właściwie mielibyśmy uregulowanie Wisły za darmo. Jeżeli przeprowadzimy regulację Wisły, to oswobodzimy dla rolnictwa przeszło 100 tys. ha ziemi na ogół dobrej, nadającej się do kultur specjalnych. 100 tys. ha ziemi po 1000 zł ha to jest 100 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#BolesławPrzedpełski">Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na najważniejszą rzecz. Przyzwyczailiśmy się do operowania przy drogach wodnych wielkimi liczbami. Bo jeżeli chodzi o kanały, to są to operacje na setki milionów, natomiast jeżeli będziemy operować regulacjami rzek, to nie są to tak wielkie operacje finansowe. Regulacja rzeki Wisły wymaga na kilometr 1/2 miliona zł, to jest tylko dwa razy tyle, ile dobra szeroka droga bita o nawierzchni gładkiej. Czyli gdybyśmy podeszli -do regulacji Wisły tak jak do każdej drogi, to sprawa daleko łatwiej i prościej się rozwiązuje. I dlatego chciałbym, abyśmy Wisłę potraktowali tak, jak drogę bitą. A przecież nie da się porównać użyteczności Wisły, jej nośności z normalną drogą bitą.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#BolesławPrzedpełski">Jeszcze jeden bardzo ważny czynnik chciałbym podnieść przy omawianiu regulacji rzek: czynnik obronności. Doskonale wiemy, że w czasie wojny żadnej drogi nie jest tak trudno zniszczyć, jak drogę wodną. Dlatego i ten moment mając na uwadze prosiłbym, aby w następnych budżetach regulacja rzeki Wisły znalazła należyte uznanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma p. Minister Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma p. Minister Komunikacji.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
<u xml:id="u-44.0" who="#MinisterKomunikacjiUlrych">Wysoki Senacie! Tegoroczna debata, poświęcona zagadnieniom komunikacji, na Komisjach Budżetowych obu Wysokich Izb oraz na plenum, wykazała tak olbrzymie zainteresowanie i pogłębienie samego przedmiotu, że czuję się niejako w obowiązku na zakończenie tej debaty generalnej wypowiedzieć kilku uwag ogólnych.</u>
@@ -513,14 +513,14 @@
<u xml:id="u-44.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszałekStolarski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
- <u xml:id="u-45.1" who="#WicemarszałekStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy zamierza zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#BłażejStolarski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#BłażejStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy zamierza zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-45.2" who="#komentarz">(S. Miklaszewski: Nie.)</u>
- <u xml:id="u-45.3" who="#WicemarszałekStolarski">W takim razie porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-45.4" who="#WicemarszałekStolarski">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, tj. w sobotę o godzinie 9 z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 7: Preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
- <u xml:id="u-45.5" who="#WicemarszałekStolarski">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#BłażejStolarski">W takim razie porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#BłażejStolarski">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, tj. w sobotę o godzinie 9 z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 7: Preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#BłażejStolarski">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
index 4ed7e20..56c20b2 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00008-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00008-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>8 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">8</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-11</date>
@@ -23,60 +23,194 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
- <persName>S. Bundzylak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
- <persName>S. Hasbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHordyński" role="speaker">
- <persName>S. Hordyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKornke" role="speaker">
- <persName>S. Kornke</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiłaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miłaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrzedpełski" role="speaker">
- <persName>S. Przedpełski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>S. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStarzyński" role="speaker">
- <persName>S. Starzyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
- <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
- <persName>S. ks. Machay</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
- <persName>S. ks. Zelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaciejBundzylak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maciej</forename>
+ <surname>Bundzylak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bundzylak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ErwinHasbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Erwin</forename>
+ <surname>Hasbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Hasbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EmilHordynski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Emil</forename>
+ <surname>Hordynski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Omelan_Hordynski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="RudolfKornke" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Rudolf</forename>
+ <surname>Kornke</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Rudolf_Kornke</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławMiłaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Miłaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Mi%C5%82aszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławPrzedpełski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Przedpełski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Przedpe%C5%82ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanStarzyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Starzyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Starzy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeopoldTomaszkiewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leopold</forename>
+ <surname>Tomaszkiewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leopold_Tomaszkiewicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandMachay" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Machay</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Machay_(1889%E2%80%931967)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="RomanZelek" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Roman</forename>
+ <surname>Zelek</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Zelek</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
index 9c3faba..e249b4d 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
@@ -1,8 +1,8 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
@@ -10,436 +10,436 @@
<u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Protokół 6 posiedzenia uważam za przyjęty. gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 7 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwili swą nieobecność na 6 posiedzeniu Senatu ss. Pulnarowicz i Puławski.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Dobaczewskiemu, Dybczyńskiemu, Głowackiemu i Kamińskiemu.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — sprawozdawca s. Tomaszkiewicz.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 6 posiedzenia uważam za przyjęty. gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 7 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwili swą nieobecność na 6 posiedzeniu Senatu ss. Pulnarowicz i Puławski.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Dobaczewskiemu, Dybczyńskiemu, Głowackiemu i Kamińskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — sprawozdawca s. Tomaszkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#STomaszkiewicz">Wysoki Senacie! Jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że omawianie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wywołuje zawsze żywą debatę na temat założeń podstawowych polityki Państwa. Nie można się także dziwić, iż w dyskusji na te tematy padają czasem ostrzejsze słowa, przesadne sformułowania lub uogólnienia, czasem w wyniku nieporozumień, nieścisłych informacyj, na szczęście coraz rzadziej, czasem po prostu ze złej woli.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#STomaszkiewicz">Chodzi przecież o rzecz nie byle jaką. Chodzi o określenie, wytyczenie i realizowanie zasadniczych idei, które przeniknąć mają zbiorowość, wedle których kształtować się powinno współżycie i praca obywateli, chodzi o wytworzenie warunków, które najłatwiej i najskuteczniej pozwolą wyzwalać masy energii tkwiącej w narodzie dla trwałego i stałego powiększania wielkości i potęgi Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#STomaszkiewicz">Rozważanie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych daje okazję do rozważenia sytuacji politycznej kraju, zaznaczenia przemian, jakie na horyzoncie politycznym omawianego okresu się ujawniły, dokonania analizy zjawisk politycznych oraz wysnucia wniosków dla praktycznego działania aparatu państwowego. Z rzeczywistości bowiem naszej, jak najstaranniej przejrzanej, poczynać się muszą prace realizacyjne.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#STomaszkiewicz">Nie jest to rzeczą łatwą, gdy w wartko płynące życie współczesności wciąż nowe wsiąkają teorie i doktryny, gdy gwałtownym tempem toczą się wypadki, ułatwiając powstanie zamętu pojęć i zbiorowych psychoz.</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#STomaszkiewicz">A tempa wstrzymywać nie można i nie trzeba. Bo przecież przede wszystkim stawać się musimy coraz nowocześniejszym narodem, nowoczesnym Państwem, nowoczesnym gospodarstwem.</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#STomaszkiewicz">Pod obstrzałem doktryn nowych i pod ciężarem przyzwyczajeń dawnych — jakżeż trudno musi zdobywać sobie prawo obywatelstwa myśl własna i oryginalna, tendencja rzetelna i prosta, prawda o istocie współczesnego życia zbiorowego. O ileż łatwiej poszukać istniejących formuł i wzorów, chociażby zewnętrznych, i przylepić do nowej prawdy popularną nazwę, z którą istotna treść nowej idei nie ma zaiste nic wspólnego. Jakżeż pochopna jest w tym pewna część naszej opinii publicznej, z takim trudem przywykającej do myślenia wyłącznie i wybitnie kategoriami polskich potrzeb i polskich możliwości, do przylepiania tego rodzaju etykiet do rzeczy nowych i niepodobnych do tego, co było.</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#STomaszkiewicz">I znowu powtarzam: nic dziwnego. Bo oto na arenie naszego życia piętrzą się poważne problemy socjalne, potęgowane wołaniem potrzeb szerokich mas, które milkną w ciszy wstrzymywanych przez kryzys warsztatów pracy. Walkę człowieka, broniącego prawa do godności obywatela i egzystencji człowieka, tłumi bierność tego człowieka gospodarującego, który mówi: nie mogę — a najczęściej nie chce lub nie umie móc. Wzrastającą dumę kraju pomniejsza rozgwar partykularnych, partyjnych czy stanowych egoizmów. Entuzjazm twórczości oplata zgryźliwość, wierze w naród, w jego pracowitość i zdolność, przeciwstawiając obrażone ambicje, przewrotność i pustkę myśli.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#STomaszkiewicz">I dlatego w dalszym ciągu aktualne jest zagadnienie i zadanie naczelne czy zwycięży w Polsce prymat zagadnień i celów zasadniczych, czy też mają wziąć górę momenty drugorzędne, mało istotne i nieważne. Czy zwycięży wola realizowania wspólnego programu, czy też przywiązanie do tradycyjnych etykietek. I czy w obliczu całej góry fikcyjnych w rzeczywistości różnic, uprzedzeń, zakłamania zwycięży uparta wola zniesienia jej raz na zawsze, czy też pierwszeństwo oddać bezwładności i rezygnacji.</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#STomaszkiewicz">Oto jest egzamin trudny, trudniejszy niż to, co mamy poza sobą.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#STomaszkiewicz">Staje przed nami konieczność przeprowadzenia koncentracji i mobilizacji żywych sił narodu i Państwa, zdwojenia wysiłków. Musimy pracować nad przybliżeniem i umocnieniem zjednoczenia narodu. Musimy szybciej wzmagać potencjał obronny i gospodarczy i łączyć jak najprostszą i celową siecią organizacyj społecznych naród. Wszystko, co stępia naszą w tym kierunku uwagę i czujność, jest szkodliwe. Życie samo przekreśla zastrzeżenia i obawy, które może i wypływają z najlepszych intencyj, ale opierają się albo na abstrakcjach, albo na odległych już nawykach, a nie chcą widzieć nadciągających nieubłaganie konieczności jutra.</u>
- <u xml:id="u-3.10" who="#STomaszkiewicz">Komisja Budżetowa temu właśnie problemowi poświęciła główną bodaj uwagę. Na tym punkcie skupiła się najgorętsza nuta dyskusji. Wyłoniły się różne opinie co do metody — nie co do istoty rzeczy. Znalazła wyraz między innymi opinia, że proces zjednoczenia winien być pozostawiony powolnej i samoczynnej ewolucji.</u>
- <u xml:id="u-3.11" who="#STomaszkiewicz">Nie mogę się oprzeć w tym miejscu uwadze, że w czasie, gdy cały świat mobilizuje siły i koncentruje środki działania, gdy wypadki przetaczają się lawiną, a głębokie przemiany polityczne i gospodarcze zachodzą prawie z dnia na dzień — Polsce, właśnie Polsce nie wolno w imię konserwatywnego przywiązania do powolności uwolnić się od mobilizacji i koncentracji. Gdy wiemy już z doświadczenia, że liczyć musimy i możemy tylko na własne siły, gdy analiza stosunków w Europie każe liczyć się ciągle z nowymi próbami dziejowymi, to wnioskiem nieodpartym staje się imperatyw takiej organizacji siły, by organizacja ta dawała gwarancję pewności zwycięskiego wyjścia z każdego kryzysu.</u>
- <u xml:id="u-3.12" who="#STomaszkiewicz">W obliczu takiej konieczności nie ma i nie może być innego planu politycznego, jak tylko wskazany przez Wodza Naczelnego wydobycie z człowieka i z ziemi, z woli i przyrody polskiej maximum zorganizowanej i zdyscyplinowanej siły o najwyższych cnotach obywatelskich i żołnierskich, o najsprawniejszych zdolnościach dyspozycyjność;. Każda twórczość polityczna, która wykracza poza ten plan lub zamierza go osłabić, staje się synonimem nieodpowiedzialności, sobkowstwa lub doktrynerskiej małoduszności. Niech nikt jednak nie usiłuje twierdzić, że ten plan musi być lub chce być narzucany. Jest on wskazany nie dla ślepej aprobaty, jak też i nie dla ślepego okrzyczania. Jest on oddany obywatelom do szczerego i poważnego rozważenia i realizowania, jakiego wielkość i ważność sprawy wymaga. Co więcej, jest on wydobyty z głębokich pokładów tęsknot i pragnień szerokich rzesz obywatelskich, które doskonale zrozumiały cały nonsens puszczania wypadków wewnętrznych na flukta swobodnej walki partyjnej i uzależnienie od jej wyników losu Państwa. Wynika on ze szczerego pragnienia młodego pokolenia czynnego udziału w realnym budowaniu wielkości Polski. Jest to rozbudowa pracy wychowawczej narodu na szkole myślenia państwowego, stworzonej nie w teorii, lecz w praktyce działania przez Józefa Piłsudskiego.</u>
- <u xml:id="u-3.13" who="#STomaszkiewicz">Komisja wyszła z przeświadczenia, że system Marszałka Józefa Piłsudskiego, polegający na nadawaniu kształtów realnych i ciągłości odpowiedzialności narodu za jego własne Państwo, jest jedynie właściwym podkreśleniem konieczności wykorzystania w szerszym stopniu zdolności obywatela w praktycznych zadaniach zarządu sprawami publicznymi, wciągających go w orbitę rzeczywistości konkretnej.</u>
- <u xml:id="u-3.14" who="#STomaszkiewicz">Obok szeroko omówionych zagadnień narodowościowych, w szczególności problemu ukraińskiego, poruszono wreszcie zagadnienie racjonalnego i zgodnego z duchem kultury naszej uporządkowania pracy organizacyj społecznych, usunięcia szkodliwego i potrzebami życia naszego nieuzasadnionego przerostu organizacyj. Rozumna polityka państwa polega na umiejętności związywania narastającej energii społecznej z rzeczywistością państwową i wprzęgania jej do rydwanu rozwoju w kierunku bogacenia tej rzeczywistości zarówno z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej, jak interesów gospodarczych i kulturalnych narodu, dających jako wypadkową siłę Państwa, czyniących je organizmem zharmonizowanym, skonsolidowanym, prężnym.</u>
- <u xml:id="u-3.15" who="#STomaszkiewicz">Wysoki Senacie! Kto myśli o podniesieniu bogactwa narodu, niezależności gospodarczej — myśli o sile Państwa. Kto mówi o sprawiedliwości społecznej w Państwie — mówi o sile Państwa. Kto mówi o odpowiedzialności za kraj — musi tworzyć siłę Państwa. Myśli się o niej, mówi, pragnie jej i oczekuje od wszystkich i zawsze. Czy nie właściwiej stwarzać ją codziennym wytrwałym wysiłkiem? Mnożyć i poszerzać siłą łączonych ramion, ilością dokonywanej pracy zbiorowej, którą Józef Piłsudski nazwał największą potęgą żywiołu ludzkiego. Albowiem ostateczną wartość w życiu ma tylko czyn.</u>
- <u xml:id="u-3.16" who="#STomaszkiewicz">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w brzmieniu, przyjętym przez Komisję Budżetową, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Wysoki Senacie! Jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że omawianie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wywołuje zawsze żywą debatę na temat założeń podstawowych polityki Państwa. Nie można się także dziwić, iż w dyskusji na te tematy padają czasem ostrzejsze słowa, przesadne sformułowania lub uogólnienia, czasem w wyniku nieporozumień, nieścisłych informacyj, na szczęście coraz rzadziej, czasem po prostu ze złej woli.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Chodzi przecież o rzecz nie byle jaką. Chodzi o określenie, wytyczenie i realizowanie zasadniczych idei, które przeniknąć mają zbiorowość, wedle których kształtować się powinno współżycie i praca obywateli, chodzi o wytworzenie warunków, które najłatwiej i najskuteczniej pozwolą wyzwalać masy energii tkwiącej w narodzie dla trwałego i stałego powiększania wielkości i potęgi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Rozważanie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych daje okazję do rozważenia sytuacji politycznej kraju, zaznaczenia przemian, jakie na horyzoncie politycznym omawianego okresu się ujawniły, dokonania analizy zjawisk politycznych oraz wysnucia wniosków dla praktycznego działania aparatu państwowego. Z rzeczywistości bowiem naszej, jak najstaranniej przejrzanej, poczynać się muszą prace realizacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Nie jest to rzeczą łatwą, gdy w wartko płynące życie współczesności wciąż nowe wsiąkają teorie i doktryny, gdy gwałtownym tempem toczą się wypadki, ułatwiając powstanie zamętu pojęć i zbiorowych psychoz.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#LeopoldTomaszkiewicz">A tempa wstrzymywać nie można i nie trzeba. Bo przecież przede wszystkim stawać się musimy coraz nowocześniejszym narodem, nowoczesnym Państwem, nowoczesnym gospodarstwem.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Pod obstrzałem doktryn nowych i pod ciężarem przyzwyczajeń dawnych — jakżeż trudno musi zdobywać sobie prawo obywatelstwa myśl własna i oryginalna, tendencja rzetelna i prosta, prawda o istocie współczesnego życia zbiorowego. O ileż łatwiej poszukać istniejących formuł i wzorów, chociażby zewnętrznych, i przylepić do nowej prawdy popularną nazwę, z którą istotna treść nowej idei nie ma zaiste nic wspólnego. Jakżeż pochopna jest w tym pewna część naszej opinii publicznej, z takim trudem przywykającej do myślenia wyłącznie i wybitnie kategoriami polskich potrzeb i polskich możliwości, do przylepiania tego rodzaju etykiet do rzeczy nowych i niepodobnych do tego, co było.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#LeopoldTomaszkiewicz">I znowu powtarzam: nic dziwnego. Bo oto na arenie naszego życia piętrzą się poważne problemy socjalne, potęgowane wołaniem potrzeb szerokich mas, które milkną w ciszy wstrzymywanych przez kryzys warsztatów pracy. Walkę człowieka, broniącego prawa do godności obywatela i egzystencji człowieka, tłumi bierność tego człowieka gospodarującego, który mówi: nie mogę — a najczęściej nie chce lub nie umie móc. Wzrastającą dumę kraju pomniejsza rozgwar partykularnych, partyjnych czy stanowych egoizmów. Entuzjazm twórczości oplata zgryźliwość, wierze w naród, w jego pracowitość i zdolność, przeciwstawiając obrażone ambicje, przewrotność i pustkę myśli.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#LeopoldTomaszkiewicz">I dlatego w dalszym ciągu aktualne jest zagadnienie i zadanie naczelne czy zwycięży w Polsce prymat zagadnień i celów zasadniczych, czy też mają wziąć górę momenty drugorzędne, mało istotne i nieważne. Czy zwycięży wola realizowania wspólnego programu, czy też przywiązanie do tradycyjnych etykietek. I czy w obliczu całej góry fikcyjnych w rzeczywistości różnic, uprzedzeń, zakłamania zwycięży uparta wola zniesienia jej raz na zawsze, czy też pierwszeństwo oddać bezwładności i rezygnacji.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Oto jest egzamin trudny, trudniejszy niż to, co mamy poza sobą.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Staje przed nami konieczność przeprowadzenia koncentracji i mobilizacji żywych sił narodu i Państwa, zdwojenia wysiłków. Musimy pracować nad przybliżeniem i umocnieniem zjednoczenia narodu. Musimy szybciej wzmagać potencjał obronny i gospodarczy i łączyć jak najprostszą i celową siecią organizacyj społecznych naród. Wszystko, co stępia naszą w tym kierunku uwagę i czujność, jest szkodliwe. Życie samo przekreśla zastrzeżenia i obawy, które może i wypływają z najlepszych intencyj, ale opierają się albo na abstrakcjach, albo na odległych już nawykach, a nie chcą widzieć nadciągających nieubłaganie konieczności jutra.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Komisja Budżetowa temu właśnie problemowi poświęciła główną bodaj uwagę. Na tym punkcie skupiła się najgorętsza nuta dyskusji. Wyłoniły się różne opinie co do metody — nie co do istoty rzeczy. Znalazła wyraz między innymi opinia, że proces zjednoczenia winien być pozostawiony powolnej i samoczynnej ewolucji.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Nie mogę się oprzeć w tym miejscu uwadze, że w czasie, gdy cały świat mobilizuje siły i koncentruje środki działania, gdy wypadki przetaczają się lawiną, a głębokie przemiany polityczne i gospodarcze zachodzą prawie z dnia na dzień — Polsce, właśnie Polsce nie wolno w imię konserwatywnego przywiązania do powolności uwolnić się od mobilizacji i koncentracji. Gdy wiemy już z doświadczenia, że liczyć musimy i możemy tylko na własne siły, gdy analiza stosunków w Europie każe liczyć się ciągle z nowymi próbami dziejowymi, to wnioskiem nieodpartym staje się imperatyw takiej organizacji siły, by organizacja ta dawała gwarancję pewności zwycięskiego wyjścia z każdego kryzysu.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#LeopoldTomaszkiewicz">W obliczu takiej konieczności nie ma i nie może być innego planu politycznego, jak tylko wskazany przez Wodza Naczelnego wydobycie z człowieka i z ziemi, z woli i przyrody polskiej maximum zorganizowanej i zdyscyplinowanej siły o najwyższych cnotach obywatelskich i żołnierskich, o najsprawniejszych zdolnościach dyspozycyjność;. Każda twórczość polityczna, która wykracza poza ten plan lub zamierza go osłabić, staje się synonimem nieodpowiedzialności, sobkowstwa lub doktrynerskiej małoduszności. Niech nikt jednak nie usiłuje twierdzić, że ten plan musi być lub chce być narzucany. Jest on wskazany nie dla ślepej aprobaty, jak też i nie dla ślepego okrzyczania. Jest on oddany obywatelom do szczerego i poważnego rozważenia i realizowania, jakiego wielkość i ważność sprawy wymaga. Co więcej, jest on wydobyty z głębokich pokładów tęsknot i pragnień szerokich rzesz obywatelskich, które doskonale zrozumiały cały nonsens puszczania wypadków wewnętrznych na flukta swobodnej walki partyjnej i uzależnienie od jej wyników losu Państwa. Wynika on ze szczerego pragnienia młodego pokolenia czynnego udziału w realnym budowaniu wielkości Polski. Jest to rozbudowa pracy wychowawczej narodu na szkole myślenia państwowego, stworzonej nie w teorii, lecz w praktyce działania przez Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Komisja wyszła z przeświadczenia, że system Marszałka Józefa Piłsudskiego, polegający na nadawaniu kształtów realnych i ciągłości odpowiedzialności narodu za jego własne Państwo, jest jedynie właściwym podkreśleniem konieczności wykorzystania w szerszym stopniu zdolności obywatela w praktycznych zadaniach zarządu sprawami publicznymi, wciągających go w orbitę rzeczywistości konkretnej.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Obok szeroko omówionych zagadnień narodowościowych, w szczególności problemu ukraińskiego, poruszono wreszcie zagadnienie racjonalnego i zgodnego z duchem kultury naszej uporządkowania pracy organizacyj społecznych, usunięcia szkodliwego i potrzebami życia naszego nieuzasadnionego przerostu organizacyj. Rozumna polityka państwa polega na umiejętności związywania narastającej energii społecznej z rzeczywistością państwową i wprzęgania jej do rydwanu rozwoju w kierunku bogacenia tej rzeczywistości zarówno z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej, jak interesów gospodarczych i kulturalnych narodu, dających jako wypadkową siłę Państwa, czyniących je organizmem zharmonizowanym, skonsolidowanym, prężnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#LeopoldTomaszkiewicz">Wysoki Senacie! Kto myśli o podniesieniu bogactwa narodu, niezależności gospodarczej — myśli o sile Państwa. Kto mówi o sprawiedliwości społecznej w Państwie — mówi o sile Państwa. Kto mówi o odpowiedzialności za kraj — musi tworzyć siłę Państwa. Myśli się o niej, mówi, pragnie jej i oczekuje od wszystkich i zawsze. Czy nie właściwiej stwarzać ją codziennym wytrwałym wysiłkiem? Mnożyć i poszerzać siłą łączonych ramion, ilością dokonywanej pracy zbiorowej, którą Józef Piłsudski nazwał największą potęgą żywiołu ludzkiego. Albowiem ostateczną wartość w życiu ma tylko czyn.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#LeopoldTomaszkiewicz">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w brzmieniu, przyjętym przez Komisję Budżetową, bez zmian.</u>
<u xml:id="u-3.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę. Głos ma s. Miłaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę. Głos ma s. Miłaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#SMiłaszewski">Wysoki Senacie! Budżet państwowy — to skonkretyzowane, w karby czasu ujęte przejawy woli narodu, to jego rzeczywistość, którą przemyślał i w którą się wczuł intuicją sięgającą w przyszłość. Nasz budżet jest, jak mniemam, dobrze zbudowany. Znać na nim mistrzowską, doświadczoną rękę i mocną też wróży podstawę naszemu pełnemu niebezpieczeństw jutru.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#SMiłaszewski">Jedną w nim tylko widzę szczerbę, jeden brak, mianowicie brakuje tam pozycji na odpowiednio rozwinięty aparat propagandy. A żyjemy w epoce, gdy aparat pomocniczy takiej właśnie propagandy przerasta nieraz rozmiarami to, czemu propaganda ma służyć. Obok nas z dwóch stron rozrosły się prawdziwe kolosy propagandowe. Aby wymowa naturalna naszych czynów nie zgłuchła w ich megafonach, musimy dbać o jej wyrazistość i czystość. To znaczy, że dla nas Polaków w dwójnasób jest ważne nie tylko to, co czynimy, ale jak czynimy. Inaczej bez tej wyraźnej wymowy czynów, bez tej czystej dykcji uczynków nie dotrą one do świadomości i uszu szerokiego ogółu. A nie jest to rzecz błaha, bo tylko tam, gdzie ogół rozumie, co się z nim i koło niego dzieje, społeczność nie podlega nastrojom panicznym i żywi pełne zaufanie do swoich wodzów.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#SMiłaszewski">Sądzę, że jednak nie obejdzie się w Polsce w latach najbliższych bez utworzenia centralnego aparatu propagandy, tak niezależnego od poszczególnych resortów ministerialnych, jak choćby Fundusz Kultury Narodowej.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#SMiłaszewski">Kalectwem natomiast jawnym i bijącym w oczy, którego taić nie warto, jest stan ważnego czynnika propagandy, mianowicie filmu polskiego. Słabość naszej produkcji filmowej przez lat 20 zaznacza się w sposób jaskrawy i niebezpieczny. A film to nie jest zabawka, chociaż bawi, film to szkoła powszechna wyobraźni ludowej, to poglądowy kurs dokształcający dorosłych. Nie przestanę powtarzać z głębokim przekonaniem, że film to również dzisiejsza namiastka folkloru, dramatu, komedii i epopei w popularnym wydaniu, a zarazem to wykład sztuki życia dla najszerszych mas. W tej ważnej dziedzinie Polska przez lat 20 nie zrobiła prawie nic i nie dorobiła się prawie niczego. Wyznam, że na nasze młode wówczas organy państwowe, zwłaszcza na ówczesne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych spada lwia część odpowiedzialności za to, że nas zalały w swoim czasie nadmiary filmów zagranicznych, że nie powstało u nas szkolnictwo filmowe i że aparatem celnym i zakazami wewnętrznymi nie broniliśmy dostatecznie tej szkoły powszechnej i jej przyszłości, jaką jest film polski.</u>
- <u xml:id="u-5.4" who="#SMiłaszewski">Ale nigdzie na nic nie jest za późno. Taki stan jak dzisiejszy naraża nas nie tylko na handlową, lecz i na kulturalną zależność od obcych. Film polski we właściwej rozbudowie oddałby nam nieocenione usługi, zwłaszcza przy dozbrojeniu moralnym społeczeństwa, prowadzonym naprędce. Wobec gróźb coraz bliższej wojny trzeba aparat ten nastawić możliwie precyzyjnie.</u>
- <u xml:id="u-5.5" who="#SMiłaszewski">Dotkliwą wadą dozoru nad importem filmu jest brak udziału czynnika społecznego w cenzurze, a więc brak przedstawicielstwa zrzeszeń społecznych, kół rodzicielskich i zwłaszcza duchowieństwa. Duchowieństwo w zasadzie powoływane jest na komisje filmowe, ale, jak mówiono mi z miarodajnych źródeł, przeważnie wtedy, gdy ma się wyświetlać uroczystości kościelne, conclave, watykańskie wspaniałości, ale nie wtedy, a przynajmniej znacznie rzadziej, gdy rzeczywiście głos kapłana mógłby wykryć niebezpieczeństwa często utajone w pięknych obrazach filmowych. Wskutek tego zdarzają się wpadki niekiedy skandaliczne, z których trzeba się wielkim kosztem i z pewną nawet sromotą wycofywać, jak to miało miejsce ostatnio z filmem „Purytanin”.</u>
- <u xml:id="u-5.6" who="#SMiłaszewski">Ponieważ większość produkcji filmowej jest w rękach semickich, więc przy cenzurowaniu należy zwracać baczniejszą niż dotąd uwagę na tendencję obrazów, często talmudycznie dwuznaczną i bardzo subtelnymi chwytami siejącą niepożądane moralnie idee. Znaleźć też należy raczej sposoby wspierania inicjatywy świeżej w dziedzinie krajowej wytwórczości filmowej, niż brnąć dalej w popieraniu tych stowarzyszeń, które się nieco skompromitowały czy to brakiem inicjatywy, czy też zbyt wyraźną zależnością od prądów zagranicznych i handlu międzynarodowego.</u>
- <u xml:id="u-5.7" who="#SMiłaszewski">Wydaje mi się, że świeżo zrodzone Towarzystwo Rozwoju Filmu Polskiego powinno być otoczone baczną pieczą Państwa i od wewnątrz i od zewnątrz.</u>
- <u xml:id="u-5.8" who="#SMiłaszewski">Przejdę teraz do dziedziny innej, która z filmem, z tą szkołą wyobraźni, a więc i ideologii państwowej, ściśle się łączy — do teatru. Teatr łączy się z filmem jeszcze i organicznie, bo film to jest nic innego, jak reprodukcja przedstawienia, które się nie odbywa od razu, tylko w ciągu miesięcy, i które jest odpowiednio zestawiane. Jednakże teatr jest jądrem filmu, a film jest reprodukcją tegoż przedstawienia rozbitego — jak mówiłem — na czas długi i dlatego, kto chce mieć porządny film, musi mieć porządny teatr, porządnych aktorów i odpowiednią po temu atmosferę.</u>
- <u xml:id="u-5.9" who="#SMiłaszewski">Teatr w Polsce ma wspaniałą tradycję, on, który za czasów rosyjskich był, jak wiadomo (a stało się to już truizmem), naszym parlamentem, jedynym swobodnym w zajętej przez Rosjan Polsce. Ten teatr pod obcą cenzurą potrafił nawet milczeniem tak wzruszać ludzi, że najpiękniejsze retoryczne zwroty ginęły i blakły wobec podniosłych chwil, jakie w małych podrzędnych co do struktury „Rozmaitościach” (obecnie w Teatrze Narodowym) przeżywali ludzie jeszcze mojego pokolenia. Ten teatr powinien być otoczony specjalną pieczą, jednak nie tylko on sam, ale i jego wielka tradycja.</u>
- <u xml:id="u-5.10" who="#SMiłaszewski">Widzimy w tym kierunku u wszystkich dobre zamierzenia, lecz aby teatr otoczyć opieką, na którą ten subtelny instrument psychiki narodowej zasługuje, trzeba mieć ręce, które wyczuwają jego wartość, ręce muzyka, ręce, które na klawiaturze subtelnej teatru położone wydobędą z tego wielkiego organu ton, którego naród i Państwo oczekują.</u>
- <u xml:id="u-5.11" who="#SMiłaszewski">Otóż, jak mówiłem, szanować trzeba nie tylko teatr, ale i jego tradycje. Tradycją naszego teatru jest to, że był to teatr naprawdę narodowy, na który składały się twórcze wysiłki ogółu i na który płaciły podatki wszystkie tzw. przedstawienia obce, nawet tak doskonałe, jak dawna opera włoska. Ten teatr narodowy przez pierwotność ówczesnych Polaków oraz przez pewne ich niedowarzenie kulturalne był z początku pomijany w uwadze publicznej i na niedostatecznie wysokim miejscu umieszczany. Na szczęście teatr ten znalazł opiekuna w osobie naszego pierwszego nowoczesnego władcy, jakim był mimo wszystkie swoje błędy Stanisław August. Dzięki królowi byt teatru został zabezpieczony rozumnymi przywilejami od konkurencji obcej. Z teatrem w XVIII wieku stało się to, co się powinno było stać z filmem polskim, w wieku XX; mógł on także korzystać ze wszystkich bliższych i dalszych przykładów historycznych i mógł być racjonalnie i nowocześnie ochraniany.</u>
- <u xml:id="u-5.12" who="#SMiłaszewski">Dlatego też, proszę Wysokiego Senatu, trzeba baczną zwrócić uwagę, ażeby nie brnąć dalej drogą, która się okazała fałszywą i która ma za sobą lata niedopatrzeń. Powiem zupełnie otwarcie i jasno my, ludzie, którzy staliśmy raczej po stronie opozycji, my mniejszą ponosimy odpowiedzialność za dzisiejsze usterki w kulturze niż ci, którzy w tej dziedzinie kulturalnej mieli w ręku wszystkie atuty, cały arsenał środków państwowych. Dlatego pozwalam sobie mówić o tych bolączkach z taką pewnością siebie, chociaż proszę mi wierzyć — jestem daleki od popularnej w Warszawie semickiej „hucpy”, która się na wszystko w Polsce, byle na cudzy koszt, waży. Jednak z całą stanowczością i poczuciem odpowiedzialności powtarzam, że sprawa teatru narodowego jest sprawą narodową, która przekracza zakres jednego resortu ministerialnego, a nawet kilku zrzeszonych.</u>
- <u xml:id="u-5.13" who="#SMiłaszewski">Przechodzę teraz do faktu zupełnie konkretnego, który bardzo zaniepokoił opinię publiczną. Powzięta została dnia 23 lutego br. na ostatnim posiedzeniu Tymczasowej Rady Miejskiej uchwała o wzięciu udziału przez miasto stołeczne Warszawę w nowej spółce akcyjnej dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych powstałej. Pozwolę sobie odczytać krótki zasadniczy tekst tej uchwały i skomentować ją zgodnie z uwagami prawników, Tekst ten brzmi:</u>
- <u xml:id="u-5.14" who="#SMiłaszewski">„I. Upoważnić Zarząd Miejski do przystąpienia w imieniu Gminy m. st. Warszawy do Spółki Akcyjnej pod nazwą „Teatry Warszawskie, Spółka Akcyjna”, zawiązanej wspólnie przez gminę i T.K.K.T. dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych w Warszawie z tym, że gmina m. st. Warszawy będzie miała zapewniony udział w wysokości połowy kapitału akcyjnego.</u>
- <u xml:id="u-5.15" who="#SMiłaszewski">II. Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania Spółce, wymienionej w punkcie I, nieruchomości położonych przy ul. Marszałka Focha, Senatorskiej, Wierzbowej i Trębackiej wraz z wszelkimi ruchomościami teatralnymi, jak kostiumy, rekwizyty, dekoracje, maszyny i urządzenia sceniczne itd., tytułem aportu rzeczowego z tym, że wartość tego aportu w sumie przewyższającej udział Gminy w kapitale akcyjnym Spółki stanowić będzie dług Spółki wobec Miasta, zabezpieczony w złotych w złocie na hipotece wymienionych wyżej nieruchomości czystym wpisem, przy czym dług ten będzie nieoprocentowany i nie będzie mógł być wymagalny, jak długo Spółka będzie istnieć i wykonywać swe zadania (dodaję: zadanie bliżej nieokreślone w uchwale). Natomiast w razie likwidacji Spółki dług ten stanie się natychmiast płatny z odsetkami 6% rocznie od chwili likwidacji do dnia uiszczenia. Pomieszczenia, znajdujące się poza gmachami teatralnymi, przekazywanymi Spółce, a w których mieszczą się powyższe ruchomości teatralne, będą Spółce wydzierżawione bezpłatnie (wydaje mi się, że to jest kontradykcja, ale tylko ściśle stylistyczna) do chwili rozbiórki względnie zmiany przeznaczenia tych pomieszczeń.</u>
- <u xml:id="u-5.16" who="#SMiłaszewski">III. Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania na rzecz wymienionej w punkcie I Spółki wszystkich wpływów netto, uzyskanych przez Miasto w okresie od 8.X.1936 r. z domu dochodowego teatrów, położonego przy ul. Trębackiej i Wierzbowej i stanowiącego część nieruchomości hip. Nr 474, 475, 476-a, 614 i 635, zobowiązując jednocześnie Spółkę do przyjęcia na siebie wszelkich ewentualnych ciężarów i roszczeń prywatnych, związanych z własnością lub posiadaniem tego domu tak obecnie, jak i w przeszłości.</u>
- <u xml:id="u-5.17" who="#SMiłaszewski">IV. Zobowiązać Spółkę, wymienioną w punkcie I, do udzielenia w przejętych gmachach bezpłatnych lokali:</u>
- <u xml:id="u-5.18" who="#SMiłaszewski">a) dla Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej na warunkach, obowiązujących obecnie Gminę oraz,</u>
- <u xml:id="u-5.19" who="#SMiłaszewski">b) dla Szkoły Baletowej i,</u>
- <u xml:id="u-5.20" who="#SMiłaszewski">c) dla Związku Propagandy Turystycznej m. st. Warszawy w rozmiarach i na warunkach dotychczasowych.</u>
- <u xml:id="u-5.21" who="#SMiłaszewski">Ponadto zobowiązać Spółkę do niepodwyższenia komornego za lokale, zajmowane w tych gmachach przez instytucje miejskie, jak również do ustalenia w porozumieniu z Zarządem Miejskim, według norm obecnie stosowanych, komornego za lokale, które instytucje miejskie zajmują dotychczas bezpłatnie.</u>
- <u xml:id="u-5.22" who="#SMiłaszewski">V. Upoważnić Zarząd Miejski do corocznego wstawiania do preliminarza budżetowego Gminy subsydium, jakie ma być wypłacane Spółce przez Miasto, przyjmując, że wysokość tego subsydium nie powinna w zasadzie przewyższać wysokości subsydium państwowego dla Spółki.</u>
- <u xml:id="u-5.23" who="#SMiłaszewski">VI. Zarząd Miejski będzie potrącać miesięcznie z subsydium należności Miasta od Spółki z tytułu opłat i świadczeń rzeczowych, jak np. opłaty za wodę, gaz, elektryczność, dyżury straży ogniowej, podatek widowiskowy itp.</u>
- <u xml:id="u-5.24" who="#SMiłaszewski">VII.Upoważnić Zarząd Miejski do ustalenia wszystkich innych uzupełniających warunków utworzenia wymienionej w punkcie I Spółki oraz do dopełnienia związanych z tym formalności prawnych”</u>
- <u xml:id="u-5.25" who="#SMiłaszewski">Przede wszystkim nastręczają się w komentarzu następujące zastrzeżenia ogólne: W punkcie I: miasto przy olbrzymio większych niż Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej aportach powinno było sobie zastrzec głos decydujący, jak zwykle czyni ten, kto więcej do spółki akcyjnej wnosi. W punkcie II: Niesłychaną w obyczajach prawniczych wydaje się rzeczą, iż dług Spółki wobec miasta, zabezpieczony na nieruchomościach, ma być nieoprocentowany aż do chwili likwidacji. Jest to zatem ukryta, nieobjęta punktem V, subwencja. A ponieważ miasto nie zastrzegło sobie w Spółce głosu decydującego, więc nie od niego zależeć będzie decyzja o likwidacji Spółki.</u>
- <u xml:id="u-5.26" who="#SMiłaszewski">Ukrytą subwencję stanowi również, moim zdaniem, wspomniane w tymże punkcie „wydzierżawienie bezpłatne” pomieszczeń miejskich poza gmachami teatralnymi, a tych jest dużo.</u>
- <u xml:id="u-5.27" who="#SMiłaszewski">W punkcie III: znajdujemy jeszcze jedną subwencję ukrytą w przekazaniu nowopowstałej spółce wpływów z domu dochodowego wstecz za 2 1/2 lat z górą.</u>
- <u xml:id="u-5.28" who="#SMiłaszewski">W punkcie V natomiast jawne subsydium miasta dla spółki nie jest określone jasno. Wyrażenie, iż subsydium to „nie powinno w zasadzie przewyższać subsydium państwowego”, zostawia furtkę do podwyższeń samowolnych i dość swobodnych.</u>
- <u xml:id="u-5.29" who="#SMiłaszewski">Wreszcie punkt VII jest najniebezpieczniejszy pod względem prawnym, gdyż uprawnia Zarząd Miejski do „ustalania uzupełniających warunków”, przez co, jak wiemy z praktyki spółkowej, otwiera się często możność zmiany warunków zasadniczych przez uzupełniające.</u>
- <u xml:id="u-5.30" who="#SMiłaszewski">Societas leonina —oto, niestety, narzucająca się nazwa dla nowego układu TKKT i miasta Warszawy w dziedzinie teatralnej, jak to wynika z dotychczas ogłoszonych punktów.</u>
- <u xml:id="u-5.31" who="#SMiłaszewski">W całej uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej razi brak określenia kapitału nowej spółki. Brakuje również wskazań co do tej zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej. Wszystko to powinno było być przedmiotem uchwał rady miejskiej. Jest rzeczą niepojętą, dlaczego ograniczyła się ona w sposób niepraktykowany do zostawienia plein pouvoir zarządowi.</u>
- <u xml:id="u-5.32" who="#SMiłaszewski">Lecz pominąwszy nawet przytoczone powyżej błędy i niedokładności w uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej, trzeba zaznaczyć w konkluzji co następuje:</u>
- <u xml:id="u-5.33" who="#SMiłaszewski">Wielki majątek, przekazywany obecnie przez miasto nowej spółce, stanowi własność ogółu i jest dorobkiem wielu pokoleń, nie może przeto być przekazywany w tajnikach gabinetów i kancelaryj według uznania tymczasowych włodarzy, lecz winien być chroniony przez jawną stałą kontrolę ogółu obywateli.</u>
- <u xml:id="u-5.34" who="#SMiłaszewski">Oto szkic oceny prawniczej na zasadzie ujawnionego dotąd materiału, dotyczącego powstającej spółki. Oprócz tego zasięgnąłem opinii znawców żywej tradycji teatralnej i ustroju teatrów w Warszawie.</u>
- <u xml:id="u-5.35" who="#SMiłaszewski">Jeden z nich w taki sposób to określa: „Zawarcie spółki wydaje się przedwczesnym z następujących powodów. Spór o tytuł własności między Rządem a gminą nie znajduje się na właściwej drodze, ponieważ prawnie ani jedna, ani druga strona nie jest wyłączną właścicielką teatru. Gmachy z urządzeniami i montażem teatralnym oraz wszelki majątek ruchomy teatrów stanowią wspólną własność Rządu i gminy, bo taka była koncepcja ojca sceny polskiej Wojciecha Bogusławskiego, który pragnął, aby opiekę nad teatrami roztaczały wspólnie Rząd i gmina. Czasy były niebezpieczne, bo rozbiorowe, wojenne, a więc zabezpieczano się i — jak się okazuje — zabezpieczano się słusznie. Ta koncepcja spółczesności uratowała teatry od zagłady za czasów rosyjskich i niemieckich. Dzięki niej rząd rosyjski nie mógł zrusyfikować i zabrać Teatru Wielkiego, a okupacja niemiecka nie mogła wywieźć majątku teatrów warszawskich. Nie wchodząc we wszelkie subtelności prawnicze, stwierdzam szkicowo, że koncepcja Bogusławskiego miała, jak widać z dziejów, podstawy praktyczne. Czyż zatem warto łamać tak dostojną tradycję dla utworzenia konstrukcji tak nieuchwytnej, jak widzieliśmy z uchwały? I czy nie jest to zbyt droga cena za ten nowy eksperyment?</u>
- <u xml:id="u-5.36" who="#SMiłaszewski">Wobec powyższych zastrzeżeń rodzi się obawa, iż społeczeństwo dopatrywać się będzie w umowie gminy z T.K.K.T. pewnej nierealności, pewnej fikcyjności. Szeroką bowiem opinię w ostatnich miesiącach nurtuje domysł, że tymczasową ekspozyturą Rządu jest T.K.K.T., za pośrednictwem tego towarzystwa Miasto wyrzeknie się swoich praw wiekowych, których może nie było by praktycznie się wyzbywać.</u>
- <u xml:id="u-5.37" who="#SMiłaszewski">Jakkolwiek sprawa przedstawia się w istocie, niepokój opinii wskutek tej transakcji jest faktem wysoce niepożądanym, któremu trzeba jak najprędzej położyć kres gruntownym wyjaśnieniem. Według opinii publicznej lepsza byłaby (jak za Bogusławskiego) wspólna i jawna opieka rządu i gminy nad teatrami bez niczyjego pośrednictwa. Opinia wskazuje, że wyrazem takiej jawnej i zaufanie publiczne posiadającej współpracy mogłaby być na przykład Fundacja Narodowa teatrów warszawskich, której projekt zresztą od dawna był opublikowany i w każdym razie na rozważenie poważne zasługuje.</u>
- <u xml:id="u-5.38" who="#SMiłaszewski">Narzuca się więc wniosek, że na razie wskazanym było by utrzymać prowizorium i zawrzeć z T.K.K.T. umowę czasową, na przykład a rok jeden, dla prowadzenia teatrów dramatycznych i opery, przy subwencji już przyznanej w kwocie pół miliona złotych od Rządu, a w kwocie dotychczasowej, tegorocznej od Gminy.</u>
- <u xml:id="u-5.39" who="#SMiłaszewski">Trzeba przypuszczać, że przy poważnym ujęciu sprawy, prędko można by przystąpić do takiej Fundacji, przy czym nie jest wykluczone, że powierzyłaby ona wówczas prowadzenie teatrów właśnie T.K.K.T. na warunkach normalnych, bez angażowania majątku publicznego w spółkę o niepraktykowanym dotąd ustroju. Należy się spodziewać, że takie rozwiązanie nie napotka sprzeciwu w opinii publicznej.</u>
- <u xml:id="u-5.40" who="#SMiłaszewski">Mam zaszczyt prosić Pana Ministra Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do wiadomości powyższych sugestyj i jeśli to uzna za stosowne o wyjaśnienie miarodajne.</u>
- <u xml:id="u-5.41" who="#SMiłaszewski">Przechodzę do innego tematu. Sprawozdawca Komisji Budżetowej Ministerstwa Spraw Wojskowych przytoczył nam w Senacie głęboki pogląd Wielkiego Marszałka Piłsudskiego, konieczny o aktualny dzisiaj, gdy jest mowa o wewnętrznych sprawach kraju. Ten pogląd brzmi:</u>
- <u xml:id="u-5.42" who="#SMiłaszewski">„Jedna z najważniejszych rzeczy dla wojny jest stan moralny społeczeństwa”.</u>
- <u xml:id="u-5.43" who="#SMiłaszewski">Jest to wskazówka wyraźna, ażebyśmy o wartości moralne pieczołowicie w życiu publicznym dbali. Czy pod tym względem stoimy na wysokości zadania we wszystkich dziedzinach? Obawiam się, że, niestety, nie. Uchodzą naszej baczności i urabiają umysły szerokich warstw w kierunku amoralnym lub niemoralnym liczne jeszcze prądy. Wykazałem już, że wyobraźnię szerokich warstw, skąd rekrutuje się armia polska, oddaliśmy w obce ręce, oddaliśmy pod wpływy i uprawę obcej produkcji filmowej. Szkoda, że obywatel polski po ciężkiej pracy tak mało znajduje swojskiego posiłku duchowego i w innych dziedzinach, bo zewsząd mu grożą destrukcyjne wpływy.</u>
- <u xml:id="u-5.44" who="#SMiłaszewski">Alarmujące głosy rozlegają się na ten temat w prasie. Przytoczę jeden przykład. Oto w Polsce Zbrojnej” z 5 lutego znajdujemy alarmujący artykuł pt. „Pacyfistyczna mafia” — zarzucający grupie znanych pisarzy, że „z ich utworów — cytuję dosłownie — płynie narkotyk pacyfistycznej zgnilizny i jad nienawiści do żołnierza i wojska”.</u>
- <u xml:id="u-5.45" who="#SMiłaszewski">Ponieważ wymienieni w „Polsce Zbrojnej” autorzy mają głośne nazwiska i dużą poczytność, więc coraz nowe zastępy młodzieży zaczynają obcować z ich długoletnią twórczością i podlegają jej wpływowi. Zarzut „Polski Zbrojnej” został poparty jaskrawymi cytatami. Destrukcyjnej poezji z pomocą przychodzi specjalna publicystyka. Oto jej krótka próbka. Po okrzyczanym wierszu Juliana Tuwima „O generałach”, gdy manifestowano żywo w Małopolsce przeciw nawoływaniu do dezercji i do nieposzanowania szarż wojskowych, Antoni Słonimski tak pisał w swoich „Walkach nad Bzdurą”, wydanych w 1932 r.: „Oto ludność Drohobycza poczuła konieczność bronienia generałów, biednych, bezbronnych niewiniątek, które skrzywdzono niesłusznie. Głupcy! Nie wiedzieli, że generałowie i bez nich świetnie dadzą sobie radę. Dziś Tuwim z generałami na zamku popija szampana, a ciemne dryblasy z Drohobycza myślą, że Tuwim rządzi Rosją albo jęczy w więzieniu”.</u>
- <u xml:id="u-5.46" who="#SMiłaszewski">Jak takie publikacje działają na umysły — komentarz chyba zbyteczny. Wobec niebezpieczeństwa wojny trzeba zdezynfekować gruntownie i na nowo cały rynek czytelniczy, by oczyścić go z bakterii defetyzmu. Sami podsądni autorowie winni przy tym współdziałać dobrowolnie, o ile pragną dowieść społeczeństwu, że do cynizmu wobec armii i do defetyzmu pchała ich tylko gorączka młodości. Armia to chluba i ostoja Polski. Należy dążyć ze wszystkich sił, aby zdrowy instynkt samozachowawczy w szerokich warstwach nie został zatruty, aby czci i miłości dla sztandaru i munduru — tych symbolów narodowego honoru — nie zagłuszano w Polsce żadną propagandą.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StanisławMiłaszewski">Wysoki Senacie! Budżet państwowy — to skonkretyzowane, w karby czasu ujęte przejawy woli narodu, to jego rzeczywistość, którą przemyślał i w którą się wczuł intuicją sięgającą w przyszłość. Nasz budżet jest, jak mniemam, dobrze zbudowany. Znać na nim mistrzowską, doświadczoną rękę i mocną też wróży podstawę naszemu pełnemu niebezpieczeństw jutru.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#StanisławMiłaszewski">Jedną w nim tylko widzę szczerbę, jeden brak, mianowicie brakuje tam pozycji na odpowiednio rozwinięty aparat propagandy. A żyjemy w epoce, gdy aparat pomocniczy takiej właśnie propagandy przerasta nieraz rozmiarami to, czemu propaganda ma służyć. Obok nas z dwóch stron rozrosły się prawdziwe kolosy propagandowe. Aby wymowa naturalna naszych czynów nie zgłuchła w ich megafonach, musimy dbać o jej wyrazistość i czystość. To znaczy, że dla nas Polaków w dwójnasób jest ważne nie tylko to, co czynimy, ale jak czynimy. Inaczej bez tej wyraźnej wymowy czynów, bez tej czystej dykcji uczynków nie dotrą one do świadomości i uszu szerokiego ogółu. A nie jest to rzecz błaha, bo tylko tam, gdzie ogół rozumie, co się z nim i koło niego dzieje, społeczność nie podlega nastrojom panicznym i żywi pełne zaufanie do swoich wodzów.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#StanisławMiłaszewski">Sądzę, że jednak nie obejdzie się w Polsce w latach najbliższych bez utworzenia centralnego aparatu propagandy, tak niezależnego od poszczególnych resortów ministerialnych, jak choćby Fundusz Kultury Narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#StanisławMiłaszewski">Kalectwem natomiast jawnym i bijącym w oczy, którego taić nie warto, jest stan ważnego czynnika propagandy, mianowicie filmu polskiego. Słabość naszej produkcji filmowej przez lat 20 zaznacza się w sposób jaskrawy i niebezpieczny. A film to nie jest zabawka, chociaż bawi, film to szkoła powszechna wyobraźni ludowej, to poglądowy kurs dokształcający dorosłych. Nie przestanę powtarzać z głębokim przekonaniem, że film to również dzisiejsza namiastka folkloru, dramatu, komedii i epopei w popularnym wydaniu, a zarazem to wykład sztuki życia dla najszerszych mas. W tej ważnej dziedzinie Polska przez lat 20 nie zrobiła prawie nic i nie dorobiła się prawie niczego. Wyznam, że na nasze młode wówczas organy państwowe, zwłaszcza na ówczesne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych spada lwia część odpowiedzialności za to, że nas zalały w swoim czasie nadmiary filmów zagranicznych, że nie powstało u nas szkolnictwo filmowe i że aparatem celnym i zakazami wewnętrznymi nie broniliśmy dostatecznie tej szkoły powszechnej i jej przyszłości, jaką jest film polski.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#StanisławMiłaszewski">Ale nigdzie na nic nie jest za późno. Taki stan jak dzisiejszy naraża nas nie tylko na handlową, lecz i na kulturalną zależność od obcych. Film polski we właściwej rozbudowie oddałby nam nieocenione usługi, zwłaszcza przy dozbrojeniu moralnym społeczeństwa, prowadzonym naprędce. Wobec gróźb coraz bliższej wojny trzeba aparat ten nastawić możliwie precyzyjnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#StanisławMiłaszewski">Dotkliwą wadą dozoru nad importem filmu jest brak udziału czynnika społecznego w cenzurze, a więc brak przedstawicielstwa zrzeszeń społecznych, kół rodzicielskich i zwłaszcza duchowieństwa. Duchowieństwo w zasadzie powoływane jest na komisje filmowe, ale, jak mówiono mi z miarodajnych źródeł, przeważnie wtedy, gdy ma się wyświetlać uroczystości kościelne, conclave, watykańskie wspaniałości, ale nie wtedy, a przynajmniej znacznie rzadziej, gdy rzeczywiście głos kapłana mógłby wykryć niebezpieczeństwa często utajone w pięknych obrazach filmowych. Wskutek tego zdarzają się wpadki niekiedy skandaliczne, z których trzeba się wielkim kosztem i z pewną nawet sromotą wycofywać, jak to miało miejsce ostatnio z filmem „Purytanin”.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#StanisławMiłaszewski">Ponieważ większość produkcji filmowej jest w rękach semickich, więc przy cenzurowaniu należy zwracać baczniejszą niż dotąd uwagę na tendencję obrazów, często talmudycznie dwuznaczną i bardzo subtelnymi chwytami siejącą niepożądane moralnie idee. Znaleźć też należy raczej sposoby wspierania inicjatywy świeżej w dziedzinie krajowej wytwórczości filmowej, niż brnąć dalej w popieraniu tych stowarzyszeń, które się nieco skompromitowały czy to brakiem inicjatywy, czy też zbyt wyraźną zależnością od prądów zagranicznych i handlu międzynarodowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#StanisławMiłaszewski">Wydaje mi się, że świeżo zrodzone Towarzystwo Rozwoju Filmu Polskiego powinno być otoczone baczną pieczą Państwa i od wewnątrz i od zewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#StanisławMiłaszewski">Przejdę teraz do dziedziny innej, która z filmem, z tą szkołą wyobraźni, a więc i ideologii państwowej, ściśle się łączy — do teatru. Teatr łączy się z filmem jeszcze i organicznie, bo film to jest nic innego, jak reprodukcja przedstawienia, które się nie odbywa od razu, tylko w ciągu miesięcy, i które jest odpowiednio zestawiane. Jednakże teatr jest jądrem filmu, a film jest reprodukcją tegoż przedstawienia rozbitego — jak mówiłem — na czas długi i dlatego, kto chce mieć porządny film, musi mieć porządny teatr, porządnych aktorów i odpowiednią po temu atmosferę.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#StanisławMiłaszewski">Teatr w Polsce ma wspaniałą tradycję, on, który za czasów rosyjskich był, jak wiadomo (a stało się to już truizmem), naszym parlamentem, jedynym swobodnym w zajętej przez Rosjan Polsce. Ten teatr pod obcą cenzurą potrafił nawet milczeniem tak wzruszać ludzi, że najpiękniejsze retoryczne zwroty ginęły i blakły wobec podniosłych chwil, jakie w małych podrzędnych co do struktury „Rozmaitościach” (obecnie w Teatrze Narodowym) przeżywali ludzie jeszcze mojego pokolenia. Ten teatr powinien być otoczony specjalną pieczą, jednak nie tylko on sam, ale i jego wielka tradycja.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#StanisławMiłaszewski">Widzimy w tym kierunku u wszystkich dobre zamierzenia, lecz aby teatr otoczyć opieką, na którą ten subtelny instrument psychiki narodowej zasługuje, trzeba mieć ręce, które wyczuwają jego wartość, ręce muzyka, ręce, które na klawiaturze subtelnej teatru położone wydobędą z tego wielkiego organu ton, którego naród i Państwo oczekują.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#StanisławMiłaszewski">Otóż, jak mówiłem, szanować trzeba nie tylko teatr, ale i jego tradycje. Tradycją naszego teatru jest to, że był to teatr naprawdę narodowy, na który składały się twórcze wysiłki ogółu i na który płaciły podatki wszystkie tzw. przedstawienia obce, nawet tak doskonałe, jak dawna opera włoska. Ten teatr narodowy przez pierwotność ówczesnych Polaków oraz przez pewne ich niedowarzenie kulturalne był z początku pomijany w uwadze publicznej i na niedostatecznie wysokim miejscu umieszczany. Na szczęście teatr ten znalazł opiekuna w osobie naszego pierwszego nowoczesnego władcy, jakim był mimo wszystkie swoje błędy Stanisław August. Dzięki królowi byt teatru został zabezpieczony rozumnymi przywilejami od konkurencji obcej. Z teatrem w XVIII wieku stało się to, co się powinno było stać z filmem polskim, w wieku XX; mógł on także korzystać ze wszystkich bliższych i dalszych przykładów historycznych i mógł być racjonalnie i nowocześnie ochraniany.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#StanisławMiłaszewski">Dlatego też, proszę Wysokiego Senatu, trzeba baczną zwrócić uwagę, ażeby nie brnąć dalej drogą, która się okazała fałszywą i która ma za sobą lata niedopatrzeń. Powiem zupełnie otwarcie i jasno my, ludzie, którzy staliśmy raczej po stronie opozycji, my mniejszą ponosimy odpowiedzialność za dzisiejsze usterki w kulturze niż ci, którzy w tej dziedzinie kulturalnej mieli w ręku wszystkie atuty, cały arsenał środków państwowych. Dlatego pozwalam sobie mówić o tych bolączkach z taką pewnością siebie, chociaż proszę mi wierzyć — jestem daleki od popularnej w Warszawie semickiej „hucpy”, która się na wszystko w Polsce, byle na cudzy koszt, waży. Jednak z całą stanowczością i poczuciem odpowiedzialności powtarzam, że sprawa teatru narodowego jest sprawą narodową, która przekracza zakres jednego resortu ministerialnego, a nawet kilku zrzeszonych.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#StanisławMiłaszewski">Przechodzę teraz do faktu zupełnie konkretnego, który bardzo zaniepokoił opinię publiczną. Powzięta została dnia 23 lutego br. na ostatnim posiedzeniu Tymczasowej Rady Miejskiej uchwała o wzięciu udziału przez miasto stołeczne Warszawę w nowej spółce akcyjnej dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych powstałej. Pozwolę sobie odczytać krótki zasadniczy tekst tej uchwały i skomentować ją zgodnie z uwagami prawników, Tekst ten brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#StanisławMiłaszewski">„I. Upoważnić Zarząd Miejski do przystąpienia w imieniu Gminy m. st. Warszawy do Spółki Akcyjnej pod nazwą „Teatry Warszawskie, Spółka Akcyjna”, zawiązanej wspólnie przez gminę i T.K.K.T. dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych w Warszawie z tym, że gmina m. st. Warszawy będzie miała zapewniony udział w wysokości połowy kapitału akcyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#StanisławMiłaszewski">II. Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania Spółce, wymienionej w punkcie I, nieruchomości położonych przy ul. Marszałka Focha, Senatorskiej, Wierzbowej i Trębackiej wraz z wszelkimi ruchomościami teatralnymi, jak kostiumy, rekwizyty, dekoracje, maszyny i urządzenia sceniczne itd., tytułem aportu rzeczowego z tym, że wartość tego aportu w sumie przewyższającej udział Gminy w kapitale akcyjnym Spółki stanowić będzie dług Spółki wobec Miasta, zabezpieczony w złotych w złocie na hipotece wymienionych wyżej nieruchomości czystym wpisem, przy czym dług ten będzie nieoprocentowany i nie będzie mógł być wymagalny, jak długo Spółka będzie istnieć i wykonywać swe zadania (dodaję: zadanie bliżej nieokreślone w uchwale). Natomiast w razie likwidacji Spółki dług ten stanie się natychmiast płatny z odsetkami 6% rocznie od chwili likwidacji do dnia uiszczenia. Pomieszczenia, znajdujące się poza gmachami teatralnymi, przekazywanymi Spółce, a w których mieszczą się powyższe ruchomości teatralne, będą Spółce wydzierżawione bezpłatnie (wydaje mi się, że to jest kontradykcja, ale tylko ściśle stylistyczna) do chwili rozbiórki względnie zmiany przeznaczenia tych pomieszczeń.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#StanisławMiłaszewski">III. Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania na rzecz wymienionej w punkcie I Spółki wszystkich wpływów netto, uzyskanych przez Miasto w okresie od 8.X.1936 r. z domu dochodowego teatrów, położonego przy ul. Trębackiej i Wierzbowej i stanowiącego część nieruchomości hip. Nr 474, 475, 476-a, 614 i 635, zobowiązując jednocześnie Spółkę do przyjęcia na siebie wszelkich ewentualnych ciężarów i roszczeń prywatnych, związanych z własnością lub posiadaniem tego domu tak obecnie, jak i w przeszłości.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#StanisławMiłaszewski">IV. Zobowiązać Spółkę, wymienioną w punkcie I, do udzielenia w przejętych gmachach bezpłatnych lokali:</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#StanisławMiłaszewski">a) dla Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej na warunkach, obowiązujących obecnie Gminę oraz,</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#StanisławMiłaszewski">b) dla Szkoły Baletowej i,</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#StanisławMiłaszewski">c) dla Związku Propagandy Turystycznej m. st. Warszawy w rozmiarach i na warunkach dotychczasowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#StanisławMiłaszewski">Ponadto zobowiązać Spółkę do niepodwyższenia komornego za lokale, zajmowane w tych gmachach przez instytucje miejskie, jak również do ustalenia w porozumieniu z Zarządem Miejskim, według norm obecnie stosowanych, komornego za lokale, które instytucje miejskie zajmują dotychczas bezpłatnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#StanisławMiłaszewski">V. Upoważnić Zarząd Miejski do corocznego wstawiania do preliminarza budżetowego Gminy subsydium, jakie ma być wypłacane Spółce przez Miasto, przyjmując, że wysokość tego subsydium nie powinna w zasadzie przewyższać wysokości subsydium państwowego dla Spółki.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#StanisławMiłaszewski">VI. Zarząd Miejski będzie potrącać miesięcznie z subsydium należności Miasta od Spółki z tytułu opłat i świadczeń rzeczowych, jak np. opłaty za wodę, gaz, elektryczność, dyżury straży ogniowej, podatek widowiskowy itp.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#StanisławMiłaszewski">VII.Upoważnić Zarząd Miejski do ustalenia wszystkich innych uzupełniających warunków utworzenia wymienionej w punkcie I Spółki oraz do dopełnienia związanych z tym formalności prawnych”</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#StanisławMiłaszewski">Przede wszystkim nastręczają się w komentarzu następujące zastrzeżenia ogólne: W punkcie I: miasto przy olbrzymio większych niż Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej aportach powinno było sobie zastrzec głos decydujący, jak zwykle czyni ten, kto więcej do spółki akcyjnej wnosi. W punkcie II: Niesłychaną w obyczajach prawniczych wydaje się rzeczą, iż dług Spółki wobec miasta, zabezpieczony na nieruchomościach, ma być nieoprocentowany aż do chwili likwidacji. Jest to zatem ukryta, nieobjęta punktem V, subwencja. A ponieważ miasto nie zastrzegło sobie w Spółce głosu decydującego, więc nie od niego zależeć będzie decyzja o likwidacji Spółki.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#StanisławMiłaszewski">Ukrytą subwencję stanowi również, moim zdaniem, wspomniane w tymże punkcie „wydzierżawienie bezpłatne” pomieszczeń miejskich poza gmachami teatralnymi, a tych jest dużo.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#StanisławMiłaszewski">W punkcie III: znajdujemy jeszcze jedną subwencję ukrytą w przekazaniu nowopowstałej spółce wpływów z domu dochodowego wstecz za 2 1/2 lat z górą.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#StanisławMiłaszewski">W punkcie V natomiast jawne subsydium miasta dla spółki nie jest określone jasno. Wyrażenie, iż subsydium to „nie powinno w zasadzie przewyższać subsydium państwowego”, zostawia furtkę do podwyższeń samowolnych i dość swobodnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#StanisławMiłaszewski">Wreszcie punkt VII jest najniebezpieczniejszy pod względem prawnym, gdyż uprawnia Zarząd Miejski do „ustalania uzupełniających warunków”, przez co, jak wiemy z praktyki spółkowej, otwiera się często możność zmiany warunków zasadniczych przez uzupełniające.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#StanisławMiłaszewski">Societas leonina —oto, niestety, narzucająca się nazwa dla nowego układu TKKT i miasta Warszawy w dziedzinie teatralnej, jak to wynika z dotychczas ogłoszonych punktów.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#StanisławMiłaszewski">W całej uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej razi brak określenia kapitału nowej spółki. Brakuje również wskazań co do tej zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej. Wszystko to powinno było być przedmiotem uchwał rady miejskiej. Jest rzeczą niepojętą, dlaczego ograniczyła się ona w sposób niepraktykowany do zostawienia plein pouvoir zarządowi.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#StanisławMiłaszewski">Lecz pominąwszy nawet przytoczone powyżej błędy i niedokładności w uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej, trzeba zaznaczyć w konkluzji co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#StanisławMiłaszewski">Wielki majątek, przekazywany obecnie przez miasto nowej spółce, stanowi własność ogółu i jest dorobkiem wielu pokoleń, nie może przeto być przekazywany w tajnikach gabinetów i kancelaryj według uznania tymczasowych włodarzy, lecz winien być chroniony przez jawną stałą kontrolę ogółu obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#StanisławMiłaszewski">Oto szkic oceny prawniczej na zasadzie ujawnionego dotąd materiału, dotyczącego powstającej spółki. Oprócz tego zasięgnąłem opinii znawców żywej tradycji teatralnej i ustroju teatrów w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#StanisławMiłaszewski">Jeden z nich w taki sposób to określa: „Zawarcie spółki wydaje się przedwczesnym z następujących powodów. Spór o tytuł własności między Rządem a gminą nie znajduje się na właściwej drodze, ponieważ prawnie ani jedna, ani druga strona nie jest wyłączną właścicielką teatru. Gmachy z urządzeniami i montażem teatralnym oraz wszelki majątek ruchomy teatrów stanowią wspólną własność Rządu i gminy, bo taka była koncepcja ojca sceny polskiej Wojciecha Bogusławskiego, który pragnął, aby opiekę nad teatrami roztaczały wspólnie Rząd i gmina. Czasy były niebezpieczne, bo rozbiorowe, wojenne, a więc zabezpieczano się i — jak się okazuje — zabezpieczano się słusznie. Ta koncepcja spółczesności uratowała teatry od zagłady za czasów rosyjskich i niemieckich. Dzięki niej rząd rosyjski nie mógł zrusyfikować i zabrać Teatru Wielkiego, a okupacja niemiecka nie mogła wywieźć majątku teatrów warszawskich. Nie wchodząc we wszelkie subtelności prawnicze, stwierdzam szkicowo, że koncepcja Bogusławskiego miała, jak widać z dziejów, podstawy praktyczne. Czyż zatem warto łamać tak dostojną tradycję dla utworzenia konstrukcji tak nieuchwytnej, jak widzieliśmy z uchwały? I czy nie jest to zbyt droga cena za ten nowy eksperyment?</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#StanisławMiłaszewski">Wobec powyższych zastrzeżeń rodzi się obawa, iż społeczeństwo dopatrywać się będzie w umowie gminy z T.K.K.T. pewnej nierealności, pewnej fikcyjności. Szeroką bowiem opinię w ostatnich miesiącach nurtuje domysł, że tymczasową ekspozyturą Rządu jest T.K.K.T., za pośrednictwem tego towarzystwa Miasto wyrzeknie się swoich praw wiekowych, których może nie było by praktycznie się wyzbywać.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#StanisławMiłaszewski">Jakkolwiek sprawa przedstawia się w istocie, niepokój opinii wskutek tej transakcji jest faktem wysoce niepożądanym, któremu trzeba jak najprędzej położyć kres gruntownym wyjaśnieniem. Według opinii publicznej lepsza byłaby (jak za Bogusławskiego) wspólna i jawna opieka rządu i gminy nad teatrami bez niczyjego pośrednictwa. Opinia wskazuje, że wyrazem takiej jawnej i zaufanie publiczne posiadającej współpracy mogłaby być na przykład Fundacja Narodowa teatrów warszawskich, której projekt zresztą od dawna był opublikowany i w każdym razie na rozważenie poważne zasługuje.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#StanisławMiłaszewski">Narzuca się więc wniosek, że na razie wskazanym było by utrzymać prowizorium i zawrzeć z T.K.K.T. umowę czasową, na przykład a rok jeden, dla prowadzenia teatrów dramatycznych i opery, przy subwencji już przyznanej w kwocie pół miliona złotych od Rządu, a w kwocie dotychczasowej, tegorocznej od Gminy.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#StanisławMiłaszewski">Trzeba przypuszczać, że przy poważnym ujęciu sprawy, prędko można by przystąpić do takiej Fundacji, przy czym nie jest wykluczone, że powierzyłaby ona wówczas prowadzenie teatrów właśnie T.K.K.T. na warunkach normalnych, bez angażowania majątku publicznego w spółkę o niepraktykowanym dotąd ustroju. Należy się spodziewać, że takie rozwiązanie nie napotka sprzeciwu w opinii publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#StanisławMiłaszewski">Mam zaszczyt prosić Pana Ministra Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do wiadomości powyższych sugestyj i jeśli to uzna za stosowne o wyjaśnienie miarodajne.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#StanisławMiłaszewski">Przechodzę do innego tematu. Sprawozdawca Komisji Budżetowej Ministerstwa Spraw Wojskowych przytoczył nam w Senacie głęboki pogląd Wielkiego Marszałka Piłsudskiego, konieczny o aktualny dzisiaj, gdy jest mowa o wewnętrznych sprawach kraju. Ten pogląd brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#StanisławMiłaszewski">„Jedna z najważniejszych rzeczy dla wojny jest stan moralny społeczeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#StanisławMiłaszewski">Jest to wskazówka wyraźna, ażebyśmy o wartości moralne pieczołowicie w życiu publicznym dbali. Czy pod tym względem stoimy na wysokości zadania we wszystkich dziedzinach? Obawiam się, że, niestety, nie. Uchodzą naszej baczności i urabiają umysły szerokich warstw w kierunku amoralnym lub niemoralnym liczne jeszcze prądy. Wykazałem już, że wyobraźnię szerokich warstw, skąd rekrutuje się armia polska, oddaliśmy w obce ręce, oddaliśmy pod wpływy i uprawę obcej produkcji filmowej. Szkoda, że obywatel polski po ciężkiej pracy tak mało znajduje swojskiego posiłku duchowego i w innych dziedzinach, bo zewsząd mu grożą destrukcyjne wpływy.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#StanisławMiłaszewski">Alarmujące głosy rozlegają się na ten temat w prasie. Przytoczę jeden przykład. Oto w Polsce Zbrojnej” z 5 lutego znajdujemy alarmujący artykuł pt. „Pacyfistyczna mafia” — zarzucający grupie znanych pisarzy, że „z ich utworów — cytuję dosłownie — płynie narkotyk pacyfistycznej zgnilizny i jad nienawiści do żołnierza i wojska”.</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#StanisławMiłaszewski">Ponieważ wymienieni w „Polsce Zbrojnej” autorzy mają głośne nazwiska i dużą poczytność, więc coraz nowe zastępy młodzieży zaczynają obcować z ich długoletnią twórczością i podlegają jej wpływowi. Zarzut „Polski Zbrojnej” został poparty jaskrawymi cytatami. Destrukcyjnej poezji z pomocą przychodzi specjalna publicystyka. Oto jej krótka próbka. Po okrzyczanym wierszu Juliana Tuwima „O generałach”, gdy manifestowano żywo w Małopolsce przeciw nawoływaniu do dezercji i do nieposzanowania szarż wojskowych, Antoni Słonimski tak pisał w swoich „Walkach nad Bzdurą”, wydanych w 1932 r.: „Oto ludność Drohobycza poczuła konieczność bronienia generałów, biednych, bezbronnych niewiniątek, które skrzywdzono niesłusznie. Głupcy! Nie wiedzieli, że generałowie i bez nich świetnie dadzą sobie radę. Dziś Tuwim z generałami na zamku popija szampana, a ciemne dryblasy z Drohobycza myślą, że Tuwim rządzi Rosją albo jęczy w więzieniu”.</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#StanisławMiłaszewski">Jak takie publikacje działają na umysły — komentarz chyba zbyteczny. Wobec niebezpieczeństwa wojny trzeba zdezynfekować gruntownie i na nowo cały rynek czytelniczy, by oczyścić go z bakterii defetyzmu. Sami podsądni autorowie winni przy tym współdziałać dobrowolnie, o ile pragną dowieść społeczeństwu, że do cynizmu wobec armii i do defetyzmu pchała ich tylko gorączka młodości. Armia to chluba i ostoja Polski. Należy dążyć ze wszystkich sił, aby zdrowy instynkt samozachowawczy w szerokich warstwach nie został zatruty, aby czci i miłości dla sztandaru i munduru — tych symbolów narodowego honoru — nie zagłuszano w Polsce żadną propagandą.</u>
<u xml:id="u-5.47" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#SRadziwiłł">Wysoka Izbo Senacka I Jednym z ulubionych słów naszego Wicepremiera jest, jeśli chodzi o określenie rzeczywistości polskiej, słowo „dysproporcja”. I dlatego oceniając jak najpozytywniej wspaniałe osiągnięcia gospodarcze naszego Skarbu, chciałbym powiedzieć kilka słów o jednej z najwięcej może rażących dysproporcyj naszego życia. Chodzi mianowicie o dysproporcję w porównaniu twórczej i rozbudowanej gospodarki Państwa z zamierającą, wegetacyjną gospodarką samorządów. Chodzi o porównanie inwestycyj państwowych z inwestycjami albo brakiem inwestycyj samorządów, a to przede wszystkim samorządów gromadzkich, gminnych i powiatowych.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#SRadziwiłł">Zaznaczam tu z góry, że nie chodzi mi o zmniejszenie choćby o jeden grosz rozmachu inwestycyjnego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#SRadziwiłł">My wszyscy rolnicy, rozumujący długofalowo z zachwytem i wdzięcznością patrzymy na dzieło Wojska i Skarbu w rozbudowie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rozumiemy, że jest to na dłuższą metę ta jedyna istotna i działająca na przyszłe pokolenia reforma, która zbliża nasz ustrój do struktury gospodarczej i społecznej wzoru zachodniej Europy, do której przecież cywilizacyjnie należeć chcemy.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#SRadziwiłł">Ale, proszę Panów, mieszkam w powiecie sandomierskim i, jeżeli się można tak wyrazić, na samym progu Centralnego Okręgu Przemysłowego, który właściwie zaczyna się dziś na razie jeszcze na południe od Sandomierza, ale mam nadzieję, że i w naszej przeludnionej Kielecczyźnie niedługo zatryumfuje. Przytoczę następujący obrazek: Olbrzymie maszty elektrycznej linii silnego napięcia Mościce — Starachowice sterczą dumnie w niebo, a nisko pod spodem pogrążone w mroku bardzo wczesnym wieczorem, bo nie stać na naftę, widać strzechy chałup chłopskich, a co najważniejsze, dzieci w tych chałupach są często skazane na ciemnotę analfabetyzmu, bo gminy nie stać na inwestycje szkolne, a w hierarchii potrzeb budżetowych Państwa nie stać na dodanie nowych etatów nauczycielskich.</u>
- <u xml:id="u-7.4" who="#SRadziwiłł">Tutaj coś nie jest w porządku. Jakie trzeba jednak wyciągnąć z tego wnioski? Czy zmniejszyć tempo pracy w Centralnym Okręgu Przemysłowym? Po stokroć nie. Trzeba wziąć rzeczy od innego końca, od społeczeństwa, zorganizowanego w samorządzie terytorialnym. Bardzo często popełnia się u nas taki błąd, że uważa się czasy obecne za przejściowe, naszą smutną, ale nie beznadziejną biedę polską za coś związanego z przemijającą chwilą obecną. Takie rozumowanie, zdaniem moim, nie jest słuszne. Polska wskutek fatalnego dziedzictwa gospodarczego sprzed rozbiorów oraz wskutek braku samodzielności w chwili kiedy reszta świata tworzyła właściwe pojęcia dobrobytu takiego, jakiego Europa dożyła w wieku XIX, Polska pozostanie jeszcze przez długi czas krajem biedniejszym od innych. Dlatego nie można odkładać wielu spraw na później, żeby, jak to się po polsku mówi „coś zmieniło się na lepsze”, trzeba je załatwić obecnie, licząc się z tymi warunkami, jakie dziś są. Tak ma się niestety z ciągłym odkładaniem reformy finansów komunalnych.</u>
- <u xml:id="u-7.5" who="#SRadziwiłł">Rozumiem, że nic nas tak nie połączyło w jednej wierze, jak właśnie bliskie każdemu myślącemu po polsku sercu wspólne finansowanie i budowanie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Ale chodzi o to, że Polska jest wielka i różnorodna i że wszędzie naraz takich dzieł o ogólnopaństwowym znaczeniu tworzyć nie może. Tymczasem trzeba pamiętać, że nic nie łączy, nie uszlachetnia ludzi, nie konsoliduje ludzi bardziej — my samorządowcy wiemy o tym najlepiej — jak właśnie wspólne budowanie. W całej Polsce można, moim zdaniem, wywołać ten wspólny entuzjazm tworzenia drobnych, ale koniecznych inwestycyj samorządowych w tempie o wiele prędszym, niż to się dziś robi. Nie mówię o miastach, znam lepiej teren wiejski, chodzi jednak o to, aby nie popaść w drugą ostateczność na wzór tak zwanej „radosnej twórczości”, kiedy siły mierzono na zamiary, a nie na budżety. Chodzi o cyfry. Zaznaczyć tu muszę, że mówię tu tylko o samorządzie wiejskim, tj. o gminach i powiatach, gdyż samorządu gromadzkiego właściwie niestety nie ma, bo to wybieranie raz na kadencję sołtysa właściwie samorządem nie jest. A samorząd wojewódzki jest tylko w dzielnicach zachodnich, gdyż nasze wydziały wojewódzkie są raczej organami kontroli niż samorządu.</u>
- <u xml:id="u-7.6" who="#SRadziwiłł">Będę się starał operować zaokrąglonymi cyframi na zasadzie preliminarzy budżetowych samorządów gminnych i powiatowych na rok 1938/39. Mam cyfry wykonania tych budżetów. Wydatki gmin wszystkich na terenie Rzeczypospolitej wynoszą 119 milionów, w czym 15 milionów wydatków nadzwyczajnych. Na pokrycie tego najważniejszą pozycją jest 48 milionów podatku wyrównawczego, blisko 55% całości, 16 milionów dodatku do podatku gruntowego, jakieś 19%, reszta sumy mniejsze. Jeżeli zanalizujemy teraz wydatki, to przeraża nas jedna cyfra. Na te 119 milionów 43 miliony to zarząd ogólny, składający się z wydatków osobowych i rzeczowych, związanych z administracją. Wnioskować z tej cyfry, która podkreśla wegetatywność tej najważniejszej komórki samorządowej, jaką jest gmina zbiorowa. należy przede wszystkim w ten sposób, że samorząd opłaca urzędników w znacznej części państwowych, którzy raczej odpowiadają temu, co we Francji nazywa się administracją lokalną, niż ściśle samorządem. Nie mówię, że to jest źle, ale tłumaczę sobie, że w ten sposób rozdysponowywanie tymi nielicznymi funduszami gminy nie ma nic wspólnego ze ściśle samorządową jej działalnością.</u>
- <u xml:id="u-7.7" who="#SRadziwiłł">Jeżeli weźmiemy inne najważniejsze wydatki samorządu gminnego, to uderzy nas, że druga z kolei cyfra — razem z nadzwyczajnymi wydatkami — 33 miliony, to wydatki na oświatę. Już na drogi znacznie mniej — nie mówię ile, bo cyfrowo bardzo trudno ująć szarwarkową część tych wydatków. Na spłatę długów nie więcej niż 5%. Jaki można z tego wyciągnąć wniosek co do uaktywnienia finansów gminy wiejskiej, tej na pewno, jak już podkreśliłem, najważniejszej komórki samorządu terytorialnego? Moim zdaniem zmarnowaliśmy okazję przedłużenia podatku wyrównawczego, który niedawno uchwaliliśmy, zamiast powiększyć ten podatek o jakieś 50%. W ten sposób około 20 milionów zł rocznie można by przeznaczyć choćby na rozbudowę szkół czy zapoczątkowanie jakiejkolwiek opieki lekarskiej na wsi. Wspomnę mimochodem o jednej bolesnej dla nas samorządowców sprawie, mianowicie negatywnego ustosunkowania naszego do ustawy leczniczej, która nam została zaproponowana bez pokrycia budżetowego. I logicznie trzeba było się negatywnie ustosunkować, a jednak przeczytawszy potwierdzające nasze doświadczenia „Pamiętniki Lekarzy”, zdajemy sobie sprawę, że sprawa zdrowia na wsi nie jest załatwiona. Jeżeli chodzi o ustosunkowanie się ludności wiejskiej do powiększonego w ten sposób podatku samoistnego gminy, teoretycznie odruch jest na pewno negatywny, zwłaszcza tutaj na tej sali i tu w Warszawie, ale jeżeli chodzi o swoją wieś, swoją szkołę dla własnych dzieci, swoją drogę gminną i może mniej, ale w każdym razie też własnych chorych, to rozumowanie zwykle jest inne. Znając dobrze wieś i to bardzo biedną, małorolną, w której 10-morgowy chłop jest rzadkością, znany z imienia i nazwiska w czwartej wsi, twierdzę — nie mówiąc naturalnie o bardzo nielicznych gospodarstwach większych, dla których podatki przedstawiają większą cyfrę — że ludność małorolna bardzo chętnie uchwalała dotąd dobrowolnie często wysokie składki na inwestycje lokalne, zwłaszcza szkolne. I dopiero jak powiat skreśla dobrowolność tej składki, to znaczy zwalnia z niej biedniejszych obywateli, wtedy składka nie wpływa w 100%. Wybudowałem już kilkanaście szkół na moim terenie z takich dobrowolnych składek, które wpływały i były realne. Dlaczego więc nie zmienić tych składek? Dla kilkumorgowego chłopa, weźmy 6-morgowego, będzie to 5–6 zł więcej. Dlaczegóż więc nie zmienić tych składek na dobrowolnie uchwalony, ale obowiązkowy podatek i dać możność rozwoju życia samorządowego w trochę wyższej skali jak dzisiaj.</u>
- <u xml:id="u-7.8" who="#SRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o powiaty, znowu podam cyfry. W preliminarzu 1938/39 r. wydatki wyniosły okrągłą sumę 132 miliony zł, w tym nadzwyczajnych nieco więcej niż w gminie—28 milionów, wydatki na zarząd są tutaj mniejsze, tylko 1 1/2 miliona, a najważniejszą pozycją są wydatki drogowe 58 milionów, spłata długów nieco większa — 8%, około 9 milionów, a na oświatę tylko 3 miliony. Widzimy, że wpływy główne to opłata drogowa około 46 milionów, następnie dodatek do podatku gruntowego 20 milionów, reszta mniejsze pozycje. Jakie można z tego wyciągnąć konsekwencje? Przede wszystkim nie rozbudowywać samorządu wojewódzkiego. Myślę, że z wyjątkiem może właśnie sprawy leczenia dłużej chorujących, czy wariatów, czy weneryków, sprawa przekazania pewnych dziedzin wojewódzkiemu samorządowi jest przedwczesna, bo nie stać na to, bo to byłaby jedna administracja więcej, a nie jedno źródło dochodu więcej.</u>
- <u xml:id="u-7.9" who="#SRadziwiłł">Następnie — a uważam, że to jest może najważniejsze — należy traktować gromady jako samorząd, to znaczy na odcinku drogowym dać możność przymusowej egzekutywy nakazom sołtysów w tej sprawie.</u>
- <u xml:id="u-7.10" who="#SRadziwiłł">I wreszcie cały 10 dział budżetów powiatowych to jest rolnictwo. Nie będę tutaj wchodził w rozważanie tej kwestii, czy mamy rozbudowywać rolniczy samorząd jako coś oddzielnego i przekazać mu część podatku gruntowego, czy przekazać bezpośrednio przez Skarb Państwa samorządom na ten cel część podatku gruntowego.</u>
- <u xml:id="u-7.11" who="#SRadziwiłł">Jeśli chodzi o podatek gruntowy, który w wielu państwach jest całkowicie przekazywany na rzecz samorządów, to cały ten podatek w Polsce na budżet 2,5-miliardowy wynosi plus minus 60 milionów zł, a będzie on wynosił prawdopodobnie mniej, gdyż wskutek rozdrabniania i rozproszkowywania się własności rolnej zmieniamy stopniowo progresję na degresję.</u>
- <u xml:id="u-7.12" who="#SRadziwiłł">Oprócz tego, moim zdaniem, istnieje możliwość powiększenia norm najważniejszego podatku powiatowego, tj. drogowego, gdyż narzekanie jednym tchem, że drogi są skandalicznie złe i podatek drogowy skandalicznie wysoki, nikogo uczciwie myślącego przekonać nie może. Mieć pieniądze dla dróżnika, a nie mieć na łopatę dla niego, to nie jest oszczędność. Trzeba wtedy albo skasować dróżnika, albo powiększyć podatek, żeby mu kupić łopatę do roboty.</u>
- <u xml:id="u-7.13" who="#SRadziwiłł">Reasumuję. Naprawa ustroju finansów komunalnych, zdaniem moim, powinna pójść w dwóch następujących kierunkach: Skarb powinien przekazać w znacznej części na wsi podatek gruntowy, a w miastach podatek od nieruchomości na cele samorządu i ułatwić kredyt, zwłaszcza na budowę szkół. Nie wiąże się to ściśle z dzisiejszym tematem, bo nie rozpatrujemy budżetu Ministerstwa Oświaty, ale — Panowie pamiętają — niedawno połączyliśmy w samorządzie oświatę razem z samorządem terytorialnym. I dlatego nie będzie tu zbędnym powiedzieć, że jeżeli chodzi o budownictwo szkół powszechnych, to przeważnie wyolbrzymiamy trudności wykonania tej sprawy. Brakuje w dzisiejszej chwili, okrągło mówiąc, 40.000 izb szkolnych. Izba szkolna kosztować może około 8.000 zł, więc jest to kwestia około 320 milionów zł. Nie jest to wydatek nie kończący się nigdy, bo przyjdzie chwila, że ta sprawa będzie zakończona i nie będzie potrzeby rozbudowywania szkół. Uważam więc, że sprawa rozbudowy szkół powszechnych, łatwiej niż inne sprawy, jest do załatwienia na kredyt, z tym, aby przyszłe pokolenia już płaciły tylko amortyzację tej sumy. Myślę, że wysuwany przez Związek Nauczycielstwa program załatwienia rozbudowy szkolnictwa w ciągu lat 8 przy powiększeniu finansowych możliwości samorządu jest wykonalny na zasadzie kredytu udzielonego samorządowi na cele budowy szkół.</u>
- <u xml:id="u-7.14" who="#SRadziwiłł">A cóż społeczeństwo? Uważam, że zwracanie się do p. Ministra Skarbu tylko z żądaniami, jak to już niestety w naszej kadencji było, jest niesłuszne. Należy nie tylko prosić, ale należy i dawać. I dlatego rozumiem, że naprawa ustroju finansów komunalnych musi być tak samo oparta na zwiększonych świadczeniach, czy to w formie większego dodatku do podatku gruntowego, czy podatku wyrównawczego, czy stawek drogowych, wszystko jedno, jak to się będzie nazywać, w każdym razie zwiększenia tej sumy na świadczenia, na rozbudowę inwestycyj samorządu terytorialnego.</u>
- <u xml:id="u-7.15" who="#SRadziwiłł">A w miastach? Dlaczego miasta poznańskie i pomorskie mają dodatek do podatku dochodowego, a miasta reszty Polski nie mają? Na to odpowiedziano, że ustrój jest inny. Słusznie, ale jakoś przy dołączaniu niektórych miast do województw zachodnich dało się to zrobić.</u>
- <u xml:id="u-7.16" who="#SRadziwiłł">I wreszcie szarwark gromadzki. Toć to przecież też podatek, który jeżeli będzie zaopatrzony egzekutywą, będzie ciążył na ludności. I dlatego rozumiejąc, że w dzisiejszym stanie bilansowania budżetu nie można od p. Ministra Skarbu tylko żądać, a nie dawać, uważam, iż rozłożywszy w ten sposób te obowiązki rozbudowy samorządu w Polsce na Skarb i na społeczeństwo, można apelować o przeprowadzenie zmiany ustroju finansów komunalnych.</u>
- <u xml:id="u-7.17" who="#SRadziwiłł">Wysoka Izbo! Nie są to rzeczy niemożliwe i nie wymagają znowu tak dużych ofiar ze strony gospodarki skarbowej, raczej wymagają one pewnych nowych wysiłków ze strony społeczeństwa. Ale pamiętajmy, że w Konstytucji naszej nie ma dzięki Bogu na wzór konstytucyj liberalistycznych wiele o prawach obywateli. Jest tam mowa o obowiązkach obywateli względem zbiorowości. I o to tylko, aby nam skuteczniejsze pełnienie tych obowiązków wobec zbiorowości ułatwiono za pośrednictwem samorządu terytorialnego, zwracamy się do Wysokiego Rządu, prosząc o wniesienie reformy finansów komunalnych.</u>
- <u xml:id="u-7.18" who="#SRadziwiłł">Czuję już, że przeciwnicy powiedza, że jesteśmy zbyt niecierpliwi i że sie nam śpieszy. Tak, Wysoki Senacie, śpieszy się nam do tego, aby nie tylko w uprzywilejowanych dzielnicach stolicy czy w C.O.P-ie, ale wszędzie w Polsce Polacy mieli uczucie, że w Polsce po mału, ale dzieje się coraz lepiej i że sami sobie tę lepszą dolę wykuwamy. Ale na to my podatnicy musimy świadczyć nieco więcej, niż nam się to wydaje możliwym, a tzw. świat pracy tych naszych świadczeń nie powinien zużywać na awanse i emerytury, a wspólnie powinniśmy tworzyć wspólne narodowe wartości, do których zaliczam zarówno Gdynię i C.O.P., jak i każdy nowy kilometr drogi, każdy nowy ośrodek zdrowia, a przede wszystkim każda nową szkołę powszechną. Dlatego domagamy się uporządkowania, to znaczy rozbudowy finansów samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoka Izbo Senacka I Jednym z ulubionych słów naszego Wicepremiera jest, jeśli chodzi o określenie rzeczywistości polskiej, słowo „dysproporcja”. I dlatego oceniając jak najpozytywniej wspaniałe osiągnięcia gospodarcze naszego Skarbu, chciałbym powiedzieć kilka słów o jednej z najwięcej może rażących dysproporcyj naszego życia. Chodzi mianowicie o dysproporcję w porównaniu twórczej i rozbudowanej gospodarki Państwa z zamierającą, wegetacyjną gospodarką samorządów. Chodzi o porównanie inwestycyj państwowych z inwestycjami albo brakiem inwestycyj samorządów, a to przede wszystkim samorządów gromadzkich, gminnych i powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Zaznaczam tu z góry, że nie chodzi mi o zmniejszenie choćby o jeden grosz rozmachu inwestycyjnego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">My wszyscy rolnicy, rozumujący długofalowo z zachwytem i wdzięcznością patrzymy na dzieło Wojska i Skarbu w rozbudowie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rozumiemy, że jest to na dłuższą metę ta jedyna istotna i działająca na przyszłe pokolenia reforma, która zbliża nasz ustrój do struktury gospodarczej i społecznej wzoru zachodniej Europy, do której przecież cywilizacyjnie należeć chcemy.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ale, proszę Panów, mieszkam w powiecie sandomierskim i, jeżeli się można tak wyrazić, na samym progu Centralnego Okręgu Przemysłowego, który właściwie zaczyna się dziś na razie jeszcze na południe od Sandomierza, ale mam nadzieję, że i w naszej przeludnionej Kielecczyźnie niedługo zatryumfuje. Przytoczę następujący obrazek: Olbrzymie maszty elektrycznej linii silnego napięcia Mościce — Starachowice sterczą dumnie w niebo, a nisko pod spodem pogrążone w mroku bardzo wczesnym wieczorem, bo nie stać na naftę, widać strzechy chałup chłopskich, a co najważniejsze, dzieci w tych chałupach są często skazane na ciemnotę analfabetyzmu, bo gminy nie stać na inwestycje szkolne, a w hierarchii potrzeb budżetowych Państwa nie stać na dodanie nowych etatów nauczycielskich.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Tutaj coś nie jest w porządku. Jakie trzeba jednak wyciągnąć z tego wnioski? Czy zmniejszyć tempo pracy w Centralnym Okręgu Przemysłowym? Po stokroć nie. Trzeba wziąć rzeczy od innego końca, od społeczeństwa, zorganizowanego w samorządzie terytorialnym. Bardzo często popełnia się u nas taki błąd, że uważa się czasy obecne za przejściowe, naszą smutną, ale nie beznadziejną biedę polską za coś związanego z przemijającą chwilą obecną. Takie rozumowanie, zdaniem moim, nie jest słuszne. Polska wskutek fatalnego dziedzictwa gospodarczego sprzed rozbiorów oraz wskutek braku samodzielności w chwili kiedy reszta świata tworzyła właściwe pojęcia dobrobytu takiego, jakiego Europa dożyła w wieku XIX, Polska pozostanie jeszcze przez długi czas krajem biedniejszym od innych. Dlatego nie można odkładać wielu spraw na później, żeby, jak to się po polsku mówi „coś zmieniło się na lepsze”, trzeba je załatwić obecnie, licząc się z tymi warunkami, jakie dziś są. Tak ma się niestety z ciągłym odkładaniem reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Rozumiem, że nic nas tak nie połączyło w jednej wierze, jak właśnie bliskie każdemu myślącemu po polsku sercu wspólne finansowanie i budowanie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Ale chodzi o to, że Polska jest wielka i różnorodna i że wszędzie naraz takich dzieł o ogólnopaństwowym znaczeniu tworzyć nie może. Tymczasem trzeba pamiętać, że nic nie łączy, nie uszlachetnia ludzi, nie konsoliduje ludzi bardziej — my samorządowcy wiemy o tym najlepiej — jak właśnie wspólne budowanie. W całej Polsce można, moim zdaniem, wywołać ten wspólny entuzjazm tworzenia drobnych, ale koniecznych inwestycyj samorządowych w tempie o wiele prędszym, niż to się dziś robi. Nie mówię o miastach, znam lepiej teren wiejski, chodzi jednak o to, aby nie popaść w drugą ostateczność na wzór tak zwanej „radosnej twórczości”, kiedy siły mierzono na zamiary, a nie na budżety. Chodzi o cyfry. Zaznaczyć tu muszę, że mówię tu tylko o samorządzie wiejskim, tj. o gminach i powiatach, gdyż samorządu gromadzkiego właściwie niestety nie ma, bo to wybieranie raz na kadencję sołtysa właściwie samorządem nie jest. A samorząd wojewódzki jest tylko w dzielnicach zachodnich, gdyż nasze wydziały wojewódzkie są raczej organami kontroli niż samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Będę się starał operować zaokrąglonymi cyframi na zasadzie preliminarzy budżetowych samorządów gminnych i powiatowych na rok 1938/39. Mam cyfry wykonania tych budżetów. Wydatki gmin wszystkich na terenie Rzeczypospolitej wynoszą 119 milionów, w czym 15 milionów wydatków nadzwyczajnych. Na pokrycie tego najważniejszą pozycją jest 48 milionów podatku wyrównawczego, blisko 55% całości, 16 milionów dodatku do podatku gruntowego, jakieś 19%, reszta sumy mniejsze. Jeżeli zanalizujemy teraz wydatki, to przeraża nas jedna cyfra. Na te 119 milionów 43 miliony to zarząd ogólny, składający się z wydatków osobowych i rzeczowych, związanych z administracją. Wnioskować z tej cyfry, która podkreśla wegetatywność tej najważniejszej komórki samorządowej, jaką jest gmina zbiorowa. należy przede wszystkim w ten sposób, że samorząd opłaca urzędników w znacznej części państwowych, którzy raczej odpowiadają temu, co we Francji nazywa się administracją lokalną, niż ściśle samorządem. Nie mówię, że to jest źle, ale tłumaczę sobie, że w ten sposób rozdysponowywanie tymi nielicznymi funduszami gminy nie ma nic wspólnego ze ściśle samorządową jej działalnością.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli weźmiemy inne najważniejsze wydatki samorządu gminnego, to uderzy nas, że druga z kolei cyfra — razem z nadzwyczajnymi wydatkami — 33 miliony, to wydatki na oświatę. Już na drogi znacznie mniej — nie mówię ile, bo cyfrowo bardzo trudno ująć szarwarkową część tych wydatków. Na spłatę długów nie więcej niż 5%. Jaki można z tego wyciągnąć wniosek co do uaktywnienia finansów gminy wiejskiej, tej na pewno, jak już podkreśliłem, najważniejszej komórki samorządu terytorialnego? Moim zdaniem zmarnowaliśmy okazję przedłużenia podatku wyrównawczego, który niedawno uchwaliliśmy, zamiast powiększyć ten podatek o jakieś 50%. W ten sposób około 20 milionów zł rocznie można by przeznaczyć choćby na rozbudowę szkół czy zapoczątkowanie jakiejkolwiek opieki lekarskiej na wsi. Wspomnę mimochodem o jednej bolesnej dla nas samorządowców sprawie, mianowicie negatywnego ustosunkowania naszego do ustawy leczniczej, która nam została zaproponowana bez pokrycia budżetowego. I logicznie trzeba było się negatywnie ustosunkować, a jednak przeczytawszy potwierdzające nasze doświadczenia „Pamiętniki Lekarzy”, zdajemy sobie sprawę, że sprawa zdrowia na wsi nie jest załatwiona. Jeżeli chodzi o ustosunkowanie się ludności wiejskiej do powiększonego w ten sposób podatku samoistnego gminy, teoretycznie odruch jest na pewno negatywny, zwłaszcza tutaj na tej sali i tu w Warszawie, ale jeżeli chodzi o swoją wieś, swoją szkołę dla własnych dzieci, swoją drogę gminną i może mniej, ale w każdym razie też własnych chorych, to rozumowanie zwykle jest inne. Znając dobrze wieś i to bardzo biedną, małorolną, w której 10-morgowy chłop jest rzadkością, znany z imienia i nazwiska w czwartej wsi, twierdzę — nie mówiąc naturalnie o bardzo nielicznych gospodarstwach większych, dla których podatki przedstawiają większą cyfrę — że ludność małorolna bardzo chętnie uchwalała dotąd dobrowolnie często wysokie składki na inwestycje lokalne, zwłaszcza szkolne. I dopiero jak powiat skreśla dobrowolność tej składki, to znaczy zwalnia z niej biedniejszych obywateli, wtedy składka nie wpływa w 100%. Wybudowałem już kilkanaście szkół na moim terenie z takich dobrowolnych składek, które wpływały i były realne. Dlaczego więc nie zmienić tych składek? Dla kilkumorgowego chłopa, weźmy 6-morgowego, będzie to 5–6 zł więcej. Dlaczegóż więc nie zmienić tych składek na dobrowolnie uchwalony, ale obowiązkowy podatek i dać możność rozwoju życia samorządowego w trochę wyższej skali jak dzisiaj.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeżeli chodzi teraz o powiaty, znowu podam cyfry. W preliminarzu 1938/39 r. wydatki wyniosły okrągłą sumę 132 miliony zł, w tym nadzwyczajnych nieco więcej niż w gminie—28 milionów, wydatki na zarząd są tutaj mniejsze, tylko 1 1/2 miliona, a najważniejszą pozycją są wydatki drogowe 58 milionów, spłata długów nieco większa — 8%, około 9 milionów, a na oświatę tylko 3 miliony. Widzimy, że wpływy główne to opłata drogowa około 46 milionów, następnie dodatek do podatku gruntowego 20 milionów, reszta mniejsze pozycje. Jakie można z tego wyciągnąć konsekwencje? Przede wszystkim nie rozbudowywać samorządu wojewódzkiego. Myślę, że z wyjątkiem może właśnie sprawy leczenia dłużej chorujących, czy wariatów, czy weneryków, sprawa przekazania pewnych dziedzin wojewódzkiemu samorządowi jest przedwczesna, bo nie stać na to, bo to byłaby jedna administracja więcej, a nie jedno źródło dochodu więcej.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Następnie — a uważam, że to jest może najważniejsze — należy traktować gromady jako samorząd, to znaczy na odcinku drogowym dać możność przymusowej egzekutywy nakazom sołtysów w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">I wreszcie cały 10 dział budżetów powiatowych to jest rolnictwo. Nie będę tutaj wchodził w rozważanie tej kwestii, czy mamy rozbudowywać rolniczy samorząd jako coś oddzielnego i przekazać mu część podatku gruntowego, czy przekazać bezpośrednio przez Skarb Państwa samorządom na ten cel część podatku gruntowego.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Jeśli chodzi o podatek gruntowy, który w wielu państwach jest całkowicie przekazywany na rzecz samorządów, to cały ten podatek w Polsce na budżet 2,5-miliardowy wynosi plus minus 60 milionów zł, a będzie on wynosił prawdopodobnie mniej, gdyż wskutek rozdrabniania i rozproszkowywania się własności rolnej zmieniamy stopniowo progresję na degresję.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Oprócz tego, moim zdaniem, istnieje możliwość powiększenia norm najważniejszego podatku powiatowego, tj. drogowego, gdyż narzekanie jednym tchem, że drogi są skandalicznie złe i podatek drogowy skandalicznie wysoki, nikogo uczciwie myślącego przekonać nie może. Mieć pieniądze dla dróżnika, a nie mieć na łopatę dla niego, to nie jest oszczędność. Trzeba wtedy albo skasować dróżnika, albo powiększyć podatek, żeby mu kupić łopatę do roboty.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Reasumuję. Naprawa ustroju finansów komunalnych, zdaniem moim, powinna pójść w dwóch następujących kierunkach: Skarb powinien przekazać w znacznej części na wsi podatek gruntowy, a w miastach podatek od nieruchomości na cele samorządu i ułatwić kredyt, zwłaszcza na budowę szkół. Nie wiąże się to ściśle z dzisiejszym tematem, bo nie rozpatrujemy budżetu Ministerstwa Oświaty, ale — Panowie pamiętają — niedawno połączyliśmy w samorządzie oświatę razem z samorządem terytorialnym. I dlatego nie będzie tu zbędnym powiedzieć, że jeżeli chodzi o budownictwo szkół powszechnych, to przeważnie wyolbrzymiamy trudności wykonania tej sprawy. Brakuje w dzisiejszej chwili, okrągło mówiąc, 40.000 izb szkolnych. Izba szkolna kosztować może około 8.000 zł, więc jest to kwestia około 320 milionów zł. Nie jest to wydatek nie kończący się nigdy, bo przyjdzie chwila, że ta sprawa będzie zakończona i nie będzie potrzeby rozbudowywania szkół. Uważam więc, że sprawa rozbudowy szkół powszechnych, łatwiej niż inne sprawy, jest do załatwienia na kredyt, z tym, aby przyszłe pokolenia już płaciły tylko amortyzację tej sumy. Myślę, że wysuwany przez Związek Nauczycielstwa program załatwienia rozbudowy szkolnictwa w ciągu lat 8 przy powiększeniu finansowych możliwości samorządu jest wykonalny na zasadzie kredytu udzielonego samorządowi na cele budowy szkół.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A cóż społeczeństwo? Uważam, że zwracanie się do p. Ministra Skarbu tylko z żądaniami, jak to już niestety w naszej kadencji było, jest niesłuszne. Należy nie tylko prosić, ale należy i dawać. I dlatego rozumiem, że naprawa ustroju finansów komunalnych musi być tak samo oparta na zwiększonych świadczeniach, czy to w formie większego dodatku do podatku gruntowego, czy podatku wyrównawczego, czy stawek drogowych, wszystko jedno, jak to się będzie nazywać, w każdym razie zwiększenia tej sumy na świadczenia, na rozbudowę inwestycyj samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A w miastach? Dlaczego miasta poznańskie i pomorskie mają dodatek do podatku dochodowego, a miasta reszty Polski nie mają? Na to odpowiedziano, że ustrój jest inny. Słusznie, ale jakoś przy dołączaniu niektórych miast do województw zachodnich dało się to zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">I wreszcie szarwark gromadzki. Toć to przecież też podatek, który jeżeli będzie zaopatrzony egzekutywą, będzie ciążył na ludności. I dlatego rozumiejąc, że w dzisiejszym stanie bilansowania budżetu nie można od p. Ministra Skarbu tylko żądać, a nie dawać, uważam, iż rozłożywszy w ten sposób te obowiązki rozbudowy samorządu w Polsce na Skarb i na społeczeństwo, można apelować o przeprowadzenie zmiany ustroju finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoka Izbo! Nie są to rzeczy niemożliwe i nie wymagają znowu tak dużych ofiar ze strony gospodarki skarbowej, raczej wymagają one pewnych nowych wysiłków ze strony społeczeństwa. Ale pamiętajmy, że w Konstytucji naszej nie ma dzięki Bogu na wzór konstytucyj liberalistycznych wiele o prawach obywateli. Jest tam mowa o obowiązkach obywateli względem zbiorowości. I o to tylko, aby nam skuteczniejsze pełnienie tych obowiązków wobec zbiorowości ułatwiono za pośrednictwem samorządu terytorialnego, zwracamy się do Wysokiego Rządu, prosząc o wniesienie reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Czuję już, że przeciwnicy powiedza, że jesteśmy zbyt niecierpliwi i że sie nam śpieszy. Tak, Wysoki Senacie, śpieszy się nam do tego, aby nie tylko w uprzywilejowanych dzielnicach stolicy czy w C.O.P-ie, ale wszędzie w Polsce Polacy mieli uczucie, że w Polsce po mału, ale dzieje się coraz lepiej i że sami sobie tę lepszą dolę wykuwamy. Ale na to my podatnicy musimy świadczyć nieco więcej, niż nam się to wydaje możliwym, a tzw. świat pracy tych naszych świadczeń nie powinien zużywać na awanse i emerytury, a wspólnie powinniśmy tworzyć wspólne narodowe wartości, do których zaliczam zarówno Gdynię i C.O.P., jak i każdy nowy kilometr drogi, każdy nowy ośrodek zdrowia, a przede wszystkim każda nową szkołę powszechną. Dlatego domagamy się uporządkowania, to znaczy rozbudowy finansów samorządu terytorialnego.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Machay.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. ks. Machay.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Obowiązkiem p. Ministra Spraw Wewnętrznych jest strzeżenie względnie zapewnienie spokoju, ładu i porządku w Państwie. Treścią jego władzy jest zatem służba dla dobra i szczęścia ogółu.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#SksMachay">Każda forma rządzenia, począwszy od absolutystycznej, a skończywszy na demokracji najbardziej skrajnej, może być najlepsza, jeżeli rządy są dobrze i sprawiedliwie wykonywane. A kiedy rządy mogą być dobre i sprawiedliwe?</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izbo! Obowiązkiem p. Ministra Spraw Wewnętrznych jest strzeżenie względnie zapewnienie spokoju, ładu i porządku w Państwie. Treścią jego władzy jest zatem służba dla dobra i szczęścia ogółu.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#FerdynandMachay">Każda forma rządzenia, począwszy od absolutystycznej, a skończywszy na demokracji najbardziej skrajnej, może być najlepsza, jeżeli rządy są dobrze i sprawiedliwie wykonywane. A kiedy rządy mogą być dobre i sprawiedliwe?</u>
<u xml:id="u-9.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#SksMachay">W wieku XVI została zerwana w Europie jedność religijno-duchowa. Od tego czasu Europa szuka tej jedności straconej; zgubiwszy ją na terenie religijno-moralnym, religijno-duchowym, szukała jej na innych terenach. Skończyło się to zupełnym zmaterializowaniem życia, doszło do tego, że kierunki filozoficzne nawet myśl uważały za wytwór czynności czysto materialnej. Nic więc dziwnego, że w takich warunkach, z takich podstaw ideowych wyrosło nowe pojęcie władzy, które odrzuciło zupełnie pochodzenie władzy od Boga, a oparło ją na nowych podstawach.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#SksMachay">W tym szukaniu nowej jedności, ażeby tę straconą jedność zastąpić, wytworzyły się już od absolutyzmu Ludwika XIV — to były pierwsze przebłyski — przy wspaniałym ministerstwie ministra skarbu Colbert'a wielkie prądy liberalizmu, które dały Europie wolność polityczną. Ale w tej wolności politycznej ludzkość Europy zgubiła zupełnie wolność gospodarczą. Nad Europą zaciążyła jedność zmaterializowanego zupełnie kapitalizmu. I darmo cieszymy się demokracją, darmo ją wychwalamy! Była to idea i jest to jeszcze idea w zasadzie bardzo piękna, zbliżona do zasad ewangelicznych, ale jeżeli bliżej przyjrzymy się temu, co się działo szczególnie w drugiej połowie XIX wieku i w pierwszych latach XX wieku, to trzeba szczerze przyznać, że ci, którzy dzierżyli władzę materialną, później tworzyli kartele i trusty, ażeby skoncentrować całą władzę nad surowcami, całą władzę nad pieniądzem, a przez to i całą władzę nad władzą, całą władzę nad myślą. Ludom rzucono hasło: Bawcie się demokracją, bawcie się 5-przymiotnikowymi wyborami, ale my nad wami i ponad wami będziemy rządzić w ciszy, ale pewnie. Ludzkość pod względem politycznym w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX wieku grupowała się w partiach politycznych, które miały stanowić jakby wyraz stosunku ludności do materializmu, do liberalizmu zmaterializowanego.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#SksMachay">Zabawkę z partiami długo wytrzymują społeczeństwa bogate w zasoby materialne i kulturalne, ale narody i państwa, które są pod względem materialnym i kulturalnym słabsze, pod wpływem idei przesadnej demokracji parlamentarnej zostały zanarchizowane i jeszcze bardziej zubożone.</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#SksMachay">Jeżeli pod tym kątem widzenia patrzymy na rozwój stosunków politycznych w naszej Europie, a poniekąd i na całej kuli ziemskiej, to nic dziwnego, że powstają nowe prądy, które mają zastąpić demokrację i przynieść jakąś nową ideę ożywczą. W tym tkwi wielka siła porywcza faszyzmu i narodowego socjalizmu, które nie oparły się jeszcze na dawnej, zagubionej jedności religijno-umysłowo-duchowej, ale dają głodnemu ideowo człowiekowi namiastkę dawnej jedności przez ubóstwianie narodu i ubóstwianie krwi.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#SksMachay">Te idee przesiąkają już i do Polski. Każda idea, dobra czy zła, nie zna granic państwowych, choćby one były strzeżone przez najbardziej sumiennych policjantów i wojsko. Idee przesiąkają swobodnie do każdego państwa. Są one i u nas.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#SksMachay">Jak się przedstawia nasze życie polityczne przy tym przesiąkaniu przez granice od wschodu i od zachodu nowych idei, które mają zwiastować znalezienie nowej drogi, nowej pełnej drogi ludzkości?</u>
- <u xml:id="u-9.9" who="#SksMachay">Można by odróżnić u nas w Polsce trzy prądy ideowo-polityczne. Jeden z nich nazwałbym prądem karności wojskowej. Ten prąd karności wojskowej — to Obóz Zjednoczenia Narodowego. Jakiż on ma zasadniczy cel? Wyrobienie, wychowanie społeczeństwa w umiłowaniu takich cnót społecznych, obywatelskich, jak punktualność, słowność, skrupulatność w wypełnianiu obowiązków, sumienność — słowem, są to wszystko zadania bardzo szczytne! Te różne organizacje wojskowe, które pracują wśród młodzieży, robotników na terenie całej Rzeczypospolitej, spełniają rolę bardzo zaszczytną. Analityczna książka dr Carell'a „Człowiek — istota nieznana” idzie jeszcze dalej. Dr Carrel widząc spustoszenie, jakie wytwarza już nie sama idea demokracji, która jest w zasadzie piękna, ale przerosty demokracji parlamentarnej, poleca, żeby społeczeństwa przeszkolić w jakichś koszarach wojskowych. Oczywiście ten pogląd dra Carrela jest przesadny, ale w każdym razie znamionujący dzisiejsze prądy, które panują na Zachodzie, bo Carrel to Francuz, który pracował i pracuje w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.</u>
- <u xml:id="u-9.10" who="#SksMachay">Jeżeli Obóz Zjednoczenia Narodowego wychowa społeczeństwo, jeżeli mu się uda te cnoty społeczne i obywatelskie, których u nas w Polsce jest tak wielki brak, wzmocnić, dokona wielkiego dzieła. Trzeba tylko życzyć Obozowi wyraźnej twarzy i zerwania z pozorami trzymania z demokracją, a nadstawiania ucha rządom autorytatywnym. Nie ma on jeszcze tej wyraźnej twarzy i nie ma pod tym względem podstaw, żeby mógł porwać społeczeństwo.</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#SksMachay">Innym silnym obozem w naszym społeczeństwie jest Obóz Narodowy. Obok starszej generacji, którą można zgrupować koło Traktatu Wersalskiego, obok starszych narodowców jest w tym obozie dużo młodzieży zapalnej, gorliwej, z temperamentem, która głosi hasło unarodowienia całego życia kulturalno-oświatowego, gospodarczego, finansowego, a przede wszystkim życia politycznego. Byłem wychowywany w początkach mego przebudzenia narodowego przez narodowców na Podhalu w Zakopanem i w Nowym Targu. Wyznaję dziś z wielkim bólem, że ostatnie wypadki, jakie zaszły we Lwowie, sprawiły mi, jako wychowankowi ruchu narodowego, niesłychany ból. Byłem na pogrzebie arcybiskupa Teodorowicza, słyszałem wtedy przemówienie młodego akademika, które było bardzo piękne pod względem zasad religijnych i przywiązania do Kościoła katolickiego. Ale cóż, kiedy takie wypadki, jakie ostatnio miały miejsce na odczycie dr Szczotki, pod przewodnictwem prof. Bujaka, naprawdę muszą człowieka bardzo boleć i musza postawić pewien znak zapytania, czy te zasady, które są tak głośno wypowiadane, które są tak śmiało głoszone, czy one są naprawdę szczere, czy one nie są zapowiedzią najbardziej brutalnego, śmiem to twierdzić, totalizmu, który by powstał w Polsce, gdyby te metody u nas miały być zastosowane na całej linii życia.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#FerdynandMachay">W wieku XVI została zerwana w Europie jedność religijno-duchowa. Od tego czasu Europa szuka tej jedności straconej; zgubiwszy ją na terenie religijno-moralnym, religijno-duchowym, szukała jej na innych terenach. Skończyło się to zupełnym zmaterializowaniem życia, doszło do tego, że kierunki filozoficzne nawet myśl uważały za wytwór czynności czysto materialnej. Nic więc dziwnego, że w takich warunkach, z takich podstaw ideowych wyrosło nowe pojęcie władzy, które odrzuciło zupełnie pochodzenie władzy od Boga, a oparło ją na nowych podstawach.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#FerdynandMachay">W tym szukaniu nowej jedności, ażeby tę straconą jedność zastąpić, wytworzyły się już od absolutyzmu Ludwika XIV — to były pierwsze przebłyski — przy wspaniałym ministerstwie ministra skarbu Colbert'a wielkie prądy liberalizmu, które dały Europie wolność polityczną. Ale w tej wolności politycznej ludzkość Europy zgubiła zupełnie wolność gospodarczą. Nad Europą zaciążyła jedność zmaterializowanego zupełnie kapitalizmu. I darmo cieszymy się demokracją, darmo ją wychwalamy! Była to idea i jest to jeszcze idea w zasadzie bardzo piękna, zbliżona do zasad ewangelicznych, ale jeżeli bliżej przyjrzymy się temu, co się działo szczególnie w drugiej połowie XIX wieku i w pierwszych latach XX wieku, to trzeba szczerze przyznać, że ci, którzy dzierżyli władzę materialną, później tworzyli kartele i trusty, ażeby skoncentrować całą władzę nad surowcami, całą władzę nad pieniądzem, a przez to i całą władzę nad władzą, całą władzę nad myślą. Ludom rzucono hasło: Bawcie się demokracją, bawcie się 5-przymiotnikowymi wyborami, ale my nad wami i ponad wami będziemy rządzić w ciszy, ale pewnie. Ludzkość pod względem politycznym w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX wieku grupowała się w partiach politycznych, które miały stanowić jakby wyraz stosunku ludności do materializmu, do liberalizmu zmaterializowanego.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#FerdynandMachay">Zabawkę z partiami długo wytrzymują społeczeństwa bogate w zasoby materialne i kulturalne, ale narody i państwa, które są pod względem materialnym i kulturalnym słabsze, pod wpływem idei przesadnej demokracji parlamentarnej zostały zanarchizowane i jeszcze bardziej zubożone.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#FerdynandMachay">Jeżeli pod tym kątem widzenia patrzymy na rozwój stosunków politycznych w naszej Europie, a poniekąd i na całej kuli ziemskiej, to nic dziwnego, że powstają nowe prądy, które mają zastąpić demokrację i przynieść jakąś nową ideę ożywczą. W tym tkwi wielka siła porywcza faszyzmu i narodowego socjalizmu, które nie oparły się jeszcze na dawnej, zagubionej jedności religijno-umysłowo-duchowej, ale dają głodnemu ideowo człowiekowi namiastkę dawnej jedności przez ubóstwianie narodu i ubóstwianie krwi.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#FerdynandMachay">Te idee przesiąkają już i do Polski. Każda idea, dobra czy zła, nie zna granic państwowych, choćby one były strzeżone przez najbardziej sumiennych policjantów i wojsko. Idee przesiąkają swobodnie do każdego państwa. Są one i u nas.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#FerdynandMachay">Jak się przedstawia nasze życie polityczne przy tym przesiąkaniu przez granice od wschodu i od zachodu nowych idei, które mają zwiastować znalezienie nowej drogi, nowej pełnej drogi ludzkości?</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#FerdynandMachay">Można by odróżnić u nas w Polsce trzy prądy ideowo-polityczne. Jeden z nich nazwałbym prądem karności wojskowej. Ten prąd karności wojskowej — to Obóz Zjednoczenia Narodowego. Jakiż on ma zasadniczy cel? Wyrobienie, wychowanie społeczeństwa w umiłowaniu takich cnót społecznych, obywatelskich, jak punktualność, słowność, skrupulatność w wypełnianiu obowiązków, sumienność — słowem, są to wszystko zadania bardzo szczytne! Te różne organizacje wojskowe, które pracują wśród młodzieży, robotników na terenie całej Rzeczypospolitej, spełniają rolę bardzo zaszczytną. Analityczna książka dr Carell'a „Człowiek — istota nieznana” idzie jeszcze dalej. Dr Carrel widząc spustoszenie, jakie wytwarza już nie sama idea demokracji, która jest w zasadzie piękna, ale przerosty demokracji parlamentarnej, poleca, żeby społeczeństwa przeszkolić w jakichś koszarach wojskowych. Oczywiście ten pogląd dra Carrela jest przesadny, ale w każdym razie znamionujący dzisiejsze prądy, które panują na Zachodzie, bo Carrel to Francuz, który pracował i pracuje w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#FerdynandMachay">Jeżeli Obóz Zjednoczenia Narodowego wychowa społeczeństwo, jeżeli mu się uda te cnoty społeczne i obywatelskie, których u nas w Polsce jest tak wielki brak, wzmocnić, dokona wielkiego dzieła. Trzeba tylko życzyć Obozowi wyraźnej twarzy i zerwania z pozorami trzymania z demokracją, a nadstawiania ucha rządom autorytatywnym. Nie ma on jeszcze tej wyraźnej twarzy i nie ma pod tym względem podstaw, żeby mógł porwać społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#FerdynandMachay">Innym silnym obozem w naszym społeczeństwie jest Obóz Narodowy. Obok starszej generacji, którą można zgrupować koło Traktatu Wersalskiego, obok starszych narodowców jest w tym obozie dużo młodzieży zapalnej, gorliwej, z temperamentem, która głosi hasło unarodowienia całego życia kulturalno-oświatowego, gospodarczego, finansowego, a przede wszystkim życia politycznego. Byłem wychowywany w początkach mego przebudzenia narodowego przez narodowców na Podhalu w Zakopanem i w Nowym Targu. Wyznaję dziś z wielkim bólem, że ostatnie wypadki, jakie zaszły we Lwowie, sprawiły mi, jako wychowankowi ruchu narodowego, niesłychany ból. Byłem na pogrzebie arcybiskupa Teodorowicza, słyszałem wtedy przemówienie młodego akademika, które było bardzo piękne pod względem zasad religijnych i przywiązania do Kościoła katolickiego. Ale cóż, kiedy takie wypadki, jakie ostatnio miały miejsce na odczycie dr Szczotki, pod przewodnictwem prof. Bujaka, naprawdę muszą człowieka bardzo boleć i musza postawić pewien znak zapytania, czy te zasady, które są tak głośno wypowiadane, które są tak śmiało głoszone, czy one są naprawdę szczere, czy one nie są zapowiedzią najbardziej brutalnego, śmiem to twierdzić, totalizmu, który by powstał w Polsce, gdyby te metody u nas miały być zastosowane na całej linii życia.</u>
<u xml:id="u-9.12" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#SksMachay">Trzeci wielki prąd w naszym życiu politycznym — to prąd radykalno-społeczny. Gdy mówię o prądzie radykalno-społecznym, nie mam na myśli socjalizmu, marksizmu, gdyż według bardzo słusznej terapii p. Premiera marksizm jest chorobą, niemocą społeczną, z której można społeczeństwo wyleczyć, jeżeli da się robotnikowi pracę i płacę, ale płacę taką, z której nie tylko on by opędzał jako tako swoje biedne życie, ale z której mógłby wychować całą swoją rodzinę. Gdyby tę terapię p. Premiera można w całej pełni zastosować, pozostałby nam jeszcze jeden wielki ruch społeczny, tzn. „ruch wiejski”, a raczej ściślej ruch młodo-wiejski, z całym swoim wielkim potencjałem duchowym, ze swoim olbrzymim głodem ziemi i ze swoim olbrzymim głodem władzy.</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#SksMachay">Jeżeli człowiek pod tym kątem widzenia patrzy na wydarzenia, jakie w naszej ojczyźnie w ostatnich latach na wsi zaszły, to trzeba przyznać, że nasze społeczeństwo wiejskie, a szczególnie społeczeństwo chłopskie, jeżeli tak wolno mówić, swą szeroką rozgałęzioną siecią spółdzielczą, swą wielką ochotą do handlu i gotowością ujęcia w swoje ręce przemysłu drobnego, wykazało wielką dojrzałość polityczna. I tylko niechętne dostosowanie się niektórych kół społeczeństwa do głodu kultury, władzy i ziemi sprawia, że tu i ówdzie ruch wiejski idzie na tory bardziej radykalne, aniżelibyśmy sobie życzyli, pod względem społecznym czy pod względem religijnym. Tarcia światopoglądowe na wsi nie wszędzie maja podłoże dogmatyczne, nieraz mają one charakter osobisty. Nieporozumienia działaczy wiejskich nie są tak trudne do zażegnania, jak by się wydawało.</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#SksMachay">Co zrobić wobec tych trzech prądów? Wszyscy jesteśmy zdania, że nam jest koniecznie potrzebne zjednoczenie.</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#SksMachay">Wysoki Senacie! Jeżeli patrzymy na naszą nadwyżkę budżetową, to nie jest ona taką, żeby można spokojnie oddawać się kłótniom partyjnym, jakimś walkom politycznym, które by nas jeszcze bardziej osłabiały. Jeżeli człowiek patrzy na nasze granice rozluźnione pod względem geograficznym, jeżeli zważy całą naszą przeszłość polityczną z tradycyjnym liberum veto, z tradycyjnym warcholstwem, które wypłynęło ze szczytnego i pięknego prawa neminem captivabimus, to naprawdę nie można nie pragnąc zjednoczenia, które by nas wszystkich połączyło w pracy nad silną Polską.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#SksMachay">Nie znając dokładnie nowszych dziejów Polski, gdyż byłem na Węgrzech wychowywany — człowiek tylko nadrabia przez czytanie historii i nowszych źródeł historii polskiej — nieraz, gdy się spotykam z działaczami niepodległościowymi, jestem zdumiony — bo inaczej tego nazwać nie mogę — niesłychanym przywiązaniem licznych jednostek do ś. p. Marszałka Piłsudskiego. Skąd to pochodzi? Gdy czytam Jego dzieła, gdy czytam „Strzępy” p. Premiera, gdy wsłuchuję się w rozmowy i w uwielbienie Marszałka, to na dnie tego wszystkiego tkwi co? Tkwi Jego życie ofiarne. Jego życie pełne poświęceń, które dla nas wszystkich może być wzorem, że idąc drogą takich ofiar moglibyśmy dojść do wielkich, bardzo wielkich osiągnięć.</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#SksMachay">Otóż, jeżeli mi wolno apelować, to apeluję do wszystkich, abyśmy z naszych uprzedzeń politycznych i z naszych uprzedzeń osobistych w tej ciężkiej chwili dziejowej złożyli ofiarę na ołtarzu Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#FerdynandMachay">Trzeci wielki prąd w naszym życiu politycznym — to prąd radykalno-społeczny. Gdy mówię o prądzie radykalno-społecznym, nie mam na myśli socjalizmu, marksizmu, gdyż według bardzo słusznej terapii p. Premiera marksizm jest chorobą, niemocą społeczną, z której można społeczeństwo wyleczyć, jeżeli da się robotnikowi pracę i płacę, ale płacę taką, z której nie tylko on by opędzał jako tako swoje biedne życie, ale z której mógłby wychować całą swoją rodzinę. Gdyby tę terapię p. Premiera można w całej pełni zastosować, pozostałby nam jeszcze jeden wielki ruch społeczny, tzn. „ruch wiejski”, a raczej ściślej ruch młodo-wiejski, z całym swoim wielkim potencjałem duchowym, ze swoim olbrzymim głodem ziemi i ze swoim olbrzymim głodem władzy.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#FerdynandMachay">Jeżeli człowiek pod tym kątem widzenia patrzy na wydarzenia, jakie w naszej ojczyźnie w ostatnich latach na wsi zaszły, to trzeba przyznać, że nasze społeczeństwo wiejskie, a szczególnie społeczeństwo chłopskie, jeżeli tak wolno mówić, swą szeroką rozgałęzioną siecią spółdzielczą, swą wielką ochotą do handlu i gotowością ujęcia w swoje ręce przemysłu drobnego, wykazało wielką dojrzałość polityczna. I tylko niechętne dostosowanie się niektórych kół społeczeństwa do głodu kultury, władzy i ziemi sprawia, że tu i ówdzie ruch wiejski idzie na tory bardziej radykalne, aniżelibyśmy sobie życzyli, pod względem społecznym czy pod względem religijnym. Tarcia światopoglądowe na wsi nie wszędzie maja podłoże dogmatyczne, nieraz mają one charakter osobisty. Nieporozumienia działaczy wiejskich nie są tak trudne do zażegnania, jak by się wydawało.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#FerdynandMachay">Co zrobić wobec tych trzech prądów? Wszyscy jesteśmy zdania, że nam jest koniecznie potrzebne zjednoczenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#FerdynandMachay">Wysoki Senacie! Jeżeli patrzymy na naszą nadwyżkę budżetową, to nie jest ona taką, żeby można spokojnie oddawać się kłótniom partyjnym, jakimś walkom politycznym, które by nas jeszcze bardziej osłabiały. Jeżeli człowiek patrzy na nasze granice rozluźnione pod względem geograficznym, jeżeli zważy całą naszą przeszłość polityczną z tradycyjnym liberum veto, z tradycyjnym warcholstwem, które wypłynęło ze szczytnego i pięknego prawa neminem captivabimus, to naprawdę nie można nie pragnąc zjednoczenia, które by nas wszystkich połączyło w pracy nad silną Polską.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#FerdynandMachay">Nie znając dokładnie nowszych dziejów Polski, gdyż byłem na Węgrzech wychowywany — człowiek tylko nadrabia przez czytanie historii i nowszych źródeł historii polskiej — nieraz, gdy się spotykam z działaczami niepodległościowymi, jestem zdumiony — bo inaczej tego nazwać nie mogę — niesłychanym przywiązaniem licznych jednostek do ś. p. Marszałka Piłsudskiego. Skąd to pochodzi? Gdy czytam Jego dzieła, gdy czytam „Strzępy” p. Premiera, gdy wsłuchuję się w rozmowy i w uwielbienie Marszałka, to na dnie tego wszystkiego tkwi co? Tkwi Jego życie ofiarne. Jego życie pełne poświęceń, które dla nas wszystkich może być wzorem, że idąc drogą takich ofiar moglibyśmy dojść do wielkich, bardzo wielkich osiągnięć.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#FerdynandMachay">Otóż, jeżeli mi wolno apelować, to apeluję do wszystkich, abyśmy z naszych uprzedzeń politycznych i z naszych uprzedzeń osobistych w tej ciężkiej chwili dziejowej złożyli ofiarę na ołtarzu Ojczyzny.</u>
<u xml:id="u-9.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Jędrusik.</u>
<u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
<u xml:id="u-10.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. ks. Zelek.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. ks. Zelek.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SksZelek">Wysoki Senacie! Z wyżyn zadań kulturalnych, o których w takiej przepięknej formie mówił do nas sen. Miłaszewski, jako też od tych zasad, na których się opierało życie polityczne Europy i Polski w ostatnich czasach, czemu dał wyraz ks. Machaj, pozwoli Wysoka Izba Senacka, że przejdę do szarych dni żywota polskiego rolnika. Szczególnie chcę oświetlić jeden odcinek życia wiejskiego — życie młodzieży naszej. Chcę właściwie mówić o stworzeniu dogodnych, sprzyjających warunków, ażeby polska młodzież wiejska, ta przyszłość narodu, mogła się wyrabiać tak, by w przyszłości zajęła miejsce nasze, miejsce wodzów, miejsce tych, którzy będą stwarzać właściwe warunki rozwoju życia państwowego w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#SksZelek">Dzisiaj mówi się dużo o wsi i o jej życiu, bo słuszną jest rzeczą, ażeby myśleć o tych, którzy stanowią 70% całości. Dla nikogo nie może być rzeczą obojętną, jak ta wielka część narodu żyje i jak ona się u nas czuje.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SksZelek">Kto zna dobrze życie wsi, ten musi ze smutkiem stwierdzić, że zaniedbanie wsi wiekowe, nie z jej winy pochodzące, sprawia, że młode pokolenia tak mało racjonalnie przygotowują się do ciężkich zadań, jakie ich oczekują. Wiemy, że rodzicie niedoświadczeni często, bez nauki, bez oświaty, nie umieją dobrze wychować własnego dziecka. Tak mało mamy jeszcze na wsi sierocińców, dziecińców i dziecko, które przychodzi do szkoły, tak mało, niestety, z tej szkoły może korzystać. Nie wszędzie jest siedmioklasowa szkoła, wiele dzieci polskich na wsi musi się kontentować czterema oddziałami szkoły. A potem, kiedy dorasta do tego wieku, kiedy zaczyna samodzielnie myśleć, ileż pokus nań czeka. Za mało mamy organizacyj młodzieżowych. P. referent mówił, że mamy rozdrobnienia organizacyj w Polsce, ale jeżeli chodzi o organizacje wiejskie, aczkolwiek i one mogą się zbliżyć w swej pracy do siebie, to jednak nie tak daleko sięgają swym zakresem działania. Nie znam pod tym względem statystyki, ale śmiem twierdzić, ze niewielki procent młodzieży wiejskiej jest w organizacjach młodzieżowych, które pracują na wsi. Reszta młodzieży chowa się samopas i właśnie w tych smutnych warunkach, w jakich nasza młodzież się rozwija i żyje, chcę powiedzieć z własnego doświadczenia kilka słów, wyciągnąć z tego pewne wnioski i do Pana Premiera, który kocha naszą polską wieś, zwrócić się z pewnymi prośbami.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#SksZelek">Przykłady: Każdy człowiek chce się bawić i słuszna, godziwa rozrywka jest podnietą do dalszej pracy. I młodzież wiejska szuka właśnie wytchnienia po pracy w zabawie, ale jakież są te zabawy, do czego one prowadzą i na jakim są poziomie kulturalnym? Obserwujemy bardzo smutne zjawisko, że młodzież często, może zbyt często bawi się na wsi w jakich warunkach? W ciasnej izbie, wśród kurzu i zaduchu, wśród nieodpowiedniego otoczenia, w złych warunkach i stąd powstają różne nieporozumienia, kłótnie, bójki, kończące się często kalectwem, śmiercią i kryminałem.</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#SksZelek">Niedawno na wsi słyszę wielki gwałt wieczorem. Oto dowiaduję się, że z zabawy właśnie, na której wynikła kłótnia, uciekł jeden młodzieniec przed innymi, którzy gonili go z nożami. Dopadł do drzwi swojej chaty, a ponieważ były zamknięte, nie zdążył umknąć, napastnicy go dopadli i srodze nożami pocięli. Zawieziono go do szpitala. Ponieważ jednak okazało się, że rany nie były śmiertelne, młodzian dość prędko powrócił do zdrowia. Lekarz uznał, że to były okaleczenia nieduże i napastnikowi wymierzono niewielką karę, która została zawieszona, tak że konsekwencji dla napastnika prawie że nie było. Takich wypadków w Polsce, niestety, jest bardzo dużo i można powiedzieć że nasza rzeczywistość polska na wsi od nich się roi. Rodzice szukają jakiejś pomocy, zwracają się do nauczyciela, do księdza. Oczywiście, że ktokolwiek na wsi żyje i wieś kocha, ten w zakresie własnego działania dąży do poprawy warunków. Ale jakże jest nam trudno! Jakże może organizacja młodzieżowa, działająca na wsi, skupić większy procent młodzieży, jeżeli jednocześnie tej młodzieży nie daje się lepszych warunków zabawy. Bo ci, którzy chcą na tym interes zrobić, wyzyskać tę młodzież, zarobić na takiej zabawie dostarczając wódki, ażeby mieć stąd zysk bezkarny — ci zabawę mogą urządzać. Jeżeli organizacja młodzieżowa chce urządzić zabawę, to, słusznie, musi prosić o zezwolenie władz administracyjnych, ale jeżeli ktoś dla zysku, dla zarobku, dla deprawowania tej młodzieży urządza zabawę, to ani nie zawiadamia o tym administracji, ani nie uzyskuje pozwolenia. Władze administracyjne są tutaj, niestety, zwykle głuche i ślepe. Często zwracałem się do starostów, do komisarzy policji z prośba, aby w te sprawy, które przynoszą nam wstyd i obniżają kulturę życia wiejskiego, wejrzeli, ale poza obietnicami nigdy rzeczywistej, solidnej pomocy nie otrzymywałem. Moim zdaniem, zainteresowane czynniki administracyjne powinny tępić wszystko co obniża poziom życia wiejskiego, szczególnie właśnie te dzikie zabawy bez zezwolenia, te różne pijackie orgie dla zysku, te nadużycia z bronią w reku, po których wstyd wstyd występuje na twarzach tych, którzy na wsi pracują. Moim zdaniem ręka tu musi być twarda. Tego sobie życzy ludność wiejska, która ceni władzę, przenikająca do jej życia i tępiąca wszelkie nadużycia, szczególnie te, które kosztem kultury i zdrowia moralnego chcą czerpać niegodziwe zyski.</u>
- <u xml:id="u-11.5" who="#SksZelek">Uważam, że tak, jak siły fizyczne człowieka, wychowanego na wsi nieraz w ciężkich i trudnych warunkach, są mocne, tak też i zdrowie moralne naszej wsi jest duże, ale jednak czynniki administracyjne muszą strzec szczególnie młodzieży polskiej przed tym, aby siła złego nie zwaliła się właśnie na tę moc i siłę moralną, na której mamy prawo budować lepsze jutro naszej Ojczyzny.</u>
- <u xml:id="u-11.6" who="#SksZelek">Kiedy się czyta w pismach i słucha dyskusji sejmowej jak i senackiej, widzimy, że o zjednoczeniu narodowym wszyscy mówią, wszyscy myślą, wszyscy wyrażają dobrą wolę, ale kiedy chodzi o faktyczne, rzeczywiste zjednoczenie, to mamy tyle wymówek, tyle zastrzeżeń i usprawiedliwień, że w rzeczywistości to zjednoczenie nie idzie w tak szybkim tempie, jak mielibyśmy prawo spodziewać się. Zauważyłem jedno pocieszające zjawisko, że ile razy wypadło mi przemawiać na temat zjednoczenia narodu na wsi do dużych gromad ludu wiejskiego, tylekroć właśnie tam to zrozumienie było proste, szczere, bez zastrzeżeń, tak jak jest prosty sposób myślenia chłopa polskiego. Jeżeli wszyscy zdamy sobie z tego sprawę, że musimy się jednoczyć i łączyć, to zjednoczenie znajdzie podstawy, fundament silny i mocny na polskiej wsi. I może tutaj nie nadużyję pewnego porównania ewangelicznego, które będę chciał zastosować do sprawy tak żywo nas wszystkich obchodzącej. Oto, kiedy Chrystus Pan chciał swoją prawdę ogłosić, to do tego użył ludzi prostych. Przeszedł nad doktorami, uczonymi, którzy umieli znaleźć zawsze zarzuty, do porządku dziennego, a wszedł do ludu prostego i silną swoją ideą, jaką zaszczepił w serca proste, zwyciężył świat. I my także, kiedy będziemy chcieli zwyciężyć naszą polską rzeczywistość polityczną prawdziwym zjednoczeniem, to nie możemy żadną miarą pominąć życia wiejskiego.</u>
- <u xml:id="u-11.7" who="#SksZelek">Ufam, że Pan Premier te proste moje słowa, wzięte z szarzyzny życia wiejskiego, weźmie sobie do serca, do tego serca, które — wiem — kocha polską wieś, bo mamy na to dużo dowodów i my na wsi czujemy do kogo to serce Pana Premiera lgnie — że Pan Premier łaskawie zwróci swoją sprężystą wolę do tego zagadnienia, aby polskie pokolenie wiejskie mogło mieć warunki sprzyjające rozwojowi kultury prawdziwej, rzeczywistej w umysłach polskiej młodzieży. Bo Pan Premier, jak wszyscy — ufam — nie tylko przecież chce, aby Polska na zewnątrz pięknie wyglądała, aby w niej było jasno, aby w niej kwiaty rosły, ale chce, ażeby serca i charaktery polskie tak wyrastały w polskiej rzeczywistości, aby naprawdę i to zjednoczenie, jako też i moc i siła ludu polskiego były podstawą i fundamentem naszej przyszłości, na której śmiało będziemy mogli nasze nadzieje oprzeć.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#RomanZelek">Wysoki Senacie! Z wyżyn zadań kulturalnych, o których w takiej przepięknej formie mówił do nas sen. Miłaszewski, jako też od tych zasad, na których się opierało życie polityczne Europy i Polski w ostatnich czasach, czemu dał wyraz ks. Machaj, pozwoli Wysoka Izba Senacka, że przejdę do szarych dni żywota polskiego rolnika. Szczególnie chcę oświetlić jeden odcinek życia wiejskiego — życie młodzieży naszej. Chcę właściwie mówić o stworzeniu dogodnych, sprzyjających warunków, ażeby polska młodzież wiejska, ta przyszłość narodu, mogła się wyrabiać tak, by w przyszłości zajęła miejsce nasze, miejsce wodzów, miejsce tych, którzy będą stwarzać właściwe warunki rozwoju życia państwowego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#RomanZelek">Dzisiaj mówi się dużo o wsi i o jej życiu, bo słuszną jest rzeczą, ażeby myśleć o tych, którzy stanowią 70% całości. Dla nikogo nie może być rzeczą obojętną, jak ta wielka część narodu żyje i jak ona się u nas czuje.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#RomanZelek">Kto zna dobrze życie wsi, ten musi ze smutkiem stwierdzić, że zaniedbanie wsi wiekowe, nie z jej winy pochodzące, sprawia, że młode pokolenia tak mało racjonalnie przygotowują się do ciężkich zadań, jakie ich oczekują. Wiemy, że rodzicie niedoświadczeni często, bez nauki, bez oświaty, nie umieją dobrze wychować własnego dziecka. Tak mało mamy jeszcze na wsi sierocińców, dziecińców i dziecko, które przychodzi do szkoły, tak mało, niestety, z tej szkoły może korzystać. Nie wszędzie jest siedmioklasowa szkoła, wiele dzieci polskich na wsi musi się kontentować czterema oddziałami szkoły. A potem, kiedy dorasta do tego wieku, kiedy zaczyna samodzielnie myśleć, ileż pokus nań czeka. Za mało mamy organizacyj młodzieżowych. P. referent mówił, że mamy rozdrobnienia organizacyj w Polsce, ale jeżeli chodzi o organizacje wiejskie, aczkolwiek i one mogą się zbliżyć w swej pracy do siebie, to jednak nie tak daleko sięgają swym zakresem działania. Nie znam pod tym względem statystyki, ale śmiem twierdzić, ze niewielki procent młodzieży wiejskiej jest w organizacjach młodzieżowych, które pracują na wsi. Reszta młodzieży chowa się samopas i właśnie w tych smutnych warunkach, w jakich nasza młodzież się rozwija i żyje, chcę powiedzieć z własnego doświadczenia kilka słów, wyciągnąć z tego pewne wnioski i do Pana Premiera, który kocha naszą polską wieś, zwrócić się z pewnymi prośbami.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#RomanZelek">Przykłady: Każdy człowiek chce się bawić i słuszna, godziwa rozrywka jest podnietą do dalszej pracy. I młodzież wiejska szuka właśnie wytchnienia po pracy w zabawie, ale jakież są te zabawy, do czego one prowadzą i na jakim są poziomie kulturalnym? Obserwujemy bardzo smutne zjawisko, że młodzież często, może zbyt często bawi się na wsi w jakich warunkach? W ciasnej izbie, wśród kurzu i zaduchu, wśród nieodpowiedniego otoczenia, w złych warunkach i stąd powstają różne nieporozumienia, kłótnie, bójki, kończące się często kalectwem, śmiercią i kryminałem.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#RomanZelek">Niedawno na wsi słyszę wielki gwałt wieczorem. Oto dowiaduję się, że z zabawy właśnie, na której wynikła kłótnia, uciekł jeden młodzieniec przed innymi, którzy gonili go z nożami. Dopadł do drzwi swojej chaty, a ponieważ były zamknięte, nie zdążył umknąć, napastnicy go dopadli i srodze nożami pocięli. Zawieziono go do szpitala. Ponieważ jednak okazało się, że rany nie były śmiertelne, młodzian dość prędko powrócił do zdrowia. Lekarz uznał, że to były okaleczenia nieduże i napastnikowi wymierzono niewielką karę, która została zawieszona, tak że konsekwencji dla napastnika prawie że nie było. Takich wypadków w Polsce, niestety, jest bardzo dużo i można powiedzieć że nasza rzeczywistość polska na wsi od nich się roi. Rodzice szukają jakiejś pomocy, zwracają się do nauczyciela, do księdza. Oczywiście, że ktokolwiek na wsi żyje i wieś kocha, ten w zakresie własnego działania dąży do poprawy warunków. Ale jakże jest nam trudno! Jakże może organizacja młodzieżowa, działająca na wsi, skupić większy procent młodzieży, jeżeli jednocześnie tej młodzieży nie daje się lepszych warunków zabawy. Bo ci, którzy chcą na tym interes zrobić, wyzyskać tę młodzież, zarobić na takiej zabawie dostarczając wódki, ażeby mieć stąd zysk bezkarny — ci zabawę mogą urządzać. Jeżeli organizacja młodzieżowa chce urządzić zabawę, to, słusznie, musi prosić o zezwolenie władz administracyjnych, ale jeżeli ktoś dla zysku, dla zarobku, dla deprawowania tej młodzieży urządza zabawę, to ani nie zawiadamia o tym administracji, ani nie uzyskuje pozwolenia. Władze administracyjne są tutaj, niestety, zwykle głuche i ślepe. Często zwracałem się do starostów, do komisarzy policji z prośba, aby w te sprawy, które przynoszą nam wstyd i obniżają kulturę życia wiejskiego, wejrzeli, ale poza obietnicami nigdy rzeczywistej, solidnej pomocy nie otrzymywałem. Moim zdaniem, zainteresowane czynniki administracyjne powinny tępić wszystko co obniża poziom życia wiejskiego, szczególnie właśnie te dzikie zabawy bez zezwolenia, te różne pijackie orgie dla zysku, te nadużycia z bronią w reku, po których wstyd wstyd występuje na twarzach tych, którzy na wsi pracują. Moim zdaniem ręka tu musi być twarda. Tego sobie życzy ludność wiejska, która ceni władzę, przenikająca do jej życia i tępiąca wszelkie nadużycia, szczególnie te, które kosztem kultury i zdrowia moralnego chcą czerpać niegodziwe zyski.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#RomanZelek">Uważam, że tak, jak siły fizyczne człowieka, wychowanego na wsi nieraz w ciężkich i trudnych warunkach, są mocne, tak też i zdrowie moralne naszej wsi jest duże, ale jednak czynniki administracyjne muszą strzec szczególnie młodzieży polskiej przed tym, aby siła złego nie zwaliła się właśnie na tę moc i siłę moralną, na której mamy prawo budować lepsze jutro naszej Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#RomanZelek">Kiedy się czyta w pismach i słucha dyskusji sejmowej jak i senackiej, widzimy, że o zjednoczeniu narodowym wszyscy mówią, wszyscy myślą, wszyscy wyrażają dobrą wolę, ale kiedy chodzi o faktyczne, rzeczywiste zjednoczenie, to mamy tyle wymówek, tyle zastrzeżeń i usprawiedliwień, że w rzeczywistości to zjednoczenie nie idzie w tak szybkim tempie, jak mielibyśmy prawo spodziewać się. Zauważyłem jedno pocieszające zjawisko, że ile razy wypadło mi przemawiać na temat zjednoczenia narodu na wsi do dużych gromad ludu wiejskiego, tylekroć właśnie tam to zrozumienie było proste, szczere, bez zastrzeżeń, tak jak jest prosty sposób myślenia chłopa polskiego. Jeżeli wszyscy zdamy sobie z tego sprawę, że musimy się jednoczyć i łączyć, to zjednoczenie znajdzie podstawy, fundament silny i mocny na polskiej wsi. I może tutaj nie nadużyję pewnego porównania ewangelicznego, które będę chciał zastosować do sprawy tak żywo nas wszystkich obchodzącej. Oto, kiedy Chrystus Pan chciał swoją prawdę ogłosić, to do tego użył ludzi prostych. Przeszedł nad doktorami, uczonymi, którzy umieli znaleźć zawsze zarzuty, do porządku dziennego, a wszedł do ludu prostego i silną swoją ideą, jaką zaszczepił w serca proste, zwyciężył świat. I my także, kiedy będziemy chcieli zwyciężyć naszą polską rzeczywistość polityczną prawdziwym zjednoczeniem, to nie możemy żadną miarą pominąć życia wiejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#RomanZelek">Ufam, że Pan Premier te proste moje słowa, wzięte z szarzyzny życia wiejskiego, weźmie sobie do serca, do tego serca, które — wiem — kocha polską wieś, bo mamy na to dużo dowodów i my na wsi czujemy do kogo to serce Pana Premiera lgnie — że Pan Premier łaskawie zwróci swoją sprężystą wolę do tego zagadnienia, aby polskie pokolenie wiejskie mogło mieć warunki sprzyjające rozwojowi kultury prawdziwej, rzeczywistej w umysłach polskiej młodzieży. Bo Pan Premier, jak wszyscy — ufam — nie tylko przecież chce, aby Polska na zewnątrz pięknie wyglądała, aby w niej było jasno, aby w niej kwiaty rosły, ale chce, ażeby serca i charaktery polskie tak wyrastały w polskiej rzeczywistości, aby naprawdę i to zjednoczenie, jako też i moc i siła ludu polskiego były podstawą i fundamentem naszej przyszłości, na której śmiało będziemy mogli nasze nadzieje oprzeć.</u>
<u xml:id="u-11.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SZmigryderKonopka">W diariuszu, zawierającym sprawozdanie z posiedzenia Komisji Budżetowej Sejmu i debaty nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, znalazłem słowa skierowane do p. posła Sommersteina, ażeby żywił otuchę. P. Premier w słowach tych zawarł daleko idącą prawdę; przy tym sądzę, że prawda ta łączy się również ze słowami, które p. Premier wypowiedział w styczniu roku ubiegłego, kiedy domagał się od mniejszości narodowych czynnej i ofiarnej lojalności, a łączył to w kontekście z wyrazem przeświadczenia, że stosunek większości do mniejszości stanowi czynnik moralny ogromnej miary i w dużym stopniu przesądza losy i rozwój całego Państwa. P. Premier zaznaczył, że uważa za błąd wszelkie objawy zniecierpliwienia w załatwianiu problematów, które załatwione być muszą, ale załatwione, jak rozumiem, ewolucyjnie i w duchu bezwzględnej sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#SZmigryderKonopka">Otóż to stanowisko p. Premiera najzupełniej, jak sądzę, odpowiada głosom, wypowiedzianym przed laty w czasie dyskusji nad obecną Konstytucją. W czasie bowiem rozprawy komisji, która zajmowała się ustaleniem tekstu Konstytucji, brano pod uwagę, mówiąc o obowiązkach i prawach obywateli, wszystkich obywateli Państwa; cytowano przy tym statystyczną liczbę z lat ówczesnych, mianowicie — ogół 33 milionów obywateli. W deklaracji, jak czytamy w czasopiśmie „Nowe Państwo”, rejestrującym ówczesną dyskusję, t. j. w pierwszych 10 artykułach Konstytucji powołane są, jak mówi jeden z jej twórców, pewne prawdy i te prawdy równocześnie stanowią punkt wyjścia dla wskazań interpretacyjnych. Jakież są te prawdy? Otóż te prawdy — cytuję tu słowa jednego z twórców — brzmią: „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”. W tym momencie należy podkreślić, że wszystkich obywateli, zdaniem twórców Konstytucji, winna łączyć miłość do Państwa. To wiąże się ściśle ze słowami p. Premiera, wypowiedzianymi w czasie debat budżetowych, iż obowiązki są równorzędne z prawami; i domagał się wówczas p. Premier lojalności nie tylko opartej na prawie, ale opartej i na miłości, na ofiarności działania.</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#SZmigryderKonopka">Sądzę, że tego rodzaju stanowisko jest podkreślone w równej mierze w wysiłkach, by zostało zrealizowane to, co oświadczył p. Sommerstein podczas debaty budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych na forum sejmowym, i to, o czym, nawiązując do jego słów, mówiłem wczoraj w mojej deklaracji, wygłoszonej przy budżecie Prezydium Rady Ministrów, w przeświadczeniu, że budżet Prezydium Rady Ministrów obejmuje całokształt zagadnień Państwa.</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#SZmigryderKonopka">Łącząc te dwie deklaracje, które są wyrazem dalekich, dawno rozpoczętych działań i głęboko przeżytych tradycyj, muszę stwierdzić, że cytuję je obecnie dlatego, że właśnie przy debacie na forum sejmowym padły z ust prawnika słowa, że art. 1 p. 1 Konstytucji, o którym mówiłem, będzie znajdował swe uzupełnienie w p. 1 art. 7 Konstytucji. Jest to interpretacja, która, zdaniem moim, nie zgadza się z zasadniczymi myślami twórców Konstytucji; ponieważ została ona wypowiedziana, przeto uważam za swój obowiązek przedstawić teraz tę sprzeczność, która przecież może być punktem wyjścia dla wielu nieporozumień. Powiedział p. Marszałek Makowski, że Konstytucja ma być ostatecznym rozstrzygnięciem wszelkich wątpliwości, jakie mogą powstać w duszy każdego obywatela przy jego działaniach i jakie mogą również powstać w umyśle władz, gdy będą rozstrzygały sprawy obywatela. Rozpatrzmy łączność owego art. 1 p. 1 z art. 7. A więc art. 7 w p. 1 głosi: „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne”. Lecz równocześnie p. 2 tego artykułu głosi wyraźnie: „ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”. W ten sposób p. 2 art. 7 stwarza dla wszystkich obywateli równy start w służbie dla Państwa. Ta sprawa wymaga jasności. Mowa jest przecież tutaj o zagadnieniu podstawowym.</u>
- <u xml:id="u-13.4" who="#SZmigryderKonopka">I znów jeżeli się odwołujemy do kwestii interpretowania Konstytucji, godzi się nam przypomnieć, że sprawa ta była przy uchwalaniu Konstytucji rozważana. A mianowicie na zarzut prof. Komarnickiego, że art. 1 Konstytucji mówi o wszystkich obywatelach, a nie o narodzie, wyjaśnił prof. Makowski, że „naród, tak jak się rozumie ten wyraz w języku polskim w przeciwstawieniu do francuskiego, nie jest pojęciem prawnym w ścisłym tego słowa znaczeniu i jeżeli mówimy, że Państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, to unikamy tych wszystkich wątpliwości, które z pojęciem narodu są związane”. Podaję to jako odpowiedź na słowa wymienionego przed chwilą prawnika. Wobec takiego stanowiska chciałbym stwierdzić, że zagadnienie równego startu w pracy było już dyskutowane i że ono ostatecznie znalazło swój wyraz w naszej Konstytucji, która jest punktem orientacyjnym. W tym właśnie względzie, powołany przez Komisję Konstytucyjną Senatu jako rzeczoznawca, oświadczył Marszałek Car wyraźnie, że łączy się to z najlepszą tradycją polską, z tradycją pełnej tolerancji i dodał słowa, które przyjmuję w całości, że „byłoby to niedopowiedzeniem z mojej strony, gdybym nie dorzucił, że jeżeli uznajemy bez zastrzeżeń zasadę pełnego równouprawnienia mniejszości narodowych, a to zarówno w używaniu praw cywilnych, jak i publicznych, to z drugiej strony musimy wymagać twardo i nieustępliwie, ażeby równości praw odpowiadała równość obowiązków”.</u>
- <u xml:id="u-13.5" who="#SZmigryderKonopka">W tym względzie jesteśmy obowiązani do przedstawienia obecnie tych wszystkich tradycyj i tych wszystkich zasadniczych prawd, na których budować możemy ową otuchę, o której mówił p. Premier. Chciałbym w tym wypadku wskazać, że nasze nadzieje pozostają w ścisłej łączności z najlepszymi tradycjami mocarstwowymi Polski, albowiem gdy kultura polska rozszerzyła się na tereny, poprzednio jeszcze nie objęte przez naród polski, a działo się to w epoce rozkwitu mocarstwa Jagiellonów, wówczas, jak mówi jeden z najwybitniejszych historyków tej epoki, do jednolitego niemal dotychczas narodu Polski piastowskiej dołączyło się narodów kilka i nową całość tworzyli Polacy, Litwini, Rusini, Białorusini i grupy pomniejsze, wśród których wymienia historyk, wspomniany przez mnie, również i Żydów. „Wzajemne ich na siebie oddziaływanie w rytmie życiowym wspólnej państwowości wytwarza nieznany przedtem typ obywatela tej nowej Rzeczypospolitej, efektowny niezmiernie pod względem politycznym i kulturalnym, końcowy produkt jagiellońskiego okresu”.</u>
- <u xml:id="u-13.6" who="#SZmigryderKonopka">Ta tradycja trwa. I w chwili zwątpień jestem zobowiązany, aby tutaj, jako powołany do Wysokiego Senatu, przedstawić istotny stan psychiczny trzech z górą milionów moich współwyznawców. Do zasadniczych wskazań zaliczam chwile walki toczonej o niepodległość Polski. I pozwolę sobie przytoczyć słowa Żydów skierowane do dowódcy Gwardii Narodowej w r. 1831. W odpowiedzi na jego odezwę piszą oni: „Nam, należącym do tego ludu, mającym zaszczyt być członkami Gwardii Narodowej, na zawsze tkwić będzie w pamięci dzień 24/1 1831 r., w którym IW Dowódco głosem serca do nas przemówić raczyłeś, udzielając w Imię Rządu słodką pociechę względem przyszłości wszystkich naszych współwyznawców na ziemi polskiej. Głosem twoim więcej zdołałeś pozyskać serc ojczyźnie i cnocie obywatelskiej, niż najdotkliwsze nadużycia wielu urzędników potrafiły ich od tego oderwać”.</u>
- <u xml:id="u-13.7" who="#SZmigryderKonopka">I to właśnie jest przyczynkiem do tej otuchy, którą pomimo wszystko dziś żywimy. Niepokój bowiem w myśli i sercach społeczeństwa żydowskiego powstaje w chwili obecnej z powodu szeregu czynników natury politycznej; z nich parę wymienić tu muszę. Deklaracja Obozu Zjednoczenia Narodowego i uchwała Rady Naczelnej tegoż Obozu wprowadziły w stosunku do Żydów czynnik, który stanowi rodzaj zbiorowego potępienia — czynnik, który nie jest przewidziany art. 7 naszej Konstytucji. Co prawda, mówi się przy tej regule i o wyjątkach, ale muszę tu stwierdzić, że takie postawienie kwestii podcina byt moralny owych ewentualnych wyjątków, mówię to zaś tym śmielej, że właśnie cała moja, choć szczupła, tradycja życiowa pozwala mi mniemać, że mógłbym być jednym z owych wyjątków. Fakt, który stanowi, iż wedle rozumienia owej zasady można zostać wyjątkiem, podcina właśnie cały sens społecznej działalności, która do tego stanowiska wyjątkowego ma doprowadzać.</u>
- <u xml:id="u-13.8" who="#SZmigryderKonopka">Równocześnie należy podkreślić, że człowiek czyniący rzecz w jego świadomości dobrą chciałby, aby ten czyn miał naśladowców i następców, a właśnie wyjątkowość w tej regule przecina możność niejako misjonarskiego działania całokształtu tradycji i jego własnego dorobku. Nie dlatego, ażeby stać się wyjątkiem decydowano się na czyny, ale dlatego, by się stały one wzorem. Właśnie w tym względzie jest tutaj wielkie nieporozumienie.</u>
- <u xml:id="u-13.9" who="#SZmigryderKonopka">Drugą kwestią, która musi budzić zaniepokojenie i pewnego rodzaju wstrząs duchowy wśród wielkiej ilości moich współwyznawców, jest problemat emigracji. Nikt z nas nie zaprzecza tej prawdzie historycznej, że ziemie polskie były do tej pory krajem zupełnie klasycznej emigracji ze strony całości społeczeństwa, a więc również — krajem emigracji żydowskiej. Ale, Wysoki Senacie, zmiana tej sytuacji nie wynikła z winy Żydów. Proszę dzisiaj rozejrzeć się w sytuacji politycznej, a łaskawie przyznać mi Panowie może zechcą rację, iż ta emigracja na skutek działania zewnętrznego czynników politycznych została zahamowaną. Nie jest więc słusznym twierdzić, że emigracja żydowska została zahamowana z woli i decyzji Żydów, nie mogą więc oni za to odpowiadać.</u>
- <u xml:id="u-13.10" who="#SZmigryderKonopka">Nadto musimy stwierdzić, że emigracja jest problematem, jak się to zwykło mówić, długofalowym i tak też to można wyczytać w wielkich rozważaniach, pomieszczonych w prasie, której bynajmniej o tendencje filosemickie posądzać nie można. Problemat długofalowy ma jednak i drugą część fali. Długofalowym jest również problemat egzystencji Żydów na miejscu, gdzie się znajdują. Jak ta egzystencja ma być połączona ze wskazaniami, które p. Premier był łaskaw rzucić w dyskusji nad budżetem podczas obrad sejmowych, z podstawowym zupełnie artykułem wiary każdego obywatela, to jest z Konstytucją? Zdaje mi się, że wypowiadam przeświadczenie wszystkich moich współwyznawców, iż nie jest słusznym, by ich stawiać w położeniu jakiejś tymczasowości, albowiem w tej długofalowej tymczasowości zachodzić mogą tysiączne przemiany, mogą zachodzić też tysiączne potrzeby Państwa, którym zawsze służyć chcemy i pragniemy, jak pragnęliśmy wielokrotnie. Nieuwzględnienie tych momentów psychicznych składa się na nad wyraz ujemny aspekt tzw. „emigracjonizmu”.</u>
- <u xml:id="u-13.11" who="#SZmigryderKonopka">Proszę zwrócić uwagę i na to, że emigracja w tej formie jak ona jest wielokrotnie głoszona, właściwie odpowiada pojęciu banicji, a tymczasem nie idzie o to Państwu, by wychodzili stąd banici, którym nie można indywidualnie udowodnić win, dla których podlegać by mieli banicji, lecz by wychodzili stąd ludzie związani z tą kulturą, zawdzięczający istotnie tej kulturze i swój światopogląd i swą wiedzę i swa cywilizację ludzką, by on, jeżeli wywędrują, byli imienia polskiego dobrymi, rzetelnymi pionierami na liniach świata, handlu, tj. eksportu polskiego, jak i przemysłu polskiego. Aby do tej ziemi tęsknotę żywili, ponieważ tęsknota jest podstawą ich dalszych przysług na rzecz Państwa, w którym się urodzili i w którym pracowali.</u>
- <u xml:id="u-13.12" who="#SZmigryderKonopka">Pozwoliłem sobie to przedstawić ponieważ owe hasła głoszone na krótką falę a nie na falę długą, sprzeciwiają się zarówno owemu pojęciu miłości czynnej, o której mówił ongiś prof. Makowski, jak i tenorowi ideowemu naszej Konstytucji. Co wzmaga to poczucie niepewności w szeregach Żydów polskich? Budzi tę niepewność głos, nie liczący się z rzeczywistością, z planami i ewentualnymi widokami na tę wielką gigantyczna akcję, którą planują jej projektodawcy, budzi ją głos prasy. Zacytuje jeden z dzienników, który twierdzi, że Żydów trzeba zmusić do emigracji nie metodami hitlerowskimi, „lecz drogą odebrania życia narodowego i gospodarczego w duchu potrzeb narodu polskiego”.</u>
- <u xml:id="u-13.13" who="#SZmigryderKonopka">Jak można propagować ideę masowego odebrania obywatelstwa, skoro nawet ponad konstytucjami i prawami istnieją tezy prawne, zwane superkonstytucjami, które nie zgadzają się z tym stanowiskiem. Nadto konsekwencją myślową owych aktorów jest jakby degradowanie mas obywateli. Degradowanie, jako zaprzeczające idei sprawiedliwości, nie wyszłoby na korzyść akcji państwowej wśród wszystkich ludzi mieszkających w Państwie. Nie przychodzę tutaj, jak się zastrzegł p. Premier w swym przemówieniu, z jakimś biadoleniem. Proszę mi wierzyć, że jestem równie jak wszyscy dobrzy Polacy zatroskany o to, czy istotnie podjęte teraz hasła i myśli dają ze wszystkich stron dobre rezultaty i czy płynąć z nich mogą dobre konsekwencje, Muszę podkreślić, że tymczasem, zanim ta „długa fala” weszłaby w życie, powstaje szereg innych czynników. Między innymi tym czynnikiem jest zagadnienie przymusu, który przecież nie jest godny w aktach jednych przeciwko drugim, jeśli wszyscy na jednej podstawie konstytucyjnej mamy działać. I właśnie zdziwiony jestem niezmiernie tym, że można w niektórych oto organach prasowych czytać pod tytułem „Musimy im wytłumaczyć”, że musi się, zacytuję dosłownie, „przemówić do sumienia narodowego panów wójtów i komendantów Policji Państwowej” — albowiem, jak mówi autor — „Nie uświadomieni narodowo wójt i komendant posterunku tak samo ustosunkowują się do kupców polskich, jak i do żydowskich, wychodząc z założenia, że zarówno jedni jak i drudzy są pełnoprawnymi obywatelami Państwa”. „Rozumując w podobny sposób, komendant posterunku nie uważa za wskazane wyjaśnić swym podwładnym, że mandatami karnymi należy zasypywać przede wszystkim Żydów, zaś kupców i wytwórców polskich jedynie w tym wypadku, jeśli ma miejsce oczywista zła wola lub jeżeli droga upomnień nic nie można poradzić”.</u>
- <u xml:id="u-13.14" who="#SZmigryderKonopka">Zdaniem moim, administracja polska stoi na wysokim poziomie i zbyt wielki jest tenor wymogów moralnych stawiany władzy administracyjnej, aby tego rodzaju namowy do nierównomiernego traktowania wszystkich obywateli były usprawiedliwione. Istotnie karać należy tych, którzy popełniają przewiny, ale nie ma podstaw do karania tych, którzy przewin nie popełniają.</u>
- <u xml:id="u-13.15" who="#SZmigryderKonopka">Również do zagadnień wewnętrznej polityki Państwa należy kwestia głębokiego przygnębienia, które spada na młodzież żydowską. Nie chodzi mi tylko o kwestie zamieszek akademickich. Stwierdzić muszę, że zachodzi tu sprzeczny z Konstytucją wypadek dyskryminacji zbiorowej, na którą chyba również indywidualnie akademicy żydowscy nie zasługują: obecnie są dyskryminowani z tytułu wyznania i pochodzenia. Trudno usprawiedliwić krzywdę, którą wyrządzono przez ustawienie w salach audytoryjnych owych ławek żydowskich. Nie wyobrażam sobie, jak przeżyję ten moment, gdy syn mój pójdzie do uniwersytetu i będzie musiał siedzieć na tych ławkach, nie rozumiejąc, tak jak i inni jego koledzy Żydzi, za co go odsunięto na lewą stronę sali.</u>
- <u xml:id="u-13.16" who="#SZmigryderKonopka">Jednocześnie mówiąc o konieczności winy, jeśli następuje kara, pozwolę sobie skierować do Pana Premiera problem, przed którym ja, jako obywatel Państwa i jako senator Rzeczypospolitej, staję.</u>
- <u xml:id="u-13.17" who="#SZmigryderKonopka">Obowiązujące obecnie ustawy dają uprawienia, lecz nie nakazują takiego postępowania władz administracyjnych, żeby przy działaniu pozbawienia obywatelstwa lub też wysiedlenia z pasa granicznego nie podawano motywów, dlaczego tak się czyni. Otóż to jest tylko upoważnienie ustawowe. Stojąc jednak na stanowisku, że każdy obywatel, którego spotyka wymiar kary, winien wiedzieć za co jest karany, bo tylko w tej formie może się przed wyższą instancją administracyjną czy Trybunałem Administracyjnym bronić — pozwalam sobie skierować prośbę do Pana Premiera, aby motywy danego aktu były podawane dla umożliwienia obrony.</u>
- <u xml:id="u-13.18" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Przeżywamy dziś — Żydzi w Polsce — wielki kryzys duchowy. Jestem jednak pełen, jak powiedział p. Premier i jak zalecił, otuchy, a jestem pełen otuchy ze względów następujących: Konstytucja mówi o Państwie, a mówiąc o Państwie kładzie głęboki nacisk na przywiązanie do Państwa. Wskazuje zatem cele moralne, które Państwo ma spełnić. Tym celem dla Państwa nie jest li tylko stwarzanie warunków dobrej egzystencji, jest nim tworzenie podstaw dla rozszerzenia się polskiej kultury i wielkich polskich tradycyj, opartych na moralności i tolerancji. Jako ten, który w tradycjach wzrósł, wierzę w ich wiecznotrwałość i uważam chwilę dzisiejszą za przemijająca.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W diariuszu, zawierającym sprawozdanie z posiedzenia Komisji Budżetowej Sejmu i debaty nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, znalazłem słowa skierowane do p. posła Sommersteina, ażeby żywił otuchę. P. Premier w słowach tych zawarł daleko idącą prawdę; przy tym sądzę, że prawda ta łączy się również ze słowami, które p. Premier wypowiedział w styczniu roku ubiegłego, kiedy domagał się od mniejszości narodowych czynnej i ofiarnej lojalności, a łączył to w kontekście z wyrazem przeświadczenia, że stosunek większości do mniejszości stanowi czynnik moralny ogromnej miary i w dużym stopniu przesądza losy i rozwój całego Państwa. P. Premier zaznaczył, że uważa za błąd wszelkie objawy zniecierpliwienia w załatwianiu problematów, które załatwione być muszą, ale załatwione, jak rozumiem, ewolucyjnie i w duchu bezwzględnej sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Otóż to stanowisko p. Premiera najzupełniej, jak sądzę, odpowiada głosom, wypowiedzianym przed laty w czasie dyskusji nad obecną Konstytucją. W czasie bowiem rozprawy komisji, która zajmowała się ustaleniem tekstu Konstytucji, brano pod uwagę, mówiąc o obowiązkach i prawach obywateli, wszystkich obywateli Państwa; cytowano przy tym statystyczną liczbę z lat ówczesnych, mianowicie — ogół 33 milionów obywateli. W deklaracji, jak czytamy w czasopiśmie „Nowe Państwo”, rejestrującym ówczesną dyskusję, t. j. w pierwszych 10 artykułach Konstytucji powołane są, jak mówi jeden z jej twórców, pewne prawdy i te prawdy równocześnie stanowią punkt wyjścia dla wskazań interpretacyjnych. Jakież są te prawdy? Otóż te prawdy — cytuję tu słowa jednego z twórców — brzmią: „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”. W tym momencie należy podkreślić, że wszystkich obywateli, zdaniem twórców Konstytucji, winna łączyć miłość do Państwa. To wiąże się ściśle ze słowami p. Premiera, wypowiedzianymi w czasie debat budżetowych, iż obowiązki są równorzędne z prawami; i domagał się wówczas p. Premier lojalności nie tylko opartej na prawie, ale opartej i na miłości, na ofiarności działania.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Sądzę, że tego rodzaju stanowisko jest podkreślone w równej mierze w wysiłkach, by zostało zrealizowane to, co oświadczył p. Sommerstein podczas debaty budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych na forum sejmowym, i to, o czym, nawiązując do jego słów, mówiłem wczoraj w mojej deklaracji, wygłoszonej przy budżecie Prezydium Rady Ministrów, w przeświadczeniu, że budżet Prezydium Rady Ministrów obejmuje całokształt zagadnień Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Łącząc te dwie deklaracje, które są wyrazem dalekich, dawno rozpoczętych działań i głęboko przeżytych tradycyj, muszę stwierdzić, że cytuję je obecnie dlatego, że właśnie przy debacie na forum sejmowym padły z ust prawnika słowa, że art. 1 p. 1 Konstytucji, o którym mówiłem, będzie znajdował swe uzupełnienie w p. 1 art. 7 Konstytucji. Jest to interpretacja, która, zdaniem moim, nie zgadza się z zasadniczymi myślami twórców Konstytucji; ponieważ została ona wypowiedziana, przeto uważam za swój obowiązek przedstawić teraz tę sprzeczność, która przecież może być punktem wyjścia dla wielu nieporozumień. Powiedział p. Marszałek Makowski, że Konstytucja ma być ostatecznym rozstrzygnięciem wszelkich wątpliwości, jakie mogą powstać w duszy każdego obywatela przy jego działaniach i jakie mogą również powstać w umyśle władz, gdy będą rozstrzygały sprawy obywatela. Rozpatrzmy łączność owego art. 1 p. 1 z art. 7. A więc art. 7 w p. 1 głosi: „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne”. Lecz równocześnie p. 2 tego artykułu głosi wyraźnie: „ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”. W ten sposób p. 2 art. 7 stwarza dla wszystkich obywateli równy start w służbie dla Państwa. Ta sprawa wymaga jasności. Mowa jest przecież tutaj o zagadnieniu podstawowym.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">I znów jeżeli się odwołujemy do kwestii interpretowania Konstytucji, godzi się nam przypomnieć, że sprawa ta była przy uchwalaniu Konstytucji rozważana. A mianowicie na zarzut prof. Komarnickiego, że art. 1 Konstytucji mówi o wszystkich obywatelach, a nie o narodzie, wyjaśnił prof. Makowski, że „naród, tak jak się rozumie ten wyraz w języku polskim w przeciwstawieniu do francuskiego, nie jest pojęciem prawnym w ścisłym tego słowa znaczeniu i jeżeli mówimy, że Państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, to unikamy tych wszystkich wątpliwości, które z pojęciem narodu są związane”. Podaję to jako odpowiedź na słowa wymienionego przed chwilą prawnika. Wobec takiego stanowiska chciałbym stwierdzić, że zagadnienie równego startu w pracy było już dyskutowane i że ono ostatecznie znalazło swój wyraz w naszej Konstytucji, która jest punktem orientacyjnym. W tym właśnie względzie, powołany przez Komisję Konstytucyjną Senatu jako rzeczoznawca, oświadczył Marszałek Car wyraźnie, że łączy się to z najlepszą tradycją polską, z tradycją pełnej tolerancji i dodał słowa, które przyjmuję w całości, że „byłoby to niedopowiedzeniem z mojej strony, gdybym nie dorzucił, że jeżeli uznajemy bez zastrzeżeń zasadę pełnego równouprawnienia mniejszości narodowych, a to zarówno w używaniu praw cywilnych, jak i publicznych, to z drugiej strony musimy wymagać twardo i nieustępliwie, ażeby równości praw odpowiadała równość obowiązków”.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W tym względzie jesteśmy obowiązani do przedstawienia obecnie tych wszystkich tradycyj i tych wszystkich zasadniczych prawd, na których budować możemy ową otuchę, o której mówił p. Premier. Chciałbym w tym wypadku wskazać, że nasze nadzieje pozostają w ścisłej łączności z najlepszymi tradycjami mocarstwowymi Polski, albowiem gdy kultura polska rozszerzyła się na tereny, poprzednio jeszcze nie objęte przez naród polski, a działo się to w epoce rozkwitu mocarstwa Jagiellonów, wówczas, jak mówi jeden z najwybitniejszych historyków tej epoki, do jednolitego niemal dotychczas narodu Polski piastowskiej dołączyło się narodów kilka i nową całość tworzyli Polacy, Litwini, Rusini, Białorusini i grupy pomniejsze, wśród których wymienia historyk, wspomniany przez mnie, również i Żydów. „Wzajemne ich na siebie oddziaływanie w rytmie życiowym wspólnej państwowości wytwarza nieznany przedtem typ obywatela tej nowej Rzeczypospolitej, efektowny niezmiernie pod względem politycznym i kulturalnym, końcowy produkt jagiellońskiego okresu”.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Ta tradycja trwa. I w chwili zwątpień jestem zobowiązany, aby tutaj, jako powołany do Wysokiego Senatu, przedstawić istotny stan psychiczny trzech z górą milionów moich współwyznawców. Do zasadniczych wskazań zaliczam chwile walki toczonej o niepodległość Polski. I pozwolę sobie przytoczyć słowa Żydów skierowane do dowódcy Gwardii Narodowej w r. 1831. W odpowiedzi na jego odezwę piszą oni: „Nam, należącym do tego ludu, mającym zaszczyt być członkami Gwardii Narodowej, na zawsze tkwić będzie w pamięci dzień 24/1 1831 r., w którym IW Dowódco głosem serca do nas przemówić raczyłeś, udzielając w Imię Rządu słodką pociechę względem przyszłości wszystkich naszych współwyznawców na ziemi polskiej. Głosem twoim więcej zdołałeś pozyskać serc ojczyźnie i cnocie obywatelskiej, niż najdotkliwsze nadużycia wielu urzędników potrafiły ich od tego oderwać”.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">I to właśnie jest przyczynkiem do tej otuchy, którą pomimo wszystko dziś żywimy. Niepokój bowiem w myśli i sercach społeczeństwa żydowskiego powstaje w chwili obecnej z powodu szeregu czynników natury politycznej; z nich parę wymienić tu muszę. Deklaracja Obozu Zjednoczenia Narodowego i uchwała Rady Naczelnej tegoż Obozu wprowadziły w stosunku do Żydów czynnik, który stanowi rodzaj zbiorowego potępienia — czynnik, który nie jest przewidziany art. 7 naszej Konstytucji. Co prawda, mówi się przy tej regule i o wyjątkach, ale muszę tu stwierdzić, że takie postawienie kwestii podcina byt moralny owych ewentualnych wyjątków, mówię to zaś tym śmielej, że właśnie cała moja, choć szczupła, tradycja życiowa pozwala mi mniemać, że mógłbym być jednym z owych wyjątków. Fakt, który stanowi, iż wedle rozumienia owej zasady można zostać wyjątkiem, podcina właśnie cały sens społecznej działalności, która do tego stanowiska wyjątkowego ma doprowadzać.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Równocześnie należy podkreślić, że człowiek czyniący rzecz w jego świadomości dobrą chciałby, aby ten czyn miał naśladowców i następców, a właśnie wyjątkowość w tej regule przecina możność niejako misjonarskiego działania całokształtu tradycji i jego własnego dorobku. Nie dlatego, ażeby stać się wyjątkiem decydowano się na czyny, ale dlatego, by się stały one wzorem. Właśnie w tym względzie jest tutaj wielkie nieporozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Drugą kwestią, która musi budzić zaniepokojenie i pewnego rodzaju wstrząs duchowy wśród wielkiej ilości moich współwyznawców, jest problemat emigracji. Nikt z nas nie zaprzecza tej prawdzie historycznej, że ziemie polskie były do tej pory krajem zupełnie klasycznej emigracji ze strony całości społeczeństwa, a więc również — krajem emigracji żydowskiej. Ale, Wysoki Senacie, zmiana tej sytuacji nie wynikła z winy Żydów. Proszę dzisiaj rozejrzeć się w sytuacji politycznej, a łaskawie przyznać mi Panowie może zechcą rację, iż ta emigracja na skutek działania zewnętrznego czynników politycznych została zahamowaną. Nie jest więc słusznym twierdzić, że emigracja żydowska została zahamowana z woli i decyzji Żydów, nie mogą więc oni za to odpowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Nadto musimy stwierdzić, że emigracja jest problematem, jak się to zwykło mówić, długofalowym i tak też to można wyczytać w wielkich rozważaniach, pomieszczonych w prasie, której bynajmniej o tendencje filosemickie posądzać nie można. Problemat długofalowy ma jednak i drugą część fali. Długofalowym jest również problemat egzystencji Żydów na miejscu, gdzie się znajdują. Jak ta egzystencja ma być połączona ze wskazaniami, które p. Premier był łaskaw rzucić w dyskusji nad budżetem podczas obrad sejmowych, z podstawowym zupełnie artykułem wiary każdego obywatela, to jest z Konstytucją? Zdaje mi się, że wypowiadam przeświadczenie wszystkich moich współwyznawców, iż nie jest słusznym, by ich stawiać w położeniu jakiejś tymczasowości, albowiem w tej długofalowej tymczasowości zachodzić mogą tysiączne przemiany, mogą zachodzić też tysiączne potrzeby Państwa, którym zawsze służyć chcemy i pragniemy, jak pragnęliśmy wielokrotnie. Nieuwzględnienie tych momentów psychicznych składa się na nad wyraz ujemny aspekt tzw. „emigracjonizmu”.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Proszę zwrócić uwagę i na to, że emigracja w tej formie jak ona jest wielokrotnie głoszona, właściwie odpowiada pojęciu banicji, a tymczasem nie idzie o to Państwu, by wychodzili stąd banici, którym nie można indywidualnie udowodnić win, dla których podlegać by mieli banicji, lecz by wychodzili stąd ludzie związani z tą kulturą, zawdzięczający istotnie tej kulturze i swój światopogląd i swą wiedzę i swa cywilizację ludzką, by on, jeżeli wywędrują, byli imienia polskiego dobrymi, rzetelnymi pionierami na liniach świata, handlu, tj. eksportu polskiego, jak i przemysłu polskiego. Aby do tej ziemi tęsknotę żywili, ponieważ tęsknota jest podstawą ich dalszych przysług na rzecz Państwa, w którym się urodzili i w którym pracowali.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Pozwoliłem sobie to przedstawić ponieważ owe hasła głoszone na krótką falę a nie na falę długą, sprzeciwiają się zarówno owemu pojęciu miłości czynnej, o której mówił ongiś prof. Makowski, jak i tenorowi ideowemu naszej Konstytucji. Co wzmaga to poczucie niepewności w szeregach Żydów polskich? Budzi tę niepewność głos, nie liczący się z rzeczywistością, z planami i ewentualnymi widokami na tę wielką gigantyczna akcję, którą planują jej projektodawcy, budzi ją głos prasy. Zacytuje jeden z dzienników, który twierdzi, że Żydów trzeba zmusić do emigracji nie metodami hitlerowskimi, „lecz drogą odebrania życia narodowego i gospodarczego w duchu potrzeb narodu polskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Jak można propagować ideę masowego odebrania obywatelstwa, skoro nawet ponad konstytucjami i prawami istnieją tezy prawne, zwane superkonstytucjami, które nie zgadzają się z tym stanowiskiem. Nadto konsekwencją myślową owych aktorów jest jakby degradowanie mas obywateli. Degradowanie, jako zaprzeczające idei sprawiedliwości, nie wyszłoby na korzyść akcji państwowej wśród wszystkich ludzi mieszkających w Państwie. Nie przychodzę tutaj, jak się zastrzegł p. Premier w swym przemówieniu, z jakimś biadoleniem. Proszę mi wierzyć, że jestem równie jak wszyscy dobrzy Polacy zatroskany o to, czy istotnie podjęte teraz hasła i myśli dają ze wszystkich stron dobre rezultaty i czy płynąć z nich mogą dobre konsekwencje, Muszę podkreślić, że tymczasem, zanim ta „długa fala” weszłaby w życie, powstaje szereg innych czynników. Między innymi tym czynnikiem jest zagadnienie przymusu, który przecież nie jest godny w aktach jednych przeciwko drugim, jeśli wszyscy na jednej podstawie konstytucyjnej mamy działać. I właśnie zdziwiony jestem niezmiernie tym, że można w niektórych oto organach prasowych czytać pod tytułem „Musimy im wytłumaczyć”, że musi się, zacytuję dosłownie, „przemówić do sumienia narodowego panów wójtów i komendantów Policji Państwowej” — albowiem, jak mówi autor — „Nie uświadomieni narodowo wójt i komendant posterunku tak samo ustosunkowują się do kupców polskich, jak i do żydowskich, wychodząc z założenia, że zarówno jedni jak i drudzy są pełnoprawnymi obywatelami Państwa”. „Rozumując w podobny sposób, komendant posterunku nie uważa za wskazane wyjaśnić swym podwładnym, że mandatami karnymi należy zasypywać przede wszystkim Żydów, zaś kupców i wytwórców polskich jedynie w tym wypadku, jeśli ma miejsce oczywista zła wola lub jeżeli droga upomnień nic nie można poradzić”.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Zdaniem moim, administracja polska stoi na wysokim poziomie i zbyt wielki jest tenor wymogów moralnych stawiany władzy administracyjnej, aby tego rodzaju namowy do nierównomiernego traktowania wszystkich obywateli były usprawiedliwione. Istotnie karać należy tych, którzy popełniają przewiny, ale nie ma podstaw do karania tych, którzy przewin nie popełniają.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Również do zagadnień wewnętrznej polityki Państwa należy kwestia głębokiego przygnębienia, które spada na młodzież żydowską. Nie chodzi mi tylko o kwestie zamieszek akademickich. Stwierdzić muszę, że zachodzi tu sprzeczny z Konstytucją wypadek dyskryminacji zbiorowej, na którą chyba również indywidualnie akademicy żydowscy nie zasługują: obecnie są dyskryminowani z tytułu wyznania i pochodzenia. Trudno usprawiedliwić krzywdę, którą wyrządzono przez ustawienie w salach audytoryjnych owych ławek żydowskich. Nie wyobrażam sobie, jak przeżyję ten moment, gdy syn mój pójdzie do uniwersytetu i będzie musiał siedzieć na tych ławkach, nie rozumiejąc, tak jak i inni jego koledzy Żydzi, za co go odsunięto na lewą stronę sali.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Jednocześnie mówiąc o konieczności winy, jeśli następuje kara, pozwolę sobie skierować do Pana Premiera problem, przed którym ja, jako obywatel Państwa i jako senator Rzeczypospolitej, staję.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Obowiązujące obecnie ustawy dają uprawienia, lecz nie nakazują takiego postępowania władz administracyjnych, żeby przy działaniu pozbawienia obywatelstwa lub też wysiedlenia z pasa granicznego nie podawano motywów, dlaczego tak się czyni. Otóż to jest tylko upoważnienie ustawowe. Stojąc jednak na stanowisku, że każdy obywatel, którego spotyka wymiar kary, winien wiedzieć za co jest karany, bo tylko w tej formie może się przed wyższą instancją administracyjną czy Trybunałem Administracyjnym bronić — pozwalam sobie skierować prośbę do Pana Premiera, aby motywy danego aktu były podawane dla umożliwienia obrony.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Przeżywamy dziś — Żydzi w Polsce — wielki kryzys duchowy. Jestem jednak pełen, jak powiedział p. Premier i jak zalecił, otuchy, a jestem pełen otuchy ze względów następujących: Konstytucja mówi o Państwie, a mówiąc o Państwie kładzie głęboki nacisk na przywiązanie do Państwa. Wskazuje zatem cele moralne, które Państwo ma spełnić. Tym celem dla Państwa nie jest li tylko stwarzanie warunków dobrej egzystencji, jest nim tworzenie podstaw dla rozszerzenia się polskiej kultury i wielkich polskich tradycyj, opartych na moralności i tolerancji. Jako ten, który w tradycjach wzrósł, wierzę w ich wiecznotrwałość i uważam chwilę dzisiejszą za przemijająca.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Przedpełski.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SPrzedpełski">Z wielu względów, a przede wszystkim polityczno-państwowych, obowiązkiem każdego państwa jest otoczenie specjalną opieką pasów przygranicznych, będących z reguły terenem najbardziej wystawionym na zewnętrzne wpływy obcej propagandy. Jest rzeczą zrozumiałą, że propaganda ta jest ułatwiona, gdy stan gospodarczy pogranicza jest niski, lub przy specjalnie wysokich różnicach w położeniu materialnym ludności, znajdującej się z obu stron kordonu granicznego.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#SPrzedpełski">Na żadnym innym odcinku granicy Państwa Polskiego nie ma tak wielkiej różnicy gospodarczej z państwem ościennym, jak na granicy Prus Wschodnich z byłym zaborem rosyjskim, a obecnie z województwem warszawskim (około 270 km) oraz z województwem białostockim (około 170 km). Granica ta biegnąca wzdłuż byłego zaboru rosyjskiego odcina od siebie dwa zupełnie odmienne światy. Różnice w zagospodarowaniu tych ziem są po prostu olbrzymie i bijące w oczy w sposób co najmniej przykry i bolesny dla obserwatora Polaka. Na obraz ten złożyło się oczywiście wiele przyczyn, a przede wszystkim blisko półtora wiekowa gospodarka zaborcy rosyjskiego na terenie obecnego województwa warszawskiego i białostockiego. Poza tym pas pogranicza ma gleby z natury jałowe i podmokłe, wymagające uregulowania stosunków wilgotnościowych i długoletniej kultury, a co za tym idzie — poważnych i wieloletnich wkładów kapitałowych. Wkłady te poczynili sąsiedzi przez półtora wieku, my czynimy je dopiero od lat 20, dlatego też dogonić sąsiadów nie możemy, tym bardziej że sąsiad dla wywołania efektu otacza specjalną opieką gospodarczą tę część naszego pogranicza.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#SPrzedpełski">Charakteryzując obecne bolączki tego pogranicza, należy podkreślić fakt wybitnie niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych na tych terenach. W jednym tylko powiecie przasnyskim w gminach przygranicznych istnieje gospodarstw karłowatych do 5 ha — 1.115 oraz żyj? rodzin bezrolnych 698. Jeżeli weźmiemy w dodatku pod uwagę charakter gleb w tych okolicach, gdzie przeważają ubogie, lekkie piaski, nadające się w zasadzie jedynie do zalesienia, i błota, wymagające melioracyj, to stanie się jasnym, że ludność tamtejsza nie jest w stanie wyżywić się i odziać, że panuje tam większe bezrobocie na wsi niż w innych okolicach. W tych warunkach pobocznym zajęciem ludności staje się przemyt oraz nielegalne chodzenie na roboty dorywcze do Prus dla zarobku.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#SPrzedpełski">Poziom gospodarczy tej części Polski jest tak niski, że ludność jej już nie wegetuje, ale wymiera. I tak na przykład w gminie Jednorożec na Kurpiach w pow. przasnyskim, mającym lepsze i urodzajniejsze nieco grunty, z urodzonych w 1935 roku chłopców 207 — zmarło 112, dziewcząt z 219 — zmarło 115. To jest jedna z bogatszych gmin na Kurpiach. W innych gminach sprawa śmiertelności niemowląt wygląda dużo gorzej. Jeżeli weźmiemy np. gminę Zaręby pow. przasnyskiego — dla przykładu wezmę kilka lat, ażebym nie był posądzony, że wyjąłem jakiś specjalny rocznik — to sprawa ta kolejno przedstawia się jak następuje: w 1932 r. w gminie Zaręby na urodzonych dzieci 218 zmarło 148, w r. 1933 na urodzonych 203 zmarło 186, w r. 1934 na urodzonych 241 zmarło 164, w r. 1935 na urodzonych 214 zmarło 129. W sumie w tych czterech latach urodziło się dzieci 876, a zmarło niemowląt w pierwszym roku życia 626. Krótko mówiąc śmiertelność niemowląt w pierwszym roku życia, która wynosi w krajach zachodnich Europy około 6 na 100, w Polsce w r. 1935 — 12,7, a więc z górą 2 razy więcej, a na pograniczu w odległości 120 km od Warszawy — 12 razy więcej, to jest 71 zgonów na 100 urodzeń. W dalszym ciągu życia tych dzieci jest niewiele lepiej, bo ludność ta nie ma gorszych lub lepszych lat, lecz stale przymiera głodem.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#SPrzedpełski">Gdyby wśród tej ludności panowały warunki chociaż zbliżone do przeciętnych w Polsce, to dało by się rocznie uratować w tej tylko jednej gminie prawie 50sdzieci na 100. Nic dziwnego, że w konsekwencji następuje wyludnienie pogranicza, np. gmina miejska Chorzele, która liczyła 7.000, dziś liczy 3.500 mieszkańców.</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#SPrzedpełski">Weźmy inny odcinek — sprawę poborowych. Ludność gminy Zaręby na 11.000 ha przy 5.000 mieszkańców dała w 1933 r. 16 poborowych kategorii A, w 1934 — 14, w 1935 — 10, w 1936 — 19, w 1937 — 13, razem 72. Jeżeli weźmiemy już sąsiedni powiat ciechanowski, to w tych samych warunkach gmina Grudusk dała 205 poborowych.</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#SPrzedpełski">Można różnicę kilkudziesięciu lub stukilkudziesięciu rezerwistów więcej lub mniej na gminę zbagatelizować, ale jeżeli chcemy uwzględnić, że są gminy przylegające do granicy, za którą wszyscy rezerwiści gmin pogranicznych zorganizowani są w bataliony i pułki, przy czym wszyscy przynależni do tej formacji rezerwiści posiadają umundurowanie, a uzbrojenie, amunicja, sprzęt saperski itp. są zmagazynowane na miejscu, że szkolą się i ćwiczą, że ujęci są w karby dyscypliny i wychowania, to kwestia ta z naszej strony musi być inaczej oceniana.</u>
- <u xml:id="u-15.7" who="#SPrzedpełski">W podanych wyżej warunkach zasady etyki, moralności oraz obowiązki względem Państwa nie wytrzymują próby życia, gdyż jest ona zbyt bezwzględna i ciężka. Charakter tych ludzi posiada mimo wszystko tyle dodatnich i wysoko wartościowych cech, że odrzucając nawet względy miłosierdzia lub ludzkości należy im dopomóc w wydźwignięciu się z nędzy, by związać mocniej z Państwem.</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#SPrzedpełski">Przystąpienie do planowej akcji na terenach pogranicza pruskiego, akcji, mającej na celu podniesienie gospodarcze tych ziem wydaje się koniecznością państwową. Obecny stan rzeczy, poza zagadnieniem prestiżu Państwa, ma swój głęboki, bolesny dla nas, aspekt polityczny i gospodarczy. Podciągnięcie tych terenów, ożywienie na nich życia gospodarczego — to jednoczesne wzmożenie żywiołu polskiego i dumy narodowej, usunięcie obecnie głęboko zakorzenionego kompleksu niższości u mieszkańców tych terenów wobec sąsiadów zza kordonu.</u>
- <u xml:id="u-15.9" who="#SPrzedpełski">Dlatego też na województwo warszawskie i białostockie spada obecnie trudne i ciężkie do przeprowadzenia zadanie, którego konieczność jest bezsporna — przystąpienia do akcji celowo rozplanowanej, mającej na celu zagospodarowanie pogranicza. Akcja ta winna objąć wszelkie dziedziny życia gospodarczego, a w szczególności winna dotyczyć:</u>
- <u xml:id="u-15.10" who="#SPrzedpełski">1) daleko idących robót melioracyjnych, które są zresztą w toku,</u>
- <u xml:id="u-15.11" who="#SPrzedpełski">2) przekształcenia i uzdrowienia gospodarstw rolnych,</u>
- <u xml:id="u-15.12" who="#SPrzedpełski">3) rozbudowy przemysłu ludowego i domowego na wsi,</u>
- <u xml:id="u-15.13" who="#SPrzedpełski">4) budowy dróg bitych,</u>
- <u xml:id="u-15.14" who="#SPrzedpełski">5) racjonalnego zabudowania osiedli,</u>
- <u xml:id="u-15.15" who="#SPrzedpełski">6) akcji oświatowej,</u>
- <u xml:id="u-15.16" who="#SPrzedpełski">7) pomocy przy zagospodarowaniu gospodarstw rolnych.</u>
- <u xml:id="u-15.17" who="#SPrzedpełski">Jest rzeczą oczywistą, że akcja powyższa, wymagająca bardzo znacznych środków finansowych, nie może być wykonana siłami własnymi województw białostockiego i warszawskiego, tym bardziej, że to ostatnie po zmianach granic administracyjnych przesunie się wybitnie na wschód, obejmując tereny stosunkowo ubogie, o bardzo daleko idących własnych potrzebach gospodarczych.</u>
- <u xml:id="u-15.18" who="#SPrzedpełski">Uznając jednak akcję zagospodarowania pogranicza pruskiego za konieczność palącą, wynikającą z ogólnopaństwowej polityki, środki finansowe na tę akcję winny być dostarczone ze Skarbu Państwa.</u>
- <u xml:id="u-15.19" who="#SPrzedpełski">Krzywda tej ludności staje się tym większa, iż ludność ta mieszka zaraz za Warszawą i zawsze jest taka odpowiedź: Województwo warszawskie jest bogate, stolicę macie blisko i biedy mieć nie możecie. Dlatego też chciałbym z tego błędu Wysoką Izbę wyprowadzić, gdyż województwo warszawskie staje się obecnie jednym z najbiedniejszych województw w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-15.20" who="#SPrzedpełski">Przy poruszeniu tego zagadnienia na Komisji Budżetowej przy Ministerstwie Skarbu słyszałem od kolegów senatorów uwagi, że ta sprawa nadaje się do załatwienia przez inne ministerstwa, jak Rolnictwa, Przemysłu i Handlu, Opieki Społecznej, a nawet przewodniczący komisji, p. senator Zarzycki uważał, iż sprawa ta winna być załatwiona przy referacie generalnym. Wszystkie te spostrzeżenia były słuszne, gdyż zagadnienie zagospodarowania pogranicza Prus Wschodnich wymaga zbiorowej pracy wszystkich ministerstw, gdyż posiada zaniedbania na wszystkich odcinkach gospodarstwa narodowego i dlatego też poruszam ją przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, bo wierzę, że p. Premier sprawą tą specjalnie pokieruje.</u>
- <u xml:id="u-15.21" who="#SPrzedpełski">Sprawa ta jest tym aktualniejsza, iż ta część kraju z ludnością rdzennie polską znajduje się w pobliżu stolicy, a granica Prus Wschodnich o 120 km od stolicy. Można z całą pewnością liczyć na to, że zarówno w czasie pokoju jak i wojny ten zdecydowany, twardy, ambitny, rdzennie polski szczep — lud puszczański będzie bronić swego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#BolesławPrzedpełski">Z wielu względów, a przede wszystkim polityczno-państwowych, obowiązkiem każdego państwa jest otoczenie specjalną opieką pasów przygranicznych, będących z reguły terenem najbardziej wystawionym na zewnętrzne wpływy obcej propagandy. Jest rzeczą zrozumiałą, że propaganda ta jest ułatwiona, gdy stan gospodarczy pogranicza jest niski, lub przy specjalnie wysokich różnicach w położeniu materialnym ludności, znajdującej się z obu stron kordonu granicznego.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#BolesławPrzedpełski">Na żadnym innym odcinku granicy Państwa Polskiego nie ma tak wielkiej różnicy gospodarczej z państwem ościennym, jak na granicy Prus Wschodnich z byłym zaborem rosyjskim, a obecnie z województwem warszawskim (około 270 km) oraz z województwem białostockim (około 170 km). Granica ta biegnąca wzdłuż byłego zaboru rosyjskiego odcina od siebie dwa zupełnie odmienne światy. Różnice w zagospodarowaniu tych ziem są po prostu olbrzymie i bijące w oczy w sposób co najmniej przykry i bolesny dla obserwatora Polaka. Na obraz ten złożyło się oczywiście wiele przyczyn, a przede wszystkim blisko półtora wiekowa gospodarka zaborcy rosyjskiego na terenie obecnego województwa warszawskiego i białostockiego. Poza tym pas pogranicza ma gleby z natury jałowe i podmokłe, wymagające uregulowania stosunków wilgotnościowych i długoletniej kultury, a co za tym idzie — poważnych i wieloletnich wkładów kapitałowych. Wkłady te poczynili sąsiedzi przez półtora wieku, my czynimy je dopiero od lat 20, dlatego też dogonić sąsiadów nie możemy, tym bardziej że sąsiad dla wywołania efektu otacza specjalną opieką gospodarczą tę część naszego pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#BolesławPrzedpełski">Charakteryzując obecne bolączki tego pogranicza, należy podkreślić fakt wybitnie niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych na tych terenach. W jednym tylko powiecie przasnyskim w gminach przygranicznych istnieje gospodarstw karłowatych do 5 ha — 1.115 oraz żyj? rodzin bezrolnych 698. Jeżeli weźmiemy w dodatku pod uwagę charakter gleb w tych okolicach, gdzie przeważają ubogie, lekkie piaski, nadające się w zasadzie jedynie do zalesienia, i błota, wymagające melioracyj, to stanie się jasnym, że ludność tamtejsza nie jest w stanie wyżywić się i odziać, że panuje tam większe bezrobocie na wsi niż w innych okolicach. W tych warunkach pobocznym zajęciem ludności staje się przemyt oraz nielegalne chodzenie na roboty dorywcze do Prus dla zarobku.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#BolesławPrzedpełski">Poziom gospodarczy tej części Polski jest tak niski, że ludność jej już nie wegetuje, ale wymiera. I tak na przykład w gminie Jednorożec na Kurpiach w pow. przasnyskim, mającym lepsze i urodzajniejsze nieco grunty, z urodzonych w 1935 roku chłopców 207 — zmarło 112, dziewcząt z 219 — zmarło 115. To jest jedna z bogatszych gmin na Kurpiach. W innych gminach sprawa śmiertelności niemowląt wygląda dużo gorzej. Jeżeli weźmiemy np. gminę Zaręby pow. przasnyskiego — dla przykładu wezmę kilka lat, ażebym nie był posądzony, że wyjąłem jakiś specjalny rocznik — to sprawa ta kolejno przedstawia się jak następuje: w 1932 r. w gminie Zaręby na urodzonych dzieci 218 zmarło 148, w r. 1933 na urodzonych 203 zmarło 186, w r. 1934 na urodzonych 241 zmarło 164, w r. 1935 na urodzonych 214 zmarło 129. W sumie w tych czterech latach urodziło się dzieci 876, a zmarło niemowląt w pierwszym roku życia 626. Krótko mówiąc śmiertelność niemowląt w pierwszym roku życia, która wynosi w krajach zachodnich Europy około 6 na 100, w Polsce w r. 1935 — 12,7, a więc z górą 2 razy więcej, a na pograniczu w odległości 120 km od Warszawy — 12 razy więcej, to jest 71 zgonów na 100 urodzeń. W dalszym ciągu życia tych dzieci jest niewiele lepiej, bo ludność ta nie ma gorszych lub lepszych lat, lecz stale przymiera głodem.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#BolesławPrzedpełski">Gdyby wśród tej ludności panowały warunki chociaż zbliżone do przeciętnych w Polsce, to dało by się rocznie uratować w tej tylko jednej gminie prawie 50sdzieci na 100. Nic dziwnego, że w konsekwencji następuje wyludnienie pogranicza, np. gmina miejska Chorzele, która liczyła 7.000, dziś liczy 3.500 mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#BolesławPrzedpełski">Weźmy inny odcinek — sprawę poborowych. Ludność gminy Zaręby na 11.000 ha przy 5.000 mieszkańców dała w 1933 r. 16 poborowych kategorii A, w 1934 — 14, w 1935 — 10, w 1936 — 19, w 1937 — 13, razem 72. Jeżeli weźmiemy już sąsiedni powiat ciechanowski, to w tych samych warunkach gmina Grudusk dała 205 poborowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#BolesławPrzedpełski">Można różnicę kilkudziesięciu lub stukilkudziesięciu rezerwistów więcej lub mniej na gminę zbagatelizować, ale jeżeli chcemy uwzględnić, że są gminy przylegające do granicy, za którą wszyscy rezerwiści gmin pogranicznych zorganizowani są w bataliony i pułki, przy czym wszyscy przynależni do tej formacji rezerwiści posiadają umundurowanie, a uzbrojenie, amunicja, sprzęt saperski itp. są zmagazynowane na miejscu, że szkolą się i ćwiczą, że ujęci są w karby dyscypliny i wychowania, to kwestia ta z naszej strony musi być inaczej oceniana.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#BolesławPrzedpełski">W podanych wyżej warunkach zasady etyki, moralności oraz obowiązki względem Państwa nie wytrzymują próby życia, gdyż jest ona zbyt bezwzględna i ciężka. Charakter tych ludzi posiada mimo wszystko tyle dodatnich i wysoko wartościowych cech, że odrzucając nawet względy miłosierdzia lub ludzkości należy im dopomóc w wydźwignięciu się z nędzy, by związać mocniej z Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#BolesławPrzedpełski">Przystąpienie do planowej akcji na terenach pogranicza pruskiego, akcji, mającej na celu podniesienie gospodarcze tych ziem wydaje się koniecznością państwową. Obecny stan rzeczy, poza zagadnieniem prestiżu Państwa, ma swój głęboki, bolesny dla nas, aspekt polityczny i gospodarczy. Podciągnięcie tych terenów, ożywienie na nich życia gospodarczego — to jednoczesne wzmożenie żywiołu polskiego i dumy narodowej, usunięcie obecnie głęboko zakorzenionego kompleksu niższości u mieszkańców tych terenów wobec sąsiadów zza kordonu.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#BolesławPrzedpełski">Dlatego też na województwo warszawskie i białostockie spada obecnie trudne i ciężkie do przeprowadzenia zadanie, którego konieczność jest bezsporna — przystąpienia do akcji celowo rozplanowanej, mającej na celu zagospodarowanie pogranicza. Akcja ta winna objąć wszelkie dziedziny życia gospodarczego, a w szczególności winna dotyczyć:</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#BolesławPrzedpełski">1) daleko idących robót melioracyjnych, które są zresztą w toku,</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#BolesławPrzedpełski">2) przekształcenia i uzdrowienia gospodarstw rolnych,</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#BolesławPrzedpełski">3) rozbudowy przemysłu ludowego i domowego na wsi,</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#BolesławPrzedpełski">4) budowy dróg bitych,</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#BolesławPrzedpełski">5) racjonalnego zabudowania osiedli,</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#BolesławPrzedpełski">6) akcji oświatowej,</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#BolesławPrzedpełski">7) pomocy przy zagospodarowaniu gospodarstw rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#BolesławPrzedpełski">Jest rzeczą oczywistą, że akcja powyższa, wymagająca bardzo znacznych środków finansowych, nie może być wykonana siłami własnymi województw białostockiego i warszawskiego, tym bardziej, że to ostatnie po zmianach granic administracyjnych przesunie się wybitnie na wschód, obejmując tereny stosunkowo ubogie, o bardzo daleko idących własnych potrzebach gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#BolesławPrzedpełski">Uznając jednak akcję zagospodarowania pogranicza pruskiego za konieczność palącą, wynikającą z ogólnopaństwowej polityki, środki finansowe na tę akcję winny być dostarczone ze Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#BolesławPrzedpełski">Krzywda tej ludności staje się tym większa, iż ludność ta mieszka zaraz za Warszawą i zawsze jest taka odpowiedź: Województwo warszawskie jest bogate, stolicę macie blisko i biedy mieć nie możecie. Dlatego też chciałbym z tego błędu Wysoką Izbę wyprowadzić, gdyż województwo warszawskie staje się obecnie jednym z najbiedniejszych województw w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#BolesławPrzedpełski">Przy poruszeniu tego zagadnienia na Komisji Budżetowej przy Ministerstwie Skarbu słyszałem od kolegów senatorów uwagi, że ta sprawa nadaje się do załatwienia przez inne ministerstwa, jak Rolnictwa, Przemysłu i Handlu, Opieki Społecznej, a nawet przewodniczący komisji, p. senator Zarzycki uważał, iż sprawa ta winna być załatwiona przy referacie generalnym. Wszystkie te spostrzeżenia były słuszne, gdyż zagadnienie zagospodarowania pogranicza Prus Wschodnich wymaga zbiorowej pracy wszystkich ministerstw, gdyż posiada zaniedbania na wszystkich odcinkach gospodarstwa narodowego i dlatego też poruszam ją przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, bo wierzę, że p. Premier sprawą tą specjalnie pokieruje.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#BolesławPrzedpełski">Sprawa ta jest tym aktualniejsza, iż ta część kraju z ludnością rdzennie polską znajduje się w pobliżu stolicy, a granica Prus Wschodnich o 120 km od stolicy. Można z całą pewnością liczyć na to, że zarówno w czasie pokoju jak i wojny ten zdecydowany, twardy, ambitny, rdzennie polski szczep — lud puszczański będzie bronić swego Państwa.</u>
<u xml:id="u-15.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#SHordyński">Dynamika i rozwój wypadków wszechświatowych, mających wpływ także na życie obywateli Polski, wskazuje na to, iż nie znajdujemy się jeszcze blisko momentu stabilizacji, że raczej danym nam jest przeżywać czasy, stanowiące przygrywkę do mających nastąpić wydarzeń i to wydarzeń, które rozszerzą granice państw silnych, zorganizowanych, państw o skali mocarstwowej, zaś zwężą lub nawet wykreślą z mapy świata państwa słabe, niezdecydowane, o złej strukturze politycznej, skłócone waśniami wewnętrznymi i nie mające wytkniętego w głowie i sercu każdego obywatela jasnego i wielkiego celu.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#SHordyński">Rok ubiegły był jednym z tych nielicznych lat, gdzie dana była możność każdemu z osobna zastanowić się nad tym, jaką jest siła wichru wydarzeń, w które państwa i narody bywają wciągane, wydarzeń, w których odpowiednio silne społeczności starają się wysunąć na czoło, by nie być zdeptanymi przez następne szeregi. Rok ubiegły był również jedynym od czasu wojny światowej, kiedy prawie wszystkie państwa zażądały od swych obywateli gotowości bojowej, jak również gotowości do największych ofiar.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#SHordyński">Rok ten był jednym z tych krytycznych lat, kiedy narodowi ukraińskiemu w granicach Polski udało się, dzięki rozwadze kierowniczych sfer swoich własnych oraz zdrowemu ujęciu sprawy przez państwowe władze administracji ogólnej, zachować się z umiarem i rozwagą wobec toczących się wydarzeń i zachować siły dla pracy nad pogłębianiem swego życia religijnego, kulturalnego, gospodarczego i politycznego na ziemiach przez siebie w Polsce zamieszkałych. Ta okoliczność ułatwia nam zastępowanie spraw tego narodu w Wysokich Izbach i przed Rządem.</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#SHordyński">Wysoka Izbo! Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przedstawia olbrzymie bogactwo zagadnień o niezmiernie wielkim znaczeniu ogólnopaństwowym. Mogę jednak dzisiaj być tylko jednostronnym i ograniczę się do oświetlenia tylko niektórych zagadnień i to wyłącznie ze stanowiska interesów narodu ukraińskiego.</u>
- <u xml:id="u-17.4" who="#SHordyński">Przede wszystkim zajmę stanowisko wobec ustawy o granicach państwa, która należy do najsurowszych i najbrzemienniejszych w skutkach, jakie kiedykolwiek państwo w stosunku do swych obywateli stosowało. Już sam projekt tej ustawy wzbudzał obawę u ludności, zamieszkującej pograniczną strefę, że ustawa ta zdolna jest do stworzenia niepewności prawnych w dziedzinie wolnego rozporządzania majątkiem prywatnym, że daje zupełną swobodę interpretacji. Nikt jednak nie mógł przypuszczać, że następstwa tej ustawy będą tak katastrofalne. Dzisiaj po blisko dwuletnim obowiązywaniu ustawy jesteśmy w możności zestawić jej skutki. Musimy czynić starania, ażeby ustawa została jak najprędzej znowelizowana i dostosowana do rzeczywistości. Według ustawy tej wymagane jest zezwolenie urzędu wojewódzkiego na wszelkie akty przywłaszczenia nieruchomości. Rozróżniać trzeba przy tym pomiędzy kontraktami zawartymi przed 1 lipca 1937 r. a kontraktami zawartymi po tym terminie. Jasnym jest, iż wszystkie przed dniem 1 lipca 1937 r. uskutecznione kontrakty wolne są od zezwolenia urzędów wojewódzkich. Ze względu jednak na niezupełnie jasne rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy notariusze wahają się i nie mogą dojść do jednakowego stanowiska. Powstał więc przez U chaos prawny, a mieszkańcy pasa granicznego częstokroć mają wiele trudności, spowodowanych praktycznym przeprowadzeniem tej ustawy. Powyższe wywody dotyczą w jeszcze dotkliwszy sposób tych kontraktów, które są zawierane po 1 lipca 1937 r. Ludność, która dość często spotyka się z odmową zezwolenia na przewłaszczenie, zaczyna pozbywać się nieruchomości bez sporządzenia dokumentów formalnych, opierając się w tych sprawach na osobistym zaufaniu kontrahentów. To stwarza nader niezdrowy stan, gdyż brak zabezpieczenia ustawowego interesów obu kontrahentów i zdawanie się tylko na zaufanie do siebie, które nie może być nadto trwałe, może powodować nawet dla potomków tych kontrahentów bardzo smutne skutki. Następstwa takiej niepewności odbić się muszą w zastraszający sposób na sile twórczej poszczególnych osób, paraliżując wolę i zmniejszając sprawność, gdyż dane osoby nie wiedzą, jak długo to naturalne wzajemne zaufanie potrwa i kiedy drugiemu kontrahentowi nadarzy się korzystny moment do zerwania umowy. Osoby dotknięte tą ustawą stają się niezdolne do tworzenia trwałych wartości. Koniecznym jest, okazuje się, zastanowić się nad tym, co to znaczy uzależniać kupno nieruchomości od opinii władz lokalnych i to w nader wysokim stopniu, i to tym bardziej, że opinia tych władz nie musi być uzasadniona.</u>
- <u xml:id="u-17.5" who="#SHordyński">Z kolei wskazanym jest zastanowić się nad faktem, że ustawa obowiązuje na obszarze zamieszkałym przez 1/6 ludności Państwa, a wtedy dopiero będziemy zdolni ocenić szkody powstałe z jej praktycznego stosowania.</u>
- <u xml:id="u-17.6" who="#SHordyński">Na podstawie praktyki zawodowej przekonałem się, iż bardzo często odmawia się zezwolenia osobom, które nigdy swego stanowiska nie opuściły, które związane są z tą ziemią, a które przez kupno nieruchomości nie mają nic innego na celu, jak tylko rozszerzenie swej egzystencji i jej ugruntowanie. W ten sposób bez uzasadnienia odmówiono obywatelowi gromady Sołotwina Bodnarczukowi, właścicielowi około 1/8 morgi, zezwolenia na kupno drugiej 1/8 części morgi gruntu przylegającego do jego drobnej posiadłości gruntowej. Dla takiego biednego człowieka, który całe życie zbierał, żeby się zdobyć na kupienie kawałka gruntu, stanowi to ruinę. A przecież trudno w odmowie tego zezwolenia, udzielonej bez podania uzasadnienia, dopatrzyć się interesu Państwa i ochrony granic.</u>
- <u xml:id="u-17.7" who="#SHordyński">Takich wypadków odmawiania zezwolenia na przeniesienie tytułu własności nieruchomości w pasie granicznym i to bez najmniejszego znaczenia takich przewłaszczeń dla dobra Państwa — jest nader wiele i rzucają one światło na pobieżność załatwiania przez właściwe władze podań, dotyczących takich zezwoleń, albo też wskazują, że nie chodzi tu o zarządzenia, mające na celu ochronę granic Państwa.</u>
- <u xml:id="u-17.8" who="#SHordyński">Następstwa ustawy o granicach Państwa widzimy najlepiej w prawie zupełnym ustaniu akcji budowlanej w pasie granicznym. Jest rzeczą naturalną, że obywatel zdecyduje się na budowę tylko wtenczas, jeżeli przede wszystkim będzie pewny, że będzie posiadał prawo samostanowienia o swej własności i że otrzyma zezwolenie na kupno parceli budowlanej.</u>
- <u xml:id="u-17.9" who="#SHordyński">Dalszym następstwem jest obniżenie cen gruntów, gdyż ze względu na to, że tylko pewna część ludności uprawniona jest do nabywania gruntów, może ona według uznania obniżać ceny gruntów,a obniżenie tych cen dotyczy już wszystkich obywateli równomiernie i przynosi wszystkim szkodę majątkową.</u>
- <u xml:id="u-17.10" who="#SHordyński">Ustawa o granicach Państwa zagraża w wysokim stopniu i udzielaniu kredytów. Instytucje pieniężne mogą kierować się w takich wypadkach także zamiast kryteriami gospodarczymi innymi względami, podyktowanymi im opiniami, charakteryzującymi starającego się o kredyt także pod innymi względami. Podobne postępowanie przynosi szkodę także życiu gospodarczemu.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#EmilHordynski">Dynamika i rozwój wypadków wszechświatowych, mających wpływ także na życie obywateli Polski, wskazuje na to, iż nie znajdujemy się jeszcze blisko momentu stabilizacji, że raczej danym nam jest przeżywać czasy, stanowiące przygrywkę do mających nastąpić wydarzeń i to wydarzeń, które rozszerzą granice państw silnych, zorganizowanych, państw o skali mocarstwowej, zaś zwężą lub nawet wykreślą z mapy świata państwa słabe, niezdecydowane, o złej strukturze politycznej, skłócone waśniami wewnętrznymi i nie mające wytkniętego w głowie i sercu każdego obywatela jasnego i wielkiego celu.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#EmilHordynski">Rok ubiegły był jednym z tych nielicznych lat, gdzie dana była możność każdemu z osobna zastanowić się nad tym, jaką jest siła wichru wydarzeń, w które państwa i narody bywają wciągane, wydarzeń, w których odpowiednio silne społeczności starają się wysunąć na czoło, by nie być zdeptanymi przez następne szeregi. Rok ubiegły był również jedynym od czasu wojny światowej, kiedy prawie wszystkie państwa zażądały od swych obywateli gotowości bojowej, jak również gotowości do największych ofiar.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#EmilHordynski">Rok ten był jednym z tych krytycznych lat, kiedy narodowi ukraińskiemu w granicach Polski udało się, dzięki rozwadze kierowniczych sfer swoich własnych oraz zdrowemu ujęciu sprawy przez państwowe władze administracji ogólnej, zachować się z umiarem i rozwagą wobec toczących się wydarzeń i zachować siły dla pracy nad pogłębianiem swego życia religijnego, kulturalnego, gospodarczego i politycznego na ziemiach przez siebie w Polsce zamieszkałych. Ta okoliczność ułatwia nam zastępowanie spraw tego narodu w Wysokich Izbach i przed Rządem.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#EmilHordynski">Wysoka Izbo! Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przedstawia olbrzymie bogactwo zagadnień o niezmiernie wielkim znaczeniu ogólnopaństwowym. Mogę jednak dzisiaj być tylko jednostronnym i ograniczę się do oświetlenia tylko niektórych zagadnień i to wyłącznie ze stanowiska interesów narodu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#EmilHordynski">Przede wszystkim zajmę stanowisko wobec ustawy o granicach państwa, która należy do najsurowszych i najbrzemienniejszych w skutkach, jakie kiedykolwiek państwo w stosunku do swych obywateli stosowało. Już sam projekt tej ustawy wzbudzał obawę u ludności, zamieszkującej pograniczną strefę, że ustawa ta zdolna jest do stworzenia niepewności prawnych w dziedzinie wolnego rozporządzania majątkiem prywatnym, że daje zupełną swobodę interpretacji. Nikt jednak nie mógł przypuszczać, że następstwa tej ustawy będą tak katastrofalne. Dzisiaj po blisko dwuletnim obowiązywaniu ustawy jesteśmy w możności zestawić jej skutki. Musimy czynić starania, ażeby ustawa została jak najprędzej znowelizowana i dostosowana do rzeczywistości. Według ustawy tej wymagane jest zezwolenie urzędu wojewódzkiego na wszelkie akty przywłaszczenia nieruchomości. Rozróżniać trzeba przy tym pomiędzy kontraktami zawartymi przed 1 lipca 1937 r. a kontraktami zawartymi po tym terminie. Jasnym jest, iż wszystkie przed dniem 1 lipca 1937 r. uskutecznione kontrakty wolne są od zezwolenia urzędów wojewódzkich. Ze względu jednak na niezupełnie jasne rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy notariusze wahają się i nie mogą dojść do jednakowego stanowiska. Powstał więc przez U chaos prawny, a mieszkańcy pasa granicznego częstokroć mają wiele trudności, spowodowanych praktycznym przeprowadzeniem tej ustawy. Powyższe wywody dotyczą w jeszcze dotkliwszy sposób tych kontraktów, które są zawierane po 1 lipca 1937 r. Ludność, która dość często spotyka się z odmową zezwolenia na przewłaszczenie, zaczyna pozbywać się nieruchomości bez sporządzenia dokumentów formalnych, opierając się w tych sprawach na osobistym zaufaniu kontrahentów. To stwarza nader niezdrowy stan, gdyż brak zabezpieczenia ustawowego interesów obu kontrahentów i zdawanie się tylko na zaufanie do siebie, które nie może być nadto trwałe, może powodować nawet dla potomków tych kontrahentów bardzo smutne skutki. Następstwa takiej niepewności odbić się muszą w zastraszający sposób na sile twórczej poszczególnych osób, paraliżując wolę i zmniejszając sprawność, gdyż dane osoby nie wiedzą, jak długo to naturalne wzajemne zaufanie potrwa i kiedy drugiemu kontrahentowi nadarzy się korzystny moment do zerwania umowy. Osoby dotknięte tą ustawą stają się niezdolne do tworzenia trwałych wartości. Koniecznym jest, okazuje się, zastanowić się nad tym, co to znaczy uzależniać kupno nieruchomości od opinii władz lokalnych i to w nader wysokim stopniu, i to tym bardziej, że opinia tych władz nie musi być uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#EmilHordynski">Z kolei wskazanym jest zastanowić się nad faktem, że ustawa obowiązuje na obszarze zamieszkałym przez 1/6 ludności Państwa, a wtedy dopiero będziemy zdolni ocenić szkody powstałe z jej praktycznego stosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#EmilHordynski">Na podstawie praktyki zawodowej przekonałem się, iż bardzo często odmawia się zezwolenia osobom, które nigdy swego stanowiska nie opuściły, które związane są z tą ziemią, a które przez kupno nieruchomości nie mają nic innego na celu, jak tylko rozszerzenie swej egzystencji i jej ugruntowanie. W ten sposób bez uzasadnienia odmówiono obywatelowi gromady Sołotwina Bodnarczukowi, właścicielowi około 1/8 morgi, zezwolenia na kupno drugiej 1/8 części morgi gruntu przylegającego do jego drobnej posiadłości gruntowej. Dla takiego biednego człowieka, który całe życie zbierał, żeby się zdobyć na kupienie kawałka gruntu, stanowi to ruinę. A przecież trudno w odmowie tego zezwolenia, udzielonej bez podania uzasadnienia, dopatrzyć się interesu Państwa i ochrony granic.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#EmilHordynski">Takich wypadków odmawiania zezwolenia na przeniesienie tytułu własności nieruchomości w pasie granicznym i to bez najmniejszego znaczenia takich przewłaszczeń dla dobra Państwa — jest nader wiele i rzucają one światło na pobieżność załatwiania przez właściwe władze podań, dotyczących takich zezwoleń, albo też wskazują, że nie chodzi tu o zarządzenia, mające na celu ochronę granic Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#EmilHordynski">Następstwa ustawy o granicach Państwa widzimy najlepiej w prawie zupełnym ustaniu akcji budowlanej w pasie granicznym. Jest rzeczą naturalną, że obywatel zdecyduje się na budowę tylko wtenczas, jeżeli przede wszystkim będzie pewny, że będzie posiadał prawo samostanowienia o swej własności i że otrzyma zezwolenie na kupno parceli budowlanej.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#EmilHordynski">Dalszym następstwem jest obniżenie cen gruntów, gdyż ze względu na to, że tylko pewna część ludności uprawniona jest do nabywania gruntów, może ona według uznania obniżać ceny gruntów,a obniżenie tych cen dotyczy już wszystkich obywateli równomiernie i przynosi wszystkim szkodę majątkową.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#EmilHordynski">Ustawa o granicach Państwa zagraża w wysokim stopniu i udzielaniu kredytów. Instytucje pieniężne mogą kierować się w takich wypadkach także zamiast kryteriami gospodarczymi innymi względami, podyktowanymi im opiniami, charakteryzującymi starającego się o kredyt także pod innymi względami. Podobne postępowanie przynosi szkodę także życiu gospodarczemu.</u>
<u xml:id="u-17.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-17.12" who="#SHordyński">Płynność pieniądza, panująca dziś w instytucjach pieniężnych w pasie granicznym, nie jest następstwem oszczędności, lecz w dużej mierze wynikiem zamarcia prac inwestycyjnych, a tym samym odpadnięcia koniecznych na to kredytów. Wszelkie powyższe okoliczności wskazują na to, że należy dążyć do znowelizowania ustawy o granicach Państwa w tym kierunku, by jej przepisy nie oddziaływały ujemnie na stosunki gospodarcze mieszkańców pasa granicznego, a jeżeliby takie znowelizowanie natrafiało na trudności, to przynajmniej proszę Pana Premiera o wydanie okólnika, by na drobne sprawy w takich wypadkach, jak tu przytoczono, nie odmawiano zezwolenia, gdyż rzeczywiście trudno w tym wypadku dopatrzyć się sprzeczności interesu tej jednostki z interesem Państwa.</u>
- <u xml:id="u-17.13" who="#SHordyński">W tym miejscu odstąpię, Panie Marszałku, na krótki czas od tematu, gdyż uważam, że gdybym tego nie spełnił, byłbym dłużnikiem p. senatora Lechnickiego, który w czwartek, może po raz pierwszy w Izbach ustawodawczych polski, w sposób skrupulatny, gruntowny i pracowity starał się podejść do kwestii ukraińskiej. To się zdarzyło po raz pierwszy i wystąpienie p. senatora w tej sprawie możemy uważać za historyczną chwilę. Składam podziękowanie tylko w imieniu moim własnym, gdyż jestem teraz przy głosie i chcę skorzystać z tego, jednakże ze swej strony sięgam do dawniejszych źródeł, odnoszących się do sprawy polsko-ukraińskiej. P. senator sięgnął do zbyt bliskich źródeł co do kwestii polsko-ukraińskiej i poszumienia polsko-ukraińskiego w zasadniczym stanie. Pierwszym Ukraińcem, który poruszył zagadnienie polsko-ukraińskie w czasie, gdy Polaka nie była wolnym Państwem jak dzisiaj, i zupełnie bezinteresownie, czysto — bo tak Ukraińcy, jak i Polacy nie mieli swego Państwa — był wieszcz narodu ukraińskiego Taras Szewczenko. W jego dziełach trzeba czytać to, co odnosi się do tej kwestii.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#EmilHordynski">Płynność pieniądza, panująca dziś w instytucjach pieniężnych w pasie granicznym, nie jest następstwem oszczędności, lecz w dużej mierze wynikiem zamarcia prac inwestycyjnych, a tym samym odpadnięcia koniecznych na to kredytów. Wszelkie powyższe okoliczności wskazują na to, że należy dążyć do znowelizowania ustawy o granicach Państwa w tym kierunku, by jej przepisy nie oddziaływały ujemnie na stosunki gospodarcze mieszkańców pasa granicznego, a jeżeliby takie znowelizowanie natrafiało na trudności, to przynajmniej proszę Pana Premiera o wydanie okólnika, by na drobne sprawy w takich wypadkach, jak tu przytoczono, nie odmawiano zezwolenia, gdyż rzeczywiście trudno w tym wypadku dopatrzyć się sprzeczności interesu tej jednostki z interesem Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#EmilHordynski">W tym miejscu odstąpię, Panie Marszałku, na krótki czas od tematu, gdyż uważam, że gdybym tego nie spełnił, byłbym dłużnikiem p. senatora Lechnickiego, który w czwartek, może po raz pierwszy w Izbach ustawodawczych polski, w sposób skrupulatny, gruntowny i pracowity starał się podejść do kwestii ukraińskiej. To się zdarzyło po raz pierwszy i wystąpienie p. senatora w tej sprawie możemy uważać za historyczną chwilę. Składam podziękowanie tylko w imieniu moim własnym, gdyż jestem teraz przy głosie i chcę skorzystać z tego, jednakże ze swej strony sięgam do dawniejszych źródeł, odnoszących się do sprawy polsko-ukraińskiej. P. senator sięgnął do zbyt bliskich źródeł co do kwestii polsko-ukraińskiej i poszumienia polsko-ukraińskiego w zasadniczym stanie. Pierwszym Ukraińcem, który poruszył zagadnienie polsko-ukraińskie w czasie, gdy Polaka nie była wolnym Państwem jak dzisiaj, i zupełnie bezinteresownie, czysto — bo tak Ukraińcy, jak i Polacy nie mieli swego Państwa — był wieszcz narodu ukraińskiego Taras Szewczenko. W jego dziełach trzeba czytać to, co odnosi się do tej kwestii.</u>
<u xml:id="u-17.14" who="#komentarz">(S. Lechnicki: Ja je znam.)</u>
- <u xml:id="u-17.15" who="#SHordyński">Właśnie on pierwszy w czasach porozbiorowych rzucił tę myśl w swoich dziełach, a powiedział on: „Nie cieszcie się, iż Polska padła; Polska padła i nas przygniotła”. On był pierwszy, który poruszył to pytanie nie jako pytanie polityczne, a tylko na podstawie tego, jak współcześni wyjaśniali sobie dziejowy los obu narodów. W tym tygodniu właśnie obchodzimy 125 rocznicę urodzin Tarasa Szewczenki. Cały naród ukraiński przynajmniej w swoim sercu oddaje należną mu cześć. I ja dziś, kiedy jesteśmy przy tym pytaniu i gdy mamy sposobność zwrócić uwagę na zagadnienie polsko ukraińskie z dalekiej daty, muszę zwrócić się nie do tych dzieł względnie broszurek, które powstały już po wojnie światowej, kiedy Polska jest Państwem wolnym, ale do tej chwili, kiedy nasz wieszcz narodowy przewidywał odrodzenie Polski swoim genialnym umysłem i to szczerze przewidywał, dlatego że kto jak kto, ale Taras Szewczenko jest niezaprzeczalnym 100% Ukraińcem i on jak co tworzył i mówił, to mówił z serca i mózgu ukraińskiego bez czerpania z obcych skarbnic. Wtedy powiedzieć to było odwagą na takim gruncie, na jakim żył i działał Taras Szewczenko. Dlatego uważam, że przy tym podziękowaniu, gdybym nie wspomniał o Tarasie Szewczence, zrobilibyśmy pamięci tego wieszcza. który nam wszystkim może wskazywał drogę przyszłości, wielką krzywdę. Ten dług dziś spłacam.</u>
- <u xml:id="u-17.16" who="#SHordyński">Przechodzę obecnie do dalszych zagadnień, które dotyczą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
- <u xml:id="u-17.17" who="#SHordyński">Wysoka Izbo! Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi każdy, ubiegający się o prawo uczenia w szkołach prywatnych, obowiązany jest postarać się u właściwej władzy administracji ogólnej o tzw. zaświadczenie lojalności. Uzyskanie takiego zaświadczenia dla obywatela narodowości polskiej może nie stanowić większej trudności, jednakże dla obywatela innej narodowości, a tutaj mnie obchodzi przede wszystkim ukraińska, wystaranie się o takie zaświadczenie jest bardzo trudne. Musi się przejść całą skalę instancyj, ażeby w końcu uzyskać negatywną albo czasem pozytywną odpowiedź na swe podanie. Trudności te pochodzą stąd, że władza, przeprowadzająca dochodzenie, nie zarządza przesłuchania petenta bezpośrednio przez urzędnika, który ma wydać o nim swój sąd, tylko zasięga informacyj względnie robi wywiad u posterunków Policji Państwowej, czy u innych czynników, które mogą mieć wiadomość. Tego rodzaju załatwienie sprawy jest często dla petenta niekorzystne, gdyż w takich wypadkach informacje podane o petencie, a zasięgnięte przez posterunek Policji Państwowej bardzo często od osób trzecich, gdyż nie o każdym petencie musi posiadać posterunek bezpośrednie wiadomości, mogą być nieprawdziwe lub nieścisłe, a nawet podane przez osoby wrogo usposobione do petenta. Bezpośrednie przesłuchanie petenta mogłoby niejedno zmienić w załatwieniu jego podania, a to przez wyjaśnienie przez niego niejasnych dla władzy miejsc życiorysu czy też danych o petencie. To postępowanie jest tym bardziej wskazane, gdyż chodzi tutaj o zbadanie sprawy, od którego wyniku zależy egzystencja jednostki i to jednostki, która przy wielkim wkładzie pracy i pieniędzy uzyskała dyplom i możność ubiegania się o stanowisko nauczyciela.</u>
- <u xml:id="u-17.18" who="#SHordyński">W bardzo wielu innych wypadkach w postępowaniu administracyjnym, chociaż nader małego znaczenia, przesłuchanie strony jest stosowane, a więc w wypadkach rozstrzygania o możności wykonywania zawodu takie przesłuchanie strony nie powinno być zaniechane.</u>
- <u xml:id="u-17.19" who="#SHordyński">Proszę więc Pana Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, o zwrócenie uwagi na tę sprawę tak ważną dla wielu jednostek, ubiegających się o zaświadczenia lojalności.</u>
- <u xml:id="u-17.20" who="#SHordyński">Przystępuję do krótkiego omówienia spraw, dotyczących samorządu terytorialnego. Każdy z nas wie, iż wszystko cokolwiek robimy dla powiększenia sił gospodarczych, dźwignięcia wzwyż kultury społeczeństwa, służyć ma wzmocnieniu siły tego społeczeństwa, a co za tym idzie potędze Państwa, w którym żyjemy. Droga do tej potęgi prowadzi przez drobne, nie wpadające w oczy dzieła, zdawało by się dzieła bez znaczenia, a przecież z tych małych dzieł składa się w sumie potężna całość, która imponuje każdemu.</u>
- <u xml:id="u-17.21" who="#SHordyński">W czasie wczorajszej dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji p. senator Zarzycki zwracał uwagę, iż uczestnicy ostatniego rajdu samochodowego skarżyli się na to, iż w południowo-wschodnich województwach drogi są w stanie złym, a przecież niedawny to czas, kiedy w tych województwach mieliśmy znośne drogi i to zarówno państwowe, jak i wojewódzkie, powiatowe, gminne, gromadzkie itd. To znaczy, że ktoś się o to starał i ktoś dawał możność i opiekował się tym, ażeby tych dróg nie zaniedbywać. W rzeczywistości członkowie rajdu samochodowego mogli mówić jedynie o stanie dróg, którymi przejeżdżali, to jest o głównych arteriach: nie zjeżdżali oni na te drogi, którymi zmuszone są jeździć rzesze obywateli tego kraju.</u>
- <u xml:id="u-17.22" who="#SHordyński">Wysoka Izbo! Ja sam do domu moich rodziców muszę dojeżdżać już inną drogą jak ta, którą dojeżdżałem przez dwadzieścia kilka lat, a to z tego powodu, że tamta dobra droga już zupełnie zniknęła i nikt nie stara się o nią. A co jest przyczyną tego? To, że przez tę drogę przebiega granica dwóch powiatów i ani jeden, ani drugi powiat jej nie poprawia i wieśniacy z kilku wiosek muszą teraz, zamiast krótszą drogą, wynoszącą 5–6 km, objeżdżać kilka kilometrów naokoło i to nie drogą, tylko korytem rzeczki. A przecież te same gromady utrzymywały tę drogę przez tyle lat i mogłyby teraz utrzymywać, gdyby im ktoś zwrócił na to uwagę, bo ludzie nie są niechętni i gdy im się zwraca uwagę, dokonują naprawy. Niektóre miejsca na pograniczu powiatów nie cieszą się zainteresowaniem tych powiatów, na tej granicy kończy się dla każdego świat — a tak być nie może. I to przede wszystkim na granicach takich powiatów, które powstały ze zniesienia innych powiatów i przydzielenia ich częściowo do innych powiatów. Te części są po macoszemu traktowane. Ludność na tym cierpi, a nie ma siły, żeby w swoich samorządach postarać się o to, żeby wypełnić swe konieczne dezyderaty, aby zapobiec zniszczeniu stanu gospodarczego tych okolic. Wobec tego, że zapanował taki stan, musimy się zastanowić nad tym, co mogło wpłynąć na to? Czy brak środków, czy może nieodpowiedni ludzie, którzy się mają zająć sprawami gospodarczymi gromad, gmin i powiatów.</u>
- <u xml:id="u-17.23" who="#SHordyński">Jasnym się staje, iż zdolności teraźniejszego samorządu są za małe, ażeby sprostać przynajmniej temu zadaniu, by utrzymać komunikację na swoim terenie i to mimo wielkich opłat nałożonych na obywateli w postaci podatku drogowego i obowiązujących szarwarków. Okazuje się więc, iż wskazanym jest wniknąć w przyczyny tego stanu rzeczy, usunąć to, co czyni samorząd z powrotem zdatnym do spełnienia zadań nań nakładanych.</u>
- <u xml:id="u-17.24" who="#SHordyński">Rozumiemy, że samorząd terytorialny, związany z ziemią, z codzienną rzeczywistością naszych wsi, osiedli i miast, jest powołany do zaspokojenia potrzeb gospodarczych, a przede wszystkim komunikacyjnych swych osiedli. Samorząd opiera się na szerokiej podbudowie społecznej, mającej fundamenty w gromadzie. To umożliwia mu wciągnięcie do działań szerokich sfer ludności. Przy odpowiednim składzie osób, wchodzących do ciał zarządzających sprawami samorządu, mógłby on rozbudzić drzemiąca wolę i nadać kierunek pracy dla dobra swych członków. Zakres działania samorządu jest bardzo szeroki, lecz z tego swego właściwego zakresu spełnia on nadzwyczaj mało, bardzo możliwe, że wpływa na to brak środków.</u>
- <u xml:id="u-17.25" who="#SHordyński">Obecnie odbywające się wybory samorządowe mogłyby powyższe braki usunąć, co też stanie się zapewne, gdyż w szeregu okręgów w województwach południowo-wschodnich wybory zostały już ukończone, a to przede wszystkim w miejscowościach, gdzie zawarto kompromisy i zgłoszono wspólną listę wszystkich miejscowych ugrupowań. Jednak z okręgów, gdzie akcja wyborcza jeszcze się toczy, nadchodzą masowe skargi wyborców ukraińskich na nadużycia wyborcze, stosowane od chwili rozpisania wyborów do rad gromadzkich, i te skargi dotyczą zarówno nieprawidłowości przy wyznaczaniu ilości mandatów radzieckich i okręgów wyborczych, przy ogłaszaniu wyborów i terminów do wnoszenia reklamacyj i do zgłaszania list kandydatów, jak również nadużyć popełnianych przez wyborcze komisje i ich przewodniczących, a to przez niedopuszczanie do przeglądania spisów wyborców lub uniemożliwianie im wglądu tudzież robienia wypisów z tych spisów przez skreślanie samowolne wyborców z tych spisów, przez bezpodstawne niedopuszczanie reklamacyj lub też ich odrzucanie, przez uniemożliwianie wyborcom wnoszenia zgłoszeń ukraińskich list kandydatów i unieważnianie zgłaszanych list. W końcu skargi te dotyczą stosowanego niejednokrotnie mieszania się do spraw wyborów przez organy władz bezpieczeństwa, a także i inne czynniki.</u>
- <u xml:id="u-17.26" who="#SHordyński">Przytoczę najbardziej jaskrawe przykłady I tak, o ile chodzi o liczbę mandatów radzieckich, nie odpowiadającą ilości mieszkańców gromady, to w gromadach Sadzawa pow. stanisławowskiego i Liszki pow. drohobyckiego, liczących ponad 2000 mieszkańców, przyznano tym gromadom zamiast po 30, tylko po 24 mandaty radzieckie. Zdawało by się, że sprawa drobna, bo czy będzie ich 30 czy 24, to zdawało by się nie będzie miało wielkiego znaczenia; ale trzeba uważać komu odmawia się tego prawa. Mianowicie wieś Sadzawa w pow. stanisławowskim to jest wielka wieś, która ma u siebie wszystkie instytucje oświatowo-kulturalne, spółdzielcze, gospodarcze, wieś wysoko postawiona, wieś, mająca już swoje ambicje i zasługi dla włościan. To boli tych ludzi, bo w tym wypadku już nie gra roli moment narodowościowy, lecz gra rolę zasługa tej wsi wobec innych wsi, które także są ukraińskie, ale nie położyły tylu zasług dla sprawy gospodarczej, a tym samym dla sprawy ogólnej, jak ta wieś. To upośledzenie boli jej mieszkańców, którzy co najmniej w 60 do 70% są świadomi swoich praw i obowiązków.</u>
- <u xml:id="u-17.27" who="#SHordyński">W wielu wypadkach okręgi wyborcze nie stanowią terytorialnej całości. I tak w Hryhorowie, pow. rohatyńskiego utworzono dla 700 wyborców aż 7 okręgów wyborczych, przy czym na 1 okręg wyborczy przypadło tylko 32 wyborców, a na drugi okręg aż 135, a oba dostały po 2 mandaty.</u>
- <u xml:id="u-17.28" who="#SHordyński">W końcu dla ilustracji silnego terroru, stosowanego wobec ukraińskich wyborców, przytoczę wypadek w gromadzie Karów pow. Rawa Ruska. W tej gromadzie jest na 1174 wyborców 1152 wyborców ukraińskich. Wyborcy ci po rozbiciu się pertraktacyj kompromisowych starali się wnieść osobną listę. Tutaj przeszli oni przez bardzo ciężkie doświadczenie. Mianowicie pierwszy pełnomocnik listy, który usiłował ją złożyć, został zaaresztowany i przytrzymany na posterunku policyjnym przez 48 godzin.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#EmilHordynski">Właśnie on pierwszy w czasach porozbiorowych rzucił tę myśl w swoich dziełach, a powiedział on: „Nie cieszcie się, iż Polska padła; Polska padła i nas przygniotła”. On był pierwszy, który poruszył to pytanie nie jako pytanie polityczne, a tylko na podstawie tego, jak współcześni wyjaśniali sobie dziejowy los obu narodów. W tym tygodniu właśnie obchodzimy 125 rocznicę urodzin Tarasa Szewczenki. Cały naród ukraiński przynajmniej w swoim sercu oddaje należną mu cześć. I ja dziś, kiedy jesteśmy przy tym pytaniu i gdy mamy sposobność zwrócić uwagę na zagadnienie polsko ukraińskie z dalekiej daty, muszę zwrócić się nie do tych dzieł względnie broszurek, które powstały już po wojnie światowej, kiedy Polska jest Państwem wolnym, ale do tej chwili, kiedy nasz wieszcz narodowy przewidywał odrodzenie Polski swoim genialnym umysłem i to szczerze przewidywał, dlatego że kto jak kto, ale Taras Szewczenko jest niezaprzeczalnym 100% Ukraińcem i on jak co tworzył i mówił, to mówił z serca i mózgu ukraińskiego bez czerpania z obcych skarbnic. Wtedy powiedzieć to było odwagą na takim gruncie, na jakim żył i działał Taras Szewczenko. Dlatego uważam, że przy tym podziękowaniu, gdybym nie wspomniał o Tarasie Szewczence, zrobilibyśmy pamięci tego wieszcza. który nam wszystkim może wskazywał drogę przyszłości, wielką krzywdę. Ten dług dziś spłacam.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#EmilHordynski">Przechodzę obecnie do dalszych zagadnień, które dotyczą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#EmilHordynski">Wysoka Izbo! Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi każdy, ubiegający się o prawo uczenia w szkołach prywatnych, obowiązany jest postarać się u właściwej władzy administracji ogólnej o tzw. zaświadczenie lojalności. Uzyskanie takiego zaświadczenia dla obywatela narodowości polskiej może nie stanowić większej trudności, jednakże dla obywatela innej narodowości, a tutaj mnie obchodzi przede wszystkim ukraińska, wystaranie się o takie zaświadczenie jest bardzo trudne. Musi się przejść całą skalę instancyj, ażeby w końcu uzyskać negatywną albo czasem pozytywną odpowiedź na swe podanie. Trudności te pochodzą stąd, że władza, przeprowadzająca dochodzenie, nie zarządza przesłuchania petenta bezpośrednio przez urzędnika, który ma wydać o nim swój sąd, tylko zasięga informacyj względnie robi wywiad u posterunków Policji Państwowej, czy u innych czynników, które mogą mieć wiadomość. Tego rodzaju załatwienie sprawy jest często dla petenta niekorzystne, gdyż w takich wypadkach informacje podane o petencie, a zasięgnięte przez posterunek Policji Państwowej bardzo często od osób trzecich, gdyż nie o każdym petencie musi posiadać posterunek bezpośrednie wiadomości, mogą być nieprawdziwe lub nieścisłe, a nawet podane przez osoby wrogo usposobione do petenta. Bezpośrednie przesłuchanie petenta mogłoby niejedno zmienić w załatwieniu jego podania, a to przez wyjaśnienie przez niego niejasnych dla władzy miejsc życiorysu czy też danych o petencie. To postępowanie jest tym bardziej wskazane, gdyż chodzi tutaj o zbadanie sprawy, od którego wyniku zależy egzystencja jednostki i to jednostki, która przy wielkim wkładzie pracy i pieniędzy uzyskała dyplom i możność ubiegania się o stanowisko nauczyciela.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#EmilHordynski">W bardzo wielu innych wypadkach w postępowaniu administracyjnym, chociaż nader małego znaczenia, przesłuchanie strony jest stosowane, a więc w wypadkach rozstrzygania o możności wykonywania zawodu takie przesłuchanie strony nie powinno być zaniechane.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#EmilHordynski">Proszę więc Pana Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, o zwrócenie uwagi na tę sprawę tak ważną dla wielu jednostek, ubiegających się o zaświadczenia lojalności.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#EmilHordynski">Przystępuję do krótkiego omówienia spraw, dotyczących samorządu terytorialnego. Każdy z nas wie, iż wszystko cokolwiek robimy dla powiększenia sił gospodarczych, dźwignięcia wzwyż kultury społeczeństwa, służyć ma wzmocnieniu siły tego społeczeństwa, a co za tym idzie potędze Państwa, w którym żyjemy. Droga do tej potęgi prowadzi przez drobne, nie wpadające w oczy dzieła, zdawało by się dzieła bez znaczenia, a przecież z tych małych dzieł składa się w sumie potężna całość, która imponuje każdemu.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#EmilHordynski">W czasie wczorajszej dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji p. senator Zarzycki zwracał uwagę, iż uczestnicy ostatniego rajdu samochodowego skarżyli się na to, iż w południowo-wschodnich województwach drogi są w stanie złym, a przecież niedawny to czas, kiedy w tych województwach mieliśmy znośne drogi i to zarówno państwowe, jak i wojewódzkie, powiatowe, gminne, gromadzkie itd. To znaczy, że ktoś się o to starał i ktoś dawał możność i opiekował się tym, ażeby tych dróg nie zaniedbywać. W rzeczywistości członkowie rajdu samochodowego mogli mówić jedynie o stanie dróg, którymi przejeżdżali, to jest o głównych arteriach: nie zjeżdżali oni na te drogi, którymi zmuszone są jeździć rzesze obywateli tego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#EmilHordynski">Wysoka Izbo! Ja sam do domu moich rodziców muszę dojeżdżać już inną drogą jak ta, którą dojeżdżałem przez dwadzieścia kilka lat, a to z tego powodu, że tamta dobra droga już zupełnie zniknęła i nikt nie stara się o nią. A co jest przyczyną tego? To, że przez tę drogę przebiega granica dwóch powiatów i ani jeden, ani drugi powiat jej nie poprawia i wieśniacy z kilku wiosek muszą teraz, zamiast krótszą drogą, wynoszącą 5–6 km, objeżdżać kilka kilometrów naokoło i to nie drogą, tylko korytem rzeczki. A przecież te same gromady utrzymywały tę drogę przez tyle lat i mogłyby teraz utrzymywać, gdyby im ktoś zwrócił na to uwagę, bo ludzie nie są niechętni i gdy im się zwraca uwagę, dokonują naprawy. Niektóre miejsca na pograniczu powiatów nie cieszą się zainteresowaniem tych powiatów, na tej granicy kończy się dla każdego świat — a tak być nie może. I to przede wszystkim na granicach takich powiatów, które powstały ze zniesienia innych powiatów i przydzielenia ich częściowo do innych powiatów. Te części są po macoszemu traktowane. Ludność na tym cierpi, a nie ma siły, żeby w swoich samorządach postarać się o to, żeby wypełnić swe konieczne dezyderaty, aby zapobiec zniszczeniu stanu gospodarczego tych okolic. Wobec tego, że zapanował taki stan, musimy się zastanowić nad tym, co mogło wpłynąć na to? Czy brak środków, czy może nieodpowiedni ludzie, którzy się mają zająć sprawami gospodarczymi gromad, gmin i powiatów.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#EmilHordynski">Jasnym się staje, iż zdolności teraźniejszego samorządu są za małe, ażeby sprostać przynajmniej temu zadaniu, by utrzymać komunikację na swoim terenie i to mimo wielkich opłat nałożonych na obywateli w postaci podatku drogowego i obowiązujących szarwarków. Okazuje się więc, iż wskazanym jest wniknąć w przyczyny tego stanu rzeczy, usunąć to, co czyni samorząd z powrotem zdatnym do spełnienia zadań nań nakładanych.</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#EmilHordynski">Rozumiemy, że samorząd terytorialny, związany z ziemią, z codzienną rzeczywistością naszych wsi, osiedli i miast, jest powołany do zaspokojenia potrzeb gospodarczych, a przede wszystkim komunikacyjnych swych osiedli. Samorząd opiera się na szerokiej podbudowie społecznej, mającej fundamenty w gromadzie. To umożliwia mu wciągnięcie do działań szerokich sfer ludności. Przy odpowiednim składzie osób, wchodzących do ciał zarządzających sprawami samorządu, mógłby on rozbudzić drzemiąca wolę i nadać kierunek pracy dla dobra swych członków. Zakres działania samorządu jest bardzo szeroki, lecz z tego swego właściwego zakresu spełnia on nadzwyczaj mało, bardzo możliwe, że wpływa na to brak środków.</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#EmilHordynski">Obecnie odbywające się wybory samorządowe mogłyby powyższe braki usunąć, co też stanie się zapewne, gdyż w szeregu okręgów w województwach południowo-wschodnich wybory zostały już ukończone, a to przede wszystkim w miejscowościach, gdzie zawarto kompromisy i zgłoszono wspólną listę wszystkich miejscowych ugrupowań. Jednak z okręgów, gdzie akcja wyborcza jeszcze się toczy, nadchodzą masowe skargi wyborców ukraińskich na nadużycia wyborcze, stosowane od chwili rozpisania wyborów do rad gromadzkich, i te skargi dotyczą zarówno nieprawidłowości przy wyznaczaniu ilości mandatów radzieckich i okręgów wyborczych, przy ogłaszaniu wyborów i terminów do wnoszenia reklamacyj i do zgłaszania list kandydatów, jak również nadużyć popełnianych przez wyborcze komisje i ich przewodniczących, a to przez niedopuszczanie do przeglądania spisów wyborców lub uniemożliwianie im wglądu tudzież robienia wypisów z tych spisów przez skreślanie samowolne wyborców z tych spisów, przez bezpodstawne niedopuszczanie reklamacyj lub też ich odrzucanie, przez uniemożliwianie wyborcom wnoszenia zgłoszeń ukraińskich list kandydatów i unieważnianie zgłaszanych list. W końcu skargi te dotyczą stosowanego niejednokrotnie mieszania się do spraw wyborów przez organy władz bezpieczeństwa, a także i inne czynniki.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#EmilHordynski">Przytoczę najbardziej jaskrawe przykłady I tak, o ile chodzi o liczbę mandatów radzieckich, nie odpowiadającą ilości mieszkańców gromady, to w gromadach Sadzawa pow. stanisławowskiego i Liszki pow. drohobyckiego, liczących ponad 2000 mieszkańców, przyznano tym gromadom zamiast po 30, tylko po 24 mandaty radzieckie. Zdawało by się, że sprawa drobna, bo czy będzie ich 30 czy 24, to zdawało by się nie będzie miało wielkiego znaczenia; ale trzeba uważać komu odmawia się tego prawa. Mianowicie wieś Sadzawa w pow. stanisławowskim to jest wielka wieś, która ma u siebie wszystkie instytucje oświatowo-kulturalne, spółdzielcze, gospodarcze, wieś wysoko postawiona, wieś, mająca już swoje ambicje i zasługi dla włościan. To boli tych ludzi, bo w tym wypadku już nie gra roli moment narodowościowy, lecz gra rolę zasługa tej wsi wobec innych wsi, które także są ukraińskie, ale nie położyły tylu zasług dla sprawy gospodarczej, a tym samym dla sprawy ogólnej, jak ta wieś. To upośledzenie boli jej mieszkańców, którzy co najmniej w 60 do 70% są świadomi swoich praw i obowiązków.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#EmilHordynski">W wielu wypadkach okręgi wyborcze nie stanowią terytorialnej całości. I tak w Hryhorowie, pow. rohatyńskiego utworzono dla 700 wyborców aż 7 okręgów wyborczych, przy czym na 1 okręg wyborczy przypadło tylko 32 wyborców, a na drugi okręg aż 135, a oba dostały po 2 mandaty.</u>
+ <u xml:id="u-17.28" who="#EmilHordynski">W końcu dla ilustracji silnego terroru, stosowanego wobec ukraińskich wyborców, przytoczę wypadek w gromadzie Karów pow. Rawa Ruska. W tej gromadzie jest na 1174 wyborców 1152 wyborców ukraińskich. Wyborcy ci po rozbiciu się pertraktacyj kompromisowych starali się wnieść osobną listę. Tutaj przeszli oni przez bardzo ciężkie doświadczenie. Mianowicie pierwszy pełnomocnik listy, który usiłował ją złożyć, został zaaresztowany i przytrzymany na posterunku policyjnym przez 48 godzin.</u>
<u xml:id="u-17.29" who="#komentarz">(Głos: Za co?)</u>
- <u xml:id="u-17.30" who="#SHordyński">A gdy po dwóch dniach drugi pełnomocnik starał się złożyć listę, również starano się mu w tym przeszkodzić. A gdy został czynnie znieważony w sali lokalu wyborczego przez komendanta posterunku państwowego, to złożenie listy umożliwiło mu jedynie to, że on zwrócił, się do przewodniczącego komisji ze słowami: „Panie przewodniczący, czy rzeczywiście odpowiada to prawu, ażeby tutaj pod godłem państwowym i portretem Pana Prezydenta znieważano mnie w chwili, kiedy wykonuję swój obywatelski obowiązek?” To dopiero umożliwiło złożenie i pozytywne załatwienie zgłoszonej listy.</u>
- <u xml:id="u-17.31" who="#SHordyński">Wysoka Izbo! Ja myślę, że na ten właśnie wypadek z tym wyborcą, pełnomocnikiem listy w Krakowie, który w chwili znieważenia pamiętał o tym, kto kieruje Państwem, kto jest przedstawicielem Państwa i zamiast szukać jakiejś pomocy innej, wezwał na pomoc autorytet Prezydenta Rzeczypospolitej i to pomogło sprawie, powinna Wysoka Izba i Wysoki Rząd zwrócić uwagę, gdyż to świadczy o stosunku ludności ukraińskiej do Państwa Polskiego i o należnych jej prawach wobec wykonywania przez nią obowiązków względem Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.30" who="#EmilHordynski">A gdy po dwóch dniach drugi pełnomocnik starał się złożyć listę, również starano się mu w tym przeszkodzić. A gdy został czynnie znieważony w sali lokalu wyborczego przez komendanta posterunku państwowego, to złożenie listy umożliwiło mu jedynie to, że on zwrócił, się do przewodniczącego komisji ze słowami: „Panie przewodniczący, czy rzeczywiście odpowiada to prawu, ażeby tutaj pod godłem państwowym i portretem Pana Prezydenta znieważano mnie w chwili, kiedy wykonuję swój obywatelski obowiązek?” To dopiero umożliwiło złożenie i pozytywne załatwienie zgłoszonej listy.</u>
+ <u xml:id="u-17.31" who="#EmilHordynski">Wysoka Izbo! Ja myślę, że na ten właśnie wypadek z tym wyborcą, pełnomocnikiem listy w Krakowie, który w chwili znieważenia pamiętał o tym, kto kieruje Państwem, kto jest przedstawicielem Państwa i zamiast szukać jakiejś pomocy innej, wezwał na pomoc autorytet Prezydenta Rzeczypospolitej i to pomogło sprawie, powinna Wysoka Izba i Wysoki Rząd zwrócić uwagę, gdyż to świadczy o stosunku ludności ukraińskiej do Państwa Polskiego i o należnych jej prawach wobec wykonywania przez nią obowiązków względem Państwa.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Starzyński.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Starzyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#SStarzyński">Wysoka Izbo! Pan senator Miłaszewski poruszył przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zagadnienie wielkiej wagi kulturalnej, dotyczące teatrów stolicy. Sądzę, że o tym zagadnieniu będzie mowa przy budżecie Ministerstwa Oświaty, albowiem sprawy kulturalne tam się koncentrują. Jednakże, ponieważ p. s. Miłaszewski powołał się na rzekomo istniejący niepokój opinii w tej sprawie, a przemówienie jego, niewątpliwie, ten niepokój istotnie wprowadzić w opinii publicznej może, pozwalam sobie, jako członek tej Izby a jednocześnie Prezydent Warszawy, niezależnie od odpowiedzi, jaką na zwrócenie się p. senatora o wyjaśnienie tej sprawy udzieli Rząd, powiedzieć kilka słów na ten temat, jak sprawa ta istotnie się przedstawia. Niestety bowiem, mimo iż miałem już zaszczyt udzielić w tej sprawie bardzo obszernych wyjaśnień p. s. Miłaszewskiemu, przemówienie jego opierało się w dalszym ciągu na pewnych błędnych informacjach, nie odpowiadających rzeczywistości.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#SStarzyński">Muszę sprostować przede wszystkim, że nie jest tak. jak mówił o. s. Miłaszewski, że majątek ogółu, że dorobek wielu pokoleń przekazywany jest w tajnikach gabinetów i kancelarii według uznania tymczasowych włodarzy miasta, albowiem, jakkolwiek w obecnej chwili istnieje Tymczasowy Zarząd Miejski i Tymczasowa Rada Miejska, jednakże obrady tej Rady są publiczne i każdy, kto chciał brać w nich udział, mógł być obecnym. Sprawa teatrów aktualna jest już od szeregu miesięcy i przecież nawet w kampanii wyborczej była używana jako argument przeciwko ugrupowaniu, które popierało działalność Tymczasowego Zarządu Miejskiego, a zatem sprawa nie była nigdy w żadnym tajnym gabinecie załatwiana, przeciwnie, była od pierwszej chwili, od pół roku publicznie na łamach prasy dyskutowana, a zatem ten zarzut nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#SStarzyński">Zagadnienie teatralne w stolicy jest zagadnieniem wielkiej wagi, przede wszystkim finansowym, albowiem teatry, prowadzone w swoim czasie przez miasto, bezpośrednio przyczyniały mu rocznie kilka milionów złotych deficytów, pokrywanych z ogólnych podatków miejskich. Dzisiaj na zagadnienie teatralne miasto przeznacza 3% swego budżetu zwyczajnego.</u>
- <u xml:id="u-19.3" who="#SStarzyński">Licząc łącznie z emeryturami teatralnymi wynoszą te wydatki około 3 milionów, co przy około 100-milionowym budżecie stanowi, jak zaznaczyłem, 3%, jednakże zagadnienie to nie jest i nie może być rozwiązane. Nie wchodzę, jak zaznaczyłem na początku, gdyż należy to do budżetu Oświaty, w zagadnienie merytoryczne teatrów, ich poziom, jakkolwiek muszę stwierdzić, że teatry te, od kilku lat prowadzone przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, stoją, w moim głębokim przekonaniu, na wysokim poziomie.</u>
- <u xml:id="u-19.4" who="#SStarzyński">Ustawa o samorządzie gminnym i ustawa o samorządzie Warszawy nie nakazują gminie prowadzenia wszystkiego we własnym zakresie. Odwrotnie, ze względu na szeroki zakres zadań gminy, ustawa przewiduje, że gmina może wypełniać swe zadania bezpośrednio lub też pośrednio. Dlatego też w tej dziedzinie nie następuje proces, odpowiadający tak modnemu dziś, poruszającemu opinie słowu „etatyzm”, czyli „komunalizacji”, a odwrotnie, teatry mają być prowadzone pośrednio, we współpracy ze społeczeństwem.</u>
- <u xml:id="u-19.5" who="#SStarzyński">Objawem tej współpracy jest właśnie przekazanie teatrów w dzierżawę towarzystwu społecznemu, które pozostaje pod kontrolą społeczną i do którego wszyscy interesujący się tym zagadnieniem obywatele maja dostęp i możność wpływu na nie. Być może, dzięki temu właśnie, poziom teatrów dzisiaj został znacznie podniesiony.</u>
- <u xml:id="u-19.6" who="#SStarzyński">Jeśli chodzi o zagadnienie opery, trzeba stwierdzić, że wymaga ona jeszcze większych nakładów pieniężnych środków, których gmina sama dostarczyć nie może. Od wielu lat dzierżawa opery wykazywała, że prowadzenie przedsięwzięcia długofalowego, wymagającego tak jak, powiedzmy gospodarstwo leśne, perspektywy długoletniej, ażeby z włożonych inwestycyj osiągnąć rezultaty, nie daje się prowadzić w formie dzierżawy, która z natury rzeczy prowadzi do dewastacji podstawowego majątku. Prowadzenie opery wymaga długofalowej troski o orkiestrę, chóry itd., a zatem zagadnienie to wymaga zasadniczego podejścia. Było by rzeczą najbardziej pożądaną z punktu widzenia samorządu, żeby to zagadnienie na swoje barki przejął Rząd, jako zagadnienie ogólnopolskie, a nie czysto lokalne. Skoro to nie jest możliwe, było by pożądane, ażeby Rząd wszedł do jawnej spółki w tej dziedzinie. Przy takim rozwiązaniu zagadnienia na pewno nie było by sporu. Ale trudno, istnieje w Polsce tak wielka dysproporcja potrzeb i środków, że bardzo wiele zagadnień nie jest tak rozwiązanych, jak byśmy tego wszyscy pragnęli. Siła konieczności życiowych, konieczności finansowych zmusza do rozwiązywania bardzo często prowizorycznego, tymczasowego, które nie załatwia sprawy całkowicie, albowiem w danych okolicznościach ta sprawa tak załatwiona w hierarchii ogólnych potrzeb Państwa jeszcze być nie może.</u>
- <u xml:id="u-19.7" who="#SStarzyński">P. s. Miłaszewski poddał analizie umowę, która jest właśnie wyjściem z impasu, istniejącego w tej chwili, wyjściem odpowiadającym dzisiejszej koniunkturze, dzisiejszym warunkom i dzisiejszym możliwościom, wyjściem, w którym oczywiście obrona interesów finansowych gminy, w moim głębokim przekonaniu, z pewnością została należycie przeprowadzona. Doradcy prawni, którzy funkcjonują przy władzach gminy m. st. Warszawy, swoimi innymi osiągnięciami, innymi czynami, że pozwolę powołać się na wygrany proces o elektrownię miejską, czy szereg innych zagadnień niezmiernie ważkich w życiu miasta, wykazali, że dają pełne gwarancję i że w tej sprawie o wiele, wiele mniejszej potrafią dorównać tym doradcom, których nazwisk nie znam oczywiście, a którzy analizowali tę umowę dla p. s. Miłaszewskiego.</u>
- <u xml:id="u-19.8" who="#SStarzyński">P. s. Miłaszewski, podkreślając kilka punktów tej umowy, które wydawały mu się niejasnymi czy niesłusznymi, wychodzi jednak z mylnych założeń, mianowicie zapomina, że gmachy teatralne, które są obiektem w tej sprawie największym, pomimo odpowiedniej ustawy nie są bynajmniej jeszcze własnością prawną miasta. Spór, jaki istniał co do tytułu własności tych gmachów, został rozstrzygnięty przez ustawę w ten sposób, że uznano je za państwowe, a przekazując je miastu postawiono warunki, których to warunków właśnie gmina przyjąć na siebie nie chciała. Warunki te dotyczą tego, aby gmina, przejmując gmachy pod względem prawnym, bo administruje nimi od początku odzyskania niepodległości, zobowiązała się formalnie do stałego prowadzenia w tych gmachach opery i teatrów dramatycznych. Takich obowiązków miasto na siebie nie może wziąć formalnie, jakkolwiek wynikają one z ustawy, dlatego, że nie jest w stanie przewidzieć swoich możliwości finansowych. Dlatego sprawa ta znalazła się w pewnym impasie. Wyjściem z tego impasu jest utworzenie spółki, ale spółki, idącej nie po linii etatyzacji względnie komunalizacji życia miejskiego, ale po linii wciągnięcia wszystkich zainteresowanych tą dziedziną do współpracy, po linii stworzenia spółki z tą instytucją, która od lat 6 prowadzi teatry warszawskie i postawiła je na właściwym poziomie. A ponieważ gmachy teatrów są wspólne, lokale opery są w tym samym gmachu, w którym znajduje się Teatr Narodowy i Nowy, ponieważ rekwizyty są wspólne i gospodarka jest wspólna, więc na dłuższą metę rozdzielanie tej gospodarki jest nawet rzeczą bezspornie szkodliwą, co zresztą doświadczenie już nam wskazało. Złączenie więc w jednym ręku tych teatrów, które są prowadzone w jednym gmachu, jest rzeczą bezspornie, z punktu widzenia interesu samego zagadnienia, słuszną. Zarząd miejski w myśl zasad współpracy społecznej nie domagał się. bynajmniej w kontrakcie spółki udziału więcej niż połowy kapitału. Wciąganie społeczeństwa i rozszerzanie płaszczyzny współpracy na tym terenie zmniejsza bezpośrednią odpowiedzialność gminy, ale przyczynia się do lepszego rozwiązania zagadnienia, Które jest tak delikatne i tak sporne, że na pewno między wszystkimi literatami, dramaturgami, aktorami i artystami nigdy w tej sprawie nie będzie absolutnej jednolitości. Natomiast z punktu widzenia interesu materialnego gmina musi się tu całkowicie zabezpieczyć i dlatego mając połowę wartości kapitału akcyjnego, ma połowę głosów, a zatem bez głosu gminy żadna sprawa interesująca gminę nie może być rozstrzygnięta. Ponadto, udzielając subwencji teatrom, zarząd miejski ma corocznie możność wpływania na takie czy inne rozwiązanie, tak samo jak Państwo, udzielając subwencji, ma zawsze możność przy udzielaniu jej wpływania na kierowanie sprawą teatralną w tym czy innym kierunku. A zatem interes realny, materialny gminy jest stuprocentowo zagwarantowany.</u>
- <u xml:id="u-19.9" who="#SStarzyński">Udział kapitału akcyjnego nie został określony w cyfrach, co jest rzeczą zupełnie normalną tam, gdzie spółka powstaje z aportów rzeczowych, albowiem sąd dopiero ustali, jaki jest czysty kapitał Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej w Polsce, które przystępuje do spółki z miastem. Wartość finansową, czyli wartość tego czystego kapitału, ustali więc dopiero sąd. Udział miasta będzie zależnie od tego w identycznej wysokości określony. Orientacyjnie może się to wahać w granicach pół miliona do miliona, względnie niewiele poniżej pół miliona lub niewiele powyżej miliona, zależnie od oceny sądu. Natomiast cała pozostała wartość gmachów jest zabezpieczona na pierwszym numerze hipoteki w złotych w złocie, jest zabezpieczona nawet od wszelkich ewentualności, jakie by mogły w życiu powstać przy umowie długofalowej, a tym samym nie może przedstawiać żadnego niebezpieczeństwa, albowiem stosunek kapitału akcyjnego do wartości gmachów stanowić może drobny odsetek. Te obiekty, obciążone na rzecz gminy w 99, 98 czy 97”,;, są obciążone w ten sposób, że na hipotekę tego rodzaju nikt udzielić kredytu nie może, a więc istotne interesy gminy są całkowicie zabezpieczone.</u>
- <u xml:id="u-19.10" who="#SStarzyński">Pozostaje sprawa wypłaty dochodów z domu dochodowego teatrów. W roku 1936 po wygaśnięciu kontraktu spadkobierczego dawnego założyciela gmachu dochodowego teatrów miejskich, administrację tego gmachu z upoważnienia Rządu przejęło miasto. Natomiast miasto nie mogło inkasować komornego dla siebie i te sumy są tylko w depozycie miasta, gdyż tytuł prawny gmachów teatralnych nie został na miasto przełożony. Dlatego pieniądze, które przechodzą na rzecz spółki, nie są w chwili obecnej bynajmniej własnością gminy, gdyż mogą stać się własnością tylko tego, kto stanie się hipotecznym właścicielem gmachów. Właścicielem gmachów stać się ma spółka.</u>
- <u xml:id="u-19.11" who="#SStarzyński">Jeżeli chodzi o subsydia, to oczywiście teatry bez subsydiów jak dotąd nie utrzymałyby się. Te subsydia są wielokrotnie mniejsze niż były w dawnych latach. Jeśli zaś chodzi o ich jawność, to właśnie po raz pierwszy w ostatnich latach, w okresie, kiedy T.K.K.T. kieruje teatrami, zostały całkowicie ujawnione, dawniej bowiem znane były tylko subwencje gotówkowe, gdy wartość rzeczowych subwencyj była nieznana. P. s. Mikłaszewski obawia się, że są obecnie nieznane i nieujawniane, tymczasem muszę stwierdzić, że właśnie dawniej nigdy wartość dzierżawy gmachu czy wartość rekwizytów nie była oceniana. Dopiero właśnie w ostatnich latach, a zwłaszcza przy zakładaniu Spółki te subwencje zostały określone i ujawnione. A zatem ten zarzut jest sprzeczny z tym, co jest w rzeczywistości. Zastrzeżenie, że subsydia państwowe powinny być w zasadzie równe subsydiom miejskim wynika stąd, że gmina chciałaby partycypować po połowie z Państwem. Oczywiście, nikt nie może z góry subsydiów na lata określić, albowiem ustawa budżetowa w Izbach parlamentarnych i uchwała budżetowa w Radzie Miejskiej jest uchwalana corocznie i zobowiązanie dotyczące wysokości subwencji może być zawsze zmienione. Podlega ono corocznym uchwałom. Wysokość ta zależy od corocznej sytuacji finansowej, nie może więc być z góry wyznaczana, może być tylko wskazana tendencja po jakiej, rozstrzygając to zagadnienie pragnęlibyśmy, ażeby było rozwiązywane w przyszłości i to jest pewną wytyczną działalności. A zatem to nie daje pola do podwyższeń samowolnych, odwrotnie, jest zabezpieczeniem, ażeby nie uchwalać zbyt wielkich subwencji, ażeby starać się utrzymać równowagę pomiędzy dotacjami samorządu a Rządu w tej dziedzinie.</u>
- <u xml:id="u-19.12" who="#SStarzyński">Wreszcie p. s. Miłaszewski porusza zagadnienie fundacji teatralnej, sprawę pewnego projektu, który jest od dawna ogłoszony i który, zdaniem jego, zasługuje na uwagę i dyskusję. Jednak trzeba stwierdzić, że mimo iż projekt ten bardzo dawno jest ogłoszony, tej dyskusji nie wywołał, albowiem pod kątem widzenia zwłaszcza materialnych zagadnień nie nadaje się nawet do dyskusji. Gdyby się nadawał, to byłby prawdopodobnie przez ostatnich kilka lat dyskutowany wielokrotnie. Skoro zaś nie wywołał żadnego zainteresowania w społeczeństwie, to sądzę, że jest to jednym dowodem więcej, że na to nie zasługuje, bo każda rzecz ciekawa wywołuje publiczną dyskusję i zainteresowanie. Projekt, który porusza to zagadnienie, wynika z ustosunkowania się do teatrów jednego człowieka, który w tej dziedzinie ma osobiste pretensje z tytułu swojego dyrektorstwa w czasach zaborczych i prowadzi od lat kilkunastu procesy z gminą, przegrywając je zresztą stale i wznawiając w dalszym ciągu, i który — używając wyrażenia p. sen. Miłaszewskiego, który zastrzegał się przeciw „hucpie semickiej” — jest właśnie całkowicie bliski temu określeniu.</u>
- <u xml:id="u-19.13" who="#SStarzyński">Reasumując pragnę uspokoić opinię publiczną, która mogłaby się zaniepokoić wywodami p. sen. Miłaszewskiego, że interes gminy tak w tym wypadku, jak i we wszystkich innych jest uszanowany całkowicie. Rozwój wypadków w tej dziedzinie z punktu widzenia gminy posuwa się po linii najbardziej racjonalnej, jaka w dzisiejszej sytuacji jest możliwa, a więc po linii, która sprowadza się do tego, że do tej akcji wciąga się pośrednio i Rząd, który mieć będzie swego delegata we władzach przyszłej spółki. Rząd wniósł do budżetu Ministerstwa Oświaty 1/2 miln. zł na operę właśnie w przewidywaniu posunięcia tego zagadnienia naprzód poprzez utworzenie spółki. Obok Rządu, który niestety nie wchodzi w formie udziałowca spółki, co jak zaznaczyłem jest tylko wynikiem ustosunkowania się Rządu do hierarchii potrzeb państwowych, a więc nie przekreśleniem, tylko odsunięciem tego zagadnienia na czasy późniejsze, powstaje kolaboracja z gminą czynnika społecznego, który właśnie gwarantuje, że to delikatne zagadnienie będzie się rozwiązywać słusznie i zgodnie z ustosunkowaniem się całego społeczeństwa do zagadnienia teatrów.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#StefanStarzyński">Wysoka Izbo! Pan senator Miłaszewski poruszył przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zagadnienie wielkiej wagi kulturalnej, dotyczące teatrów stolicy. Sądzę, że o tym zagadnieniu będzie mowa przy budżecie Ministerstwa Oświaty, albowiem sprawy kulturalne tam się koncentrują. Jednakże, ponieważ p. s. Miłaszewski powołał się na rzekomo istniejący niepokój opinii w tej sprawie, a przemówienie jego, niewątpliwie, ten niepokój istotnie wprowadzić w opinii publicznej może, pozwalam sobie, jako członek tej Izby a jednocześnie Prezydent Warszawy, niezależnie od odpowiedzi, jaką na zwrócenie się p. senatora o wyjaśnienie tej sprawy udzieli Rząd, powiedzieć kilka słów na ten temat, jak sprawa ta istotnie się przedstawia. Niestety bowiem, mimo iż miałem już zaszczyt udzielić w tej sprawie bardzo obszernych wyjaśnień p. s. Miłaszewskiemu, przemówienie jego opierało się w dalszym ciągu na pewnych błędnych informacjach, nie odpowiadających rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#StefanStarzyński">Muszę sprostować przede wszystkim, że nie jest tak. jak mówił o. s. Miłaszewski, że majątek ogółu, że dorobek wielu pokoleń przekazywany jest w tajnikach gabinetów i kancelarii według uznania tymczasowych włodarzy miasta, albowiem, jakkolwiek w obecnej chwili istnieje Tymczasowy Zarząd Miejski i Tymczasowa Rada Miejska, jednakże obrady tej Rady są publiczne i każdy, kto chciał brać w nich udział, mógł być obecnym. Sprawa teatrów aktualna jest już od szeregu miesięcy i przecież nawet w kampanii wyborczej była używana jako argument przeciwko ugrupowaniu, które popierało działalność Tymczasowego Zarządu Miejskiego, a zatem sprawa nie była nigdy w żadnym tajnym gabinecie załatwiana, przeciwnie, była od pierwszej chwili, od pół roku publicznie na łamach prasy dyskutowana, a zatem ten zarzut nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#StefanStarzyński">Zagadnienie teatralne w stolicy jest zagadnieniem wielkiej wagi, przede wszystkim finansowym, albowiem teatry, prowadzone w swoim czasie przez miasto, bezpośrednio przyczyniały mu rocznie kilka milionów złotych deficytów, pokrywanych z ogólnych podatków miejskich. Dzisiaj na zagadnienie teatralne miasto przeznacza 3% swego budżetu zwyczajnego.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#StefanStarzyński">Licząc łącznie z emeryturami teatralnymi wynoszą te wydatki około 3 milionów, co przy około 100-milionowym budżecie stanowi, jak zaznaczyłem, 3%, jednakże zagadnienie to nie jest i nie może być rozwiązane. Nie wchodzę, jak zaznaczyłem na początku, gdyż należy to do budżetu Oświaty, w zagadnienie merytoryczne teatrów, ich poziom, jakkolwiek muszę stwierdzić, że teatry te, od kilku lat prowadzone przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, stoją, w moim głębokim przekonaniu, na wysokim poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#StefanStarzyński">Ustawa o samorządzie gminnym i ustawa o samorządzie Warszawy nie nakazują gminie prowadzenia wszystkiego we własnym zakresie. Odwrotnie, ze względu na szeroki zakres zadań gminy, ustawa przewiduje, że gmina może wypełniać swe zadania bezpośrednio lub też pośrednio. Dlatego też w tej dziedzinie nie następuje proces, odpowiadający tak modnemu dziś, poruszającemu opinie słowu „etatyzm”, czyli „komunalizacji”, a odwrotnie, teatry mają być prowadzone pośrednio, we współpracy ze społeczeństwem.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#StefanStarzyński">Objawem tej współpracy jest właśnie przekazanie teatrów w dzierżawę towarzystwu społecznemu, które pozostaje pod kontrolą społeczną i do którego wszyscy interesujący się tym zagadnieniem obywatele maja dostęp i możność wpływu na nie. Być może, dzięki temu właśnie, poziom teatrów dzisiaj został znacznie podniesiony.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#StefanStarzyński">Jeśli chodzi o zagadnienie opery, trzeba stwierdzić, że wymaga ona jeszcze większych nakładów pieniężnych środków, których gmina sama dostarczyć nie może. Od wielu lat dzierżawa opery wykazywała, że prowadzenie przedsięwzięcia długofalowego, wymagającego tak jak, powiedzmy gospodarstwo leśne, perspektywy długoletniej, ażeby z włożonych inwestycyj osiągnąć rezultaty, nie daje się prowadzić w formie dzierżawy, która z natury rzeczy prowadzi do dewastacji podstawowego majątku. Prowadzenie opery wymaga długofalowej troski o orkiestrę, chóry itd., a zatem zagadnienie to wymaga zasadniczego podejścia. Było by rzeczą najbardziej pożądaną z punktu widzenia samorządu, żeby to zagadnienie na swoje barki przejął Rząd, jako zagadnienie ogólnopolskie, a nie czysto lokalne. Skoro to nie jest możliwe, było by pożądane, ażeby Rząd wszedł do jawnej spółki w tej dziedzinie. Przy takim rozwiązaniu zagadnienia na pewno nie było by sporu. Ale trudno, istnieje w Polsce tak wielka dysproporcja potrzeb i środków, że bardzo wiele zagadnień nie jest tak rozwiązanych, jak byśmy tego wszyscy pragnęli. Siła konieczności życiowych, konieczności finansowych zmusza do rozwiązywania bardzo często prowizorycznego, tymczasowego, które nie załatwia sprawy całkowicie, albowiem w danych okolicznościach ta sprawa tak załatwiona w hierarchii ogólnych potrzeb Państwa jeszcze być nie może.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#StefanStarzyński">P. s. Miłaszewski poddał analizie umowę, która jest właśnie wyjściem z impasu, istniejącego w tej chwili, wyjściem odpowiadającym dzisiejszej koniunkturze, dzisiejszym warunkom i dzisiejszym możliwościom, wyjściem, w którym oczywiście obrona interesów finansowych gminy, w moim głębokim przekonaniu, z pewnością została należycie przeprowadzona. Doradcy prawni, którzy funkcjonują przy władzach gminy m. st. Warszawy, swoimi innymi osiągnięciami, innymi czynami, że pozwolę powołać się na wygrany proces o elektrownię miejską, czy szereg innych zagadnień niezmiernie ważkich w życiu miasta, wykazali, że dają pełne gwarancję i że w tej sprawie o wiele, wiele mniejszej potrafią dorównać tym doradcom, których nazwisk nie znam oczywiście, a którzy analizowali tę umowę dla p. s. Miłaszewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#StefanStarzyński">P. s. Miłaszewski, podkreślając kilka punktów tej umowy, które wydawały mu się niejasnymi czy niesłusznymi, wychodzi jednak z mylnych założeń, mianowicie zapomina, że gmachy teatralne, które są obiektem w tej sprawie największym, pomimo odpowiedniej ustawy nie są bynajmniej jeszcze własnością prawną miasta. Spór, jaki istniał co do tytułu własności tych gmachów, został rozstrzygnięty przez ustawę w ten sposób, że uznano je za państwowe, a przekazując je miastu postawiono warunki, których to warunków właśnie gmina przyjąć na siebie nie chciała. Warunki te dotyczą tego, aby gmina, przejmując gmachy pod względem prawnym, bo administruje nimi od początku odzyskania niepodległości, zobowiązała się formalnie do stałego prowadzenia w tych gmachach opery i teatrów dramatycznych. Takich obowiązków miasto na siebie nie może wziąć formalnie, jakkolwiek wynikają one z ustawy, dlatego, że nie jest w stanie przewidzieć swoich możliwości finansowych. Dlatego sprawa ta znalazła się w pewnym impasie. Wyjściem z tego impasu jest utworzenie spółki, ale spółki, idącej nie po linii etatyzacji względnie komunalizacji życia miejskiego, ale po linii wciągnięcia wszystkich zainteresowanych tą dziedziną do współpracy, po linii stworzenia spółki z tą instytucją, która od lat 6 prowadzi teatry warszawskie i postawiła je na właściwym poziomie. A ponieważ gmachy teatrów są wspólne, lokale opery są w tym samym gmachu, w którym znajduje się Teatr Narodowy i Nowy, ponieważ rekwizyty są wspólne i gospodarka jest wspólna, więc na dłuższą metę rozdzielanie tej gospodarki jest nawet rzeczą bezspornie szkodliwą, co zresztą doświadczenie już nam wskazało. Złączenie więc w jednym ręku tych teatrów, które są prowadzone w jednym gmachu, jest rzeczą bezspornie, z punktu widzenia interesu samego zagadnienia, słuszną. Zarząd miejski w myśl zasad współpracy społecznej nie domagał się. bynajmniej w kontrakcie spółki udziału więcej niż połowy kapitału. Wciąganie społeczeństwa i rozszerzanie płaszczyzny współpracy na tym terenie zmniejsza bezpośrednią odpowiedzialność gminy, ale przyczynia się do lepszego rozwiązania zagadnienia, Które jest tak delikatne i tak sporne, że na pewno między wszystkimi literatami, dramaturgami, aktorami i artystami nigdy w tej sprawie nie będzie absolutnej jednolitości. Natomiast z punktu widzenia interesu materialnego gmina musi się tu całkowicie zabezpieczyć i dlatego mając połowę wartości kapitału akcyjnego, ma połowę głosów, a zatem bez głosu gminy żadna sprawa interesująca gminę nie może być rozstrzygnięta. Ponadto, udzielając subwencji teatrom, zarząd miejski ma corocznie możność wpływania na takie czy inne rozwiązanie, tak samo jak Państwo, udzielając subwencji, ma zawsze możność przy udzielaniu jej wpływania na kierowanie sprawą teatralną w tym czy innym kierunku. A zatem interes realny, materialny gminy jest stuprocentowo zagwarantowany.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#StefanStarzyński">Udział kapitału akcyjnego nie został określony w cyfrach, co jest rzeczą zupełnie normalną tam, gdzie spółka powstaje z aportów rzeczowych, albowiem sąd dopiero ustali, jaki jest czysty kapitał Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej w Polsce, które przystępuje do spółki z miastem. Wartość finansową, czyli wartość tego czystego kapitału, ustali więc dopiero sąd. Udział miasta będzie zależnie od tego w identycznej wysokości określony. Orientacyjnie może się to wahać w granicach pół miliona do miliona, względnie niewiele poniżej pół miliona lub niewiele powyżej miliona, zależnie od oceny sądu. Natomiast cała pozostała wartość gmachów jest zabezpieczona na pierwszym numerze hipoteki w złotych w złocie, jest zabezpieczona nawet od wszelkich ewentualności, jakie by mogły w życiu powstać przy umowie długofalowej, a tym samym nie może przedstawiać żadnego niebezpieczeństwa, albowiem stosunek kapitału akcyjnego do wartości gmachów stanowić może drobny odsetek. Te obiekty, obciążone na rzecz gminy w 99, 98 czy 97”,;, są obciążone w ten sposób, że na hipotekę tego rodzaju nikt udzielić kredytu nie może, a więc istotne interesy gminy są całkowicie zabezpieczone.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#StefanStarzyński">Pozostaje sprawa wypłaty dochodów z domu dochodowego teatrów. W roku 1936 po wygaśnięciu kontraktu spadkobierczego dawnego założyciela gmachu dochodowego teatrów miejskich, administrację tego gmachu z upoważnienia Rządu przejęło miasto. Natomiast miasto nie mogło inkasować komornego dla siebie i te sumy są tylko w depozycie miasta, gdyż tytuł prawny gmachów teatralnych nie został na miasto przełożony. Dlatego pieniądze, które przechodzą na rzecz spółki, nie są w chwili obecnej bynajmniej własnością gminy, gdyż mogą stać się własnością tylko tego, kto stanie się hipotecznym właścicielem gmachów. Właścicielem gmachów stać się ma spółka.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#StefanStarzyński">Jeżeli chodzi o subsydia, to oczywiście teatry bez subsydiów jak dotąd nie utrzymałyby się. Te subsydia są wielokrotnie mniejsze niż były w dawnych latach. Jeśli zaś chodzi o ich jawność, to właśnie po raz pierwszy w ostatnich latach, w okresie, kiedy T.K.K.T. kieruje teatrami, zostały całkowicie ujawnione, dawniej bowiem znane były tylko subwencje gotówkowe, gdy wartość rzeczowych subwencyj była nieznana. P. s. Mikłaszewski obawia się, że są obecnie nieznane i nieujawniane, tymczasem muszę stwierdzić, że właśnie dawniej nigdy wartość dzierżawy gmachu czy wartość rekwizytów nie była oceniana. Dopiero właśnie w ostatnich latach, a zwłaszcza przy zakładaniu Spółki te subwencje zostały określone i ujawnione. A zatem ten zarzut jest sprzeczny z tym, co jest w rzeczywistości. Zastrzeżenie, że subsydia państwowe powinny być w zasadzie równe subsydiom miejskim wynika stąd, że gmina chciałaby partycypować po połowie z Państwem. Oczywiście, nikt nie może z góry subsydiów na lata określić, albowiem ustawa budżetowa w Izbach parlamentarnych i uchwała budżetowa w Radzie Miejskiej jest uchwalana corocznie i zobowiązanie dotyczące wysokości subwencji może być zawsze zmienione. Podlega ono corocznym uchwałom. Wysokość ta zależy od corocznej sytuacji finansowej, nie może więc być z góry wyznaczana, może być tylko wskazana tendencja po jakiej, rozstrzygając to zagadnienie pragnęlibyśmy, ażeby było rozwiązywane w przyszłości i to jest pewną wytyczną działalności. A zatem to nie daje pola do podwyższeń samowolnych, odwrotnie, jest zabezpieczeniem, ażeby nie uchwalać zbyt wielkich subwencji, ażeby starać się utrzymać równowagę pomiędzy dotacjami samorządu a Rządu w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#StefanStarzyński">Wreszcie p. s. Miłaszewski porusza zagadnienie fundacji teatralnej, sprawę pewnego projektu, który jest od dawna ogłoszony i który, zdaniem jego, zasługuje na uwagę i dyskusję. Jednak trzeba stwierdzić, że mimo iż projekt ten bardzo dawno jest ogłoszony, tej dyskusji nie wywołał, albowiem pod kątem widzenia zwłaszcza materialnych zagadnień nie nadaje się nawet do dyskusji. Gdyby się nadawał, to byłby prawdopodobnie przez ostatnich kilka lat dyskutowany wielokrotnie. Skoro zaś nie wywołał żadnego zainteresowania w społeczeństwie, to sądzę, że jest to jednym dowodem więcej, że na to nie zasługuje, bo każda rzecz ciekawa wywołuje publiczną dyskusję i zainteresowanie. Projekt, który porusza to zagadnienie, wynika z ustosunkowania się do teatrów jednego człowieka, który w tej dziedzinie ma osobiste pretensje z tytułu swojego dyrektorstwa w czasach zaborczych i prowadzi od lat kilkunastu procesy z gminą, przegrywając je zresztą stale i wznawiając w dalszym ciągu, i który — używając wyrażenia p. sen. Miłaszewskiego, który zastrzegał się przeciw „hucpie semickiej” — jest właśnie całkowicie bliski temu określeniu.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#StefanStarzyński">Reasumując pragnę uspokoić opinię publiczną, która mogłaby się zaniepokoić wywodami p. sen. Miłaszewskiego, że interes gminy tak w tym wypadku, jak i we wszystkich innych jest uszanowany całkowicie. Rozwój wypadków w tej dziedzinie z punktu widzenia gminy posuwa się po linii najbardziej racjonalnej, jaka w dzisiejszej sytuacji jest możliwa, a więc po linii, która sprowadza się do tego, że do tej akcji wciąga się pośrednio i Rząd, który mieć będzie swego delegata we władzach przyszłej spółki. Rząd wniósł do budżetu Ministerstwa Oświaty 1/2 miln. zł na operę właśnie w przewidywaniu posunięcia tego zagadnienia naprzód poprzez utworzenie spółki. Obok Rządu, który niestety nie wchodzi w formie udziałowca spółki, co jak zaznaczyłem jest tylko wynikiem ustosunkowania się Rządu do hierarchii potrzeb państwowych, a więc nie przekreśleniem, tylko odsunięciem tego zagadnienia na czasy późniejsze, powstaje kolaboracja z gminą czynnika społecznego, który właśnie gwarantuje, że to delikatne zagadnienie będzie się rozwiązywać słusznie i zgodnie z ustosunkowaniem się całego społeczeństwa do zagadnienia teatrów.</u>
<u xml:id="u-19.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Hasbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Zabierając głos jako senator niemieckiej grupy narodowościowej w debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, poruszyć muszę szereg faktów, które mniejszość niemiecka w Polsce uważa za szkodliwe i hamujące jej rozwój.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#SHasbach">Przede wszystkim omówić muszę ustawę o granicach Państwa z dnia 22 stycznia 1937 roku. Władze administracyjne w ten sposób wykonują tę ustawę, że w praktyce nabiera ona dla ludności niemieckiej charakteru ustawy wysiedleńczej ze strefy pogranicznej. Ludność niemiecka w strefie pogranicznej, to jest prawie w całej dzielnicy zachodniej, nie ma więcej możności przekazania posiadłości swym spadkobiercom. Od czasu wejścia w życie ustawy o granicach państwa tylko w 4 wypadkach udzielono członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwolenia na umowy o odstąpieniu, natomiast w 520 wypadkach województwo odmówiło tego zezwolenia. To znaczy, że obywatel polski narodowości niemieckiej nie może w drodze tzw. umowy o odstąpieniu oddać swej nieruchomości swym dzieciom. Nawet przewidzianą w ustawie możność przekazania posiadłości drogą spadkową władze administracyjne interpretują w sposób znacznie ograniczający tę możność. Na ogół przyjętym jest, że w drodze testamentu ustala się jednego z ustawowych spadkobierców. Władze administracyjne jednak tak interpretują ustawę, że się wszystkich spadkobierców niepodzielnie zapisuje jako właściciela bez zezwolenia województwa, przez co szerokie sfery ludności niemieckiej ogarnęło zaniepokojenie o utrzymanie własności w rodzinie.</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#SHasbach">Bliższe szczegóły, dotyczące tej sprawy, przedstawiłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych w specjalnych memoriałach. Dla uzupełnienia chcę jeszcze zaznaczyć, że rygorystyczne stosowanie ustawy o granicach Państwa uniemożliwia również zupełnie ludności niemieckiej niespokrewnionej kupno nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#SHasbach">Ostatnio ustawa o granicach Państwa stosowana jest również w tych wypadkach, gdzie już przedtem inne ustawy decydowały na korzyść obywateli polskich narodowości niemieckiej. Tak np. na zasadzie polsko-niemieckiej umowy likwidacyjnej z r. 1929 władze administracyjne cofnęły szereg wdrożonych postępowań odkupu, za pomocą których nabywcom niemieckim posiadłości miały być odebrane. Cofnięcie tych postępowań mogło mieć na celu tylko udostępnienie tym osadnikom nieograniczonego prawa własności do nieruchomości, otrzymanych w spadku po rodzicach. Teraz jednak władze administracyjne stosują przepisy ustawy o granicach Państwa, odmawiają osadnikom niemieckim w zakończonych postępowaniach odkupu zezwolenia na przejęcie nieruchomości. W ten sposób cofa się teraz ponownie przyznane osadnikom niemieckim w swoim czasie prawo spadkowe.</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#SHasbach">Równie niezrozumiałe jest stosowanie ustawy o granicach Państwa do niektórych rolników niemieckich, którzy dawniej otrzymali zezwolenie na nabycie nieruchomości z parcelacji. Zezwolenie to rolnicy niemieccy otrzymali w swoim czasie dlatego, że na ziemi nabytej w drodze parcelacji zamieszkiwali już od dziesiątek lat jako drobni dzierżawcy. Dziś odmawia się im zezwolenia, pomimo że od czterech lat siedzą na nabytych parcelach, na których jednak formalnie nie byli jeszcze zapisani jako właściciele. Tym bardziej niezrozumiałe jest to postępowanie, że biorący udział w parcelacji rolnicy narodowości polskiej wszyscy otrzymali zezwolenie na wpisanie do księgi gruntowej, podczas gdy osadnikom narodowości niemieckiej tego zezwolenia nie udzielono. I w tej sprawie dostarczyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych szczegółowych materiałów i prosiłem — niestety dotychczas nadaremnie — o pomoc.</u>
- <u xml:id="u-21.5" who="#SHasbach">Przepisy ustawy o granicach Państwa i rozporządzenia wykonawczego z dnia 22.1.1937 r. o miejscu zamieszkania i pobytu w pasie pogranicznym są również używane przez władze administracyjne do wysiedlania ludności niemieckiej. Pomimo danego mi na skutek osobistych interwencyj zapewnienia, że na razie wysiedlenia z pasa pogranicznego będą wstrzymane, w ostatnich dniach wysiedlono ponownie kilku rolników niemieckich z różnych powiatów województwa poznańskiego. Dalej uniemożliwia się niemieckim robotnikom i pracownikom przebywanie w pasie pogranicznym w celu wykonywania zawodu. Dzierżawcom terenów myśliwskich narodowości niemieckiej, którzy dane knieje dzierżawią od wielu lat, nie zezwala się na polowanie. Ze względu na wielką ilość faktów muszę się ograniczyć i powołać na memoriały, złożone przeze mnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych w tych sprawach, począwszy od listopada 1937 r. Wyrażone przeze mnie już w listopadzie 1937 r. podczas audiencji u Pana Premiera obawy z powodu stosowania ustawy o granicach Państwa stały się niestety faktami w stu procentach. W tej sytuacji nawet uroczyste oświadczenie z 5 listopada 1937 r. i przyjęcie mnie przez Pana Prezydenta dla podkreślenia danego oświadczenia, w którym, jak wiadomo, ludności niemieckiej w Polsce przyrzeczone było zabezpieczenie nabycia i posiadania ziemi, nic nie zmieniło.</u>
- <u xml:id="u-21.6" who="#SHasbach">Co do rozporządzenia o przewłaszczeniu, o stosowaniu prawa pierwokupu i odkupu pozwolę sobie zabrać głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, o ile ustawy te dotyczą nieruchomości wiejskich. Kupno nieruchomości miejskich przez członków niemieckiej grupy narodowościowej jest prawie zupełnie uniemożliwione przez stosowanie rozporządzenia o przewłaszczeniu z dnia 21 czerwca 1921 r. Ponieważ w tym wypadku, w myśl art 75 ustawy o postępowaniu administracyjnym, uzasadnienie odmowy nie jest konieczne, przeto w praktyce nabycie nieruchomości miejskiej przez Niemca jest absolutnie wykluczone. W tej sprawie przedłożyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych kilka memoriałów, w których przedstawiłem około 50 wypadków nieudzielenia zezwolenia na nabycie nieruchomości i w żadnym wypadku nie udało się nam dotychczas otrzymać zezwolenia drogą nowego postępowania.</u>
- <u xml:id="u-21.7" who="#SHasbach">Ale i w innych dziedzinach stawiane są niemieckiej grupie narodowościowej niezmierne trudności przy transakcjach majątkowo-prawnych. W dziedzinie związkowości ludność niemiecka poniosła ogromne straty przez odebranie jej domów związkowych w Poznańskiem i na Pomorzu. Uważam za zbyteczne specjalnie podkreślać, że jako Niemiec popieram całkowicie walkę Rządu przeciw wolnomularstwu. Z tego powodu też nie będę bliżej wyjaśniał, że ustawę z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu lóż wolnomularskich potwierdzam w całej rozciągłości.</u>
- <u xml:id="u-21.8" who="#SHasbach">Ale jak wygląda praktyczne stosowanie tej ustawy? W byłej dzielnicy pruskiej istniały loże wolnomularskie, które przeważnie już dawno zaniechały swej działalności, gdy naród niemiecki zakończył w roku 1933 swą walkę przeciw wolnomularstwu przez zamknięcie lóż. Loże te oddały swe domy do dyspozycji niemieckich instytucji i stowarzyszeń do popierania niemieckiej związkowości. Daremnie ubiegały się te niemieckie stowarzyszenia i instytucje, na których rzecz przeszły domy związkowe, o zezwolenie na przewłaszczenie. Albo odmówiono tego zezwolenia, albo nowo założony związek nie został wciągnięty do rejestru stowarzyszeń. Po wejściu w życie ustawy z dnia 22 listopada 1938 r. instytucjom tym, które po rozwiązaniu lóż jeszcze długo przed uprawomocnieniem się ustawy nabyły odnośne domy lóż, skonfiskowano majątki. To znaczy, że władzy administracyjnej nie chodziło o zwalczanie wolnomularstwa, gdyż nie istniało ono już w b. dzielnicy pruskiej od wielu lat, ale tu szło o to, by stowarzyszeniom niemieckim ich dalsze istnienie przez zabranie ich budynków utrudnić, jeżeli nie zupełnie uniemożliwić.</u>
- <u xml:id="u-21.9" who="#SHasbach">Na dowód, że to moje twierdzenie jest całkowicie uzasadnione, przytoczę fakt, że w Gnieźnie polski związek kupców przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 roku w drodze umowy kupna nabył budynek loży żydowskiej i otrzymał zezwolenie na przewłaszczenie. W tym samym czasie, a więc również przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 r., nabył Spar- und Darlehnsbank, bank spółdzielczy również w Gnieźnie, budynek dawniejszej loży niemieckiej, by w nim umieścić swoje przedsiębiorstwo bankowe. Bank ten nie otrzymał zezwolenia. W obydwu wypadkach chodzi o nabycie posiadłości dawniejszych lóż. Po wejściu w życie ustawy o rozwiązaniu lóż wolnomularskich dom, nabyty przez Spar- und Darlehnsbank, został skonfiskowany, natomiast budynek, kupiony przez polski związek kupców, pozostaje nadal w posiadaniu tego związku. Podobnie przedstawia się sprawa budynków związkowych w Tczewie, Inowrocławiu, Chojnicach, Poznaniu, Rawiczu i Krotoszynie. W Grudziądzu np. niemiecki klub sportowy nabył w roku 1920 budynek po loży zaraz po jej rozwiązaniu. Nawet w tym wypadku zakwestionowano teraz nabycie przez wpisanie sprzeciwu przeciw prawdziwości księgi wieczystej. I to również jest dowodem, że ustawa z 22 listopada 1938 r. nie była stosowana dla zwalczania lóż wolnomularskich, które już nie istniały, ale dla konfiskaty majątku niemieckich stowarzyszeń i dla zwalczania niemieckich organizacyj. Skonfiskowano bowiem majątki takich stowarzyszeń, które w ogóle nigdy nie miały nic wspólnego z lożami wolnomularskimi, jak np. majątek Związku Gospód w Grudziądzu, Niemieckiego Związku Szkolnego w Poznaniu i innych. Kilkakrotnie interweniowałem w tej sprawie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, dotychczas jednak zadowalającej odpowiedzi nie otrzymałem.</u>
- <u xml:id="u-21.10" who="#SHasbach">Poważne szkody wyrządza się niemieckiej grupie narodowościowej przez zabieranie koncesji. Po cofnięciu koncesji 180 niemieckim restauratorom w r. 1925 na podstawie ustawy antyalkoholowej obecnie zabiera się pozostałym jeszcze restauratorom niemieckim koncesje na skutek ustawy z 10 września 1932 r. i rozporządzenia Pana Prezydenta o monopolu spirytusowym. Wszystkie te zarządzenia są w myśl ustawy bez uzasadnienia. Dotknięci tym zarządzeniem otrzymują wezwanie do zlikwidowania wyszynku w przeciągu roku, aczkolwiek przeważnie nie dopuścili się żadnego przekroczenia. W ten sam sposób postępuje się z koncesją na sprzedaż wyrobów tytoniowych.</u>
- <u xml:id="u-21.11" who="#SHasbach">Tyle o pokrzywdzeniu mniejszości niemieckiej w sprawach majątkowych. Moralne szkody wyrządzone w innych dziedzinach są dla nas również nieznośne. W związku z tym omówić muszę wybory komunalne. P. Premier zwrócił uwagę w okólniku do wojewodów i starostów na czystość wyborów. A jak przedstawia się urzeczywistnienie tych zasad w praktyce? Stwierdzić muszę, że władze wykonawcze nie zawsze trzymały się tej zasady czystości wyborów, przeciwni?, w wielu wypadkach starały się wpłynąć na wynik wyborów, oczywiście ze szkodą dla mniejszości niemieckiej. Niezliczone protesty wyborcze są dotychczasowym rezultatem walki, którą wyborcy niemieccy zmuszeni są prowadzić dla porządku, prawa i słuszności. W tej sprawie zwracałem się dwa razy do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w pismach z 11 lutego i 6 marca. Starania moje dotychczas jednak nie doprowadziły jeszcze do zaniechania przekroczeń ze strony podrzędnych władz. Dziś muszę się ograniczyć do podania do wiadomości tylko kilku nadużyć. W listach wyborczych brakuje wielu wyborców narodowości niemieckiej, natomiast wpisane są osoby nieuprawnione do głosowania, ale narodowości polskiej. Niemieckim mężom zaufania uniemożliwiono w wielu miejscowościach wglądanie do list wyborczych. W niektórych miejscowościach listy wyborcze nie są wyłożone dla publiczności przez ustawowo przewidziany czas. Okręgi wyborcze są tak podzielone, że element niemiecki nie może osiągnąć należnej mu reprezentacji. Komisje wyborcze żądają w wielu wypadkach wykazania się obywatelstwem polskim, pomimo że wezwani od urodzenia mieszkają w tej samej miejscowości. Obywatelom narodowości niemieckiej, którzy kandydują do rady gminnej, grozi się cofnięciem pozwolenia na broń, wysiedleniem ze strefy pogranicznej, odebraniem koncesji. Nie cofnięto się nawet przed ukaraniem Niemców, którzy nie chcieli współdziałać dla listy kompromisowej, wysokimi mandatami karnymi za rzekome, błahe uchybienia, jak nienależyte utrzymanie przyrządów pożarnych itd. Nawet do tego uciekano się, że aresztowano bez najmniejszego powodu obywateli narodowości niemieckiej, biorących udział w przygotowaniach do wyborów, aby uniemożliwić im podpisanie listy. W jednym wypadku wyborca niemiecki nawet przez trzy tygodnie siedział w areszcie policyjnym. Z braku czasu nie mogę przytoczyć tu więcej faktów. Ograniczyłem się do tego, by krótko wskazać na setki i tysiące wypadków systematycznego terroru wyborczego. Nie mówiłem o zastraszającej ilości wypadków, kiedy starano się zmusić obywateli narodowości niemieckiej do podpisania deklaracji o polskie listy pod groźbą, że w przeciwnym wypadku będą uchodzili za wrogów Państwa. Nie mówiłem o wielu środkach nacisku, stosowanych w celu zastraszenia Niemców, by nie robili użytku ze swego prawa wyborczego.</u>
- <u xml:id="u-21.12" who="#SHasbach">Chyba zbytecznym jest specjalnie podkreślać, że zajścia te, zwłaszcza w zachodniej dzielnicy Rzeczypospolitej, przyczyniły się do wywołania niesłychanego podniecenia ludności niemieckiej. Nie trzeba się też dziwić, jeżeli przy takim traktowaniu niemieckiej mniejszości budzi się nieufność wśród zwykle tak spokojnej i lojalnej ludności miejskiej i że w takiej atmosferze niemiecka grupa narodowościowa czuje się gnębiona i deklasowana.</u>
- <u xml:id="u-21.13" who="#SHasbach">Dałem Panom krótki zarys położenia Niemców w ogóle, a Niemców w dzielnicy zachodniej w szczególe. Ale nie mogą pominąć stosunków, panujących w dziedzinie niemieckiego życia organizacyjnego. Wskutek tych trudności cierpią zarówno związki i stowarzyszenia kulturalne jak i gospodarcze, przede wszystkim zaś wielkie organizacje narodowo-kulturalne. Przy wyliczaniu tych nadużyć ograniczyć się muszę do przytoczenia nielicznych szczegółów. Terenem działania Zjednoczenia Niemieckiego jest według jego statutu województwo poznańskie i województwo pomorskie. Zaledwie rozpoczęto pracę po zatwierdzeniu statutu, a już zawieszono i rozwiązano szereg oddziałów, jak w powiatach: Kępno, Ostrowo, Kościerzyna, Morski, Oborniki, Czarnków itd. Na ponowne założenie oddziałów władze nie zezwalają. W większości wypadków na zapytania nie udziela się w ogóle żadnej odpowiedzi. Poszczególne starostwa ograniczają przewidziane w zatwierdzonym statucie środki działania tak dalece, że praca związku staje się niemożliwa. Niemiecki Związek Ludowy w Łodzi ma w myśl swego statutu organizacyjnego zezwolenie rozwijania swej działalności na terenie całej Rzeczypospolitej. W woj. lubelskim starosta chełmski oświadcza jednak, że zabrania działalności związku. Nie Wahano się przed prześladowaniem obywateli narodowości niemieckiej w powiecie chełmskim za ich przynależność do Związku Ludowego, przedzierało się ich karty członkowskie i starano się ich w różny sposób straszyć.</u>
- <u xml:id="u-21.14" who="#SHasbach">W poszczególnych powiatach województw zachodnich władze administracyjne widocznie chcą przeszkodzić wszelkiej w ogóle pracy organizacyjnej obywateli narodowości niemieckiej, nawet w organizacjach czysto gospodarczych, i to w ten sposób, że kwestionując przynależność narodowościową, żąda się skreślenia z list członkowskich poszczególnych członków danego związku, jak się np. zdarzyło w powiatach Ostrowo i Kępno.</u>
- <u xml:id="u-21.15" who="#SHasbach">Trudności stawiane mniejszości niemieckiej w jej życiu związkowym powiększyły się, zwłaszcza w ostatnich tygodniach. Najniewinniejsze imprezy, jak zabawy karnawałowe i taneczne, są zabronione bez względu na to, czy je urządza organizacja gospodarcza, czy związek gimnastyczny. Nawet uczczenie bohaterów wojny światowej natrafia na przeszkody władz, które zabraniają tych uroczystości w niedzielę reminiscere.</u>
- <u xml:id="u-21.16" who="#SHasbach">Rozumiem, że się nie zezwala na zebrania komunistyczne lub inne antypaństwowe z politycznymi przemówieniami. Ale uważam za niezrozumiałe i dla nas krzywdzące bezustanne zabranianie imprez kulturalnych, zbyt rygorystyczne cenzurowanie przez władze administracyjne programów tych imprez, lub uniemożliwienie imprez przez ściąganie wygórowanych opłat, jak np. żądanie dosłownego tłumaczenia przez przysięgłego tłumacza i temu podobne żądania. Podkreślić muszę, że takim ograniczeniom podlegają nie tylko tzw. organizacje kulturalno-polityczne, ale i inne gospodarcze, a nawet kościelne i dobroczynne.</u>
- <u xml:id="u-21.17" who="#SHasbach">Te ograniczenia ze strony władz nie wyczerpują bynajmniej ogromu trudności, z jakimi walczyć muszą organizacje niemieckie. Z powodu często nieodpowiedzialnego podburzania przez prasę przeciwko wszystkiemu, co nie jest niemieckie, w licznych miejscowościach zakłócono zebrania i imprezy niemieckie. Np. zabawa niemieckiego towarzystwa wioślarskiego w Barcinie w lutym roku bieżącego została zakłócona przez grupę warchołów, na których czele stał miejscowy komendant Strzelca i kierownik P. W. W takich wypadkach policja zjawia się dopiero po kilkakrotnym wzywaniu i aresztuje nie napastników, lecz niemieckich uczestników zabawy. U niemieckiego właściciela ziemskiego hr. Glotza w Czajce zjawia się około 200 osób narodowości polskiej, przywłaszcza sobie kompetencje urzędowe i zagraża życiu właściciela dlatego, że niesumienna prasa przypisuje hrabiemu słowa, których nigdy nie wypowiedział.</u>
- <u xml:id="u-21.18" who="#SHasbach">Ale nie tylko zabrania i imprezy są pod terrorem nieodpowiedzialnych sfer, lecz tak samo i poszczególne jednostki narodowości niemieckiej. Kupcy niemieccy są bojkotowani, ich sklepy demolowane nawet przez studentów, na dzieci narodowości niemieckiej napada się w drodze do szkoły i maltretuje się je, nie oszczędza się też młodych dziewcząt.</u>
- <u xml:id="u-21.19" who="#SHasbach">W licznych wypadkach interweniowałem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, ostatnio nawet telegraficznie. Z tej trybuny muszę jeszcze raz podkreślić, że usilnie proszę Rząd o obronę moich współrodaków: proszę wziąć pod uwagę, że w takiej atmosferze osobistej bezbronności zrodzić się musi wśród ludności niemieckiej strach i przez to nieufność, pomimo że przywódcy niemieckiej grupy narodowościowej stale i zawsze starają się pracować dla pokojowego współżycia.</u>
- <u xml:id="u-21.20" who="#SHasbach">Nareszcie wspomnieć muszę o tym, że ludności niemieckiej utrudnia się niezmiernie pielęgnowanie jej stosunków z macierzą przez nieudzielanie paszportów. To niezrozumiałe traktowanie niemiecka grupa narodowościowa uważa za wysoce krzywdzące i deprymujące. Chciałbym przy tej okazji zaznaczyć, że niemal żaden z przywódców niemieckiej grupy narodowościowej w obecnej chwili nie posiada paszportu zagranicznego, wskutek czego nie mają oni możności utrzymywania kontaktu z innymi grupami narodowościowymi Europy. Stale się podkreśla, że polski naród macierzysty szuka i utrzymuje najściślejszy kontakt ze swymi placówkami za granicą, to samo i nam, jako członkom wielkiego narodu niemieckiego, winno być dozwolone. Odwołania do Ministra Spraw Wewnętrznych dotychczas pozostały bezskuteczne.</u>
- <u xml:id="u-21.21" who="#SHasbach">W podobny sposób odmawia się ludności niemieckiej na pograniczu wydania przepustek granicznych, pomimo że dotknięci tym mają przeważnie po drugiej stronie posiadłości, które muszą zagospodarowywać. Szczególnie ciężko dotknięci są ci, których w kraju wspiera się z zajmowanych stanowisk, a którzy po tamtej stronie granicy mogliby otrzymać pracę. I w tych wypadkach odwołania od decyzji pierwszej instancji często, zwłaszcza w ostatnich czasach są bezskuteczne.</u>
- <u xml:id="u-21.22" who="#SHasbach">Dalej nie przedłuża się członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwoleń na broń. Chodzi tu prawie wyłącznie o broń myśliwską, potrzebną do polowania na własnych lub dzierżawionych terenach. Po odmowie przedłużenia zezwolenia na broń wzywa się posiadaczy do sprzedania broni myśliwskiej. Uderzającym jest fakt, że te zarządzenia władz administracyjnych dotyczą właśnie tych osób, które przyczyniły się w związku z wyborami komunalnymi do wniesienia listy niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-21.23" who="#SHasbach">Przy wyborze wolnych zawodów niemiecka grupa narodowościowa doznaje ostatnio też wysoce znamiennych ograniczeń. Tak np. zdarzyło się, że dwaj kandydaci na adwokatów, którzy zdali egzamin, nie zostali dopuszczeni do adwokatury, podczas gdy ich koledzy narodowości polskiej prawie wszyscy zostali dopuszczeni. A przy tym ludność niemiecka ma bardzo mało swoich adwokatów. Jak wiadomo, studia prawnicze i przygotowania do zawodu adwokackiego trwają przeszło 10 lat, tak że zarządzenia podobne stanowią niczym nieuzasadnioną surowość dla dotkniętych nimi młodych ludzi. Podobnie przedstawia się sprawa agentów ubezpieczeniowych, gdyż ostatnio nie przyjmuje się kandydatów narodowości niemieckiej, albo skreśla się już zarejestrowanych agentów. Starałem się, dotychczas nadaremnie, w licznych memoriałach o zmianę tego stanowiska władz. Na podania do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie otrzymałem żadnej odpowiedzi.</u>
- <u xml:id="u-21.24" who="#SHasbach">Szczególne trudności powstały w ostatnim czasie dla obywateli polskich narodowości niemieckiej w sprawach przynależności państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#ErwinHasbach">Wysoki Senacie! Zabierając głos jako senator niemieckiej grupy narodowościowej w debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, poruszyć muszę szereg faktów, które mniejszość niemiecka w Polsce uważa za szkodliwe i hamujące jej rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#ErwinHasbach">Przede wszystkim omówić muszę ustawę o granicach Państwa z dnia 22 stycznia 1937 roku. Władze administracyjne w ten sposób wykonują tę ustawę, że w praktyce nabiera ona dla ludności niemieckiej charakteru ustawy wysiedleńczej ze strefy pogranicznej. Ludność niemiecka w strefie pogranicznej, to jest prawie w całej dzielnicy zachodniej, nie ma więcej możności przekazania posiadłości swym spadkobiercom. Od czasu wejścia w życie ustawy o granicach państwa tylko w 4 wypadkach udzielono członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwolenia na umowy o odstąpieniu, natomiast w 520 wypadkach województwo odmówiło tego zezwolenia. To znaczy, że obywatel polski narodowości niemieckiej nie może w drodze tzw. umowy o odstąpieniu oddać swej nieruchomości swym dzieciom. Nawet przewidzianą w ustawie możność przekazania posiadłości drogą spadkową władze administracyjne interpretują w sposób znacznie ograniczający tę możność. Na ogół przyjętym jest, że w drodze testamentu ustala się jednego z ustawowych spadkobierców. Władze administracyjne jednak tak interpretują ustawę, że się wszystkich spadkobierców niepodzielnie zapisuje jako właściciela bez zezwolenia województwa, przez co szerokie sfery ludności niemieckiej ogarnęło zaniepokojenie o utrzymanie własności w rodzinie.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#ErwinHasbach">Bliższe szczegóły, dotyczące tej sprawy, przedstawiłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych w specjalnych memoriałach. Dla uzupełnienia chcę jeszcze zaznaczyć, że rygorystyczne stosowanie ustawy o granicach Państwa uniemożliwia również zupełnie ludności niemieckiej niespokrewnionej kupno nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#ErwinHasbach">Ostatnio ustawa o granicach Państwa stosowana jest również w tych wypadkach, gdzie już przedtem inne ustawy decydowały na korzyść obywateli polskich narodowości niemieckiej. Tak np. na zasadzie polsko-niemieckiej umowy likwidacyjnej z r. 1929 władze administracyjne cofnęły szereg wdrożonych postępowań odkupu, za pomocą których nabywcom niemieckim posiadłości miały być odebrane. Cofnięcie tych postępowań mogło mieć na celu tylko udostępnienie tym osadnikom nieograniczonego prawa własności do nieruchomości, otrzymanych w spadku po rodzicach. Teraz jednak władze administracyjne stosują przepisy ustawy o granicach Państwa, odmawiają osadnikom niemieckim w zakończonych postępowaniach odkupu zezwolenia na przejęcie nieruchomości. W ten sposób cofa się teraz ponownie przyznane osadnikom niemieckim w swoim czasie prawo spadkowe.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#ErwinHasbach">Równie niezrozumiałe jest stosowanie ustawy o granicach Państwa do niektórych rolników niemieckich, którzy dawniej otrzymali zezwolenie na nabycie nieruchomości z parcelacji. Zezwolenie to rolnicy niemieccy otrzymali w swoim czasie dlatego, że na ziemi nabytej w drodze parcelacji zamieszkiwali już od dziesiątek lat jako drobni dzierżawcy. Dziś odmawia się im zezwolenia, pomimo że od czterech lat siedzą na nabytych parcelach, na których jednak formalnie nie byli jeszcze zapisani jako właściciele. Tym bardziej niezrozumiałe jest to postępowanie, że biorący udział w parcelacji rolnicy narodowości polskiej wszyscy otrzymali zezwolenie na wpisanie do księgi gruntowej, podczas gdy osadnikom narodowości niemieckiej tego zezwolenia nie udzielono. I w tej sprawie dostarczyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych szczegółowych materiałów i prosiłem — niestety dotychczas nadaremnie — o pomoc.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#ErwinHasbach">Przepisy ustawy o granicach Państwa i rozporządzenia wykonawczego z dnia 22.1.1937 r. o miejscu zamieszkania i pobytu w pasie pogranicznym są również używane przez władze administracyjne do wysiedlania ludności niemieckiej. Pomimo danego mi na skutek osobistych interwencyj zapewnienia, że na razie wysiedlenia z pasa pogranicznego będą wstrzymane, w ostatnich dniach wysiedlono ponownie kilku rolników niemieckich z różnych powiatów województwa poznańskiego. Dalej uniemożliwia się niemieckim robotnikom i pracownikom przebywanie w pasie pogranicznym w celu wykonywania zawodu. Dzierżawcom terenów myśliwskich narodowości niemieckiej, którzy dane knieje dzierżawią od wielu lat, nie zezwala się na polowanie. Ze względu na wielką ilość faktów muszę się ograniczyć i powołać na memoriały, złożone przeze mnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych w tych sprawach, począwszy od listopada 1937 r. Wyrażone przeze mnie już w listopadzie 1937 r. podczas audiencji u Pana Premiera obawy z powodu stosowania ustawy o granicach Państwa stały się niestety faktami w stu procentach. W tej sytuacji nawet uroczyste oświadczenie z 5 listopada 1937 r. i przyjęcie mnie przez Pana Prezydenta dla podkreślenia danego oświadczenia, w którym, jak wiadomo, ludności niemieckiej w Polsce przyrzeczone było zabezpieczenie nabycia i posiadania ziemi, nic nie zmieniło.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#ErwinHasbach">Co do rozporządzenia o przewłaszczeniu, o stosowaniu prawa pierwokupu i odkupu pozwolę sobie zabrać głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, o ile ustawy te dotyczą nieruchomości wiejskich. Kupno nieruchomości miejskich przez członków niemieckiej grupy narodowościowej jest prawie zupełnie uniemożliwione przez stosowanie rozporządzenia o przewłaszczeniu z dnia 21 czerwca 1921 r. Ponieważ w tym wypadku, w myśl art 75 ustawy o postępowaniu administracyjnym, uzasadnienie odmowy nie jest konieczne, przeto w praktyce nabycie nieruchomości miejskiej przez Niemca jest absolutnie wykluczone. W tej sprawie przedłożyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych kilka memoriałów, w których przedstawiłem około 50 wypadków nieudzielenia zezwolenia na nabycie nieruchomości i w żadnym wypadku nie udało się nam dotychczas otrzymać zezwolenia drogą nowego postępowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#ErwinHasbach">Ale i w innych dziedzinach stawiane są niemieckiej grupie narodowościowej niezmierne trudności przy transakcjach majątkowo-prawnych. W dziedzinie związkowości ludność niemiecka poniosła ogromne straty przez odebranie jej domów związkowych w Poznańskiem i na Pomorzu. Uważam za zbyteczne specjalnie podkreślać, że jako Niemiec popieram całkowicie walkę Rządu przeciw wolnomularstwu. Z tego powodu też nie będę bliżej wyjaśniał, że ustawę z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu lóż wolnomularskich potwierdzam w całej rozciągłości.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#ErwinHasbach">Ale jak wygląda praktyczne stosowanie tej ustawy? W byłej dzielnicy pruskiej istniały loże wolnomularskie, które przeważnie już dawno zaniechały swej działalności, gdy naród niemiecki zakończył w roku 1933 swą walkę przeciw wolnomularstwu przez zamknięcie lóż. Loże te oddały swe domy do dyspozycji niemieckich instytucji i stowarzyszeń do popierania niemieckiej związkowości. Daremnie ubiegały się te niemieckie stowarzyszenia i instytucje, na których rzecz przeszły domy związkowe, o zezwolenie na przewłaszczenie. Albo odmówiono tego zezwolenia, albo nowo założony związek nie został wciągnięty do rejestru stowarzyszeń. Po wejściu w życie ustawy z dnia 22 listopada 1938 r. instytucjom tym, które po rozwiązaniu lóż jeszcze długo przed uprawomocnieniem się ustawy nabyły odnośne domy lóż, skonfiskowano majątki. To znaczy, że władzy administracyjnej nie chodziło o zwalczanie wolnomularstwa, gdyż nie istniało ono już w b. dzielnicy pruskiej od wielu lat, ale tu szło o to, by stowarzyszeniom niemieckim ich dalsze istnienie przez zabranie ich budynków utrudnić, jeżeli nie zupełnie uniemożliwić.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#ErwinHasbach">Na dowód, że to moje twierdzenie jest całkowicie uzasadnione, przytoczę fakt, że w Gnieźnie polski związek kupców przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 roku w drodze umowy kupna nabył budynek loży żydowskiej i otrzymał zezwolenie na przewłaszczenie. W tym samym czasie, a więc również przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 r., nabył Spar- und Darlehnsbank, bank spółdzielczy również w Gnieźnie, budynek dawniejszej loży niemieckiej, by w nim umieścić swoje przedsiębiorstwo bankowe. Bank ten nie otrzymał zezwolenia. W obydwu wypadkach chodzi o nabycie posiadłości dawniejszych lóż. Po wejściu w życie ustawy o rozwiązaniu lóż wolnomularskich dom, nabyty przez Spar- und Darlehnsbank, został skonfiskowany, natomiast budynek, kupiony przez polski związek kupców, pozostaje nadal w posiadaniu tego związku. Podobnie przedstawia się sprawa budynków związkowych w Tczewie, Inowrocławiu, Chojnicach, Poznaniu, Rawiczu i Krotoszynie. W Grudziądzu np. niemiecki klub sportowy nabył w roku 1920 budynek po loży zaraz po jej rozwiązaniu. Nawet w tym wypadku zakwestionowano teraz nabycie przez wpisanie sprzeciwu przeciw prawdziwości księgi wieczystej. I to również jest dowodem, że ustawa z 22 listopada 1938 r. nie była stosowana dla zwalczania lóż wolnomularskich, które już nie istniały, ale dla konfiskaty majątku niemieckich stowarzyszeń i dla zwalczania niemieckich organizacyj. Skonfiskowano bowiem majątki takich stowarzyszeń, które w ogóle nigdy nie miały nic wspólnego z lożami wolnomularskimi, jak np. majątek Związku Gospód w Grudziądzu, Niemieckiego Związku Szkolnego w Poznaniu i innych. Kilkakrotnie interweniowałem w tej sprawie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, dotychczas jednak zadowalającej odpowiedzi nie otrzymałem.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#ErwinHasbach">Poważne szkody wyrządza się niemieckiej grupie narodowościowej przez zabieranie koncesji. Po cofnięciu koncesji 180 niemieckim restauratorom w r. 1925 na podstawie ustawy antyalkoholowej obecnie zabiera się pozostałym jeszcze restauratorom niemieckim koncesje na skutek ustawy z 10 września 1932 r. i rozporządzenia Pana Prezydenta o monopolu spirytusowym. Wszystkie te zarządzenia są w myśl ustawy bez uzasadnienia. Dotknięci tym zarządzeniem otrzymują wezwanie do zlikwidowania wyszynku w przeciągu roku, aczkolwiek przeważnie nie dopuścili się żadnego przekroczenia. W ten sam sposób postępuje się z koncesją na sprzedaż wyrobów tytoniowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#ErwinHasbach">Tyle o pokrzywdzeniu mniejszości niemieckiej w sprawach majątkowych. Moralne szkody wyrządzone w innych dziedzinach są dla nas również nieznośne. W związku z tym omówić muszę wybory komunalne. P. Premier zwrócił uwagę w okólniku do wojewodów i starostów na czystość wyborów. A jak przedstawia się urzeczywistnienie tych zasad w praktyce? Stwierdzić muszę, że władze wykonawcze nie zawsze trzymały się tej zasady czystości wyborów, przeciwni?, w wielu wypadkach starały się wpłynąć na wynik wyborów, oczywiście ze szkodą dla mniejszości niemieckiej. Niezliczone protesty wyborcze są dotychczasowym rezultatem walki, którą wyborcy niemieccy zmuszeni są prowadzić dla porządku, prawa i słuszności. W tej sprawie zwracałem się dwa razy do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w pismach z 11 lutego i 6 marca. Starania moje dotychczas jednak nie doprowadziły jeszcze do zaniechania przekroczeń ze strony podrzędnych władz. Dziś muszę się ograniczyć do podania do wiadomości tylko kilku nadużyć. W listach wyborczych brakuje wielu wyborców narodowości niemieckiej, natomiast wpisane są osoby nieuprawnione do głosowania, ale narodowości polskiej. Niemieckim mężom zaufania uniemożliwiono w wielu miejscowościach wglądanie do list wyborczych. W niektórych miejscowościach listy wyborcze nie są wyłożone dla publiczności przez ustawowo przewidziany czas. Okręgi wyborcze są tak podzielone, że element niemiecki nie może osiągnąć należnej mu reprezentacji. Komisje wyborcze żądają w wielu wypadkach wykazania się obywatelstwem polskim, pomimo że wezwani od urodzenia mieszkają w tej samej miejscowości. Obywatelom narodowości niemieckiej, którzy kandydują do rady gminnej, grozi się cofnięciem pozwolenia na broń, wysiedleniem ze strefy pogranicznej, odebraniem koncesji. Nie cofnięto się nawet przed ukaraniem Niemców, którzy nie chcieli współdziałać dla listy kompromisowej, wysokimi mandatami karnymi za rzekome, błahe uchybienia, jak nienależyte utrzymanie przyrządów pożarnych itd. Nawet do tego uciekano się, że aresztowano bez najmniejszego powodu obywateli narodowości niemieckiej, biorących udział w przygotowaniach do wyborów, aby uniemożliwić im podpisanie listy. W jednym wypadku wyborca niemiecki nawet przez trzy tygodnie siedział w areszcie policyjnym. Z braku czasu nie mogę przytoczyć tu więcej faktów. Ograniczyłem się do tego, by krótko wskazać na setki i tysiące wypadków systematycznego terroru wyborczego. Nie mówiłem o zastraszającej ilości wypadków, kiedy starano się zmusić obywateli narodowości niemieckiej do podpisania deklaracji o polskie listy pod groźbą, że w przeciwnym wypadku będą uchodzili za wrogów Państwa. Nie mówiłem o wielu środkach nacisku, stosowanych w celu zastraszenia Niemców, by nie robili użytku ze swego prawa wyborczego.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#ErwinHasbach">Chyba zbytecznym jest specjalnie podkreślać, że zajścia te, zwłaszcza w zachodniej dzielnicy Rzeczypospolitej, przyczyniły się do wywołania niesłychanego podniecenia ludności niemieckiej. Nie trzeba się też dziwić, jeżeli przy takim traktowaniu niemieckiej mniejszości budzi się nieufność wśród zwykle tak spokojnej i lojalnej ludności miejskiej i że w takiej atmosferze niemiecka grupa narodowościowa czuje się gnębiona i deklasowana.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#ErwinHasbach">Dałem Panom krótki zarys położenia Niemców w ogóle, a Niemców w dzielnicy zachodniej w szczególe. Ale nie mogą pominąć stosunków, panujących w dziedzinie niemieckiego życia organizacyjnego. Wskutek tych trudności cierpią zarówno związki i stowarzyszenia kulturalne jak i gospodarcze, przede wszystkim zaś wielkie organizacje narodowo-kulturalne. Przy wyliczaniu tych nadużyć ograniczyć się muszę do przytoczenia nielicznych szczegółów. Terenem działania Zjednoczenia Niemieckiego jest według jego statutu województwo poznańskie i województwo pomorskie. Zaledwie rozpoczęto pracę po zatwierdzeniu statutu, a już zawieszono i rozwiązano szereg oddziałów, jak w powiatach: Kępno, Ostrowo, Kościerzyna, Morski, Oborniki, Czarnków itd. Na ponowne założenie oddziałów władze nie zezwalają. W większości wypadków na zapytania nie udziela się w ogóle żadnej odpowiedzi. Poszczególne starostwa ograniczają przewidziane w zatwierdzonym statucie środki działania tak dalece, że praca związku staje się niemożliwa. Niemiecki Związek Ludowy w Łodzi ma w myśl swego statutu organizacyjnego zezwolenie rozwijania swej działalności na terenie całej Rzeczypospolitej. W woj. lubelskim starosta chełmski oświadcza jednak, że zabrania działalności związku. Nie Wahano się przed prześladowaniem obywateli narodowości niemieckiej w powiecie chełmskim za ich przynależność do Związku Ludowego, przedzierało się ich karty członkowskie i starano się ich w różny sposób straszyć.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#ErwinHasbach">W poszczególnych powiatach województw zachodnich władze administracyjne widocznie chcą przeszkodzić wszelkiej w ogóle pracy organizacyjnej obywateli narodowości niemieckiej, nawet w organizacjach czysto gospodarczych, i to w ten sposób, że kwestionując przynależność narodowościową, żąda się skreślenia z list członkowskich poszczególnych członków danego związku, jak się np. zdarzyło w powiatach Ostrowo i Kępno.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#ErwinHasbach">Trudności stawiane mniejszości niemieckiej w jej życiu związkowym powiększyły się, zwłaszcza w ostatnich tygodniach. Najniewinniejsze imprezy, jak zabawy karnawałowe i taneczne, są zabronione bez względu na to, czy je urządza organizacja gospodarcza, czy związek gimnastyczny. Nawet uczczenie bohaterów wojny światowej natrafia na przeszkody władz, które zabraniają tych uroczystości w niedzielę reminiscere.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#ErwinHasbach">Rozumiem, że się nie zezwala na zebrania komunistyczne lub inne antypaństwowe z politycznymi przemówieniami. Ale uważam za niezrozumiałe i dla nas krzywdzące bezustanne zabranianie imprez kulturalnych, zbyt rygorystyczne cenzurowanie przez władze administracyjne programów tych imprez, lub uniemożliwienie imprez przez ściąganie wygórowanych opłat, jak np. żądanie dosłownego tłumaczenia przez przysięgłego tłumacza i temu podobne żądania. Podkreślić muszę, że takim ograniczeniom podlegają nie tylko tzw. organizacje kulturalno-polityczne, ale i inne gospodarcze, a nawet kościelne i dobroczynne.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#ErwinHasbach">Te ograniczenia ze strony władz nie wyczerpują bynajmniej ogromu trudności, z jakimi walczyć muszą organizacje niemieckie. Z powodu często nieodpowiedzialnego podburzania przez prasę przeciwko wszystkiemu, co nie jest niemieckie, w licznych miejscowościach zakłócono zebrania i imprezy niemieckie. Np. zabawa niemieckiego towarzystwa wioślarskiego w Barcinie w lutym roku bieżącego została zakłócona przez grupę warchołów, na których czele stał miejscowy komendant Strzelca i kierownik P. W. W takich wypadkach policja zjawia się dopiero po kilkakrotnym wzywaniu i aresztuje nie napastników, lecz niemieckich uczestników zabawy. U niemieckiego właściciela ziemskiego hr. Glotza w Czajce zjawia się około 200 osób narodowości polskiej, przywłaszcza sobie kompetencje urzędowe i zagraża życiu właściciela dlatego, że niesumienna prasa przypisuje hrabiemu słowa, których nigdy nie wypowiedział.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#ErwinHasbach">Ale nie tylko zabrania i imprezy są pod terrorem nieodpowiedzialnych sfer, lecz tak samo i poszczególne jednostki narodowości niemieckiej. Kupcy niemieccy są bojkotowani, ich sklepy demolowane nawet przez studentów, na dzieci narodowości niemieckiej napada się w drodze do szkoły i maltretuje się je, nie oszczędza się też młodych dziewcząt.</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#ErwinHasbach">W licznych wypadkach interweniowałem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, ostatnio nawet telegraficznie. Z tej trybuny muszę jeszcze raz podkreślić, że usilnie proszę Rząd o obronę moich współrodaków: proszę wziąć pod uwagę, że w takiej atmosferze osobistej bezbronności zrodzić się musi wśród ludności niemieckiej strach i przez to nieufność, pomimo że przywódcy niemieckiej grupy narodowościowej stale i zawsze starają się pracować dla pokojowego współżycia.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#ErwinHasbach">Nareszcie wspomnieć muszę o tym, że ludności niemieckiej utrudnia się niezmiernie pielęgnowanie jej stosunków z macierzą przez nieudzielanie paszportów. To niezrozumiałe traktowanie niemiecka grupa narodowościowa uważa za wysoce krzywdzące i deprymujące. Chciałbym przy tej okazji zaznaczyć, że niemal żaden z przywódców niemieckiej grupy narodowościowej w obecnej chwili nie posiada paszportu zagranicznego, wskutek czego nie mają oni możności utrzymywania kontaktu z innymi grupami narodowościowymi Europy. Stale się podkreśla, że polski naród macierzysty szuka i utrzymuje najściślejszy kontakt ze swymi placówkami za granicą, to samo i nam, jako członkom wielkiego narodu niemieckiego, winno być dozwolone. Odwołania do Ministra Spraw Wewnętrznych dotychczas pozostały bezskuteczne.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#ErwinHasbach">W podobny sposób odmawia się ludności niemieckiej na pograniczu wydania przepustek granicznych, pomimo że dotknięci tym mają przeważnie po drugiej stronie posiadłości, które muszą zagospodarowywać. Szczególnie ciężko dotknięci są ci, których w kraju wspiera się z zajmowanych stanowisk, a którzy po tamtej stronie granicy mogliby otrzymać pracę. I w tych wypadkach odwołania od decyzji pierwszej instancji często, zwłaszcza w ostatnich czasach są bezskuteczne.</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#ErwinHasbach">Dalej nie przedłuża się członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwoleń na broń. Chodzi tu prawie wyłącznie o broń myśliwską, potrzebną do polowania na własnych lub dzierżawionych terenach. Po odmowie przedłużenia zezwolenia na broń wzywa się posiadaczy do sprzedania broni myśliwskiej. Uderzającym jest fakt, że te zarządzenia władz administracyjnych dotyczą właśnie tych osób, które przyczyniły się w związku z wyborami komunalnymi do wniesienia listy niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#ErwinHasbach">Przy wyborze wolnych zawodów niemiecka grupa narodowościowa doznaje ostatnio też wysoce znamiennych ograniczeń. Tak np. zdarzyło się, że dwaj kandydaci na adwokatów, którzy zdali egzamin, nie zostali dopuszczeni do adwokatury, podczas gdy ich koledzy narodowości polskiej prawie wszyscy zostali dopuszczeni. A przy tym ludność niemiecka ma bardzo mało swoich adwokatów. Jak wiadomo, studia prawnicze i przygotowania do zawodu adwokackiego trwają przeszło 10 lat, tak że zarządzenia podobne stanowią niczym nieuzasadnioną surowość dla dotkniętych nimi młodych ludzi. Podobnie przedstawia się sprawa agentów ubezpieczeniowych, gdyż ostatnio nie przyjmuje się kandydatów narodowości niemieckiej, albo skreśla się już zarejestrowanych agentów. Starałem się, dotychczas nadaremnie, w licznych memoriałach o zmianę tego stanowiska władz. Na podania do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie otrzymałem żadnej odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#ErwinHasbach">Szczególne trudności powstały w ostatnim czasie dla obywateli polskich narodowości niemieckiej w sprawach przynależności państwowej.</u>
<u xml:id="u-21.25" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-21.26" who="#SHasbach">Uregulowanie spraw przynależności państwowej na Zaolziu wytworzyło sytuację całkowicie niemożliwą. 80% wszystkich Niemców na Zaolziu odmawia się przyznania obywatelstwa polskiego. Proszę usilnie o zbadanie wydanych w tej sprawie zarządzeń w celu usunięcia tego niemożliwego stanu rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-21.27" who="#SHasbach">W tym miejscu pragnę poruszyć dodatkowo sprawę zastosowania w praktyce ustawy z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawieniu obywatelstwa i chociaż wykonanie tej ustawy poruczone zostało Ministerstwu Spraw Zagranicznych, to mimo to decyzje o pozbawieniu obywatelstwa wydaje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a z tej przyczyny omówić ją trzeba przy budżecie tego ministerstwa.</u>
- <u xml:id="u-21.28" who="#SHasbach">Punkt b. art. 1 tej ustawy przewiduje możność pozbawienia obywatelstwa polskiego, jeżeli ktoś „przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lat 5 po powstaniu Państwa Polskiego utracił łączność z państwowością polską”. Na tej podstawie władze pozbawiły obywatelstwa w szeregu wypadków młodych ludzi, przebywających za granicą w celach naukowych, jak studium uniwersyteckie lub praktyka zawodowa. To nie tylko wprowadza element niepokoju w szeregi młodzieży, kształcącej się za granicą, ale jest także sprzeczne z obowiązującym prawem. Miejscem zamieszkania bowiem obywatela podług §§ 3 i 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych jest miejsce, w którym ześrodkowane są jego stosunki osobiste i gospodarcze, a czasowa nieobecność w tymże miejscu nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania. Do pojęcia „czasowej nieobecności” wymienione rozporządzenie zalicza wyraźnie w § 5 pobyt w innej gminie w celu kształcenia się. Mimo to władze częstokroć pozbawiają obywatelstw osoby, przebywające za granicą li tylko w celach kształcenia się i narażają je na znaczne koszty połączone z zaskarżeniem danej decyzji do N. T. A. oraz na ogromne nieprzyjemności w krajach, w których przebywają.</u>
- <u xml:id="u-21.29" who="#SHasbach">Równocześnie bowiem z pozbawieniem obywatelstwa władze konsularne odbierają tym ludziom paszporty polskie, pozbawiając ich możności wylegitymowania się w obcym kraju. Fakt ten jest szczególnie godny napiętnowania, gdyż w myśl ustaw obowiązujących w Polsce decyzje te, o ile zostały zaskarżone we właściwym terminie do N.T.A., nie są prawomocne, a tym samym aż do zapadnięcia orzeczenia N.T.A. dana osoba pozostaje prawnie obywatelem polskim, a jednocześnie jest pozbawiona wszelkiej obrony swych interesów. Z chwilą bowiem niemożności wylegitymowania się ważnym paszportem zagranicznym dana osoba dla obcego kraju staje sie niepożądanym cudzoziemcem i może być w każdej chwili wydalona z kraju jej chwilowego przebywania.</u>
- <u xml:id="u-21.30" who="#SHasbach">Aby w końcu przedstawić faktyczne położenie niemieckiej grupy narodowościowej i przede wszystkim również ze względu na nieprzerwane ataki na ludność niemiecką w prasie polskiej, poleciłem Zjednoczeniu Niemieckiemu opublikowanie większej części mych memoriałów do władz w wydaniu specjalnym, jak to praktykuje już od lat Związek Polaków w Niemczech. Ale nie osiągnąłem celu, ponieważ zbiór tych memoriałów został skonfiskowany ze względu na treść przesłaną przecież przedtem Rządowi, który jej dotychczas nie kwestionował.</u>
- <u xml:id="u-21.31" who="#SHasbach">Wysoka Izbo! Przykro mi było wyliczać taki szereg naszych bolączek, które muszą boleć i Was i nas. Ale moim świętym obowiązkiem jest nazwać z tej trybuny sprawy Właściwym imieniem. Powtarzam słowa moje w debacie ogólnej, że nigdy nie stracimy nadziei, że nareszcie sprawiedliwość zwycięży, że unormuje się położenie nasze w Państwie i że zapanuje w kraju atmosfera wzajemnego zrozumienia między nami a narodem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#ErwinHasbach">Uregulowanie spraw przynależności państwowej na Zaolziu wytworzyło sytuację całkowicie niemożliwą. 80% wszystkich Niemców na Zaolziu odmawia się przyznania obywatelstwa polskiego. Proszę usilnie o zbadanie wydanych w tej sprawie zarządzeń w celu usunięcia tego niemożliwego stanu rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#ErwinHasbach">W tym miejscu pragnę poruszyć dodatkowo sprawę zastosowania w praktyce ustawy z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawieniu obywatelstwa i chociaż wykonanie tej ustawy poruczone zostało Ministerstwu Spraw Zagranicznych, to mimo to decyzje o pozbawieniu obywatelstwa wydaje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a z tej przyczyny omówić ją trzeba przy budżecie tego ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#ErwinHasbach">Punkt b. art. 1 tej ustawy przewiduje możność pozbawienia obywatelstwa polskiego, jeżeli ktoś „przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lat 5 po powstaniu Państwa Polskiego utracił łączność z państwowością polską”. Na tej podstawie władze pozbawiły obywatelstwa w szeregu wypadków młodych ludzi, przebywających za granicą w celach naukowych, jak studium uniwersyteckie lub praktyka zawodowa. To nie tylko wprowadza element niepokoju w szeregi młodzieży, kształcącej się za granicą, ale jest także sprzeczne z obowiązującym prawem. Miejscem zamieszkania bowiem obywatela podług §§ 3 i 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych jest miejsce, w którym ześrodkowane są jego stosunki osobiste i gospodarcze, a czasowa nieobecność w tymże miejscu nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania. Do pojęcia „czasowej nieobecności” wymienione rozporządzenie zalicza wyraźnie w § 5 pobyt w innej gminie w celu kształcenia się. Mimo to władze częstokroć pozbawiają obywatelstw osoby, przebywające za granicą li tylko w celach kształcenia się i narażają je na znaczne koszty połączone z zaskarżeniem danej decyzji do N. T. A. oraz na ogromne nieprzyjemności w krajach, w których przebywają.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#ErwinHasbach">Równocześnie bowiem z pozbawieniem obywatelstwa władze konsularne odbierają tym ludziom paszporty polskie, pozbawiając ich możności wylegitymowania się w obcym kraju. Fakt ten jest szczególnie godny napiętnowania, gdyż w myśl ustaw obowiązujących w Polsce decyzje te, o ile zostały zaskarżone we właściwym terminie do N.T.A., nie są prawomocne, a tym samym aż do zapadnięcia orzeczenia N.T.A. dana osoba pozostaje prawnie obywatelem polskim, a jednocześnie jest pozbawiona wszelkiej obrony swych interesów. Z chwilą bowiem niemożności wylegitymowania się ważnym paszportem zagranicznym dana osoba dla obcego kraju staje sie niepożądanym cudzoziemcem i może być w każdej chwili wydalona z kraju jej chwilowego przebywania.</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#ErwinHasbach">Aby w końcu przedstawić faktyczne położenie niemieckiej grupy narodowościowej i przede wszystkim również ze względu na nieprzerwane ataki na ludność niemiecką w prasie polskiej, poleciłem Zjednoczeniu Niemieckiemu opublikowanie większej części mych memoriałów do władz w wydaniu specjalnym, jak to praktykuje już od lat Związek Polaków w Niemczech. Ale nie osiągnąłem celu, ponieważ zbiór tych memoriałów został skonfiskowany ze względu na treść przesłaną przecież przedtem Rządowi, który jej dotychczas nie kwestionował.</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#ErwinHasbach">Wysoka Izbo! Przykro mi było wyliczać taki szereg naszych bolączek, które muszą boleć i Was i nas. Ale moim świętym obowiązkiem jest nazwać z tej trybuny sprawy Właściwym imieniem. Powtarzam słowa moje w debacie ogólnej, że nigdy nie stracimy nadziei, że nareszcie sprawiedliwość zwycięży, że unormuje się położenie nasze w Państwie i że zapanuje w kraju atmosfera wzajemnego zrozumienia między nami a narodem polskim.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Katelbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego w sprawach narodowościowych znalazło wyraz w deklaracji ideowej Obozu, w uchwałach Rady Naczelnej oraz w wystąpieniach szefa Obozu i czołowych przedstawicieli Obozu w Izbach parlamentarnych. Mimo to wydaje mi się, że jest rzeczą celową i wskazaną poruszenie tych tematów jeszcze raz przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, uwzględniając te momenty, które, zdaniem moim, w dyskusjach dotychczasowych uwzględnione nie były.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#SKatelbach">Podkreślam, że nie chodzi o sprawę narodowościową, ale chodzi o sprawy narodowościowe, albowiem jednolitej sprawy narodowościowej w Państwie Polskim nie ma. Są tylko odrębne sprawy poszczególnych narodowości, poszczególnych mniejszości narodowych, ich rozsiedlenie i budowa społeczna, kulturalno-cywilizacyjny charakter każdej z nich, stopień świadomości narodowej, jej poszczególnych odłamów społecznych i skupień terytorialnych, nurtujące w niej dążenia narodowo-kulturalne, a nawet narodowo-polityczne. Wreszcie warunki i możliwości urzeczywistnienia tych dążności są odmienne i odrębne u każdej z naszych mniejszości narodowych.</u>
- <u xml:id="u-23.2" who="#SKatelbach">Może i powinno być wspólne wszystkim naszym mniejszościom narodowym tylko jedno czynna lojalność i wierność poszczególnych członków mniejszości wobec Państwa Polskiego, tak jak ze strony naszej — narodu i Państwa Polskiego — wspólne jest wymaganie takiej, jak mówią słowa Konstytucji, „wierności” od wszystkich obywateli, a więc i od członków mniejszości Poza tym jednak oddzielne są nasze interesy w stosunku do każdej z poszczególnych mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-23.3" who="#SKatelbach">Był okres w dziejach odrodzonej Rzeczypospolitej, okres długi, kiedy nasze mniejszości stworzyły wspólny front wobec Państwa. Był to front nieprzyjazny, a ręka, która go montowała i zmontowała, kierowana była pragnieniem rozbicia, a co najmniej wewnętrznego osłabienia Państwa. To pragnienie, jak wiadomo, miało źródło swoje poza granicami naszego Państwa, a sztucznie z zewnątrz szczepione znajdowało wyznawców w łonie odłamów mniejszościowych. Czasy te pamiętam doskonale, a mniemam, że pamiętają je i obecni na tej sali niemal wszyscy przedstawiciele mniejszości narodowych. Przypomnę im tedy tylko jedno, że front ten, nie mający, jak się dziś okazało, żadnego wewnętrznego uzasadnienia, istniał i trwał jeszcze przez długie lata rządów Wielkiego Marszałka, na którego, jako na uosobienie rycerskiej linii tolerancyjnej Polaków, powoływali się w przedwczorajszej debacie ogólnej niektórzy przedstawiciele mniejszości narodowych. Od r. 1926 aż niemal do 1933 r. na genewskim forum, w kuluarach Ligi Narodów, na tzw. kongresach mniejszościowych przy każdej okazji rozbrzmiewały akcenty, przedstawiające w czarnych barwach Polskę w oczach Europy i całego świata. Przy pomocy różnych akcesoriów chciano nam narzucić schemat wypracowany w zagranicznych instytutach w postaci tak zwanej „kulturalnej autonomij”, który zaczęto już nawet eksperymentować w takich krajach, jak Łotwa i Estonia, nazywając je za to pięknym mianem „Paradies der Minderheiten”. Tej akcji, kierowanej przez wejmarski Berlin, poddawały się nasze mniejszości: Żydzi pospołu z Niemcami i Ukraińcami.</u>
- <u xml:id="u-23.4" who="#SKatelbach">Od kilku lat rzeczy uległy zmianie. Chcemy wierzyć, że mniejszości narodowe same przejrzały, same, a nie wskutek braku impulsów zewnętrznych poznały swój błąd, zaczęły opuszczać stanowisko walki z Państwem, a we szły na drogę współpracy z Państwem, spodziewając się słusznie, że na niej każda z nich może osiągnąć rezultaty w zakresie swego rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Faktem jest, że rozpadł się wspólny front mniejszości narodowych wobec Państwa. Jak nam się wydaje, nasze mniejszości narodowe wreszcie zrozumiały, że współpraca z Państwem może być prowadzona tylko przez każdą narodowość odrębnie, na gruncie jej odrębnych właściwości i potrzeb, bez żadnych prób wywierania presji na Państwo. Próby te były jedynym kitem, spajającym nieistniejący dziś wspólny front mniejszościowy.</u>
- <u xml:id="u-23.5" who="#SKatelbach">Mimo długoletnich, ciężkich doświadczeń z naszymi mniejszościami, mimo, iż doświadczenia te mieliśmy dobrze zapisane w naszej pamięci i pamiętamy je dziś doskonale, nie poszliśmy po linii, że użyję tego wyrażenia — rozprawienia się ze swymi obywatelami odrębnej od nas narodowości, którzy przez długie lata nie przyczyniali się do wzmocnienia zrębów odradzającej się państwowości i osłabiali jego prestige na zewnątrz. A okazja nastręczała się po temu w momencie opracowywania nowej Konstytucji. Z okazji tej jednak Polacy nie skorzystali, pozostając wciąż wierni wskazaniom Marszałka Piłsudskiego, bowiem art. 7 Konstytucji mówi: „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”.</u>
- <u xml:id="u-23.6" who="#SKatelbach">Słowa Konstytucji są tak jasne, że nie wymagają żadnych dialektycznych komentarzy i interpretacji. Uznajemy zasadę równouprawnienia obywatelskiego mniejszości narodowych. Słowa te obowiązują nas wszystkich. Naród polski musi jednak wymagać od swoich mniejszości narodowych czynnej wierności wobec Państwa, dając w swej ustawie konstytucyjnej tym mniejszościom warunki stwarzające atmosferę, w której ta wierność będzie się narzucała nie tylko jako nakaz zewnętrzny, ale również jako potrzeba wewnętrzna. Wszelkie dążności odśrodkowe muszą natomiast być tłumione chociażby jak najostrzejszymi środkami, a gdyby okazało się, że udzielanie konstytucyjnie zagwarantowanej swobody rozwoju narodowo kulturalnego miało być przez którąkolwiek mniejszość rozumiane jako dowód słabości Państwa i gdyby tę rzekomą słabość próbowano wyzyskiwać do celów sprzecznych z tymi celami, w imię których Polska okazuje swym mniejszościom tolerancję, to jestem przekonany, że Państwo nie zawahałoby się uszczuplić zakres swej tolerancji aż do czasu wytrzeźwienia umysłów, które ją tak fałszywie pojęły.</u>
- <u xml:id="u-23.7" who="#SKatelbach">Przechodzę do spraw poszczególnych mniejszości narodowych. O sprawie żydowskiej mówiliśmy w ostatnich czasach stosunkowo bodaj że najwięcej. Poruszył ją w dzisiejszej debacie p. sen. Zmigryder-Konopka. Podkreślę więc tylko raz jeszcze, że gdy Żydów będzie w Polsce nie 1035, lecz np. 2 do 3, sprawa żydowska straci swój charakter ostry, zapalny i da się rozwiązać przez przewarstwienie społeczne ludności żydowskiej — dzięki czemu, wobec minimalnego już wtedy procentu Żydów w poszczególnych dziedzinach życia, nie będzie mogło być mowy o nadmiernych wpływach żydowskich ani w życiu gospodarczym, ani kulturalnym.</u>
- <u xml:id="u-23.8" who="#SKatelbach">Narodowo-kulturalnego życia Żydów nie chcemy tamować ani teraz, kiedy Żydów jest za dużo, ani potem, gdy będzie ich liczba umiarkowana. Wynika to choćby stąd, że nie chcemy Żydów asymilować. Tak, nie chcemy. Mówię prosto i bez dialektyki. Zagadnienie asymilacji zaliczamy do kategorii zjawisk wyjątkowych. Nic się zresztą nie zmieniło. Nic w tym nie ma nowego. Na tym stanowisku staliśmy i dawniej.</u>
- <u xml:id="u-23.9" who="#SKatelbach">Zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, że najskuteczniejszym środkiem rozwiązania skomplikowanego zagadnienia żydowskiego byłaby masowa emigracja milionowych mas żydowskich z Polski, lecz zdajemy sobie równocześnie sprawę z tego, że realizacja tego środka w całej rozciągłości uzależniona jest od wielu warunków i od wielu okoliczności. Dlatego biorąc czynny, stały udział w pracach, zmierzających do przyśpieszenia procesu emigracji mas żydowskich z Polski, rozumiemy, że niezależnie od tych prac mamy przed sobą zagadnienie ustalenia warunków bytowania elementu żydowskiego w Polsce w okresie stopniowego zmniejszania się liczby tego elementu drogą emigracji. A z tym wiąże się wielki kompleks zagadnień, któremu na imię: przygotowywanie elementu polskiego do przejmowania funkcyj spełnianych przez Żydów głównie w naszym życiu gospodarczym. Ta, że tak powiem, polska, pozytywna strona medalu zagadnienia żydowskiego interesuje nas jak najżywiej. Pracujemy nad nią konsekwentnie, nie dając się zepchnąć z tej drogi ani przez bezmyślne głosy żydowskie, ani przez żale żydowskie, ani przez demagogię partyjno-polityczną niektórych naszych stronnictw opozycyjnych. Zagadnienie żydowskie w Polsce to zagadnienie poważne i skomplikowane. Prostym może się wydawać tylko dla agitatora wiecowego, lecz nie dla Obozu, który ponosi współodpowiedzialność za losy Państwa. Sądzę, że takie podejście do zagadnienia jest podejściem prostym, uczciwym i, Panie Senatorze Konopka, realnym. Niestety, ostatnie wystąpienie w tej Wysokiej Izbie p. senatora Rubinsztejna wskazuje na to, iż tego podejścia nie rozumie. Miast wygłosić przemówienie, które wychodząc z realnej oceny warunków, zawierałoby pozytywny program współdziałania z nami w materii rozwiązywania sprawy żydowskiej, p. senator Rubinsztejn wypowiedział szereg gorzkich żalów, ubranych w niewspółczesną dialektykę filozoficzną, zamiast mówić choćby nawet krytycznie, lecz ze zrozumieniem o powszechnie uznanym przez Polaków postulacie — unarodowienia naszego handlu, p. senator narzekał w dzisiejszych czasach na antysemityzm gospodarczy! Zamiast mówić o zagadnieniu emigracji pozytywnie, p. senator narzekał — a do tych narzekań przyłączył się dziś i senator Zmigryder-Konopka — na propagandę tego zagadnienia, na to, że skazujemy Żydów na rolę banitów. Do zagadnienia emigracji ustosunkował się p. senator Rubinsztejn w sposób niezmiernie charakterystyczny. Oto powiedział dosłownie: „Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej”. Takie stanowisko Żydów, Panie Senatorze, w sprawie, w której cały naród polski jest jednolity, nam nie wystarcza. Nie stwarza ono warunków do wspólnego przemyślenia dróg, zmierzających do rozwiązania zagadnienia żydowskiego. Współpraca i współżycie mniejszości niemieckiej z większością polską zakłóocone jest przez prąd, który rozwija się wśród tej mniejszości. Prąd ten domaga się dla mniejszości niemieckiej praw zupełnie wyjątkowych, przekraczających potrzeby jej rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Obawiam się, że prąd ten, kierujac się mistyczną wiarą w szczególną misjeęarodu niemieckiego na wschodzie Europy, uważa wciąż mniejszość niemiecką w Polsce za przednią straż tej misji w naszym Państwie i wyciąga stąd wnioski, nie dające się pogodzić z suwerennością naszego państwa i z jego charakterem jako organizacji państwowej narodu polskiego.</u>
- <u xml:id="u-23.10" who="#SKatelbach">Mniejszość niemiecka w Polsce musi się jak najszybciej wyleczyć z tego mistycyzmu...</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego w sprawach narodowościowych znalazło wyraz w deklaracji ideowej Obozu, w uchwałach Rady Naczelnej oraz w wystąpieniach szefa Obozu i czołowych przedstawicieli Obozu w Izbach parlamentarnych. Mimo to wydaje mi się, że jest rzeczą celową i wskazaną poruszenie tych tematów jeszcze raz przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, uwzględniając te momenty, które, zdaniem moim, w dyskusjach dotychczasowych uwzględnione nie były.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#TadeuszKatelbach">Podkreślam, że nie chodzi o sprawę narodowościową, ale chodzi o sprawy narodowościowe, albowiem jednolitej sprawy narodowościowej w Państwie Polskim nie ma. Są tylko odrębne sprawy poszczególnych narodowości, poszczególnych mniejszości narodowych, ich rozsiedlenie i budowa społeczna, kulturalno-cywilizacyjny charakter każdej z nich, stopień świadomości narodowej, jej poszczególnych odłamów społecznych i skupień terytorialnych, nurtujące w niej dążenia narodowo-kulturalne, a nawet narodowo-polityczne. Wreszcie warunki i możliwości urzeczywistnienia tych dążności są odmienne i odrębne u każdej z naszych mniejszości narodowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#TadeuszKatelbach">Może i powinno być wspólne wszystkim naszym mniejszościom narodowym tylko jedno czynna lojalność i wierność poszczególnych członków mniejszości wobec Państwa Polskiego, tak jak ze strony naszej — narodu i Państwa Polskiego — wspólne jest wymaganie takiej, jak mówią słowa Konstytucji, „wierności” od wszystkich obywateli, a więc i od członków mniejszości Poza tym jednak oddzielne są nasze interesy w stosunku do każdej z poszczególnych mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#TadeuszKatelbach">Był okres w dziejach odrodzonej Rzeczypospolitej, okres długi, kiedy nasze mniejszości stworzyły wspólny front wobec Państwa. Był to front nieprzyjazny, a ręka, która go montowała i zmontowała, kierowana była pragnieniem rozbicia, a co najmniej wewnętrznego osłabienia Państwa. To pragnienie, jak wiadomo, miało źródło swoje poza granicami naszego Państwa, a sztucznie z zewnątrz szczepione znajdowało wyznawców w łonie odłamów mniejszościowych. Czasy te pamiętam doskonale, a mniemam, że pamiętają je i obecni na tej sali niemal wszyscy przedstawiciele mniejszości narodowych. Przypomnę im tedy tylko jedno, że front ten, nie mający, jak się dziś okazało, żadnego wewnętrznego uzasadnienia, istniał i trwał jeszcze przez długie lata rządów Wielkiego Marszałka, na którego, jako na uosobienie rycerskiej linii tolerancyjnej Polaków, powoływali się w przedwczorajszej debacie ogólnej niektórzy przedstawiciele mniejszości narodowych. Od r. 1926 aż niemal do 1933 r. na genewskim forum, w kuluarach Ligi Narodów, na tzw. kongresach mniejszościowych przy każdej okazji rozbrzmiewały akcenty, przedstawiające w czarnych barwach Polskę w oczach Europy i całego świata. Przy pomocy różnych akcesoriów chciano nam narzucić schemat wypracowany w zagranicznych instytutach w postaci tak zwanej „kulturalnej autonomij”, który zaczęto już nawet eksperymentować w takich krajach, jak Łotwa i Estonia, nazywając je za to pięknym mianem „Paradies der Minderheiten”. Tej akcji, kierowanej przez wejmarski Berlin, poddawały się nasze mniejszości: Żydzi pospołu z Niemcami i Ukraińcami.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#TadeuszKatelbach">Od kilku lat rzeczy uległy zmianie. Chcemy wierzyć, że mniejszości narodowe same przejrzały, same, a nie wskutek braku impulsów zewnętrznych poznały swój błąd, zaczęły opuszczać stanowisko walki z Państwem, a we szły na drogę współpracy z Państwem, spodziewając się słusznie, że na niej każda z nich może osiągnąć rezultaty w zakresie swego rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Faktem jest, że rozpadł się wspólny front mniejszości narodowych wobec Państwa. Jak nam się wydaje, nasze mniejszości narodowe wreszcie zrozumiały, że współpraca z Państwem może być prowadzona tylko przez każdą narodowość odrębnie, na gruncie jej odrębnych właściwości i potrzeb, bez żadnych prób wywierania presji na Państwo. Próby te były jedynym kitem, spajającym nieistniejący dziś wspólny front mniejszościowy.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#TadeuszKatelbach">Mimo długoletnich, ciężkich doświadczeń z naszymi mniejszościami, mimo, iż doświadczenia te mieliśmy dobrze zapisane w naszej pamięci i pamiętamy je dziś doskonale, nie poszliśmy po linii, że użyję tego wyrażenia — rozprawienia się ze swymi obywatelami odrębnej od nas narodowości, którzy przez długie lata nie przyczyniali się do wzmocnienia zrębów odradzającej się państwowości i osłabiali jego prestige na zewnątrz. A okazja nastręczała się po temu w momencie opracowywania nowej Konstytucji. Z okazji tej jednak Polacy nie skorzystali, pozostając wciąż wierni wskazaniom Marszałka Piłsudskiego, bowiem art. 7 Konstytucji mówi: „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#TadeuszKatelbach">Słowa Konstytucji są tak jasne, że nie wymagają żadnych dialektycznych komentarzy i interpretacji. Uznajemy zasadę równouprawnienia obywatelskiego mniejszości narodowych. Słowa te obowiązują nas wszystkich. Naród polski musi jednak wymagać od swoich mniejszości narodowych czynnej wierności wobec Państwa, dając w swej ustawie konstytucyjnej tym mniejszościom warunki stwarzające atmosferę, w której ta wierność będzie się narzucała nie tylko jako nakaz zewnętrzny, ale również jako potrzeba wewnętrzna. Wszelkie dążności odśrodkowe muszą natomiast być tłumione chociażby jak najostrzejszymi środkami, a gdyby okazało się, że udzielanie konstytucyjnie zagwarantowanej swobody rozwoju narodowo kulturalnego miało być przez którąkolwiek mniejszość rozumiane jako dowód słabości Państwa i gdyby tę rzekomą słabość próbowano wyzyskiwać do celów sprzecznych z tymi celami, w imię których Polska okazuje swym mniejszościom tolerancję, to jestem przekonany, że Państwo nie zawahałoby się uszczuplić zakres swej tolerancji aż do czasu wytrzeźwienia umysłów, które ją tak fałszywie pojęły.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#TadeuszKatelbach">Przechodzę do spraw poszczególnych mniejszości narodowych. O sprawie żydowskiej mówiliśmy w ostatnich czasach stosunkowo bodaj że najwięcej. Poruszył ją w dzisiejszej debacie p. sen. Zmigryder-Konopka. Podkreślę więc tylko raz jeszcze, że gdy Żydów będzie w Polsce nie 1035, lecz np. 2 do 3, sprawa żydowska straci swój charakter ostry, zapalny i da się rozwiązać przez przewarstwienie społeczne ludności żydowskiej — dzięki czemu, wobec minimalnego już wtedy procentu Żydów w poszczególnych dziedzinach życia, nie będzie mogło być mowy o nadmiernych wpływach żydowskich ani w życiu gospodarczym, ani kulturalnym.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#TadeuszKatelbach">Narodowo-kulturalnego życia Żydów nie chcemy tamować ani teraz, kiedy Żydów jest za dużo, ani potem, gdy będzie ich liczba umiarkowana. Wynika to choćby stąd, że nie chcemy Żydów asymilować. Tak, nie chcemy. Mówię prosto i bez dialektyki. Zagadnienie asymilacji zaliczamy do kategorii zjawisk wyjątkowych. Nic się zresztą nie zmieniło. Nic w tym nie ma nowego. Na tym stanowisku staliśmy i dawniej.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#TadeuszKatelbach">Zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, że najskuteczniejszym środkiem rozwiązania skomplikowanego zagadnienia żydowskiego byłaby masowa emigracja milionowych mas żydowskich z Polski, lecz zdajemy sobie równocześnie sprawę z tego, że realizacja tego środka w całej rozciągłości uzależniona jest od wielu warunków i od wielu okoliczności. Dlatego biorąc czynny, stały udział w pracach, zmierzających do przyśpieszenia procesu emigracji mas żydowskich z Polski, rozumiemy, że niezależnie od tych prac mamy przed sobą zagadnienie ustalenia warunków bytowania elementu żydowskiego w Polsce w okresie stopniowego zmniejszania się liczby tego elementu drogą emigracji. A z tym wiąże się wielki kompleks zagadnień, któremu na imię: przygotowywanie elementu polskiego do przejmowania funkcyj spełnianych przez Żydów głównie w naszym życiu gospodarczym. Ta, że tak powiem, polska, pozytywna strona medalu zagadnienia żydowskiego interesuje nas jak najżywiej. Pracujemy nad nią konsekwentnie, nie dając się zepchnąć z tej drogi ani przez bezmyślne głosy żydowskie, ani przez żale żydowskie, ani przez demagogię partyjno-polityczną niektórych naszych stronnictw opozycyjnych. Zagadnienie żydowskie w Polsce to zagadnienie poważne i skomplikowane. Prostym może się wydawać tylko dla agitatora wiecowego, lecz nie dla Obozu, który ponosi współodpowiedzialność za losy Państwa. Sądzę, że takie podejście do zagadnienia jest podejściem prostym, uczciwym i, Panie Senatorze Konopka, realnym. Niestety, ostatnie wystąpienie w tej Wysokiej Izbie p. senatora Rubinsztejna wskazuje na to, iż tego podejścia nie rozumie. Miast wygłosić przemówienie, które wychodząc z realnej oceny warunków, zawierałoby pozytywny program współdziałania z nami w materii rozwiązywania sprawy żydowskiej, p. senator Rubinsztejn wypowiedział szereg gorzkich żalów, ubranych w niewspółczesną dialektykę filozoficzną, zamiast mówić choćby nawet krytycznie, lecz ze zrozumieniem o powszechnie uznanym przez Polaków postulacie — unarodowienia naszego handlu, p. senator narzekał w dzisiejszych czasach na antysemityzm gospodarczy! Zamiast mówić o zagadnieniu emigracji pozytywnie, p. senator narzekał — a do tych narzekań przyłączył się dziś i senator Zmigryder-Konopka — na propagandę tego zagadnienia, na to, że skazujemy Żydów na rolę banitów. Do zagadnienia emigracji ustosunkował się p. senator Rubinsztejn w sposób niezmiernie charakterystyczny. Oto powiedział dosłownie: „Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej”. Takie stanowisko Żydów, Panie Senatorze, w sprawie, w której cały naród polski jest jednolity, nam nie wystarcza. Nie stwarza ono warunków do wspólnego przemyślenia dróg, zmierzających do rozwiązania zagadnienia żydowskiego. Współpraca i współżycie mniejszości niemieckiej z większością polską zakłóocone jest przez prąd, który rozwija się wśród tej mniejszości. Prąd ten domaga się dla mniejszości niemieckiej praw zupełnie wyjątkowych, przekraczających potrzeby jej rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Obawiam się, że prąd ten, kierujac się mistyczną wiarą w szczególną misjeęarodu niemieckiego na wschodzie Europy, uważa wciąż mniejszość niemiecką w Polsce za przednią straż tej misji w naszym Państwie i wyciąga stąd wnioski, nie dające się pogodzić z suwerennością naszego państwa i z jego charakterem jako organizacji państwowej narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#TadeuszKatelbach">Mniejszość niemiecka w Polsce musi się jak najszybciej wyleczyć z tego mistycyzmu...</u>
<u xml:id="u-23.11" who="#komentarz">(Głos z sali: Słusznie.)</u>
<u xml:id="u-23.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-23.13" who="#SKatelbach">... tak jak sądząc ze słów p. s. Hasbacha, wyleczyła się szczęśliwie z traktowania swojej sytuacji w Polsce jako problemu zewnętrzno-politycznego. A wówczas automatycznie umilkną żale, które jakżeż blado wyglądają w porównaniu do listy żalów, które mógłbym cytować, a płynących z tamtej strony granicy. Umilkną wówczas żale na rzekome tamowanie rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego Niemców w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-23.14" who="#SKatelbach">Żale Pana Senatora są co najmniej przesadne. Do rzędu zaś zgoła przesadnych twierdzeń muszę zaliczyć to, że rzekomo jeden rzut na historię Polski może przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na naszą historię rzekomo niejeden i to w dodatku ponury cień. Zdaje mi się, Panie Senatorze, że wypowiadając to historiozoficzne zdanie pomylił się Pan po prostu w adresie.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#TadeuszKatelbach">... tak jak sądząc ze słów p. s. Hasbacha, wyleczyła się szczęśliwie z traktowania swojej sytuacji w Polsce jako problemu zewnętrzno-politycznego. A wówczas automatycznie umilkną żale, które jakżeż blado wyglądają w porównaniu do listy żalów, które mógłbym cytować, a płynących z tamtej strony granicy. Umilkną wówczas żale na rzekome tamowanie rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego Niemców w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#TadeuszKatelbach">Żale Pana Senatora są co najmniej przesadne. Do rzędu zaś zgoła przesadnych twierdzeń muszę zaliczyć to, że rzekomo jeden rzut na historię Polski może przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na naszą historię rzekomo niejeden i to w dodatku ponury cień. Zdaje mi się, Panie Senatorze, że wypowiadając to historiozoficzne zdanie pomylił się Pan po prostu w adresie.</u>
<u xml:id="u-23.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-23.16" who="#SKatelbach">Teraz, Wysoka Izbo, jeszcze parę słów chciałbym powiedzieć na temat mniejszości ruskiej czy ukraińskiej. Nie jestem historykiem, mogę więc popełnić jakieś błędy, lecz na chwilę do historii powrócę.</u>
- <u xml:id="u-23.17" who="#SKatelbach">W ciągu z górą czterech stuleci, od czasu przyłączenia Rusi Czerwonej do Polski w XIV wieku aż do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. ziemie południowo-wschodnie należały do Polski bez przerwy. Nie były od Polski nigdy oderwane ani przez samych Rusinów, ani przez Moskwę, która wszak rościła sobie pretensje do tzw. „zjednoczenia wszystkich ziem zamieszkałych przez jakichkolwiek Rusinów. Rusini i Polacy, Polacy i Rusini żyli na tej ziemi zgodnie jako synowie jednej Ojczyzny, którą uważali za Ojczyznę wspólną i wspólnie bronili jej przed wszystkimi, którzy by ją pragnęli odebrać, równie dobrze przed Tatarami, Turkami i Siedmiogrodzianami, jak przed nawała Chmielnickiego, złożoną z Kozaków Zaporoskich i chłopów ukrainnych, w których dzisiejsi Ukraińcy pragną widzieć protoplastów swego ruchu narodowego.</u>
- <u xml:id="u-23.18" who="#SKatelbach">Nawała Chmielnickiego załamała się nie gdzie indziej, jak właśnie na Rusi Czerwonej, a Moskwa nigdy tam nie dotarła przed rozbiorami Polski. Ruś Czerwoną zagrabiła Polsce dopiero Austria, państwo dzisiaj już nie istniejące, która dokonała zaboru nie w imię narodowej odrębności miejscowych Rusinów, lecz dla utrzymania równowagi przy podziale łupów pomiędzy 3-ch sąsiadów — Rosję, Prusy i Austrię, którzy wtedy dzielili między sobą dawną Rzeczpospolitę. Dopiero za panowania Austrii ruch narodowy ukraiński w b. Galicji Wschodniej — dawniejszej Rusi Czerwonej — skierował się przeciw Polsce.</u>
- <u xml:id="u-23.19" who="#SKatelbach">Najazd rosyjski w roku 1914/15. sięgając przez b. Galicję Wschodnią aż po Kraków, gdyby się był utrzymał, pogrzebałby pod wspólnymi gruzami na długi okres czasu zarówno polskie, jak i ruskie czy ukraińskie instytucje i aspiracje narodowe. Tak samo niemiecka „Randstaatenpolitik” w 1918 r. gotowała jednakowy los w kleszczach niemieckich i Polsce i Ukrainie.</u>
- <u xml:id="u-23.20" who="#SKatelbach">Jaki będzie los polityczny Ukrainy — nie wiemy. Zależy to głównie od Ukraińców, od tego, w jakiej mierze okażą się w całej pełni narodem. Trybuna parlamentu polskiego nie jest miejscem, z którego można by rozstrzygać zagadnienie rozwoju narodu i jakiegoś przyszłego państwa ościennego. Natomiast wolno nam mówić i mówić powinno się o wspólnej Ojczyźnie Rusinów czy Ukraińców i Polaków, stanowiącej odwieczną część jednolitego terytorium Państwa Polskiego. W tej sprawie powiem krótko: Polska jest naszą ojczyzną. W tym celu trzeba, aby zaniechali działań zmierzających do jakiegokolwiek terytorialno-politycznego wyodrębnienia się w Polsce. To jest nasz warunek sine kwa non, od którego nie odstąpimy.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#TadeuszKatelbach">Teraz, Wysoka Izbo, jeszcze parę słów chciałbym powiedzieć na temat mniejszości ruskiej czy ukraińskiej. Nie jestem historykiem, mogę więc popełnić jakieś błędy, lecz na chwilę do historii powrócę.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#TadeuszKatelbach">W ciągu z górą czterech stuleci, od czasu przyłączenia Rusi Czerwonej do Polski w XIV wieku aż do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. ziemie południowo-wschodnie należały do Polski bez przerwy. Nie były od Polski nigdy oderwane ani przez samych Rusinów, ani przez Moskwę, która wszak rościła sobie pretensje do tzw. „zjednoczenia wszystkich ziem zamieszkałych przez jakichkolwiek Rusinów. Rusini i Polacy, Polacy i Rusini żyli na tej ziemi zgodnie jako synowie jednej Ojczyzny, którą uważali za Ojczyznę wspólną i wspólnie bronili jej przed wszystkimi, którzy by ją pragnęli odebrać, równie dobrze przed Tatarami, Turkami i Siedmiogrodzianami, jak przed nawała Chmielnickiego, złożoną z Kozaków Zaporoskich i chłopów ukrainnych, w których dzisiejsi Ukraińcy pragną widzieć protoplastów swego ruchu narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#TadeuszKatelbach">Nawała Chmielnickiego załamała się nie gdzie indziej, jak właśnie na Rusi Czerwonej, a Moskwa nigdy tam nie dotarła przed rozbiorami Polski. Ruś Czerwoną zagrabiła Polsce dopiero Austria, państwo dzisiaj już nie istniejące, która dokonała zaboru nie w imię narodowej odrębności miejscowych Rusinów, lecz dla utrzymania równowagi przy podziale łupów pomiędzy 3-ch sąsiadów — Rosję, Prusy i Austrię, którzy wtedy dzielili między sobą dawną Rzeczpospolitę. Dopiero za panowania Austrii ruch narodowy ukraiński w b. Galicji Wschodniej — dawniejszej Rusi Czerwonej — skierował się przeciw Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#TadeuszKatelbach">Najazd rosyjski w roku 1914/15. sięgając przez b. Galicję Wschodnią aż po Kraków, gdyby się był utrzymał, pogrzebałby pod wspólnymi gruzami na długi okres czasu zarówno polskie, jak i ruskie czy ukraińskie instytucje i aspiracje narodowe. Tak samo niemiecka „Randstaatenpolitik” w 1918 r. gotowała jednakowy los w kleszczach niemieckich i Polsce i Ukrainie.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#TadeuszKatelbach">Jaki będzie los polityczny Ukrainy — nie wiemy. Zależy to głównie od Ukraińców, od tego, w jakiej mierze okażą się w całej pełni narodem. Trybuna parlamentu polskiego nie jest miejscem, z którego można by rozstrzygać zagadnienie rozwoju narodu i jakiegoś przyszłego państwa ościennego. Natomiast wolno nam mówić i mówić powinno się o wspólnej Ojczyźnie Rusinów czy Ukraińców i Polaków, stanowiącej odwieczną część jednolitego terytorium Państwa Polskiego. W tej sprawie powiem krótko: Polska jest naszą ojczyzną. W tym celu trzeba, aby zaniechali działań zmierzających do jakiegokolwiek terytorialno-politycznego wyodrębnienia się w Polsce. To jest nasz warunek sine kwa non, od którego nie odstąpimy.</u>
<u xml:id="u-23.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-23.22" who="#SKatelbach">Sprawa mniejszości ukraińskiej jest sprawą wewnętrzną Państwa Polskiego, podobnie jak sprawa każdej innej mniejszości. Jest ona wprawdzie sprawą ważną, lecz w kompleksie różnych zagadnień narodowych i państwowych stanowi tylko jedną z wielu spraw, lecz bynajmniej nie sprawę najważniejszą czy najpilniejszą.</u>
- <u xml:id="u-23.23" who="#SKatelbach">Jeśli ten moment podkreślam tak mocno na tym miejscu, to czynię to z dwóch względów: przede wszystkim, zdaniem moim, dzięki wystąpieniom naszych kolegów Ukraińców zbyt często widzimy na stole obrad obu Izb ustawodawczych sprawy mniejszości ukraińskiej. Mogło to wywoływać najniepotrzebniej wrażenie zewnętrzne, często bardzo nawet zewnętrzne, że sprawy te są tak kapitalne, tak palące, że nie ma po prostu w Polsce dyskusji na jakikolwiek temat, aby zaraz nie trzeba było mówić o Ukraińcach czy o Żydach. Z drugiej strony niemile dotykają mnie stale niektóre głosy polskie, uzasadnione chyba tylko jakimś starczym, kończącym się, na szczęście, defetyzmem, ujmujące sprawy aktualne na terenie ziem południowo-wschodnich w formie zgoła alarmistycznej, operujące dosłownie takimi wyrażeniami: „ziemia czerwieńska odwieczna, nierozerwalna część Polski”, jak gdyby w ogóle o jakiejkolwiek rozerwalności można było Polakowi myśleć, co dopiero mówić czy pisać.</u>
- <u xml:id="u-23.24" who="#SKatelbach">Przemawiamy językiem wyraźnym, spokojnym, konstytucyjnym. Chcemy, by ten język zrozumiały mniejszości narodowe zamiast bawić się w manifestacyjne protesty w postaci niegłosowania nad przedłożoną ustawą skarbową lub zgłaszanie litanii gorzkich żalów. Nie chcemy wprawdzie z nikim paktować, lecz chcemy przy wspólnym stole siedzieć ze wszystkimi naszymi obywatelami i jako gospodarze gmachu, który się Państwem Polskim nazywa, rozmawiać, nie żałując drogiego czasu na perswazje ze wszystkimi jego lokatorami. Jeśli tego mniejszości narodowe nie zrozumieją, jeśli okaże się, że w gruncie rzeczy nie zeszły jeszcze ze stanowiska nieprzyjaznego wobec Państwa, wówczas winny się liczyć z konsekwencjami, które na nie spadną. Zanim jednak zdecydują się na opuszczenie pozycji współpracy, na którą zdawało się wchodzą, aby powrócić na dawne pozycje, które dobrze pamiętamy, niech sobie jeszcze raz przeczytają naszą Konstytucję i porównają ją z konstytucjami państw innych. W sąsiedzkim rejonie stanowi ona, jeśli chodzi o stosunek do mniejszości narodowych, unikat, będący wyrazem najpiękniejszych idei i najwznioślejszych haseł humanitarnych, na które czasy dzisiejsze, czasy brutalnego deptania godności ludzkiej są, jeśli nie nieczułe, to na pewno coraz mniej czułe.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#TadeuszKatelbach">Sprawa mniejszości ukraińskiej jest sprawą wewnętrzną Państwa Polskiego, podobnie jak sprawa każdej innej mniejszości. Jest ona wprawdzie sprawą ważną, lecz w kompleksie różnych zagadnień narodowych i państwowych stanowi tylko jedną z wielu spraw, lecz bynajmniej nie sprawę najważniejszą czy najpilniejszą.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#TadeuszKatelbach">Jeśli ten moment podkreślam tak mocno na tym miejscu, to czynię to z dwóch względów: przede wszystkim, zdaniem moim, dzięki wystąpieniom naszych kolegów Ukraińców zbyt często widzimy na stole obrad obu Izb ustawodawczych sprawy mniejszości ukraińskiej. Mogło to wywoływać najniepotrzebniej wrażenie zewnętrzne, często bardzo nawet zewnętrzne, że sprawy te są tak kapitalne, tak palące, że nie ma po prostu w Polsce dyskusji na jakikolwiek temat, aby zaraz nie trzeba było mówić o Ukraińcach czy o Żydach. Z drugiej strony niemile dotykają mnie stale niektóre głosy polskie, uzasadnione chyba tylko jakimś starczym, kończącym się, na szczęście, defetyzmem, ujmujące sprawy aktualne na terenie ziem południowo-wschodnich w formie zgoła alarmistycznej, operujące dosłownie takimi wyrażeniami: „ziemia czerwieńska odwieczna, nierozerwalna część Polski”, jak gdyby w ogóle o jakiejkolwiek rozerwalności można było Polakowi myśleć, co dopiero mówić czy pisać.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#TadeuszKatelbach">Przemawiamy językiem wyraźnym, spokojnym, konstytucyjnym. Chcemy, by ten język zrozumiały mniejszości narodowe zamiast bawić się w manifestacyjne protesty w postaci niegłosowania nad przedłożoną ustawą skarbową lub zgłaszanie litanii gorzkich żalów. Nie chcemy wprawdzie z nikim paktować, lecz chcemy przy wspólnym stole siedzieć ze wszystkimi naszymi obywatelami i jako gospodarze gmachu, który się Państwem Polskim nazywa, rozmawiać, nie żałując drogiego czasu na perswazje ze wszystkimi jego lokatorami. Jeśli tego mniejszości narodowe nie zrozumieją, jeśli okaże się, że w gruncie rzeczy nie zeszły jeszcze ze stanowiska nieprzyjaznego wobec Państwa, wówczas winny się liczyć z konsekwencjami, które na nie spadną. Zanim jednak zdecydują się na opuszczenie pozycji współpracy, na którą zdawało się wchodzą, aby powrócić na dawne pozycje, które dobrze pamiętamy, niech sobie jeszcze raz przeczytają naszą Konstytucję i porównają ją z konstytucjami państw innych. W sąsiedzkim rejonie stanowi ona, jeśli chodzi o stosunek do mniejszości narodowych, unikat, będący wyrazem najpiękniejszych idei i najwznioślejszych haseł humanitarnych, na które czasy dzisiejsze, czasy brutalnego deptania godności ludzkiej są, jeśli nie nieczułe, to na pewno coraz mniej czułe.</u>
<u xml:id="u-23.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Kornke.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Kornke.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#SKornke">Wysoka Izbo! Nie będę tu odpowiadał na wywody p. s. Hasbacha, ponieważ uczynił to już p. s. Katelbach, pragnę jednak przedstawić stosunki, wśród jakich żyją w Państwie Polskim Niemcy i stosunki, wśród jakich żyją Polacy na obszarze Rzeszy Niemieckiej, oraz przedstawić, jak właściwie wygląda u nas w Polsce ta mniejszość niemiecka, o której się tyle mówi, a często nawet niezupełnie się ją zna, tzn. co najmniej nie znają jej ci ludzie, którzy może w pewnym oddaleniu mieszkają od ośrodków tej mniejszości i którzy może ze względu na brak stałej styczności po prostu wyolbrzymiają znaczenie tej mniejszości i jej liczbę.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#SKornke">Obok licznych zagadnień wewnętrznych Państwa, wymagających wielkiego zainteresowania ze strony naszych Izb ustawodawczych i Rządu, istnieje jedno zagadnienie, któremu naród polski wskutek wewnętrznych rozbieżności politycznych poświęca za mało uwagi i dlatego też ustosunkowanie jest rozmaite i zależne od różnicy poglądów, a nawet od rozmaitych doktryn i utopij.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#SKornke">Zagadnieniem tym jest sprawa mniejszości narodowych, a w szczególności mniejszości narodowej niemieckiej. Głównymi ośrodkami tej mniejszości są Śląsk i Pomorze. Tam w tych dwu dzielnicach irredenta niemiecka rozwija się nieomal bez przeszkód i stamtąd rzuca swoje refleksy na wszystkie mniejsze środowiska, gdziekolwiek grupują się Niemcy na obszarze naszego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#SKornke">Z jakiego elementu składa się mniejszość niemiecka w Polsce, nie jest trudno do stwierdzenia co najmniej tym ludziom, którzy bardzo blisko z tą mniejszością żyją, którzy się z nią bezpośrednio stykają. Właściwych Niemców przybyszów, bo tylko o takich u nas w Polsce może być mowa lub o potomkach tych przybyszów, którzy kiedyś osiedlili się na ziemiach polskich, jest w Polsce nie bardzo wiele, bo, sądzę, że ich liczba nie przekroczy połowy, pozostałe 50% składa się z elementu za czasów zaborczych zgermanizowanego, na wpół zgermanizowanego lub narodowo nieuświadomionego. Twierdzenie to mogę uzasadnić chociażby tym faktem, że rodzice tych naszych Niemców, którzy dzisiaj przekroczyli już 40 rok życia, w olbrzymiej większości na przykład nie rozmawiali po niemiecku, bo w ogóle języka niemieckiego nie znali. Książki do nabożeństwa, ponieważ byli to przeważnie ludzie religijni, nosili polskie, bo czytać z niemieckich książek do nabożeństwa nie umieli. Nazwiska tych ludzi były nieomal w 90% polskie, jak Karczmarczykowie, Matysikowie, Sikory itd. Twierdzenie to mogę zresztą poprzeć szeregiem innych faktów, które przy bliższym przestudiowaniu naszej sytuacji na kresach zachodnich każdy z panów senatorów może również stwierdzić. Jednak wskutek bezwzględnych metod germanizacyjnych, stosowanych za czasów zaborczych przez władze administracyjne niemieckie, przez szkolnictwo niemieckie, często nawet przez kler, przez przemysł, zepchnięto Polaków wyznających otwarcie swoją polskość na ostatni plan, to znaczy do ostatniego rzędu obywateli, natomiast renegatów dopuszczano do szkół średnich, wyższych, do wszelkiego rodzaju posad, karier i ułatwień w życiu publicznym. Nic więc dziwnego, że ten system germanizacyjny stosowany setki lat — tu mówię szczególnie o Śląsku — wpierw w sposób łagodniejszy przez władze i magnatów austriackich, a później w sposób bezwzględny i brutalny przez Prusaków, doprowadził w końcu XIX wieku do pewnych rezultatów w procesie wynarodowienia Polaków i stworzył na Śląsku typ tzw. pośredniego obywatela, w gwarze śląskiej nazwanego „popśmiołem”. tj. popsutym obywatelem.</u>
- <u xml:id="u-25.4" who="#SKornke">Ten renegacki element, nie wyznający żadnych zasad ani idei narodowych, wyrachowany i chwiejny, któremu imponowała i imponuje zawsze siła niemiecka, choćby w najbrutalniejszej formie, jest główną podporą siły i planów niemieckich w Polsce na przyszłość.</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#SKornke">Z podobnych elementów w większości swej składa się mniejszość niemiecka na Śląsku i Pomorzu i z takich samych renegatów składa się znaczna ilość naszych dzisiejszych obywateli gdańskich, tj. Niemców gdańskich.</u>
- <u xml:id="u-25.6" who="#SKornke">Są to fakty u nas niedoceniane i dlatego kierujemy się w Polsce sprzecznymi pojęciami o mniejszości niemieckiej i dlatego polityka nasza mniejszościowa oparta o „staropolską tolerancję” jest w stosunku do tej mniejszości ustępliwa, niekonsekwentna i dla Polski na przyszłość niebezpieczna. widzimy najlepiej zresztą, do czego doprowadziła nasza ustępliwość na terenie Wolnego Miasta Gdańska.</u>
- <u xml:id="u-25.7" who="#SKornke">Niemcy zdają sobie doskonale sprawę z naszej ustępliwości i dlatego każdy drobny akt samoobrony ludności polskiej w Polsce przeciwko niemieckim prowokacjom oraz każda reakcja z naszej strony powoduje gwałtowne protesty w prasie niemieckiej po obu stronach kordonu, interwencje u Rządu polskiego, odwety po drugiej stronic, represje itd.</u>
- <u xml:id="u-25.8" who="#SKornke">Spróbujmy jednak porównać stosunki panujące u nas ze stosunkami na Śląsku Opolskim, na którym żyje przecież 800.000 Polaków na odwiecznie polskiej ziemi, a więc nie przybyszów, ale Polaków. W chwili obecnej, gdy stosunki polsko-niemieckie na terenie dyplomatycznym układają się zupełnie poprawnie, dochodzą nas nieustannie głosy z poza naszej zachodniej granicy o ciężkich warunkach, w jakich bytuje ludność polska. Głosy, będące słabym tylko odbiciem rzeczywistości i nie posiadające tendencji propagandowych, giną w hałaśliwym rozgwarze rekryminacji niemieckich, które prasa niemiecka w całej Rzeszy podchwytuje i pisze o rzekomym ucisku Niemców w Polsce, bez podawania jednak konkretnych faktów, choćby w dziedzinie szkolnej i oświatowej. A przecież swobodę zrzeszania się, pracy i zarobkowania, swobodę używania języka niemieckiego w miejscach publicznych, kilkadziesiąt szkół średnich publicznych niemieckich, niezliczone publiczne szkoły powszechne — wszystko to Niemcy u nas posiadają. Równość praw obywatelskich w Polsce szanowana jest w praktyce w całej rozciągłości. W dziedzinie parlamentarnej dzięki wielkodusznemu gestowi Prezydenta Rzeczypospolitej zasiada w tej Wysokiej Izbie dwóch senatorów, przedstawicieli mniejszości niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-25.9" who="#SKornke">Pragnąc jednak poruszyć obecnie przede wszystkim dole naszych braci w Niemczech, da się ich smutne położenie najlepiej pojąć na tle sytuacji Niemców w Polsce, ich nieustannych żalów i utyskiwań. Dlatego przypomnę jeszcze przykładowo owe setki artykułów pracy niemieckiej w Rzeszy w ostatnich miesiącach, które na świat cały głoszą, iż administracja polska na Zaolziu stosuje wobec Niemców pozbawione skrupułów metody ograniczenia praw językowych, stowarzyszeniowych, szkolnych itp. Tymczasem zaś, jak wiadomo, nie wydano żadnych zarządzeń, które choćby w najdrobniejszej mierze mogłyby ograniczać prawa obywatelskie Niemców.</u>
- <u xml:id="u-25.10" who="#SKornke">Jaskrawym tego dowodem jest fakt, iż np. w dziedzinie szkolnej uruchomiono odpowiednie zakłady niemieckie wszędzie tam, gdzie wnioski rodziców obejmowały dostateczną ilość dzieci według obowiązujących przepisów.</u>
- <u xml:id="u-25.11" who="#SKornke">Funkcjonują więc na Zaolziu trzy publiczne szkoły powszechne niemieckie w Cieszynie z 224 dziećmi, w Boguminie ze 148 dziećmi, w Pudłowie z 89 dziećmi. Ostatnio otwarto jeszcze czwartą szkołę powszechną we Frysztacie dla około 40 dzieci. Ponadto uruchomiono dwie szkoły wydziałowe niemieckie, a mianowicie w Cieszynie z 258 uczniami i Boguminie z 173 uczniami. Otwarto wreszcie publiczne niemieckie gimnazjum ogólnokształcące w Boguminie z 212 uczniami i dwie klasy paralelne niemieckie przy państwowej szkole zawodowej żeńskiej w Cieszynie, do których uczęszcza ponad 30 uczennic.</u>
- <u xml:id="u-25.12" who="#SKornke">Gdy przyglądamy się tym cyfrom, ilustrującym stan posiadania Niemców w dziedzinie szkolnictwa na Zaolziu, nie możemy oprzeć się nader przykremu uczuciu krzywdy Polaków w Niemczech, jaka bije w oczy, skoro się rozpatrzy stan ich szkolnictwa w Rzeszy.</u>
- <u xml:id="u-25.13" who="#SKornke">Wystarczy krótko stwierdzić, że np. 12.000 Niemców na Zaolziu posiada pięciokrotnie więcej szkół, objętych niemieckim nauczaniem, niż posiadają Polacy na Śląsku Opolskim, żyjący na tej odwiecznej polskiej ziemi w sile 800.000 ludzi.</u>
- <u xml:id="u-25.14" who="#SKornke">Jest to proporcja potworna, wołająca wielkim głosem krzywdy polskiej o sprawiedliwość. Trzeba zaś zaznaczyć, że zarówno w woj. śląskim, jak i w całej Rzeczypospolitej, uczyniono w pełnej mierze zadość postulatom szkolnym Niemców. W tych warunkach wrzawa, jaką podnoszą w swej prasie o rzekomym szykanowaniu ich w dziedzinie praw szkolnych, podyktowana jest na pewno nie analizą rzeczywistości, lecz innymi celami, których tu bliżej nie będę w tej chwili rozpatrywał, są one nam dobrze znane.</u>
- <u xml:id="u-25.15" who="#SKornke">Pragnąc najlepszych stosunków z Rzeszą Niemiecką, musimy z całą szczerością i stanowczością poruszyć problemy, które nas dzielą. Dlatego wypada nam stwierdzić, że ustawodawstwo narodowo-socjalistyczne, realizowane w Niemczech od 6 lat, wspiera w najwyższym stopniu akcję wynaradawiającą ludność polską. Ustawodawstwo wojskowe o przymusowej służbie pracy, o zagrodach dziedzicznych, o sterylizacji, o stanie dziennikarskim, o stanie żywicielskim, o obrotach artykułami pierwszej potrzeby, zarządzenia o udzielaniu zapomóg dla wstępujących w stan małżeński itd. itd. — ustaliło ingerencję czynnika publicznego we wszelkie stosunki życia, z osobistymi i rodzinnymi włącznie.</u>
- <u xml:id="u-25.16" who="#SKornke">Organizacje polskie bezskutecznie podejmowały wysiłki u najwyższych władz państwa i w instancjach sądowych, aby wyłączyć stosowanie wobec Polaków przynajmniej tych ustaw, których punktem wyjścia jest dobro narodu niemieckiego i krwi niemieckiej. Młodzież polska wciągnięta do „Hitlerjugend”, kształcona równocześnie w szkole niemieckiej, przekazywana następnie do oddziałów szturmowych, aby odbyć później służbę wojskową i przymusową służbę pracy, schwytana została w tryby germanizacyjne, o sile przedtem nieznanej. Po ukończeniu służby wojskowej dorosły mężczyzna zostaje wciągnięty w szeregi służby pracy aż do starości. Analogicznie zorganizowano w karnych związkach dziewczęta i kobiety.</u>
- <u xml:id="u-25.17" who="#SKornke">Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie tylko sam fakt przebywania młodzieży polskiej i starszych w organizacjach niemieckich, zdyscyplinowanych na sposób wojskowy, działa wynaradawiająco siłą mechaniki. Germanizację prowadzi się tam celowo. Tak np. w bytomskiej „Ostdeutsche Morgenpost” z 4 stycznia rb. czytamy co mówi przywódca Służby Pracy, Ruschmann, o działalności „Reichsarbeitsdienstu” na Górnym Śląsku. Stwierdza on, że Służba Pracy ma na Górnym Śląsku specjalną pracę do wykonania. Chodzi o to — cytujemy dosłownie — aby ten wysokowartościowy, rdzennie niemiecki szczep ludzki odbudować i pomóc mu w odnalezieniu drogi do swej właściwej istoty. Wszystkie oddziały będą dlatego obok służby wykonywać pracę kulturalno-narodową” — tzn. germanizacyjną. Komentarze chyba zbyteczne.</u>
- <u xml:id="u-25.18" who="#SKornke">Możność wywłaszczenia rolników, którzy by się przyznawali do polskości, z ich zagród, znajduje w praktyce szerokie oparcie o ustawę o zagrodach dziedzicznych.</u>
- <u xml:id="u-25.19" who="#SKornke">Ustawa sterylizacyjna zaś, która w praktyce może być swobodnie wykorzystywana dla celów nie mających nic wspólnego ze zdrowiem potomstwa, stwarza zrozumiałą atmosferę zastraszania, uzasadnioną wielu konkretnymi przypadkami w odniesieniu do Polaków w ubiegłych latach.</u>
- <u xml:id="u-25.20" who="#SKornke">Ustawa o stanie żywicielskim oddaje w całości w ręce władz los materialny ludności rolniczej polskiej, zaś ustawa o stanie dziennikarskim utrudnia lub zgoła uniemożliwia w Niemczech pracę dziennikarzy Polaków, zagrożonych w każdej chwili pozbawieniem prawa wykonywania swego zawodu.</u>
- <u xml:id="u-25.21" who="#SKornke">Poza ustawodawstwem praktyka władz administracyjnych skierowana jest systematycznie ku bezwzględnemu wytępieniu, a nawet usunięciu śladów polskości z tych ziem.</u>
- <u xml:id="u-25.22" who="#SKornke">Niestety, ani układ z 26 stycznia 1934 t., ani polsko-niemiecka deklaracja mniejszościowa z 5 listopada 1937 r. nie zmieniły w niczym praktyki germanizacyjnej, raczej ją rozszerzyły i spotęgowały. Administracja niemiecka bynajmniej nie kryje się ze swymi tendencjami. Pomijam już tu ogólnie znane enuncjacje wielkorządcy prowincji śląskiej p. Wagnera z dnia 14 kwietnia 1935 r. na kursie nauczycielskim „Bund Deutscher Osten” w Bochum, o których szeroko pisano w prasie polskiej. Ale przypomnieć wypada tekst oświadczenia p. Wagnera, który w dniu 22 czerwca 1937 r. podała cała prasa niemiecka, a który złożył on wobec przedstawicieli prasy zagranicznej, w szczególności państw anglosaskich i północnych, na konferencji w związku z upływem Konwencji Genewskiej. Stwierdził on, że bez przesady Górny Śląsk jest wewnętrznie tak samo niemiecki, jak jakakolwiek inna, rdzennie niemiecka prowincja w Niemczech. Zewnętrzne pozory nic w tym stwierdzeniu nie zmieniają. Struktura ogólna tego terenu miała zawsze absolutny charakter niemiecki. Jeżeli polskie narzecze utrzymało się w tym ciągu wieków, to tylko z powodu złych połączeń komunikacyjnych, które ten kraj trzymały w oddaleniu od prądów kultury i handlu. Nad prezydent nie ma na Górnym Śląsku nic do ukrycia i prosi przedstawicieli prasy o bezpośredni kontakt z terenem. Kończąc podkreślił, iż w ciągu 2 1/2 lat udało mu się tak potraktować zagadnienie górnośląskie, że może tę prowincję otwarcie każdemu pokazać jako prowincję niemiecką. W taki to sposób nie waha się mówić publicznie nad prezydent p. Wagner o Śląsku Opolskim, gdzie spis ludności w 1925 r. wykazał zdecydowaną większość polską w dziesięciu powiatach wiejskich i miejskich, graniczących z Rzecząpospolitą.</u>
- <u xml:id="u-25.23" who="#SKornke">Symbolem traktowania szkolnictwa polskiego w Niemczech może być sprawa budowy gmachu liceum polskiego dla dziewcząt w Raciborzu. Przed 5 laty zatwierdzono plany budowlane i zezwolono na rozpoczęcie robót, do których żwawo przystąpiono, w kilka miesięcy później jednak zakazano dalszej budowy i oto od 5 lat sterczą w Raciborzu jak niema skarga solidne mury do wysokości pół piętra, ale już porosłe trawą. Na nic nie zdały się wszelkie rozpaczliwe starania polskich organizacyj u odpowiednich czynników niemieckich. Bolesnej krzywdy ani w części nawet nie postarano się naprawić i eto półtora-milionowa rzesza Polaków w Niemczech pozbawiona jest w zupełności średniej szkoły dla dziewcząt, podczas gdy około 700.000 Niemców, składających się w większości z renegatów, w Polsce korzysta swobodnie z kilkunastu publicznych i prywatnych szkół średnich dla młodzieży żeńskiej. I tu wstrzymujemy się od wyciągania zbyt dosadnych wniosków.</u>
- <u xml:id="u-25.24" who="#SKornke">W niewiarygodny wprost sposób pozbawia się ludność polską nabożeństw z kazaniami w języku polskim. Skasowano takie nabożeństwa w kilkuset miejscowościach, zamieszkałych w całości niemal przez Polaków. Rozwiązano wszystkie zrzeszenia katolickie, przede wszystkim związki młodzieży. Księży usunięto ze szkół. Zniszczono prasę katolicką. Wpływ duchowieństwa ograniczono do zakrystii i ambony. Ale i te możliwości oddziaływania jeszcze zacieśniono, sprowadzając osławiony za Bismarcka „Kanzelparagraf”, pozbawiający księży prawa głoszenia kazań. Dla odciągnięcia ludności od uroczystości i manifestacyj katolickich urządzają czynniki oficjalne różne imprezy, a szczególnie tzw. — „Tage der Heimat”, w których udział jest obowiązkowy dla wszystkich. Gdy sobie uświadomimy, jak lud polski w Niemczech przywiązany jest do wiary katolickiej, jak ona podtrzymuje go na duchu w ciężkiej opresji, to zrozumiemy, iż ta walka z Kościołem na terenach zamieszkałych przez Polaków jest równoczesną walką z polskością.</u>
- <u xml:id="u-25.25" who="#SKornke">W jednym tylko roku 1936 zmieniono odwiecznie polskich nazw miejscowości w Opolskiem na niemieckie.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#RudolfKornke">Wysoka Izbo! Nie będę tu odpowiadał na wywody p. s. Hasbacha, ponieważ uczynił to już p. s. Katelbach, pragnę jednak przedstawić stosunki, wśród jakich żyją w Państwie Polskim Niemcy i stosunki, wśród jakich żyją Polacy na obszarze Rzeszy Niemieckiej, oraz przedstawić, jak właściwie wygląda u nas w Polsce ta mniejszość niemiecka, o której się tyle mówi, a często nawet niezupełnie się ją zna, tzn. co najmniej nie znają jej ci ludzie, którzy może w pewnym oddaleniu mieszkają od ośrodków tej mniejszości i którzy może ze względu na brak stałej styczności po prostu wyolbrzymiają znaczenie tej mniejszości i jej liczbę.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#RudolfKornke">Obok licznych zagadnień wewnętrznych Państwa, wymagających wielkiego zainteresowania ze strony naszych Izb ustawodawczych i Rządu, istnieje jedno zagadnienie, któremu naród polski wskutek wewnętrznych rozbieżności politycznych poświęca za mało uwagi i dlatego też ustosunkowanie jest rozmaite i zależne od różnicy poglądów, a nawet od rozmaitych doktryn i utopij.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#RudolfKornke">Zagadnieniem tym jest sprawa mniejszości narodowych, a w szczególności mniejszości narodowej niemieckiej. Głównymi ośrodkami tej mniejszości są Śląsk i Pomorze. Tam w tych dwu dzielnicach irredenta niemiecka rozwija się nieomal bez przeszkód i stamtąd rzuca swoje refleksy na wszystkie mniejsze środowiska, gdziekolwiek grupują się Niemcy na obszarze naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#RudolfKornke">Z jakiego elementu składa się mniejszość niemiecka w Polsce, nie jest trudno do stwierdzenia co najmniej tym ludziom, którzy bardzo blisko z tą mniejszością żyją, którzy się z nią bezpośrednio stykają. Właściwych Niemców przybyszów, bo tylko o takich u nas w Polsce może być mowa lub o potomkach tych przybyszów, którzy kiedyś osiedlili się na ziemiach polskich, jest w Polsce nie bardzo wiele, bo, sądzę, że ich liczba nie przekroczy połowy, pozostałe 50% składa się z elementu za czasów zaborczych zgermanizowanego, na wpół zgermanizowanego lub narodowo nieuświadomionego. Twierdzenie to mogę uzasadnić chociażby tym faktem, że rodzice tych naszych Niemców, którzy dzisiaj przekroczyli już 40 rok życia, w olbrzymiej większości na przykład nie rozmawiali po niemiecku, bo w ogóle języka niemieckiego nie znali. Książki do nabożeństwa, ponieważ byli to przeważnie ludzie religijni, nosili polskie, bo czytać z niemieckich książek do nabożeństwa nie umieli. Nazwiska tych ludzi były nieomal w 90% polskie, jak Karczmarczykowie, Matysikowie, Sikory itd. Twierdzenie to mogę zresztą poprzeć szeregiem innych faktów, które przy bliższym przestudiowaniu naszej sytuacji na kresach zachodnich każdy z panów senatorów może również stwierdzić. Jednak wskutek bezwzględnych metod germanizacyjnych, stosowanych za czasów zaborczych przez władze administracyjne niemieckie, przez szkolnictwo niemieckie, często nawet przez kler, przez przemysł, zepchnięto Polaków wyznających otwarcie swoją polskość na ostatni plan, to znaczy do ostatniego rzędu obywateli, natomiast renegatów dopuszczano do szkół średnich, wyższych, do wszelkiego rodzaju posad, karier i ułatwień w życiu publicznym. Nic więc dziwnego, że ten system germanizacyjny stosowany setki lat — tu mówię szczególnie o Śląsku — wpierw w sposób łagodniejszy przez władze i magnatów austriackich, a później w sposób bezwzględny i brutalny przez Prusaków, doprowadził w końcu XIX wieku do pewnych rezultatów w procesie wynarodowienia Polaków i stworzył na Śląsku typ tzw. pośredniego obywatela, w gwarze śląskiej nazwanego „popśmiołem”. tj. popsutym obywatelem.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#RudolfKornke">Ten renegacki element, nie wyznający żadnych zasad ani idei narodowych, wyrachowany i chwiejny, któremu imponowała i imponuje zawsze siła niemiecka, choćby w najbrutalniejszej formie, jest główną podporą siły i planów niemieckich w Polsce na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#RudolfKornke">Z podobnych elementów w większości swej składa się mniejszość niemiecka na Śląsku i Pomorzu i z takich samych renegatów składa się znaczna ilość naszych dzisiejszych obywateli gdańskich, tj. Niemców gdańskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#RudolfKornke">Są to fakty u nas niedoceniane i dlatego kierujemy się w Polsce sprzecznymi pojęciami o mniejszości niemieckiej i dlatego polityka nasza mniejszościowa oparta o „staropolską tolerancję” jest w stosunku do tej mniejszości ustępliwa, niekonsekwentna i dla Polski na przyszłość niebezpieczna. widzimy najlepiej zresztą, do czego doprowadziła nasza ustępliwość na terenie Wolnego Miasta Gdańska.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#RudolfKornke">Niemcy zdają sobie doskonale sprawę z naszej ustępliwości i dlatego każdy drobny akt samoobrony ludności polskiej w Polsce przeciwko niemieckim prowokacjom oraz każda reakcja z naszej strony powoduje gwałtowne protesty w prasie niemieckiej po obu stronach kordonu, interwencje u Rządu polskiego, odwety po drugiej stronic, represje itd.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#RudolfKornke">Spróbujmy jednak porównać stosunki panujące u nas ze stosunkami na Śląsku Opolskim, na którym żyje przecież 800.000 Polaków na odwiecznie polskiej ziemi, a więc nie przybyszów, ale Polaków. W chwili obecnej, gdy stosunki polsko-niemieckie na terenie dyplomatycznym układają się zupełnie poprawnie, dochodzą nas nieustannie głosy z poza naszej zachodniej granicy o ciężkich warunkach, w jakich bytuje ludność polska. Głosy, będące słabym tylko odbiciem rzeczywistości i nie posiadające tendencji propagandowych, giną w hałaśliwym rozgwarze rekryminacji niemieckich, które prasa niemiecka w całej Rzeszy podchwytuje i pisze o rzekomym ucisku Niemców w Polsce, bez podawania jednak konkretnych faktów, choćby w dziedzinie szkolnej i oświatowej. A przecież swobodę zrzeszania się, pracy i zarobkowania, swobodę używania języka niemieckiego w miejscach publicznych, kilkadziesiąt szkół średnich publicznych niemieckich, niezliczone publiczne szkoły powszechne — wszystko to Niemcy u nas posiadają. Równość praw obywatelskich w Polsce szanowana jest w praktyce w całej rozciągłości. W dziedzinie parlamentarnej dzięki wielkodusznemu gestowi Prezydenta Rzeczypospolitej zasiada w tej Wysokiej Izbie dwóch senatorów, przedstawicieli mniejszości niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#RudolfKornke">Pragnąc jednak poruszyć obecnie przede wszystkim dole naszych braci w Niemczech, da się ich smutne położenie najlepiej pojąć na tle sytuacji Niemców w Polsce, ich nieustannych żalów i utyskiwań. Dlatego przypomnę jeszcze przykładowo owe setki artykułów pracy niemieckiej w Rzeszy w ostatnich miesiącach, które na świat cały głoszą, iż administracja polska na Zaolziu stosuje wobec Niemców pozbawione skrupułów metody ograniczenia praw językowych, stowarzyszeniowych, szkolnych itp. Tymczasem zaś, jak wiadomo, nie wydano żadnych zarządzeń, które choćby w najdrobniejszej mierze mogłyby ograniczać prawa obywatelskie Niemców.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#RudolfKornke">Jaskrawym tego dowodem jest fakt, iż np. w dziedzinie szkolnej uruchomiono odpowiednie zakłady niemieckie wszędzie tam, gdzie wnioski rodziców obejmowały dostateczną ilość dzieci według obowiązujących przepisów.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#RudolfKornke">Funkcjonują więc na Zaolziu trzy publiczne szkoły powszechne niemieckie w Cieszynie z 224 dziećmi, w Boguminie ze 148 dziećmi, w Pudłowie z 89 dziećmi. Ostatnio otwarto jeszcze czwartą szkołę powszechną we Frysztacie dla około 40 dzieci. Ponadto uruchomiono dwie szkoły wydziałowe niemieckie, a mianowicie w Cieszynie z 258 uczniami i Boguminie z 173 uczniami. Otwarto wreszcie publiczne niemieckie gimnazjum ogólnokształcące w Boguminie z 212 uczniami i dwie klasy paralelne niemieckie przy państwowej szkole zawodowej żeńskiej w Cieszynie, do których uczęszcza ponad 30 uczennic.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#RudolfKornke">Gdy przyglądamy się tym cyfrom, ilustrującym stan posiadania Niemców w dziedzinie szkolnictwa na Zaolziu, nie możemy oprzeć się nader przykremu uczuciu krzywdy Polaków w Niemczech, jaka bije w oczy, skoro się rozpatrzy stan ich szkolnictwa w Rzeszy.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#RudolfKornke">Wystarczy krótko stwierdzić, że np. 12.000 Niemców na Zaolziu posiada pięciokrotnie więcej szkół, objętych niemieckim nauczaniem, niż posiadają Polacy na Śląsku Opolskim, żyjący na tej odwiecznej polskiej ziemi w sile 800.000 ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#RudolfKornke">Jest to proporcja potworna, wołająca wielkim głosem krzywdy polskiej o sprawiedliwość. Trzeba zaś zaznaczyć, że zarówno w woj. śląskim, jak i w całej Rzeczypospolitej, uczyniono w pełnej mierze zadość postulatom szkolnym Niemców. W tych warunkach wrzawa, jaką podnoszą w swej prasie o rzekomym szykanowaniu ich w dziedzinie praw szkolnych, podyktowana jest na pewno nie analizą rzeczywistości, lecz innymi celami, których tu bliżej nie będę w tej chwili rozpatrywał, są one nam dobrze znane.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#RudolfKornke">Pragnąc najlepszych stosunków z Rzeszą Niemiecką, musimy z całą szczerością i stanowczością poruszyć problemy, które nas dzielą. Dlatego wypada nam stwierdzić, że ustawodawstwo narodowo-socjalistyczne, realizowane w Niemczech od 6 lat, wspiera w najwyższym stopniu akcję wynaradawiającą ludność polską. Ustawodawstwo wojskowe o przymusowej służbie pracy, o zagrodach dziedzicznych, o sterylizacji, o stanie dziennikarskim, o stanie żywicielskim, o obrotach artykułami pierwszej potrzeby, zarządzenia o udzielaniu zapomóg dla wstępujących w stan małżeński itd. itd. — ustaliło ingerencję czynnika publicznego we wszelkie stosunki życia, z osobistymi i rodzinnymi włącznie.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#RudolfKornke">Organizacje polskie bezskutecznie podejmowały wysiłki u najwyższych władz państwa i w instancjach sądowych, aby wyłączyć stosowanie wobec Polaków przynajmniej tych ustaw, których punktem wyjścia jest dobro narodu niemieckiego i krwi niemieckiej. Młodzież polska wciągnięta do „Hitlerjugend”, kształcona równocześnie w szkole niemieckiej, przekazywana następnie do oddziałów szturmowych, aby odbyć później służbę wojskową i przymusową służbę pracy, schwytana została w tryby germanizacyjne, o sile przedtem nieznanej. Po ukończeniu służby wojskowej dorosły mężczyzna zostaje wciągnięty w szeregi służby pracy aż do starości. Analogicznie zorganizowano w karnych związkach dziewczęta i kobiety.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#RudolfKornke">Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie tylko sam fakt przebywania młodzieży polskiej i starszych w organizacjach niemieckich, zdyscyplinowanych na sposób wojskowy, działa wynaradawiająco siłą mechaniki. Germanizację prowadzi się tam celowo. Tak np. w bytomskiej „Ostdeutsche Morgenpost” z 4 stycznia rb. czytamy co mówi przywódca Służby Pracy, Ruschmann, o działalności „Reichsarbeitsdienstu” na Górnym Śląsku. Stwierdza on, że Służba Pracy ma na Górnym Śląsku specjalną pracę do wykonania. Chodzi o to — cytujemy dosłownie — aby ten wysokowartościowy, rdzennie niemiecki szczep ludzki odbudować i pomóc mu w odnalezieniu drogi do swej właściwej istoty. Wszystkie oddziały będą dlatego obok służby wykonywać pracę kulturalno-narodową” — tzn. germanizacyjną. Komentarze chyba zbyteczne.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#RudolfKornke">Możność wywłaszczenia rolników, którzy by się przyznawali do polskości, z ich zagród, znajduje w praktyce szerokie oparcie o ustawę o zagrodach dziedzicznych.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#RudolfKornke">Ustawa sterylizacyjna zaś, która w praktyce może być swobodnie wykorzystywana dla celów nie mających nic wspólnego ze zdrowiem potomstwa, stwarza zrozumiałą atmosferę zastraszania, uzasadnioną wielu konkretnymi przypadkami w odniesieniu do Polaków w ubiegłych latach.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#RudolfKornke">Ustawa o stanie żywicielskim oddaje w całości w ręce władz los materialny ludności rolniczej polskiej, zaś ustawa o stanie dziennikarskim utrudnia lub zgoła uniemożliwia w Niemczech pracę dziennikarzy Polaków, zagrożonych w każdej chwili pozbawieniem prawa wykonywania swego zawodu.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#RudolfKornke">Poza ustawodawstwem praktyka władz administracyjnych skierowana jest systematycznie ku bezwzględnemu wytępieniu, a nawet usunięciu śladów polskości z tych ziem.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#RudolfKornke">Niestety, ani układ z 26 stycznia 1934 t., ani polsko-niemiecka deklaracja mniejszościowa z 5 listopada 1937 r. nie zmieniły w niczym praktyki germanizacyjnej, raczej ją rozszerzyły i spotęgowały. Administracja niemiecka bynajmniej nie kryje się ze swymi tendencjami. Pomijam już tu ogólnie znane enuncjacje wielkorządcy prowincji śląskiej p. Wagnera z dnia 14 kwietnia 1935 r. na kursie nauczycielskim „Bund Deutscher Osten” w Bochum, o których szeroko pisano w prasie polskiej. Ale przypomnieć wypada tekst oświadczenia p. Wagnera, który w dniu 22 czerwca 1937 r. podała cała prasa niemiecka, a który złożył on wobec przedstawicieli prasy zagranicznej, w szczególności państw anglosaskich i północnych, na konferencji w związku z upływem Konwencji Genewskiej. Stwierdził on, że bez przesady Górny Śląsk jest wewnętrznie tak samo niemiecki, jak jakakolwiek inna, rdzennie niemiecka prowincja w Niemczech. Zewnętrzne pozory nic w tym stwierdzeniu nie zmieniają. Struktura ogólna tego terenu miała zawsze absolutny charakter niemiecki. Jeżeli polskie narzecze utrzymało się w tym ciągu wieków, to tylko z powodu złych połączeń komunikacyjnych, które ten kraj trzymały w oddaleniu od prądów kultury i handlu. Nad prezydent nie ma na Górnym Śląsku nic do ukrycia i prosi przedstawicieli prasy o bezpośredni kontakt z terenem. Kończąc podkreślił, iż w ciągu 2 1/2 lat udało mu się tak potraktować zagadnienie górnośląskie, że może tę prowincję otwarcie każdemu pokazać jako prowincję niemiecką. W taki to sposób nie waha się mówić publicznie nad prezydent p. Wagner o Śląsku Opolskim, gdzie spis ludności w 1925 r. wykazał zdecydowaną większość polską w dziesięciu powiatach wiejskich i miejskich, graniczących z Rzecząpospolitą.</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#RudolfKornke">Symbolem traktowania szkolnictwa polskiego w Niemczech może być sprawa budowy gmachu liceum polskiego dla dziewcząt w Raciborzu. Przed 5 laty zatwierdzono plany budowlane i zezwolono na rozpoczęcie robót, do których żwawo przystąpiono, w kilka miesięcy później jednak zakazano dalszej budowy i oto od 5 lat sterczą w Raciborzu jak niema skarga solidne mury do wysokości pół piętra, ale już porosłe trawą. Na nic nie zdały się wszelkie rozpaczliwe starania polskich organizacyj u odpowiednich czynników niemieckich. Bolesnej krzywdy ani w części nawet nie postarano się naprawić i eto półtora-milionowa rzesza Polaków w Niemczech pozbawiona jest w zupełności średniej szkoły dla dziewcząt, podczas gdy około 700.000 Niemców, składających się w większości z renegatów, w Polsce korzysta swobodnie z kilkunastu publicznych i prywatnych szkół średnich dla młodzieży żeńskiej. I tu wstrzymujemy się od wyciągania zbyt dosadnych wniosków.</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#RudolfKornke">W niewiarygodny wprost sposób pozbawia się ludność polską nabożeństw z kazaniami w języku polskim. Skasowano takie nabożeństwa w kilkuset miejscowościach, zamieszkałych w całości niemal przez Polaków. Rozwiązano wszystkie zrzeszenia katolickie, przede wszystkim związki młodzieży. Księży usunięto ze szkół. Zniszczono prasę katolicką. Wpływ duchowieństwa ograniczono do zakrystii i ambony. Ale i te możliwości oddziaływania jeszcze zacieśniono, sprowadzając osławiony za Bismarcka „Kanzelparagraf”, pozbawiający księży prawa głoszenia kazań. Dla odciągnięcia ludności od uroczystości i manifestacyj katolickich urządzają czynniki oficjalne różne imprezy, a szczególnie tzw. — „Tage der Heimat”, w których udział jest obowiązkowy dla wszystkich. Gdy sobie uświadomimy, jak lud polski w Niemczech przywiązany jest do wiary katolickiej, jak ona podtrzymuje go na duchu w ciężkiej opresji, to zrozumiemy, iż ta walka z Kościołem na terenach zamieszkałych przez Polaków jest równoczesną walką z polskością.</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#RudolfKornke">W jednym tylko roku 1936 zmieniono odwiecznie polskich nazw miejscowości w Opolskiem na niemieckie.</u>
<u xml:id="u-25.26" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-25.27" who="#SKornke">Rok obecny nie zaczął się dla Polaków w Niemczech pod dobrymi auspicjami. W pierwszych dniach stycznia szowiniści niemieccy zrabowali w Gamowie na Śląsku Opolskim całkowity inwentarz świetlicy polskiej, który wywieźli poza wieś i spalili. Sprawców wykryć dotychczas nie zdołano. Wieś zamieszkała jest niemal wyłącznie przez ludność polską.</u>
- <u xml:id="u-25.28" who="#SKornke">Od początku rb. zabrano się do usuwania z terenów zamieszkałych przez Polaków w Niemczech przywódców ruchu polskiego, co w związku z chłopsko-robotniczą strukturą społeczną ludności polskiej w Niemczech musiałoby pociągnąć za sobą pozbawienie jej całej inteligencji kierującej. I tak, specjalnymi dekretami tajnej policji państwowej zabroniono przebywać w rejonach zamieszkałych przez Polaków jednemu z głównych kierowników życia polskiego na Śląsku Opolskim Arkadiuszowi Bożkowi. Wysiedlono ze Śląska Opolskiego ks. proboszcza Melca ze Starego Koźla. Przed otrzymaniem dekretu wydalającego wezwany on był do rejencji w Opolu, gdzie żądano od niego uszczuplenia liczby nabożeństw polskich, na co się jednak nie zgodził. W dniu 5 stycznia wydalony został z rejencji olsztyńskiej Wacław Jankowski, pozbawiony poprzednio prawa wykonywania zawodu dziennikarskiego, były redaktor „Gazety Olsztyńskiej”. W dniu 6 stycznia otrzymał nakaz opuszczenia rejencji olsztyńskiej p. Barcz ze Szczytna, redaktor „Głosu Ewangelijnego”. Taki sam dekret otrzymał p. Jan Dopatka ze Szczytna i p. Antoni Loreckowski z Olsztyna. Nie ominięto i ziemi złotowskiej, gdzie nakaz opuszczenia wschodnich prowincji Rzeszy otrzymał w dniu 12 stycznia rb. działacz tamtejszy p. Wojciech Pioch z Rudni. Taki sam dekret przesłał landrat złotowski polskiemu działaczowi, kupcowi z Wercka, Romanowi Masselowi. Interwencje o odwołanie zarządzeń wydalających nie dały pozytywnego rezultatu. Władze niemieckie zgodziły si$ tylko zaprzestać dalszych wydaleń.</u>
- <u xml:id="u-25.29" who="#SKornke">Nie ma takiej dziedziny życia, w której by Polacy w Niemczech nie odczuwali wszechstronnego nacisku germanizacyjnego. Sprawia to, iż stosunkowo niewielka ilość Polaków odważa się otwarcie należeć do związków i organizacyj polskich. Trzeba zaś wielkiej odwagi i ryzykanctwa ze strony ludzi bardziej wykształconych, którzy kierują pracą organizacyjną polską, grozi im bowiem w każdej chwili wyrwanie z ziemi ojczystej i rzucenie daleko w głąb Rzeszy. A nie tylko to, bo zdarzało się nawet, że jakiś działacz ginął bez śladu i bez wieści. Stosunki, które tam panują, dopuszczają wszystko i wszystko umożliwiają. Jak z zacytowanych wyżej przykładów widzieliśmy, władze niemieckie nie bawią się pod tym względem w żadne sentymenty. Pozbawienie ludności polskiej jej przywódców i kierowników duchowych ma umożliwić tym szybsze wynarodowienie i zatarcie śladu, że kiedyś tam mieszkała ludność polska.</u>
- <u xml:id="u-25.30" who="#SKornke">Polacy w Niemczech zagrożeni są obecnie jeszcze niebezpieczeństwem usunięcia ich lub ograniczenia w statystykach spisowych. Dekret kanclerski z dnia 4 października 1937 r. o spisie ludności, który ma być przeprowadzony w połowie maja br. zamiast w roku ubiegłym, wprowadza nieznaną w dotychczasowych spisach ludnościowych rubrykę narodowości obok rubryki języka ojczystego, wyeliminowuje więc język ojczysty jako kryterium narodowościowe. Z największą obawą myślę o tej sprawie, łatwo bowiem przewidzieć, że tylko niewielka liczba Polaków w warunkach, w jakich tam żyje, zdecyduje się przyznać do narodowości polskiej podczas spisu mieszkańców. Szczupłość zaś liczby osób, które narodowość polską podadzą, będzie znowu wykorzystana w propagandzie politycznej niemieckiej jako argument o słabej sile liczebnej ludności polskiej na ziemiach wschodnich państwa niemieckiego. Ze stanowiska ścisłości naukowej i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy takie wyniki spisu nie będą mogły być traktowane jako poważne, ani tym bardziej jako miarodajne do oceny prawdziwych stosunków, mogą jednak spowodować bardzo szkodliwe zamieszanie pojęć nie tylko na terytorium państwa niemieckiego, ale w ogóle w całej zagranicy.</u>
- <u xml:id="u-25.31" who="#SKornke">Nie będę już obszerniej rozwodził się na temat, który w tym przemówieniu uważałem za konieczne poruszyć. Możnaby godzinami cytować fakty i cyfry, ilustrujące położenie Polaków w Niemczech. Smutne i tragiczne to dzieje. Toteż wielkim głosem wołać musimy o naprawę tego nieznośnego stanu rzeczy. Nie wątpimy, że nasze czynniki urzędowe z p. Premierem i z p. Ministrem Spraw Zagranicznych na czele uczynią wszystko, co leży w ich mocy, aby uzyskać dla braci naszych w Niemczech godziwe warunki życia i swobodnego rozwoju narodowego. Niezbitym argumentem w ich żądaniach jest wszakże sytuacja mniejszości niemieckiej w Polsce, korzystającej praktycznie z pełni praw politycznych i obywatelskich. Usunięcie nader drażniącego w stosunkach polsko-niemieckich problemu jest jednym z głównych postulatów rozwoju dobrego i sąsiedzkiego współżycia.</u>
- <u xml:id="u-25.32" who="#SKornke">Dziwićby się należało, że ta ludność polska, która w tak wielkiej liczbie zamieszkuje wschodnie prowincje niemieckie, z takim spokojem i z taka równowagą znosi te wszystkie szykany. Ja się jednak temu nie dziwię, bo ludność na tych terenach żyje tak, jakby uderzona obuchem, jakby ogłuszona. Ona po prostu, mam wrażenie, jest delikwentem, skazanym na bezlitosną i powolną śmierć.</u>
- <u xml:id="u-25.33" who="#SKornke">Niech też Wysoka Izba mnie się nie dziwi, że w takich słowach, a nie innych, przedstawiłem położenie braci naszych za kordonem, bo przecież to jest ten sam lud, który kiedyś był nierozerwalny z nami, i oni i my razem walczyliśmy pod Gogolicami, św. Anną i Zębowicami o prawa Polski do tych ziem polskich, bo przecież widzimy jeszcze setki mogił na pobojowiskach śląskich, które pokrywają poległych i pomordowanych braci śląskich z tej i z tamtej strony.</u>
- <u xml:id="u-25.34" who="#SKornke">Jeżeli z takim sentymentem odnosimy się do tego i tak się przejmujemy tymi wypadkami, to dlatego, że jesteśmy bezpośrednimi świadkami tragedii, która tam się rozgrywa, że jesteśmy świadkami procesu zagłady. Jeżeli naród polski nie zrozumie tego, co tam się dzieje, jeżeli będziemy umieli tylko protestować na poszczególnych wiecach, zwoływanych przez taką czy inną organizację i jeżeli nie zdobędziemy się na założenie energicznego protestu przeciwko temu gwałtownemu niszczeniu Polaków na swojej ziemi, to w tym wypadku bądźmy pewni, że zagłada tej ludności naszej, tych naszych braci będzie tak jakby przesądzona. I dlatego tylko w ten sposób, a nie w inny tę sprawę mogłem przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#RudolfKornke">Rok obecny nie zaczął się dla Polaków w Niemczech pod dobrymi auspicjami. W pierwszych dniach stycznia szowiniści niemieccy zrabowali w Gamowie na Śląsku Opolskim całkowity inwentarz świetlicy polskiej, który wywieźli poza wieś i spalili. Sprawców wykryć dotychczas nie zdołano. Wieś zamieszkała jest niemal wyłącznie przez ludność polską.</u>
+ <u xml:id="u-25.28" who="#RudolfKornke">Od początku rb. zabrano się do usuwania z terenów zamieszkałych przez Polaków w Niemczech przywódców ruchu polskiego, co w związku z chłopsko-robotniczą strukturą społeczną ludności polskiej w Niemczech musiałoby pociągnąć za sobą pozbawienie jej całej inteligencji kierującej. I tak, specjalnymi dekretami tajnej policji państwowej zabroniono przebywać w rejonach zamieszkałych przez Polaków jednemu z głównych kierowników życia polskiego na Śląsku Opolskim Arkadiuszowi Bożkowi. Wysiedlono ze Śląska Opolskiego ks. proboszcza Melca ze Starego Koźla. Przed otrzymaniem dekretu wydalającego wezwany on był do rejencji w Opolu, gdzie żądano od niego uszczuplenia liczby nabożeństw polskich, na co się jednak nie zgodził. W dniu 5 stycznia wydalony został z rejencji olsztyńskiej Wacław Jankowski, pozbawiony poprzednio prawa wykonywania zawodu dziennikarskiego, były redaktor „Gazety Olsztyńskiej”. W dniu 6 stycznia otrzymał nakaz opuszczenia rejencji olsztyńskiej p. Barcz ze Szczytna, redaktor „Głosu Ewangelijnego”. Taki sam dekret otrzymał p. Jan Dopatka ze Szczytna i p. Antoni Loreckowski z Olsztyna. Nie ominięto i ziemi złotowskiej, gdzie nakaz opuszczenia wschodnich prowincji Rzeszy otrzymał w dniu 12 stycznia rb. działacz tamtejszy p. Wojciech Pioch z Rudni. Taki sam dekret przesłał landrat złotowski polskiemu działaczowi, kupcowi z Wercka, Romanowi Masselowi. Interwencje o odwołanie zarządzeń wydalających nie dały pozytywnego rezultatu. Władze niemieckie zgodziły si$ tylko zaprzestać dalszych wydaleń.</u>
+ <u xml:id="u-25.29" who="#RudolfKornke">Nie ma takiej dziedziny życia, w której by Polacy w Niemczech nie odczuwali wszechstronnego nacisku germanizacyjnego. Sprawia to, iż stosunkowo niewielka ilość Polaków odważa się otwarcie należeć do związków i organizacyj polskich. Trzeba zaś wielkiej odwagi i ryzykanctwa ze strony ludzi bardziej wykształconych, którzy kierują pracą organizacyjną polską, grozi im bowiem w każdej chwili wyrwanie z ziemi ojczystej i rzucenie daleko w głąb Rzeszy. A nie tylko to, bo zdarzało się nawet, że jakiś działacz ginął bez śladu i bez wieści. Stosunki, które tam panują, dopuszczają wszystko i wszystko umożliwiają. Jak z zacytowanych wyżej przykładów widzieliśmy, władze niemieckie nie bawią się pod tym względem w żadne sentymenty. Pozbawienie ludności polskiej jej przywódców i kierowników duchowych ma umożliwić tym szybsze wynarodowienie i zatarcie śladu, że kiedyś tam mieszkała ludność polska.</u>
+ <u xml:id="u-25.30" who="#RudolfKornke">Polacy w Niemczech zagrożeni są obecnie jeszcze niebezpieczeństwem usunięcia ich lub ograniczenia w statystykach spisowych. Dekret kanclerski z dnia 4 października 1937 r. o spisie ludności, który ma być przeprowadzony w połowie maja br. zamiast w roku ubiegłym, wprowadza nieznaną w dotychczasowych spisach ludnościowych rubrykę narodowości obok rubryki języka ojczystego, wyeliminowuje więc język ojczysty jako kryterium narodowościowe. Z największą obawą myślę o tej sprawie, łatwo bowiem przewidzieć, że tylko niewielka liczba Polaków w warunkach, w jakich tam żyje, zdecyduje się przyznać do narodowości polskiej podczas spisu mieszkańców. Szczupłość zaś liczby osób, które narodowość polską podadzą, będzie znowu wykorzystana w propagandzie politycznej niemieckiej jako argument o słabej sile liczebnej ludności polskiej na ziemiach wschodnich państwa niemieckiego. Ze stanowiska ścisłości naukowej i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy takie wyniki spisu nie będą mogły być traktowane jako poważne, ani tym bardziej jako miarodajne do oceny prawdziwych stosunków, mogą jednak spowodować bardzo szkodliwe zamieszanie pojęć nie tylko na terytorium państwa niemieckiego, ale w ogóle w całej zagranicy.</u>
+ <u xml:id="u-25.31" who="#RudolfKornke">Nie będę już obszerniej rozwodził się na temat, który w tym przemówieniu uważałem za konieczne poruszyć. Możnaby godzinami cytować fakty i cyfry, ilustrujące położenie Polaków w Niemczech. Smutne i tragiczne to dzieje. Toteż wielkim głosem wołać musimy o naprawę tego nieznośnego stanu rzeczy. Nie wątpimy, że nasze czynniki urzędowe z p. Premierem i z p. Ministrem Spraw Zagranicznych na czele uczynią wszystko, co leży w ich mocy, aby uzyskać dla braci naszych w Niemczech godziwe warunki życia i swobodnego rozwoju narodowego. Niezbitym argumentem w ich żądaniach jest wszakże sytuacja mniejszości niemieckiej w Polsce, korzystającej praktycznie z pełni praw politycznych i obywatelskich. Usunięcie nader drażniącego w stosunkach polsko-niemieckich problemu jest jednym z głównych postulatów rozwoju dobrego i sąsiedzkiego współżycia.</u>
+ <u xml:id="u-25.32" who="#RudolfKornke">Dziwićby się należało, że ta ludność polska, która w tak wielkiej liczbie zamieszkuje wschodnie prowincje niemieckie, z takim spokojem i z taka równowagą znosi te wszystkie szykany. Ja się jednak temu nie dziwię, bo ludność na tych terenach żyje tak, jakby uderzona obuchem, jakby ogłuszona. Ona po prostu, mam wrażenie, jest delikwentem, skazanym na bezlitosną i powolną śmierć.</u>
+ <u xml:id="u-25.33" who="#RudolfKornke">Niech też Wysoka Izba mnie się nie dziwi, że w takich słowach, a nie innych, przedstawiłem położenie braci naszych za kordonem, bo przecież to jest ten sam lud, który kiedyś był nierozerwalny z nami, i oni i my razem walczyliśmy pod Gogolicami, św. Anną i Zębowicami o prawa Polski do tych ziem polskich, bo przecież widzimy jeszcze setki mogił na pobojowiskach śląskich, które pokrywają poległych i pomordowanych braci śląskich z tej i z tamtej strony.</u>
+ <u xml:id="u-25.34" who="#RudolfKornke">Jeżeli z takim sentymentem odnosimy się do tego i tak się przejmujemy tymi wypadkami, to dlatego, że jesteśmy bezpośrednimi świadkami tragedii, która tam się rozgrywa, że jesteśmy świadkami procesu zagłady. Jeżeli naród polski nie zrozumie tego, co tam się dzieje, jeżeli będziemy umieli tylko protestować na poszczególnych wiecach, zwoływanych przez taką czy inną organizację i jeżeli nie zdobędziemy się na założenie energicznego protestu przeciwko temu gwałtownemu niszczeniu Polaków na swojej ziemi, to w tym wypadku bądźmy pewni, że zagłada tej ludności naszej, tych naszych braci będzie tak jakby przesądzona. I dlatego tylko w ten sposób, a nie w inny tę sprawę mogłem przedstawić.</u>
<u xml:id="u-25.35" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bundzylak.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos chcę poruszyć przemówienie p. kolegi senatora Tworydły z dnia 9 bm., a chcę je poruszyć nie dlatego, żeby z tego miejsca wszczynać jakąś prowokacyjną polemikę tak z p. senatorem Tworydło, jak i z przedstawicielami grupy parlamentarnej ludności ukraińskiej, ale dlatego że gdy słuchałem tego przemówienia, odniosłem wrażenie, że Polacy naprawdę w tych trzech województwach południowo wschodnich nic innego nie robią, tylko krzywdzą mniejszość ukraińską Dlatego tylko, że to przemówienie nie było zgodne ze stanem faktycznym, pozwalam sobie w tej sprawie zabrać głos. Ponieważ jestem z tego samego województwa, woj. lwowskiego, jestem tamtejszym rodakiem i moja rodzina mieszki w tym województwie z dziada pradziada, więc w tej sprawie nie potrzebuję sięgać do żadnych zapisków historycznych, gdyż wystarczy moja pamięć, ażeby sięgnąć wstecz, jak ta rzecz stopniowo u nas narastała.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#SBundzylak">Pamiętam dobrze czasy, kiedy właśnie na tej połaci kraju mieszkały dwie narodowości — nasza polska i ruska, niczym się od siebie nie różniące. Polak a Rusin — sięgając lat 35–40 wstecz — naprawdę nikomu z nas się nie śniło, że jest między nimi jakaś różnica. Jednak w r. 1905, gdyśmy byli pod zaborem austriackim, nieboszczka Austria chwyciła się metody: dziel i rządź. I właśnie pomiędzy te dwa bratnie narody zaczęła wbijać klin niezgody. W r. 1905 zaczęła się przemiana Rusinów na Ukraińców. My to tak nazywamy, jednak Panowie bracia nazywacie to: budzeniem się ruchu ukraińskiego. Ależ wszystko jedno. Że tak było, jak przytoczyłem, to wystarczy kilka faktów. Przytoczę ten fakt, że gdybyśmy wzięli do rąk książkę, z której wspólnie zaczęliśmy się uczyć, tak p. kolega Tworydło jak i ja, to się okaże, że tam było napisane: Ruska Czytanka. Ale jeszcze i dzisiaj na tym naszym terenie są takie fakty, jak nazwy miejscowości: Rawa Ruska, Ujście Ruskie, a we Lwowie: ulica Ruska, a bodaj nawet w pieśni cerkiewnej: — „Mater Boża ruskoho kraju”. A więc niech mi wolno będzie powiedzieć, że na naszych terenach Ukraina sięga tak daleko, jak daleko sięga moja pamięć, chociaż jeszcze nie jestem tak bardzo stary.</u>
- <u xml:id="u-27.2" who="#SBundzylak">Poruszane było zawsze nie tylko w obecnym parlamencie, ale i od początku, wiecznie to samo krzywda i krzywda. Jednak tych krzywd naprawdę nie ma. Bo ja nie będę przytaczał krzywd z przeciwnej strony, nie będę przytaczał jeszcze nieskrzepłej krwi posterunkowego i agentki naszej z Gaju Wyżniego pod Lwowem, a przytoczę tylko fakt z mojego okręgu wyborczego pow. drohobyckiego, gdzie we wsi Brodnica polska mniejszość rozpoczęła budowę polskiego domu ludowego czy nawet ściśle domu ochotniczej straży pożarnej. Rozagitowana podszeptami nienawiści ukraińska ludność tej wsi wpada, burzy rozpoczętą budowę i rozrzuca nawet fundamenty. I ta rzecz przeszła bezkarnie. Ja bym się, Wysoki Senacie, zapytał, czy mniejszości w którymkolwiek z sąsiednich państw, gdyby się na taki wyczyn zdobyła, przeszłoby to bezkarnie?</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#SBundzylak">A takich przypadków, Wysoki Senacie — nie będę ich przytaczał — była masa w ostrzejszej formie i tylko pewien odsetek był podawany w prasie.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#SBundzylak">Co chwila słyszymy od przedstawicieli ukraińskich ugrupowań politycznych: Autonomia trzech województw południowo-wschodnich! My Ukraińcy! Ja pamiętam, że tam, gdzie nie było tych Ukraińców, dziś są. I dziś trudno jeszcze ustalić, bo ten sam człowiek pytany co miesiąc, jakiej jest narodowości, raz mówi ukraińskiej, drugi raz — rusińskiej.</u>
- <u xml:id="u-27.5" who="#SBundzylak">Ale nie to chciałem powiedzieć. Nie zaprzeczam temu, możecie się Panowie nazywać, jak się Wam żywnie podoba i jak Wam do twarzy, chcę tylko to powiedzieć: Nie szukajcie Ukrainy, gdzie jej nigdy nie było, gdzie jej nie ma i nigdy nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#MaciejBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos chcę poruszyć przemówienie p. kolegi senatora Tworydły z dnia 9 bm., a chcę je poruszyć nie dlatego, żeby z tego miejsca wszczynać jakąś prowokacyjną polemikę tak z p. senatorem Tworydło, jak i z przedstawicielami grupy parlamentarnej ludności ukraińskiej, ale dlatego że gdy słuchałem tego przemówienia, odniosłem wrażenie, że Polacy naprawdę w tych trzech województwach południowo wschodnich nic innego nie robią, tylko krzywdzą mniejszość ukraińską Dlatego tylko, że to przemówienie nie było zgodne ze stanem faktycznym, pozwalam sobie w tej sprawie zabrać głos. Ponieważ jestem z tego samego województwa, woj. lwowskiego, jestem tamtejszym rodakiem i moja rodzina mieszki w tym województwie z dziada pradziada, więc w tej sprawie nie potrzebuję sięgać do żadnych zapisków historycznych, gdyż wystarczy moja pamięć, ażeby sięgnąć wstecz, jak ta rzecz stopniowo u nas narastała.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#MaciejBundzylak">Pamiętam dobrze czasy, kiedy właśnie na tej połaci kraju mieszkały dwie narodowości — nasza polska i ruska, niczym się od siebie nie różniące. Polak a Rusin — sięgając lat 35–40 wstecz — naprawdę nikomu z nas się nie śniło, że jest między nimi jakaś różnica. Jednak w r. 1905, gdyśmy byli pod zaborem austriackim, nieboszczka Austria chwyciła się metody: dziel i rządź. I właśnie pomiędzy te dwa bratnie narody zaczęła wbijać klin niezgody. W r. 1905 zaczęła się przemiana Rusinów na Ukraińców. My to tak nazywamy, jednak Panowie bracia nazywacie to: budzeniem się ruchu ukraińskiego. Ależ wszystko jedno. Że tak było, jak przytoczyłem, to wystarczy kilka faktów. Przytoczę ten fakt, że gdybyśmy wzięli do rąk książkę, z której wspólnie zaczęliśmy się uczyć, tak p. kolega Tworydło jak i ja, to się okaże, że tam było napisane: Ruska Czytanka. Ale jeszcze i dzisiaj na tym naszym terenie są takie fakty, jak nazwy miejscowości: Rawa Ruska, Ujście Ruskie, a we Lwowie: ulica Ruska, a bodaj nawet w pieśni cerkiewnej: — „Mater Boża ruskoho kraju”. A więc niech mi wolno będzie powiedzieć, że na naszych terenach Ukraina sięga tak daleko, jak daleko sięga moja pamięć, chociaż jeszcze nie jestem tak bardzo stary.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#MaciejBundzylak">Poruszane było zawsze nie tylko w obecnym parlamencie, ale i od początku, wiecznie to samo krzywda i krzywda. Jednak tych krzywd naprawdę nie ma. Bo ja nie będę przytaczał krzywd z przeciwnej strony, nie będę przytaczał jeszcze nieskrzepłej krwi posterunkowego i agentki naszej z Gaju Wyżniego pod Lwowem, a przytoczę tylko fakt z mojego okręgu wyborczego pow. drohobyckiego, gdzie we wsi Brodnica polska mniejszość rozpoczęła budowę polskiego domu ludowego czy nawet ściśle domu ochotniczej straży pożarnej. Rozagitowana podszeptami nienawiści ukraińska ludność tej wsi wpada, burzy rozpoczętą budowę i rozrzuca nawet fundamenty. I ta rzecz przeszła bezkarnie. Ja bym się, Wysoki Senacie, zapytał, czy mniejszości w którymkolwiek z sąsiednich państw, gdyby się na taki wyczyn zdobyła, przeszłoby to bezkarnie?</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#MaciejBundzylak">A takich przypadków, Wysoki Senacie — nie będę ich przytaczał — była masa w ostrzejszej formie i tylko pewien odsetek był podawany w prasie.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#MaciejBundzylak">Co chwila słyszymy od przedstawicieli ukraińskich ugrupowań politycznych: Autonomia trzech województw południowo-wschodnich! My Ukraińcy! Ja pamiętam, że tam, gdzie nie było tych Ukraińców, dziś są. I dziś trudno jeszcze ustalić, bo ten sam człowiek pytany co miesiąc, jakiej jest narodowości, raz mówi ukraińskiej, drugi raz — rusińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#MaciejBundzylak">Ale nie to chciałem powiedzieć. Nie zaprzeczam temu, możecie się Panowie nazywać, jak się Wam żywnie podoba i jak Wam do twarzy, chcę tylko to powiedzieć: Nie szukajcie Ukrainy, gdzie jej nigdy nie było, gdzie jej nie ma i nigdy nie będzie.</u>
<u xml:id="u-27.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.7" who="#SBundzylak">Słowo „autonomia”. Gdy się także po chłopsku nad tą sprawą zastanawiam, gdyż dłuższy okres czasu o niej się mówi, to nie mogę sobie uzmysłowić, jak faktycznie w życiu mogłaby taka autonomia wyglądać. Przyznam się — sam mam matkę Rusinkę — u nas na wschodzie jest bodajże 40 czy 60% mieszanych małżeństw. Nikt się dotychczas nie zainteresował, żeby przeprowadzić jakąś ankietę, ile tych mieszanych małżeństw jest. Pomimo takiej polityki my, chłopi, u dołu nazywamy się bratnim narodem, do którego nie przyjdzie żadna siła, która by mogła nas rozdzielić, bo myśmy się tam wspólnie zrośli. I nie wyobrażam sobie autonomii, jakiejś ustawy, aby w jednej chałupie na innych prawach żył ojciec i syn, a znów na jakichś nadprawach autonomicznych matka z córką. To jest fizyczna niemożliwość.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#MaciejBundzylak">Słowo „autonomia”. Gdy się także po chłopsku nad tą sprawą zastanawiam, gdyż dłuższy okres czasu o niej się mówi, to nie mogę sobie uzmysłowić, jak faktycznie w życiu mogłaby taka autonomia wyglądać. Przyznam się — sam mam matkę Rusinkę — u nas na wschodzie jest bodajże 40 czy 60% mieszanych małżeństw. Nikt się dotychczas nie zainteresował, żeby przeprowadzić jakąś ankietę, ile tych mieszanych małżeństw jest. Pomimo takiej polityki my, chłopi, u dołu nazywamy się bratnim narodem, do którego nie przyjdzie żadna siła, która by mogła nas rozdzielić, bo myśmy się tam wspólnie zrośli. I nie wyobrażam sobie autonomii, jakiejś ustawy, aby w jednej chałupie na innych prawach żył ojciec i syn, a znów na jakichś nadprawach autonomicznych matka z córką. To jest fizyczna niemożliwość.</u>
<u xml:id="u-27.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.9" who="#SBundzylak">Takiej granicy nam nie namaluje największy malarz świata, który maluje granice. Nie można myśleć, aby była jakaś fizyczna możliwość tworzyć gospodarstwo w gospodarstwie albo państwo w państwie. Z tym raz na zawsze musimy się pogodzić i nie można myśleć, że może być inna Polska pod Lwowem, Stanisławowem czy Tarnopolem, jak pod Warszawą, Wilnem czy Krakowem.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#MaciejBundzylak">Takiej granicy nam nie namaluje największy malarz świata, który maluje granice. Nie można myśleć, aby była jakaś fizyczna możliwość tworzyć gospodarstwo w gospodarstwie albo państwo w państwie. Z tym raz na zawsze musimy się pogodzić i nie można myśleć, że może być inna Polska pod Lwowem, Stanisławowem czy Tarnopolem, jak pod Warszawą, Wilnem czy Krakowem.</u>
<u xml:id="u-27.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.11" who="#SBundzylak">Polska musi być jedna i ta sama. I my, owszem, byliśmy kiedyś w niewoli, więc pragniemy i dla tych wolności, którzy chcą mieć także swą ojczyznę. Najlepszy tego dowód — wspominał tu p. sen. Lechnicki o tej wyprawie na Kijów, kiedy nasz twórca Ojczyzny, mąż opatrznościowy Marszałek Józef Piłsudski szedł ze sztandarami na wschód, ale ze sztandarami: Za wolność waszą i naszą. Wtedy naród ten, który dziś krzyczy: Ukraina — zamiast chwytać za pierzynę, gonił za piórkami, które wiatr już daleko w górę uniósł.</u>
- <u xml:id="u-27.12" who="#SBundzylak">I to właśnie są powody, abym dziś z tego miejsca stwierdził — a stwierdzam to tylko dlatego, że tam w kurhanach Ukrainy tysiące mogił naszych braci i naszych synów leży jako wieczny i widomy znak — że myśmy, nie kto inny, dla narodu ukraińskiego chcieli wolności. Zrozumienia nie było z przeciwnej strony, za co nie bierzemy odpowiedzialności.</u>
- <u xml:id="u-27.13" who="#SBundzylak">Przytoczył właśnie p. senator Hordyński wiersz z książki poety Tarasa Szewczenki, „gdy się Polska waliła”. Tak powiedział Szewczenko, do Panów to się odnosi, bracia Ukraińcy, do Was, a nie do nas. Swoją polityką grawitowaliście już to na wschód, już to na zachód, pomijając nas. Ja nie jestem politykiem, nie jestem historykiem, ale po chłopsku rozumiem, że tylko przy pomocy wielkiej i potężnej Polski może naród ukraiński myśleć o odbudowie swojej ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#MaciejBundzylak">Polska musi być jedna i ta sama. I my, owszem, byliśmy kiedyś w niewoli, więc pragniemy i dla tych wolności, którzy chcą mieć także swą ojczyznę. Najlepszy tego dowód — wspominał tu p. sen. Lechnicki o tej wyprawie na Kijów, kiedy nasz twórca Ojczyzny, mąż opatrznościowy Marszałek Józef Piłsudski szedł ze sztandarami na wschód, ale ze sztandarami: Za wolność waszą i naszą. Wtedy naród ten, który dziś krzyczy: Ukraina — zamiast chwytać za pierzynę, gonił za piórkami, które wiatr już daleko w górę uniósł.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#MaciejBundzylak">I to właśnie są powody, abym dziś z tego miejsca stwierdził — a stwierdzam to tylko dlatego, że tam w kurhanach Ukrainy tysiące mogił naszych braci i naszych synów leży jako wieczny i widomy znak — że myśmy, nie kto inny, dla narodu ukraińskiego chcieli wolności. Zrozumienia nie było z przeciwnej strony, za co nie bierzemy odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#MaciejBundzylak">Przytoczył właśnie p. senator Hordyński wiersz z książki poety Tarasa Szewczenki, „gdy się Polska waliła”. Tak powiedział Szewczenko, do Panów to się odnosi, bracia Ukraińcy, do Was, a nie do nas. Swoją polityką grawitowaliście już to na wschód, już to na zachód, pomijając nas. Ja nie jestem politykiem, nie jestem historykiem, ale po chłopsku rozumiem, że tylko przy pomocy wielkiej i potężnej Polski może naród ukraiński myśleć o odbudowie swojej ojczyzny.</u>
<u xml:id="u-27.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.15" who="#SBundzylak">I nic nowego pod słońcem, pamiętamy Panie Kolego Tworydło, jak nas uczyli za czasów zaborczych w naszych szkołach tej właśnie świętej narodowej modlitwy — tak dla nas jak i dla Was. Powiem po polsku:</u>
- <u xml:id="u-27.16" who="#SBundzylak">W imię Ojca, Syna, Ducha — to nasza modlitwa.</u>
- <u xml:id="u-27.17" who="#SBundzylak">Jak Bóg w Trójcy na Jordanie — Polska, Ruś i Litwa.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#MaciejBundzylak">I nic nowego pod słońcem, pamiętamy Panie Kolego Tworydło, jak nas uczyli za czasów zaborczych w naszych szkołach tej właśnie świętej narodowej modlitwy — tak dla nas jak i dla Was. Powiem po polsku:</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#MaciejBundzylak">W imię Ojca, Syna, Ducha — to nasza modlitwa.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#MaciejBundzylak">Jak Bóg w Trójcy na Jordanie — Polska, Ruś i Litwa.</u>
<u xml:id="u-27.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.19" who="#SBundzylak">Panowie, właśnie nad tym trzeba się zastanowić, że myśl ta powtórzyć się może jeszcze i za naszego życia, bo jednak historia się powtarza, powtórzyć się może po nas, gdy inni przyjdą.</u>
- <u xml:id="u-27.20" who="#SBundzylak">Wspomniał Pan, Panie Senatorze Tworydło, o krzywdach religijnych, że niby Rząd czy ktoś pod względem religijnym miałby krzywdzić naród, lud ukraiński. To jest dla mnie naprawdę dziwne, bo nie kto inny, tylko Polacy, nasi ziemianie budowali cerkwie dla Was, nie kto inny właśnie, jak my. I nie my Was polonizowaliśmy, a Wyście nas ruszczyli. Są na to dowody i fakty i my czekamy na to, że jednak wreszcie Rząd naszej prośby usłucha i wyda ustawę rewindykacyjną, dzięki której na łono Ojczyzny w tych trzech województwach wróci 1 ½ miliona naszych zniszczonych Polaków.</u>
- <u xml:id="u-27.21" who="#SBundzylak">Wspomniał Pan o szlachcie zagrodowej. Nie będę polemizował, lecz Pana zaproszę do swego powiatu i tam na miejscu, gdzie jest ta szlachta zagrodowa, z pism, jakie oni mają, z dokumentów pożółkłych ze starości, przeżartych już przez mole, bo sięgają setek lat wstecz, tam się najdokładniej przekonamy o pochodzeniu tej szlachty zagrodowej. I ja z tego miejsca twierdzę, przeczytawszy tysiące tych dokumentów, że ta szlachta zagrodowa to była i jest nasza szlachta, tylko zruszczona.</u>
- <u xml:id="u-27.22" who="#SBundzylak">Poruszył Pan niesprawiedliwą parcelację. Na ten temat będziemy mówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i reform Rolnych.</u>
- <u xml:id="u-27.23" who="#SBundzylak">To są te sprawy, które chciałem, proszę Wysokiego Senatu, poruszyć ze względu na to, że nie można oświetlać tak sprawy, jak ona nie jest, tylko trzeba powiedzieć, jak ona jest. Bo chłopi tam od dołu, których łączy jedna dola i niedola, jedna wspólna strzecha i spokrewnienie rodzinne nierozerwalne, ci dawno się porozumieli. Więc ja z tego miejsca zwracam się z prośbą: nie wpuszczajcie tam do nas jadu nienawiści i nie burzcie naszego spokoju. Nam nie trzeba żadnych ustaw, myśmy się zżyli i żyć chcemy dalej i nie mówcie, że „tak nie będzie, że to Ukraina, na przedmieściach Stryja i Stanisławowa. To nie jest na czasie, bo Wy nas nie nastraszycie. My co do ziem Małopolski wschodniej wypowiedzieliśmy swoje zdanie w latach 1919–1920 i ono dla nas jest święte.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#MaciejBundzylak">Panowie, właśnie nad tym trzeba się zastanowić, że myśl ta powtórzyć się może jeszcze i za naszego życia, bo jednak historia się powtarza, powtórzyć się może po nas, gdy inni przyjdą.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#MaciejBundzylak">Wspomniał Pan, Panie Senatorze Tworydło, o krzywdach religijnych, że niby Rząd czy ktoś pod względem religijnym miałby krzywdzić naród, lud ukraiński. To jest dla mnie naprawdę dziwne, bo nie kto inny, tylko Polacy, nasi ziemianie budowali cerkwie dla Was, nie kto inny właśnie, jak my. I nie my Was polonizowaliśmy, a Wyście nas ruszczyli. Są na to dowody i fakty i my czekamy na to, że jednak wreszcie Rząd naszej prośby usłucha i wyda ustawę rewindykacyjną, dzięki której na łono Ojczyzny w tych trzech województwach wróci 1 ½ miliona naszych zniszczonych Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#MaciejBundzylak">Wspomniał Pan o szlachcie zagrodowej. Nie będę polemizował, lecz Pana zaproszę do swego powiatu i tam na miejscu, gdzie jest ta szlachta zagrodowa, z pism, jakie oni mają, z dokumentów pożółkłych ze starości, przeżartych już przez mole, bo sięgają setek lat wstecz, tam się najdokładniej przekonamy o pochodzeniu tej szlachty zagrodowej. I ja z tego miejsca twierdzę, przeczytawszy tysiące tych dokumentów, że ta szlachta zagrodowa to była i jest nasza szlachta, tylko zruszczona.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#MaciejBundzylak">Poruszył Pan niesprawiedliwą parcelację. Na ten temat będziemy mówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#MaciejBundzylak">To są te sprawy, które chciałem, proszę Wysokiego Senatu, poruszyć ze względu na to, że nie można oświetlać tak sprawy, jak ona nie jest, tylko trzeba powiedzieć, jak ona jest. Bo chłopi tam od dołu, których łączy jedna dola i niedola, jedna wspólna strzecha i spokrewnienie rodzinne nierozerwalne, ci dawno się porozumieli. Więc ja z tego miejsca zwracam się z prośbą: nie wpuszczajcie tam do nas jadu nienawiści i nie burzcie naszego spokoju. Nam nie trzeba żadnych ustaw, myśmy się zżyli i żyć chcemy dalej i nie mówcie, że „tak nie będzie, że to Ukraina, na przedmieściach Stryja i Stanisławowa. To nie jest na czasie, bo Wy nas nie nastraszycie. My co do ziem Małopolski wschodniej wypowiedzieliśmy swoje zdanie w latach 1919–1920 i ono dla nas jest święte.</u>
<u xml:id="u-27.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.25" who="#SBundzylak">Nie obiecujcie Panowie swojemu ludowi tego, czego nigdy nie będziecie w fizycznej możność' dać mu, a od razu stosunki się ułożą i nie będzie targów o ziemię. Chociaż wspomniałem, że jeśli przyszła ta parcelacja, o której niektórzy wyrażali się „dzika parcelacja”, toż Panowie, czyż Wasz lud nie wziął 2/3 ziemi, a nasz 1/3? Trzeba będzie udowodnić to najdokładniejszą statystyką. Nie mówię tego z zazdrością. Jako chłop i rolnik wiem, że gdybyśmy mieli się ograniczyć i tej ziemi nie dać Wam nic, to znów z takiego strasznie zubożałego społeczeństwa nie mielibyśmy korzyści. Traktuję tę rzecz już z punktu widzenia ludzkości. Jednak teraz już kolej na nas. Musimy się wyrównać. Zrozumcie nas Panowie, że nie dlatego krzyczymy, by Wam ziemi nie dać, tylko teraz przyszła kolej i na nas, bo Wyście już tę miarę przebrali.</u>
- <u xml:id="u-27.26" who="#SBundzylak">Wspomniał także s. Tworydło o wyborach u nas. Przecież wybory samorządowe u nas prawie że w 85% są na ukończeniu i nie kto inny, a nasze polskie komitety zwracały się do Waszych komitetów: róbmy kompromis, nie róbmy roznamiętnienia. Ale ja słyszałem rozkaz, właściwie od Waszych komitetów odpowiedź: My mamy inaczej nakazane z góry, walkę, choćbyśmy ją i przegrali. Nie można pod tym kątem widzenia tej sprawy tak przedstawiać, bo okólnik p. Premiera co do czystości wyborów jest dla każdego starosty na wschodzie rzeczą świętą.</u>
- <u xml:id="u-27.27" who="#SBundzylak">P. senator Hordyński wspomniał, że nic nie jest wstawione w budżecie dla sprawy ukraińskiej. Panie Kolego Senatorze, budżety nie mogą być układane pod kątem widzenia narodowości, ale dla całej ludności Państwa, nie mają więc racji Panowie uskarżać się, że w budżecie tym nie ma nic na sprawę ukraińską. Tak te rzeczy u nas i w całym świecie się przedstawiają.</u>
- <u xml:id="u-27.28" who="#SBundzylak">Gdy mówię już o sprawie mniejszości narodowych, to pozwolę sobie także odpowiedzieć p. senatorowi Konopce co do emigracji i co do ustroju. Szkoda, że u nas jeszcze są ludzie, którzy zastanawiają się nad tym, czy w Polsce będzie ustrój totalistyczny, czy narodowo-socjalistyczny, czy jakiś inny. Dla Polski nasz wielki geniusz Marszałek Piłsudski zostawił testament, a podstawą tego testamentu jest, jak Polska powinna się rządzić. To nam wszystkim Polakom powinno wystarczyć. Jednak nie żaden szowinizm, bo Polska jest i była nazbyt tolerancyjna, nie żaden szowinizm w stosunku do narodowości żydowskiej żebyśmy zmuszali Was do emigracji. Tylko Panie Senatorze, proszę zrozumieć, że nas, Polaków, emigrowało 9 milionów. Podnoszę te rzeczy dlatego, że w tych 9 milionach emigrowało co najmniej 90% chłopów. Ale gdyśmy emigrowali, a jeszcze i dziś emigrujemy, to nigdy nie pytaliśmy się: dokąd mamy wyjechać i ułatwiajcie nam to.</u>
- <u xml:id="u-27.29" who="#SBundzylak">Przemawiam nie z punktu widzenia nienawiści, jak się Panowie wyrażacie, antysemityzmu, a tylko z tego powodu, że jeśli Panowie powołujecie się na to, że Najjaśniejsza Rzeczpospolita jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli, to niech mi wolno będzie powiedzieć z tego miejsca, że gospodarzami Państwa Polskiego ma być tylko Naród Polski.</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#MaciejBundzylak">Nie obiecujcie Panowie swojemu ludowi tego, czego nigdy nie będziecie w fizycznej możność' dać mu, a od razu stosunki się ułożą i nie będzie targów o ziemię. Chociaż wspomniałem, że jeśli przyszła ta parcelacja, o której niektórzy wyrażali się „dzika parcelacja”, toż Panowie, czyż Wasz lud nie wziął 2/3 ziemi, a nasz 1/3? Trzeba będzie udowodnić to najdokładniejszą statystyką. Nie mówię tego z zazdrością. Jako chłop i rolnik wiem, że gdybyśmy mieli się ograniczyć i tej ziemi nie dać Wam nic, to znów z takiego strasznie zubożałego społeczeństwa nie mielibyśmy korzyści. Traktuję tę rzecz już z punktu widzenia ludzkości. Jednak teraz już kolej na nas. Musimy się wyrównać. Zrozumcie nas Panowie, że nie dlatego krzyczymy, by Wam ziemi nie dać, tylko teraz przyszła kolej i na nas, bo Wyście już tę miarę przebrali.</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#MaciejBundzylak">Wspomniał także s. Tworydło o wyborach u nas. Przecież wybory samorządowe u nas prawie że w 85% są na ukończeniu i nie kto inny, a nasze polskie komitety zwracały się do Waszych komitetów: róbmy kompromis, nie róbmy roznamiętnienia. Ale ja słyszałem rozkaz, właściwie od Waszych komitetów odpowiedź: My mamy inaczej nakazane z góry, walkę, choćbyśmy ją i przegrali. Nie można pod tym kątem widzenia tej sprawy tak przedstawiać, bo okólnik p. Premiera co do czystości wyborów jest dla każdego starosty na wschodzie rzeczą świętą.</u>
+ <u xml:id="u-27.27" who="#MaciejBundzylak">P. senator Hordyński wspomniał, że nic nie jest wstawione w budżecie dla sprawy ukraińskiej. Panie Kolego Senatorze, budżety nie mogą być układane pod kątem widzenia narodowości, ale dla całej ludności Państwa, nie mają więc racji Panowie uskarżać się, że w budżecie tym nie ma nic na sprawę ukraińską. Tak te rzeczy u nas i w całym świecie się przedstawiają.</u>
+ <u xml:id="u-27.28" who="#MaciejBundzylak">Gdy mówię już o sprawie mniejszości narodowych, to pozwolę sobie także odpowiedzieć p. senatorowi Konopce co do emigracji i co do ustroju. Szkoda, że u nas jeszcze są ludzie, którzy zastanawiają się nad tym, czy w Polsce będzie ustrój totalistyczny, czy narodowo-socjalistyczny, czy jakiś inny. Dla Polski nasz wielki geniusz Marszałek Piłsudski zostawił testament, a podstawą tego testamentu jest, jak Polska powinna się rządzić. To nam wszystkim Polakom powinno wystarczyć. Jednak nie żaden szowinizm, bo Polska jest i była nazbyt tolerancyjna, nie żaden szowinizm w stosunku do narodowości żydowskiej żebyśmy zmuszali Was do emigracji. Tylko Panie Senatorze, proszę zrozumieć, że nas, Polaków, emigrowało 9 milionów. Podnoszę te rzeczy dlatego, że w tych 9 milionach emigrowało co najmniej 90% chłopów. Ale gdyśmy emigrowali, a jeszcze i dziś emigrujemy, to nigdy nie pytaliśmy się: dokąd mamy wyjechać i ułatwiajcie nam to.</u>
+ <u xml:id="u-27.29" who="#MaciejBundzylak">Przemawiam nie z punktu widzenia nienawiści, jak się Panowie wyrażacie, antysemityzmu, a tylko z tego powodu, że jeśli Panowie powołujecie się na to, że Najjaśniejsza Rzeczpospolita jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli, to niech mi wolno będzie powiedzieć z tego miejsca, że gospodarzami Państwa Polskiego ma być tylko Naród Polski.</u>
<u xml:id="u-27.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.31" who="#SBundzylak">I kolej — może się źle wyrażam — Panie Senatorze, przychodzi na Was. My się nie pytaliśmy o ułatwienia rządu, gdy nas 9 milionów Polaków emigrowało: dokąd mamy jechać, a Wy macie większe ułatwienia od nas i zaczynacie tylko emigrować. Bo tak, jak wielką koniecznością w naszym Państwie jest dzisiaj obronność Państwa, tak nie mniej ważną sprawą dla Państwa Polskiego, nie mniej ważnym zagadnieniem jest stworzenie tego średniego mieszczańskiego stanu rzemieślniczego i handlowego po miastach polskich. To jest nasza konieczność.</u>
+ <u xml:id="u-27.31" who="#MaciejBundzylak">I kolej — może się źle wyrażam — Panie Senatorze, przychodzi na Was. My się nie pytaliśmy o ułatwienia rządu, gdy nas 9 milionów Polaków emigrowało: dokąd mamy jechać, a Wy macie większe ułatwienia od nas i zaczynacie tylko emigrować. Bo tak, jak wielką koniecznością w naszym Państwie jest dzisiaj obronność Państwa, tak nie mniej ważną sprawą dla Państwa Polskiego, nie mniej ważnym zagadnieniem jest stworzenie tego średniego mieszczańskiego stanu rzemieślniczego i handlowego po miastach polskich. To jest nasza konieczność.</u>
<u xml:id="u-27.32" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-27.33" who="#SBundzylak">I co do tego zagadnienia musimy się dogadać, Panie Senatorze Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-27.33" who="#MaciejBundzylak">I co do tego zagadnienia musimy się dogadać, Panie Senatorze Konopka.</u>
<u xml:id="u-27.34" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SBruski">Każdy obserwator życia wewnętrzno-politycznego Polski musi bezstronnie przyznać, że życie to coraz więcej się normalizuje, stabilizuje, bezpieczeństwo, ład, porządek rosną. Jest to następstwem wzrostu dyscypliny przede wszystkim elementu rdzennie polskiego, który, aczkolwiek jeszcze skłócony pod względem politycznym, odnosi się z szacunkiem do władz polskich, ponosi chętnie wszelkie ciężary i stara się jak najlepiej spełniać swe obowiązki obywatelskie.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#SBruski">Jednak w odniesieniu do naszych mniejszości narodowych musimy, niestety, stwierdzić, że mimo to, iż mają zapewnioną pełną opiekę prawną i administracyjną, mimo pełnego równouprawnienia okazują tendencje odśrodkowe, dążenie do rozsadzenia spoistości wewnętrznej naszego Państwa. Fakt ten zmusza nas do skontrolowania naszej polityki wewnętrznej, i to w tym kierunku, aby ta tolerancja nasza nie wybujała i nie powstała taka paradoksalna sytuacja, że obywatele Polacy, którzy ściśle przestrzegają ustaw i rozporządzeń władz, więcej są krępowani w swych swobodach obywatelskich niż nasze mniejszości.</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#SBruski">Inną bolączką naszego życia publicznego jest nadmiar organizacji, które zamiast jednoczyć społeczeństwo, rozbijają je na setki cząstek i atomów społecznych. Bylibyśmy bardzo wdzięczni Panu Premierowi, gdyby nas uwolnił od tej plagi egipskiej. Przecież nie do pomyślenia jest taki stosunek, aby w miasteczku liczącym 15.000 mieszkańców istniało 180 towarzystw. Należało by więc te organizacje skomasować, a wszystkie zbędne zlikwidować.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#SBruski">Również społeczeństwo stanowczo domaga się kontynuowania akcji likwidowania masonerii, obojętne, czy to nie będzie nazywało „lożą”, czy, jak to dziś słyszeliśmy, „domem związkowym”.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#SBruski">Bezpieczeństwo i ład to przede wszystkim zasługa naszej administracji, ta zaś zależy od jakości urzędników. Tutaj muszę powtórzyć, co ciągle w koło się powtarza, że źle opłacany urzędnik nie może być dobrym urzędnikiem, bo ciągła troska o byt odgrywa go od pracy, osłabia energie i rezultat pracy.</u>
- <u xml:id="u-29.5" who="#SBruski">Równocześnie w imieniu urzędników samorządowych proszę o przyspieszenie wydania pragmatyki, na którą od trzech lat czekają. W samorządach niejednokrotnie, szczególnie w miastach, które się rozwinęły, jest brak etatów, a nie obsadza się ich dlatego, że nie ma ustawy. Przez to kuleje administracja.</u>
- <u xml:id="u-29.6" who="#SBruski">Wreszcie jedną bolączkę terenową pozwolę sobie tutaj poruszyć. Na Pomorzu jest szereg budowniczych miejskich i powiatowych, którzy stracili po kilkunastu latach prawo wykonywania swych czynności, mimo że skończyli szkołę budownictwa uważaną dawniej za średnią, a obecnie już nie. Wzywa się ich obecnie do dodatkowych egzaminów, jednak nie mogą się oni doczekać tych egzaminów i proszą o ich przyśpieszenie, gdyż ludzie ci po prostu stają się bezradni wobec tego ciosu, który ich spotkał.</u>
- <u xml:id="u-29.7" who="#SBruski">A teraz pozwolę sobie nawrócić do sprawy mniejszości niemieckiej. Przepraszam bardzo, że jeszcze kilka chwil czasu Panom zabiorę, ale przypadkowo właśnie pochodzę z tej samej gminy, z której pochodzi s. Hasbach. Słyszałem tutaj kilka cierpkich oskarżeń pod adresem samorządu, do którego mam zaszczyt należeć, i pod adresem komisji wyborczej, której przypadkowo byłem przewodniczącym, w której głosował s. Hasbach i gdzie między innymi włożono do urny wyborczej zamiast kartki odezwę narodowo-socjalistyczną wysoce obrażającą polską godność. Pytam się, czy mniejszości niemieckiej w Polsce dzieje się źle? Twierdzę, że nie. Ale ta mniejszość niemiecka nie chciałaby nic utracić z dawnych przywilejów, z pozycji, które osiągnęła w czasie walki z polskością podczas zaborów, gdzie starano się element polski wytępić („ausrotten”). Niemcy w Polsce chcieliby utrzymać dawniejszy stan posiadania w dziedzinie gospodarczej, powstały z krzywdy ludności autochtonicznej polskiej, mimo że liczba ich od r. 1921 gwałtownie się zmniejszyła. Stan dawny, sztuczny i krzywdzący element polski, nie da się utrzymać i z tym musi się mniejszość niemiecka zawsze pogodzić. Dużo się mówi o utrzymaniu kultury niemieckiej. Panie Senatorze! My Polacy jesteśmy narodem tolerancyjnym i nie uda się Panu ani jednego przykładu przytoczyć, żeby władze polskie tłumiły lub przeszkadzały w utrzymaniu zdobyczy kulturalnych lub przeszkadzały imprezom ściśle kulturalnym. Ale niech Panowie przyjmą do wiadomości, że nie pozwolimy pod pozorem elementów kultury przyswajać sobie na ziemiach polskich politycznych elementów narodowego socjalizmu,...</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#DawidBruski">Każdy obserwator życia wewnętrzno-politycznego Polski musi bezstronnie przyznać, że życie to coraz więcej się normalizuje, stabilizuje, bezpieczeństwo, ład, porządek rosną. Jest to następstwem wzrostu dyscypliny przede wszystkim elementu rdzennie polskiego, który, aczkolwiek jeszcze skłócony pod względem politycznym, odnosi się z szacunkiem do władz polskich, ponosi chętnie wszelkie ciężary i stara się jak najlepiej spełniać swe obowiązki obywatelskie.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#DawidBruski">Jednak w odniesieniu do naszych mniejszości narodowych musimy, niestety, stwierdzić, że mimo to, iż mają zapewnioną pełną opiekę prawną i administracyjną, mimo pełnego równouprawnienia okazują tendencje odśrodkowe, dążenie do rozsadzenia spoistości wewnętrznej naszego Państwa. Fakt ten zmusza nas do skontrolowania naszej polityki wewnętrznej, i to w tym kierunku, aby ta tolerancja nasza nie wybujała i nie powstała taka paradoksalna sytuacja, że obywatele Polacy, którzy ściśle przestrzegają ustaw i rozporządzeń władz, więcej są krępowani w swych swobodach obywatelskich niż nasze mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#DawidBruski">Inną bolączką naszego życia publicznego jest nadmiar organizacji, które zamiast jednoczyć społeczeństwo, rozbijają je na setki cząstek i atomów społecznych. Bylibyśmy bardzo wdzięczni Panu Premierowi, gdyby nas uwolnił od tej plagi egipskiej. Przecież nie do pomyślenia jest taki stosunek, aby w miasteczku liczącym 15.000 mieszkańców istniało 180 towarzystw. Należało by więc te organizacje skomasować, a wszystkie zbędne zlikwidować.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#DawidBruski">Również społeczeństwo stanowczo domaga się kontynuowania akcji likwidowania masonerii, obojętne, czy to nie będzie nazywało „lożą”, czy, jak to dziś słyszeliśmy, „domem związkowym”.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#DawidBruski">Bezpieczeństwo i ład to przede wszystkim zasługa naszej administracji, ta zaś zależy od jakości urzędników. Tutaj muszę powtórzyć, co ciągle w koło się powtarza, że źle opłacany urzędnik nie może być dobrym urzędnikiem, bo ciągła troska o byt odgrywa go od pracy, osłabia energie i rezultat pracy.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#DawidBruski">Równocześnie w imieniu urzędników samorządowych proszę o przyspieszenie wydania pragmatyki, na którą od trzech lat czekają. W samorządach niejednokrotnie, szczególnie w miastach, które się rozwinęły, jest brak etatów, a nie obsadza się ich dlatego, że nie ma ustawy. Przez to kuleje administracja.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#DawidBruski">Wreszcie jedną bolączkę terenową pozwolę sobie tutaj poruszyć. Na Pomorzu jest szereg budowniczych miejskich i powiatowych, którzy stracili po kilkunastu latach prawo wykonywania swych czynności, mimo że skończyli szkołę budownictwa uważaną dawniej za średnią, a obecnie już nie. Wzywa się ich obecnie do dodatkowych egzaminów, jednak nie mogą się oni doczekać tych egzaminów i proszą o ich przyśpieszenie, gdyż ludzie ci po prostu stają się bezradni wobec tego ciosu, który ich spotkał.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#DawidBruski">A teraz pozwolę sobie nawrócić do sprawy mniejszości niemieckiej. Przepraszam bardzo, że jeszcze kilka chwil czasu Panom zabiorę, ale przypadkowo właśnie pochodzę z tej samej gminy, z której pochodzi s. Hasbach. Słyszałem tutaj kilka cierpkich oskarżeń pod adresem samorządu, do którego mam zaszczyt należeć, i pod adresem komisji wyborczej, której przypadkowo byłem przewodniczącym, w której głosował s. Hasbach i gdzie między innymi włożono do urny wyborczej zamiast kartki odezwę narodowo-socjalistyczną wysoce obrażającą polską godność. Pytam się, czy mniejszości niemieckiej w Polsce dzieje się źle? Twierdzę, że nie. Ale ta mniejszość niemiecka nie chciałaby nic utracić z dawnych przywilejów, z pozycji, które osiągnęła w czasie walki z polskością podczas zaborów, gdzie starano się element polski wytępić („ausrotten”). Niemcy w Polsce chcieliby utrzymać dawniejszy stan posiadania w dziedzinie gospodarczej, powstały z krzywdy ludności autochtonicznej polskiej, mimo że liczba ich od r. 1921 gwałtownie się zmniejszyła. Stan dawny, sztuczny i krzywdzący element polski, nie da się utrzymać i z tym musi się mniejszość niemiecka zawsze pogodzić. Dużo się mówi o utrzymaniu kultury niemieckiej. Panie Senatorze! My Polacy jesteśmy narodem tolerancyjnym i nie uda się Panu ani jednego przykładu przytoczyć, żeby władze polskie tłumiły lub przeszkadzały w utrzymaniu zdobyczy kulturalnych lub przeszkadzały imprezom ściśle kulturalnym. Ale niech Panowie przyjmą do wiadomości, że nie pozwolimy pod pozorem elementów kultury przyswajać sobie na ziemiach polskich politycznych elementów narodowego socjalizmu,...</u>
<u xml:id="u-29.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-29.9" who="#SBruski">... gdyż kultura a narodowy socjalizm to dwie rzeczy całkiem od siebie odrębne.</u>
- <u xml:id="u-29.10" who="#SBruski">Więc ekspansji gospodarczej oraz próbom stworzenia w granicach Państwa Polskiego nielegalnej organizacji politycznej my, Polacy, przeciwstawiamy się jak najenergiczniej i to — Panie Senatorze — nie jest walka z mniejszością niemiecką, raczej normalny objaw prężności i dynamizmu narodowego naszego elementu polskiego, zamieszkującego w przygniatającej liczbie tereny polskich województw zachodnich. A jeśli mniejszość niemiecka chce wiedzieć, co to jest krzywda narodowa, niech Pan rozważy choćby to, co przed chwilą powiedział p. senator Kornke. My nie kierujemy się nienawiścią tak, jak Niemcy w stosunku do naszej mniejszości polskiej w Niemczech. Polacy są zbyt szlachetnym narodem, aby kierowali się wobec swych mniejszości narodowych nienawiścią, raczej kierowaliśmy się zawsze tolerancją i sprawiedliwością. Więc niech Panowie przedstawiciele mniejszości niemieckiej nie mową o krzywdach, ale o dobrodziejstwach i swobodach, jakimi się cieszy mniejszość niemiecka w Polsce. To wtedy będzie dopiero rzetelna prawda.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#DawidBruski">... gdyż kultura a narodowy socjalizm to dwie rzeczy całkiem od siebie odrębne.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#DawidBruski">Więc ekspansji gospodarczej oraz próbom stworzenia w granicach Państwa Polskiego nielegalnej organizacji politycznej my, Polacy, przeciwstawiamy się jak najenergiczniej i to — Panie Senatorze — nie jest walka z mniejszością niemiecką, raczej normalny objaw prężności i dynamizmu narodowego naszego elementu polskiego, zamieszkującego w przygniatającej liczbie tereny polskich województw zachodnich. A jeśli mniejszość niemiecka chce wiedzieć, co to jest krzywda narodowa, niech Pan rozważy choćby to, co przed chwilą powiedział p. senator Kornke. My nie kierujemy się nienawiścią tak, jak Niemcy w stosunku do naszej mniejszości polskiej w Niemczech. Polacy są zbyt szlachetnym narodem, aby kierowali się wobec swych mniejszości narodowych nienawiścią, raczej kierowaliśmy się zawsze tolerancją i sprawiedliwością. Więc niech Panowie przedstawiciele mniejszości niemieckiej nie mową o krzywdach, ale o dobrodziejstwach i swobodach, jakimi się cieszy mniejszość niemiecka w Polsce. To wtedy będzie dopiero rzetelna prawda.</u>
<u xml:id="u-29.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Lista mówców została wyczerpana. Rozprawa nad częścią 7 budżetu została zakończona.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się w poniedziałek dnia 13 marca o godz. 10 rano z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 13 preliminarza budżetowego — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#BogusławMiedziński">Lista mówców została wyczerpana. Rozprawa nad częścią 7 budżetu została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie odbędzie się w poniedziałek dnia 13 marca o godz. 10 rano z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 13 preliminarza budżetowego — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
<u xml:id="u-30.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 14 min. 35.)</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
index 4c85deb..5f939ce 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00009-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00009-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>9 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">9</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-13</date>
@@ -23,78 +23,246 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwiętosławski" role="speaker">
- <persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Świętosławski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBartel" role="speaker">
- <persName>S. Bartel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
- <persName>S. Dobaczewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
- <persName>S. Hasbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SJędrusik" role="speaker">
- <persName>S. Jędrusik</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKolankowski" role="speaker">
- <persName>S. Kolankowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miklaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiłaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miłaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPulnarowicz" role="speaker">
- <persName>S. Pulnarowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRembieliński" role="speaker">
- <persName>S. Rembieliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
- <persName>S. Zarzycki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksBliziński" role="speaker">
- <persName>S. ks. Bliziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksNosalewski" role="speaker">
- <persName>S. ks. Nosalewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
- <persName>S. ks. Zelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŁepki" role="speaker">
- <persName>S. Łepki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚląski" role="speaker">
- <persName>S. Śląski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwiętosławski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego</roleName>
+ <surname>Świętosławski</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzBartel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Bartel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Bartel</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="EugeniuszDobaczewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Eugeniusz</forename>
+ <surname>Dobaczewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz_Dobaczewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ErwinHasbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Erwin</forename>
+ <surname>Hasbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Hasbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="HenrykJędrusik" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Henryk</forename>
+ <surname>Jędrusik</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_J%C4%99drusik</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LudwikKolankowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ludwik</forename>
+ <surname>Kolankowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Kolankowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławMiklaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Miklaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Miklaszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławMiłaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Miłaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Mi%C5%82aszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławPulnarowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Pulnarowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Pulnarowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRembieliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rembieliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rembieli%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandZarzycki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Zarzycki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Zarzycki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WacławBliziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Bliziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_Blizi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzNosalewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Nosalewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Nosalewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="RomanZelek" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Roman</forename>
+ <surname>Zelek</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Zelek</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BohdanŁepki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bohdan</forename>
+ <surname>Łepki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohdan_%C5%81epki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanSlaski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Slaski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Slaski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
index 205ae37..93be91f 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
@@ -1,90 +1,90 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 2.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam pp. senatorów Wielowieyskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Protokół 7 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">Protokół 8 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Usprawiedliwiają nieobecność na 8 posiedzeniu senatorowie: Beczkowicz i Patek.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na dwa dni s. Lechnickiemu i na 1 dzień ss. Grajkowi, Łazarskiemu i Malskiemu.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sprawozdawca s. dr E. Dobaczewski.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam pp. senatorów Wielowieyskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#BogusławMiedziński">Protokół 7 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#BogusławMiedziński">Protokół 8 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwiają nieobecność na 8 posiedzeniu senatorowie: Beczkowicz i Patek.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na dwa dni s. Lechnickiemu i na 1 dzień ss. Grajkowi, Łazarskiemu i Malskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sprawozdawca s. dr E. Dobaczewski.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SDobaczewski">Wysoka Izbo! Omawiając budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nie będę poruszał wszystkich zagadnień, omawianych na komisji, ponieważ pp. senatorowie mają te rzeczy wydrukowane w sprawozdaniu, a postaram się poruszyć tylko niektóre z nich, odsyłając do sprawozdania drukowanego.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#SDobaczewski">Budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w hierarchii potrzeb ogólnopaństwowych znajduje się na drugim miejscu po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i wynosi około 15,9% ogólnych wydatków państwowych.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#SDobaczewski">Od roku 1934/35 budżet ten wzrasta tak w cyfrach absolutnych, jak również i procentowo w stosunku do ogólnego budżetu, jednak zapotrzebowania resortu są tak olbrzymie, że to zwiększanie budżetu nie podąża za narastaniem potrzeb.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#SDobaczewski">Rozpatrzmy tylko potrzeby szkolnictwa niższego. W Małym Roczniku Statystycznym za rok 1937 znajdziemy, że w r. 1931 na 100 obywateli polskich w wieku pozaszkolnym było 23 analfabetów. Obecnie według tegoż Rocznika duży odsetek młodzieży nie uczęszcza do szkoły zupełnie, odsetek ten dla całej Polski wynosi około 7 3, w województwach zachodnich odsetek ten jest minimalny, natomiast w województwach wschodnich dochodzi do 103,. Olbrzymi odsetek młodzieży już w wieku lat 11 opuszcza szkołę i zostaje półanalfabetami.</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#SDobaczewski">Budżet rozpatrywany preliminuje na szkolnictwo ogólnokształcące 255,5 miliona złotych, z czego na szkolnictwo powszechne specjalne i ochronki 223,7 miliona złotych wobec 206 5 miliona złotych w bieżącym roku, czyli o 17 milionów złotych więcej. Nadwyżka ta jest jednak tylko pozorna, gdyż ma być użyta przed? wszystkim na automatyczne awanse i zaległ. dodatki mieszkaniowe, których wypłatę przejęło Państwo od gmin.</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#SDobaczewski">Obecny budżet z trudem pokrywa potrzeb dokonanego rozwoju szkolnictwa i w żadnym stopniu nie załatwia wysuwanych w ubiegłych latach dezyderatów powiększania przez kilka lat etatów nauczycielskich o 4 tysiące rocznie, ażeby wchłonąć młodzież, pozostającą poza szkołą. W roku 1937/38 mieliśmy dzieci od lat 7 do 13 — 5.447.000, z czego objętych obowiązkiem szkolnym było 5.162.000, natomiast w szkołach było tylko 4.650.000, czyli poza szkołą było około 800.000. Tymczasem w bieżącym roku szkolnym uruchomiono tylko 2.090 etatów zamiast przewidzianych 4.000, a na rok przyszły nie przewiduje się żadnych powiększeń prócz uruchomienia niewykorzystanych etatów bieżącego roku. Na to, aby objąć obowiązkiem szkolnym wszystkie dzieci przy zachowaniu przewidzianego w statucie szkoły powszechnej obciążenia klas, potrzeba by 104.000 etatów nauczycielskich.</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#SDobaczewski">W bieżącym roku szkolnym mamy 77.000 etatów, uwzględniając przy tym kredyt na godziny kontraktowe i ponad liczbowe w ilości 159.000 godzin tygodniowo, z czego więcej niż połowa jest przeznaczona na naukę religii, pozostałe godziny mogą zastąpić 2.000 etatów, co razem daje 79.009 etatów. Do zrealizowania powszechność', nauczania brakuje tedy 25.009 etatów. Gdyby rokrocznie ilość etatów powiększano o 4.0C0, potrzeba by przeszło 6 lat na zrealizowanie powszechności nauczania, ale widzimy, że rozpatrywany budżet nie przewiduje zupełnie powiększenia etatów, co ludzi, patrzących w przyszłość, przejąć musi niepokojem i troską.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#SDobaczewski">Zestawienie liczbowe uczniów, uczących się w szkołach I, II i III stopnia w latach 1935–1938, wygląda następująco: w szkołach I stopnia nieznaczny ubytek: na 100 uczących się wypada kolejno w tych latach 37,9, 36,6 i 35,1; w szkołach U stopnia nieznaczny przyrost: 18.2, 18.8 i 19,5 i w szkołach III stopnia również przyrost: 43,9, 44,6 i 45,4. Gdyby tempo zmniejszania się ilości dzieci w szkołach I stopnia nie uległo zmianie, to na zlikwidowanie tego najniższego typu szkoły trzeba czekać około 30 lat.</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#SDobaczewski">Jednak muszę tu uczynić pewne zastrzeżenie, albowiem są miejscowości, gdzie oczywiście musi pozostać szkoła I stopnia, a mianowicie gdzieś na Polesiu, gdzie wsie są bardzo odległe jedne od drugich, względnie w górach.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#SDobaczewski">Ta stabilizacja szkolnictwa niżej zorganizowanego na wsi odbija się ujemnie na życiu kulturalnym tego środowiska oraz utrudnia dostęp młodzieży wiejskiej do wyższych stopni szkolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-3.10" who="#SDobaczewski">Niekorzystnie również na poziom szkoły powszechnej wpływa zbyt duża ilość dzieci przypadająca na innego nauczyciela. W 1937/38 r. na 4.701.240 uczących się w szkołach publicznych było 77.240 nauczycieli, czyli na 1 nauczyciela przypada średnio 61 uczniów Oczywiście w poszczególnych dziedzinach. a szczególnie na wsi, istnieje olbrzymia rozpiętość; niejednokrotnie na szkołę o 2 nauczycielach przypada 180 dzieci, o 1 nauczycielu — 80–100 dzieci. Jak to się odbija na poziomie nauczania, nie potrzebujemy mówić. Sprawa wychowania oraz stan zdrowotny również cierpi na tym bardzo znacznie.</u>
- <u xml:id="u-3.11" who="#SDobaczewski">Musimy w przyszłości tak samo jak na obronę narodową znaleźć środki na zwalczenie naszej słabości, jaką jest analfabetyzm. Jak wielkim złem społecznym jest analfabetyzm, odczuwamy wszyscy bez żadnych zbędnych komentarzy. Każdy, kto nie znajduje miejsca w szkole powszechnej, skazany jest na banicję ze wszystkich dziedzin działalności twórczej narodu i stanowi balast dla Państwa. Likwidację analfabetyzmu uznać musimy za jedną z najważniejszych, najdonioślejszych inwestycyj, niezbędnych dla dźwignięcia gmachu bezpieczeństwa, zamożności i potęgi Polski. Nie może być mowy o unarodowieniu handlu, o podniesieniu dobrobytu wsi, o podniesieniu poziomu kulturalnego, o odpowiednim przygotowaniu do obrony Państwa, jak długo co piąty obywatel będzie analfabetą. Państwo, Rząd i społeczeństwo muszą zdobyć środki na to, aby każde dziecko polskie znalazło się w szkole.</u>
- <u xml:id="u-3.12" who="#SDobaczewski">Szkoły średnie ogólnokształcące. Preliminarz przewiduje kwotę 31.761.750 zł, wyższą o 1.355.000 niż w roku poprzednim. Nadwyżka przeznaczona jest na uruchomienie nie zajętych w bieżącym roku 225 etatów, opłatę za wychowawstwo oraz awanse automatyczne. Szkolnictwo średnie uległo największym przeobrażeniom w związku z reformą szkolną. W roku bieżącym przez otwarcie drugiej klasy licealnej została zakończona reforma szkół średnich. Obserwujemy tu ciekawe zjawisko. Chociaż szkoła nowego typu nie wypuściła jeszcze ani jednego abiturienta licealisty i na uniwersytetach nie ma ani jednego wychowanka tych szkół, już od dość dawna rozpoczął się atak w prasie na obecne szkolnictwo. I na komisji z ust bardzo poważnych profesorów słyszeliśmy powtarzanie tych zarzutów; cytowano rzeczywiście kretyńskie odpowiedzi poszczególnych wychowanków, starających się dostać do wyższych zakładów naukowych, ba, czytałem w jednym z czasopism artykuł profesora uniwersytetu, że egzaminowany przez niego doktor obojga praw nie wiedział, jakie kraje sąsiadują z Polską, wymieniając między innymi Węgry, Kurlandię. Ale tu nasuwa się pytanie, w jaki sposób ten młody człowiek został doktorem obojga praw, podkreślam doktorem, nie magistrem. Tak pisze profesora H... Wprawdzie na swoje wytłumaczenie miałby przykład w premierze kraju bardzo kulturalnego, który nie mógł zrozumieć, po co Polska pcha się na Kaukaz, żądając Śląska. Ale co tu ma do tego nowa szkoła? Stanowczo za wcześnie jeszcze wydawać wyrok decydujący. Tym bardziej, że na tejże komisji usłyszeliśmy z ust doświadczonego pedagoga, b. rektora wyższej uczelni i b. Ministra Oświaty opinię wręcz odwrotną o obecnej młodzieży. Muszę stwierdzić, mówił on, że jesteśmy na drodze doskonałego systemu nauczania i wykształcenia. Nie od razu absolwent szkoły akademickiej ma wejść do zawodu i wykonywać funkcję odpowiedzialną. Trudno porównywać nasze szkoły akademickie z angielskimi wyższymi uczelniami, np. z Cambridge, gdzie mogą studiować ludzie, mający co najmniej 2 tysiące funtów rocznego dochodu. Ocena ujemna w stosunku do młodzieży i systemu nauczania jest niesłuszna. Młodzież nasza jest stanowczo twórcza, szczególniej na uczelniach zagranicznych młodzież polska wyróżnia się zdolnościami. Narzekania zaś na złe przygotowanie młodzieży powtarza się periodycznie co pewien okres czasu. W 1931 r. ukazał się artykuł w „Lekarzu Wojskowym”, omawiający wyniki egzaminów do wojskowej szkoły sanitarnej. Artykuł ten obiegł całą prasę polską, która lubi wszakże tego rodzaju sensacje.</u>
- <u xml:id="u-3.13" who="#SDobaczewski">Podniesiono również larum nad obniżeniem poziomu szkoły średniej. A wszakże reforma t. zw. jędrzejowiczowska nie tknęła jeszcze tej szkoły, 8-klasowe gimnazjum działało w całej pełni. A przypominam sobie, jak przed wojną obydwie wszechnice polskie zwróciły się z memoriałem do Rady Szkolnej Krajowej, że młodzież z ówczesnego 8-klasowego gimnazjum klasycznego jest niedostatecznie przygotowana do studiów na uniwersytecie. A cofnijmy się jeszcze wstecz: reformie szkolnej Konarskiego i Komisji Edukacyjnej przypisywano obniżenie się moralności w Polsce stanisławowskiej. Widzimy, że te rzeczy są stare.</u>
- <u xml:id="u-3.14" who="#SDobaczewski">Dopiero jesień bieżącego roku wprowadzi w mury uniwersyteckie pierwszych abiturientów nowego typu. I dopiero po poddaniu obserwacji kilku roczników wychowanków będzie można wydać opinię, opartą na faktycznych danych, a nie na subiektywnej ocenie czy ter z góry powziętych uprzedzeniach.</u>
- <u xml:id="u-3.15" who="#SDobaczewski">Trzeba przyznać, że rozwój państwowego szkolnictwa średniego, jeśli chodzi o ilość, postępuje bardzo powoli. Obecnie jest w Polsce 307 gimnazjów państwowych i 462 prywatnych. W szkołach państwowych w ubiegłym roku było 113.845 uczniów w 2.987 oddziałach, w szkołach prywatnych 106.666 uczniów w 3.241 oddziałach. Jak widzimy, szkolnictwo średnie prywatne odgrywa równorzędną rolę ze szkolnictwem państwowym. Państwo nie rozporządza dostatecznymi kredytami, które by umożliwiły fundowanie nowych gimnazjów, natomiast masowy napływ młodzieży stwarza koniunkturę do zakładania prywatnych szkół. W bieżącym roku powstały 22 gimnazja prywatne w różnych dzielnicach Polski. Do czasu zorganizowania dostatecznej ilości państwowych szkół winno Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego umożliwić szkole prywatnej należyte spełnianie swych zadań, uzupełniając brakujące środki szkołom prywatnym w postaci przyznania szkołom tym etatów. Należy jeszcze stwierdzić, że rozmieszczenie państwowych szkół średnich jest bardzo nieracjonalne. Najbardziej upośledzone są województwa centralne i wschodnie, tj. b. zabór rosyjski.</u>
- <u xml:id="u-3.16" who="#SDobaczewski">Z dyskusji w komisji wynikało, że aby zaradzić dzisiejszemu ciężkiemu stanowi szkolnictwa średniego, konieczną jest rzeczą zakładanie nowych gimnazjów państwowych, upaństwawianie stopniowo gimnazjów prywatnych, a tymczasem subsydiowanie szkolnictwa prywatnego przez udzielanie etatów ze szkolnictwa państwowego.</u>
- <u xml:id="u-3.17" who="#SDobaczewski">Bardzo doniosłym dorobkiem ostatnich kilku lat jest rozwój szkolnictwa zawodowego i realizacja programu, wytyczonego przez nowy ustrój szkolnictwa. W społeczeństwie coraz mocniej utrwala się przekonanie o konieczności zawodowego kształcenia młodzieży. Ostatnio zaznaczyły się objawy bardzo pomyślne wzmożonego dopływu uczniów do szkół zawodowych dzięki otwierającym się realnym perspektywom znacznego ułatwienia zdobycia zatrudnienia. Prace inwestycyjne Państwa, tworzący się przemysł i rozwój handlu — wszystko to tworzy popyt na fachowców w rozmaitych dziedzinach. Władze szkolne podkreślają, że od chwili wprowadzenia do szkół zawodowych nowego ustroju zaobserwowano wzmożony dopływ wartościowych kandydatów ze szkół powszechnych i gimnazjów. Materiał uczniowski staje się mniej przypadkowym i bardziej wyselekcjonowanym. Należy więc spodziewać się, że wpłynie to dodatnio na podniesienie kultury oraz wartości zawodowej naszych fachowców, a więc i na jakość naszej produkcji.</u>
- <u xml:id="u-3.18" who="#SDobaczewski">Nowe programy szkół zawodowych zostały poprzedzone badaniami programów podobnych szkół krajowych i zagranicznych, poddane opinii fachowców ze sfer gospodarczych, przemysłowych i naukowych, jak również poprzedzone badaniami rynku pracy. Oparte są na szkołach ogólnokształcących, stanowiących dla nich podbudowę, i dostosowane do wieku i fizycznych możliwości uczniów.</u>
- <u xml:id="u-3.19" who="#SDobaczewski">Zgodnie z intencją ustawy szkoły zawodowe różnych stopni mają umożliwić jednostkom zdolniejszym i dzielniejszym osiągnięcie w wyższych uczelniach naukowego i zawodowego wykształcenia. Usunięte więc zostały przegrody, stawiane poprzednio absolwentom szkół zawodowych do dalszego kształcenia się i specjalizowania w obranym kierunku. Ministerstwo wydało w myśl ustawy z dnia 18 października 1938 r. rozporządzenie, normujące, w jakich zakładach akademickich mogą studiować absolwenci liceów zawodowych oraz jakie egzaminy dopełniające będą wymagane w razie wstępowania do szkół akademickich o kierunku odmiennym niż ukończone liceum.</u>
- <u xml:id="u-3.20" who="#SDobaczewski">Stan liczbowy uczniów szkół zawodowych w roku szkolnym 1938/39 wynosił 102.506 uczniów, w tym w szkołach niższych 31.500 uczniów, w gimnazjach 57.000 uczniów i w liceach 11.000 uczniów.</u>
- <u xml:id="u-3.21" who="#SDobaczewski">W dyskusji podniesiono na komisji, że wydatki na szkoły zawodowe dla przemysłu, rzemiosła i handlu są niedostateczne. Nawet kwoty, które życie gospodarcze wpłaca w postaci 25% dodatku do świadectw przemysłowych, nie są w całości wydatkowane na szkolnictwo zawodowe. Kwoty nie wyzyskane wynosiły za ostatnie lata 2,5 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-3.22" who="#SDobaczewski">Jeżeli zestawimy liczbę uczących się w szkołach zawodowych z rokiem 1934/35, a więc przed wprowadzeniem nowego ustroju, to stwierdzimy, że liczba uczących się wzrosła z 64.000 na 102.000, czyli o 59%.</u>
- <u xml:id="u-3.23" who="#SDobaczewski">Dość charakterystycznym zjawiskiem jest to, że w dziale szkolnictwa przemysłowego zmniejszyła się liczba młodzieży w szkołach niższych, zwiększyła się natomiast w szkołach stopnia gimnazjalnego, a zwłaszcza licealnego. Tłumaczy się to tym, że do szkół zawodowych typu zasadniczego garnie się prawie wyłącznie młodzież, która ukończyła pełną szkołę powszechną II lub III stopnia i dlatego poszukuje szkół stopnia gimnazjalnego.</u>
- <u xml:id="u-3.24" who="#SDobaczewski">Szkolnictwo zawodowe należy rozbudowywać i zaopatrzyć w dostateczne środki pieniężne, gdyż rozbudowujący się przemysł wykazuje coraz większe braki materiału ludzkiego.</u>
- <u xml:id="u-3.25" who="#SDobaczewski">Jak wspomniałem, napływ do tych szkół jest liczny Tylko jeden typ szkół zawodowych pod tym względem wykazuje pewne różnice, mianowicie licea pedagogiczne, które nie mogą się pochwalić dostateczną ilością studiujących.</u>
- <u xml:id="u-3.26" who="#SDobaczewski">W życiu zawodowym dużą rolę odgrywają szkoły zawodowe dokształcające. Są one najliczniejsze i stanowią bardzo ważną formę masowego kształcenia terminatorów i młodocianych pracowników. Planowa i celowa organizacja dokształcania młodocianych i dorosłych stała się koniecznością naszego życia gospodarczego. Z inicjatywy Ministerstwa została uchwalona z r. 1938 i weszła w życie ustawa o utrzymywaniu szkół dokształcających. Mimo istnienia ustawowego obowiązku, jeszcze nie wszyscy młodociani pracownicy i terminatorzy dostają się do szkół dokształcających. Akcja doszkalania młodocianych i dorosłych pracowników wymagać będzie jeszcze dużo nakładu pracy i poważnych środków materialnych Wzmożenie produkcji przemysłu polskiego postawiło koła techniczno-przemysłowe wobec zagadnienia braku pracowników wartościowych na wszystkich stopniach hierarchii przemysłowej. Doświadczenie własne i państw zachodnich wskazuje, że problem masowego kształcenia zawodowego rozwiązuje się przez naukę w warsztacie i szkole dokształcającej dziennej lub wieczorowej. Jak wiadomo, ostatnio wyszło zarządzenie Ministerstwa, ażeby dokształcanie terminatorów odbywało się w godzinach porannych ze względu na to, że godziny wieczorne po. pracy są bardzo uciążliwe dla uczniów i nie dają wielkich korzyści. Niestety nasze warsztaty rzemieślnicze i fabryczne nie zawsze posiadają majstrów odpowiednich do kierowania nauką terminatorów, jak również często nie posiadają odpowiednich urządzeń technicznych.</u>
- <u xml:id="u-3.27" who="#SDobaczewski">Na konferencji, zwołanej z inicjatywy Ministerstwa przez Stowarzyszenie Inżynierów Mechaników Polskich, ustalono, że w akcji szkolenia i doszkalania fachowców winien wziąć udział cały przemysł krajowy, zatrudniając w warsztatach przemysłowych większą liczbę młodocianych i organizując dla nich bądź szkoły fabryczne, bądź praktyki warsztatowe i specjalne szkoły dokształcające. Członkowie Komisji Budżetowej przy zwiedzaniu w roku bieżącym zakładów przemysłu wojennego mogli naocznie stwierdzić funkcjonowanie nowych szkół i warsztatów szkolenia młodocianych, połączonych ze specjalną szkołą dokształcającą.</u>
- <u xml:id="u-3.28" who="#SDobaczewski">Ustawa z dnia 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych nakłada na Skarb Państwa obowiązek pokrywania 2/3 kosztów wynagrodzenia personelu tych szkół w formie udziału, a nie subwencji. Jak wiemy, ustawa ta wejdzie w życie z dniem 1 kwietnia 1939 r. Dotąd Skarb Państwa subwencjonował te szkoły przed wejściem w życie wymienionej ustawy w różnej wysokości. Na przykład w wysokości 100 wydatków personalnych subwencjonowano szkoły dokształcające zawodowe w Poznańskiem i na Pomorzu, 2/3 wydatków personalnych otrzymywały szkoły w Małopolsce i częściowo na kresach wschodnich, natomiast szkoły w innych województwach korzystały z subwencji Skarbu Państwa zaledwie w wysokości 1/3 lub 1/2 omawianych wydatków. Nierówności te obecną ustawą zostały zniesione.</u>
- <u xml:id="u-3.29" who="#SDobaczewski">Szkoły rolnicze umieszczono w dziale 5 preliminarza budżetowego. Figuruje tu kwota 3.282.960 zł. Bardzo niewielka zwyżka w stosunku do roku ubiegłego przeznaczona jest na obsadzenie niezajętych etatów oraz awanse. Polska jako kraj rolniczy posiada stosunkowo szczupłą ilość szkół rolniczych; w bieżącym roku szkolnym 192 szkoły, w tym państwowych 47 i 32 kursy wędrowne, 70 samorządowych z personelem na etacie państwowym i 42 prywatne, którym Państwo udziela zasiłków na wynagrodzenie personelu. Do szkół tych uczęszczało 9.450 uczniów, co stanowi nieliczny odsetek młodzieży wiejskiej. Olbrzymia większość młodzieży rolniczej nie zdobywa fachowego przygotowania do pracy na rok. Preliminarz na rok 1939/40 przewiduje 200 szkół. Sieć tych szkół w ogólności nie wystarcza na potrzeby rolnicze, ponadto rozmieszczenie szkół w terenie jest nierównomierne i utrudnia celową i programową pracę oświatowo-rolniczą. Szkoły rolnicze niższe z przeznaczenia swego mają być powiatowymi ośrodkami kształcenia rolniczego i mają być oparciem dla szerokiej akcji oświaty zawodowej wśród rolników. Obecnie organizacje rolnicze, samorząd gospodarczy zabiegają o utworzenie co najmniej 50 nowych niższych szkół rolniczych.</u>
- <u xml:id="u-3.30" who="#SDobaczewski">Sprawa kształcenia kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych dwoistym systemem: przez licea pedagogiczne po skończeniu czterech klas gimnazjum i przez pedagogium po ukończeniu liceum ogólnokształcącego — budzi wśród ogółu nauczycielstwa poważne zastrzeżenia.</u>
- <u xml:id="u-3.31" who="#SDobaczewski">Ciężka sytuacja nauczyciela we wszystkich rodzajach szkół, czy to powszechnych, czy też zawodowych, wywołuje rozgoryczenie i ucieczkę do innych dziedzin pracy, szczególniej wśród nauczycieli szkół zawodowych, którzy mają dokąd uciekać. Wskutek niskich uposażeń, a w związku z ożywieniem się życia gospodarczego możliwości uzyskania warsztatów pracy bardziej lukratywnych, szereg fachowców opuszcza szkolnictwo i przechodzi do przemysłu. Również i młodzież męska stroni od tego zawodu. Nauczycielstwo domaga się zniesienia w szkolnictwie powszechnym XI i X grupy uposażenia i wprowadzenia awansów automatycznych w określonych terminach do VI stopnia służbowego. Nauczycielstwo szkół średnich domaga się przy nominacji grupy VIII i awansowania automatycznie do grupy V. Razem ze wszystkimi pracownikami państwowymi — dodatków rodzinnych i zwrotu opłat szkolnych. Ucieczka lepszych sił ze szkolnictwa powinna być zahamowana w imię dobra pracy wychowawczej, tak bardzo ważnej dla przyszłości narodu.</u>
- <u xml:id="u-3.32" who="#SDobaczewski">Przechodzę obecnie do szkolnictwa akademickiego. W dziale 6 preliminowano w przedłożeniu rządowym sumę 29.266 105 zł, z czego na szkolnictwo wyższe 26.688.965 zł, tj. o 489.000 zł więcej niż w bieżącym roku, i na naukę 2 1/2 miliona zł — pozycja o 45.000 zł zwiększona. Zwiększenie kredytów w stosunku do roku bieżącego tłumaczy się zamianowaniem profesorów nadzwyczajnych — zwyczajnymi, awansowaniem adiunktów i asystentów starszych.</u>
- <u xml:id="u-3.33" who="#SDobaczewski">Przed dwoma laty p. Minister zapowiedział, że w porozumieniu z wydziałami uczelni akademickich rozpoczną się prace nad dostosowaniem studiów do zmieniających się stale warunków życia praktycznego. Zdajemy sobie sprawę, jak trudną i delikatną jest kwestia reformy studiów akademickich, ile rozwagi, umiaru i wiedzy tu potrzeba. Ale w kołach fachowych coraz bardziej utrwala się przekonanie, że studia w wyższych uczelniach, szczególniej na wydziałach fachowych, trwają zbyt długo. Poruszona przez referenta sprawa studiów technicznych została bardzo jaskrawo naświetlona przez s. prof. Bartla. Ze statystyki, prowadzonej przez prof. Bartla, okazało się, że ze 107 zapisanych w r. 1926 na wydziale inżynierii Politechniki Lwowskiej po 11 latach zdało zaledwie 37, reszta odpadła. Na wydziale mechanicznym sprawa przedstawia się nieco lepiej, gdyż wydział ten ma dobrą w tej chwili koniunkturę. Ze 105 zapisanych w r. 1926 po 11 latach ukończyło 57. Ten smutny stan prof. Bartel przypisuje 3 czynnikom: po pierwsze niedostatecznemu przygotowaniu w szkole średniej, po drugie przeciążeniu zbyt wysokimi wymaganiami ze strony profesorów — prof. Bartel uważa, że sam w tych warunkach nie skończyłby politechniki w ciągu czterech lat. Konieczna więc jest reforma. Nie przypuszcza jednak, aby bez nacisku Ministerstwa reforma ta mogła być przeprowadzona. Należy radom wydziałowym dać pewien termin do złożenia projektów reformy, a w razie niedotrzymania terminu — reformę narzucić.</u>
- <u xml:id="u-3.34" who="#SDobaczewski">Trzecią przyczynę obecnego złego stanu na wyższych uczelniach prof. Bartel widzi w nienormalnych stosunkach na wyższych uczelniach. 36 o wykładów i prac konstrukcyjnych w semestrze ostatnim odpadło z powodu przeróżnych zamieszek na tle kwestii politycznych. Do sprawy tej jeszcze powrócę. Tu zaznaczę tylko, że według relacji prof. Bartla awanturuje się znikoma mniejszość — na 3.000 słuchaczów jest około 350, która to grupa terroryzuje pozostałych.</u>
- <u xml:id="u-3.35" who="#SDobaczewski">Widzimy, że młodzież traci czas, a tymczasem brak nam sił technicznych. Tworzące się wytwórnie, aby zapewnić sobie fachowców, zawierają umowy ze studentami HI, IV kursu politechniki, dając im stypendia i wiążąc w ten sposób ze sobą.</u>
- <u xml:id="u-3.36" who="#SDobaczewski">To samo dotyczy studiów lekarskich. Zagadnieniem reformy studiów lekarskich zajmują się od kilkunastu lat niemal wszystkie kraje i wiele z nich wprowadziło ją już lub wprowadza częściowo w życie. Problem ten został obszernie przedyskutowany w sekcji higieny Ligi Narodów. W Polsce wytyczne dla reformy pod postacią tez opracowała specjalna komisja przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, powołana przez Ministra Opieki Społecznej w 1933 r. Od tej daty pracują nad reformą studiów wszystkie wydziały lekarskie. Projekt ten został jakoby już opracowany, jednak w życie nie zostaje jak dotychczas wprowadzony. Wobec faktycznego braku lekarzy, szczególnie na prowincji, mówi się o stworzeniu nowego wydziału lekarskiego. W dyskusji nad tym projektem p. senator Kolonkowski w imieniu 4 wydziałów lekarskich złożył protest przeciwko zakładaniu akademii lekarskiej w Łodzi. Wydział lekarski w Wilnie, o ile wiem, do tego protestu się nie przyłączył. Ponieważ konkretnego projektu jeszcze nikt nie przedstawił, nie ma go na porządku dziennym. O ile miałby to być normalny wydział lekarski, prowadzony pod egidą Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to powstanie jeszcze jednego, a nawet dwu wydziałów lekarskich jest pożądane i wskazane.</u>
- <u xml:id="u-3.37" who="#SDobaczewski">Również dojrzała sprawa reformy studiów prawniczych, o tym mówił i Minister Sprawiedliwości. Obecnie programy nie wytrzymują próby życia. Jakkolwiek sprawa reformy nie jest jeszcze uzgodniona pomiędzy wszystkimi wydziałami, wydział prawny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie jest przygotowany do wprowadzenia jej u siebie tytułem próby.</u>
- <u xml:id="u-3.38" who="#SDobaczewski">Chciałbym jeszcze na chwilę zająć uwagę Wysokiej Izby koniecznością powołania komitetu studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Współczesna planowej akcji w oraz liczniejszych dziedzinach. Do takich właśnie dziedzin należy kwestia uregulowania dopływu młodzieży do poszczególnych zawodów. Nawet najlepsza koniunktura, nawet najlepiej przeprowadzone plany zawiodą, gdy do ich wykonania nie będziemy mieli odpowiedniej ilości inżynierów, podczas gdy jest nadmiar prawników. Będzie już za późno dopiero wtedy zaczynać szkolenie ludzi do odpowiednich zawodów. Prawnik nie zastąpi inżyniera, nauczyciel — lekarza.</u>
- <u xml:id="u-3.39" who="#SDobaczewski">Wybór zawodu pozostawia się do wolnego uznania młodzieży, kładąc przy tym nacisk na indywidualne zamiłowania. Nieliczne poradnie zawodowe starają się kierować swych interesantów do tych zawodów, do których wykazują oni specjalne uzdolnienia. W praktyce jednak te dwa czynniki w danej chwili nie odgrywają decydującej roli. Młodzież zaczyna coraz większą uwagę zwracać na czynniki gospodarcze i an to, jakie w danym zawodzie są możliwości zarobkowania. Do powzięcia jednak słusznej i celowej decyzji nie rozporządza ona odpowiednimi elementami.</u>
- <u xml:id="u-3.40" who="#SDobaczewski">Przeprowadzenie badań nad celowością kształcenia takiej czy innej ilości młodzieży w poszczególnych zawodach jest rzeczą niezmiernie trudną. Tym niemniej jednak na podstawie dokładnych studiów nad obecnym stanem rzeczy i liniami rozwojowymi naszego życia gospodarczego można się pokusić o stosunkowo ścisłe ustalenie na szereg lat zapotrzebowania na fachowców w poszczególnych dziedzinach.</u>
- <u xml:id="u-3.41" who="#SDobaczewski">Tego rodzaju badania powinien przeprowadzać powołany właśnie do życia komitet studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Powołanie do życia komitetu zatrudnienia młodzieży mogłoby zabezpieczyć nas od grożącego nam już w najbliższym czasie w szeregu zawodów braku wykwalifikowanych pracowników, skierować masy młodzieży z wyższym wykształceniem do miejsc, gdzie obecnie daje się odczuć boleśnie ich brak. To przyczyniłoby się do podniesienia poziomu kulturalnego i gospodarczego naszych wsi i miasteczek oraz rozwiązania palących problemów tzw. nadprodukcji inteligencji. Obecnie napływ studentów na poszczególne wydziały regulowany jest również pojemnością sal i pracowni.</u>
- <u xml:id="u-3.42" who="#SDobaczewski">Liczba studentów w szkołach akademickich w ostatnich dwóch latach pozostała bez zmian, tj. około 48.000. Tu można jednak zaobserwować dwa zjawiska: 1) ilość młodzieży kształcącej się w zakładach państwowych maleje i 2) ilość młodzieży, kształcącej się w zakładach prywatnych zwiększa się, mimo że opłaty w zakładach prywatnych są znacznie wyższe. W ostatnim roku, ta róż lica wyraziła się tym. iż w państwowych ubyło 1600 słuchaczów, a w prywatnych przybyło 1600 słuchaczów. Przypuszczam, że gra tu rolę większa elastyczność, większe przystosowanie się do potrzeb życia szkół prywatnych, a większe zrutynizowanie szkół państwowych. Drugim zjawiskiem zaobserwowanym jest to. że Polska uzyskanych w ostatnich latach dyplomów uległa znacznemu zmniejszeniu. W roku akademickim 1935/36 wydano 6450 dyplomów na 48.000 słuchaczów, w roku akademickim 1936/37 — 6.114, a w r. 1937/38 tylko 5.876. W ciągu dwóch lat spadek dość znaczny, bo wynoszący 574 dyplomy. Wpłynęły na to niewątpliwie zamieszki, które rokrocznie za inspiracją czynników pozaakademickich wybuchają na wyższych uczelniach, powodując duże przerwy w normalnym toku zajęć szkolnych.</u>
- <u xml:id="u-3.43" who="#SDobaczewski">Omawiając tę sprawę na komisji, zrobiłem przypuszczenie, że tylko nieświadomość szkód, jakie wyrządza młodzież sama sobie i Polsce, popycha ją do tego rodzaju akcji. Ostatnie jednak wypadki, o których wszyscy Panowie czytali, jakie zaszły we Lwowie, muszą poniekąd skorygować ten mój sąd. Autonomia wyższych zakładów może i powinna zapewnić młodzieży akademickiej swobodę przekonań, swobodę studiów, swobodę działania w ramach norm prawnych, nie może jednak dawać swobody popełniania przestępstw. Tymczasem widzimy, że w ostatnich czasach autonomia ta wyzyskiwana jest właśnie do popełniania przestępstw.</u>
- <u xml:id="u-3.44" who="#SDobaczewski">Głosy, opinie, które powstały po tych wypadkach, są dwojakie. Część młodzieży i część senatów akademickich twierdzi, że rektor i władze uniwersyteckie mają dostateczne środki na to, ażeby sami tym rzeczom zapobiec. Przy analizie, przy zastanawianiu się nad tą kwestią właściwie mogą powstać tylko dwie opinie:, albo władze uniwersyteckie mają dostateczną siłę i dostateczne środki, aby temu zapobiec, albo nie mają. Mogą być tylko te dwie alternatywy. Jeżeli mają tę władzę, to zawiniły wobec Państwa, wobec Polski swoją bezczynnością, jeżeli nie mają dostatecznej siły, to musi tu wkroczyć ktoś trzeci, kto będzie mógł te rzeczy opanować. Trzeciego wyjścia z tej sytuacji nie widzę. Pamiętam przed dwoma laty, że kiedy była omawiana kwestia przekazania części władzy, którą posiadał dotychczas Minister, na rektorów i senaty akademickie, rektorzy na posiedzeniu komisji zapewniali, że w razie otrzymania tej władzy będą mogli opanować życie akademickie. Jednak dalszy rozwój wypadków nie potwierdził tej opinii, wyrażonej przez senaty akademickie. Ale chciałbym przy tym od razu zastrzec się, że jeżeli mówię o przestępstwach młodzieży, to w żadnym wypadku, broń Boże, nie jest to oskarżenie całości młodzieży. Zarzuty te można postawić tylko tym, którzy — jak wspomniałem — ulegają wpływom zewnętrznym i wpływom czynników pozaakademickich.</u>
- <u xml:id="u-3.45" who="#SDobaczewski">Następnym działem preliminarza budżetowego jest nauka. Tutaj Komisja Budżetowa Senatu podwyższyła za zgodą Rządu kwotę 2.577.000 zł o sumę 61.000 zł, przeznaczoną specjalnie na uzupełnianie zbiorów Biblioteki Narodowej. Nad tym paragrafem dłużej się zastanawiać nie będę.</u>
- <u xml:id="u-3.46" who="#SDobaczewski">Polityka kulturalno-artystyczna jest to ten dział wydatków Ministerstwa, który jest niepomyślnym zjawiskiem w działalności Ministerstwa w ostatnich latach. Jest to jedyna pozycja, która utrzymała się na poziomie najniższych budżetów kryzysowych. Kultura narodu mierzy się dziś nie tylko ilością wydanych twórców, artystów, uczonych, ale zasięgiem ich dzieł we własnym społeczeństwie. Ten tylko naród posiada prawdziwą kulturę, który obok wielkich jednostek twórczych posiada rzesze odbiorców, i to jest ta rola Państwa czy też jakiegoś zespołu wobec kultury. Trzeba ułatwić upowszechnienie dóbr kulturalnych. Przed budżetem państwowym czy samorządowym stają zadania tak ogromne, że nic dziwnego, że nie mogą być od razu respektowane. Oczywiście, krzewienie kultury nie może odbywać się kosztem gospodarki czy obrony, musi istnieć hierarchia potrzeb, jak również oczywistym jest, że nie tylko środkami materialnymi odbywa się szerzenie kultury, ale te środki stanowią jeden z ważnych czynników.</u>
- <u xml:id="u-3.47" who="#SDobaczewski">Upowszechnienie kultury jest najszlachetniejszą, najlepszą i najtrwalszą formą propagandy narodowej i państwowej. W naszych warunkach ta metoda wewnętrznej propagandy posiada specjalne znaczenie i nie może być zlekceważona na rzecz doraźnej propagandy politycznej. Musimy wreszcie uświadomić sobie, że akcja upowszechnienia kultury wtedy dopiero dać może większe rezultaty, gdy będzie programowa i ciągła i że wystarczyć nie mogą okolicznościowe, chociażby nawet udane, przedsięwzięcia.</u>
- <u xml:id="u-3.48" who="#SDobaczewski">Nie wyczuwamy szerszej inicjatywy ze strony Ministerstwa pod tym względem. Przykładem tego może być skromna sieć teatrów objazdowych, na które zwraca się o wiele za mało uwagi w stosunku do ich roli kulturalno-wychowawczej, mimo wyraźnego domagania się ich rozwoju ze strony zarówno społeczeństwa, zamieszkującego mniejsze ośrodki miejskie, jak i ze strony władz administracji ogólnej. Przykładem mogą być muzea regionalne i lokalne, pracujące w najfatalniejszych warunkach, niemal zupełnie bez pomocy ze strony Państwa, a wskutek tego nie wypełniające swych zadań — one właśnie powinny stać się jednymi z najważniejszych ośrodków życia kulturalnego na prowincji. Żywsze zainteresowanie się Ministerstwa akcją upowszechnienia kultury mogłoby na pewno wywołać żywy oddźwięk i współpracę ze strony organizacji artystycznych i kulturalnych. Stwierdzić to możemy, obserwując działalność rad i związków zrzeszeń artystycznych i kulturalnych. które powstały w szeregu miast, działalność których niestety ma zbyt skromny zakres wskutek licznych trudności, które by tylko Ministerstwo było w stanie usunąć.</u>
- <u xml:id="u-3.49" who="#SDobaczewski">Budżet na sztukę wprawdzie został powiększony o 600.000 zł, ale z tego zostało przekazane 500.000 zł na operę warszawską, a 100.000 zł na pomoc dla Filharmonii Warszawskiej. Nie ma to jednak większego znaczenia dla podniesienia kultury narodowej w zakresie muzycznym. Na muzykę preliminowano zaledwie 65.000 zł, to dziesięciokrotnie mniej niż przed 10 laty, podczas gdy budżet Ministerstwa zrównał się już z budżetem czasów najlepszej koniunktury.</u>
- <u xml:id="u-3.50" who="#SDobaczewski">Opieka nad sztuką obejmuje plastykę, literaturę, teatry, muzykę, muzea, propagandę artystyczną, operę warszawską, Polską Akademię Literatury, zakup dzieł sztuki, konserwację zabytków sztuki i wiele innych.</u>
- <u xml:id="u-3.51" who="#SDobaczewski">Chciałbym tutaj na marginesie wspomnieć o potrzebach Polskiej Akademii Literatury, którą na Komisji Budżetowej Senatu jak i na plenum Sejmu niezupełnie słusznie skrytykowano. Mam wrażenie, że brak środków w dużym stopniu utrudnia pracę tej Akademii.</u>
- <u xml:id="u-3.52" who="#SDobaczewski">Na zakończenie chciałbym zwrócić uwagę jeszcze na bardzo ważną dla Państwa sprawę, sprawę dokształcania przedpoborowych. Została ona zapoczątkowana w roku szkolnym 1936/37 i przez krótki czas akcja ta zdołała wykazać swoją żywotność i może poszczycić się dodatnimi wynikami. W roku 1936/37 w okręgach szkolnych: wileńskim, brzeskim, wołyńskim, a częściowo w lubelskim, lwowskim i krakowskim działało 4.259 kursów dla przedpoborowych z ogólną ilością 43.944 słuchaczów. W roku następnym 1937/38 istniało już 6.194 kursów, na które uczęszczało 95.549 przedpoborowych, a obecnie działa z górą 12.000 skupiających około 200.000 młodzieży. W roku ubiegłym pracowało na kursach 12.415 nauczycieli, którzy w ciągu roku udzielili ponad 500.000 godzin nauki. W pracy tej nauczycielstwo wykazuje bezinteresowną ofiarność obywatelską, pełną poświęcenia i zapału. Uważam jednak, że praca ta nie może się opierać na ofiarności i winna być wynagradzana. W ubiegłym roku wynagrodzenie dla nauczycieli za godzinę lekcyjną wynosiło zaledwie 50 gr. Również i samorządy ponoszą na ten cel dobrowolne świadczenia.</u>
- <u xml:id="u-3.53" who="#SDobaczewski">Bardzo żywy oddźwięk znalazła ta praca na Pomorzu. Zorganizowano tam kursy pod nazwą kursów przysposobienia oświatowego przedpoborowych do obrony narodowej”. Były one tam poważną instytucją wychowawczą, przydatną i dla absolwentów pełnej szkoły powszechnej, gdyż w ciągu jednego dnia w tygodniu przerabiano pod kierunkiem instruktorów, upoważnionych przez powiatowe organa przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego, zajęcia praktyczne z zakresu elementarnego przysposobienia wojskowego. Z tych zajęć korzystali wszyscy przedpoborowi bez względu na poziom wykształcenia, z wykładów zaś ogólnych w drugim dniu korzystali tylko absolwenci niżej zorganizowanych szkół powszechnych, których na Pomorzu jest bardzo dużo.</u>
- <u xml:id="u-3.54" who="#SDobaczewski">Doświadczenia pierwszego roku dały podstawę do rozszerzenia pracy na całe Pomorze. Toteż na kursy w r. 1938/39 zgłosiło się tam blisko 40.000 przedpoborowych. To wszystko upoważniło miejscowe czynniki do wysunięcia postulatu, ażeby dla utrwalenia tej akcji wprowadzić ustawowy obowiązek dokształcania młodzieży przedpoborowej.</u>
- <u xml:id="u-3.55" who="#SDobaczewski">Na ziemiach wschodnich istnieją jeszcze osiedla zbyt oddalone od siedziby szkoły. Tam właśnie są skupienia całkowitych analfabetów wśród przedpoborowych. Kształcenia ich nie można powierzyć nauczycielom najbliższych szkół z powodu dużej odległości. Jedynym sposobem załatwienia sprawy może być zaangażowanie do tej pracy bezrobotnych kandydatów nauczycielskich. Dzięki kredytom, udzielonym przez Fundusz Pracy, zadanie zostało częściowo wykonane na terenie okręgów wschodnich: wileńskiego, poleskiego i wołyńskiego.</u>
- <u xml:id="u-3.56" who="#SDobaczewski">Kredyty, uchwalone w ubiegłym roku, dały możność rozszerzenia tej akcji. W preliminarzu, rozpatrywanym przez nas, suma, uchwalona w zeszłym roku w kwocie 300.000 zł, pozostała bez zmian. Na komisji wysunięta została przez referenta sprawa podwyższenia tej sumy o 500.000 zł, jednak ze względu na sprzeciw p. Ministra Skarbu sprawa ta nie była przegłosowana. Uważam, że wobec ważności sprawy tej dla obronności Państwa, kursy te muszą istnieć i objąć wszystkich analfabetów i półanalfabetów, spełniając zastępczą rolę, której szkoła nie spełniła i jeszcze dość długo nie będzie mogła spełnić. Powinna więc znaleźć się suma, która by pozwoliła władzom szkolnym nie tylko prowadzić tę akcję, ale ją rozszerzyć. Słusznie w swoim przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu p. Minister podkreślił, że środki wyłożone na tę akcję opłacą się Państwu stokrotnie. Sądzę, że w przyszłym budżecie sumy te będą w dostatecznej wysokości preliminowane.</u>
- <u xml:id="u-3.57" who="#SDobaczewski">Poza tym na komisji przyjęte zostały trzy rezolucje, z których dwie są następujące:</u>
- <u xml:id="u-3.58" who="#SDobaczewski">1) Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
- <u xml:id="u-3.59" who="#SDobaczewski">2) Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną.</u>
- <u xml:id="u-3.60" who="#SDobaczewski">Wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego w wysokości, uchwalonej przez Komisję Budżetową Senatu, i o uchwalenie przed chwilą odczytanych rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#EugeniuszDobaczewski">Wysoka Izbo! Omawiając budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nie będę poruszał wszystkich zagadnień, omawianych na komisji, ponieważ pp. senatorowie mają te rzeczy wydrukowane w sprawozdaniu, a postaram się poruszyć tylko niektóre z nich, odsyłając do sprawozdania drukowanego.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#EugeniuszDobaczewski">Budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w hierarchii potrzeb ogólnopaństwowych znajduje się na drugim miejscu po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i wynosi około 15,9% ogólnych wydatków państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#EugeniuszDobaczewski">Od roku 1934/35 budżet ten wzrasta tak w cyfrach absolutnych, jak również i procentowo w stosunku do ogólnego budżetu, jednak zapotrzebowania resortu są tak olbrzymie, że to zwiększanie budżetu nie podąża za narastaniem potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#EugeniuszDobaczewski">Rozpatrzmy tylko potrzeby szkolnictwa niższego. W Małym Roczniku Statystycznym za rok 1937 znajdziemy, że w r. 1931 na 100 obywateli polskich w wieku pozaszkolnym było 23 analfabetów. Obecnie według tegoż Rocznika duży odsetek młodzieży nie uczęszcza do szkoły zupełnie, odsetek ten dla całej Polski wynosi około 7 3, w województwach zachodnich odsetek ten jest minimalny, natomiast w województwach wschodnich dochodzi do 103,. Olbrzymi odsetek młodzieży już w wieku lat 11 opuszcza szkołę i zostaje półanalfabetami.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#EugeniuszDobaczewski">Budżet rozpatrywany preliminuje na szkolnictwo ogólnokształcące 255,5 miliona złotych, z czego na szkolnictwo powszechne specjalne i ochronki 223,7 miliona złotych wobec 206 5 miliona złotych w bieżącym roku, czyli o 17 milionów złotych więcej. Nadwyżka ta jest jednak tylko pozorna, gdyż ma być użyta przed? wszystkim na automatyczne awanse i zaległ. dodatki mieszkaniowe, których wypłatę przejęło Państwo od gmin.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#EugeniuszDobaczewski">Obecny budżet z trudem pokrywa potrzeb dokonanego rozwoju szkolnictwa i w żadnym stopniu nie załatwia wysuwanych w ubiegłych latach dezyderatów powiększania przez kilka lat etatów nauczycielskich o 4 tysiące rocznie, ażeby wchłonąć młodzież, pozostającą poza szkołą. W roku 1937/38 mieliśmy dzieci od lat 7 do 13 — 5.447.000, z czego objętych obowiązkiem szkolnym było 5.162.000, natomiast w szkołach było tylko 4.650.000, czyli poza szkołą było około 800.000. Tymczasem w bieżącym roku szkolnym uruchomiono tylko 2.090 etatów zamiast przewidzianych 4.000, a na rok przyszły nie przewiduje się żadnych powiększeń prócz uruchomienia niewykorzystanych etatów bieżącego roku. Na to, aby objąć obowiązkiem szkolnym wszystkie dzieci przy zachowaniu przewidzianego w statucie szkoły powszechnej obciążenia klas, potrzeba by 104.000 etatów nauczycielskich.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#EugeniuszDobaczewski">W bieżącym roku szkolnym mamy 77.000 etatów, uwzględniając przy tym kredyt na godziny kontraktowe i ponad liczbowe w ilości 159.000 godzin tygodniowo, z czego więcej niż połowa jest przeznaczona na naukę religii, pozostałe godziny mogą zastąpić 2.000 etatów, co razem daje 79.009 etatów. Do zrealizowania powszechność', nauczania brakuje tedy 25.009 etatów. Gdyby rokrocznie ilość etatów powiększano o 4.0C0, potrzeba by przeszło 6 lat na zrealizowanie powszechności nauczania, ale widzimy, że rozpatrywany budżet nie przewiduje zupełnie powiększenia etatów, co ludzi, patrzących w przyszłość, przejąć musi niepokojem i troską.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#EugeniuszDobaczewski">Zestawienie liczbowe uczniów, uczących się w szkołach I, II i III stopnia w latach 1935–1938, wygląda następująco: w szkołach I stopnia nieznaczny ubytek: na 100 uczących się wypada kolejno w tych latach 37,9, 36,6 i 35,1; w szkołach U stopnia nieznaczny przyrost: 18.2, 18.8 i 19,5 i w szkołach III stopnia również przyrost: 43,9, 44,6 i 45,4. Gdyby tempo zmniejszania się ilości dzieci w szkołach I stopnia nie uległo zmianie, to na zlikwidowanie tego najniższego typu szkoły trzeba czekać około 30 lat.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#EugeniuszDobaczewski">Jednak muszę tu uczynić pewne zastrzeżenie, albowiem są miejscowości, gdzie oczywiście musi pozostać szkoła I stopnia, a mianowicie gdzieś na Polesiu, gdzie wsie są bardzo odległe jedne od drugich, względnie w górach.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#EugeniuszDobaczewski">Ta stabilizacja szkolnictwa niżej zorganizowanego na wsi odbija się ujemnie na życiu kulturalnym tego środowiska oraz utrudnia dostęp młodzieży wiejskiej do wyższych stopni szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#EugeniuszDobaczewski">Niekorzystnie również na poziom szkoły powszechnej wpływa zbyt duża ilość dzieci przypadająca na innego nauczyciela. W 1937/38 r. na 4.701.240 uczących się w szkołach publicznych było 77.240 nauczycieli, czyli na 1 nauczyciela przypada średnio 61 uczniów Oczywiście w poszczególnych dziedzinach. a szczególnie na wsi, istnieje olbrzymia rozpiętość; niejednokrotnie na szkołę o 2 nauczycielach przypada 180 dzieci, o 1 nauczycielu — 80–100 dzieci. Jak to się odbija na poziomie nauczania, nie potrzebujemy mówić. Sprawa wychowania oraz stan zdrowotny również cierpi na tym bardzo znacznie.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#EugeniuszDobaczewski">Musimy w przyszłości tak samo jak na obronę narodową znaleźć środki na zwalczenie naszej słabości, jaką jest analfabetyzm. Jak wielkim złem społecznym jest analfabetyzm, odczuwamy wszyscy bez żadnych zbędnych komentarzy. Każdy, kto nie znajduje miejsca w szkole powszechnej, skazany jest na banicję ze wszystkich dziedzin działalności twórczej narodu i stanowi balast dla Państwa. Likwidację analfabetyzmu uznać musimy za jedną z najważniejszych, najdonioślejszych inwestycyj, niezbędnych dla dźwignięcia gmachu bezpieczeństwa, zamożności i potęgi Polski. Nie może być mowy o unarodowieniu handlu, o podniesieniu dobrobytu wsi, o podniesieniu poziomu kulturalnego, o odpowiednim przygotowaniu do obrony Państwa, jak długo co piąty obywatel będzie analfabetą. Państwo, Rząd i społeczeństwo muszą zdobyć środki na to, aby każde dziecko polskie znalazło się w szkole.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#EugeniuszDobaczewski">Szkoły średnie ogólnokształcące. Preliminarz przewiduje kwotę 31.761.750 zł, wyższą o 1.355.000 niż w roku poprzednim. Nadwyżka przeznaczona jest na uruchomienie nie zajętych w bieżącym roku 225 etatów, opłatę za wychowawstwo oraz awanse automatyczne. Szkolnictwo średnie uległo największym przeobrażeniom w związku z reformą szkolną. W roku bieżącym przez otwarcie drugiej klasy licealnej została zakończona reforma szkół średnich. Obserwujemy tu ciekawe zjawisko. Chociaż szkoła nowego typu nie wypuściła jeszcze ani jednego abiturienta licealisty i na uniwersytetach nie ma ani jednego wychowanka tych szkół, już od dość dawna rozpoczął się atak w prasie na obecne szkolnictwo. I na komisji z ust bardzo poważnych profesorów słyszeliśmy powtarzanie tych zarzutów; cytowano rzeczywiście kretyńskie odpowiedzi poszczególnych wychowanków, starających się dostać do wyższych zakładów naukowych, ba, czytałem w jednym z czasopism artykuł profesora uniwersytetu, że egzaminowany przez niego doktor obojga praw nie wiedział, jakie kraje sąsiadują z Polską, wymieniając między innymi Węgry, Kurlandię. Ale tu nasuwa się pytanie, w jaki sposób ten młody człowiek został doktorem obojga praw, podkreślam doktorem, nie magistrem. Tak pisze profesora H... Wprawdzie na swoje wytłumaczenie miałby przykład w premierze kraju bardzo kulturalnego, który nie mógł zrozumieć, po co Polska pcha się na Kaukaz, żądając Śląska. Ale co tu ma do tego nowa szkoła? Stanowczo za wcześnie jeszcze wydawać wyrok decydujący. Tym bardziej, że na tejże komisji usłyszeliśmy z ust doświadczonego pedagoga, b. rektora wyższej uczelni i b. Ministra Oświaty opinię wręcz odwrotną o obecnej młodzieży. Muszę stwierdzić, mówił on, że jesteśmy na drodze doskonałego systemu nauczania i wykształcenia. Nie od razu absolwent szkoły akademickiej ma wejść do zawodu i wykonywać funkcję odpowiedzialną. Trudno porównywać nasze szkoły akademickie z angielskimi wyższymi uczelniami, np. z Cambridge, gdzie mogą studiować ludzie, mający co najmniej 2 tysiące funtów rocznego dochodu. Ocena ujemna w stosunku do młodzieży i systemu nauczania jest niesłuszna. Młodzież nasza jest stanowczo twórcza, szczególniej na uczelniach zagranicznych młodzież polska wyróżnia się zdolnościami. Narzekania zaś na złe przygotowanie młodzieży powtarza się periodycznie co pewien okres czasu. W 1931 r. ukazał się artykuł w „Lekarzu Wojskowym”, omawiający wyniki egzaminów do wojskowej szkoły sanitarnej. Artykuł ten obiegł całą prasę polską, która lubi wszakże tego rodzaju sensacje.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#EugeniuszDobaczewski">Podniesiono również larum nad obniżeniem poziomu szkoły średniej. A wszakże reforma t. zw. jędrzejowiczowska nie tknęła jeszcze tej szkoły, 8-klasowe gimnazjum działało w całej pełni. A przypominam sobie, jak przed wojną obydwie wszechnice polskie zwróciły się z memoriałem do Rady Szkolnej Krajowej, że młodzież z ówczesnego 8-klasowego gimnazjum klasycznego jest niedostatecznie przygotowana do studiów na uniwersytecie. A cofnijmy się jeszcze wstecz: reformie szkolnej Konarskiego i Komisji Edukacyjnej przypisywano obniżenie się moralności w Polsce stanisławowskiej. Widzimy, że te rzeczy są stare.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#EugeniuszDobaczewski">Dopiero jesień bieżącego roku wprowadzi w mury uniwersyteckie pierwszych abiturientów nowego typu. I dopiero po poddaniu obserwacji kilku roczników wychowanków będzie można wydać opinię, opartą na faktycznych danych, a nie na subiektywnej ocenie czy ter z góry powziętych uprzedzeniach.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#EugeniuszDobaczewski">Trzeba przyznać, że rozwój państwowego szkolnictwa średniego, jeśli chodzi o ilość, postępuje bardzo powoli. Obecnie jest w Polsce 307 gimnazjów państwowych i 462 prywatnych. W szkołach państwowych w ubiegłym roku było 113.845 uczniów w 2.987 oddziałach, w szkołach prywatnych 106.666 uczniów w 3.241 oddziałach. Jak widzimy, szkolnictwo średnie prywatne odgrywa równorzędną rolę ze szkolnictwem państwowym. Państwo nie rozporządza dostatecznymi kredytami, które by umożliwiły fundowanie nowych gimnazjów, natomiast masowy napływ młodzieży stwarza koniunkturę do zakładania prywatnych szkół. W bieżącym roku powstały 22 gimnazja prywatne w różnych dzielnicach Polski. Do czasu zorganizowania dostatecznej ilości państwowych szkół winno Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego umożliwić szkole prywatnej należyte spełnianie swych zadań, uzupełniając brakujące środki szkołom prywatnym w postaci przyznania szkołom tym etatów. Należy jeszcze stwierdzić, że rozmieszczenie państwowych szkół średnich jest bardzo nieracjonalne. Najbardziej upośledzone są województwa centralne i wschodnie, tj. b. zabór rosyjski.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#EugeniuszDobaczewski">Z dyskusji w komisji wynikało, że aby zaradzić dzisiejszemu ciężkiemu stanowi szkolnictwa średniego, konieczną jest rzeczą zakładanie nowych gimnazjów państwowych, upaństwawianie stopniowo gimnazjów prywatnych, a tymczasem subsydiowanie szkolnictwa prywatnego przez udzielanie etatów ze szkolnictwa państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#EugeniuszDobaczewski">Bardzo doniosłym dorobkiem ostatnich kilku lat jest rozwój szkolnictwa zawodowego i realizacja programu, wytyczonego przez nowy ustrój szkolnictwa. W społeczeństwie coraz mocniej utrwala się przekonanie o konieczności zawodowego kształcenia młodzieży. Ostatnio zaznaczyły się objawy bardzo pomyślne wzmożonego dopływu uczniów do szkół zawodowych dzięki otwierającym się realnym perspektywom znacznego ułatwienia zdobycia zatrudnienia. Prace inwestycyjne Państwa, tworzący się przemysł i rozwój handlu — wszystko to tworzy popyt na fachowców w rozmaitych dziedzinach. Władze szkolne podkreślają, że od chwili wprowadzenia do szkół zawodowych nowego ustroju zaobserwowano wzmożony dopływ wartościowych kandydatów ze szkół powszechnych i gimnazjów. Materiał uczniowski staje się mniej przypadkowym i bardziej wyselekcjonowanym. Należy więc spodziewać się, że wpłynie to dodatnio na podniesienie kultury oraz wartości zawodowej naszych fachowców, a więc i na jakość naszej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#EugeniuszDobaczewski">Nowe programy szkół zawodowych zostały poprzedzone badaniami programów podobnych szkół krajowych i zagranicznych, poddane opinii fachowców ze sfer gospodarczych, przemysłowych i naukowych, jak również poprzedzone badaniami rynku pracy. Oparte są na szkołach ogólnokształcących, stanowiących dla nich podbudowę, i dostosowane do wieku i fizycznych możliwości uczniów.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#EugeniuszDobaczewski">Zgodnie z intencją ustawy szkoły zawodowe różnych stopni mają umożliwić jednostkom zdolniejszym i dzielniejszym osiągnięcie w wyższych uczelniach naukowego i zawodowego wykształcenia. Usunięte więc zostały przegrody, stawiane poprzednio absolwentom szkół zawodowych do dalszego kształcenia się i specjalizowania w obranym kierunku. Ministerstwo wydało w myśl ustawy z dnia 18 października 1938 r. rozporządzenie, normujące, w jakich zakładach akademickich mogą studiować absolwenci liceów zawodowych oraz jakie egzaminy dopełniające będą wymagane w razie wstępowania do szkół akademickich o kierunku odmiennym niż ukończone liceum.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#EugeniuszDobaczewski">Stan liczbowy uczniów szkół zawodowych w roku szkolnym 1938/39 wynosił 102.506 uczniów, w tym w szkołach niższych 31.500 uczniów, w gimnazjach 57.000 uczniów i w liceach 11.000 uczniów.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#EugeniuszDobaczewski">W dyskusji podniesiono na komisji, że wydatki na szkoły zawodowe dla przemysłu, rzemiosła i handlu są niedostateczne. Nawet kwoty, które życie gospodarcze wpłaca w postaci 25% dodatku do świadectw przemysłowych, nie są w całości wydatkowane na szkolnictwo zawodowe. Kwoty nie wyzyskane wynosiły za ostatnie lata 2,5 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#EugeniuszDobaczewski">Jeżeli zestawimy liczbę uczących się w szkołach zawodowych z rokiem 1934/35, a więc przed wprowadzeniem nowego ustroju, to stwierdzimy, że liczba uczących się wzrosła z 64.000 na 102.000, czyli o 59%.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#EugeniuszDobaczewski">Dość charakterystycznym zjawiskiem jest to, że w dziale szkolnictwa przemysłowego zmniejszyła się liczba młodzieży w szkołach niższych, zwiększyła się natomiast w szkołach stopnia gimnazjalnego, a zwłaszcza licealnego. Tłumaczy się to tym, że do szkół zawodowych typu zasadniczego garnie się prawie wyłącznie młodzież, która ukończyła pełną szkołę powszechną II lub III stopnia i dlatego poszukuje szkół stopnia gimnazjalnego.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#EugeniuszDobaczewski">Szkolnictwo zawodowe należy rozbudowywać i zaopatrzyć w dostateczne środki pieniężne, gdyż rozbudowujący się przemysł wykazuje coraz większe braki materiału ludzkiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#EugeniuszDobaczewski">Jak wspomniałem, napływ do tych szkół jest liczny Tylko jeden typ szkół zawodowych pod tym względem wykazuje pewne różnice, mianowicie licea pedagogiczne, które nie mogą się pochwalić dostateczną ilością studiujących.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#EugeniuszDobaczewski">W życiu zawodowym dużą rolę odgrywają szkoły zawodowe dokształcające. Są one najliczniejsze i stanowią bardzo ważną formę masowego kształcenia terminatorów i młodocianych pracowników. Planowa i celowa organizacja dokształcania młodocianych i dorosłych stała się koniecznością naszego życia gospodarczego. Z inicjatywy Ministerstwa została uchwalona z r. 1938 i weszła w życie ustawa o utrzymywaniu szkół dokształcających. Mimo istnienia ustawowego obowiązku, jeszcze nie wszyscy młodociani pracownicy i terminatorzy dostają się do szkół dokształcających. Akcja doszkalania młodocianych i dorosłych pracowników wymagać będzie jeszcze dużo nakładu pracy i poważnych środków materialnych Wzmożenie produkcji przemysłu polskiego postawiło koła techniczno-przemysłowe wobec zagadnienia braku pracowników wartościowych na wszystkich stopniach hierarchii przemysłowej. Doświadczenie własne i państw zachodnich wskazuje, że problem masowego kształcenia zawodowego rozwiązuje się przez naukę w warsztacie i szkole dokształcającej dziennej lub wieczorowej. Jak wiadomo, ostatnio wyszło zarządzenie Ministerstwa, ażeby dokształcanie terminatorów odbywało się w godzinach porannych ze względu na to, że godziny wieczorne po. pracy są bardzo uciążliwe dla uczniów i nie dają wielkich korzyści. Niestety nasze warsztaty rzemieślnicze i fabryczne nie zawsze posiadają majstrów odpowiednich do kierowania nauką terminatorów, jak również często nie posiadają odpowiednich urządzeń technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#EugeniuszDobaczewski">Na konferencji, zwołanej z inicjatywy Ministerstwa przez Stowarzyszenie Inżynierów Mechaników Polskich, ustalono, że w akcji szkolenia i doszkalania fachowców winien wziąć udział cały przemysł krajowy, zatrudniając w warsztatach przemysłowych większą liczbę młodocianych i organizując dla nich bądź szkoły fabryczne, bądź praktyki warsztatowe i specjalne szkoły dokształcające. Członkowie Komisji Budżetowej przy zwiedzaniu w roku bieżącym zakładów przemysłu wojennego mogli naocznie stwierdzić funkcjonowanie nowych szkół i warsztatów szkolenia młodocianych, połączonych ze specjalną szkołą dokształcającą.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#EugeniuszDobaczewski">Ustawa z dnia 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych nakłada na Skarb Państwa obowiązek pokrywania 2/3 kosztów wynagrodzenia personelu tych szkół w formie udziału, a nie subwencji. Jak wiemy, ustawa ta wejdzie w życie z dniem 1 kwietnia 1939 r. Dotąd Skarb Państwa subwencjonował te szkoły przed wejściem w życie wymienionej ustawy w różnej wysokości. Na przykład w wysokości 100 wydatków personalnych subwencjonowano szkoły dokształcające zawodowe w Poznańskiem i na Pomorzu, 2/3 wydatków personalnych otrzymywały szkoły w Małopolsce i częściowo na kresach wschodnich, natomiast szkoły w innych województwach korzystały z subwencji Skarbu Państwa zaledwie w wysokości 1/3 lub 1/2 omawianych wydatków. Nierówności te obecną ustawą zostały zniesione.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#EugeniuszDobaczewski">Szkoły rolnicze umieszczono w dziale 5 preliminarza budżetowego. Figuruje tu kwota 3.282.960 zł. Bardzo niewielka zwyżka w stosunku do roku ubiegłego przeznaczona jest na obsadzenie niezajętych etatów oraz awanse. Polska jako kraj rolniczy posiada stosunkowo szczupłą ilość szkół rolniczych; w bieżącym roku szkolnym 192 szkoły, w tym państwowych 47 i 32 kursy wędrowne, 70 samorządowych z personelem na etacie państwowym i 42 prywatne, którym Państwo udziela zasiłków na wynagrodzenie personelu. Do szkół tych uczęszczało 9.450 uczniów, co stanowi nieliczny odsetek młodzieży wiejskiej. Olbrzymia większość młodzieży rolniczej nie zdobywa fachowego przygotowania do pracy na rok. Preliminarz na rok 1939/40 przewiduje 200 szkół. Sieć tych szkół w ogólności nie wystarcza na potrzeby rolnicze, ponadto rozmieszczenie szkół w terenie jest nierównomierne i utrudnia celową i programową pracę oświatowo-rolniczą. Szkoły rolnicze niższe z przeznaczenia swego mają być powiatowymi ośrodkami kształcenia rolniczego i mają być oparciem dla szerokiej akcji oświaty zawodowej wśród rolników. Obecnie organizacje rolnicze, samorząd gospodarczy zabiegają o utworzenie co najmniej 50 nowych niższych szkół rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#EugeniuszDobaczewski">Sprawa kształcenia kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych dwoistym systemem: przez licea pedagogiczne po skończeniu czterech klas gimnazjum i przez pedagogium po ukończeniu liceum ogólnokształcącego — budzi wśród ogółu nauczycielstwa poważne zastrzeżenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#EugeniuszDobaczewski">Ciężka sytuacja nauczyciela we wszystkich rodzajach szkół, czy to powszechnych, czy też zawodowych, wywołuje rozgoryczenie i ucieczkę do innych dziedzin pracy, szczególniej wśród nauczycieli szkół zawodowych, którzy mają dokąd uciekać. Wskutek niskich uposażeń, a w związku z ożywieniem się życia gospodarczego możliwości uzyskania warsztatów pracy bardziej lukratywnych, szereg fachowców opuszcza szkolnictwo i przechodzi do przemysłu. Również i młodzież męska stroni od tego zawodu. Nauczycielstwo domaga się zniesienia w szkolnictwie powszechnym XI i X grupy uposażenia i wprowadzenia awansów automatycznych w określonych terminach do VI stopnia służbowego. Nauczycielstwo szkół średnich domaga się przy nominacji grupy VIII i awansowania automatycznie do grupy V. Razem ze wszystkimi pracownikami państwowymi — dodatków rodzinnych i zwrotu opłat szkolnych. Ucieczka lepszych sił ze szkolnictwa powinna być zahamowana w imię dobra pracy wychowawczej, tak bardzo ważnej dla przyszłości narodu.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#EugeniuszDobaczewski">Przechodzę obecnie do szkolnictwa akademickiego. W dziale 6 preliminowano w przedłożeniu rządowym sumę 29.266 105 zł, z czego na szkolnictwo wyższe 26.688.965 zł, tj. o 489.000 zł więcej niż w bieżącym roku, i na naukę 2 1/2 miliona zł — pozycja o 45.000 zł zwiększona. Zwiększenie kredytów w stosunku do roku bieżącego tłumaczy się zamianowaniem profesorów nadzwyczajnych — zwyczajnymi, awansowaniem adiunktów i asystentów starszych.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#EugeniuszDobaczewski">Przed dwoma laty p. Minister zapowiedział, że w porozumieniu z wydziałami uczelni akademickich rozpoczną się prace nad dostosowaniem studiów do zmieniających się stale warunków życia praktycznego. Zdajemy sobie sprawę, jak trudną i delikatną jest kwestia reformy studiów akademickich, ile rozwagi, umiaru i wiedzy tu potrzeba. Ale w kołach fachowych coraz bardziej utrwala się przekonanie, że studia w wyższych uczelniach, szczególniej na wydziałach fachowych, trwają zbyt długo. Poruszona przez referenta sprawa studiów technicznych została bardzo jaskrawo naświetlona przez s. prof. Bartla. Ze statystyki, prowadzonej przez prof. Bartla, okazało się, że ze 107 zapisanych w r. 1926 na wydziale inżynierii Politechniki Lwowskiej po 11 latach zdało zaledwie 37, reszta odpadła. Na wydziale mechanicznym sprawa przedstawia się nieco lepiej, gdyż wydział ten ma dobrą w tej chwili koniunkturę. Ze 105 zapisanych w r. 1926 po 11 latach ukończyło 57. Ten smutny stan prof. Bartel przypisuje 3 czynnikom: po pierwsze niedostatecznemu przygotowaniu w szkole średniej, po drugie przeciążeniu zbyt wysokimi wymaganiami ze strony profesorów — prof. Bartel uważa, że sam w tych warunkach nie skończyłby politechniki w ciągu czterech lat. Konieczna więc jest reforma. Nie przypuszcza jednak, aby bez nacisku Ministerstwa reforma ta mogła być przeprowadzona. Należy radom wydziałowym dać pewien termin do złożenia projektów reformy, a w razie niedotrzymania terminu — reformę narzucić.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#EugeniuszDobaczewski">Trzecią przyczynę obecnego złego stanu na wyższych uczelniach prof. Bartel widzi w nienormalnych stosunkach na wyższych uczelniach. 36 o wykładów i prac konstrukcyjnych w semestrze ostatnim odpadło z powodu przeróżnych zamieszek na tle kwestii politycznych. Do sprawy tej jeszcze powrócę. Tu zaznaczę tylko, że według relacji prof. Bartla awanturuje się znikoma mniejszość — na 3.000 słuchaczów jest około 350, która to grupa terroryzuje pozostałych.</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#EugeniuszDobaczewski">Widzimy, że młodzież traci czas, a tymczasem brak nam sił technicznych. Tworzące się wytwórnie, aby zapewnić sobie fachowców, zawierają umowy ze studentami HI, IV kursu politechniki, dając im stypendia i wiążąc w ten sposób ze sobą.</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#EugeniuszDobaczewski">To samo dotyczy studiów lekarskich. Zagadnieniem reformy studiów lekarskich zajmują się od kilkunastu lat niemal wszystkie kraje i wiele z nich wprowadziło ją już lub wprowadza częściowo w życie. Problem ten został obszernie przedyskutowany w sekcji higieny Ligi Narodów. W Polsce wytyczne dla reformy pod postacią tez opracowała specjalna komisja przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, powołana przez Ministra Opieki Społecznej w 1933 r. Od tej daty pracują nad reformą studiów wszystkie wydziały lekarskie. Projekt ten został jakoby już opracowany, jednak w życie nie zostaje jak dotychczas wprowadzony. Wobec faktycznego braku lekarzy, szczególnie na prowincji, mówi się o stworzeniu nowego wydziału lekarskiego. W dyskusji nad tym projektem p. senator Kolonkowski w imieniu 4 wydziałów lekarskich złożył protest przeciwko zakładaniu akademii lekarskiej w Łodzi. Wydział lekarski w Wilnie, o ile wiem, do tego protestu się nie przyłączył. Ponieważ konkretnego projektu jeszcze nikt nie przedstawił, nie ma go na porządku dziennym. O ile miałby to być normalny wydział lekarski, prowadzony pod egidą Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to powstanie jeszcze jednego, a nawet dwu wydziałów lekarskich jest pożądane i wskazane.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#EugeniuszDobaczewski">Również dojrzała sprawa reformy studiów prawniczych, o tym mówił i Minister Sprawiedliwości. Obecnie programy nie wytrzymują próby życia. Jakkolwiek sprawa reformy nie jest jeszcze uzgodniona pomiędzy wszystkimi wydziałami, wydział prawny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie jest przygotowany do wprowadzenia jej u siebie tytułem próby.</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#EugeniuszDobaczewski">Chciałbym jeszcze na chwilę zająć uwagę Wysokiej Izby koniecznością powołania komitetu studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Współczesna planowej akcji w oraz liczniejszych dziedzinach. Do takich właśnie dziedzin należy kwestia uregulowania dopływu młodzieży do poszczególnych zawodów. Nawet najlepsza koniunktura, nawet najlepiej przeprowadzone plany zawiodą, gdy do ich wykonania nie będziemy mieli odpowiedniej ilości inżynierów, podczas gdy jest nadmiar prawników. Będzie już za późno dopiero wtedy zaczynać szkolenie ludzi do odpowiednich zawodów. Prawnik nie zastąpi inżyniera, nauczyciel — lekarza.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#EugeniuszDobaczewski">Wybór zawodu pozostawia się do wolnego uznania młodzieży, kładąc przy tym nacisk na indywidualne zamiłowania. Nieliczne poradnie zawodowe starają się kierować swych interesantów do tych zawodów, do których wykazują oni specjalne uzdolnienia. W praktyce jednak te dwa czynniki w danej chwili nie odgrywają decydującej roli. Młodzież zaczyna coraz większą uwagę zwracać na czynniki gospodarcze i an to, jakie w danym zawodzie są możliwości zarobkowania. Do powzięcia jednak słusznej i celowej decyzji nie rozporządza ona odpowiednimi elementami.</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#EugeniuszDobaczewski">Przeprowadzenie badań nad celowością kształcenia takiej czy innej ilości młodzieży w poszczególnych zawodach jest rzeczą niezmiernie trudną. Tym niemniej jednak na podstawie dokładnych studiów nad obecnym stanem rzeczy i liniami rozwojowymi naszego życia gospodarczego można się pokusić o stosunkowo ścisłe ustalenie na szereg lat zapotrzebowania na fachowców w poszczególnych dziedzinach.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#EugeniuszDobaczewski">Tego rodzaju badania powinien przeprowadzać powołany właśnie do życia komitet studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Powołanie do życia komitetu zatrudnienia młodzieży mogłoby zabezpieczyć nas od grożącego nam już w najbliższym czasie w szeregu zawodów braku wykwalifikowanych pracowników, skierować masy młodzieży z wyższym wykształceniem do miejsc, gdzie obecnie daje się odczuć boleśnie ich brak. To przyczyniłoby się do podniesienia poziomu kulturalnego i gospodarczego naszych wsi i miasteczek oraz rozwiązania palących problemów tzw. nadprodukcji inteligencji. Obecnie napływ studentów na poszczególne wydziały regulowany jest również pojemnością sal i pracowni.</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#EugeniuszDobaczewski">Liczba studentów w szkołach akademickich w ostatnich dwóch latach pozostała bez zmian, tj. około 48.000. Tu można jednak zaobserwować dwa zjawiska: 1) ilość młodzieży kształcącej się w zakładach państwowych maleje i 2) ilość młodzieży, kształcącej się w zakładach prywatnych zwiększa się, mimo że opłaty w zakładach prywatnych są znacznie wyższe. W ostatnim roku, ta róż lica wyraziła się tym. iż w państwowych ubyło 1600 słuchaczów, a w prywatnych przybyło 1600 słuchaczów. Przypuszczam, że gra tu rolę większa elastyczność, większe przystosowanie się do potrzeb życia szkół prywatnych, a większe zrutynizowanie szkół państwowych. Drugim zjawiskiem zaobserwowanym jest to. że Polska uzyskanych w ostatnich latach dyplomów uległa znacznemu zmniejszeniu. W roku akademickim 1935/36 wydano 6450 dyplomów na 48.000 słuchaczów, w roku akademickim 1936/37 — 6.114, a w r. 1937/38 tylko 5.876. W ciągu dwóch lat spadek dość znaczny, bo wynoszący 574 dyplomy. Wpłynęły na to niewątpliwie zamieszki, które rokrocznie za inspiracją czynników pozaakademickich wybuchają na wyższych uczelniach, powodując duże przerwy w normalnym toku zajęć szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#EugeniuszDobaczewski">Omawiając tę sprawę na komisji, zrobiłem przypuszczenie, że tylko nieświadomość szkód, jakie wyrządza młodzież sama sobie i Polsce, popycha ją do tego rodzaju akcji. Ostatnie jednak wypadki, o których wszyscy Panowie czytali, jakie zaszły we Lwowie, muszą poniekąd skorygować ten mój sąd. Autonomia wyższych zakładów może i powinna zapewnić młodzieży akademickiej swobodę przekonań, swobodę studiów, swobodę działania w ramach norm prawnych, nie może jednak dawać swobody popełniania przestępstw. Tymczasem widzimy, że w ostatnich czasach autonomia ta wyzyskiwana jest właśnie do popełniania przestępstw.</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#EugeniuszDobaczewski">Głosy, opinie, które powstały po tych wypadkach, są dwojakie. Część młodzieży i część senatów akademickich twierdzi, że rektor i władze uniwersyteckie mają dostateczne środki na to, ażeby sami tym rzeczom zapobiec. Przy analizie, przy zastanawianiu się nad tą kwestią właściwie mogą powstać tylko dwie opinie:, albo władze uniwersyteckie mają dostateczną siłę i dostateczne środki, aby temu zapobiec, albo nie mają. Mogą być tylko te dwie alternatywy. Jeżeli mają tę władzę, to zawiniły wobec Państwa, wobec Polski swoją bezczynnością, jeżeli nie mają dostatecznej siły, to musi tu wkroczyć ktoś trzeci, kto będzie mógł te rzeczy opanować. Trzeciego wyjścia z tej sytuacji nie widzę. Pamiętam przed dwoma laty, że kiedy była omawiana kwestia przekazania części władzy, którą posiadał dotychczas Minister, na rektorów i senaty akademickie, rektorzy na posiedzeniu komisji zapewniali, że w razie otrzymania tej władzy będą mogli opanować życie akademickie. Jednak dalszy rozwój wypadków nie potwierdził tej opinii, wyrażonej przez senaty akademickie. Ale chciałbym przy tym od razu zastrzec się, że jeżeli mówię o przestępstwach młodzieży, to w żadnym wypadku, broń Boże, nie jest to oskarżenie całości młodzieży. Zarzuty te można postawić tylko tym, którzy — jak wspomniałem — ulegają wpływom zewnętrznym i wpływom czynników pozaakademickich.</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#EugeniuszDobaczewski">Następnym działem preliminarza budżetowego jest nauka. Tutaj Komisja Budżetowa Senatu podwyższyła za zgodą Rządu kwotę 2.577.000 zł o sumę 61.000 zł, przeznaczoną specjalnie na uzupełnianie zbiorów Biblioteki Narodowej. Nad tym paragrafem dłużej się zastanawiać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#EugeniuszDobaczewski">Polityka kulturalno-artystyczna jest to ten dział wydatków Ministerstwa, który jest niepomyślnym zjawiskiem w działalności Ministerstwa w ostatnich latach. Jest to jedyna pozycja, która utrzymała się na poziomie najniższych budżetów kryzysowych. Kultura narodu mierzy się dziś nie tylko ilością wydanych twórców, artystów, uczonych, ale zasięgiem ich dzieł we własnym społeczeństwie. Ten tylko naród posiada prawdziwą kulturę, który obok wielkich jednostek twórczych posiada rzesze odbiorców, i to jest ta rola Państwa czy też jakiegoś zespołu wobec kultury. Trzeba ułatwić upowszechnienie dóbr kulturalnych. Przed budżetem państwowym czy samorządowym stają zadania tak ogromne, że nic dziwnego, że nie mogą być od razu respektowane. Oczywiście, krzewienie kultury nie może odbywać się kosztem gospodarki czy obrony, musi istnieć hierarchia potrzeb, jak również oczywistym jest, że nie tylko środkami materialnymi odbywa się szerzenie kultury, ale te środki stanowią jeden z ważnych czynników.</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#EugeniuszDobaczewski">Upowszechnienie kultury jest najszlachetniejszą, najlepszą i najtrwalszą formą propagandy narodowej i państwowej. W naszych warunkach ta metoda wewnętrznej propagandy posiada specjalne znaczenie i nie może być zlekceważona na rzecz doraźnej propagandy politycznej. Musimy wreszcie uświadomić sobie, że akcja upowszechnienia kultury wtedy dopiero dać może większe rezultaty, gdy będzie programowa i ciągła i że wystarczyć nie mogą okolicznościowe, chociażby nawet udane, przedsięwzięcia.</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#EugeniuszDobaczewski">Nie wyczuwamy szerszej inicjatywy ze strony Ministerstwa pod tym względem. Przykładem tego może być skromna sieć teatrów objazdowych, na które zwraca się o wiele za mało uwagi w stosunku do ich roli kulturalno-wychowawczej, mimo wyraźnego domagania się ich rozwoju ze strony zarówno społeczeństwa, zamieszkującego mniejsze ośrodki miejskie, jak i ze strony władz administracji ogólnej. Przykładem mogą być muzea regionalne i lokalne, pracujące w najfatalniejszych warunkach, niemal zupełnie bez pomocy ze strony Państwa, a wskutek tego nie wypełniające swych zadań — one właśnie powinny stać się jednymi z najważniejszych ośrodków życia kulturalnego na prowincji. Żywsze zainteresowanie się Ministerstwa akcją upowszechnienia kultury mogłoby na pewno wywołać żywy oddźwięk i współpracę ze strony organizacji artystycznych i kulturalnych. Stwierdzić to możemy, obserwując działalność rad i związków zrzeszeń artystycznych i kulturalnych. które powstały w szeregu miast, działalność których niestety ma zbyt skromny zakres wskutek licznych trudności, które by tylko Ministerstwo było w stanie usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#EugeniuszDobaczewski">Budżet na sztukę wprawdzie został powiększony o 600.000 zł, ale z tego zostało przekazane 500.000 zł na operę warszawską, a 100.000 zł na pomoc dla Filharmonii Warszawskiej. Nie ma to jednak większego znaczenia dla podniesienia kultury narodowej w zakresie muzycznym. Na muzykę preliminowano zaledwie 65.000 zł, to dziesięciokrotnie mniej niż przed 10 laty, podczas gdy budżet Ministerstwa zrównał się już z budżetem czasów najlepszej koniunktury.</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#EugeniuszDobaczewski">Opieka nad sztuką obejmuje plastykę, literaturę, teatry, muzykę, muzea, propagandę artystyczną, operę warszawską, Polską Akademię Literatury, zakup dzieł sztuki, konserwację zabytków sztuki i wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#EugeniuszDobaczewski">Chciałbym tutaj na marginesie wspomnieć o potrzebach Polskiej Akademii Literatury, którą na Komisji Budżetowej Senatu jak i na plenum Sejmu niezupełnie słusznie skrytykowano. Mam wrażenie, że brak środków w dużym stopniu utrudnia pracę tej Akademii.</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#EugeniuszDobaczewski">Na zakończenie chciałbym zwrócić uwagę jeszcze na bardzo ważną dla Państwa sprawę, sprawę dokształcania przedpoborowych. Została ona zapoczątkowana w roku szkolnym 1936/37 i przez krótki czas akcja ta zdołała wykazać swoją żywotność i może poszczycić się dodatnimi wynikami. W roku 1936/37 w okręgach szkolnych: wileńskim, brzeskim, wołyńskim, a częściowo w lubelskim, lwowskim i krakowskim działało 4.259 kursów dla przedpoborowych z ogólną ilością 43.944 słuchaczów. W roku następnym 1937/38 istniało już 6.194 kursów, na które uczęszczało 95.549 przedpoborowych, a obecnie działa z górą 12.000 skupiających około 200.000 młodzieży. W roku ubiegłym pracowało na kursach 12.415 nauczycieli, którzy w ciągu roku udzielili ponad 500.000 godzin nauki. W pracy tej nauczycielstwo wykazuje bezinteresowną ofiarność obywatelską, pełną poświęcenia i zapału. Uważam jednak, że praca ta nie może się opierać na ofiarności i winna być wynagradzana. W ubiegłym roku wynagrodzenie dla nauczycieli za godzinę lekcyjną wynosiło zaledwie 50 gr. Również i samorządy ponoszą na ten cel dobrowolne świadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#EugeniuszDobaczewski">Bardzo żywy oddźwięk znalazła ta praca na Pomorzu. Zorganizowano tam kursy pod nazwą kursów przysposobienia oświatowego przedpoborowych do obrony narodowej”. Były one tam poważną instytucją wychowawczą, przydatną i dla absolwentów pełnej szkoły powszechnej, gdyż w ciągu jednego dnia w tygodniu przerabiano pod kierunkiem instruktorów, upoważnionych przez powiatowe organa przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego, zajęcia praktyczne z zakresu elementarnego przysposobienia wojskowego. Z tych zajęć korzystali wszyscy przedpoborowi bez względu na poziom wykształcenia, z wykładów zaś ogólnych w drugim dniu korzystali tylko absolwenci niżej zorganizowanych szkół powszechnych, których na Pomorzu jest bardzo dużo.</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#EugeniuszDobaczewski">Doświadczenia pierwszego roku dały podstawę do rozszerzenia pracy na całe Pomorze. Toteż na kursy w r. 1938/39 zgłosiło się tam blisko 40.000 przedpoborowych. To wszystko upoważniło miejscowe czynniki do wysunięcia postulatu, ażeby dla utrwalenia tej akcji wprowadzić ustawowy obowiązek dokształcania młodzieży przedpoborowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.55" who="#EugeniuszDobaczewski">Na ziemiach wschodnich istnieją jeszcze osiedla zbyt oddalone od siedziby szkoły. Tam właśnie są skupienia całkowitych analfabetów wśród przedpoborowych. Kształcenia ich nie można powierzyć nauczycielom najbliższych szkół z powodu dużej odległości. Jedynym sposobem załatwienia sprawy może być zaangażowanie do tej pracy bezrobotnych kandydatów nauczycielskich. Dzięki kredytom, udzielonym przez Fundusz Pracy, zadanie zostało częściowo wykonane na terenie okręgów wschodnich: wileńskiego, poleskiego i wołyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.56" who="#EugeniuszDobaczewski">Kredyty, uchwalone w ubiegłym roku, dały możność rozszerzenia tej akcji. W preliminarzu, rozpatrywanym przez nas, suma, uchwalona w zeszłym roku w kwocie 300.000 zł, pozostała bez zmian. Na komisji wysunięta została przez referenta sprawa podwyższenia tej sumy o 500.000 zł, jednak ze względu na sprzeciw p. Ministra Skarbu sprawa ta nie była przegłosowana. Uważam, że wobec ważności sprawy tej dla obronności Państwa, kursy te muszą istnieć i objąć wszystkich analfabetów i półanalfabetów, spełniając zastępczą rolę, której szkoła nie spełniła i jeszcze dość długo nie będzie mogła spełnić. Powinna więc znaleźć się suma, która by pozwoliła władzom szkolnym nie tylko prowadzić tę akcję, ale ją rozszerzyć. Słusznie w swoim przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu p. Minister podkreślił, że środki wyłożone na tę akcję opłacą się Państwu stokrotnie. Sądzę, że w przyszłym budżecie sumy te będą w dostatecznej wysokości preliminowane.</u>
+ <u xml:id="u-3.57" who="#EugeniuszDobaczewski">Poza tym na komisji przyjęte zostały trzy rezolucje, z których dwie są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-3.58" who="#EugeniuszDobaczewski">1) Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.59" who="#EugeniuszDobaczewski">2) Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną.</u>
+ <u xml:id="u-3.60" who="#EugeniuszDobaczewski">Wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego w wysokości, uchwalonej przez Komisję Budżetową Senatu, i o uchwalenie przed chwilą odczytanych rezolucyj.</u>
<u xml:id="u-3.61" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę. Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę. Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwiętosławski">Wysoki Senacie! Dyskusja przeprowadzona na dzisiejszym plenarnym posiedzeniu Senatu będzie zakończeniem generalnego przeglądu politycznego zagadnień wychowawczych, oświatowych i ogólnokulturalnych. Przegląd ten wywołał liczne komentarze w prasie i dał aż nadto danych, wskazujących na to, z jaką żywością reaguje społeczeństwo na wszystko, co z resortem oświaty jest związane. Żywość ta przeradza się niekiedy w nerwowość, utrudniającą bezstronną analizę zjawisk. Często wynika to z wyciągania w różnych przypadkach wniosków, opartych na faktach poznanych niedokładnie. Zwłaszcza gdy chodzi o opinię publiczną, zdarza się. że we wnioskach swych opiera się ona na skrótach przemówień oficjalnych, streszczanych często niedokładnie w prasie.</u>
@@ -135,753 +135,753 @@
<u xml:id="u-5.45" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Zarzycki.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Zarzycki.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#SZarzycki">Wysoki Senacie! Jako przewodniczący Komisji Budżetowej czuję się w obowiązku zakomunikować po prostu Wysokiemu Senatowi, że oto ten resort cieszył się na komisji największym zainteresowaniem zarówno co do ilości mówców, których tylu nie było przy żadnym innym resorcie, jako też co do ważności zagadnień poruszonych. I dobrze się stało, że oto nad tym resortem dyskutujemy, bo nie jest nic wart naród, który nad swoją młodzieżą i jej postępkami przechodzi lekko do porządku dziennego. Młodzież to jest przyszłość narodu, takie będzie Państwo, takie będzie przyszłe pokolenie, jakie ta młodzież wytworzy, i takie będzie to przyszłe pokolenie, jakimi ideałami my tę naszą młodzież, te nasze dzieci potrafimy natchnąć. I dlatego nie ma się co dziwić, że czujemy niepokój wobec faktów, jakie zaszły i jakie jeszcze ciągle zachodzą, bo mimo wszystkich zapewnień, przemówień itd. niestety dzień po dniu jesteśmy świadkami ciągle nowych jakichś wyskoków. I o dziwo, proszę mi darować, cieszymy się, że pojawił się na sali p. Minister Sprawiedliwości, musi on niejako swoją obecnością tutaj zaznaczyć, że jest gotów podtrzymać wysiłki Ministerstwa Oświaty, zmierzające do leczenia stosunków na uniwersytetach. Ale, proszę Panów, gdyby to spotkało moje dziecko, że tam gdzieś na dziecko moje trzeba aż prokuratora, trzeba aż władzy sądowej, to zasmuciłbym się bardzo. Niestety tak jest, że tego trzeba, ale nie powinno być tego, tam inne władze powinny działać, tam kto inny powinien tą młodzieżą kierować w należytym kierunku, ażeby nie dochodziło do wypadków takich, że policja, która jest potrzebna na co innego, musi występować przeciw naszym najdroższym dzieciom — bo młodzież za dzieci swoje uważać musimy.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#SZarzycki">Ale wracajmy do rzeczy. Na Komisji Budżetowej właściwie trzy grupy zagadnień wzbudziły największe zainteresowanie — oto ja biorę mniej więcej to, co p. sprawozdawca powiedział. Były to grupy: szkolnictwo zawodowe, szkolnictwo powszechne oraz szkolnictwo akademickie.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#SZarzycki">Szkolnictwo zawodowe. Słusznie wysunęło się ono na Komisji Budżetowej na plan pierwszy. Jesteśmy w fazie przebudowy gospodarczej Polski i ta przebudowa uda nam się zależnie od tego, jak rozwiążemy między innymi zagadnienie szkolnictwa zawodowego. Dla ostrego przykładu, ażeby wbił się on w pamięć, przypomnę, że przecież mamy do odrobienia historyczne zaniedbanie. Nie chcieliśmy się zajmować handlem i oto obecnie musimy między innymi przez szkoły handlowe wpoić w nasze społeczeństwo, że każda dziedzinę życia gospodarczego naród, jeżeli chce być wielkim narodem, sam musi dobrze załatwiać. Oto jakie między innymi zadanie ma szkoła zawodowa, by nasza młodzież w tym przekonaniu utrwalić i dać jej uzbrojenie należyte, żeby potrafiła każde przedsiębiorstwo, szczególnie gospodarcze, porządnie prowadzić. Dlatego na Komisji Budżetowej słuchaliśmy z tak wielkim zainteresowaniem o tym, jak się rozwija zakres szkół zawodowych, jak się powiększa bardzo znacznie ilość uczniów, jaki jest ten zdrowy nad. który się zrodził w społeczeństwie i wśród młodzieży, do oddania się tym kierunkom w swojej przyszłej pracy.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#SZarzycki">Druga grupa to jest szkolnictwo powszechne. Tu oczywiście musieliśmy także słyszeć z ust rozmaitych mówców o tym ogromie trudności, z jakimi Państwo ma do czynienia, a więc o pół milionie dzieci nie mogących uczęszczać do szkół, o braku etatów, o braku szkół, o których tak dzielnie walczy sympatyczne Towarzystwo Popierania Budowy Szkół Powszechnych, o wielkim analfabetyzmie, o wielkiej ilości szkół pierwszego stopnia, o powrotnym analfabetyzmie, o niskim uposażeniu nauczycieli itd. itd. Wszystko to dowodzi, że mamy po prostu heroiczną pracę przed sobą. Niewątpliwie trzeba powiedzieć, że stwierdzamy postęp, ale te postęp w stosunku do potrzeb rzeczywistych jest bardzo mały.</u>
- <u xml:id="u-7.4" who="#SZarzycki">Największe jednak zainteresowanie na komisji wywołało zagadnienie szkół akademickich, a to zarówno ze względu na to, iż rzekomo szkoły średnie nie przygotowują należycie młodzieży do studiów wyższych, gdyż są one przeciążone programami, żądaniami, jak i ze względu na brak narybku naukowego, ale z natury rzeczy największe zainteresowanie musiały wzbudzić zajścia.</u>
- <u xml:id="u-7.5" who="#SZarzycki">Proszę Państwa, muszę tu usprawiedliwić się z tego, co zostało zrobione ze strony mojej jako przewodniczącego. Oto kiedy pod wrażeniem mowy p. senatora Bartla podziękowałem mu, a podziękowanie to wyraziło się nie tylko w moich słowach, ale w oklaskach komisji, co zostało potwierdzone tym, że później w debatach komisyjnych nie było sprzeciwu co do zachowania się przewodniczącego, doszło później do tego, że jak gdyby jako refleks tych debat zaszły na wyższych uczelniach we Lwowie nowe zajścia, jakby na kpiny po prostu z tego ostrzeżenia, i to zajścia, które już naprawdę każdego spokojnego człowieka mogą wyprowadzić z równowagi. Jeżeli słyszymy, że to nasze nerwy tylko grają, to musimy się przeciw temu kategorycznie zastrzec. Bo jeżeli ostrzeżenie nie daje rezultatów i sprowadza jeszcze nowe zajścia, to naprawdę jest naszym obowiązkiem wyjść z nerwowego nastroju i wykazać, że tak być dalej nie może i nie powinno. Pod koniec debat komisyjnych zaszedł nowy wypadek. Było moim obowiązkiem odczytać komisji usprawiedliwienie, jakie nadesłał s. prof. Bartel, że nie ma się zjawić w Warszawie na posiedzeniu komisji, a to dlatego, że nie chciałby, ażeby ten wyjazd ze Lwowa był uważany w oczach tamtejszego społeczeństwa, że po prostu referuje z placu boju, dbając o własną skórę. Poczuwałem się oczywiście do obowiązku, jako Przewodniczący, zakomunikować to komisji i równocześnie dać wyraz oburzeniu, że oto senatora Rzeczypospolitej za jego stanowisko w komisji spotyka nowa napaść i nowe szykany. I znowu to oświadczenie spotkało się na komisji z bardzo żywą reakcją pozytywną. Tyle na komisji. Nie wiem, czym się kierowali poszczególni członkowie solidaryzując się z wystąpieniem moim jako przewodniczącego, ale wydaje mi się, że jestem wyrazicielem, jeżeli nie wszystkich, to przygniatającej większości komisji.</u>
- <u xml:id="u-7.6" who="#SZarzycki">Ale proszę mi pozwolić, Wysoka Izbo, moje spostrzeżenia i moje zapatrywania do tego dodać.</u>
- <u xml:id="u-7.7" who="#SZarzycki">Niejednokrotnie z tego terenu wracam przygnębiony, bo jeżdżąc po wsiach i miasteczkach widzi się na przykład nędzny stan sanitarny tych osiedli, gdzie ludność ma Bóg wie gdzie tego lekarza, nie ma możności zakupienia lekarstw, gdzie leczenie się należy do rzadkości, a ludność jest po prostu w rękach pokątnych doradców. Nasze władze administracyjne, zdając sobie sprawę z tego ciężkiego stanu, wstawiają do budżetu co mogą: 300–400 zł na utrzymanie lekarza. I jakiż jest rezultat? I znowu nie w jednym miejscu, bo mogę zacytować te miejscowości, w których to do dnia dzisiejszego jest faktem — oto ci lekarze mimo ogłoszenia nie chcą się zgłosić. Radziłem: Zróbcie agitację na wydziale medycznym uniwersytetu we Lwowie, zaagitujcie trochę młodych, dorastających lekarzy, by przyjechali. Zrobiono to. Jakiż jest rezultat tego? Oto przyjechało dwóch młodych lekarzy do miejscowości tej, rozejrzeli się, porozmawiali i powiedzieli: To nas nie urządza. Ale o dziwo, nie urządziło tych naszych młodych lekarzy, co to we Lwowie krzyczą i hałasują, ale urządziło lekarzy mniejszościowych. I to jest walka o polskość, realna i rzeczywista — zadawałem sobie pytanie, wracając stamtąd — to jest praca i pionierstwo, czy też tylko hałasy, krzyki i awantury?</u>
- <u xml:id="u-7.8" who="#SZarzycki">A teraz dalej. Weźmy nasze placówki gospodarcze. Czegoż brak tym polskim placówkom tam w Małopolsce wschodniej? Przecież to jest wiadome wszystkim, nie tylko Polakom, ale i Ukraińcom, mianowicie brak tam personelu przygotowanego należycie do kierowania. I znowu nie można doprosić się tych ludzi, by przyjechali i kierowali tą robotą, której tam tyle jest. Natomiast znajduje się miejsce, znajduje się czas i czelność, aby pomiatać wprost dostojnikami państwowymi, którzy tam przyjechali z poleceniem, znajduje się często czas, aby robić manifestacje nawet przeciw wojsku, co do którego tyle krzyczy, że jest mu się sercem oddanym. I wreszcie, gdy ta fala wzbierze do niemożliwości — wzywa się policję.</u>
- <u xml:id="u-7.9" who="#SZarzycki">I znów muszę ze swego doświadczenia i to bardzo świeżego zacytować pewien fakt. Na tamtym terenie raz po raz, to tu to tam, stwarza się jakieś ogniska zamieszania, wymagające specjalnej opieki. Proszę mnie nie rozumieć, że jest to skierowane specjalnie z punktu widzenia przeciw ukraińskiego, bo i ludność ukraińska prosi się o większą osłonę w tych lub innych punktach. Kiedy jestem proszony o interwencję, by postawić gdzieś posterunek policji, to dostaję dosłownie taką odpowiedź: Nie mamy pieniędzy, nie możemy tu czy tam postawić posterunku policji. A równocześnie ta sama policja jest skonsygnowana całymi dniami i nocami, nie śpi, ślęczy nad tym, aby pilnować porządku w stosunku do grupki młodzieży, tych 10% młodzieży, która nie pozwala studiować reszcie. I oto ci policjanci w starciach z własną polska młodzieżą są ranni, są nieprzytomni, leżą po szpitalach. Czy to jest kierunek właściwy? Niewątpliwie nie ma nikogo, kto by tych rzeczy bronił. Pałki, petardy, noże sprężynowe, karabin, amunicja czy cokolwiek innego raz na zawsze muszą być z domów akademickich usunięte.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#FerdynandZarzycki">Wysoki Senacie! Jako przewodniczący Komisji Budżetowej czuję się w obowiązku zakomunikować po prostu Wysokiemu Senatowi, że oto ten resort cieszył się na komisji największym zainteresowaniem zarówno co do ilości mówców, których tylu nie było przy żadnym innym resorcie, jako też co do ważności zagadnień poruszonych. I dobrze się stało, że oto nad tym resortem dyskutujemy, bo nie jest nic wart naród, który nad swoją młodzieżą i jej postępkami przechodzi lekko do porządku dziennego. Młodzież to jest przyszłość narodu, takie będzie Państwo, takie będzie przyszłe pokolenie, jakie ta młodzież wytworzy, i takie będzie to przyszłe pokolenie, jakimi ideałami my tę naszą młodzież, te nasze dzieci potrafimy natchnąć. I dlatego nie ma się co dziwić, że czujemy niepokój wobec faktów, jakie zaszły i jakie jeszcze ciągle zachodzą, bo mimo wszystkich zapewnień, przemówień itd. niestety dzień po dniu jesteśmy świadkami ciągle nowych jakichś wyskoków. I o dziwo, proszę mi darować, cieszymy się, że pojawił się na sali p. Minister Sprawiedliwości, musi on niejako swoją obecnością tutaj zaznaczyć, że jest gotów podtrzymać wysiłki Ministerstwa Oświaty, zmierzające do leczenia stosunków na uniwersytetach. Ale, proszę Panów, gdyby to spotkało moje dziecko, że tam gdzieś na dziecko moje trzeba aż prokuratora, trzeba aż władzy sądowej, to zasmuciłbym się bardzo. Niestety tak jest, że tego trzeba, ale nie powinno być tego, tam inne władze powinny działać, tam kto inny powinien tą młodzieżą kierować w należytym kierunku, ażeby nie dochodziło do wypadków takich, że policja, która jest potrzebna na co innego, musi występować przeciw naszym najdroższym dzieciom — bo młodzież za dzieci swoje uważać musimy.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#FerdynandZarzycki">Ale wracajmy do rzeczy. Na Komisji Budżetowej właściwie trzy grupy zagadnień wzbudziły największe zainteresowanie — oto ja biorę mniej więcej to, co p. sprawozdawca powiedział. Były to grupy: szkolnictwo zawodowe, szkolnictwo powszechne oraz szkolnictwo akademickie.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#FerdynandZarzycki">Szkolnictwo zawodowe. Słusznie wysunęło się ono na Komisji Budżetowej na plan pierwszy. Jesteśmy w fazie przebudowy gospodarczej Polski i ta przebudowa uda nam się zależnie od tego, jak rozwiążemy między innymi zagadnienie szkolnictwa zawodowego. Dla ostrego przykładu, ażeby wbił się on w pamięć, przypomnę, że przecież mamy do odrobienia historyczne zaniedbanie. Nie chcieliśmy się zajmować handlem i oto obecnie musimy między innymi przez szkoły handlowe wpoić w nasze społeczeństwo, że każda dziedzinę życia gospodarczego naród, jeżeli chce być wielkim narodem, sam musi dobrze załatwiać. Oto jakie między innymi zadanie ma szkoła zawodowa, by nasza młodzież w tym przekonaniu utrwalić i dać jej uzbrojenie należyte, żeby potrafiła każde przedsiębiorstwo, szczególnie gospodarcze, porządnie prowadzić. Dlatego na Komisji Budżetowej słuchaliśmy z tak wielkim zainteresowaniem o tym, jak się rozwija zakres szkół zawodowych, jak się powiększa bardzo znacznie ilość uczniów, jaki jest ten zdrowy nad. który się zrodził w społeczeństwie i wśród młodzieży, do oddania się tym kierunkom w swojej przyszłej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#FerdynandZarzycki">Druga grupa to jest szkolnictwo powszechne. Tu oczywiście musieliśmy także słyszeć z ust rozmaitych mówców o tym ogromie trudności, z jakimi Państwo ma do czynienia, a więc o pół milionie dzieci nie mogących uczęszczać do szkół, o braku etatów, o braku szkół, o których tak dzielnie walczy sympatyczne Towarzystwo Popierania Budowy Szkół Powszechnych, o wielkim analfabetyzmie, o wielkiej ilości szkół pierwszego stopnia, o powrotnym analfabetyzmie, o niskim uposażeniu nauczycieli itd. itd. Wszystko to dowodzi, że mamy po prostu heroiczną pracę przed sobą. Niewątpliwie trzeba powiedzieć, że stwierdzamy postęp, ale te postęp w stosunku do potrzeb rzeczywistych jest bardzo mały.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#FerdynandZarzycki">Największe jednak zainteresowanie na komisji wywołało zagadnienie szkół akademickich, a to zarówno ze względu na to, iż rzekomo szkoły średnie nie przygotowują należycie młodzieży do studiów wyższych, gdyż są one przeciążone programami, żądaniami, jak i ze względu na brak narybku naukowego, ale z natury rzeczy największe zainteresowanie musiały wzbudzić zajścia.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#FerdynandZarzycki">Proszę Państwa, muszę tu usprawiedliwić się z tego, co zostało zrobione ze strony mojej jako przewodniczącego. Oto kiedy pod wrażeniem mowy p. senatora Bartla podziękowałem mu, a podziękowanie to wyraziło się nie tylko w moich słowach, ale w oklaskach komisji, co zostało potwierdzone tym, że później w debatach komisyjnych nie było sprzeciwu co do zachowania się przewodniczącego, doszło później do tego, że jak gdyby jako refleks tych debat zaszły na wyższych uczelniach we Lwowie nowe zajścia, jakby na kpiny po prostu z tego ostrzeżenia, i to zajścia, które już naprawdę każdego spokojnego człowieka mogą wyprowadzić z równowagi. Jeżeli słyszymy, że to nasze nerwy tylko grają, to musimy się przeciw temu kategorycznie zastrzec. Bo jeżeli ostrzeżenie nie daje rezultatów i sprowadza jeszcze nowe zajścia, to naprawdę jest naszym obowiązkiem wyjść z nerwowego nastroju i wykazać, że tak być dalej nie może i nie powinno. Pod koniec debat komisyjnych zaszedł nowy wypadek. Było moim obowiązkiem odczytać komisji usprawiedliwienie, jakie nadesłał s. prof. Bartel, że nie ma się zjawić w Warszawie na posiedzeniu komisji, a to dlatego, że nie chciałby, ażeby ten wyjazd ze Lwowa był uważany w oczach tamtejszego społeczeństwa, że po prostu referuje z placu boju, dbając o własną skórę. Poczuwałem się oczywiście do obowiązku, jako Przewodniczący, zakomunikować to komisji i równocześnie dać wyraz oburzeniu, że oto senatora Rzeczypospolitej za jego stanowisko w komisji spotyka nowa napaść i nowe szykany. I znowu to oświadczenie spotkało się na komisji z bardzo żywą reakcją pozytywną. Tyle na komisji. Nie wiem, czym się kierowali poszczególni członkowie solidaryzując się z wystąpieniem moim jako przewodniczącego, ale wydaje mi się, że jestem wyrazicielem, jeżeli nie wszystkich, to przygniatającej większości komisji.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#FerdynandZarzycki">Ale proszę mi pozwolić, Wysoka Izbo, moje spostrzeżenia i moje zapatrywania do tego dodać.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#FerdynandZarzycki">Niejednokrotnie z tego terenu wracam przygnębiony, bo jeżdżąc po wsiach i miasteczkach widzi się na przykład nędzny stan sanitarny tych osiedli, gdzie ludność ma Bóg wie gdzie tego lekarza, nie ma możności zakupienia lekarstw, gdzie leczenie się należy do rzadkości, a ludność jest po prostu w rękach pokątnych doradców. Nasze władze administracyjne, zdając sobie sprawę z tego ciężkiego stanu, wstawiają do budżetu co mogą: 300–400 zł na utrzymanie lekarza. I jakiż jest rezultat? I znowu nie w jednym miejscu, bo mogę zacytować te miejscowości, w których to do dnia dzisiejszego jest faktem — oto ci lekarze mimo ogłoszenia nie chcą się zgłosić. Radziłem: Zróbcie agitację na wydziale medycznym uniwersytetu we Lwowie, zaagitujcie trochę młodych, dorastających lekarzy, by przyjechali. Zrobiono to. Jakiż jest rezultat tego? Oto przyjechało dwóch młodych lekarzy do miejscowości tej, rozejrzeli się, porozmawiali i powiedzieli: To nas nie urządza. Ale o dziwo, nie urządziło tych naszych młodych lekarzy, co to we Lwowie krzyczą i hałasują, ale urządziło lekarzy mniejszościowych. I to jest walka o polskość, realna i rzeczywista — zadawałem sobie pytanie, wracając stamtąd — to jest praca i pionierstwo, czy też tylko hałasy, krzyki i awantury?</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#FerdynandZarzycki">A teraz dalej. Weźmy nasze placówki gospodarcze. Czegoż brak tym polskim placówkom tam w Małopolsce wschodniej? Przecież to jest wiadome wszystkim, nie tylko Polakom, ale i Ukraińcom, mianowicie brak tam personelu przygotowanego należycie do kierowania. I znowu nie można doprosić się tych ludzi, by przyjechali i kierowali tą robotą, której tam tyle jest. Natomiast znajduje się miejsce, znajduje się czas i czelność, aby pomiatać wprost dostojnikami państwowymi, którzy tam przyjechali z poleceniem, znajduje się często czas, aby robić manifestacje nawet przeciw wojsku, co do którego tyle krzyczy, że jest mu się sercem oddanym. I wreszcie, gdy ta fala wzbierze do niemożliwości — wzywa się policję.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#FerdynandZarzycki">I znów muszę ze swego doświadczenia i to bardzo świeżego zacytować pewien fakt. Na tamtym terenie raz po raz, to tu to tam, stwarza się jakieś ogniska zamieszania, wymagające specjalnej opieki. Proszę mnie nie rozumieć, że jest to skierowane specjalnie z punktu widzenia przeciw ukraińskiego, bo i ludność ukraińska prosi się o większą osłonę w tych lub innych punktach. Kiedy jestem proszony o interwencję, by postawić gdzieś posterunek policji, to dostaję dosłownie taką odpowiedź: Nie mamy pieniędzy, nie możemy tu czy tam postawić posterunku policji. A równocześnie ta sama policja jest skonsygnowana całymi dniami i nocami, nie śpi, ślęczy nad tym, aby pilnować porządku w stosunku do grupki młodzieży, tych 10% młodzieży, która nie pozwala studiować reszcie. I oto ci policjanci w starciach z własną polska młodzieżą są ranni, są nieprzytomni, leżą po szpitalach. Czy to jest kierunek właściwy? Niewątpliwie nie ma nikogo, kto by tych rzeczy bronił. Pałki, petardy, noże sprężynowe, karabin, amunicja czy cokolwiek innego raz na zawsze muszą być z domów akademickich usunięte.</u>
<u xml:id="u-7.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-7.11" who="#SZarzycki">Ale najprzykrzejszym jest to, że oto zarówno na p. prof. Bartla, jak i na mnie osobiście rzucono ordynarne po prostu insynuacje, że oto my — wrogowie młodzieży. Chyba niejeden z nas tuż przed wojną stał w szeregu razem ze swoimi uczniami na placu ćwiczeń, najpierw z tymi uczniami ramię przy ramieniu, z własnej ochoty ćwiczył, ażeby potem mógł jako tako spełnić swoi obowiązek żołnierski, potem z tą samą młodzieżą szedł na wojnę, znowu ramię przy ramieniu o tę Polskę prawdziwą walczył i tak samo ramię przy ramieniu z tą samą złotą i kochaną młodzieżą walczył o Lwów. I teraz się mówi, że oto niektórzy ci ludzie są wrogami młodzieży! Będziemy wrogami tych, którzy zamiast brać się do realnej roboty i zamiast pracować nad tym, co jest ich głównym zadaniem, wprowadzają politykę do uczelni, poniewierają sztandarem państwowym, bo przecież już dziś nie wiadomo na kogo ta bojówka pójdzie. Był czas, kiedy szła ona na Ukraińców, na Żydów, na ludowców, na kogo dalej pójdzie — nie wiadomo. I przez to ja muszę być w pewnych momentach przeciwnikiem tego dziecka, które jest złe, muszę mu powiedzieć, że jest złe, dlatego, że ja chcę, żeby zło było wykorzenione i żeby na to miejsce przyszły dobre nawyki.</u>
- <u xml:id="u-7.12" who="#SZarzycki">Teraz najważniejszym jest to — Pan Minister był łaskaw wspomnieć, a ja to chcę wyraźnie podkreślić — gdzie te rozgrywki partyjne są prowadzone? Prowadzi się je we Lwowie, w tym czasie, gdy się tak szumne wysuwa hasła z tamtej właśnie strony o porozumieniu, o zjednoczeniu wszystkich Polaków dla wzmocnienia polskości. To jest jakieś dziwne nieporozumienie, dziwne zaćmienie umysłów. Z tego widać, że nie umieją prawdziwie walczyć o polskość ci, którzy prowadzą rozgrywki między sobą. Dzieje się to we Lwowie, który ma tak piękne tradycje, ale tego nie robi Lwów, bo Lwów był i pozostanie zawsze wierny Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#FerdynandZarzycki">Ale najprzykrzejszym jest to, że oto zarówno na p. prof. Bartla, jak i na mnie osobiście rzucono ordynarne po prostu insynuacje, że oto my — wrogowie młodzieży. Chyba niejeden z nas tuż przed wojną stał w szeregu razem ze swoimi uczniami na placu ćwiczeń, najpierw z tymi uczniami ramię przy ramieniu, z własnej ochoty ćwiczył, ażeby potem mógł jako tako spełnić swoi obowiązek żołnierski, potem z tą samą młodzieżą szedł na wojnę, znowu ramię przy ramieniu o tę Polskę prawdziwą walczył i tak samo ramię przy ramieniu z tą samą złotą i kochaną młodzieżą walczył o Lwów. I teraz się mówi, że oto niektórzy ci ludzie są wrogami młodzieży! Będziemy wrogami tych, którzy zamiast brać się do realnej roboty i zamiast pracować nad tym, co jest ich głównym zadaniem, wprowadzają politykę do uczelni, poniewierają sztandarem państwowym, bo przecież już dziś nie wiadomo na kogo ta bojówka pójdzie. Był czas, kiedy szła ona na Ukraińców, na Żydów, na ludowców, na kogo dalej pójdzie — nie wiadomo. I przez to ja muszę być w pewnych momentach przeciwnikiem tego dziecka, które jest złe, muszę mu powiedzieć, że jest złe, dlatego, że ja chcę, żeby zło było wykorzenione i żeby na to miejsce przyszły dobre nawyki.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#FerdynandZarzycki">Teraz najważniejszym jest to — Pan Minister był łaskaw wspomnieć, a ja to chcę wyraźnie podkreślić — gdzie te rozgrywki partyjne są prowadzone? Prowadzi się je we Lwowie, w tym czasie, gdy się tak szumne wysuwa hasła z tamtej właśnie strony o porozumieniu, o zjednoczeniu wszystkich Polaków dla wzmocnienia polskości. To jest jakieś dziwne nieporozumienie, dziwne zaćmienie umysłów. Z tego widać, że nie umieją prawdziwie walczyć o polskość ci, którzy prowadzą rozgrywki między sobą. Dzieje się to we Lwowie, który ma tak piękne tradycje, ale tego nie robi Lwów, bo Lwów był i pozostanie zawsze wierny Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-7.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-7.14" who="#SZarzycki">To robi zawsze ta garstka nieprzytomnych młodzieńców, którzy, niestety, nie czują nad sobą wyraźnej opieki.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#FerdynandZarzycki">To robi zawsze ta garstka nieprzytomnych młodzieńców, którzy, niestety, nie czują nad sobą wyraźnej opieki.</u>
<u xml:id="u-7.15" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-7.16" who="#SZarzycki">Z ust prof. Kolankowskiego, którego znamy bliżej, usłyszeliśmy zdanie, że oto Senat jest pozostawiony bez opieki, bez żadnych wskazówek, bez podtrzymania. Proszę Panów, nie można posądzać, aby p. senator Kolankowski mówił rzeczy, które nie miały miejsca. Widocznie miały one miejsce, skoro mimo rozmaitych przemówień naszych dostojników państwowych dalej te ekscesy trwają. I dlatego, proszę Panów, nie można nad tym spokojnie przejść do porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-7.17" who="#SZarzycki">Małopolska wschodnia i Lwów to wysunięty szaniec Rzeczypospolitej. Za żadną cenę nie wolno dopuścić, aby tam prowadzono rozgrywki, aby tam jakieś zielone czy inne sztandary wywieszane były przez młodzież. Tylko sztandar biało-czerwony,...</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#FerdynandZarzycki">Z ust prof. Kolankowskiego, którego znamy bliżej, usłyszeliśmy zdanie, że oto Senat jest pozostawiony bez opieki, bez żadnych wskazówek, bez podtrzymania. Proszę Panów, nie można posądzać, aby p. senator Kolankowski mówił rzeczy, które nie miały miejsca. Widocznie miały one miejsce, skoro mimo rozmaitych przemówień naszych dostojników państwowych dalej te ekscesy trwają. I dlatego, proszę Panów, nie można nad tym spokojnie przejść do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#FerdynandZarzycki">Małopolska wschodnia i Lwów to wysunięty szaniec Rzeczypospolitej. Za żadną cenę nie wolno dopuścić, aby tam prowadzono rozgrywki, aby tam jakieś zielone czy inne sztandary wywieszane były przez młodzież. Tylko sztandar biało-czerwony,...</u>
<u xml:id="u-7.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-7.19" who="#SZarzycki">... ale nie w słowach, nie w zapowiedziach, tylko w czynie.</u>
- <u xml:id="u-7.20" who="#SZarzycki">Jeżeli senaty akademickie, jeżeli rektorzy są bezradni, nic potrafią przy pomocy swojej straży opanować sytuacji, to trzeba ich podtrzymać. Ale jak podtrzymać? Oto podtrzymać przede wszystkim wielką ideą, wielką wiarą w ten kierunek, jaki tam ma być, a nie ulegać i nie posuwać się do tego, aby oto naukę prowadziła tam policja i Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#FerdynandZarzycki">... ale nie w słowach, nie w zapowiedziach, tylko w czynie.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#FerdynandZarzycki">Jeżeli senaty akademickie, jeżeli rektorzy są bezradni, nic potrafią przy pomocy swojej straży opanować sytuacji, to trzeba ich podtrzymać. Ale jak podtrzymać? Oto podtrzymać przede wszystkim wielką ideą, wielką wiarą w ten kierunek, jaki tam ma być, a nie ulegać i nie posuwać się do tego, aby oto naukę prowadziła tam policja i Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
<u xml:id="u-7.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Katelbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swoim w dniu 16 lutego rb., poświęconym omawianiu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wysłuchała z wielką uwagą wypowiedzeń szanownego pana senatora prof. Bartla na temat stosunków, panujących wśród młodzieży lwowskiej. Rzeczy, o których mówił prof. Bartel, wstrząsnęły do głębi całą opinią kraju, nie wywołały jednak, jak dotąd, w opinii głębszej analizy przyczyn niepokojącego stanu rzeczy. Albowiem stwierdzenia, że szkoła średnia niedostatecznie przygotowuje do studiów wyższych lub że mniejszość rozpolitykowanych młodzieńców terroryzuje większość, w tym samym stopniu niewiele tłumaczą, jak inne stwierdzenia, przypisujące wszystko przesadnemu kultowi tężyzny wśród młodzieży oraz nadmiarowi Żydów, studiujących na wyższych uczelniach lwowskich.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Sprawa, poruszona przez p. senatora prof. Bartla, należy do kapitalnego zagadnienia w Polsce — zagadnienia wychowania narodowego. A ponieważ p. senator sprawozdawca budżetu nazwał resort Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jak gdyby generalnym administratorem wszystkich elementów, składających się na całość właśnie zagadnienia wychowania narodowego, pozwoli mi Wysoka Izba, że nad tym tematem dłużej się nieco zatrzymam.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#SKatelbach">Problem wychowania narodowego wczoraj przedstawiał się zupełnie odmiennie niż dzisiaj. Wczoraj o wychowaniu decydował przede wszystkim dom, już w mniejszym stopniu szkoła, bądź szkoła zaborcza, bądź szkoła polska, krępowana ciągłą kontrolą zaborców. Prócz tych dwóch elementów były środowiska ideowe, w których młode pokolenie wychowywało się przeważnie w ideałach narodowych, w dążeniu do niepodległości. Wszystkie te ideały wychowawcze owiane były szczerym humanitaryzmem, poszanowaniem godności ludzkiej i wolności człowieka.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#SKatelbach">W dobie powojennej stosunki w tej dziedzinie uległy radykalnej zmianie. Niepewność sytuacji międzynarodowej, obawy każdego państwa i narodu o swą skórę, nie wyłączając nawet tych państw, które głoszą hasła imperialistyczne, ustawiczna troska o obronę swego stanu posiadania wywołały spotęgowanie napięcia ruchów narodowych, zresztą zawsze najgłębszych, twórczych i nieśmiertelnych. Państwo dla celów obronności zajęło się ich skoordynowaniem, oddziaływując na nie często decydująco. To ostatnie zjawisko wystąpiło najjaskrawiej bodaj wśród państw otaczających Polskę. W Sowietach i w Niemczech milionowe masy młodzieży poddane zostały jednolitemu systemowi wychowawczemu państwa. Te same zasady przyświeca w innych państwach, sąsiadujących z nami, jak w Litwie, Łotwie czy Rumunii. Wskutek nieustającego napięcia międzynarodowego zaczynają ujmować problem wychowania narodowego w swe ręce nawet takie państwa, jak Anglia i Francja, których ustroje stanowią antytezę totalnych ustrojów — niemieckich, włoskich czy sowieckich.</u>
- <u xml:id="u-9.4" who="#SKatelbach">Polska, znajdująca się w warunkach geograficznych, w których prymat obronności Państwa i zwartości wewnętrznej narodu, wpojony narodowi przez Marszałka Śmigłego-Rydza, nie podlega żadnej dyskusji, Polska otoczona państwami, w których rządzą totalne zasady wychowawcze, nie może pozwolić sobie na luksus utrzymywania systemów wychowawczych, które z dzisiejszą epoką, z dzisiejszą twardą rzeczywistością nic wspólnego nie mają. Nie gwoli „etatyzacji” tej dziedziny życia, lecz dla wypełnienia koniecznych, po prostu życiowych zadań, jakie stają przed narodem naszym, Państwo musi jak najszybciej ująć w swe ręce w sposób jednolity i planowy zagadnienie wychowania narodowego młodych pokoleń polskich.</u>
- <u xml:id="u-9.5" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Fakt, że dotąd tego nie uczyniono, że nie wiem wciąż, czy przemawiając przy budżecie tego resortu nie popełniam błędu, jako że sprawą wychowania młodzieży zajmuje się u nas co najmniej kilka resortów, stanowi okoliczność sprzyjającą wybitnie narodzinom ekscesów, o których mówił nam przed kilku tygodniami p. sen. Bartek Dzisiejsza młodzież polska jest produktem dzisiejszej epoki. Pod wpływem impulsów zewnętrznych i przemian wewnętrznych kształtowało się jej oblicze. W tych wewnętrznych przemianach niepoślednią rolę odgrywał anarchizm opozycyjno-partyjny. Nie kształtowała tego oblicza jednolita myśl wychowawcza, nadrzędna. Brak jej. Za to ślepe, bezkrytyczne naśladownictwo obcych wzorów doprowadziło do wynaturzenia nieśmiertelnych ideałów narodowo-wychowawczych, spojonych jak najściślej w psychice polskiej z rycerską tradycją narodu.</u>
- <u xml:id="u-9.6" who="#SKatelbach">I jeszcze jedno. Od początku odrodzenia państwowego stronnictwo noszące dzisiaj nazwę „Stronnictwa Narodowego”, usiłowało zdobyć, a potem utrzymać rząd dusz młodzieży przez sztuczne wygrywanie idei narodu przeciw idei państwa. W pewnym okresie władze oświatowe popełniły ten błąd, że zamiast dążyć do pogrzebania tej sztucznej przeciwstawności, która jest dla polski samobójcza, stanęły faktycznie na tym samym stanowisku, tylko z drugiego końca. Wystąpiły one z programem tzw. wychowania narodowego. To, oczywiście, pchnęło młodzież w objęcia tych, których usiłowali wygrać ją przeciwko czynnikom dzierżącym władzę w Państwie, aby tą drogą ułatwić sobie dojście do władzy. Zbyt wiele czasu poświęcono w tym samym okresie sprawie programów szkolnych, nie zawsze, jak się okazuje, z pożytkiem, zbyt mało natomiast zastanawiano się nad przemianami, zachodzącymi w psychice młodzieży, zbyt mało, słowem, poświęcano czasu kapitalnemu zagadnieniu wychowawczemu. A to zagadnienie, zwłaszcza w naszych warunkach geopolitycznych jest nie mniej ważne, jeśli czasem nie ważniejsze od takiego lub innego programu nauczania. Wyższa uczelnia jest bowiem dla mnie nie tylko świątynią jakiejś czystej, abstrakcyjnej wiedzy. Od szkoły powszechnej, poprzez szkołę średnią, czy inna, aż do uczelni wyższej wszystkie zakłady szkolne muszą być zakładami, w których młodzież nasza będzie wychowana na dzielnych i prawych obywateli Państwa.</u>
- <u xml:id="u-9.7" who="#SKatelbach">Biadoleniem na temat rozpolitykowania młodzieży nic się nie poprawi. Przypomina mi ono biadolenia Romana Dmowskiego z tej epoki jego przedwojennej działalności, gdy tracąc wpływ na młodzież piorunował na szerzącą się wśród ówczesnej młodzieży pajdokrację. Biadolenia tego nie podzielam. Jako wychowanek Organizacji Młodzieży Narodowej, jako czynny działacz polityczny na terenie akademickim oraz kombatant i obrońca Lwowa muszę jednak z całym naciskiem z tej trybuny Wysokiej Izby wezwać młodzież do jak najszybszego zaprzestania standalów, anarchizujących i gangrenujących nasze życie. Z takim samym naciskiem zgłaszałbym pod adresem Pana Ministra pilny dezyderat o dołożenie wszelkich starań o to, aby właśnie z inicjatywy Pana Ministra, jako kierownika najbardziej do tego powołanego resortu państwowego zostało utworzone jakieś ciało żywe z udziałem czynników społecznych, koordynujące wreszcie całokształt zagadnień wychowawczo-narodowych w swych rękach. Zadaniem tego ciała było by wypracowanie doktryny wychowania narodowego, która nie tylko zostałaby na papierze, lecz z całą konsekwencją byłaby wcielana w życie. Wówczas bardzo szybko skończyłyby się ponure ekscesy, jakich świadkami jesteśmy. Wierzę bowiem w nasza młodzież, w jej patriotyzm i ofiarność, które nie są ani trochę mniejsze niż u młodzieży z okresu walk o niepodległość. Objawy obserwowanego od kilku lat wynaturzenia przypisuję przede wszystkim zaniedbaniom Państwa, które musi wziąć na siebie obowiązek skonstruowania własnego, rodzimego programu wychowania narodowego i umiejętnej i celowej jego realizacji.</u>
- <u xml:id="u-9.8" who="#SKatelbach">Uwagi swoje pragnąłbym zakończyć sprecyzowaniem szeregu wniosków.</u>
- <u xml:id="u-9.9" who="#SKatelbach">W poglądzie na stosunek między młodzieżą i starszym społeczeństwem zakorzeniło się fatalistyczne przeświadczenie, że konflikt między nimi jest rzeczą nieunikniona, naturalną niejako. Jest to obce psychice polskiej przetransponowywanie stosunków rosyjskich, dla których charakterystyczny był stały konflikt dwóch pokoleń — „ojców i dzieci”, jak głosi tytuł znanej powieści Turgieniewa. W tradycjach polskich tkwi głęboko spadkobierstwo idei przewodnich i wartości kulturalnych przekazywanych z pokolenia w pokolenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swoim w dniu 16 lutego rb., poświęconym omawianiu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wysłuchała z wielką uwagą wypowiedzeń szanownego pana senatora prof. Bartla na temat stosunków, panujących wśród młodzieży lwowskiej. Rzeczy, o których mówił prof. Bartel, wstrząsnęły do głębi całą opinią kraju, nie wywołały jednak, jak dotąd, w opinii głębszej analizy przyczyn niepokojącego stanu rzeczy. Albowiem stwierdzenia, że szkoła średnia niedostatecznie przygotowuje do studiów wyższych lub że mniejszość rozpolitykowanych młodzieńców terroryzuje większość, w tym samym stopniu niewiele tłumaczą, jak inne stwierdzenia, przypisujące wszystko przesadnemu kultowi tężyzny wśród młodzieży oraz nadmiarowi Żydów, studiujących na wyższych uczelniach lwowskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Sprawa, poruszona przez p. senatora prof. Bartla, należy do kapitalnego zagadnienia w Polsce — zagadnienia wychowania narodowego. A ponieważ p. senator sprawozdawca budżetu nazwał resort Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jak gdyby generalnym administratorem wszystkich elementów, składających się na całość właśnie zagadnienia wychowania narodowego, pozwoli mi Wysoka Izba, że nad tym tematem dłużej się nieco zatrzymam.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#TadeuszKatelbach">Problem wychowania narodowego wczoraj przedstawiał się zupełnie odmiennie niż dzisiaj. Wczoraj o wychowaniu decydował przede wszystkim dom, już w mniejszym stopniu szkoła, bądź szkoła zaborcza, bądź szkoła polska, krępowana ciągłą kontrolą zaborców. Prócz tych dwóch elementów były środowiska ideowe, w których młode pokolenie wychowywało się przeważnie w ideałach narodowych, w dążeniu do niepodległości. Wszystkie te ideały wychowawcze owiane były szczerym humanitaryzmem, poszanowaniem godności ludzkiej i wolności człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#TadeuszKatelbach">W dobie powojennej stosunki w tej dziedzinie uległy radykalnej zmianie. Niepewność sytuacji międzynarodowej, obawy każdego państwa i narodu o swą skórę, nie wyłączając nawet tych państw, które głoszą hasła imperialistyczne, ustawiczna troska o obronę swego stanu posiadania wywołały spotęgowanie napięcia ruchów narodowych, zresztą zawsze najgłębszych, twórczych i nieśmiertelnych. Państwo dla celów obronności zajęło się ich skoordynowaniem, oddziaływując na nie często decydująco. To ostatnie zjawisko wystąpiło najjaskrawiej bodaj wśród państw otaczających Polskę. W Sowietach i w Niemczech milionowe masy młodzieży poddane zostały jednolitemu systemowi wychowawczemu państwa. Te same zasady przyświeca w innych państwach, sąsiadujących z nami, jak w Litwie, Łotwie czy Rumunii. Wskutek nieustającego napięcia międzynarodowego zaczynają ujmować problem wychowania narodowego w swe ręce nawet takie państwa, jak Anglia i Francja, których ustroje stanowią antytezę totalnych ustrojów — niemieckich, włoskich czy sowieckich.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#TadeuszKatelbach">Polska, znajdująca się w warunkach geograficznych, w których prymat obronności Państwa i zwartości wewnętrznej narodu, wpojony narodowi przez Marszałka Śmigłego-Rydza, nie podlega żadnej dyskusji, Polska otoczona państwami, w których rządzą totalne zasady wychowawcze, nie może pozwolić sobie na luksus utrzymywania systemów wychowawczych, które z dzisiejszą epoką, z dzisiejszą twardą rzeczywistością nic wspólnego nie mają. Nie gwoli „etatyzacji” tej dziedziny życia, lecz dla wypełnienia koniecznych, po prostu życiowych zadań, jakie stają przed narodem naszym, Państwo musi jak najszybciej ująć w swe ręce w sposób jednolity i planowy zagadnienie wychowania narodowego młodych pokoleń polskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Fakt, że dotąd tego nie uczyniono, że nie wiem wciąż, czy przemawiając przy budżecie tego resortu nie popełniam błędu, jako że sprawą wychowania młodzieży zajmuje się u nas co najmniej kilka resortów, stanowi okoliczność sprzyjającą wybitnie narodzinom ekscesów, o których mówił nam przed kilku tygodniami p. sen. Bartek Dzisiejsza młodzież polska jest produktem dzisiejszej epoki. Pod wpływem impulsów zewnętrznych i przemian wewnętrznych kształtowało się jej oblicze. W tych wewnętrznych przemianach niepoślednią rolę odgrywał anarchizm opozycyjno-partyjny. Nie kształtowała tego oblicza jednolita myśl wychowawcza, nadrzędna. Brak jej. Za to ślepe, bezkrytyczne naśladownictwo obcych wzorów doprowadziło do wynaturzenia nieśmiertelnych ideałów narodowo-wychowawczych, spojonych jak najściślej w psychice polskiej z rycerską tradycją narodu.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#TadeuszKatelbach">I jeszcze jedno. Od początku odrodzenia państwowego stronnictwo noszące dzisiaj nazwę „Stronnictwa Narodowego”, usiłowało zdobyć, a potem utrzymać rząd dusz młodzieży przez sztuczne wygrywanie idei narodu przeciw idei państwa. W pewnym okresie władze oświatowe popełniły ten błąd, że zamiast dążyć do pogrzebania tej sztucznej przeciwstawności, która jest dla polski samobójcza, stanęły faktycznie na tym samym stanowisku, tylko z drugiego końca. Wystąpiły one z programem tzw. wychowania narodowego. To, oczywiście, pchnęło młodzież w objęcia tych, których usiłowali wygrać ją przeciwko czynnikom dzierżącym władzę w Państwie, aby tą drogą ułatwić sobie dojście do władzy. Zbyt wiele czasu poświęcono w tym samym okresie sprawie programów szkolnych, nie zawsze, jak się okazuje, z pożytkiem, zbyt mało natomiast zastanawiano się nad przemianami, zachodzącymi w psychice młodzieży, zbyt mało, słowem, poświęcano czasu kapitalnemu zagadnieniu wychowawczemu. A to zagadnienie, zwłaszcza w naszych warunkach geopolitycznych jest nie mniej ważne, jeśli czasem nie ważniejsze od takiego lub innego programu nauczania. Wyższa uczelnia jest bowiem dla mnie nie tylko świątynią jakiejś czystej, abstrakcyjnej wiedzy. Od szkoły powszechnej, poprzez szkołę średnią, czy inna, aż do uczelni wyższej wszystkie zakłady szkolne muszą być zakładami, w których młodzież nasza będzie wychowana na dzielnych i prawych obywateli Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#TadeuszKatelbach">Biadoleniem na temat rozpolitykowania młodzieży nic się nie poprawi. Przypomina mi ono biadolenia Romana Dmowskiego z tej epoki jego przedwojennej działalności, gdy tracąc wpływ na młodzież piorunował na szerzącą się wśród ówczesnej młodzieży pajdokrację. Biadolenia tego nie podzielam. Jako wychowanek Organizacji Młodzieży Narodowej, jako czynny działacz polityczny na terenie akademickim oraz kombatant i obrońca Lwowa muszę jednak z całym naciskiem z tej trybuny Wysokiej Izby wezwać młodzież do jak najszybszego zaprzestania standalów, anarchizujących i gangrenujących nasze życie. Z takim samym naciskiem zgłaszałbym pod adresem Pana Ministra pilny dezyderat o dołożenie wszelkich starań o to, aby właśnie z inicjatywy Pana Ministra, jako kierownika najbardziej do tego powołanego resortu państwowego zostało utworzone jakieś ciało żywe z udziałem czynników społecznych, koordynujące wreszcie całokształt zagadnień wychowawczo-narodowych w swych rękach. Zadaniem tego ciała było by wypracowanie doktryny wychowania narodowego, która nie tylko zostałaby na papierze, lecz z całą konsekwencją byłaby wcielana w życie. Wówczas bardzo szybko skończyłyby się ponure ekscesy, jakich świadkami jesteśmy. Wierzę bowiem w nasza młodzież, w jej patriotyzm i ofiarność, które nie są ani trochę mniejsze niż u młodzieży z okresu walk o niepodległość. Objawy obserwowanego od kilku lat wynaturzenia przypisuję przede wszystkim zaniedbaniom Państwa, które musi wziąć na siebie obowiązek skonstruowania własnego, rodzimego programu wychowania narodowego i umiejętnej i celowej jego realizacji.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#TadeuszKatelbach">Uwagi swoje pragnąłbym zakończyć sprecyzowaniem szeregu wniosków.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#TadeuszKatelbach">W poglądzie na stosunek między młodzieżą i starszym społeczeństwem zakorzeniło się fatalistyczne przeświadczenie, że konflikt między nimi jest rzeczą nieunikniona, naturalną niejako. Jest to obce psychice polskiej przetransponowywanie stosunków rosyjskich, dla których charakterystyczny był stały konflikt dwóch pokoleń — „ojców i dzieci”, jak głosi tytuł znanej powieści Turgieniewa. W tradycjach polskich tkwi głęboko spadkobierstwo idei przewodnich i wartości kulturalnych przekazywanych z pokolenia w pokolenie.</u>
<u xml:id="u-9.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-9.11" who="#SKatelbach">Dziś wbrew pozorom pod tym względem nie ma zmiany. Młodzież nasza w swojej masie jest jak najściślej zespolona z całością narodu, stanowi jego cząstkę i kontynuację dojrzałego pokolenia. Nie potrzeba jej pozyskiwać, a tym mniej zyskiwać jej sympatie czy względy.</u>
- <u xml:id="u-9.12" who="#SKatelbach">Do młodzieży jednak trzeba mieć bezpośrednie i szczere podejście. Opierać się ono musi na następujących przesłankach: młodzież wymaga idei, które by stawiały przed nią perspektywy zdobywcze i konkretyzowały cele życiowe pokolenia. Bez tego musi ona wyjałowieć.</u>
- <u xml:id="u-9.13" who="#SKatelbach">Młodzież musi mieć swobodę formułowania swych dążeń i organizowania swego czynu. Rola starszego pokolenia ogranicza się do oddziaływania pośredniego, wynikającego z autorytetu zdobytego w bezpośrednim zetknięciu i opierającego się na osobistych wartościach umysłowych i charakteru.</u>
- <u xml:id="u-9.14" who="#SKatelbach">Młodzież organizować się winna nie dla bezpośrednich celów politycznych lecz dla pracy samowychowawczej.</u>
- <u xml:id="u-9.15" who="#SKatelbach">Młodzież daje się porwać tylko czynem i to czynem, który ma dać w rezultacie przebudowę życia i jego inowację. To stanowi cechę znamienną czynu młodzieńczego. I to jest jego wartością dynamiczną. Naród, który potrafi wprząc tę wartość w system swego politycznego działania na długa metę, może być pewnym, że osiągnie swe dziejowe przeznaczenie.</u>
- <u xml:id="u-9.16" who="#SKatelbach">Należy unikać wszelkiego werbalizmu, dziś tak nagminnie nadużywanego w konkretyzowaniu zadań narodowych. Werbalizm jest zamaskowaniem kłamstwa. Młodzież intuicyjnie — prędzej lub później — odczuje to i nie da temu wiary.</u>
- <u xml:id="u-9.17" who="#SKatelbach">Młodzież szuka odpowiedzi jasnych i prostych i tylko ta młodzież jest zdrowa, która się nie gubi w sofizmatach. Należy stwarzać młodzieży warunki dla bezpośrednich osiągnięć, nie pozbawiając jej wszakże zadowolenia z przełamywania oporów i przeciwności. Młodzież musi się wyładować w akcji bezpośredniej, musi mieć poczucie swej bezpośredniej użyteczności.</u>
- <u xml:id="u-9.18" who="#SKatelbach">Wielką wagę przyłożyć należy do organizacji młodzieży, mających za zadanie pogłębianie jej wiadomości tak szkolnych jak i życiowych. Na terenie tych organizacyj należy wytworzyć bodźce i warunki współzawodnictwa i współdziałania.</u>
- <u xml:id="u-9.19" who="#SKatelbach">Nikt nie zaprzeczy, że postacią, która więcej niż ktokolwiek inny w dziejach Polski potrafiła młodzież pociągnąć za sobą i postawić w służbę swoich ideałów, czyniąc ją wręcz gorliwą, namiętną wychowawczynią swoich rozkazów, był Józef Piłsudski. A przecież Piłsudski był skrajnym zaprzeczeniem wszelkiego werbalizmu, wszelkiego frazesu. Umiał czystą, twórczą prawdą sięgnąć do najgłębszych pokładów duszy młodzieży. Umiał uderzyć w najpiękniejszą strunę duszy młodzieńczej i wydobyć z niej ton najwznioślejszy — ton ofiarnej służby dla Narodu.</u>
- <u xml:id="u-9.20" who="#SKatelbach">Ten fakt coś mówi, ten fakt zawiera dla nas całą naukę.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#TadeuszKatelbach">Dziś wbrew pozorom pod tym względem nie ma zmiany. Młodzież nasza w swojej masie jest jak najściślej zespolona z całością narodu, stanowi jego cząstkę i kontynuację dojrzałego pokolenia. Nie potrzeba jej pozyskiwać, a tym mniej zyskiwać jej sympatie czy względy.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#TadeuszKatelbach">Do młodzieży jednak trzeba mieć bezpośrednie i szczere podejście. Opierać się ono musi na następujących przesłankach: młodzież wymaga idei, które by stawiały przed nią perspektywy zdobywcze i konkretyzowały cele życiowe pokolenia. Bez tego musi ona wyjałowieć.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#TadeuszKatelbach">Młodzież musi mieć swobodę formułowania swych dążeń i organizowania swego czynu. Rola starszego pokolenia ogranicza się do oddziaływania pośredniego, wynikającego z autorytetu zdobytego w bezpośrednim zetknięciu i opierającego się na osobistych wartościach umysłowych i charakteru.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#TadeuszKatelbach">Młodzież organizować się winna nie dla bezpośrednich celów politycznych lecz dla pracy samowychowawczej.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#TadeuszKatelbach">Młodzież daje się porwać tylko czynem i to czynem, który ma dać w rezultacie przebudowę życia i jego inowację. To stanowi cechę znamienną czynu młodzieńczego. I to jest jego wartością dynamiczną. Naród, który potrafi wprząc tę wartość w system swego politycznego działania na długa metę, może być pewnym, że osiągnie swe dziejowe przeznaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#TadeuszKatelbach">Należy unikać wszelkiego werbalizmu, dziś tak nagminnie nadużywanego w konkretyzowaniu zadań narodowych. Werbalizm jest zamaskowaniem kłamstwa. Młodzież intuicyjnie — prędzej lub później — odczuje to i nie da temu wiary.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#TadeuszKatelbach">Młodzież szuka odpowiedzi jasnych i prostych i tylko ta młodzież jest zdrowa, która się nie gubi w sofizmatach. Należy stwarzać młodzieży warunki dla bezpośrednich osiągnięć, nie pozbawiając jej wszakże zadowolenia z przełamywania oporów i przeciwności. Młodzież musi się wyładować w akcji bezpośredniej, musi mieć poczucie swej bezpośredniej użyteczności.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#TadeuszKatelbach">Wielką wagę przyłożyć należy do organizacji młodzieży, mających za zadanie pogłębianie jej wiadomości tak szkolnych jak i życiowych. Na terenie tych organizacyj należy wytworzyć bodźce i warunki współzawodnictwa i współdziałania.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#TadeuszKatelbach">Nikt nie zaprzeczy, że postacią, która więcej niż ktokolwiek inny w dziejach Polski potrafiła młodzież pociągnąć za sobą i postawić w służbę swoich ideałów, czyniąc ją wręcz gorliwą, namiętną wychowawczynią swoich rozkazów, był Józef Piłsudski. A przecież Piłsudski był skrajnym zaprzeczeniem wszelkiego werbalizmu, wszelkiego frazesu. Umiał czystą, twórczą prawdą sięgnąć do najgłębszych pokładów duszy młodzieży. Umiał uderzyć w najpiękniejszą strunę duszy młodzieńczej i wydobyć z niej ton najwznioślejszy — ton ofiarnej służby dla Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#TadeuszKatelbach">Ten fakt coś mówi, ten fakt zawiera dla nas całą naukę.</u>
<u xml:id="u-9.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Rembieliński.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Rembieliński.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SRembieliński">Wysoka Izbo! W dyskusji, jaka się toczy, raz po raz słyszymy utyskiwania na młodzież, żale z powodu jej zachowania się i bodaj jest to jeden z głównych motywów nie tylko rozprawy nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ale w ogóle wszystkich rozpraw, jakie się podczas dyskusji budżetowej tu toczą.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#SRembieliński">Przypomnę, że na samym początku tej rozprawy p. generalny referent po dosyć groźnej zapowiedzi skorzystania z praw i obowiązków krytyki, jakie przysługują Izbom w stosunku do Rządu, właściwie jeden tylko objaw ujemny podkreślił, tj. wypadki wśród młodzieży akademickiej. Zatem na na ogół radosnym, pogodnym tle jeden ciemny obraz zobaczył. Otóż nie zamierzam przedłużać tej serii utyskiwań, nie zamierzam przedłużać dlatego, iż sądzę, że nam, jako przedstawicielom instytucji państwowej i pokolenia dojrzałego, przystoi postawa właśnie odwrotna. Nie powinniśmy utyskiwać nad tym co ta młodzież robi z nami, a przede wszystkim zastanowić się nad pytaniem, co my robimy z młodzieżą, jak my ją wychowujemy, jeżeli takie są wyniki, i jak my spełniamy nasz obowiązek wychowawczy.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#SRembieliński">Tutaj pragnę też zastanowić się nad zagadnieniem, w jakim stopniu ten obowiązek spełniliśmy i jakie popełniamy błędy, jeśli chodzi o ideowe, obywatelskie wychowanie młodych pokoleń. Pierwszym z tych błędów, nad którym dłużej nieco pragnę się zatrzymać, jest aktualizacja w wychowaniu, idea aktualizacji programów szkolnych i aktualizacji tematów nauczania. Jeśliby określić to najprościej, mam do zarzucenia, że za wiele w szkole mówimy i uczymy o Polsce współczesnej, za mało zaś o Polsce wiecznej. Nie jest to wyłącznie wina lat ostatnich, jest to błąd, który właściwie od początku w latach powojennych w naszym wychowaniu i w naszych metodach pedagogicznych się przejawia. On trwa stale, jest zresztą wyrazem pewnych tendencyj, które są i poza Polską i które dość powszechnie w czasach ostatnich się przejawiały. Ale najwyraźniej, najdosadniej widzimy to w programach gimnazjalnych i licealnych, które obowiązują w tej chwili i które są poniekąd ostatecznym wyrazem tej tendencji, aczkolwiek skutki jej widzimy już od czasów dawniejszych i stykamy się z nimi na wyższych uczelniach.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#SRembieliński">Weźmy więc program gimnazjalny obecnie obowiązujący, zatwierdzony przez b. ministra Wacława Jędrzejewicza, program literatury polskiej. Otóż jeśli chodzi o literaturę staropolską, to w programie gimnazjalnym jest dla niej trochę miejsca w klasie 2, tzn. w dawnej 4 i lektura tam zaleca: fragment jeden z Reja, Kochanowskiego jedną z pieśni, jedną z fraszek (to nie zmęczą się zbytnio, fraszki, jak wiadomo, nie są długie, jednak z fraszek, to bardzo skromnie), fragment z „Sobótki”, także dzieło, które w całości ma dwadzieścia parę stron małego formatu (i tutaj też nie przemęczą się), fragment z jednego z kazań Skargi — i to dosyć, jeśli chodzi o lekturę obowiązkową z dziedziny literatury złotego wieku, jeśli chodzi o gimnazjum.</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#SRembieliński">Zaś tego rodzaju dawkowanie literatury staropolskiej może przyczynić się tylko do jednego — do skompromitowania, ośmieszenia tej literatury w oczach ucznia. Szkoła przychodzi, ażeby niejako skompromitować w oczach ucznia tę literaturę staropolską i to dokonawszy wycofuje się.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#JanRembieliński">Wysoka Izbo! W dyskusji, jaka się toczy, raz po raz słyszymy utyskiwania na młodzież, żale z powodu jej zachowania się i bodaj jest to jeden z głównych motywów nie tylko rozprawy nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ale w ogóle wszystkich rozpraw, jakie się podczas dyskusji budżetowej tu toczą.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#JanRembieliński">Przypomnę, że na samym początku tej rozprawy p. generalny referent po dosyć groźnej zapowiedzi skorzystania z praw i obowiązków krytyki, jakie przysługują Izbom w stosunku do Rządu, właściwie jeden tylko objaw ujemny podkreślił, tj. wypadki wśród młodzieży akademickiej. Zatem na na ogół radosnym, pogodnym tle jeden ciemny obraz zobaczył. Otóż nie zamierzam przedłużać tej serii utyskiwań, nie zamierzam przedłużać dlatego, iż sądzę, że nam, jako przedstawicielom instytucji państwowej i pokolenia dojrzałego, przystoi postawa właśnie odwrotna. Nie powinniśmy utyskiwać nad tym co ta młodzież robi z nami, a przede wszystkim zastanowić się nad pytaniem, co my robimy z młodzieżą, jak my ją wychowujemy, jeżeli takie są wyniki, i jak my spełniamy nasz obowiązek wychowawczy.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#JanRembieliński">Tutaj pragnę też zastanowić się nad zagadnieniem, w jakim stopniu ten obowiązek spełniliśmy i jakie popełniamy błędy, jeśli chodzi o ideowe, obywatelskie wychowanie młodych pokoleń. Pierwszym z tych błędów, nad którym dłużej nieco pragnę się zatrzymać, jest aktualizacja w wychowaniu, idea aktualizacji programów szkolnych i aktualizacji tematów nauczania. Jeśliby określić to najprościej, mam do zarzucenia, że za wiele w szkole mówimy i uczymy o Polsce współczesnej, za mało zaś o Polsce wiecznej. Nie jest to wyłącznie wina lat ostatnich, jest to błąd, który właściwie od początku w latach powojennych w naszym wychowaniu i w naszych metodach pedagogicznych się przejawia. On trwa stale, jest zresztą wyrazem pewnych tendencyj, które są i poza Polską i które dość powszechnie w czasach ostatnich się przejawiały. Ale najwyraźniej, najdosadniej widzimy to w programach gimnazjalnych i licealnych, które obowiązują w tej chwili i które są poniekąd ostatecznym wyrazem tej tendencji, aczkolwiek skutki jej widzimy już od czasów dawniejszych i stykamy się z nimi na wyższych uczelniach.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#JanRembieliński">Weźmy więc program gimnazjalny obecnie obowiązujący, zatwierdzony przez b. ministra Wacława Jędrzejewicza, program literatury polskiej. Otóż jeśli chodzi o literaturę staropolską, to w programie gimnazjalnym jest dla niej trochę miejsca w klasie 2, tzn. w dawnej 4 i lektura tam zaleca: fragment jeden z Reja, Kochanowskiego jedną z pieśni, jedną z fraszek (to nie zmęczą się zbytnio, fraszki, jak wiadomo, nie są długie, jednak z fraszek, to bardzo skromnie), fragment z „Sobótki”, także dzieło, które w całości ma dwadzieścia parę stron małego formatu (i tutaj też nie przemęczą się), fragment z jednego z kazań Skargi — i to dosyć, jeśli chodzi o lekturę obowiązkową z dziedziny literatury złotego wieku, jeśli chodzi o gimnazjum.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#JanRembieliński">Zaś tego rodzaju dawkowanie literatury staropolskiej może przyczynić się tylko do jednego — do skompromitowania, ośmieszenia tej literatury w oczach ucznia. Szkoła przychodzi, ażeby niejako skompromitować w oczach ucznia tę literaturę staropolską i to dokonawszy wycofuje się.</u>
<u xml:id="u-11.5" who="#komentarz">(Głos: Przesada.)</u>
- <u xml:id="u-11.6" who="#SRembieliński">Ściśle cytuję program.</u>
- <u xml:id="u-11.7" who="#SRembieliński">Otóż pamiętajmy, co jest cechą tej cywilizacji i tej kultury staropolskiej. Ta cywilizacja, nie nerwowa — harmonijna, nie działająca jakimś efektem romantycznym, nagłym błyskiem, ta literatura może oddziałać i ta cywilizacja może wywierać urok wtedy dopiero, gdy się z nią zżyć bliżej, gdy się ją pozna, gdy się wejdzie w jej atmosferę. To nie fajerwerk, który natychmiast może zachwycić, to jest kultura, w której atmosferę trzeba wniknąć głębiej i dopiero wtedy objawia ona swą wartość.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#JanRembieliński">Ściśle cytuję program.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#JanRembieliński">Otóż pamiętajmy, co jest cechą tej cywilizacji i tej kultury staropolskiej. Ta cywilizacja, nie nerwowa — harmonijna, nie działająca jakimś efektem romantycznym, nagłym błyskiem, ta literatura może oddziałać i ta cywilizacja może wywierać urok wtedy dopiero, gdy się z nią zżyć bliżej, gdy się ją pozna, gdy się wejdzie w jej atmosferę. To nie fajerwerk, który natychmiast może zachwycić, to jest kultura, w której atmosferę trzeba wniknąć głębiej i dopiero wtedy objawia ona swą wartość.</u>
<u xml:id="u-11.8" who="#komentarz">(Głos: Dla dojrzałego człowieka.)</u>
- <u xml:id="u-11.9" who="#SRembieliński">Tak jak spokojna muzyka klasyczna Bacha i Haendla, może ona oddziaływać tylko wtedy, jeżeli się bliżej z nią zapoznać. A jeżeli na nią spojrzymy pod kątem widzenia egzotyki i jeżeli nie przywykniemy do dzieł pisanych tym językiem staropolskim, to będzie nam się on wydawał dziwaczny i humorystyczny, bo nie będziemy odczuwać różnic znaczeniowych, jakie słowa niejednokrotnie w biegu wieków nabyły. Jeśli więc się z tym światem nie zespolimy, jeżeli mu tylko parę godzin w ciągu roku poświęcimy, to skutek jest taki jedynie, że ten świat spokojny, świat ładu, cywilizacji pełnej i harmonijnej nie tylko się stanie obcy, ale gorzej, niż gdyby go w ogóle nie poznawano w szkole, bo wówczas zostałaby może zeń przynajmniej jakaś nieznana bliżej chwała, coś, do czego może kiedyś w przyszłości po dojściu do lat można by się zwrócić. Ale jeśli tę literaturę pozna się w szkole w ten sposób, tak ośmieszający ją, to odchodzi ochota, by do niej już kiedykolwiek wrócić. A przecież pamiętajmy, że to są szczyty kultury polskiej, ten Czarnolas, którego Soplicowo było już tylko odblaskiem, że to są szczyty cywilizacji Polski, w dobie Państwa najpotężniejszego, niemal trzykrotnie większego terytorialnie niż obecnie, tej cywilizacji, która zdobywała nam warstwy, przynajmniej wyższe, te, na które działała na przestrzeniach o ile większych niż Polska etnograficzna i dzięki której dziś jeszcze granice Polski tak daleko sięgają, jak sięgają.</u>
- <u xml:id="u-11.10" who="#SRembieliński">Natomiast gdy przejdziemy do literatury współczesnej, to tu o wiele więcej miejsca się poświęca — Sienkiewiczowi jeszcze skromnie obowiązujący w lekturze gimnazjalnej jest „Janko Muzykant” i „Bartek Zwycięzca”, czyżby po to. aby skompromitować troszkę Wielkopolskę?</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#JanRembieliński">Tak jak spokojna muzyka klasyczna Bacha i Haendla, może ona oddziaływać tylko wtedy, jeżeli się bliżej z nią zapoznać. A jeżeli na nią spojrzymy pod kątem widzenia egzotyki i jeżeli nie przywykniemy do dzieł pisanych tym językiem staropolskim, to będzie nam się on wydawał dziwaczny i humorystyczny, bo nie będziemy odczuwać różnic znaczeniowych, jakie słowa niejednokrotnie w biegu wieków nabyły. Jeśli więc się z tym światem nie zespolimy, jeżeli mu tylko parę godzin w ciągu roku poświęcimy, to skutek jest taki jedynie, że ten świat spokojny, świat ładu, cywilizacji pełnej i harmonijnej nie tylko się stanie obcy, ale gorzej, niż gdyby go w ogóle nie poznawano w szkole, bo wówczas zostałaby może zeń przynajmniej jakaś nieznana bliżej chwała, coś, do czego może kiedyś w przyszłości po dojściu do lat można by się zwrócić. Ale jeśli tę literaturę pozna się w szkole w ten sposób, tak ośmieszający ją, to odchodzi ochota, by do niej już kiedykolwiek wrócić. A przecież pamiętajmy, że to są szczyty kultury polskiej, ten Czarnolas, którego Soplicowo było już tylko odblaskiem, że to są szczyty cywilizacji Polski, w dobie Państwa najpotężniejszego, niemal trzykrotnie większego terytorialnie niż obecnie, tej cywilizacji, która zdobywała nam warstwy, przynajmniej wyższe, te, na które działała na przestrzeniach o ile większych niż Polska etnograficzna i dzięki której dziś jeszcze granice Polski tak daleko sięgają, jak sięgają.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#JanRembieliński">Natomiast gdy przejdziemy do literatury współczesnej, to tu o wiele więcej miejsca się poświęca — Sienkiewiczowi jeszcze skromnie obowiązujący w lekturze gimnazjalnej jest „Janko Muzykant” i „Bartek Zwycięzca”, czyżby po to. aby skompromitować troszkę Wielkopolskę?</u>
<u xml:id="u-11.11" who="#komentarz">(S. Dobaczewski Dlaczego?)</u>
- <u xml:id="u-11.12" who="#SRembieliński">Dlatego, że Bartek Słowik jest, jak sądzę, troszkę kompromitujący intelektualnie.</u>
- <u xml:id="u-11.13" who="#SRembieliński">Jeżeli jednak chodzi o żyjących pisarzy — Sieroszewskiego, trzy dłuższe dzieła w całości poznajemy: „Polowanie na reny”, „Kulisi”, „Ukochana-Nieśmiertelna”, Kadena „Trzy wyprawy” też w całości. Żalą się nauczyciele na to — mam tutaj poważne pismo bardzo pedagogiczne lwowskie „Muzeum”, które sięga czasów przedwojennych, a w nim wyniki ankiety, przeprowadzonej przez profesora Kijasa. Czytamy tam: „Nieszczególną lekturą byli «Kulisi» z powodu swego egzotyzmu, a «Ukochana-Nieśmiertelna» sprawiła dużą trudność, ponieważ dzisiejsza młodzież nie rozumie już, że wówczas socjalizm i patriotyzm splatały się ściśle ze sobą. Mimo to jednak była najlepszą z trzech nowel Sieroszewskiego. «Polowanie na reny» zawiodło w zupełności, gdyż z tego obrazka nie dało się właściwie nic wydobyć. Na koniec «Trzy wyprawy» spotkały się niemal powszechnie z niechęcią nauczycieli, a zdecydowanym oporem młodzieży, która nie rozumiała ani ideologii zaciemnionej osobliwymi symbolami, nie mogła wreszcie przyzwyczaić się do rozlewnego i pretensjonalnego stylu autora. Kto wie więc, czy nie było by praktyczniej ograniczyć się do kilku wyjątków z tej lektury”. Autor-nauczyciel skromnie mówi: „Czy nie należało by się ograniczyć do kilku wyjątków z Kadena? Mickiewicza i Wyspiańskiego daje się w drobnych wyjątkach, to jest uznane za naturalne i tym się nikt nie gorszy”.</u>
- <u xml:id="u-11.14" who="#SRembieliński">Wysoka Izbo! Jeślibyśmy nawet przyjęli, że celem wychowawczym nauki literatury jest poznanie przede wszystkim twórczości Sieroszewskiego i Kadena, to i tak choćby dla lepszego zgłębienia tej twórczości, dla dokładniejszego podmalowania tła, dla celów po prostu porównawczych zalecałbym poznawanie lepsze także autorów innych.</u>
- <u xml:id="u-11.15" who="#SRembieliński">W ogóle zresztą za wiele się od literatury wymaga kultu współczesności. Niedawno w dyskusji sejmowej nad budżetem Ministerstw Oświaty p. poseł Dobkowski wyrażał żal pod adresem Polskiej Akademii Literatury i naszej poezji, że za mało się tam opiewa 0. Z. N. Otóż, proszę Państwa, ja, szczerze mówiąc, zbyt wiele mam sympatii do O. Z. N. i zbyt szczerze pragnę, ażeby odegrał on jak najbardziej pozytywną rolę w przyczynieniu się do dzieła zjednoczenia narodu, ażebym miał podtrzymać ten postulat posła Dobkowskiego, a to z tej racji, że przypominam sobie to, co powiedział Szyller, a co za nim powtórzył Mickiewicz, że musi umrzeć w Życiu to, co ma ożyć w pieśni. Niechże więc poeci o O. Z. N. jeszcze — nie piszą, niech piją o B. B. W. R!</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#JanRembieliński">Dlatego, że Bartek Słowik jest, jak sądzę, troszkę kompromitujący intelektualnie.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#JanRembieliński">Jeżeli jednak chodzi o żyjących pisarzy — Sieroszewskiego, trzy dłuższe dzieła w całości poznajemy: „Polowanie na reny”, „Kulisi”, „Ukochana-Nieśmiertelna”, Kadena „Trzy wyprawy” też w całości. Żalą się nauczyciele na to — mam tutaj poważne pismo bardzo pedagogiczne lwowskie „Muzeum”, które sięga czasów przedwojennych, a w nim wyniki ankiety, przeprowadzonej przez profesora Kijasa. Czytamy tam: „Nieszczególną lekturą byli «Kulisi» z powodu swego egzotyzmu, a «Ukochana-Nieśmiertelna» sprawiła dużą trudność, ponieważ dzisiejsza młodzież nie rozumie już, że wówczas socjalizm i patriotyzm splatały się ściśle ze sobą. Mimo to jednak była najlepszą z trzech nowel Sieroszewskiego. «Polowanie na reny» zawiodło w zupełności, gdyż z tego obrazka nie dało się właściwie nic wydobyć. Na koniec «Trzy wyprawy» spotkały się niemal powszechnie z niechęcią nauczycieli, a zdecydowanym oporem młodzieży, która nie rozumiała ani ideologii zaciemnionej osobliwymi symbolami, nie mogła wreszcie przyzwyczaić się do rozlewnego i pretensjonalnego stylu autora. Kto wie więc, czy nie było by praktyczniej ograniczyć się do kilku wyjątków z tej lektury”. Autor-nauczyciel skromnie mówi: „Czy nie należało by się ograniczyć do kilku wyjątków z Kadena? Mickiewicza i Wyspiańskiego daje się w drobnych wyjątkach, to jest uznane za naturalne i tym się nikt nie gorszy”.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#JanRembieliński">Wysoka Izbo! Jeślibyśmy nawet przyjęli, że celem wychowawczym nauki literatury jest poznanie przede wszystkim twórczości Sieroszewskiego i Kadena, to i tak choćby dla lepszego zgłębienia tej twórczości, dla dokładniejszego podmalowania tła, dla celów po prostu porównawczych zalecałbym poznawanie lepsze także autorów innych.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#JanRembieliński">W ogóle zresztą za wiele się od literatury wymaga kultu współczesności. Niedawno w dyskusji sejmowej nad budżetem Ministerstw Oświaty p. poseł Dobkowski wyrażał żal pod adresem Polskiej Akademii Literatury i naszej poezji, że za mało się tam opiewa 0. Z. N. Otóż, proszę Państwa, ja, szczerze mówiąc, zbyt wiele mam sympatii do O. Z. N. i zbyt szczerze pragnę, ażeby odegrał on jak najbardziej pozytywną rolę w przyczynieniu się do dzieła zjednoczenia narodu, ażebym miał podtrzymać ten postulat posła Dobkowskiego, a to z tej racji, że przypominam sobie to, co powiedział Szyller, a co za nim powtórzył Mickiewicz, że musi umrzeć w Życiu to, co ma ożyć w pieśni. Niechże więc poeci o O. Z. N. jeszcze — nie piszą, niech piją o B. B. W. R!</u>
<u xml:id="u-11.16" who="#komentarz">(Wesołość. Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-11.17" who="#SRembieliński">Ale wracam do programu. Historia Polski w ciągu 3 lat gimnazjum (klasa 2, 3 i 4, czyli dawna 4, 3 i 6) jest tak podzielona, że druga klasa i część trzeciej zawiera dzieje Polski od początku do wieku XX, a koniec klasy trzeciej i klasa czwarta są poświęcone wiekowi XX. Jednym słowem więc tak jest podzielony materiał historyczny, że trochę więcej niż połowę, w każdym razie drugą klasę i część trzeciej zajmuje okres od zarania dziejów Polski aż do chwili mego urodzenia się, a drugi okres, tj. koniec trzeciej klasy i czwarta klasa — to okres ostatni, co się działo za mego życia — a jestem jednym z młodszych tu senatorów”. Nie sądzę, żeby to była najlepsza proporcja i najodpowiedniejszy podział.</u>
- <u xml:id="u-11.18" who="#SRembieliński">A jeżeli na podstawie tak ułożonych wykładów gimnazjalnych mamy potem w liceum dawać z zakresu historii tego rodzaju tematyczno-monograficzne rozprawy, jak „Rozwój form życia społeczno-gospodarczego w Europie od czasów starożytnych albo „Podstawy kultury polskiej”, to jest to co prostu — szkoła blagi. I potem trzeba czytać z przykrością, jak taki „Posener Tageblatt” pisze, że nowe programy szkolne rozwijają odwieczne wady Polaków, mianowicie dyletantyzm, powierzchowność i blagę.</u>
- <u xml:id="u-11.19" who="#SRembieliński">Również przy nauce języków obcych występuje ta idea uwspółcześnienia, np. w liceach do wieku XIX — 1 rok, od początku wieku XIX — drugi rok.</u>
- <u xml:id="u-11.20" who="#SRembieliński">Gazeta staje się tu głównym środkiem nauczania, główną pomocą naukową, gazeta i Mały Rocznik Statystyczny. Sądzę, że to nie jest dobra metoda. Nawet w państwach totalnych, jeżeli przeglądamy programy niemieckie i włoskie, widzimy, ile tam jest mowy o dawności i pradawności, ile ci młodzi Niemcy uczą się i czytają, co Tacyt pisał o Germanach, ile poświęca się miejsca w programach faszystowskich dawnemu Rzymowi. Natomiast u nas, dzięki tej metodzie aktualności, dzięki temu, że gazeta jest głównym materiałem naukowym, np. przy kursie niemczyzny młodzież dowiaduje się prawie wyłącznie o hitleryzmie, o Niemczech współczesnych. Jak powiadam, nie jest to stan rzeczy godny zachwytu.</u>
- <u xml:id="u-11.21" who="#SRembieliński">Pamiętam, byłem kiedyś u swego przyjaciela. Nagle wpada jego córeczka, która uczęszcza do liceum, i pyta: „Panie redaktorze, ja właśnie dla szkoły piszę referat, kiedy był gabinet Świtalskiego?”. Niesłychanie gwałtowna okazała się potrzeba dowiedzenia się tego właśnie niezmiernie ważnego faktu! I mnie się zda je, że jeżeli nauczyciele tak wielokrotnie stwierdzają, że wyniki szkół klasycznych są lepsze, nawet jeżeli chodzi o studentów politechniki, to nie tylko dlatego, że dają one gimnastykę umysłu, jaką stanowi nauka łaciny i greki, ale także dlatego, że szkoły te dają wyjście w szerszy świat, nie tylko spraw aktualnych, ale i w świat przeszłości, że — powiedzmy — u Tacyta i Liwiusza o gabinecie Świtalskiego nie czytamy”.</u>
- <u xml:id="u-11.22" who="#SRembieliński">Otóż pamiętajmy, że współczesność zewsząd oddziaływa na nas, ze wszystkich stron krzyczy przez radio i woła ze szpalt gazet, ze współczesnością mamy ciągle do czynienia i ciągle ona nas otacza. Trzeba więc, żeby gdzieś przynajmniej było oderwanie od niej i żeby dziecko w szkole poznawało rzeczy trwalsze, takie, które pozostaną na całe życie. Przygotowanie do życia publicznego musi się rozpocząć w odosobnieniu i w oderwaniu się od gwaru teraźniejszości, tam, gdzie się z wiecznością obcuje, żeby potem tak umocnionym i pogłębionym przejść do spraw i prac dnia dzisiejszego.</u>
- <u xml:id="u-11.23" who="#SRembieliński">Skutkiem tej aktualizacji jest też to, o czym się tyle mówi, jest to rozpolitykowanie obecnej młodzieży, gdyż jeżeli młodzież uczy się wciąż z gazet o współczesnych rzeczach, to ku temu się zwraca i w tym kierunku skłania się jej wyobraźnia, to ją interesuje, a wtedy nie zacieśnia się do tego, co mówi jej nauczyciel, szuka dalszych politycznych nauk na własną rękę.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#JanRembieliński">Ale wracam do programu. Historia Polski w ciągu 3 lat gimnazjum (klasa 2, 3 i 4, czyli dawna 4, 3 i 6) jest tak podzielona, że druga klasa i część trzeciej zawiera dzieje Polski od początku do wieku XX, a koniec klasy trzeciej i klasa czwarta są poświęcone wiekowi XX. Jednym słowem więc tak jest podzielony materiał historyczny, że trochę więcej niż połowę, w każdym razie drugą klasę i część trzeciej zajmuje okres od zarania dziejów Polski aż do chwili mego urodzenia się, a drugi okres, tj. koniec trzeciej klasy i czwarta klasa — to okres ostatni, co się działo za mego życia — a jestem jednym z młodszych tu senatorów”. Nie sądzę, żeby to była najlepsza proporcja i najodpowiedniejszy podział.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#JanRembieliński">A jeżeli na podstawie tak ułożonych wykładów gimnazjalnych mamy potem w liceum dawać z zakresu historii tego rodzaju tematyczno-monograficzne rozprawy, jak „Rozwój form życia społeczno-gospodarczego w Europie od czasów starożytnych albo „Podstawy kultury polskiej”, to jest to co prostu — szkoła blagi. I potem trzeba czytać z przykrością, jak taki „Posener Tageblatt” pisze, że nowe programy szkolne rozwijają odwieczne wady Polaków, mianowicie dyletantyzm, powierzchowność i blagę.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#JanRembieliński">Również przy nauce języków obcych występuje ta idea uwspółcześnienia, np. w liceach do wieku XIX — 1 rok, od początku wieku XIX — drugi rok.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#JanRembieliński">Gazeta staje się tu głównym środkiem nauczania, główną pomocą naukową, gazeta i Mały Rocznik Statystyczny. Sądzę, że to nie jest dobra metoda. Nawet w państwach totalnych, jeżeli przeglądamy programy niemieckie i włoskie, widzimy, ile tam jest mowy o dawności i pradawności, ile ci młodzi Niemcy uczą się i czytają, co Tacyt pisał o Germanach, ile poświęca się miejsca w programach faszystowskich dawnemu Rzymowi. Natomiast u nas, dzięki tej metodzie aktualności, dzięki temu, że gazeta jest głównym materiałem naukowym, np. przy kursie niemczyzny młodzież dowiaduje się prawie wyłącznie o hitleryzmie, o Niemczech współczesnych. Jak powiadam, nie jest to stan rzeczy godny zachwytu.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#JanRembieliński">Pamiętam, byłem kiedyś u swego przyjaciela. Nagle wpada jego córeczka, która uczęszcza do liceum, i pyta: „Panie redaktorze, ja właśnie dla szkoły piszę referat, kiedy był gabinet Świtalskiego?”. Niesłychanie gwałtowna okazała się potrzeba dowiedzenia się tego właśnie niezmiernie ważnego faktu! I mnie się zda je, że jeżeli nauczyciele tak wielokrotnie stwierdzają, że wyniki szkół klasycznych są lepsze, nawet jeżeli chodzi o studentów politechniki, to nie tylko dlatego, że dają one gimnastykę umysłu, jaką stanowi nauka łaciny i greki, ale także dlatego, że szkoły te dają wyjście w szerszy świat, nie tylko spraw aktualnych, ale i w świat przeszłości, że — powiedzmy — u Tacyta i Liwiusza o gabinecie Świtalskiego nie czytamy”.</u>
+ <u xml:id="u-11.22" who="#JanRembieliński">Otóż pamiętajmy, że współczesność zewsząd oddziaływa na nas, ze wszystkich stron krzyczy przez radio i woła ze szpalt gazet, ze współczesnością mamy ciągle do czynienia i ciągle ona nas otacza. Trzeba więc, żeby gdzieś przynajmniej było oderwanie od niej i żeby dziecko w szkole poznawało rzeczy trwalsze, takie, które pozostaną na całe życie. Przygotowanie do życia publicznego musi się rozpocząć w odosobnieniu i w oderwaniu się od gwaru teraźniejszości, tam, gdzie się z wiecznością obcuje, żeby potem tak umocnionym i pogłębionym przejść do spraw i prac dnia dzisiejszego.</u>
+ <u xml:id="u-11.23" who="#JanRembieliński">Skutkiem tej aktualizacji jest też to, o czym się tyle mówi, jest to rozpolitykowanie obecnej młodzieży, gdyż jeżeli młodzież uczy się wciąż z gazet o współczesnych rzeczach, to ku temu się zwraca i w tym kierunku skłania się jej wyobraźnia, to ją interesuje, a wtedy nie zacieśnia się do tego, co mówi jej nauczyciel, szuka dalszych politycznych nauk na własną rękę.</u>
<u xml:id="u-11.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-11.25" who="#SRembieliński">A dalej, zważmy, że jednym z celów nauczania jest, jak podano w zakończeniu programu, jako wynik nauki gimnazjalnej w IV klasie: „osiąganie wprawy w układaniu aktualnych przemówień i odezw okolicznościowych”. Sądzę, że jest to stosunkowo mało potrzebna i mało ważna nauka i że za wiele się na to kładzie nacisku i to nie tylko w gimnazjach.</u>
- <u xml:id="u-11.26" who="#SRembieliński">Przypominam sobie, że byłem niedawno na uroczystości w szkole powszechnej na kresach, gdzie wybudowano nowy gmach szkolny. Przyjechał p. starosta i wychodzi na jego powitanie mały uczniacko 10-letni, pończoszki mu opadają trochę i nosek ma niewytarty, a biedactwo zaczyna przemawiać i mówi cienkim głosikiem: „Panie Starosto, my, młodzież szkolna, ślubujemy, że na odcinku szkolnym będziemy podciągać Polskę wzwyż”.</u>
+ <u xml:id="u-11.25" who="#JanRembieliński">A dalej, zważmy, że jednym z celów nauczania jest, jak podano w zakończeniu programu, jako wynik nauki gimnazjalnej w IV klasie: „osiąganie wprawy w układaniu aktualnych przemówień i odezw okolicznościowych”. Sądzę, że jest to stosunkowo mało potrzebna i mało ważna nauka i że za wiele się na to kładzie nacisku i to nie tylko w gimnazjach.</u>
+ <u xml:id="u-11.26" who="#JanRembieliński">Przypominam sobie, że byłem niedawno na uroczystości w szkole powszechnej na kresach, gdzie wybudowano nowy gmach szkolny. Przyjechał p. starosta i wychodzi na jego powitanie mały uczniacko 10-letni, pończoszki mu opadają trochę i nosek ma niewytarty, a biedactwo zaczyna przemawiać i mówi cienkim głosikiem: „Panie Starosto, my, młodzież szkolna, ślubujemy, że na odcinku szkolnym będziemy podciągać Polskę wzwyż”.</u>
<u xml:id="u-11.27" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-11.28" who="#SRembieliński">A nauczyciel, dumny z tego, puszył się, że takie osiągnął wyniki wychowawcze.</u>
- <u xml:id="u-11.29" who="#SRembieliński">Teraz przejdę do drugiej sprawy olbrzymiej wagi, jeśli chodzi o błędy w wychowaniu młodego pokolenia, to jest do zagadnienia konspiracji. Zagadnienie to jest szersze, nie dotyczy tylko kwestii pedagogicznej, to jest zagadnienie w ogóle naszego życia politycznego.</u>
- <u xml:id="u-11.30" who="#SRembieliński">Ale pragnąc nie rozdrabniać swego przemówienia, nie mówiłem o tym przy dyskusji ogólnej, tylko tutaj chcę dla całości sprawy dać pewne jej oświetlenie, tym bardziej że chodzi mi głównie o stronę wychowawczą.</u>
- <u xml:id="u-11.31" who="#SRembieliński">Otóż nie chciałbym być niesprawiedliwy wobec tajnych organizacyj. Konspiracjom Polska zawdzięcza niesłychanie wiele. One były koniecznością naszego życia narodowego w niewoli. Tylko dzięki nim mogliśmy zachować jedność polityki w trzech zaborach, dzięki nim mogliśmy zachować ciągłość naszej polityki, której jawnie nie można było formułować. I jeżeli Polska została odbudowana, to niewątpliwie tajne organizacje odegrały tym olbrzymią rolę. Nie mielibyśmy bez nich ani wojska naszego w odpowiedniej chwili przygotowanego,' ani naszej polityki zagranicznej w czasie wojny światowej. I niezaprzeczenie ta zasługa jest wielka, a przyszły historyk będzie na pewno wskazywał, że nawet debrze się dla Polski stało, iż były dwie konspiracje, walczące ze sobą, że to dało Polsce możność maksymalnego wyzyskania koniunktury historycznej w tym przełomowym okresie. Dobrze się stało więc, że była z jednej strony konspiracja Dmowskiego, która pozwoliła zorganizować naszą politykę zagraniczną i mieć naszą reprezentację na Kongresie Wersalskim, i dobrze stało się, że była konspiracja Piłsudskiego, która stworzyła armię naszą, dzięki której byliśmy gotowi w momencie odzyskania niepodległości, że nie byliśmy bezradni, żeśmy mieli wojsko, żeśmy w listopadzie 1918 r. mieli już początki administracji i organizacji państwowej, żeśmy się nie pogrążyli w anarchii.</u>
- <u xml:id="u-11.32" who="#SRembieliński">Bodaj że więc najlepiej dla Polski się stało, jak się stało i rolę historyczną konspiracyj uważam za olbrzymią. Ale chodzi o to, że ta rola została wypełniona, ona niejako się wyczerpała A tymczasem te pretensje, żale zadawnione po obu stronach barykady politycznej pozostały i starsze pokolenie po obu stronach, jako główne swoje zadanie wychowawcze wobec młodych w ciągu pierwszego dwudziestolecia po odbudowie Państwa, uznało petryfikowanie tych pretensyj, żalów, zadrażnień i gniewu i wpajało je w młode pokolenie.</u>
+ <u xml:id="u-11.28" who="#JanRembieliński">A nauczyciel, dumny z tego, puszył się, że takie osiągnął wyniki wychowawcze.</u>
+ <u xml:id="u-11.29" who="#JanRembieliński">Teraz przejdę do drugiej sprawy olbrzymiej wagi, jeśli chodzi o błędy w wychowaniu młodego pokolenia, to jest do zagadnienia konspiracji. Zagadnienie to jest szersze, nie dotyczy tylko kwestii pedagogicznej, to jest zagadnienie w ogóle naszego życia politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-11.30" who="#JanRembieliński">Ale pragnąc nie rozdrabniać swego przemówienia, nie mówiłem o tym przy dyskusji ogólnej, tylko tutaj chcę dla całości sprawy dać pewne jej oświetlenie, tym bardziej że chodzi mi głównie o stronę wychowawczą.</u>
+ <u xml:id="u-11.31" who="#JanRembieliński">Otóż nie chciałbym być niesprawiedliwy wobec tajnych organizacyj. Konspiracjom Polska zawdzięcza niesłychanie wiele. One były koniecznością naszego życia narodowego w niewoli. Tylko dzięki nim mogliśmy zachować jedność polityki w trzech zaborach, dzięki nim mogliśmy zachować ciągłość naszej polityki, której jawnie nie można było formułować. I jeżeli Polska została odbudowana, to niewątpliwie tajne organizacje odegrały tym olbrzymią rolę. Nie mielibyśmy bez nich ani wojska naszego w odpowiedniej chwili przygotowanego,' ani naszej polityki zagranicznej w czasie wojny światowej. I niezaprzeczenie ta zasługa jest wielka, a przyszły historyk będzie na pewno wskazywał, że nawet debrze się dla Polski stało, iż były dwie konspiracje, walczące ze sobą, że to dało Polsce możność maksymalnego wyzyskania koniunktury historycznej w tym przełomowym okresie. Dobrze się stało więc, że była z jednej strony konspiracja Dmowskiego, która pozwoliła zorganizować naszą politykę zagraniczną i mieć naszą reprezentację na Kongresie Wersalskim, i dobrze stało się, że była konspiracja Piłsudskiego, która stworzyła armię naszą, dzięki której byliśmy gotowi w momencie odzyskania niepodległości, że nie byliśmy bezradni, żeśmy mieli wojsko, żeśmy w listopadzie 1918 r. mieli już początki administracji i organizacji państwowej, żeśmy się nie pogrążyli w anarchii.</u>
+ <u xml:id="u-11.32" who="#JanRembieliński">Bodaj że więc najlepiej dla Polski się stało, jak się stało i rolę historyczną konspiracyj uważam za olbrzymią. Ale chodzi o to, że ta rola została wypełniona, ona niejako się wyczerpała A tymczasem te pretensje, żale zadawnione po obu stronach barykady politycznej pozostały i starsze pokolenie po obu stronach, jako główne swoje zadanie wychowawcze wobec młodych w ciągu pierwszego dwudziestolecia po odbudowie Państwa, uznało petryfikowanie tych pretensyj, żalów, zadrażnień i gniewu i wpajało je w młode pokolenie.</u>
<u xml:id="u-11.33" who="#komentarz">(Głos: Nie po obu stronach.)</u>
- <u xml:id="u-11.34" who="#SRembieliński">Mówiąc obiektywnie, po obu stronach. Po obu stronach były konspiracje i każda z nich uważała się za rodzaj tajnego rządu narodowego. Kiedy odbudowano Państwo, zaczęły one uważać Polskę jako rodzaj emanacji tych tajnych związków, w dalszym ciągu wymagającą z ich strony opieki. Te konspiracje były czymś dawniejszym niż odbudowane Państwo i to poczucie wyraziło się tym, że egzaltowano te wspomnienia i kult ich w młodzież wpajano. Sądzę, że w tym względzie konspiracje czy ze strony opozycji, czy też Straży Przedniej Legionu Młodych (owe różne „alfy”, o których tyle w swoim czasie słyszeliśmy) mają najbardziej fatalny wpływ pedagogiczny. Przede wszystkim powodują one megalomanię wśród młodzieży. Kiedy do młodego chłopca przyjdzie starszy kolega i powiada: Słuchaj, ty o nas nie wiesz, ale myśmy ciebie widzieli, przyglądaliśmy się tobie i uważamy, że jesteś godny, by ciebie przyjąć do naszego grona i wtajemniczyć, jeżeli chłopak ten wie, że jest posiadaczem tajemnicy, której inni nie znają, to on już jest., gotów, zaczyna uważać się za coś lepszego od otoczenia. Poza tym konspiracja to szkoła kłamstwa i co więcej, kłamstwa nie tylko wobec wroga politycznego, ale nawet wobec najbliższych kolegów i towarzyszy, szczególnie jeżeli dojdzie się w tajnym związku na wyższy stopień. Wówczas musi się okłamywać kolegów udając, że jest się na równi z nimi na jednym stopniu, podczas kiedy się jest ich tajną zwierzchnością itd. A dalej trzeba zwrócić uwagę na ducha grupy właśnie z tej wyłączności konspiracyjnej wynikającego ducha grupy, który jest straszliwym nieszczęściem Polski i który dał takie złe wyniki wychowawcze. Tu jest bardzo prosty sylogizm, który się zawsze robi, że jednostka chce służyć Polsce i organizacja służy Polsce, a zatem dobro organizacji jest równoznaczne z dobrem Polski, że pracując dla organizacji, pracuje się dla Polski i w ten sposób, ponieważ Polska jest po obu stronach równania, więc po prostu skreśla się”. tu i tam i zostaje tylko jednostka i organizacja i dla organizacji się już tylko dalej pracuje. Wreszcie te przysięgi tajnych organizacyj, gdy zaczyna się od niezwykle szlachetnych rzeczy, gdy młodzieniec odczuwa to jako pierwsze śluby miłości na ołtarzu Ojczyzny złożone, a w rezultacie służy to wszytko dla utrzymania pod swoimi wpływami ludzi wciągniętych w młodości i trzymanych lojalnością w wypełnianiu złożonych ślubowań. A w poszukiwaniu tego narybku młodego schodziło się coraz niżej, za Ministerstwa panów Jędrzejewiczów najbardziej w dół się zeszło, do elementarnych niemal klas w szkolnictwie średnim. A skutek taki, że konspiracje są główną barierą utrudniającą porozumienie się Polakom, którzy tak samo myślą, mają mniej więcej te same programy, ale należą do różnych tajnych grup. Nie mogą oni zrobić nawet drobnego kroku, bo wywołuje to z obu stron niesłuchane zadrażnienie, bo na tego, kto ten krok robi, rzuca się niesłuchane insynuacje — to człowiek, który złamał przysięgę, niemoralny itd. A z drugiej strony ten kto taki krok zrobił, musi, ażeby przed samym sobą, przed światem ten straszny czyn zerwania tych przysiąg usprawiedliwić, zacząć na swoich dawnych kolegów i towarzyszów wylewać kubły pomyj i stąd ci, którzy odchodzą najczęściej w sposób najgorszy się wyrażają o swoich bardzo czcigodnych, bardzo patriotycznych i szlachetnych dawnych towarzyszach.</u>
- <u xml:id="u-11.35" who="#SRembieliński">Otóż te konspiracje nie są rzeczą ostatnich lat i trudno było z nimi walczyć przede wszystkim w początku istnienia Polski, ale dzisiaj było by już łatwiej, bo dzisiaj wszystkie przechodzą kryzys, widzimy to na powtarzających się rozłamach i w jednym i w drugim obozie. Konspiracje są, jak najniższe organizmy biologiczne, które się mnożą przez podział i wskutek tego drobna cząstka ma wszystkie cechy dawnej całości. Pozostaje więc szereg mniejszych grupek i grupeczek, z których każda uważa się, że ona jedna jedyna reprezentuje cały naród, powstają różne grupy, mafijki, produkty rozkładu, kierowane przez jakichś — „wodzyków” często humorystycznych.</u>
- <u xml:id="u-11.36" who="#SRembieliński">Sądzę więc, że w chwili obecnej danie młodzieży swobody wyżycia się w jawnych organizacjach byłoby znakomitym sposobem zwalczenia konspiracyj. Dlatego też w tej chwili danie jak największej swobody młodzieży akademickiej, odbudowanie normalnego jawnego, swobodnego życia akademickiego i możność jej politycznego wyżycia się w tym zakresie byłoby najlepszym sposobem do wymiecenia tych resztek konspiracji, które uważam za niesłychanie szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-11.34" who="#JanRembieliński">Mówiąc obiektywnie, po obu stronach. Po obu stronach były konspiracje i każda z nich uważała się za rodzaj tajnego rządu narodowego. Kiedy odbudowano Państwo, zaczęły one uważać Polskę jako rodzaj emanacji tych tajnych związków, w dalszym ciągu wymagającą z ich strony opieki. Te konspiracje były czymś dawniejszym niż odbudowane Państwo i to poczucie wyraziło się tym, że egzaltowano te wspomnienia i kult ich w młodzież wpajano. Sądzę, że w tym względzie konspiracje czy ze strony opozycji, czy też Straży Przedniej Legionu Młodych (owe różne „alfy”, o których tyle w swoim czasie słyszeliśmy) mają najbardziej fatalny wpływ pedagogiczny. Przede wszystkim powodują one megalomanię wśród młodzieży. Kiedy do młodego chłopca przyjdzie starszy kolega i powiada: Słuchaj, ty o nas nie wiesz, ale myśmy ciebie widzieli, przyglądaliśmy się tobie i uważamy, że jesteś godny, by ciebie przyjąć do naszego grona i wtajemniczyć, jeżeli chłopak ten wie, że jest posiadaczem tajemnicy, której inni nie znają, to on już jest., gotów, zaczyna uważać się za coś lepszego od otoczenia. Poza tym konspiracja to szkoła kłamstwa i co więcej, kłamstwa nie tylko wobec wroga politycznego, ale nawet wobec najbliższych kolegów i towarzyszy, szczególnie jeżeli dojdzie się w tajnym związku na wyższy stopień. Wówczas musi się okłamywać kolegów udając, że jest się na równi z nimi na jednym stopniu, podczas kiedy się jest ich tajną zwierzchnością itd. A dalej trzeba zwrócić uwagę na ducha grupy właśnie z tej wyłączności konspiracyjnej wynikającego ducha grupy, który jest straszliwym nieszczęściem Polski i który dał takie złe wyniki wychowawcze. Tu jest bardzo prosty sylogizm, który się zawsze robi, że jednostka chce służyć Polsce i organizacja służy Polsce, a zatem dobro organizacji jest równoznaczne z dobrem Polski, że pracując dla organizacji, pracuje się dla Polski i w ten sposób, ponieważ Polska jest po obu stronach równania, więc po prostu skreśla się”. tu i tam i zostaje tylko jednostka i organizacja i dla organizacji się już tylko dalej pracuje. Wreszcie te przysięgi tajnych organizacyj, gdy zaczyna się od niezwykle szlachetnych rzeczy, gdy młodzieniec odczuwa to jako pierwsze śluby miłości na ołtarzu Ojczyzny złożone, a w rezultacie służy to wszytko dla utrzymania pod swoimi wpływami ludzi wciągniętych w młodości i trzymanych lojalnością w wypełnianiu złożonych ślubowań. A w poszukiwaniu tego narybku młodego schodziło się coraz niżej, za Ministerstwa panów Jędrzejewiczów najbardziej w dół się zeszło, do elementarnych niemal klas w szkolnictwie średnim. A skutek taki, że konspiracje są główną barierą utrudniającą porozumienie się Polakom, którzy tak samo myślą, mają mniej więcej te same programy, ale należą do różnych tajnych grup. Nie mogą oni zrobić nawet drobnego kroku, bo wywołuje to z obu stron niesłuchane zadrażnienie, bo na tego, kto ten krok robi, rzuca się niesłuchane insynuacje — to człowiek, który złamał przysięgę, niemoralny itd. A z drugiej strony ten kto taki krok zrobił, musi, ażeby przed samym sobą, przed światem ten straszny czyn zerwania tych przysiąg usprawiedliwić, zacząć na swoich dawnych kolegów i towarzyszów wylewać kubły pomyj i stąd ci, którzy odchodzą najczęściej w sposób najgorszy się wyrażają o swoich bardzo czcigodnych, bardzo patriotycznych i szlachetnych dawnych towarzyszach.</u>
+ <u xml:id="u-11.35" who="#JanRembieliński">Otóż te konspiracje nie są rzeczą ostatnich lat i trudno było z nimi walczyć przede wszystkim w początku istnienia Polski, ale dzisiaj było by już łatwiej, bo dzisiaj wszystkie przechodzą kryzys, widzimy to na powtarzających się rozłamach i w jednym i w drugim obozie. Konspiracje są, jak najniższe organizmy biologiczne, które się mnożą przez podział i wskutek tego drobna cząstka ma wszystkie cechy dawnej całości. Pozostaje więc szereg mniejszych grupek i grupeczek, z których każda uważa się, że ona jedna jedyna reprezentuje cały naród, powstają różne grupy, mafijki, produkty rozkładu, kierowane przez jakichś — „wodzyków” często humorystycznych.</u>
+ <u xml:id="u-11.36" who="#JanRembieliński">Sądzę więc, że w chwili obecnej danie młodzieży swobody wyżycia się w jawnych organizacjach byłoby znakomitym sposobem zwalczenia konspiracyj. Dlatego też w tej chwili danie jak największej swobody młodzieży akademickiej, odbudowanie normalnego jawnego, swobodnego życia akademickiego i możność jej politycznego wyżycia się w tym zakresie byłoby najlepszym sposobem do wymiecenia tych resztek konspiracji, które uważam za niesłychanie szkodliwe.</u>
<u xml:id="u-11.37" who="#komentarz">(Głos: W jawnych organizacjach są tajne komórki.)</u>
- <u xml:id="u-11.38" who="#SRembieliński">Wiem, że są, mówiłem o tym. Ale dziś, gdy tajne grupy są w rozkładzie, danie przewagi jawnym może przynieść bardzo dobre wyniki.</u>
- <u xml:id="u-11.39" who="#SRembieliński">Teraz przechodzę do jeszcze innych zagadnień. Nasze pokolenie, nas wszystkich, jak tu jesteśmy, było pokoleniem w dziejach zupełnie wyjątkowym. My jesteśmy pokoleniem wielkiej przygody, myśmy przeżyli tyle, że niemal żadne pokolenie w dziejach niczego podobnego nie doświadczyło. Myśmy przeżyli i odbudowanie Państwa Polskiego i front i okopy i przelewaliśmy krew, przeżyliśmy Lwów i Warszawę, przeżyliśmy w najmłodszych latach szkołę obcą, tajne organizacje, ucząc się, jak się rozbiera rewolwery i jak bomby się robi. Myśmy przeżyli niesłuchanie wiele i lubimy o tym opowiadać i chwalić się z tego w szkole, w podręcznikach we wspomnieniach, a pamiętać trzeba, że to także na młodych działa. W pewnych grupach młodych widzimy też zjawisko, które określiłbym jako kompleks niespełnionego bohaterstwa, nie przeżytej wielkiej przygody, tęsknotę do jakiejś awantury, do jakiegoś wstrząsu, przełomu, kiedy w Polsce w tej chwili potrzeba właśnie normalnej, rzetelnej, poważnej, spokojnej pracy, tęsknota, w imię której narażają nieraz Polskę na rzeczy dla niej niepotrzebne i częstokroć szkodliwe.</u>
- <u xml:id="u-11.40" who="#SRembieliński">A pamiętajmy i to jeszcze, że to się wielu starszym podoba i wielu starszych nieraz z pewnym wzruszeniem, zobaczywszy młodzieńca z kastetem czy z browningiem, powiada on jest taki sam, jakim ja byłem w 1905 r. Nawet tu w tej Wysokiej Izbie — teraz on jest nieobecny — znam pewnego nader poważnego człowieka, którego osobiście bardzo szanuję, który bardzo wzruszał się właśnie z tego powodu pewnymi młodzieńczymi wyczynami.</u>
- <u xml:id="u-11.41" who="#SRembieliński">A więc młodzież ma chęć wyżycia się i to jest zupełnie naturalny stan, który trzeba zrozumieć, młodzież chce wykazać, że nie jest gorsza od nas, a może nawet i lepsza i to samo potrafi, co my, a może nawet jeszcze lepiej.</u>
- <u xml:id="u-11.42" who="#SRembieliński">Tu przejdę do następnego punktu. My młodym nie imponujemy przede wszystkim z powodu naszego braku energii, braku zdecydowania, z powodu naszej kompromisowości, wahań itd. Spójrzmy z tego stanowiska na sprawę w wyższych uczelniach, najbardziej palącą, a w której właśnie postawa starszego pokolenia młodym nie imponuje — to jest na kwestię żydowską. Przecież my wszyscy jesteśmy zgodni i stwierdzamy to zgodnie, że nie jest potrzebne dla Polski, ażeby miała więcej adwokatów Żydów, którzy by bronili spraw Polaków przed kratkami sądowymi, żeby miała więcej lekarzy Żydów, żeby miała więcej nauczycieli Żydów, którzy by uczyli polskie dzieci itd. Wszyscy czujemy, że tej potrzeby Polska nie ma. Jesteśmy też w olbrzymiej większości katolikami, na pewno olbrzymia większość to zadeklaruje. A pamiętajmy, że dekret 122 Synodu częstochowskiego, Synodu Prowincjonalnego Biskupów Polskich, jako obowiązek do wykonania natychmiastowego katolikom stawia zaprzestanie łączenia młodzieży polskiej z żydowską w jednej szkole i że trzeba z tym skończyć. Pomimo to zaś w tym kierunku nic nie robimy, na nic nie możemy się zdecydować. A tu decyzje powinny być radykalne. Nie ma co mowie o „numerus clausus”, to nie jest żadne rozwiązanie sprawy. Jedyny sposób to jest „numerus nullus”, tj. w ogóle niedopuszczenie żydowskiej młodzieży do polskich uczelni wyższych. A jeżeli się powie, że sprawiedliwość wymaga, aby żydzi mieli swoje wyższe uczelnie, żeby mieli teren, gdzie by mogli na swoje potrzeby przygotować inteligentów, nauczycieli, lekarzy, adwokatów, to zaproponuję proste wyjście: uznajmy Wolną Wszechnicę Polską za wyższą uczelnię, która te potrzeby zaspokoi. To doprawdy nie jest taki rewolucyjny krok, to byłaby stosunkowo nieduża zmiana w składzie osobowym ciała nauczycielskiego i studenckiego. Jeżeli po skończonej wojnie światowej mogli Grecy i Turcy milionowe robić przeniesienia stąd i tam, z Azji Mniejszej do Grecji i z Grecji do Azji Mniejszej, to naprawdę dla naszego pokolenia nie byłby to jakiś gigantyczny, herkulesowy trud. Należy więc tę sprawę „numerus nullus” jak najszybciej rozwiązać.</u>
- <u xml:id="u-11.43" who="#SRembieliński">Kończąc reasumuję. Spłycamy młodzież i rozpolitykowujemy po pierwsze przez ową „aktualizację”, odbierając jej poczucie przeszłości, sprawiając to, że tej przeszłości nie zna, że ciągle myśli pod kątem aktualności, bo i przeszłość jeszcze się aktualizuje w szkole. Jak dziś powiem młodemu człowiekowi o idei jagiellońskiej, to mu naprzód przychodzi na myśl Bocheński czy Bączkowski, a nie Oleśnicki, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary, Jan Tarnowski. I dlatego tyle jest pod tym względem pomyłek i bałamuctwa. Nie orientujemy się, że wyrazicielem idei jagiellońskiej był np. Władysław Jagiellończyk w Pradze na Hradczynie na tronie czeskim, a że z drugiej strony naprawdę żaden z Jagiellonów nie myślał nigdy walczyć o niepodległość Azerbejdżanu. To jedno.</u>
+ <u xml:id="u-11.38" who="#JanRembieliński">Wiem, że są, mówiłem o tym. Ale dziś, gdy tajne grupy są w rozkładzie, danie przewagi jawnym może przynieść bardzo dobre wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-11.39" who="#JanRembieliński">Teraz przechodzę do jeszcze innych zagadnień. Nasze pokolenie, nas wszystkich, jak tu jesteśmy, było pokoleniem w dziejach zupełnie wyjątkowym. My jesteśmy pokoleniem wielkiej przygody, myśmy przeżyli tyle, że niemal żadne pokolenie w dziejach niczego podobnego nie doświadczyło. Myśmy przeżyli i odbudowanie Państwa Polskiego i front i okopy i przelewaliśmy krew, przeżyliśmy Lwów i Warszawę, przeżyliśmy w najmłodszych latach szkołę obcą, tajne organizacje, ucząc się, jak się rozbiera rewolwery i jak bomby się robi. Myśmy przeżyli niesłuchanie wiele i lubimy o tym opowiadać i chwalić się z tego w szkole, w podręcznikach we wspomnieniach, a pamiętać trzeba, że to także na młodych działa. W pewnych grupach młodych widzimy też zjawisko, które określiłbym jako kompleks niespełnionego bohaterstwa, nie przeżytej wielkiej przygody, tęsknotę do jakiejś awantury, do jakiegoś wstrząsu, przełomu, kiedy w Polsce w tej chwili potrzeba właśnie normalnej, rzetelnej, poważnej, spokojnej pracy, tęsknota, w imię której narażają nieraz Polskę na rzeczy dla niej niepotrzebne i częstokroć szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-11.40" who="#JanRembieliński">A pamiętajmy i to jeszcze, że to się wielu starszym podoba i wielu starszych nieraz z pewnym wzruszeniem, zobaczywszy młodzieńca z kastetem czy z browningiem, powiada on jest taki sam, jakim ja byłem w 1905 r. Nawet tu w tej Wysokiej Izbie — teraz on jest nieobecny — znam pewnego nader poważnego człowieka, którego osobiście bardzo szanuję, który bardzo wzruszał się właśnie z tego powodu pewnymi młodzieńczymi wyczynami.</u>
+ <u xml:id="u-11.41" who="#JanRembieliński">A więc młodzież ma chęć wyżycia się i to jest zupełnie naturalny stan, który trzeba zrozumieć, młodzież chce wykazać, że nie jest gorsza od nas, a może nawet i lepsza i to samo potrafi, co my, a może nawet jeszcze lepiej.</u>
+ <u xml:id="u-11.42" who="#JanRembieliński">Tu przejdę do następnego punktu. My młodym nie imponujemy przede wszystkim z powodu naszego braku energii, braku zdecydowania, z powodu naszej kompromisowości, wahań itd. Spójrzmy z tego stanowiska na sprawę w wyższych uczelniach, najbardziej palącą, a w której właśnie postawa starszego pokolenia młodym nie imponuje — to jest na kwestię żydowską. Przecież my wszyscy jesteśmy zgodni i stwierdzamy to zgodnie, że nie jest potrzebne dla Polski, ażeby miała więcej adwokatów Żydów, którzy by bronili spraw Polaków przed kratkami sądowymi, żeby miała więcej lekarzy Żydów, żeby miała więcej nauczycieli Żydów, którzy by uczyli polskie dzieci itd. Wszyscy czujemy, że tej potrzeby Polska nie ma. Jesteśmy też w olbrzymiej większości katolikami, na pewno olbrzymia większość to zadeklaruje. A pamiętajmy, że dekret 122 Synodu częstochowskiego, Synodu Prowincjonalnego Biskupów Polskich, jako obowiązek do wykonania natychmiastowego katolikom stawia zaprzestanie łączenia młodzieży polskiej z żydowską w jednej szkole i że trzeba z tym skończyć. Pomimo to zaś w tym kierunku nic nie robimy, na nic nie możemy się zdecydować. A tu decyzje powinny być radykalne. Nie ma co mowie o „numerus clausus”, to nie jest żadne rozwiązanie sprawy. Jedyny sposób to jest „numerus nullus”, tj. w ogóle niedopuszczenie żydowskiej młodzieży do polskich uczelni wyższych. A jeżeli się powie, że sprawiedliwość wymaga, aby żydzi mieli swoje wyższe uczelnie, żeby mieli teren, gdzie by mogli na swoje potrzeby przygotować inteligentów, nauczycieli, lekarzy, adwokatów, to zaproponuję proste wyjście: uznajmy Wolną Wszechnicę Polską za wyższą uczelnię, która te potrzeby zaspokoi. To doprawdy nie jest taki rewolucyjny krok, to byłaby stosunkowo nieduża zmiana w składzie osobowym ciała nauczycielskiego i studenckiego. Jeżeli po skończonej wojnie światowej mogli Grecy i Turcy milionowe robić przeniesienia stąd i tam, z Azji Mniejszej do Grecji i z Grecji do Azji Mniejszej, to naprawdę dla naszego pokolenia nie byłby to jakiś gigantyczny, herkulesowy trud. Należy więc tę sprawę „numerus nullus” jak najszybciej rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-11.43" who="#JanRembieliński">Kończąc reasumuję. Spłycamy młodzież i rozpolitykowujemy po pierwsze przez ową „aktualizację”, odbierając jej poczucie przeszłości, sprawiając to, że tej przeszłości nie zna, że ciągle myśli pod kątem aktualności, bo i przeszłość jeszcze się aktualizuje w szkole. Jak dziś powiem młodemu człowiekowi o idei jagiellońskiej, to mu naprzód przychodzi na myśl Bocheński czy Bączkowski, a nie Oleśnicki, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary, Jan Tarnowski. I dlatego tyle jest pod tym względem pomyłek i bałamuctwa. Nie orientujemy się, że wyrazicielem idei jagiellońskiej był np. Władysław Jagiellończyk w Pradze na Hradczynie na tronie czeskim, a że z drugiej strony naprawdę żaden z Jagiellonów nie myślał nigdy walczyć o niepodległość Azerbejdżanu. To jedno.</u>
<u xml:id="u-11.44" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-11.45" who="#SRembieliński">Po drugie demoralizujemy młodzież konspiracją, uczącą nieodpowiedzialności i kłamstwa. A konspiracja posiada jeszcze tę złą stronę, że daje najdogodniejsze pole do prowokacji. Ogromnie trudno przy konspiracji ustalić jakąkolwiek odpowiedzialność. Przypomnę tu doskonałą powieść Chestertona „Człowiek, który był Czwartkiem”, gdzie dopiero w ostatnim rozdziale okazuje się, że cały komitet anarchistów to są wszystko zwalczający anarchię tajni wywiadowcy.</u>
- <u xml:id="u-11.46" who="#SRembieliński">Po trzecie dajemy poklask awanturniczości, a nie załatwiamy potrzeb pilnych i niezbędnych, które stoją przed tym młodym pokoleniem, nie rozwiązujemy kwestii żydowskiej.</u>
- <u xml:id="u-11.47" who="#SRembieliński">Otóż wobec tego wszystkiego musimy powiedzieć sobie jasno i wyraźnie: jest wśród młodzieży wiele zła, wiele objawów niezdrowych, które spostrzegamy, i sądzę, że pedagog dzisiejszy mógłby, rozważając to. wziąć za motto słowa z „Boskiej Komedii” Darta: „Ty coś znał płonkę, widzisz, jak ze wzrostem karłowacieje konar na krzewinie, jak się wypaczyło to, co było proste”. Wypaczyło się to. co było proste — w wielu wypadkach Ale jeżeli przy tych metodach wychowawczych, jeżeli przy tym stanie na tle tej współczesności spojrzymy obiektywnie na rzecz, to powiedzieć musimy. że powinniśmy Bogu dziękować na kolanach, że ta młodzież jest jeszcze taka. jaka jest,...</u>
+ <u xml:id="u-11.45" who="#JanRembieliński">Po drugie demoralizujemy młodzież konspiracją, uczącą nieodpowiedzialności i kłamstwa. A konspiracja posiada jeszcze tę złą stronę, że daje najdogodniejsze pole do prowokacji. Ogromnie trudno przy konspiracji ustalić jakąkolwiek odpowiedzialność. Przypomnę tu doskonałą powieść Chestertona „Człowiek, który był Czwartkiem”, gdzie dopiero w ostatnim rozdziale okazuje się, że cały komitet anarchistów to są wszystko zwalczający anarchię tajni wywiadowcy.</u>
+ <u xml:id="u-11.46" who="#JanRembieliński">Po trzecie dajemy poklask awanturniczości, a nie załatwiamy potrzeb pilnych i niezbędnych, które stoją przed tym młodym pokoleniem, nie rozwiązujemy kwestii żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-11.47" who="#JanRembieliński">Otóż wobec tego wszystkiego musimy powiedzieć sobie jasno i wyraźnie: jest wśród młodzieży wiele zła, wiele objawów niezdrowych, które spostrzegamy, i sądzę, że pedagog dzisiejszy mógłby, rozważając to. wziąć za motto słowa z „Boskiej Komedii” Darta: „Ty coś znał płonkę, widzisz, jak ze wzrostem karłowacieje konar na krzewinie, jak się wypaczyło to, co było proste”. Wypaczyło się to. co było proste — w wielu wypadkach Ale jeżeli przy tych metodach wychowawczych, jeżeli przy tym stanie na tle tej współczesności spojrzymy obiektywnie na rzecz, to powiedzieć musimy. że powinniśmy Bogu dziękować na kolanach, że ta młodzież jest jeszcze taka. jaka jest,...</u>
<u xml:id="u-11.48" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-11.49" who="#SRembieliński">... że ta młodzież jest tak żywiołowo patriotyczna, że ma tak bezinteresowne. gorące serce polskie, że tak instynktownie odczuwa niebezpieczeństwa narodowe, choćby to niebezpieczeństwo żydowskie, i że tak mocno czuje potrzebę rodzimości polskiej cywilizacji. Powinniśmy Bogu dziękować, że ta młodzież jest tak szczerze, głęboko religijna, jak stwierdzają to spowiednicy, np. tak gorliwy i zasłużony kapłan, jak ś. p. ks. Szwejnic, rektor, powinniśmy cieszyć się, że ta młodzież, jesteśmy tego pewni, ilekroć tylko zajdzie potrzeba, przeleje ostatnią kroplę krwi, poświęci zdrowie, mienie i życie dla całości i niepodległości Polski, za Jej honor i za Jej wielkość.</u>
+ <u xml:id="u-11.49" who="#JanRembieliński">... że ta młodzież jest tak żywiołowo patriotyczna, że ma tak bezinteresowne. gorące serce polskie, że tak instynktownie odczuwa niebezpieczeństwa narodowe, choćby to niebezpieczeństwo żydowskie, i że tak mocno czuje potrzebę rodzimości polskiej cywilizacji. Powinniśmy Bogu dziękować, że ta młodzież jest tak szczerze, głęboko religijna, jak stwierdzają to spowiednicy, np. tak gorliwy i zasłużony kapłan, jak ś. p. ks. Szwejnic, rektor, powinniśmy cieszyć się, że ta młodzież, jesteśmy tego pewni, ilekroć tylko zajdzie potrzeba, przeleje ostatnią kroplę krwi, poświęci zdrowie, mienie i życie dla całości i niepodległości Polski, za Jej honor i za Jej wielkość.</u>
<u xml:id="u-11.50" who="#komentarz">(Głos: Bili się na Jasnej Górze między sobą. Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bartel.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SBartel">Wysoki Senacie! Jeden z najświetniejszych umysłów ginącej epoki, myśliciel i artysta o sercu czystym, jak serce dziecka — myślę o Stanisławie Witkiewiczu ojcu — wypowiedział zdanie, które narzuca mi się jako smutna prawda na odcinku mojej pracy zawodowej — z zawodu jestem jeszcze ciągle profesorem — z niezwykłą siłą i wyrazistością.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#SBartel">„Jeżeli — mówi on — w obyczajach danego społeczeństwa ludożerstwo jest zjawiskiem normalnym, jeżeli jest uznane za godziwy i moralny sposób odżywiania się, zjedzenie polędwicy bliźniego nie poniża tego, kto ją zjadł; jeżeli jednak ludożerstwo uznane jest za czyn zły i podły, a jednak ktoś, zjadając polędwicę bliźniego, może nie tylko bezkarnie istnieć wśród społeczeństwa, ale nawet posiadać jego szczególne względy, dowodzi to zupełnej sprzeczności pojęć i czynów, dowodzi, że stan tego społeczeństwa jest bardzo lichy”. Przez szereg lat hiperboliczne zjadanie polędwicy. również dobrze żydowskiej jak polskiej, uchodziło w społeczeństwie akademickim za czyn normalny — będzie zasługą naszych ciał ustawodawczych i Rządu, jeżeli nastąpi powrót do racjonalniejszego sposobu odżywiania się i do normalniejszego pojmowania obowiązków wobec kultury i człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#KazimierzBartel">Wysoki Senacie! Jeden z najświetniejszych umysłów ginącej epoki, myśliciel i artysta o sercu czystym, jak serce dziecka — myślę o Stanisławie Witkiewiczu ojcu — wypowiedział zdanie, które narzuca mi się jako smutna prawda na odcinku mojej pracy zawodowej — z zawodu jestem jeszcze ciągle profesorem — z niezwykłą siłą i wyrazistością.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#KazimierzBartel">„Jeżeli — mówi on — w obyczajach danego społeczeństwa ludożerstwo jest zjawiskiem normalnym, jeżeli jest uznane za godziwy i moralny sposób odżywiania się, zjedzenie polędwicy bliźniego nie poniża tego, kto ją zjadł; jeżeli jednak ludożerstwo uznane jest za czyn zły i podły, a jednak ktoś, zjadając polędwicę bliźniego, może nie tylko bezkarnie istnieć wśród społeczeństwa, ale nawet posiadać jego szczególne względy, dowodzi to zupełnej sprzeczności pojęć i czynów, dowodzi, że stan tego społeczeństwa jest bardzo lichy”. Przez szereg lat hiperboliczne zjadanie polędwicy. również dobrze żydowskiej jak polskiej, uchodziło w społeczeństwie akademickim za czyn normalny — będzie zasługą naszych ciał ustawodawczych i Rządu, jeżeli nastąpi powrót do racjonalniejszego sposobu odżywiania się i do normalniejszego pojmowania obowiązków wobec kultury i człowieka.</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#SBartel">Z wielkiego kompleksu spraw oświaty i nauki poruszyłem przed czterema tygodniami w senackiej Komisji Budżetowej jedną tylko, a mianowicie: marnotrawstwo czasu, sił i kapitału społecznego, jakie występuje u młodzieży akademickiej, a technickiej w szczególności.</u>
- <u xml:id="u-13.4" who="#SBartel">Ponieważ ośrodki życia akademickiego w Polsce różnią się między sobą znacznie, więc wziąłem pod uwagę jedynie skupienie lwowskie, w którym pracuję jako akademik od lat 37 i gdzie — jak mu się zdaje — orientuję się dobrze. Poza tem Lwów i z innych względów nadaje się leniej aniżeli każde inne miasto do obserwacji patologicznych przejawów życia akademickiego; nasilenie chorobowe jest tam bodaj największe z całej Polski.</u>
- <u xml:id="u-13.5" who="#SBartel">Kiedy fragmenty mego przemówienia dostały się do wiadomości publicznej, w pewnych kołach zawrzało. Poczęto przeciwstawiać moim twierdzeniom nierzadko świadome kłamstwo, złą wolę, a także groźby. Zdarzyło się bowiem po raz pierwszy, że profesor akademicki wyniósł na światło publiczne sprawy, które traktowane były dotąd w domu, u siebie, tam, gdzie się rodzą. Traktowane, ale bynajmniej nie załatwiane. Zło nie malało, lecz rosło. Jakby się pytano, gdzie zaginął esprit de corps, który dyktował dotąd milczenie i pobłażliwość? Wiadomo kto w Polsce posiada, w swym rozumieniu, monopol na patriotyzm i jakimi środkami działania utrzymuje go i utrwala. Monopoliści ci ogłosili, że jestem na żołdzie żydowskim, jakkolwiek w przemówieniu swym sprawy żydowskiej nie poruszałem zupełnie. Z tego samego źródła prawdy określono wystąpienie moje jako atak na całą młodzież akademicką. gdy potępienie czynów występnych odnosi się, na szczęście, tylko do jej garstki, tj. do właściwych, czynnych sprawców.</u>
- <u xml:id="u-13.6" who="#SBartel">Wystąpienie moje spotkało się też oczywiście z dezaprobatą profesorów sympatyków iż w, młodzieży narodowej. Rektor Politechniki Lwowskiej wystosował do mnie list o charakterze indagacyjnym, a tuż zanim, nie czekając na moje ustosunkowanie się do tego uzurpatorskiego kroku, przeprowadził przez senat, złożony w większości z najmłodszych, nadzwyczajnych profesorów. uchwałę, w której, nie wymieniając przezornie mego nazwiska, potępił moje wystąpienie. Kiedy się spostrzegł, że wdał się w nieswoje sprawy, przeprowadził jeszcze jedną uchwałę wyjaśniająca, że owo potępienie nie odnosi się do mojej osoby. Ta ostatnia uchwała, w przeciwieństwie do pierwszej, nie została jednak ogłoszona, trzymana jest w rezerwie: na wszelki wypadek. Poczęto zarzucać mnie, a także moją żonę anonimami, pełnymi ordynarnych wymyślam kłamstw i gróźb. Wkrótce poczęły pojawiać się ulotki, ulubiona broń wszystkich moralnych skrytobójców. Z tylu stron atakowany, czekałem na skutki bardziej namacalne i pewnej kategorii ludzi bardziej odpowiadające skierowanej przeciwko mnie propagandy.</u>
- <u xml:id="u-13.7" who="#SBartel">Stanowiskiem senatu politechniki rozzuchwalona grupka mieszkańców II Domu Techników napadła w noc popielcową na mój dom, obrzuciła go petardami o niezwykłej sile wybuchowej i cegłami. W ślad za potępieniami senatu poszły wyrazy wrogich uczuć w formie uchwał, podejmowanych w obecności profesorów kuratorów przez „Towarzystwa Samopomocowe”.</u>
- <u xml:id="u-13.8" who="#SBartel">Mówię o tych, mojej osoby tyczących się, sprawach jedynie dla zilustrowania klimatu panującego we Lwowie i aromatu powietrza, którym się oddycha i w którym się żyje.</u>
- <u xml:id="u-13.9" who="#SBartel">Jak powiedziałem, punktem wyjścia moich uwag było stwierdzenie, że studium na Politechnice Lwowskiej, a zapewne i Warszawskiej, i w uniwersytetach trwa niepomiernie długo.</u>
- <u xml:id="u-13.10" who="#SBartel">Ponieważ i w tym względzie uznano moje dane za nieścisłe, a także i w dzisiejszym przemówieniu p. Minister przeciwstawił się im, przeto zmuszony jestem zatrzymać przez chwilę uwagę Wysokiego Senatu na tej sprawie. Przy tym muszę stwierdzić, że informacje, którymi p. Minister operuje, nie są ścisłe i urzędnik, który je zestawił, powinien być pociągnięty do odpowiedzialności za złe informowanie swego Ministra, a jeżeli te informacje były podane przez senaty politechniki, w szczególności przez senat Politechniki Lwowskiej, p. Minister również winien pociągnąć go do odpowiedzialności za fałszywe informowanie.</u>
- <u xml:id="u-13.11" who="#SBartel">Fakt przeciągania się studiów politechnicznych istniał i przed wojną. Profesor Hauswald obliczył, że gdy liczbę lat, zużytych corocznie na studia, równą średniej liczbie słuchaczy, zapisanych w jednym roku, podzielimy przez liczbę tych, którzy co rok otrzymywali dyplom, to otrzymamy liczbę 13,8, tj. liczbę lat, jaka potrzebna była do wykształcenia jednego inżyniera spośród wszystkich zapisanych. Liczba ta oparta jest na statystyce z czterech lat przed wojną.</u>
- <u xml:id="u-13.12" who="#SBartel">Ta sama metoda obliczeniowa, zastosowana do czasów polskich, powojennych, wobec której zaraz się, Panie Ministrze, ustosunkuję, daje dla poszczególnych lat naukowych liczby, wahające się od 4,5 do 25,6. Wartość średnia dla 16 lat naukowych wynosi: dla wydziału architektonicznego 13,3, dla wydziału inżynierii 11,5. dla wszystkich wydziałów Politechniki Lwowskiej 10.2. Jeśli tu jest obecny urzędnik, który informował Pana Ministra o tych datach, powinien to uważnie zanotować, a następnie dokładnie sprawdzić. Dla 16 lat jest mniejsza aniżeli dla czterech lat, co się samo przez się rozumie, bo w okresie czterech lat liczba będzie większa aniżeli na przestrzeni większej ilości lat. Najgorzej, jak widzimy z tego, proszę Panów, przedstawiała się sytuacja na wydziale architektonicznym. Gdyby wszyscy studiujący dotarli do egzaminu dyplomowego, oroszę zwrócić uwagę, gdyby wszyscy — a ilu dotrze, zaraz się dowiemy — moglibyśmy powiedzieć, że na Wydziale Architektonicznym studium trwa 13,3 lat, na Wydziale Inżynierii — 11,5, a ogólnie w Politechnice Lwowskiej 10,2 lat.</u>
- <u xml:id="u-13.13" who="#SBartel">W rzeczywistości tylko pewna część studiujących dochodzi do dyplomu, reszta rezygnuje ze studiów po większej lub mniejszej ilości lat.</u>
- <u xml:id="u-13.14" who="#SBartel">W celu obliczenia rzeczywistego okresu studiów oraz liczby studentów, odpadających ze studiów, poddałem obserwacji bieg studiów 3063 studentów, którzy w okresie niepodległego bytu Państwa Polskiego, to jest od r. 1919 20, przeszli przez mój zakład w Politechnice Lwowskiej, który obsługuje Wydziały Architektoniczny, Inżynierii i Wydział Ogólny, dopóki ten przed paru laty nie został zwinięty. Doszedłem do rezultatu, że na każdych 100 nowowstępujących studentów otrzymuje dyplom od 30–36 osób, reszta, tj. 64 względnie 70. na każdych 100 wstępujących w mury uczelni nie wynosi z tej uczelni dyplomu. Obserwacja czasu trwania studiów 833 dyplomantów, badanych przeze mnie, doprowadziła do następujących rezultatów: że po 4 latach studiów (w ostatnich latach cyfra ta została przeciągnięta na 4 i pół roku) uzyskało dyplom — 0,4%, po 5 latach studiów 2.8%, po 6 latach studiów 5.1%, po 7 latach studiów 6,1%, po 8 latach studiów 5,2”, po 9 latach studiów 4,7%, po 10 latach 4%, po 11 latach 3,7% i tak ciągnie się aż do lat 18. Po 18 latach, a więc w 19 roku już nikt nie zasiada do dyplomu.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#KazimierzBartel">Z wielkiego kompleksu spraw oświaty i nauki poruszyłem przed czterema tygodniami w senackiej Komisji Budżetowej jedną tylko, a mianowicie: marnotrawstwo czasu, sił i kapitału społecznego, jakie występuje u młodzieży akademickiej, a technickiej w szczególności.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#KazimierzBartel">Ponieważ ośrodki życia akademickiego w Polsce różnią się między sobą znacznie, więc wziąłem pod uwagę jedynie skupienie lwowskie, w którym pracuję jako akademik od lat 37 i gdzie — jak mu się zdaje — orientuję się dobrze. Poza tem Lwów i z innych względów nadaje się leniej aniżeli każde inne miasto do obserwacji patologicznych przejawów życia akademickiego; nasilenie chorobowe jest tam bodaj największe z całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#KazimierzBartel">Kiedy fragmenty mego przemówienia dostały się do wiadomości publicznej, w pewnych kołach zawrzało. Poczęto przeciwstawiać moim twierdzeniom nierzadko świadome kłamstwo, złą wolę, a także groźby. Zdarzyło się bowiem po raz pierwszy, że profesor akademicki wyniósł na światło publiczne sprawy, które traktowane były dotąd w domu, u siebie, tam, gdzie się rodzą. Traktowane, ale bynajmniej nie załatwiane. Zło nie malało, lecz rosło. Jakby się pytano, gdzie zaginął esprit de corps, który dyktował dotąd milczenie i pobłażliwość? Wiadomo kto w Polsce posiada, w swym rozumieniu, monopol na patriotyzm i jakimi środkami działania utrzymuje go i utrwala. Monopoliści ci ogłosili, że jestem na żołdzie żydowskim, jakkolwiek w przemówieniu swym sprawy żydowskiej nie poruszałem zupełnie. Z tego samego źródła prawdy określono wystąpienie moje jako atak na całą młodzież akademicką. gdy potępienie czynów występnych odnosi się, na szczęście, tylko do jej garstki, tj. do właściwych, czynnych sprawców.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#KazimierzBartel">Wystąpienie moje spotkało się też oczywiście z dezaprobatą profesorów sympatyków iż w, młodzieży narodowej. Rektor Politechniki Lwowskiej wystosował do mnie list o charakterze indagacyjnym, a tuż zanim, nie czekając na moje ustosunkowanie się do tego uzurpatorskiego kroku, przeprowadził przez senat, złożony w większości z najmłodszych, nadzwyczajnych profesorów. uchwałę, w której, nie wymieniając przezornie mego nazwiska, potępił moje wystąpienie. Kiedy się spostrzegł, że wdał się w nieswoje sprawy, przeprowadził jeszcze jedną uchwałę wyjaśniająca, że owo potępienie nie odnosi się do mojej osoby. Ta ostatnia uchwała, w przeciwieństwie do pierwszej, nie została jednak ogłoszona, trzymana jest w rezerwie: na wszelki wypadek. Poczęto zarzucać mnie, a także moją żonę anonimami, pełnymi ordynarnych wymyślam kłamstw i gróźb. Wkrótce poczęły pojawiać się ulotki, ulubiona broń wszystkich moralnych skrytobójców. Z tylu stron atakowany, czekałem na skutki bardziej namacalne i pewnej kategorii ludzi bardziej odpowiadające skierowanej przeciwko mnie propagandy.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#KazimierzBartel">Stanowiskiem senatu politechniki rozzuchwalona grupka mieszkańców II Domu Techników napadła w noc popielcową na mój dom, obrzuciła go petardami o niezwykłej sile wybuchowej i cegłami. W ślad za potępieniami senatu poszły wyrazy wrogich uczuć w formie uchwał, podejmowanych w obecności profesorów kuratorów przez „Towarzystwa Samopomocowe”.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#KazimierzBartel">Mówię o tych, mojej osoby tyczących się, sprawach jedynie dla zilustrowania klimatu panującego we Lwowie i aromatu powietrza, którym się oddycha i w którym się żyje.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#KazimierzBartel">Jak powiedziałem, punktem wyjścia moich uwag było stwierdzenie, że studium na Politechnice Lwowskiej, a zapewne i Warszawskiej, i w uniwersytetach trwa niepomiernie długo.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#KazimierzBartel">Ponieważ i w tym względzie uznano moje dane za nieścisłe, a także i w dzisiejszym przemówieniu p. Minister przeciwstawił się im, przeto zmuszony jestem zatrzymać przez chwilę uwagę Wysokiego Senatu na tej sprawie. Przy tym muszę stwierdzić, że informacje, którymi p. Minister operuje, nie są ścisłe i urzędnik, który je zestawił, powinien być pociągnięty do odpowiedzialności za złe informowanie swego Ministra, a jeżeli te informacje były podane przez senaty politechniki, w szczególności przez senat Politechniki Lwowskiej, p. Minister również winien pociągnąć go do odpowiedzialności za fałszywe informowanie.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#KazimierzBartel">Fakt przeciągania się studiów politechnicznych istniał i przed wojną. Profesor Hauswald obliczył, że gdy liczbę lat, zużytych corocznie na studia, równą średniej liczbie słuchaczy, zapisanych w jednym roku, podzielimy przez liczbę tych, którzy co rok otrzymywali dyplom, to otrzymamy liczbę 13,8, tj. liczbę lat, jaka potrzebna była do wykształcenia jednego inżyniera spośród wszystkich zapisanych. Liczba ta oparta jest na statystyce z czterech lat przed wojną.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#KazimierzBartel">Ta sama metoda obliczeniowa, zastosowana do czasów polskich, powojennych, wobec której zaraz się, Panie Ministrze, ustosunkuję, daje dla poszczególnych lat naukowych liczby, wahające się od 4,5 do 25,6. Wartość średnia dla 16 lat naukowych wynosi: dla wydziału architektonicznego 13,3, dla wydziału inżynierii 11,5. dla wszystkich wydziałów Politechniki Lwowskiej 10.2. Jeśli tu jest obecny urzędnik, który informował Pana Ministra o tych datach, powinien to uważnie zanotować, a następnie dokładnie sprawdzić. Dla 16 lat jest mniejsza aniżeli dla czterech lat, co się samo przez się rozumie, bo w okresie czterech lat liczba będzie większa aniżeli na przestrzeni większej ilości lat. Najgorzej, jak widzimy z tego, proszę Panów, przedstawiała się sytuacja na wydziale architektonicznym. Gdyby wszyscy studiujący dotarli do egzaminu dyplomowego, oroszę zwrócić uwagę, gdyby wszyscy — a ilu dotrze, zaraz się dowiemy — moglibyśmy powiedzieć, że na Wydziale Architektonicznym studium trwa 13,3 lat, na Wydziale Inżynierii — 11,5, a ogólnie w Politechnice Lwowskiej 10,2 lat.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#KazimierzBartel">W rzeczywistości tylko pewna część studiujących dochodzi do dyplomu, reszta rezygnuje ze studiów po większej lub mniejszej ilości lat.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#KazimierzBartel">W celu obliczenia rzeczywistego okresu studiów oraz liczby studentów, odpadających ze studiów, poddałem obserwacji bieg studiów 3063 studentów, którzy w okresie niepodległego bytu Państwa Polskiego, to jest od r. 1919 20, przeszli przez mój zakład w Politechnice Lwowskiej, który obsługuje Wydziały Architektoniczny, Inżynierii i Wydział Ogólny, dopóki ten przed paru laty nie został zwinięty. Doszedłem do rezultatu, że na każdych 100 nowowstępujących studentów otrzymuje dyplom od 30–36 osób, reszta, tj. 64 względnie 70. na każdych 100 wstępujących w mury uczelni nie wynosi z tej uczelni dyplomu. Obserwacja czasu trwania studiów 833 dyplomantów, badanych przeze mnie, doprowadziła do następujących rezultatów: że po 4 latach studiów (w ostatnich latach cyfra ta została przeciągnięta na 4 i pół roku) uzyskało dyplom — 0,4%, po 5 latach studiów 2.8%, po 6 latach studiów 5.1%, po 7 latach studiów 6,1%, po 8 latach studiów 5,2”, po 9 latach studiów 4,7%, po 10 latach 4%, po 11 latach 3,7% i tak ciągnie się aż do lat 18. Po 18 latach, a więc w 19 roku już nikt nie zasiada do dyplomu.</u>
<u xml:id="u-13.15" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-13.16" who="#SBartel">Zresztą mogę Wysokiej Izbie służyć innymi cyframi. Jeżeli ośmieliłem się zabierać Wysokiej Izbie czas i jej cenną dla mnie uwagę takimi rzeczami, to dlatego że zagadnienie to, według mego zdania, ma znaczenie społeczne.</u>
- <u xml:id="u-13.17" who="#SBartel">Otóż, proszę Panów, na 100 studentów Politechniki Lwowskiej wydziałów architektury i inżynierii, którzy rozpoczęli studia w 1930/31, tzn. przed 8 laty, zdało dotąd dyplom 14, z tych, którzy rozpoczęli studia przed 7 laty, uzyskało dyplom 11, a z tych, którzy zaczęli studiować przed 6 laty, ukończyło szkołę 5. Idąc wstecz, będziemy mieli cyfry: 24, 37 i 33. Rok 1925/26 jest to jedyny rok w czasie niepodległego bytu naszego Państwa, w którym połowa, tj. 50%, zdała dyplom. Gdy tę sprawę badałem, okazało się, że stało się to dlatego, że w roku tym przyjęto bardzo małą liczbę studentów i że została zastosowana metoda dotychczas niestosowana, metoda rygorystycznych egzaminów wstępnych. Okazało się, że ta metoda dała doskonałe wyniki, a ponadto odciąża sale rysunkowe od niepotrzebnego balastu. Jest to jeden jedyny za czasów niepodległego bytu Państwa Polskiego rok, w którym 50% studentów zdało egzamin. Poza tym liczba ta się nie powtarza. Np. w roku 1919/20 na 100 zapisanych skończyło politechnikę zaledwie 37. Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów na przestrzeni całego bytu niepodległego naszego Państwa wynosi 9 lat. P. Minister był łaskaw powiedzieć, ale nie wiem, czy dobrze zrozumiałem, że liczba ta wynosi 7,3 do 7,9. Czy to się, Panie Ministrze, odnosi do Politechniki Lwowskiej?</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#KazimierzBartel">Zresztą mogę Wysokiej Izbie służyć innymi cyframi. Jeżeli ośmieliłem się zabierać Wysokiej Izbie czas i jej cenną dla mnie uwagę takimi rzeczami, to dlatego że zagadnienie to, według mego zdania, ma znaczenie społeczne.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#KazimierzBartel">Otóż, proszę Panów, na 100 studentów Politechniki Lwowskiej wydziałów architektury i inżynierii, którzy rozpoczęli studia w 1930/31, tzn. przed 8 laty, zdało dotąd dyplom 14, z tych, którzy rozpoczęli studia przed 7 laty, uzyskało dyplom 11, a z tych, którzy zaczęli studiować przed 6 laty, ukończyło szkołę 5. Idąc wstecz, będziemy mieli cyfry: 24, 37 i 33. Rok 1925/26 jest to jedyny rok w czasie niepodległego bytu naszego Państwa, w którym połowa, tj. 50%, zdała dyplom. Gdy tę sprawę badałem, okazało się, że stało się to dlatego, że w roku tym przyjęto bardzo małą liczbę studentów i że została zastosowana metoda dotychczas niestosowana, metoda rygorystycznych egzaminów wstępnych. Okazało się, że ta metoda dała doskonałe wyniki, a ponadto odciąża sale rysunkowe od niepotrzebnego balastu. Jest to jeden jedyny za czasów niepodległego bytu Państwa Polskiego rok, w którym 50% studentów zdało egzamin. Poza tym liczba ta się nie powtarza. Np. w roku 1919/20 na 100 zapisanych skończyło politechnikę zaledwie 37. Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów na przestrzeni całego bytu niepodległego naszego Państwa wynosi 9 lat. P. Minister był łaskaw powiedzieć, ale nie wiem, czy dobrze zrozumiałem, że liczba ta wynosi 7,3 do 7,9. Czy to się, Panie Ministrze, odnosi do Politechniki Lwowskiej?</u>
<u xml:id="u-13.18" who="#komentarz">(Minister Święto sławski: Do Warszawskiej.)</u>
- <u xml:id="u-13.19" who="#SBartel">A więc nie do Lwowskiej, w takim razie sytuacja w Warszawie przedstawia się lepiej. Bardzo przepraszam, ale zrozumiałem, że to się odnosi do Lwowa. Tego urzędnika nie potrzebuje już Pan Minister pociągać do odpowiedzialności. Nie potrzebował tego zresztą robić i przedtem, bo ja tu nic nie mam do rozkazywania.</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#KazimierzBartel">A więc nie do Lwowskiej, w takim razie sytuacja w Warszawie przedstawia się lepiej. Bardzo przepraszam, ale zrozumiałem, że to się odnosi do Lwowa. Tego urzędnika nie potrzebuje już Pan Minister pociągać do odpowiedzialności. Nie potrzebował tego zresztą robić i przedtem, bo ja tu nic nie mam do rozkazywania.</u>
<u xml:id="u-13.20" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-13.21" who="#SBartel">Gdyby się to odnosiło do Politechniki Lwowskiej, musiałbym stwierdzić, ponieważ sam te rzeczy badałem i za każdą liczbę biorę odpowiedzialności, że po prostu odnośny urzędnik omylił się, mówiąc najdelikatniej.</u>
- <u xml:id="u-13.22" who="#SBartel">Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów, wynosząca 9 lat, niczego nie określa i niczego nie tłumaczy, skoro mamy „młodzieńców” zasiadających do egzaminu dyplomowego jeszcze po 18 latach po wstąpieniu do szkoły.</u>
- <u xml:id="u-13.23" who="#SBartel">Nad stanem tym trzeba i należy się zastanowić, jest on wręcz tragiczny.</u>
- <u xml:id="u-13.24" who="#SBartel">P. inżynier Aleksander Ciszewski w artykule zatytułowanym, „Marnotrawstwo młodych sił” zestawia przeciętny wiek kończących studia techniczne w różnych krajach i dochodzi do wniosku, że wiek ten u nas jest o 5–6 lat wyższy aniżeli we Francji, Belgii, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Uważam, że liczba ta jest zbyt niska i dochodzi do 10 albo ją przekracza. Mówię ciągle, Panie Ministrze, o Lwowie. Wszystkie daty w ogóle, jakie przytaczam, odnoszą się do Lwowa.</u>
- <u xml:id="u-13.25" who="#SBartel">W tych warunkach młodzieniec, kończący szkołę techniczną, czy jak to będzie miało wkrótce miejsce — liceum techniczne, zdystansuje utytułowanego wprawdzie, ale znudzonego pseudo studiami inżyniera. Nim ten ostatni dojdzie do dyplomu, technik nabędzie w ciągu kilkuletniej praktyki, doświadczenia i podciągnie się też z łatwością i teoretycznie często ponad poziom wymęczonego absolwenta politechniki.</u>
- <u xml:id="u-13.26" who="#SBartel">W warunkach, w jakich rozwijać się będą licea techniczne, gdzie dyscyplina szkolna zastąpi swobodę „nieuczenia się” studentów zawodowych szkół akademickich, przyszłość należy do pierwszych — bo ustawa o szkołach akademickich mówi o swobodzie uczenia się, ale ta swoboda została przetransponowana na swobodę nieuczenia się. One, nie zaś politechniki, dostarczać będą młodych, energicznych, zdyscyplinowanych sił technicznych. Takich bowiem potrzeba krajowi. Współzawodnictwo to może przyczynić się do uzdrowienia. Świeżość, energia, zapał i dyscyplina odniosą tryumf.</u>
- <u xml:id="u-13.27" who="#SBartel">Nie mam danych, pozwalających mi na analogiczne do przeprowadzonych obliczenia odnośnie nowszych średnich szkół technicznych, na pewno jednak procent kończących tam studia jest bez porównania korzystniejszy a koszty niepomiernie mniejsze. Przez moje sale ćwiczeń i konstrukcyj przechodzą setki studiujących zabierają miejsca, zużywają ogromne ilości światła, absorbują siły szeregu asystentów — na 100. zaledwie 37 dochodzi do dyplomu. Co za marnotrawstwo czasu, energii i pieniędzy ze Skarbu Państwa i pieniędzy prywatnych!</u>
- <u xml:id="u-13.28" who="#SBartel">Jakie są tego smutnego stanu rzeczy przyczyny?</u>
- <u xml:id="u-13.29" who="#SBartel">Po pierwsze: niedostateczne przygotowanie większości kandydatów, wstępujących na politechnikę, przy czym przygotowanie u kobiet jest procentowo lepsze aniżeli u mężczyzn. Są one w czasie studiów, w którym podpadają pod moją obserwację — czas, a nie kobiety...</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#KazimierzBartel">Gdyby się to odnosiło do Politechniki Lwowskiej, musiałbym stwierdzić, ponieważ sam te rzeczy badałem i za każdą liczbę biorę odpowiedzialności, że po prostu odnośny urzędnik omylił się, mówiąc najdelikatniej.</u>
+ <u xml:id="u-13.22" who="#KazimierzBartel">Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów, wynosząca 9 lat, niczego nie określa i niczego nie tłumaczy, skoro mamy „młodzieńców” zasiadających do egzaminu dyplomowego jeszcze po 18 latach po wstąpieniu do szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-13.23" who="#KazimierzBartel">Nad stanem tym trzeba i należy się zastanowić, jest on wręcz tragiczny.</u>
+ <u xml:id="u-13.24" who="#KazimierzBartel">P. inżynier Aleksander Ciszewski w artykule zatytułowanym, „Marnotrawstwo młodych sił” zestawia przeciętny wiek kończących studia techniczne w różnych krajach i dochodzi do wniosku, że wiek ten u nas jest o 5–6 lat wyższy aniżeli we Francji, Belgii, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Uważam, że liczba ta jest zbyt niska i dochodzi do 10 albo ją przekracza. Mówię ciągle, Panie Ministrze, o Lwowie. Wszystkie daty w ogóle, jakie przytaczam, odnoszą się do Lwowa.</u>
+ <u xml:id="u-13.25" who="#KazimierzBartel">W tych warunkach młodzieniec, kończący szkołę techniczną, czy jak to będzie miało wkrótce miejsce — liceum techniczne, zdystansuje utytułowanego wprawdzie, ale znudzonego pseudo studiami inżyniera. Nim ten ostatni dojdzie do dyplomu, technik nabędzie w ciągu kilkuletniej praktyki, doświadczenia i podciągnie się też z łatwością i teoretycznie często ponad poziom wymęczonego absolwenta politechniki.</u>
+ <u xml:id="u-13.26" who="#KazimierzBartel">W warunkach, w jakich rozwijać się będą licea techniczne, gdzie dyscyplina szkolna zastąpi swobodę „nieuczenia się” studentów zawodowych szkół akademickich, przyszłość należy do pierwszych — bo ustawa o szkołach akademickich mówi o swobodzie uczenia się, ale ta swoboda została przetransponowana na swobodę nieuczenia się. One, nie zaś politechniki, dostarczać będą młodych, energicznych, zdyscyplinowanych sił technicznych. Takich bowiem potrzeba krajowi. Współzawodnictwo to może przyczynić się do uzdrowienia. Świeżość, energia, zapał i dyscyplina odniosą tryumf.</u>
+ <u xml:id="u-13.27" who="#KazimierzBartel">Nie mam danych, pozwalających mi na analogiczne do przeprowadzonych obliczenia odnośnie nowszych średnich szkół technicznych, na pewno jednak procent kończących tam studia jest bez porównania korzystniejszy a koszty niepomiernie mniejsze. Przez moje sale ćwiczeń i konstrukcyj przechodzą setki studiujących zabierają miejsca, zużywają ogromne ilości światła, absorbują siły szeregu asystentów — na 100. zaledwie 37 dochodzi do dyplomu. Co za marnotrawstwo czasu, energii i pieniędzy ze Skarbu Państwa i pieniędzy prywatnych!</u>
+ <u xml:id="u-13.28" who="#KazimierzBartel">Jakie są tego smutnego stanu rzeczy przyczyny?</u>
+ <u xml:id="u-13.29" who="#KazimierzBartel">Po pierwsze: niedostateczne przygotowanie większości kandydatów, wstępujących na politechnikę, przy czym przygotowanie u kobiet jest procentowo lepsze aniżeli u mężczyzn. Są one w czasie studiów, w którym podpadają pod moją obserwację — czas, a nie kobiety...</u>
<u xml:id="u-13.30" who="#komentarz">(Wesołość)</u>
- <u xml:id="u-13.31" who="#SBartel">... — pilniejsze, bardziej pracowite i na ogół inteligentniejsze niż studenci.</u>
- <u xml:id="u-13.32" who="#SBartel">Po drugie: ubóstwo znacznej części młodzieży płci męskiej (bo dziewczęta są lepiej uposażone z domu), spotęgowane wysokimi opłatami szkolnymi.</u>
- <u xml:id="u-13.33" who="#SBartel">Po trzecie: przeciążenie młodzieży akademickiej materiałem naukowym i po czwarte operacje polityczne, prowadzone przez garstkę awanturników, posługujących się wszelką bronią od potwarzy do skrytobójstwa.</u>
- <u xml:id="u-13.34" who="#SBartel">Omówię pokrótce wszystkie cztery przyczyny, przy czym trochę dłużej zatrzymam się przy pierwszej i ostatniej.</u>
- <u xml:id="u-13.35" who="#SBartel">Obniżenie się poziomu kulturalnego młodzieży uniwersyteckiej w Polsce tak pod względem wiadomości, jak i zachowania ma u podstawy swej jako jedną z najważniejszych przyczyn stan szkolnictwa średniego, które w ostatnich latach nie potrafiło dać szkołom akademickim młodzieży zaopatrzonej w potrzebny do studiów wyższych zakres wiadomości, ani należytego przysposobienia w zakresie kultury i zdyscyplinowania społecznego.</u>
- <u xml:id="u-13.36" who="#SBartel">Przyczyn tego stanu rzeczy należy doszukiwać się pod trojakim aspektem:</u>
- <u xml:id="u-13.37" who="#SBartel">1) nauczycielstwo,</u>
- <u xml:id="u-13.38" who="#SBartel">2) sama młodzież i jej środowiska, wreszcie,</u>
- <u xml:id="u-13.39" who="#SBartel">3) ustrój i obowiązujące programy szkolne.</u>
- <u xml:id="u-13.40" who="#SBartel">Osobowość nauczyciela odgrywa przy realizowaniu programu szkolnego każdego planu nauczania i wychowania rolę pierwszorzędną i pierwszoplanową. Z nim stoi i upada wszelkie nauczanie i wychowanie. Otóż baczna obserwacja dowodzi, że nauczycielstwo szkół średnich w dzisiejszym stanie rzeczy zadania, powierzonego mu w zakresie nauczania i wychowania, nie może spełnić całkowicie, często bez własnej winy. Zakres rzeczowy wiadomości nauczyciela jest niejednokrotnie za niski, ale przede wszystkim nie dostosowany do potrzeb szkolnictwa. Winę ponoszą tu w głównej mierze programy i przepisy studiów uniwersyteckich, przewidujące przeważnie specjalizację tylko w jednym przedmiocie (nowe przepisy o magisteriach) zamiast pewnej grupy przedmiotów (dawne przepisy). Ze względów budżetowych tylko w niewielkiej liczbie zakładów kilkunastooddziałowych możliwe jest zatrudnianie nauczycieli wyłącznie w ramach przedmiotów ich specjalności. W większości zakładów nauczyciele muszą z konieczności uczyć dwu lub więcej przedmiotów, z którymi na uniwersytecie zupełnie się nie stykali. Nic więc dziwnego, że zakres ich wiadomości, czerpanych często wyłącznie z podręcznika szkolnego, jest niewystarczający. Zdarza się niejednokrotnie, że nauczyciele tacy w czasie lekcji czytają po prostu podręcznik, tracąc wszelką powagę u uczniów. Należało by więc znieść dotychczasowy system studiów uniwersyteckich i programy nauczania dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich i potworzyć grupy z 2–3 przedmiotów, jako zakres specjalizacyjny. Szczególny nacisk musi być położony na reformę studiów polonistycznych, jak i studium języków nowożytnych. Tu z p. senatorem Rembielińskim zgadzam się całkowicie.</u>
- <u xml:id="u-13.41" who="#SBartel">W interesie utrzymania kultury nauczania i wychowania musi się przede wszystkim podnieść pozycję społeczną nauczyciela szkół średnich. Jest to dziś condido sine qua non i stanowi sedno bolączki, o ile chodzi o osobowość nauczyciela. Należy podnieść pozycję nauczyciela przede wszystkim pod względem materialnym. Należy pamiętać, że ze wszystkich działów urzędników państwowych nauczycielstwo szkół średnich jest bodaj najgorzej uposażone przy największym obciążeniu. Skutkiem złych warunków materialnych napływ nowych sił nauczycielskich ilościowo i jakościowo obniżył się w latach ostatnich bardzo.</u>
- <u xml:id="u-13.42" who="#SBartel">Przerost stosowania najrozmaitszych metod jako celów w sobie, zamiast środków do celu, jest niejednokrotnie fatalny. Zwłaszcza fatalny jest przerost metody dyskusyjnej, będącej ulubioną formą nauczycieli, którzy do prowadzenia lekcji w należyty sposób się nie przygotowali. zapominając, że metoda właśnie dyskusyjna wymaga bardzo starannego przygotowania. W wyniku uczy się młodzież fatalnej powierzchowności w ujmowaniu zagadnień i blagi. Zwraca się zbyt małą wagę na osiągnięcie efektywnych, pozytywnych wiadomości, dyskutując nad zagadnieniami, z których młodzież w najlepszym razie zatrzymuje później tylko mgliste wspomnienia. Poziom efektywnych, pozytywnych wiadomości natomiast jest z roku na rok coraz niższy i bardziej katastrofalny. Słusznie napisał p. prof. Heydel, że ze szkół średnich zrobiono uniwersytety, a te ostatnie stały się szkołami średnimi.</u>
- <u xml:id="u-13.43" who="#SBartel">Co się tyczy młodzieży i jej środowisk, to zainteresowania około 80% młodzieży bez względu na płeć idą prawie wyłącznie w kierunku sportu, a następnie aktorek względnie aktorów filmowych i ich przeżyć.</u>
+ <u xml:id="u-13.31" who="#KazimierzBartel">... — pilniejsze, bardziej pracowite i na ogół inteligentniejsze niż studenci.</u>
+ <u xml:id="u-13.32" who="#KazimierzBartel">Po drugie: ubóstwo znacznej części młodzieży płci męskiej (bo dziewczęta są lepiej uposażone z domu), spotęgowane wysokimi opłatami szkolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-13.33" who="#KazimierzBartel">Po trzecie: przeciążenie młodzieży akademickiej materiałem naukowym i po czwarte operacje polityczne, prowadzone przez garstkę awanturników, posługujących się wszelką bronią od potwarzy do skrytobójstwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.34" who="#KazimierzBartel">Omówię pokrótce wszystkie cztery przyczyny, przy czym trochę dłużej zatrzymam się przy pierwszej i ostatniej.</u>
+ <u xml:id="u-13.35" who="#KazimierzBartel">Obniżenie się poziomu kulturalnego młodzieży uniwersyteckiej w Polsce tak pod względem wiadomości, jak i zachowania ma u podstawy swej jako jedną z najważniejszych przyczyn stan szkolnictwa średniego, które w ostatnich latach nie potrafiło dać szkołom akademickim młodzieży zaopatrzonej w potrzebny do studiów wyższych zakres wiadomości, ani należytego przysposobienia w zakresie kultury i zdyscyplinowania społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-13.36" who="#KazimierzBartel">Przyczyn tego stanu rzeczy należy doszukiwać się pod trojakim aspektem:</u>
+ <u xml:id="u-13.37" who="#KazimierzBartel">1) nauczycielstwo,</u>
+ <u xml:id="u-13.38" who="#KazimierzBartel">2) sama młodzież i jej środowiska, wreszcie,</u>
+ <u xml:id="u-13.39" who="#KazimierzBartel">3) ustrój i obowiązujące programy szkolne.</u>
+ <u xml:id="u-13.40" who="#KazimierzBartel">Osobowość nauczyciela odgrywa przy realizowaniu programu szkolnego każdego planu nauczania i wychowania rolę pierwszorzędną i pierwszoplanową. Z nim stoi i upada wszelkie nauczanie i wychowanie. Otóż baczna obserwacja dowodzi, że nauczycielstwo szkół średnich w dzisiejszym stanie rzeczy zadania, powierzonego mu w zakresie nauczania i wychowania, nie może spełnić całkowicie, często bez własnej winy. Zakres rzeczowy wiadomości nauczyciela jest niejednokrotnie za niski, ale przede wszystkim nie dostosowany do potrzeb szkolnictwa. Winę ponoszą tu w głównej mierze programy i przepisy studiów uniwersyteckich, przewidujące przeważnie specjalizację tylko w jednym przedmiocie (nowe przepisy o magisteriach) zamiast pewnej grupy przedmiotów (dawne przepisy). Ze względów budżetowych tylko w niewielkiej liczbie zakładów kilkunastooddziałowych możliwe jest zatrudnianie nauczycieli wyłącznie w ramach przedmiotów ich specjalności. W większości zakładów nauczyciele muszą z konieczności uczyć dwu lub więcej przedmiotów, z którymi na uniwersytecie zupełnie się nie stykali. Nic więc dziwnego, że zakres ich wiadomości, czerpanych często wyłącznie z podręcznika szkolnego, jest niewystarczający. Zdarza się niejednokrotnie, że nauczyciele tacy w czasie lekcji czytają po prostu podręcznik, tracąc wszelką powagę u uczniów. Należało by więc znieść dotychczasowy system studiów uniwersyteckich i programy nauczania dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich i potworzyć grupy z 2–3 przedmiotów, jako zakres specjalizacyjny. Szczególny nacisk musi być położony na reformę studiów polonistycznych, jak i studium języków nowożytnych. Tu z p. senatorem Rembielińskim zgadzam się całkowicie.</u>
+ <u xml:id="u-13.41" who="#KazimierzBartel">W interesie utrzymania kultury nauczania i wychowania musi się przede wszystkim podnieść pozycję społeczną nauczyciela szkół średnich. Jest to dziś condido sine qua non i stanowi sedno bolączki, o ile chodzi o osobowość nauczyciela. Należy podnieść pozycję nauczyciela przede wszystkim pod względem materialnym. Należy pamiętać, że ze wszystkich działów urzędników państwowych nauczycielstwo szkół średnich jest bodaj najgorzej uposażone przy największym obciążeniu. Skutkiem złych warunków materialnych napływ nowych sił nauczycielskich ilościowo i jakościowo obniżył się w latach ostatnich bardzo.</u>
+ <u xml:id="u-13.42" who="#KazimierzBartel">Przerost stosowania najrozmaitszych metod jako celów w sobie, zamiast środków do celu, jest niejednokrotnie fatalny. Zwłaszcza fatalny jest przerost metody dyskusyjnej, będącej ulubioną formą nauczycieli, którzy do prowadzenia lekcji w należyty sposób się nie przygotowali. zapominając, że metoda właśnie dyskusyjna wymaga bardzo starannego przygotowania. W wyniku uczy się młodzież fatalnej powierzchowności w ujmowaniu zagadnień i blagi. Zwraca się zbyt małą wagę na osiągnięcie efektywnych, pozytywnych wiadomości, dyskutując nad zagadnieniami, z których młodzież w najlepszym razie zatrzymuje później tylko mgliste wspomnienia. Poziom efektywnych, pozytywnych wiadomości natomiast jest z roku na rok coraz niższy i bardziej katastrofalny. Słusznie napisał p. prof. Heydel, że ze szkół średnich zrobiono uniwersytety, a te ostatnie stały się szkołami średnimi.</u>
+ <u xml:id="u-13.43" who="#KazimierzBartel">Co się tyczy młodzieży i jej środowisk, to zainteresowania około 80% młodzieży bez względu na płeć idą prawie wyłącznie w kierunku sportu, a następnie aktorek względnie aktorów filmowych i ich przeżyć.</u>
<u xml:id="u-13.44" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-13.45" who="#SBartel">Znam szereg dziewcząt, a także chłopców, których głównym zajęciem intelektualnym jest zbieranie fotosów artystów i artystek, które można nabyć, kupując wyroby czekoladowe pewnych firm w odpowiednich opakowaniach. Na dalszym miejscu idzie zainteresowanie zabawami, przede wszystkim tanecznymi, lekką literaturą itp. Zainteresowania intelektualne u młodzieży są na ogół dziś rzadkością i spotykać je można przede wszystkim u Żydów albo u fizycznie ułomnych, którzy nie mogą uprawiać sportów.</u>
+ <u xml:id="u-13.45" who="#KazimierzBartel">Znam szereg dziewcząt, a także chłopców, których głównym zajęciem intelektualnym jest zbieranie fotosów artystów i artystek, które można nabyć, kupując wyroby czekoladowe pewnych firm w odpowiednich opakowaniach. Na dalszym miejscu idzie zainteresowanie zabawami, przede wszystkim tanecznymi, lekką literaturą itp. Zainteresowania intelektualne u młodzieży są na ogół dziś rzadkością i spotykać je można przede wszystkim u Żydów albo u fizycznie ułomnych, którzy nie mogą uprawiać sportów.</u>
<u xml:id="u-13.46" who="#komentarz">(Wesołość. S. Berbecka: Pan nie ma racji.)</u>
- <u xml:id="u-13.47" who="#SBartel">Widzę, że Pani się to nie podoba. To, co mówię, mówię na podstawie autopsji i własnych obserwacyj. Ciągle powtarzam, że ilustruję stosunki bardzo dokładnie mi znane. Być może, że w Łodzi, Częstochowie, Wilnie czy Poznaniu te rzeczy odbiegają od tego i są dużo lepsze, mam jednak pod tym względem duże wątpliwości.</u>
- <u xml:id="u-13.48" who="#SBartel">Prócz przerostu zainteresowania i czynnego zajmowania się sportem, należy zanotować i podkreślić, że emulacja sportowa w przeważnej ilości przypadków jest prowadzona nie fair, walka sportowa przybiera formy ordynarne. Czynniki odpowiedzialne za opiekę nad wychowaniem fizycznym i sportowym nie przeciwdziałają skutecznie tym objawom, co powoduje przenoszenie ich niejednokrotnie do sal szkolnych, a następnie i na teren uniwersytecki.</u>
- <u xml:id="u-13.49" who="#SBartel">Szczególnie poważne zastrzeżenia trzeba wypowiedzieć przeciw działalności harcerstwa, które jakby nieraz zapomniało, że podstawą wychowania harcerskiego nie jest wychowanie fizyczne, lecz prawo i przyrzeczenie harcerskie. W wyniku tego drużyny harcerskie często imitują kiepskie kluby sportowe, jednocząc zamiast prawdziwej duchowej elity młodzieży — uczniów o słabych i najsłabszych postępach w nauce. Stan harcerstwa męskiego przy tym jest gorszy od żeńskiego. A nie wolno zapominać że harcerstwo wychowywało przed wojną młodzież w najpiękniejszych cnotach.</u>
- <u xml:id="u-13.50" who="#SBartel">Do obniżenia kultury i poziomu wiedzy młodzieży przyczyniają się prócz tego w bardzo wysokiej mierze niewłaściwe filmy. Najulubieńszymi filmami młodzieży są głupkowate filmy amerykańskie, gdzie młodzież obserwuje brutalne bójki, ckliwy sentymentalizm, przy niskim poziomie ogólnokulturalnym i tendencjach szerzących raczej kult cywilizacji materialnej.</u>
+ <u xml:id="u-13.47" who="#KazimierzBartel">Widzę, że Pani się to nie podoba. To, co mówię, mówię na podstawie autopsji i własnych obserwacyj. Ciągle powtarzam, że ilustruję stosunki bardzo dokładnie mi znane. Być może, że w Łodzi, Częstochowie, Wilnie czy Poznaniu te rzeczy odbiegają od tego i są dużo lepsze, mam jednak pod tym względem duże wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-13.48" who="#KazimierzBartel">Prócz przerostu zainteresowania i czynnego zajmowania się sportem, należy zanotować i podkreślić, że emulacja sportowa w przeważnej ilości przypadków jest prowadzona nie fair, walka sportowa przybiera formy ordynarne. Czynniki odpowiedzialne za opiekę nad wychowaniem fizycznym i sportowym nie przeciwdziałają skutecznie tym objawom, co powoduje przenoszenie ich niejednokrotnie do sal szkolnych, a następnie i na teren uniwersytecki.</u>
+ <u xml:id="u-13.49" who="#KazimierzBartel">Szczególnie poważne zastrzeżenia trzeba wypowiedzieć przeciw działalności harcerstwa, które jakby nieraz zapomniało, że podstawą wychowania harcerskiego nie jest wychowanie fizyczne, lecz prawo i przyrzeczenie harcerskie. W wyniku tego drużyny harcerskie często imitują kiepskie kluby sportowe, jednocząc zamiast prawdziwej duchowej elity młodzieży — uczniów o słabych i najsłabszych postępach w nauce. Stan harcerstwa męskiego przy tym jest gorszy od żeńskiego. A nie wolno zapominać że harcerstwo wychowywało przed wojną młodzież w najpiękniejszych cnotach.</u>
+ <u xml:id="u-13.50" who="#KazimierzBartel">Do obniżenia kultury i poziomu wiedzy młodzieży przyczyniają się prócz tego w bardzo wysokiej mierze niewłaściwe filmy. Najulubieńszymi filmami młodzieży są głupkowate filmy amerykańskie, gdzie młodzież obserwuje brutalne bójki, ckliwy sentymentalizm, przy niskim poziomie ogólnokulturalnym i tendencjach szerzących raczej kult cywilizacji materialnej.</u>
<u xml:id="u-13.51" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-13.52" who="#SBartel">Prócz tego młodzież uczęszcza tłumnie na wszystkie filmy także zakazane dla młodzieży. Istniejące przepisy w sprawie uczęszczania na widowiska filmowe i teatralne nie są respektowane i wykonywane. Należy bezwzględnie przystąpić do wprowadzenia w życie rozporządzeń, zabraniających kategorycznie młodzieży uczęszczania na pewne filmy.</u>
+ <u xml:id="u-13.52" who="#KazimierzBartel">Prócz tego młodzież uczęszcza tłumnie na wszystkie filmy także zakazane dla młodzieży. Istniejące przepisy w sprawie uczęszczania na widowiska filmowe i teatralne nie są respektowane i wykonywane. Należy bezwzględnie przystąpić do wprowadzenia w życie rozporządzeń, zabraniających kategorycznie młodzieży uczęszczania na pewne filmy.</u>
<u xml:id="u-13.53" who="#komentarz">(Głos: Prawda.)</u>
- <u xml:id="u-13.54" who="#SBartel">Jedyną możliwą i najpewniejszą formą egzekwowania tych rozporządzeń, to przerzucenie tej kontroli na właścicieli kin. Właściciele kin, w których na przedstawieniach dla młodzieży niedozwolonych znajduje się młodzież szkolna, powinni ponosić wysokie grzywny administracyjne, idące w setki złotych.</u>
- <u xml:id="u-13.55" who="#SBartel">Jedną z bardzo ważnych przyczyn wydatnie przyczyniających się do obniżenia poziomu wiadomości i przygotowania zwłaszcza jest wreszcie nadmierna absorpcja młodzieży tzw. „pracą społeczną”.</u>
- <u xml:id="u-13.56" who="#SBartel">Wyniki ostatniej wielkiej reformy szkolnictwa średniego okazały się bardzo nierówne. O ile wprowadzenie dwustopniowości szkoły średniej gimnazjum plus liceum już dziś spotyka się z ogólnym uznaniem, o tyle przebudowa niższego stopnia, to jest gimnazjum, musi budzić jak najdalej idące zastrzeżenia.</u>
- <u xml:id="u-13.57" who="#SBartel">Zastrzeżenia przeciw dzisiejszej formie czteroletniego gimnazjum, jako podbudowy dwuletniego liceum, idą w dwóch kierunkach: programowym i ustrojowym, które się wzajemnie zazębiają. Ograniczenie gimnazjum do lat czterech okazuje się fatalne w skutkach. Program bowiem gimnazjalny nauki i wychowania zasadza się na optymistycznym założeniu, że program nauczania szkoły powszechnej zostanie przynajmniej w 70–80% faktycznie zrealizowany i młodzież wyniesie ze szkoły powszechnej pewne minimum wiadomości, na których będzie można budować. Tymczasem życie wykazuje, że dzisiejsza 6-cio letnia szkoła powszechna, mająca tę podbudowę dawać, w realizacji programu stoi o wiele niżej niż dawna czteroklasowa szkoła ludowa. Przede wszystkim zupełnie niedomaga nauka języka polskiego, historii i rachunków. W zakresie historii polskiej należy zanotować jako zasadę kompletny brak orientacji w chronologii nawet ważniejszych zdarzeń, oraz brak umiejętności łączenia pewnych nazwisk czy faktów z ich treścią. Tak np. przy pewnym egzaminie wstępnym wszystkie dzieci otrzymywały pytanie: kogo w dziejach Polski uważają za największego Polaka. Odpowiedzi były w 100% jednomyślne: Marszałka Józefa Piłsudskiego. Natomiast na drugie pytanie: Dlaczego? — zaledwie 17% dzieci dało jakie takie odpowiedzi. Między innymi odpowiedzi zdarzały się wprost fantastyczne. Jedna brzmiała: „przez Niego Polska przyjęła chrzest”.</u>
+ <u xml:id="u-13.54" who="#KazimierzBartel">Jedyną możliwą i najpewniejszą formą egzekwowania tych rozporządzeń, to przerzucenie tej kontroli na właścicieli kin. Właściciele kin, w których na przedstawieniach dla młodzieży niedozwolonych znajduje się młodzież szkolna, powinni ponosić wysokie grzywny administracyjne, idące w setki złotych.</u>
+ <u xml:id="u-13.55" who="#KazimierzBartel">Jedną z bardzo ważnych przyczyn wydatnie przyczyniających się do obniżenia poziomu wiadomości i przygotowania zwłaszcza jest wreszcie nadmierna absorpcja młodzieży tzw. „pracą społeczną”.</u>
+ <u xml:id="u-13.56" who="#KazimierzBartel">Wyniki ostatniej wielkiej reformy szkolnictwa średniego okazały się bardzo nierówne. O ile wprowadzenie dwustopniowości szkoły średniej gimnazjum plus liceum już dziś spotyka się z ogólnym uznaniem, o tyle przebudowa niższego stopnia, to jest gimnazjum, musi budzić jak najdalej idące zastrzeżenia.</u>
+ <u xml:id="u-13.57" who="#KazimierzBartel">Zastrzeżenia przeciw dzisiejszej formie czteroletniego gimnazjum, jako podbudowy dwuletniego liceum, idą w dwóch kierunkach: programowym i ustrojowym, które się wzajemnie zazębiają. Ograniczenie gimnazjum do lat czterech okazuje się fatalne w skutkach. Program bowiem gimnazjalny nauki i wychowania zasadza się na optymistycznym założeniu, że program nauczania szkoły powszechnej zostanie przynajmniej w 70–80% faktycznie zrealizowany i młodzież wyniesie ze szkoły powszechnej pewne minimum wiadomości, na których będzie można budować. Tymczasem życie wykazuje, że dzisiejsza 6-cio letnia szkoła powszechna, mająca tę podbudowę dawać, w realizacji programu stoi o wiele niżej niż dawna czteroklasowa szkoła ludowa. Przede wszystkim zupełnie niedomaga nauka języka polskiego, historii i rachunków. W zakresie historii polskiej należy zanotować jako zasadę kompletny brak orientacji w chronologii nawet ważniejszych zdarzeń, oraz brak umiejętności łączenia pewnych nazwisk czy faktów z ich treścią. Tak np. przy pewnym egzaminie wstępnym wszystkie dzieci otrzymywały pytanie: kogo w dziejach Polski uważają za największego Polaka. Odpowiedzi były w 100% jednomyślne: Marszałka Józefa Piłsudskiego. Natomiast na drugie pytanie: Dlaczego? — zaledwie 17% dzieci dało jakie takie odpowiedzi. Między innymi odpowiedzi zdarzały się wprost fantastyczne. Jedna brzmiała: „przez Niego Polska przyjęła chrzest”.</u>
<u xml:id="u-13.58" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-13.59" who="#SBartel">Były jeszcze inne, ale wstydzę się je tu cytować.</u>
- <u xml:id="u-13.60" who="#SBartel">W zakresie rachunków znajomość tabliczki mnożenia należy do rekordowych wyczynów, tak samo jakiekolwiek działanie ułamkami, co przenosi się następnie — o czyni sam miałem sposobność się przekonać — do egzaminów wstępnych na politechnice. Zdarzało mi się, że gdy dawałem zadanie podzielić przez 2 i. otrzymywałem odpowiedź, że jest to zadanie nierozwiązalne.</u>
- <u xml:id="u-13.61" who="#SBartel">W takich okolicznościach program gimnazjalny okazuje się wyżyną niedościgłą, nie do osiągnięcia, nawet dla najlepszych i najsumienniejszych nauczycieli. Dzięki temu pierwszy rok nauki w gimnazjum jest z reguły zupełnie stracony, tak że właściwa nauka w gimnazjum redukuje się do lat właściwie 3-ch. Wytwarza się circulus vitiosus ustawicznych retencji i konieczności uzupełniania braków, zmuszający nauczyciela do traktowania właściwego programu w najogólniejszych skrótach. Wyniki takiego ujmowania sprawy u abiturientów szkół średnich są ogólnie znane. Nauczyciel w pierwszej klasie gimnazjum nowego ustroju, a potem profesorowie politechniki muszą tracić znaczną większość cennego czasu na nauczanie ucznia podstaw i umiejętności uczenia, tym bardziej że kształcenie pamięci jest dzisiaj w zupełnym zaniedbaniu.</u>
- <u xml:id="u-13.62" who="#SBartel">Program gimnazjalny okazuje się zbyt trudny i niemożliwy do realizacji, Stając się niebezpieczną fikcją. W konsekwencji tego stanu rzeczy należało by z punktu widzenia potrzeb szkolnictwa wyższego przebudować dzisiejsze 4-klasowe gimnazjum w 6-klasowe, redukując 5 i 6 klasę szkoły powszechnej.</u>
- <u xml:id="u-13.63" who="#SBartel">Analogiczna sytuacja do stosunku gimnazjum — liceum. I tu mutatis mutandis można mówić o fikcji programowej programu licealnego, opierającego się na domniemaniu realizacji programu gimnazjalnego, domniemaniu w naszej dzisiejszej rzeczywistości zupełnie mylnym. To samo więc można powiedzieć o programie licealnym, który w takich warunkach okazuje się zbyt trudny, a na skutek tego realizacja jego prowadzi do kulturalnie najniebezpieczniejszych wyników, do wielkiej powierzchowności i do blagi, opartej na frazeologii, często przez ucznia zupełnie nierozumianej. Okazuje się, że używanie „uczonych” terminologii bez zrozumienia właściwej treści słów jest zjawiskiem w liceach bardzo powszechnym i codziennym. Oczywiście przerost metody dyskusyjno-zagadnieniowej jest tego nie ostatnią przyczyną. Powoduje to nową fikcję w zakresie pozytywnego opanowania pewnego minimum wiadomości, a rzecz znacznie niebezpieczniejsza, przysposabia młodzież do płytkiego i bezkrytycznego krytykowania wszystkiego i wszystkich. Bo jeżeli w szkołach prowadzi się tylko dyskusje, to oczywiście każda dyskusja musi być na podłożu stosunku krytycznego, wskutek tego każde dziecko nabiera przekonania, że zna się na wszystkim i wszystko może krytykować.</u>
- <u xml:id="u-13.64" who="#SBartel">W dzisiejszym stanie rzeczy należy przewidywać, że stan umysłowy młodzieży, która przejdzie do studiów uniwersyteckich, będzie z każdym rokiem coraz fatalniejszy, natomiast wszystkie braki efektywnego nauczania podszywane są zakłamaną frazeologią.</u>
- <u xml:id="u-13.65" who="#SBartel">Niemożność realizowania programu wychowawczego leży także w działalności tajnych organizacyj uczniowskich o charakterze politycznym, paraliżujących często wszelkie zabiegi wychowawcze w dziedzinie wychowania państwowego, a cieszących się nieraz cichą opieką pewnych nauczycieli i niezrozumiałą tolerancją władz szkolnych.</u>
- <u xml:id="u-13.66" who="#SBartel">Reasumując to, co powiedziałem, należało by moim zdaniem:</u>
- <u xml:id="u-13.67" who="#SBartel">1) zmienić ustrój szkoły średniej na 6-klasowe gimnazjum plus 2-klasowe liceum, w oparciu o 4 lata szkoły powszechnej;</u>
- <u xml:id="u-13.68" who="#SBartel">2) zmienić programy nauczania, wyrzucając z nich przewagę metodyki, zwłaszcza zagadnieniowo-dyskusyjnej, na rzecz przyswajania systematycznych wiadomości pozytywnych;</u>
- <u xml:id="u-13.69" who="#SBartel">3) nauczanie oprzeć o podstawę języków i kultury klasycznej już od początku, tj. pierwszego półrocza ki. I gimnazjalnej;</u>
- <u xml:id="u-13.70" who="#SBartel">4) podwyższyć pozycję społeczną nauczyciela materialnie, zabezpieczyć mu rozwój niekrępowany własnej indywidualności, umożliwić i zachęcić do dalszej pracy nad sobą i pracy naukowej i zdjąć z niego nadmierne ciężary pracy społecznej — jest to minimum, bez którego, moim zdaniem, kryzysu się nie przezwycięży!</u>
- <u xml:id="u-13.71" who="#SBartel">Jako drugą przyczynę przedłużających się studiów akademickich wymieniłem ubóstwo młodzieży i wysokie opłaty szkolne. Przeciwko opłatom tym występuję od chwili ich wprowadzenia. Wie o tym p. Minister, w obecności którego podnosiłem tę sprawę, gdy był obecny przed trzema laty na ogólnym zebraniu profesorów politechniki we Lwowie; wie o tym Ministerstwo z szeregu rezolucyj i protokółów różnych posiedzeń, przesyłanych Ministerstwu, w których ja byłem inicjatorem zmniejszenia tych opłat. Kwota 294 zł, którą wnosi student na I roku politechniki, stanowi zaporę do nieprzebycia dla ogromnej ilości młodzieży zarówno wsi, jak i miast. Trzeba stykać się z młodzieżą bezpośrednio w salach rysunkowych czy laboratoriach, aby widzieć tę nędzę, wśród której żyje. Musi pracować o głodzie i chłodzie w dosłownym tego słowa znaczeniu.</u>
- <u xml:id="u-13.72" who="#SBartel">Trzeba cofnąć się z tej błędnej drogi i to im rychlej, tym lepiej.</u>
- <u xml:id="u-13.73" who="#SBartel">Przeciążenie studentów materiałem naukowym w politechnikach to trzecia przyczyna fatalnego stanu rzeczy. Mówiłem o tym szczegółowiej na Komisji Budżetowej. Reorganizacja studiów jest koniecznością, która musi być dokonana bez dalszej zwłoki. Ze strony Ministerstwa wywarty być musi w tej sprawie odpowiedni nacisk. Trzeba dostosować studia do praktycznych możliwości i wymogów życia państwowego.</u>
- <u xml:id="u-13.74" who="#SBartel">Ja, którego ambicją było gruntowne traktowanie przedmiotu i egzekwowanie go przy egzaminach, redukuję od szeregu lat wymagania i sprowadziłem je do 40% przedwojennych. Spodziewam się, że na senackiej Komisji Oświatowej nadarzy się sposobność szerszego omówienia tego zagadnienia także od strony moralnej.</u>
- <u xml:id="u-13.75" who="#SBartel">Zresztą nie tylko studia politechniczne domagają się naprawy. W tym samym stopniu domagają się tego dla studium prawa p. Minister Grabowski, prof. Znamierowski i wielu innych wybitnych znawców przedmiotu.</u>
- <u xml:id="u-13.76" who="#SBartel">Posłuchajmy, co mówi w tej sprawie p. prof. Znamierowski:</u>
- <u xml:id="u-13.77" who="#SBartel">„Pod względem rzeczowym uderza w odpowiedziach przede wszystkim niezmiernie niski poziom wiedzy ogólnej, którą winny były dać słuchaczowi już nie kompendia i wykłady, lecz po prostu dom rodzinny, szkoła i życie potoczne. Często stosunkowo spotykam się z np. z tym, że słuchacz nie wie iloprzymiotnikowe jest polskie prawo wyborcze”.</u>
- <u xml:id="u-13.78" who="#SBartel">A w innym miejscu tenże sam prof. Znamierowski mówi:</u>
- <u xml:id="u-13.79" who="#SBartel">„Dydaktyka niemal zupełnie nie dotknęła swym badaniem nauczania akademickiego. Nie ma tu prób i usiłowań doskonalenia i kontrolowania metod, jakie należy stosować w przekazywaniu wiedzy młodemu pokoleniu. A w związku z tym nie ma też prób, zmierzających ku przekształcaniu organizacji studiów. Wykład jest głównym filarem nauczania, jak za dalekich już czasów książki pisanej. Seminarium zaś przy małej ilości godzin i przy jeszcze mniejszej liczbie asystentów jest raczej lokalem, gdzie gromadzi się pewien wybór książek, niż instytucją dydaktyczną, która byłaby punktem styczności pomiędzy uczniami a profesorem. Wykład jest często zapięty wysoko pod szyję w mundur słownego i myślowego konwenansu; stylem i oddaleniem od słuchacza jest podobny do drukowanej książki, którą pracowitsi uczniowie przekształcają w swych notatkach na książkę pisaną. A referat seminaryjny ucznia znowu najczęściej bierze sobie za wzór wykład profesora. Nie dziw też, że nuda rozpyla często nieuchwytną senność po audytoriach i że samouctwo jest wciąż najlepszą metodą studiów dla jednostek, która nie boją się wysiłku myślowego”.</u>
- <u xml:id="u-13.80" who="#SBartel">Przystępując wreszcie do analizy czwartego wymienionego przeze mnie stanu chorobowego naszego życia akademickiego, muszę powiedzieć, ze jest on najbardziej zaogniony i że dotychczasowa terapia, polegająca na nalepianiu plastrów, nie przyniesie zdrowia. A plastrują już od lat rektorzy, senaty akademickiej i p. Minister, tymczasem rana ropieje i zatruwa bodajże coraz bardziej organizm.</u>
- <u xml:id="u-13.81" who="#SBartel">Ocena sprawy, diagnoza stanie się łatwiejsza, jeżeli zaprzestaniemy uważać młodzież za ciało jednorodne. Nie są nim także i grona profesorskie. Ulegamy tu sugestiom jednej partii politycznej, dla której traktowanie zbiorowiska akademickiego, jako ciała jednorodnego jest bardzo dogodne. Anektuje ona tym sposobem, popełniając zwyczajne oszustwo, całą młodzież dla siebie, dla swoich partyjnych celów. Uważa się za reprezentantkę całej młodzieży akademickiej wbrew jej woli.</u>
- <u xml:id="u-13.82" who="#SBartel">A tymczasem tak jak społeczeństwo, tak też i młodzież składa się z grup o różnych światopoglądach, o różnym pojmowaniu swych obowiązków wobec Boga i bliźnich, wobec siebie i społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-13.83" who="#SBartel">To samo odnosi się do profesorów. Było by też błędem uważać świat profesorów akademickich za pozbawiony małych namiętności i błędów ludzkich próżność, snobizm, wygoda, egoizm i zmaterializowanie nie w mniejszym panuje tam stopniu, aniżeli w innych ośrodkach ludzkich. Stosunek też profesorów do anarchicznych wystąpień studentów zależy oczywiście od indywidualności tak bardzo w tym świecie różnolitych.</u>
- <u xml:id="u-13.84" who="#SBartel">W ogóle nastawienie tzw. starszego społeczeństwa do tych wyczynów dałoby się podzielić, jak na to wskazuje artykuł w ostatnim numerze „Narodu i Państwa”, na trzy kategorie. Pozwolę sobie je tu zacytować:</u>
- <u xml:id="u-13.85" who="#SBartel">1) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość pewnych form wystąpień akademickich, patronują tym wystąpieniom dla celów partyjno-politycznych — są to ludzie, krótko mówiąc, złoczyńcy,</u>
- <u xml:id="u-13.86" who="#SBartel">2) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość tych wystąpień chcieliby jak najmocniej wytworzyć stan uniemożliwiający ich powtarzanie się, równocześnie jednak obawiają się czy o swoją popularność wśród młodzieży, czy też po prostu o wywołanie niezadowolenia młodzieży; są to przeważnie uczciwi w zamierzeniach, lecz szkodliwi w skutkach demoralizatorzy;</u>
- <u xml:id="u-13.87" who="#SBartel">3) ludzie, którzy maja odwagę wyciągania wniosków ze swojej zdolności rozróżniania złego i dobrego.</u>
- <u xml:id="u-13.88" who="#SBartel">Dopiero przez rozszczepienie świata studentów i świata nauczycielskiego na wszystkie kolory można rozpatrywać i rozumieć panujące w świecie akademickim stosunki. Barwy te mieszają się w różnych stosunkach i dają w wyniku zjawiska niekiedy dziwaczne, a czasem potworne.</u>
- <u xml:id="u-13.89" who="#SBartel">W odniesieniu do młodego pokolenia popełnia się, moim zdaniem błąd kapitalny, polegający na eliminowaniu akademików od reszty młodzieży. Stworzono w ten sposób jakąś szczególnego rodzaju elitę, której główną cechą jest to, że za wielkie pieniądze podatników stosunkowo mała jej część, bo zaledwie 1/3 dochodzi do lepszej pozycji społecznej i spełnia swój cel, dla którego szkoła akademicka jest stworzona.</u>
- <u xml:id="u-13.90" who="#SBartel">Słowo „młodzież” stało się synonimem młodzieży akademickiej. „Młodzież wyszła na ulicę”, „młodzież pobiła Żyda”, „młodzież rozrzuciła ulotki” — wiadomo, że odnośna notatka dziennikarska ma na uwadze młodzież akademicką. Chyba jeden wzgląd usprawiedliwiałby w naszych stosunkach wyróżnianie akademików od reszty młodzieży uczącej się i pracującej, a tym byłby wzgląd na zachowanie się pewnej jej części w murach uczelni i poza nimi wobec kolegów, profesorów, władz akademickich, władz państwowych, a nawet Państwa. Jest to wyróżnienie mało zaszczytne i oby jak najrychlej znikło.</u>
- <u xml:id="u-13.91" who="#SBartel">Opinia publiczna zbudziła się już i zrozumiała, że dalsze trwanie tego stanu nie jest możliwe.</u>
- <u xml:id="u-13.92" who="#SBartel">Przecież, na miłość Boską, ta młodzież przejmie moralne i faktyczne kierownictwo Państwem — czyż gwałt, pałka z ołowianym zakończeniem, skrytobójczy nóż, a ostatnio fosfor rozpuszczony w dwusiarczku węgla, oszczerstwa, anonimowe ulotki, czy to maja być legitymacje tego wysokiego posłannictwa?</u>
- <u xml:id="u-13.93" who="#SBartel">Niechaj wolno mi będzie wyrazić w tym miejscu całkowitą solidarność z jedną bodaj mysią, wypowiedzianą przez najświeższego polskiego faszystę, p. Ferdynanda Goetla „Kto myśli o gwałcie bez wewnętrznego wstydu, ten utracił na pewno poczucie człowieczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-13.94" who="#SBartel">Słyszałem zdanie, że w tych gwałtach — a są tacy, którzy nazywają to walką — wyrabia się duch bojowy, wyzwala się energia. Jeszcze jeden śmiały krok, a w tym rozumowaniu użyjemy zwrotu „duch rycerski”.</u>
- <u xml:id="u-13.95" who="#SBartel">Apercepcja takiego rozumowania i takiej anamorfozy etycznej leży poza moimi możliwościami i dlatego z obecnym stanem rzeczy podjąłem walkę nie od dzisiaj, jak się to może zdawać, lecz jeszcze od r. 1931. Podjąłem wówczas walkę z bezczeszczeniem świątyni nauki, lekceważeniem, lżeniem i poniewieraniem władz akademickich przez zorganizowaną, sprzysiężoną grupę rozpolitykowanych młodzieńców, a także walkę z pobłażliwością tych władz wobec gwałtów i anarchii.</u>
- <u xml:id="u-13.96" who="#SBartel">Rektorem Politechniki Lwowskiej był wówczas człowiek (mówię o r. 1931) o niezwyczajnych walorach umysłu, serca i charakteru. Byłem w tym czasie członkiem senatu Politechniki Lwowskiej i z prawdziwym podziwem obserwowałem, jakimi ofiarami ze swego zdrowia płacił rektor Gabriel Sokolnicki za wolę utrzymania powagi swego urzędu i za zdecydowane stanowisko wobec prób narzucenia mu gwałtem i terrorem postępowania, odpowiadającego partyjnym kanonom władców samopomocowej in sytuacji młodzieży, która z założenia nie powinna posiadać żadnych cech organizacji politycznej.</u>
- <u xml:id="u-13.97" who="#SBartel">Co więcej, ciężka obraza rektora została wtedy zlekceważona przez senat akademicki. Wystąpiłem z protestem do Ministerstwa, w którym powiedziałem, że senat politechniki postępowaniem swoim w ręce przewodniczących i referentów wieców pewnej części młodzieży, a w zajętym przez niego stanowisku, wyraziła się zupełna bezsiła dzisiejszego ustroju szkoły akademickiej wobec naporu demagogii, rządzącej częścią młodzieży godzącej w powagę, spokój i możność spełniania zadań, do których powołane są szkoły akademickie.</u>
- <u xml:id="u-13.98" who="#SBartel">Odtąd, co pewien czas zachodziły na terenie Politechniki Lwowskiej wypadki, które budzić musiały oburzenie — a nawet wstręt. Widziałem na korytarzach szkoły w kałuży krwi leżących pobitych studentów Żydów i przechodzących obok nich z cynicznym uśmiechem ich kolegów — aryjczyków, nazajutrz po powrocie z Częstochowy.</u>
- <u xml:id="u-13.99" who="#SBartel">Załatwiano tym sposobem problem żydowski w Polsce. Zoologiczna nienawiść podała rękę głupocie i w dymie frazeologii patriotycznej budowała zręby nowej Wszechpolski.</u>
- <u xml:id="u-13.100" who="#SBartel">Nie darowano nawet trupom pogrzeb odznaczonego orderem wojennym Virtuti Militari oficera Żyda pogrzeb, w którym wzięła udział reprezentacja armii, został zbezczeszczony, obrzucony spluwaczkami z okien Domu Akademickiego.</u>
- <u xml:id="u-13.101" who="#SBartel">1 maja 1938 r. dał sposobność patriotycznego wyładowania się grupie studentów, która obrzuciła pochód robotniczy pociskami wybuchowymi i cegłami. Bomba — dosłownie bomba — urwała robotnikowi rękę, a wielu ciężko poraniła, bandyci atakujący zza ogrodzenia politechniki uszli bezkarnie.</u>
- <u xml:id="u-13.102" who="#SBartel">Profesor, o którym było wiadome, że potępia te zbrodnie, że śmie mieć odwagę przeciwstawiania się im, był przedmiotem oszczerstw i insynuacyj.</u>
- <u xml:id="u-13.103" who="#SBartel">Mogę dać próbki metod działania tych „szlachetnych patriotów”. Przytrzymałem przed wykładem młodzieńca, którym wziąwszy na siebie rolę gospodarza w mojej sali wykładowej, wydawał dyspozycje. Wylegitymowałem go i sprawę oddałem rektorowi. Sąd dyscyplinarny pod przewodnictwem najczcigodniejszego seniora profesorów relegował winnego z politechniki na jakiś okres czasu, na semestr czy dwa.</u>
- <u xml:id="u-13.104" who="#SBartel">Natychmiast po ogłoszeniu wyroku pojawiły się ulotki pełne oszczerstw, zwróconych przeciw sędziom, mniej ważne, że także przeciwko mnie, o którym — były to najłagodniejsze słowa, używane w odniesieniu do mojej osoby — pisano (cytuję te rzeczy, które ze względu na szacunek wielki, jaki mam dla Wysokiej Izby, mogę zacytować, jako najdelikatniejsze; oryginały tych ulotek, które by interesowały Panów, są do dyspozycji Wysokiej Izby.)</u>
+ <u xml:id="u-13.59" who="#KazimierzBartel">Były jeszcze inne, ale wstydzę się je tu cytować.</u>
+ <u xml:id="u-13.60" who="#KazimierzBartel">W zakresie rachunków znajomość tabliczki mnożenia należy do rekordowych wyczynów, tak samo jakiekolwiek działanie ułamkami, co przenosi się następnie — o czyni sam miałem sposobność się przekonać — do egzaminów wstępnych na politechnice. Zdarzało mi się, że gdy dawałem zadanie podzielić przez 2 i. otrzymywałem odpowiedź, że jest to zadanie nierozwiązalne.</u>
+ <u xml:id="u-13.61" who="#KazimierzBartel">W takich okolicznościach program gimnazjalny okazuje się wyżyną niedościgłą, nie do osiągnięcia, nawet dla najlepszych i najsumienniejszych nauczycieli. Dzięki temu pierwszy rok nauki w gimnazjum jest z reguły zupełnie stracony, tak że właściwa nauka w gimnazjum redukuje się do lat właściwie 3-ch. Wytwarza się circulus vitiosus ustawicznych retencji i konieczności uzupełniania braków, zmuszający nauczyciela do traktowania właściwego programu w najogólniejszych skrótach. Wyniki takiego ujmowania sprawy u abiturientów szkół średnich są ogólnie znane. Nauczyciel w pierwszej klasie gimnazjum nowego ustroju, a potem profesorowie politechniki muszą tracić znaczną większość cennego czasu na nauczanie ucznia podstaw i umiejętności uczenia, tym bardziej że kształcenie pamięci jest dzisiaj w zupełnym zaniedbaniu.</u>
+ <u xml:id="u-13.62" who="#KazimierzBartel">Program gimnazjalny okazuje się zbyt trudny i niemożliwy do realizacji, Stając się niebezpieczną fikcją. W konsekwencji tego stanu rzeczy należało by z punktu widzenia potrzeb szkolnictwa wyższego przebudować dzisiejsze 4-klasowe gimnazjum w 6-klasowe, redukując 5 i 6 klasę szkoły powszechnej.</u>
+ <u xml:id="u-13.63" who="#KazimierzBartel">Analogiczna sytuacja do stosunku gimnazjum — liceum. I tu mutatis mutandis można mówić o fikcji programowej programu licealnego, opierającego się na domniemaniu realizacji programu gimnazjalnego, domniemaniu w naszej dzisiejszej rzeczywistości zupełnie mylnym. To samo więc można powiedzieć o programie licealnym, który w takich warunkach okazuje się zbyt trudny, a na skutek tego realizacja jego prowadzi do kulturalnie najniebezpieczniejszych wyników, do wielkiej powierzchowności i do blagi, opartej na frazeologii, często przez ucznia zupełnie nierozumianej. Okazuje się, że używanie „uczonych” terminologii bez zrozumienia właściwej treści słów jest zjawiskiem w liceach bardzo powszechnym i codziennym. Oczywiście przerost metody dyskusyjno-zagadnieniowej jest tego nie ostatnią przyczyną. Powoduje to nową fikcję w zakresie pozytywnego opanowania pewnego minimum wiadomości, a rzecz znacznie niebezpieczniejsza, przysposabia młodzież do płytkiego i bezkrytycznego krytykowania wszystkiego i wszystkich. Bo jeżeli w szkołach prowadzi się tylko dyskusje, to oczywiście każda dyskusja musi być na podłożu stosunku krytycznego, wskutek tego każde dziecko nabiera przekonania, że zna się na wszystkim i wszystko może krytykować.</u>
+ <u xml:id="u-13.64" who="#KazimierzBartel">W dzisiejszym stanie rzeczy należy przewidywać, że stan umysłowy młodzieży, która przejdzie do studiów uniwersyteckich, będzie z każdym rokiem coraz fatalniejszy, natomiast wszystkie braki efektywnego nauczania podszywane są zakłamaną frazeologią.</u>
+ <u xml:id="u-13.65" who="#KazimierzBartel">Niemożność realizowania programu wychowawczego leży także w działalności tajnych organizacyj uczniowskich o charakterze politycznym, paraliżujących często wszelkie zabiegi wychowawcze w dziedzinie wychowania państwowego, a cieszących się nieraz cichą opieką pewnych nauczycieli i niezrozumiałą tolerancją władz szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.66" who="#KazimierzBartel">Reasumując to, co powiedziałem, należało by moim zdaniem:</u>
+ <u xml:id="u-13.67" who="#KazimierzBartel">1) zmienić ustrój szkoły średniej na 6-klasowe gimnazjum plus 2-klasowe liceum, w oparciu o 4 lata szkoły powszechnej;</u>
+ <u xml:id="u-13.68" who="#KazimierzBartel">2) zmienić programy nauczania, wyrzucając z nich przewagę metodyki, zwłaszcza zagadnieniowo-dyskusyjnej, na rzecz przyswajania systematycznych wiadomości pozytywnych;</u>
+ <u xml:id="u-13.69" who="#KazimierzBartel">3) nauczanie oprzeć o podstawę języków i kultury klasycznej już od początku, tj. pierwszego półrocza ki. I gimnazjalnej;</u>
+ <u xml:id="u-13.70" who="#KazimierzBartel">4) podwyższyć pozycję społeczną nauczyciela materialnie, zabezpieczyć mu rozwój niekrępowany własnej indywidualności, umożliwić i zachęcić do dalszej pracy nad sobą i pracy naukowej i zdjąć z niego nadmierne ciężary pracy społecznej — jest to minimum, bez którego, moim zdaniem, kryzysu się nie przezwycięży!</u>
+ <u xml:id="u-13.71" who="#KazimierzBartel">Jako drugą przyczynę przedłużających się studiów akademickich wymieniłem ubóstwo młodzieży i wysokie opłaty szkolne. Przeciwko opłatom tym występuję od chwili ich wprowadzenia. Wie o tym p. Minister, w obecności którego podnosiłem tę sprawę, gdy był obecny przed trzema laty na ogólnym zebraniu profesorów politechniki we Lwowie; wie o tym Ministerstwo z szeregu rezolucyj i protokółów różnych posiedzeń, przesyłanych Ministerstwu, w których ja byłem inicjatorem zmniejszenia tych opłat. Kwota 294 zł, którą wnosi student na I roku politechniki, stanowi zaporę do nieprzebycia dla ogromnej ilości młodzieży zarówno wsi, jak i miast. Trzeba stykać się z młodzieżą bezpośrednio w salach rysunkowych czy laboratoriach, aby widzieć tę nędzę, wśród której żyje. Musi pracować o głodzie i chłodzie w dosłownym tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-13.72" who="#KazimierzBartel">Trzeba cofnąć się z tej błędnej drogi i to im rychlej, tym lepiej.</u>
+ <u xml:id="u-13.73" who="#KazimierzBartel">Przeciążenie studentów materiałem naukowym w politechnikach to trzecia przyczyna fatalnego stanu rzeczy. Mówiłem o tym szczegółowiej na Komisji Budżetowej. Reorganizacja studiów jest koniecznością, która musi być dokonana bez dalszej zwłoki. Ze strony Ministerstwa wywarty być musi w tej sprawie odpowiedni nacisk. Trzeba dostosować studia do praktycznych możliwości i wymogów życia państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-13.74" who="#KazimierzBartel">Ja, którego ambicją było gruntowne traktowanie przedmiotu i egzekwowanie go przy egzaminach, redukuję od szeregu lat wymagania i sprowadziłem je do 40% przedwojennych. Spodziewam się, że na senackiej Komisji Oświatowej nadarzy się sposobność szerszego omówienia tego zagadnienia także od strony moralnej.</u>
+ <u xml:id="u-13.75" who="#KazimierzBartel">Zresztą nie tylko studia politechniczne domagają się naprawy. W tym samym stopniu domagają się tego dla studium prawa p. Minister Grabowski, prof. Znamierowski i wielu innych wybitnych znawców przedmiotu.</u>
+ <u xml:id="u-13.76" who="#KazimierzBartel">Posłuchajmy, co mówi w tej sprawie p. prof. Znamierowski:</u>
+ <u xml:id="u-13.77" who="#KazimierzBartel">„Pod względem rzeczowym uderza w odpowiedziach przede wszystkim niezmiernie niski poziom wiedzy ogólnej, którą winny były dać słuchaczowi już nie kompendia i wykłady, lecz po prostu dom rodzinny, szkoła i życie potoczne. Często stosunkowo spotykam się z np. z tym, że słuchacz nie wie iloprzymiotnikowe jest polskie prawo wyborcze”.</u>
+ <u xml:id="u-13.78" who="#KazimierzBartel">A w innym miejscu tenże sam prof. Znamierowski mówi:</u>
+ <u xml:id="u-13.79" who="#KazimierzBartel">„Dydaktyka niemal zupełnie nie dotknęła swym badaniem nauczania akademickiego. Nie ma tu prób i usiłowań doskonalenia i kontrolowania metod, jakie należy stosować w przekazywaniu wiedzy młodemu pokoleniu. A w związku z tym nie ma też prób, zmierzających ku przekształcaniu organizacji studiów. Wykład jest głównym filarem nauczania, jak za dalekich już czasów książki pisanej. Seminarium zaś przy małej ilości godzin i przy jeszcze mniejszej liczbie asystentów jest raczej lokalem, gdzie gromadzi się pewien wybór książek, niż instytucją dydaktyczną, która byłaby punktem styczności pomiędzy uczniami a profesorem. Wykład jest często zapięty wysoko pod szyję w mundur słownego i myślowego konwenansu; stylem i oddaleniem od słuchacza jest podobny do drukowanej książki, którą pracowitsi uczniowie przekształcają w swych notatkach na książkę pisaną. A referat seminaryjny ucznia znowu najczęściej bierze sobie za wzór wykład profesora. Nie dziw też, że nuda rozpyla często nieuchwytną senność po audytoriach i że samouctwo jest wciąż najlepszą metodą studiów dla jednostek, która nie boją się wysiłku myślowego”.</u>
+ <u xml:id="u-13.80" who="#KazimierzBartel">Przystępując wreszcie do analizy czwartego wymienionego przeze mnie stanu chorobowego naszego życia akademickiego, muszę powiedzieć, ze jest on najbardziej zaogniony i że dotychczasowa terapia, polegająca na nalepianiu plastrów, nie przyniesie zdrowia. A plastrują już od lat rektorzy, senaty akademickiej i p. Minister, tymczasem rana ropieje i zatruwa bodajże coraz bardziej organizm.</u>
+ <u xml:id="u-13.81" who="#KazimierzBartel">Ocena sprawy, diagnoza stanie się łatwiejsza, jeżeli zaprzestaniemy uważać młodzież za ciało jednorodne. Nie są nim także i grona profesorskie. Ulegamy tu sugestiom jednej partii politycznej, dla której traktowanie zbiorowiska akademickiego, jako ciała jednorodnego jest bardzo dogodne. Anektuje ona tym sposobem, popełniając zwyczajne oszustwo, całą młodzież dla siebie, dla swoich partyjnych celów. Uważa się za reprezentantkę całej młodzieży akademickiej wbrew jej woli.</u>
+ <u xml:id="u-13.82" who="#KazimierzBartel">A tymczasem tak jak społeczeństwo, tak też i młodzież składa się z grup o różnych światopoglądach, o różnym pojmowaniu swych obowiązków wobec Boga i bliźnich, wobec siebie i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.83" who="#KazimierzBartel">To samo odnosi się do profesorów. Było by też błędem uważać świat profesorów akademickich za pozbawiony małych namiętności i błędów ludzkich próżność, snobizm, wygoda, egoizm i zmaterializowanie nie w mniejszym panuje tam stopniu, aniżeli w innych ośrodkach ludzkich. Stosunek też profesorów do anarchicznych wystąpień studentów zależy oczywiście od indywidualności tak bardzo w tym świecie różnolitych.</u>
+ <u xml:id="u-13.84" who="#KazimierzBartel">W ogóle nastawienie tzw. starszego społeczeństwa do tych wyczynów dałoby się podzielić, jak na to wskazuje artykuł w ostatnim numerze „Narodu i Państwa”, na trzy kategorie. Pozwolę sobie je tu zacytować:</u>
+ <u xml:id="u-13.85" who="#KazimierzBartel">1) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość pewnych form wystąpień akademickich, patronują tym wystąpieniom dla celów partyjno-politycznych — są to ludzie, krótko mówiąc, złoczyńcy,</u>
+ <u xml:id="u-13.86" who="#KazimierzBartel">2) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość tych wystąpień chcieliby jak najmocniej wytworzyć stan uniemożliwiający ich powtarzanie się, równocześnie jednak obawiają się czy o swoją popularność wśród młodzieży, czy też po prostu o wywołanie niezadowolenia młodzieży; są to przeważnie uczciwi w zamierzeniach, lecz szkodliwi w skutkach demoralizatorzy;</u>
+ <u xml:id="u-13.87" who="#KazimierzBartel">3) ludzie, którzy maja odwagę wyciągania wniosków ze swojej zdolności rozróżniania złego i dobrego.</u>
+ <u xml:id="u-13.88" who="#KazimierzBartel">Dopiero przez rozszczepienie świata studentów i świata nauczycielskiego na wszystkie kolory można rozpatrywać i rozumieć panujące w świecie akademickim stosunki. Barwy te mieszają się w różnych stosunkach i dają w wyniku zjawiska niekiedy dziwaczne, a czasem potworne.</u>
+ <u xml:id="u-13.89" who="#KazimierzBartel">W odniesieniu do młodego pokolenia popełnia się, moim zdaniem błąd kapitalny, polegający na eliminowaniu akademików od reszty młodzieży. Stworzono w ten sposób jakąś szczególnego rodzaju elitę, której główną cechą jest to, że za wielkie pieniądze podatników stosunkowo mała jej część, bo zaledwie 1/3 dochodzi do lepszej pozycji społecznej i spełnia swój cel, dla którego szkoła akademicka jest stworzona.</u>
+ <u xml:id="u-13.90" who="#KazimierzBartel">Słowo „młodzież” stało się synonimem młodzieży akademickiej. „Młodzież wyszła na ulicę”, „młodzież pobiła Żyda”, „młodzież rozrzuciła ulotki” — wiadomo, że odnośna notatka dziennikarska ma na uwadze młodzież akademicką. Chyba jeden wzgląd usprawiedliwiałby w naszych stosunkach wyróżnianie akademików od reszty młodzieży uczącej się i pracującej, a tym byłby wzgląd na zachowanie się pewnej jej części w murach uczelni i poza nimi wobec kolegów, profesorów, władz akademickich, władz państwowych, a nawet Państwa. Jest to wyróżnienie mało zaszczytne i oby jak najrychlej znikło.</u>
+ <u xml:id="u-13.91" who="#KazimierzBartel">Opinia publiczna zbudziła się już i zrozumiała, że dalsze trwanie tego stanu nie jest możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-13.92" who="#KazimierzBartel">Przecież, na miłość Boską, ta młodzież przejmie moralne i faktyczne kierownictwo Państwem — czyż gwałt, pałka z ołowianym zakończeniem, skrytobójczy nóż, a ostatnio fosfor rozpuszczony w dwusiarczku węgla, oszczerstwa, anonimowe ulotki, czy to maja być legitymacje tego wysokiego posłannictwa?</u>
+ <u xml:id="u-13.93" who="#KazimierzBartel">Niechaj wolno mi będzie wyrazić w tym miejscu całkowitą solidarność z jedną bodaj mysią, wypowiedzianą przez najświeższego polskiego faszystę, p. Ferdynanda Goetla „Kto myśli o gwałcie bez wewnętrznego wstydu, ten utracił na pewno poczucie człowieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.94" who="#KazimierzBartel">Słyszałem zdanie, że w tych gwałtach — a są tacy, którzy nazywają to walką — wyrabia się duch bojowy, wyzwala się energia. Jeszcze jeden śmiały krok, a w tym rozumowaniu użyjemy zwrotu „duch rycerski”.</u>
+ <u xml:id="u-13.95" who="#KazimierzBartel">Apercepcja takiego rozumowania i takiej anamorfozy etycznej leży poza moimi możliwościami i dlatego z obecnym stanem rzeczy podjąłem walkę nie od dzisiaj, jak się to może zdawać, lecz jeszcze od r. 1931. Podjąłem wówczas walkę z bezczeszczeniem świątyni nauki, lekceważeniem, lżeniem i poniewieraniem władz akademickich przez zorganizowaną, sprzysiężoną grupę rozpolitykowanych młodzieńców, a także walkę z pobłażliwością tych władz wobec gwałtów i anarchii.</u>
+ <u xml:id="u-13.96" who="#KazimierzBartel">Rektorem Politechniki Lwowskiej był wówczas człowiek (mówię o r. 1931) o niezwyczajnych walorach umysłu, serca i charakteru. Byłem w tym czasie członkiem senatu Politechniki Lwowskiej i z prawdziwym podziwem obserwowałem, jakimi ofiarami ze swego zdrowia płacił rektor Gabriel Sokolnicki za wolę utrzymania powagi swego urzędu i za zdecydowane stanowisko wobec prób narzucenia mu gwałtem i terrorem postępowania, odpowiadającego partyjnym kanonom władców samopomocowej in sytuacji młodzieży, która z założenia nie powinna posiadać żadnych cech organizacji politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-13.97" who="#KazimierzBartel">Co więcej, ciężka obraza rektora została wtedy zlekceważona przez senat akademicki. Wystąpiłem z protestem do Ministerstwa, w którym powiedziałem, że senat politechniki postępowaniem swoim w ręce przewodniczących i referentów wieców pewnej części młodzieży, a w zajętym przez niego stanowisku, wyraziła się zupełna bezsiła dzisiejszego ustroju szkoły akademickiej wobec naporu demagogii, rządzącej częścią młodzieży godzącej w powagę, spokój i możność spełniania zadań, do których powołane są szkoły akademickie.</u>
+ <u xml:id="u-13.98" who="#KazimierzBartel">Odtąd, co pewien czas zachodziły na terenie Politechniki Lwowskiej wypadki, które budzić musiały oburzenie — a nawet wstręt. Widziałem na korytarzach szkoły w kałuży krwi leżących pobitych studentów Żydów i przechodzących obok nich z cynicznym uśmiechem ich kolegów — aryjczyków, nazajutrz po powrocie z Częstochowy.</u>
+ <u xml:id="u-13.99" who="#KazimierzBartel">Załatwiano tym sposobem problem żydowski w Polsce. Zoologiczna nienawiść podała rękę głupocie i w dymie frazeologii patriotycznej budowała zręby nowej Wszechpolski.</u>
+ <u xml:id="u-13.100" who="#KazimierzBartel">Nie darowano nawet trupom pogrzeb odznaczonego orderem wojennym Virtuti Militari oficera Żyda pogrzeb, w którym wzięła udział reprezentacja armii, został zbezczeszczony, obrzucony spluwaczkami z okien Domu Akademickiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.101" who="#KazimierzBartel">1 maja 1938 r. dał sposobność patriotycznego wyładowania się grupie studentów, która obrzuciła pochód robotniczy pociskami wybuchowymi i cegłami. Bomba — dosłownie bomba — urwała robotnikowi rękę, a wielu ciężko poraniła, bandyci atakujący zza ogrodzenia politechniki uszli bezkarnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.102" who="#KazimierzBartel">Profesor, o którym było wiadome, że potępia te zbrodnie, że śmie mieć odwagę przeciwstawiania się im, był przedmiotem oszczerstw i insynuacyj.</u>
+ <u xml:id="u-13.103" who="#KazimierzBartel">Mogę dać próbki metod działania tych „szlachetnych patriotów”. Przytrzymałem przed wykładem młodzieńca, którym wziąwszy na siebie rolę gospodarza w mojej sali wykładowej, wydawał dyspozycje. Wylegitymowałem go i sprawę oddałem rektorowi. Sąd dyscyplinarny pod przewodnictwem najczcigodniejszego seniora profesorów relegował winnego z politechniki na jakiś okres czasu, na semestr czy dwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.104" who="#KazimierzBartel">Natychmiast po ogłoszeniu wyroku pojawiły się ulotki pełne oszczerstw, zwróconych przeciw sędziom, mniej ważne, że także przeciwko mnie, o którym — były to najłagodniejsze słowa, używane w odniesieniu do mojej osoby — pisano (cytuję te rzeczy, które ze względu na szacunek wielki, jaki mam dla Wysokiej Izby, mogę zacytować, jako najdelikatniejsze; oryginały tych ulotek, które by interesowały Panów, są do dyspozycji Wysokiej Izby.)</u>
<u xml:id="u-13.105" who="#komentarz">(15 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.106" who="#SBartel">Ale niechaj Wysoki Senat nie sądzi, że takie dusery prawi się wyłącznie ludziom obozu Piłsudskiego.</u>
- <u xml:id="u-13.107" who="#SBartel">Proszę posłuchać, co ta młodzież sądzi o prof. Stanisławie Grabskim, człowieku, który przez całe swoje życie, pełne trudu i poświęcenia pracował w obozie Narodowej Demokracji”.</u>
+ <u xml:id="u-13.106" who="#KazimierzBartel">Ale niechaj Wysoki Senat nie sądzi, że takie dusery prawi się wyłącznie ludziom obozu Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.107" who="#KazimierzBartel">Proszę posłuchać, co ta młodzież sądzi o prof. Stanisławie Grabskim, człowieku, który przez całe swoje życie, pełne trudu i poświęcenia pracował w obozie Narodowej Demokracji”.</u>
<u xml:id="u-13.108" who="#komentarz">(Głos: Nie całe.)</u>
- <u xml:id="u-13.109" who="#SBartel">No, ten krótki okres, gdy należał do partii P. P. S., to jest tak mały, tak nieskończenie mały, że jak się mówi w matematyce, jest wyższego rzędu i on odpada. Zebrani na wiecu w dniu 17 maja 1938 r. przestrzegają ogół polskiej młodzieży akademickiej przed próbami dywersji i rozkładu, jakie od kilku lat usiłuje wnieść na nasz teren bankrut polityczny p. Stanisław Grabski, który nie waha się grać na najniższych instynktach młodzieży, byleby osłabić szeregi narodowe, a wzmocnić front żydowskiego posiadania w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-13.109" who="#KazimierzBartel">No, ten krótki okres, gdy należał do partii P. P. S., to jest tak mały, tak nieskończenie mały, że jak się mówi w matematyce, jest wyższego rzędu i on odpada. Zebrani na wiecu w dniu 17 maja 1938 r. przestrzegają ogół polskiej młodzieży akademickiej przed próbami dywersji i rozkładu, jakie od kilku lat usiłuje wnieść na nasz teren bankrut polityczny p. Stanisław Grabski, który nie waha się grać na najniższych instynktach młodzieży, byleby osłabić szeregi narodowe, a wzmocnić front żydowskiego posiadania w Polsce.</u>
<u xml:id="u-13.110" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-13.111" who="#SBartel">W ostatniej ulotce, w której obok mnie znalazła się Bogu ducha winna b. asystentka, obecnie prof. Dorobialska, znalazł się także prof. Stanisław Grabski, o którym się pisze, że jest ukrytym masonem, który należąc do Akcji Katolickiej — to już ja to dodaję — chce tam zaszczepić zasady masońskie i organizację tę w ten sposób rozbić.</u>
- <u xml:id="u-13.112" who="#SBartel">Rektor, który chciałby rządzić bez uwzględniania dyrektyw prezesów Bratnich Pomocy i Czytelni Akademickiej, instytucyj będących w rękach tzw. „młodzieży narodowej”.</u>
- <u xml:id="u-13.113" who="#SBartel">Uznanie studentów znajdzie natomiast rektor, który zawiadomiony o mającym nastąpić poszukiwaniu broni w Domu Techników zjawi się tam w towarzystwie prezesa Bratniej Pomocy i dzielić będzie z nim funkcje, związane ze swoim urzędem.</u>
+ <u xml:id="u-13.111" who="#KazimierzBartel">W ostatniej ulotce, w której obok mnie znalazła się Bogu ducha winna b. asystentka, obecnie prof. Dorobialska, znalazł się także prof. Stanisław Grabski, o którym się pisze, że jest ukrytym masonem, który należąc do Akcji Katolickiej — to już ja to dodaję — chce tam zaszczepić zasady masońskie i organizację tę w ten sposób rozbić.</u>
+ <u xml:id="u-13.112" who="#KazimierzBartel">Rektor, który chciałby rządzić bez uwzględniania dyrektyw prezesów Bratnich Pomocy i Czytelni Akademickiej, instytucyj będących w rękach tzw. „młodzieży narodowej”.</u>
+ <u xml:id="u-13.113" who="#KazimierzBartel">Uznanie studentów znajdzie natomiast rektor, który zawiadomiony o mającym nastąpić poszukiwaniu broni w Domu Techników zjawi się tam w towarzystwie prezesa Bratniej Pomocy i dzielić będzie z nim funkcje, związane ze swoim urzędem.</u>
<u xml:id="u-13.114" who="#komentarz">(Głosy: Skandal.)</u>
- <u xml:id="u-13.115" who="#SBartel">Dzieje rektoratu profesora Kulczyńskiego godne są uwieńczenia, jako wykładnik panujących u nas stosunków.</u>
- <u xml:id="u-13.116" who="#SBartel">Powtórzyła się w zwiększonej i jeszcze bardziej karykaturalnej skali historia, jaka obserwowaliśmy na politechnice w okresie rektoratu prof. Sokolnickiego.</u>
- <u xml:id="u-13.117" who="#SBartel">Opuszczony przez Senat, znieważony bezkarnie przez ludzi, uważających się za obrońców autonomii, rektor Kulczyński ustąpił, nie znalazłszy należytego poparcia swych usiłowań w Ministerstwie.</u>
- <u xml:id="u-13.118" who="#SBartel">Nie wątpię, że p. Minister ocenia trafnie stan rzeczy w szkołach akademickich i widzi zło, które z tego stanu płynie, niemniej jednak z żalem stwierdzić muszę, że ocena ta nie znajduje odpowiedniego wyrazu w dotychczasowych działaniach. W rezultacie zuchwalstwo awanturników przynosi coraz większe szkody nauce i szkolnictwu.</u>
- <u xml:id="u-13.119" who="#SBartel">Zaczęło się od Żydów, których towarzystwo miało rzekomo wpływać destrukcyjnie na czyste, szlachetne dusze wszechpolskiej młodzieży. W przerwach między jednym gwałtem na Żydach, a drugim, rozprawiano się to z Piłsudskim, to z Rządem, to z poszczególnymi ministrami. Anonimowa ulotka stała się bronią codzienną, bezczelne mowy na wiecach legalnych i nielegalnych dopełniały całości operacyj. Za ułamek tych oszczerstw, a często za niezręczne słowa krytyki siedzą inni ludzie latami w więzieniu.</u>
- <u xml:id="u-13.120" who="#SBartel">Posłuchajmy — cytuję:...</u>
+ <u xml:id="u-13.115" who="#KazimierzBartel">Dzieje rektoratu profesora Kulczyńskiego godne są uwieńczenia, jako wykładnik panujących u nas stosunków.</u>
+ <u xml:id="u-13.116" who="#KazimierzBartel">Powtórzyła się w zwiększonej i jeszcze bardziej karykaturalnej skali historia, jaka obserwowaliśmy na politechnice w okresie rektoratu prof. Sokolnickiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.117" who="#KazimierzBartel">Opuszczony przez Senat, znieważony bezkarnie przez ludzi, uważających się za obrońców autonomii, rektor Kulczyński ustąpił, nie znalazłszy należytego poparcia swych usiłowań w Ministerstwie.</u>
+ <u xml:id="u-13.118" who="#KazimierzBartel">Nie wątpię, że p. Minister ocenia trafnie stan rzeczy w szkołach akademickich i widzi zło, które z tego stanu płynie, niemniej jednak z żalem stwierdzić muszę, że ocena ta nie znajduje odpowiedniego wyrazu w dotychczasowych działaniach. W rezultacie zuchwalstwo awanturników przynosi coraz większe szkody nauce i szkolnictwu.</u>
+ <u xml:id="u-13.119" who="#KazimierzBartel">Zaczęło się od Żydów, których towarzystwo miało rzekomo wpływać destrukcyjnie na czyste, szlachetne dusze wszechpolskiej młodzieży. W przerwach między jednym gwałtem na Żydach, a drugim, rozprawiano się to z Piłsudskim, to z Rządem, to z poszczególnymi ministrami. Anonimowa ulotka stała się bronią codzienną, bezczelne mowy na wiecach legalnych i nielegalnych dopełniały całości operacyj. Za ułamek tych oszczerstw, a często za niezręczne słowa krytyki siedzą inni ludzie latami w więzieniu.</u>
+ <u xml:id="u-13.120" who="#KazimierzBartel">Posłuchajmy — cytuję:...</u>
<u xml:id="u-13.121" who="#komentarz">(45 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.122" who="#SBartel">A może Wysoka Izba zechce przysłuchać się tonowi ogłoszeń senatu Politechniki Lwowskiej do młodzieży? W przypuszczeniu, że senat akademicki radzi nad sprawą dyscyplinarną studenta, któremu grozi relegacja, grupa młodzieńców chciała wpłynąć w „odpowiedni” sposób na wynik tych obrad. Wpływ ten wyraził się tym, że do pokoju sąsiadującego z pokojem, w którym obradował senat, rzucono bardzo silnie eksplodującą petardę. Różnica między petardą a bombą, jeżeli kto tego nie wie, polega na tym, że petarda, w którą włożono trochę gwoździ staje się bombą, a bomba, z której wyjęto gwoździe i inne kaleczące rzeczy, staje się petardą. Petarda ta eksplodowała. W ten sposób chciano wpłynąć na senat, nie wiem, czy wpłynięto, ja mam co do tego swój sąd, ale o tym nie chcę mówić. Wtedy senat się poirytował i wydał odezwę do ogółu młodzieży, którą pozwolę sobie przeczytać, bo charakteryzuje ona równocześnie sytuację. To już nie będzie ocena moja, „wroga młodzieży”, tylko to będzie ocena senatu lwowskiego, przyjaciela młodzieży, podpisana przez rektora „Senat Politechniki Lwowskiej na posiedzeniu zwyczajnym 18 listopada 1938 r. (to są rzeczy najświeższe, jeszcze ciepłe, jeszcze kurzące dymem tych bomb), dając wyraz swemu głębokiemu oburzeniu z powodu szkalowania władz akademickich i członków grona profesorskiego w rozpowszechnionej ostatnio ulotce (jedna ulotka była brana pod uwagę), z powodu prób dzikiego terroru względem obradującego Senatu Politechniki i z powodu ohydnych i zbrodniczych napadów na współstudiujących, zawiesza wykłady i ćwiczenia z dniem 19 listopada rb. aż do odwołania”.</u>
- <u xml:id="u-13.123" who="#SBartel">Zarówno senaty akademickie jak i Ministerstwo mają w tych wypadkach zawsze jedno i to samo lekarstwo ćwiczeń i odwieszanie ich po pewnym czasie. Zabawa ta trwa już całe lata, czyniąc z nauki parodię, a ze szkoły akademickiej — arenę dzikich wyczynów.</u>
- <u xml:id="u-13.124" who="#SBartel">Obraz stosunków lwowskich nie byłby pełen, gdybym nie zapoznał Wysokiej Izby z bronią, którą posługuje się grupa studentów, używająca firmy „Polska Młodzież Akademicka”, a którą są ulotki. A oto próbki stylu i poziomu.</u>
- <u xml:id="u-13.125" who="#SBartel">Dnia 16 grudnia 1938 roku rozrzucano na uniwersytecie i politechnice ulotki, które brzmią w wyjątkach — oryginały są do dyspozycji Wysokiej Izby, mogą być wyłożone tam, gdzie Pan Marszałek oznaczy: „W nocy z dnia 14 na 15 bm. dokonano przy pomocy 200 policjantów uzbrojonych od stóp do głów rewizji w Domu Medyków. Sam fakt przeprowadzenia rewizji w eksterytorialnym domu akademickim, bez wiedzy Władz Uczelnianych, jak również sposób jej przeprowadzenia są do głębi oburzające i wymagają stanowczej reakcji!” A co tam odkryto, ile karabinów, jaką broń, ulotka w ogóle w całej swojej treści o tym nie wspomina. „Dom naokoło i przyległe ulice — tego również nie wolno robić — obstawiono przez policję, podstępem wtargnięto do wnętrza”...</u>
+ <u xml:id="u-13.122" who="#KazimierzBartel">A może Wysoka Izba zechce przysłuchać się tonowi ogłoszeń senatu Politechniki Lwowskiej do młodzieży? W przypuszczeniu, że senat akademicki radzi nad sprawą dyscyplinarną studenta, któremu grozi relegacja, grupa młodzieńców chciała wpłynąć w „odpowiedni” sposób na wynik tych obrad. Wpływ ten wyraził się tym, że do pokoju sąsiadującego z pokojem, w którym obradował senat, rzucono bardzo silnie eksplodującą petardę. Różnica między petardą a bombą, jeżeli kto tego nie wie, polega na tym, że petarda, w którą włożono trochę gwoździ staje się bombą, a bomba, z której wyjęto gwoździe i inne kaleczące rzeczy, staje się petardą. Petarda ta eksplodowała. W ten sposób chciano wpłynąć na senat, nie wiem, czy wpłynięto, ja mam co do tego swój sąd, ale o tym nie chcę mówić. Wtedy senat się poirytował i wydał odezwę do ogółu młodzieży, którą pozwolę sobie przeczytać, bo charakteryzuje ona równocześnie sytuację. To już nie będzie ocena moja, „wroga młodzieży”, tylko to będzie ocena senatu lwowskiego, przyjaciela młodzieży, podpisana przez rektora „Senat Politechniki Lwowskiej na posiedzeniu zwyczajnym 18 listopada 1938 r. (to są rzeczy najświeższe, jeszcze ciepłe, jeszcze kurzące dymem tych bomb), dając wyraz swemu głębokiemu oburzeniu z powodu szkalowania władz akademickich i członków grona profesorskiego w rozpowszechnionej ostatnio ulotce (jedna ulotka była brana pod uwagę), z powodu prób dzikiego terroru względem obradującego Senatu Politechniki i z powodu ohydnych i zbrodniczych napadów na współstudiujących, zawiesza wykłady i ćwiczenia z dniem 19 listopada rb. aż do odwołania”.</u>
+ <u xml:id="u-13.123" who="#KazimierzBartel">Zarówno senaty akademickie jak i Ministerstwo mają w tych wypadkach zawsze jedno i to samo lekarstwo ćwiczeń i odwieszanie ich po pewnym czasie. Zabawa ta trwa już całe lata, czyniąc z nauki parodię, a ze szkoły akademickiej — arenę dzikich wyczynów.</u>
+ <u xml:id="u-13.124" who="#KazimierzBartel">Obraz stosunków lwowskich nie byłby pełen, gdybym nie zapoznał Wysokiej Izby z bronią, którą posługuje się grupa studentów, używająca firmy „Polska Młodzież Akademicka”, a którą są ulotki. A oto próbki stylu i poziomu.</u>
+ <u xml:id="u-13.125" who="#KazimierzBartel">Dnia 16 grudnia 1938 roku rozrzucano na uniwersytecie i politechnice ulotki, które brzmią w wyjątkach — oryginały są do dyspozycji Wysokiej Izby, mogą być wyłożone tam, gdzie Pan Marszałek oznaczy: „W nocy z dnia 14 na 15 bm. dokonano przy pomocy 200 policjantów uzbrojonych od stóp do głów rewizji w Domu Medyków. Sam fakt przeprowadzenia rewizji w eksterytorialnym domu akademickim, bez wiedzy Władz Uczelnianych, jak również sposób jej przeprowadzenia są do głębi oburzające i wymagają stanowczej reakcji!” A co tam odkryto, ile karabinów, jaką broń, ulotka w ogóle w całej swojej treści o tym nie wspomina. „Dom naokoło i przyległe ulice — tego również nie wolno robić — obstawiono przez policję, podstępem wtargnięto do wnętrza”...</u>
<u xml:id="u-13.126" who="#komentarz">(53 wyrazy skreślone przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.127" who="#SBartel">Albo „Polska Młodzież Akademicka. Do ogółu polskiego społeczeństwa”.</u>
- <u xml:id="u-13.128" who="#SBartel">„Lwów, od czasu, kiedy stanowisko starosty objął p. Klimów, jest świadkiem incydentów...</u>
+ <u xml:id="u-13.127" who="#KazimierzBartel">Albo „Polska Młodzież Akademicka. Do ogółu polskiego społeczeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-13.128" who="#KazimierzBartel">„Lwów, od czasu, kiedy stanowisko starosty objął p. Klimów, jest świadkiem incydentów...</u>
<u xml:id="u-13.129" who="#komentarz">(10 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu )</u>
- <u xml:id="u-13.130" who="#SBartel">Wara panu od ośrodka i bastionu polskiej kultury na wschodzie!”</u>
- <u xml:id="u-13.131" who="#SBartel">To wszystko, co Panowie słyszą, to wszystko „bastion kultury polskiej”. „Policja na rozkaz p. starosty wkroczyła w obręb, który jest eksterytorialny”.</u>
+ <u xml:id="u-13.130" who="#KazimierzBartel">Wara panu od ośrodka i bastionu polskiej kultury na wschodzie!”</u>
+ <u xml:id="u-13.131" who="#KazimierzBartel">To wszystko, co Panowie słyszą, to wszystko „bastion kultury polskiej”. „Policja na rozkaz p. starosty wkroczyła w obręb, który jest eksterytorialny”.</u>
<u xml:id="u-13.132" who="#komentarz">(25 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie arf. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.133" who="#SBartel">— Również kłamstwo. „Stoimy na straży polskości w Małopolsce Wschodniej... Na brutalne wystąpienie p. starosty i jego pomocników odpowiemy tak, jak sobie na to zasłużył”.</u>
- <u xml:id="u-13.134" who="#SBartel">A kierownictwo okupacji Uniwersytetu Jana Kazimierza wydało w dniu 30 stycznia 1939 roku ulotkę, którą pozwolę sobie — przepraszam bardzo za znęcanie się nad Wysoką Izbą — jeszcze przytoczyć. Historia tej okupacji w dwóch zdaniach przedstawia się w sposób następujący: rewizja w Domu Medyków wykryła skład broni, kilkunastu studentów aresztowano, po przesłuchaniu, kilkunastu studentów aresztowano, po przesłuchaniu zatrzymano dwóch z nich, co do których nie ulegało najmniejszej kwestii, że powinni siedzieć w „pensjonacie”. Zaczęły się awantury o uwolnienie tych studentów, bo wszyscy mogą siedzieć w więzieniu, prócz akademika. Akademik to jest taki obywatel, który ma w ogóle chodzić w sławie i chwale, nawet wtedy, kiedy popełnia zbrodnie. Otóż historia tej okupacji, która nie jest skończona dla mnie, i o której przy innej sposobności będę mówił, jest niesłychanie ciekawa i wskazuje na niemożliwe do dalszego tolerowania stosunki panujące w szkołach akademickich we Lwowie. Otóż kierownictwo — bo tak wygląda, że tam władza mimo obecności rektora w gmachu leżała w ręku pewnej grupy młodzieży, znanej niewątpliwie rektorowi z nazwiska i imienia — pisze do ogółu polskiego społeczeństwa: „Jeszcze nie przebrzmiały echa ohydnie rewizji. jaka przeprowadziła policja w Akademickim Domu Medyków, a już mamy nowy fakt bezprawia, z jakim od pewnego czasu odnoszą się we Lwowie władze w stosunku do młodzieży akademickiej. Oto w piątek 27 stycznia br. policja w bestialski sposób napadła na wychodzących ze starego uniwersytetu kolegów. Tak...</u>
+ <u xml:id="u-13.133" who="#KazimierzBartel">— Również kłamstwo. „Stoimy na straży polskości w Małopolsce Wschodniej... Na brutalne wystąpienie p. starosty i jego pomocników odpowiemy tak, jak sobie na to zasłużył”.</u>
+ <u xml:id="u-13.134" who="#KazimierzBartel">A kierownictwo okupacji Uniwersytetu Jana Kazimierza wydało w dniu 30 stycznia 1939 roku ulotkę, którą pozwolę sobie — przepraszam bardzo za znęcanie się nad Wysoką Izbą — jeszcze przytoczyć. Historia tej okupacji w dwóch zdaniach przedstawia się w sposób następujący: rewizja w Domu Medyków wykryła skład broni, kilkunastu studentów aresztowano, po przesłuchaniu, kilkunastu studentów aresztowano, po przesłuchaniu zatrzymano dwóch z nich, co do których nie ulegało najmniejszej kwestii, że powinni siedzieć w „pensjonacie”. Zaczęły się awantury o uwolnienie tych studentów, bo wszyscy mogą siedzieć w więzieniu, prócz akademika. Akademik to jest taki obywatel, który ma w ogóle chodzić w sławie i chwale, nawet wtedy, kiedy popełnia zbrodnie. Otóż historia tej okupacji, która nie jest skończona dla mnie, i o której przy innej sposobności będę mówił, jest niesłychanie ciekawa i wskazuje na niemożliwe do dalszego tolerowania stosunki panujące w szkołach akademickich we Lwowie. Otóż kierownictwo — bo tak wygląda, że tam władza mimo obecności rektora w gmachu leżała w ręku pewnej grupy młodzieży, znanej niewątpliwie rektorowi z nazwiska i imienia — pisze do ogółu polskiego społeczeństwa: „Jeszcze nie przebrzmiały echa ohydnie rewizji. jaka przeprowadziła policja w Akademickim Domu Medyków, a już mamy nowy fakt bezprawia, z jakim od pewnego czasu odnoszą się we Lwowie władze w stosunku do młodzieży akademickiej. Oto w piątek 27 stycznia br. policja w bestialski sposób napadła na wychodzących ze starego uniwersytetu kolegów. Tak...</u>
<u xml:id="u-13.135" who="#komentarz">(12 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.136" who="#SBartel">... odważył się złamać eksterytorialność Uniwersytetu, którą od wieków chlubiły się wszystkie cywilizowane narody. Odpowiedzialność za to ponosi starosta Klimów...”.</u>
+ <u xml:id="u-13.136" who="#KazimierzBartel">... odważył się złamać eksterytorialność Uniwersytetu, którą od wieków chlubiły się wszystkie cywilizowane narody. Odpowiedzialność za to ponosi starosta Klimów...”.</u>
<u xml:id="u-13.137" who="#komentarz">(66 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
- <u xml:id="u-13.138" who="#SBartel">Fakt wydawania ulotek pod firmą Polskiej Młodzieży Akademickiej jest czymś tak ohydnym. że chyba nie znajdzie obrońców. Potwarz, oszczerstwo i kłamstwo miałyby legitymować tych złodziejów czci ludzkiej do objęcia — jak tego pragną — władzy w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-13.139" who="#SBartel">Na jakie wyżyny wznieśliby tacy ludzie Naród i Państwo!</u>
- <u xml:id="u-13.140" who="#SBartel">P. Minister Oświecenia Publicznego oświadczył na posiedzeniu Sejmu w dn. 20 lutego, a mówił mniej więcej to samo, co dziś, że będzie wyzyskiwał w pełni swoje uprawnienia, aby, jak powiedział, wywierać jak największy wpływ, zwalczać anarchię i bezkarność i aby położyć kres rozruchom akademickim. Tolerancja — jak powiedział p. Minister — nie może być stosowana tam, gdzie wchodzi w grę dobro publiczne. Dziś p. Minister w tych samych, a może silniejszych słowach to powtórzył. Wypowiedzenie to uważam za zobowiązanie, które wierzymy, że będzie — i to bez dalszego odwlekania — zrealizowane. Dalsza chwiejność i brak zdecydowania narażałyby na wielki szwank dobro publiczne, do strzeżenia którego powołani są ministrowie Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-13.141" who="#SBartel">W notatkach pewnej części prasy pojawiły się w związku z moim wystąpieniem opinie, oparte bądź na ignorancji, bądź na złej woli. Sugerowały one opinii publicznej dwie nieprawdy jedna szła w tym kierunku, że opowiadam się za ograniczeniem autonomii w szkołach akademickich, druga, że wystąpienie moje wymaga mobilizacji obrony młodzieży, którą atakuję.</u>
- <u xml:id="u-13.142" who="#SBartel">Ludzie, używający i nadużywający słów „autonomia uniwersytecka”, w znacznej ilości wypadków nie rozumieją, na czym właściwie owa autonomia polega i co jest jej istotną treścią. Treść ta zawarta jest w art. 1 ustawy o szkołach akademickich, który mówi, że „Szkoły akademickie zorganizowane są na zasadzie wolności nauki i nauczania”. W dalszym ciągu artykuł ten mówi o zadaniu szkół akademickich, którym jest prowadzenie badawczej i twórczej pracy naukowej, kształcenie i wychowywanie słuchaczy na świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-13.143" who="#SBartel">Czyż mógłbym ja, od 30 lat profesor, chcieć ograniczać te piękne zadania, które były treścią mego życia i życie to mi wypełniły? Przeciwnie, uważam za obowiązek swój, którego spełnieniu poświęcę jesień dni moich, przyczynić się do usunięcia wszystkiego, co celom określonym w ustawie akademickiej stoi na przeszkodzie.</u>
- <u xml:id="u-13.144" who="#SBartel">A jedna z przeszkód paraliżujących zadania szkół akademickich — to akcja grupy zdemoralizowanej młodzieży, która opanowawszy towarzystwa samopomocowe i domy akademickie, prowadzi na terenie akademickim wyraźnie akcję polityczną, znajdującą poparcie części profesorów.</u>
- <u xml:id="u-13.145" who="#SBartel">Większość młodzieży stoi zdała od tej akcji, chce pracować i pracuje. Jest ona terroryzowana i często nie potrafi obronić się przed naciskami i gwałtami.</u>
- <u xml:id="u-13.146" who="#SBartel">Władze akademickie nie zawsze dorastają do ciężkich zadań, jakie na nie nakłada sytuacja. We lwowskich szkołach akademickich żyje się jakby z dnia na dzień, godziny wykładów i ćwiczeń przemyca się między jedną awanturą a drugą, między jednym a drugim zawieszeniem. Na senackiej Komisji Budżetowej wręczyłem p. Ministrowi karteczkę, za którą biorę pełną odpowiedzialność, na której napisałem, że w ubiegłym semestrze straciłem 36% czasu przeznaczonego na wykłady i ćwiczenia.</u>
- <u xml:id="u-13.147" who="#SBartel">O roli niektórych profesorów w tym wszystkim będą miał sposobność mówić z tego wysokiego miejsca przy innej sposobności i jeszcze prawdopodobnie w tej sesji.</u>
- <u xml:id="u-13.148" who="#SBartel">Odpowiadając na moje wywody w Komisji Budżetowej, p. senator Rembieliński spojrzał na sprawę z miejsca, skąd kąt widzenia jest bardzo ograniczony, a z którego wrażenia subiektywne pozbawione są trzeciego wymiaru, który w perspektywie naukowej, a ja tu jestem specjalistą, nazywamy głębią. Zdawało mu się, że poruszone przeze mnie zagadnienia mają aspekt żydowski, że sprawa żydowska a nie żadna inna jest podłożem, na którym bujają wyczyny studentów.</u>
- <u xml:id="u-13.149" who="#SBartel">Fakty, których ograniczony czas przemówienia nie pozwala mi szczegółowo analizować, mówią co innego, niektóre z nich są bardzo świeżej daty, dość powszechnie znane i chyba dostatecznie jaskrawe.</u>
- <u xml:id="u-13.150" who="#SBartel">Aby oszczędzić niektórym moim przeciwnikom — liczę się tylko z tymi, których Bóg obdarzył dobrą wolą — niepotrzebnych trudów walki z rzeczywistością urojoną, określę w paru słowach stosunek swój do sprawy żydowskiej. Daleki jestem od niedoceniania zagadnienia żydowskiego w Polsce, skoro ono istnieje i to w jaskrawej postaci. O istnieniu jego świadczy struktura społeczno-narodowa naszego kraju, przerost ilościowy Żydów w handlu, przemyśle, rzemiośle i wolnych zawodach. Struktura ta jest nienormalna, a przez to niezdrowa. Niezdrowa dla obu narodów. Rząd będzie musiał ruszyć sprawę z martwego punktu pomimo i poprzez wszystkie trudności, które są do zwalczenia. Będzie miał w tej sprawie za sobą cały naród i rozsądniejsze warstwy żydowskie.</u>
- <u xml:id="u-13.151" who="#SBartel">Jeżeli walczę o zmianę stosunków i klimatu w wyższych uczelniach, to bynajmniej nie w chęci zmazania zagadnienia żydowskiego z tablicy dnia codziennego i naszej przyszłości. Walczę z barbarzyńskimi metodami, stosowanymi przez część studentów. Metody te bowiem zagadnienia nie rozwiązują, ani rozwiązania nie przyśpieszają, zadają natomiast cios duszy Narodu, deprawując ją i pozbawiając cech szlachetności, rycerskości i człowieczeństwa. Nigdy nie było w dziejach naszego narodu ani części tego zakłamania, ile skupiło się dziś w duszach pewnej kategorii dwunożnych ssaków. Pod sztandarem Krzyża, w blasku relikwii Świętych Pańskich uprawia się ludożerstwo. W tę ponurą, ciemną otchłań rzucił Pius XII swoją przepiękną modlitwę o wszelkie dobro dla całej ludzkości, także i za tych, którzy są poza Kościołem. Wielkoduszność tego czynu, tak bardzo Chrystusowego, winni zrozumieć i faryzeusze. Zagadnienie, o którym tu rozprawiamy, wychodzi daleko poza ciasny krąg spraw studentów-akademików. Istotną jego treścią jest walka o typ psychiczny „nowoczesnego” Polaka-obywatela, nie tego sprzed 35 laty, lecz tego z epoki dzisiejszej.</u>
- <u xml:id="u-13.152" who="#SBartel">I oto na zakończenie niech mi wolno będzie raz jeszcze sięgnąć do skarbnicy myśli i uczuć Stanisława Witkiewicza. Mówi on w pewnym miejscu swego studium „Po latach”.</u>
- <u xml:id="u-13.153" who="#SBartel">„Jednym z pewników, których uczy historia, jest, że rozstrzygającym czynnikiem życia zbiorowego nie są formy urządzeń, instytucje, tylko jest stan dusz ludzkich danego społeczeństwa. Nic nie pomoże najdoskonalsza ustawa, najstaranniej obmyślany ustrój, jeżeli materiał ludzki jest lichy, jeżeli etyka i umysłowość jednostek, stanowiących społeczeństwo, stoją nisko. Rozprawy' parlamentów, przebiegłe kombinacje polityków, wysiłki ministrów, wszystko to w dniu stanowczym okazuje się niczym, ponieważ poza tym nie ma dobrych obywateli”.</u>
- <u xml:id="u-13.154" who="#SBartel">Dobrego obywatela wychowuje dom i szkoła. Troska o dobrą szkołę, a więc dobrego obywatela i tylko ta troska dyktowała wypowiedziane tu uwagi. Nie wolno zapominać ani na chwilę, że Polska żyła i trwała kulturą szlachetnego i rycerskiego narodu, tym też pójdzie w przyszłości jasna i promienna, by spełniać swe przeznaczenie dziejowe.</u>
+ <u xml:id="u-13.138" who="#KazimierzBartel">Fakt wydawania ulotek pod firmą Polskiej Młodzieży Akademickiej jest czymś tak ohydnym. że chyba nie znajdzie obrońców. Potwarz, oszczerstwo i kłamstwo miałyby legitymować tych złodziejów czci ludzkiej do objęcia — jak tego pragną — władzy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-13.139" who="#KazimierzBartel">Na jakie wyżyny wznieśliby tacy ludzie Naród i Państwo!</u>
+ <u xml:id="u-13.140" who="#KazimierzBartel">P. Minister Oświecenia Publicznego oświadczył na posiedzeniu Sejmu w dn. 20 lutego, a mówił mniej więcej to samo, co dziś, że będzie wyzyskiwał w pełni swoje uprawnienia, aby, jak powiedział, wywierać jak największy wpływ, zwalczać anarchię i bezkarność i aby położyć kres rozruchom akademickim. Tolerancja — jak powiedział p. Minister — nie może być stosowana tam, gdzie wchodzi w grę dobro publiczne. Dziś p. Minister w tych samych, a może silniejszych słowach to powtórzył. Wypowiedzenie to uważam za zobowiązanie, które wierzymy, że będzie — i to bez dalszego odwlekania — zrealizowane. Dalsza chwiejność i brak zdecydowania narażałyby na wielki szwank dobro publiczne, do strzeżenia którego powołani są ministrowie Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-13.141" who="#KazimierzBartel">W notatkach pewnej części prasy pojawiły się w związku z moim wystąpieniem opinie, oparte bądź na ignorancji, bądź na złej woli. Sugerowały one opinii publicznej dwie nieprawdy jedna szła w tym kierunku, że opowiadam się za ograniczeniem autonomii w szkołach akademickich, druga, że wystąpienie moje wymaga mobilizacji obrony młodzieży, którą atakuję.</u>
+ <u xml:id="u-13.142" who="#KazimierzBartel">Ludzie, używający i nadużywający słów „autonomia uniwersytecka”, w znacznej ilości wypadków nie rozumieją, na czym właściwie owa autonomia polega i co jest jej istotną treścią. Treść ta zawarta jest w art. 1 ustawy o szkołach akademickich, który mówi, że „Szkoły akademickie zorganizowane są na zasadzie wolności nauki i nauczania”. W dalszym ciągu artykuł ten mówi o zadaniu szkół akademickich, którym jest prowadzenie badawczej i twórczej pracy naukowej, kształcenie i wychowywanie słuchaczy na świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-13.143" who="#KazimierzBartel">Czyż mógłbym ja, od 30 lat profesor, chcieć ograniczać te piękne zadania, które były treścią mego życia i życie to mi wypełniły? Przeciwnie, uważam za obowiązek swój, którego spełnieniu poświęcę jesień dni moich, przyczynić się do usunięcia wszystkiego, co celom określonym w ustawie akademickiej stoi na przeszkodzie.</u>
+ <u xml:id="u-13.144" who="#KazimierzBartel">A jedna z przeszkód paraliżujących zadania szkół akademickich — to akcja grupy zdemoralizowanej młodzieży, która opanowawszy towarzystwa samopomocowe i domy akademickie, prowadzi na terenie akademickim wyraźnie akcję polityczną, znajdującą poparcie części profesorów.</u>
+ <u xml:id="u-13.145" who="#KazimierzBartel">Większość młodzieży stoi zdała od tej akcji, chce pracować i pracuje. Jest ona terroryzowana i często nie potrafi obronić się przed naciskami i gwałtami.</u>
+ <u xml:id="u-13.146" who="#KazimierzBartel">Władze akademickie nie zawsze dorastają do ciężkich zadań, jakie na nie nakłada sytuacja. We lwowskich szkołach akademickich żyje się jakby z dnia na dzień, godziny wykładów i ćwiczeń przemyca się między jedną awanturą a drugą, między jednym a drugim zawieszeniem. Na senackiej Komisji Budżetowej wręczyłem p. Ministrowi karteczkę, za którą biorę pełną odpowiedzialność, na której napisałem, że w ubiegłym semestrze straciłem 36% czasu przeznaczonego na wykłady i ćwiczenia.</u>
+ <u xml:id="u-13.147" who="#KazimierzBartel">O roli niektórych profesorów w tym wszystkim będą miał sposobność mówić z tego wysokiego miejsca przy innej sposobności i jeszcze prawdopodobnie w tej sesji.</u>
+ <u xml:id="u-13.148" who="#KazimierzBartel">Odpowiadając na moje wywody w Komisji Budżetowej, p. senator Rembieliński spojrzał na sprawę z miejsca, skąd kąt widzenia jest bardzo ograniczony, a z którego wrażenia subiektywne pozbawione są trzeciego wymiaru, który w perspektywie naukowej, a ja tu jestem specjalistą, nazywamy głębią. Zdawało mu się, że poruszone przeze mnie zagadnienia mają aspekt żydowski, że sprawa żydowska a nie żadna inna jest podłożem, na którym bujają wyczyny studentów.</u>
+ <u xml:id="u-13.149" who="#KazimierzBartel">Fakty, których ograniczony czas przemówienia nie pozwala mi szczegółowo analizować, mówią co innego, niektóre z nich są bardzo świeżej daty, dość powszechnie znane i chyba dostatecznie jaskrawe.</u>
+ <u xml:id="u-13.150" who="#KazimierzBartel">Aby oszczędzić niektórym moim przeciwnikom — liczę się tylko z tymi, których Bóg obdarzył dobrą wolą — niepotrzebnych trudów walki z rzeczywistością urojoną, określę w paru słowach stosunek swój do sprawy żydowskiej. Daleki jestem od niedoceniania zagadnienia żydowskiego w Polsce, skoro ono istnieje i to w jaskrawej postaci. O istnieniu jego świadczy struktura społeczno-narodowa naszego kraju, przerost ilościowy Żydów w handlu, przemyśle, rzemiośle i wolnych zawodach. Struktura ta jest nienormalna, a przez to niezdrowa. Niezdrowa dla obu narodów. Rząd będzie musiał ruszyć sprawę z martwego punktu pomimo i poprzez wszystkie trudności, które są do zwalczenia. Będzie miał w tej sprawie za sobą cały naród i rozsądniejsze warstwy żydowskie.</u>
+ <u xml:id="u-13.151" who="#KazimierzBartel">Jeżeli walczę o zmianę stosunków i klimatu w wyższych uczelniach, to bynajmniej nie w chęci zmazania zagadnienia żydowskiego z tablicy dnia codziennego i naszej przyszłości. Walczę z barbarzyńskimi metodami, stosowanymi przez część studentów. Metody te bowiem zagadnienia nie rozwiązują, ani rozwiązania nie przyśpieszają, zadają natomiast cios duszy Narodu, deprawując ją i pozbawiając cech szlachetności, rycerskości i człowieczeństwa. Nigdy nie było w dziejach naszego narodu ani części tego zakłamania, ile skupiło się dziś w duszach pewnej kategorii dwunożnych ssaków. Pod sztandarem Krzyża, w blasku relikwii Świętych Pańskich uprawia się ludożerstwo. W tę ponurą, ciemną otchłań rzucił Pius XII swoją przepiękną modlitwę o wszelkie dobro dla całej ludzkości, także i za tych, którzy są poza Kościołem. Wielkoduszność tego czynu, tak bardzo Chrystusowego, winni zrozumieć i faryzeusze. Zagadnienie, o którym tu rozprawiamy, wychodzi daleko poza ciasny krąg spraw studentów-akademików. Istotną jego treścią jest walka o typ psychiczny „nowoczesnego” Polaka-obywatela, nie tego sprzed 35 laty, lecz tego z epoki dzisiejszej.</u>
+ <u xml:id="u-13.152" who="#KazimierzBartel">I oto na zakończenie niech mi wolno będzie raz jeszcze sięgnąć do skarbnicy myśli i uczuć Stanisława Witkiewicza. Mówi on w pewnym miejscu swego studium „Po latach”.</u>
+ <u xml:id="u-13.153" who="#KazimierzBartel">„Jednym z pewników, których uczy historia, jest, że rozstrzygającym czynnikiem życia zbiorowego nie są formy urządzeń, instytucje, tylko jest stan dusz ludzkich danego społeczeństwa. Nic nie pomoże najdoskonalsza ustawa, najstaranniej obmyślany ustrój, jeżeli materiał ludzki jest lichy, jeżeli etyka i umysłowość jednostek, stanowiących społeczeństwo, stoją nisko. Rozprawy' parlamentów, przebiegłe kombinacje polityków, wysiłki ministrów, wszystko to w dniu stanowczym okazuje się niczym, ponieważ poza tym nie ma dobrych obywateli”.</u>
+ <u xml:id="u-13.154" who="#KazimierzBartel">Dobrego obywatela wychowuje dom i szkoła. Troska o dobrą szkołę, a więc dobrego obywatela i tylko ta troska dyktowała wypowiedziane tu uwagi. Nie wolno zapominać ani na chwilę, że Polska żyła i trwała kulturą szlachetnego i rycerskiego narodu, tym też pójdzie w przyszłości jasna i promienna, by spełniać swe przeznaczenie dziejowe.</u>
<u xml:id="u-13.155" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#SksBliziński">Wysoki Senacie! W dyskusji nad budżetem bardzo często słychać, że wszyscy się troszczymy o wieś, ale, niestety, jeżeli chodzi o praktyczne wyrażenie tej troski, nadanie jej realnych form, to spotykają wieś przy gładkich słowach częste bardzo rozczarowania, ba, nawet bolesny cios spotkał wieś po przejściu huraganu reformatorskiego w dziedzinie szkolnictwa. Zatarasowano dzieciom chłopskim dostęp do szkół wyższego typu dzięki oddaleniu tych szkol od środowisk chłopskich.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#SksBliziński">Narzekamy, i słusznie, na zalewanie nas inteligencją żydowską. Nie może inaczej być, boć Żydzi to element osiadły w miastach, zatem mający tuż pod bokiem szkoły średnie. Kiedy to i gdzie w dzisiejszych warunkach ekonomicznych nieopłacalności rolnictwa, istnieje możliwość posyłania dziecka wiejskiego do szkoły średniej? Zatroszczono się z gorliwością, godną zaiste lepszej sprawy, o umundurowanie dziatwy szkolnej, nie brano jednak pod uwagę, czy znajdą się środki w rodzinie na to umundurowanie.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#SksBliziński">Poza tym reformy tzw. „jędrzejewiczowskie” w zasadzie nie dały nic prócz zagmatwania sprawy i dzisiaj nawet przeciętnie inteligentny człowiek nie może opanować dwóch rzeczy jaki jest właściwie ustrój szkolnictwa polskiego i... pisowni polskiej.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#SksBliziński">Dalej muszę podnieść wysoce niepożądane ciągłe zmiany w podręcznikach, ich wady i usterki, ścieśnienie zagadnień historycznych albo zbyt jednostronne ich oświetlenie.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#SksBliziński">A tymczasem musieliśmy się nasłuchać cierpkich słów od wielokrotnego premiera, prof. Bartla, na temat przygotowania naszej młodzieży. Nie młodzież ponosi wyłączną odpowiedzialność, lecz my, starsze pokolenie. Nie umiemy dać się wyżyć młodzieży w godziwy sposób, skierować tej energii na tory pożądane dla społeczeństwa, bo od ważkich problemów, krzyczących wielkim głosem o rozwiązanie, odwracamy się, unikamy ich i wtedy młodzież nas wyręcza, robiąc to na swój sposób, często źle bez wątpienia, ale ona rządzi duchem, bo i trudno wymagać od młodzieży zimnego rozsądku i opanowania dyplomatów.</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#SksBliziński">Myślę, że czas już po przeżytych doświadczeniach przystąpić do zreformowania reformy szkolnej, nawrócenia do starego systemu. Byłbym niezmiernie uradowany, gdybyśmy też wycofali z obiegu reformę pisowni.</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#SksBliziński">Nie mogę tu pominąć, że o poziomie nauczania w szkołach może świadczyć wymownie i styl pism. Przerzućmy nasze dzienniki i tygodniki, zwłaszcza redagowane przez tak zwane młode pokolenie. Aż się roi od cudacznych nowotworów językowych, lub zapożyczeń. Mamy do czynienia nieustannie z „dynamizmem”, „stabilizacją”, adaptacją”, „sloganem”, „truizmem”, „potencjałem”, „rezonansem” i setką innych cudactw obcojęzycznych, którymi zaśmieca się język, czyniąc zeń żargon międzynarodowy. Proszę Panów, te wyrażenia, którymi się hojnie szafuje w potocznej mowie, przedarły się nawet do mów parlamentarnych, do rozmaitych okólników i rozporządzeń rządowych. One są odbiciem usterek w szkolnictwie, które je toleruje, zamiast wykorzeniać.</u>
- <u xml:id="u-15.7" who="#SksBliziński">Z cyfr budżetowych, przeznaczonych na budownictwo szkolne, wynika, iż jest ono kopciuszkiem obok bogato wyposażonych budowli tak zwanych reprezentacyjnych, pochłaniających milionowe sumy. A mnie się wydaje, iż największą reprezentacją jest nie mieć analfabetów w kraju. Nie są odosobnione fakty, że ludność wiejska sama oświadcza dobrowolną gotowość obciążeń dodatkowych na budowę szkół powszechnych, skoro nie ma na ten cel pieniędzy ze źródeł publicznych, ale tak podstawowe i dziś jeszcze powszechne zagadnienie budownictwa szkolnego nie może być opierane o dobrowolną akcję społeczeństwa wiejskiego, tym bardziej że ta forma daje zawsze możność wyłamania się z niej jednostek niezainteresowanych lub nieuspołecznionych. Dlatego słusznym jest, aby sprawa budowy szkół na wsi znalazła rozwiązanie w oparciu o Skarb Państwa, bowiem samorząd terytorialny przy obecnym ciężkim położeniu w rolnictwie i ograniczonych wpływach nie jest w możności sam rozwiązać sprawy budownictwa szkolnego. Blisko połowa dzieci szkolnych wiejskich zmuszona jest uczyć się w warunkach bardzo prymitywnych i bez widoków dalszego kształcenia, nawet jednostek najzdolniejszych. Ten stan rzeczy wieś poczytuje sobie za wielką krzywdę.</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#SksBliziński">Z prawdziwym uznaniem przywitać należy wiadomość, że p. Minister przystąpił do prac przygotowawczych w zakresie organizacji, w myśl ustawy o ustroju szkolnictwa, mianowicie szkół dokształcających dla młodzieży wiejskiej.</u>
- <u xml:id="u-15.9" who="#SksBliziński">Poza tym należy również zaopiekować się i rozwinąć oświatę pozaszkolną. Jakkolwiek ze względów budżetowych jesteśmy jeszcze daleko od pełnej realizacji tego działu szkolnictwa, to jednak prace przygotowawcze do tej realizacji dają to poczucie, że jesteśmy na progu likwidacji bardzo wielkiej luki w akcji oświatowej na terenie wsi, a mianowicie pozostawionych prawie bez opieki licznych zastępów młodocianych w wieku od lat 15 do 18, a więc w wieku bardzo niebezpiecznym dla młodzieży. Dlatego też ta młodzież sobie pozostawiona czyni wiele krzywdy i społeczeństwu i sobie. Znam takie wypadki, że przez te parę lat młodzież zupełnie zapomniała tego wszystkiego, czego nauczyła się w szkole. Akcja, którą prowadzi tu i owdzie dotychczas nauczycielstwo na niektórych terenach w formie organizacji Związku b. Wychowanków Szkół Powszechnych, jest dodatnią próbą opieki wychowawczej nad tą młodzieżą i daj? rękojmię dalszej skutecznej pracy w tej dziedzinie. Z punktu widzenia rolniczego i rozwoju kultury wsi jest szczególnie ważne, aby zagadnienia gospodarcze znalazły jednak w praktyce nauczania i wychowania w szkole powszechnej pełne zrozumienie i zastosowanie. Pożądane jest w tym celu stałe powiększanie zasiłków na stypendia, ustalanie zasad przy ich przyznawaniu oraz ciągłość wypłat, szybsze zakładanie burs tanich dla młodzieży wiejskiej, tworzenie tanich wypożyczalni podręczników szkolnych dla młodzieży ze wsi, zwalnianie nawet od opłat taksy administracyjnej tej młodzieży, której rodzice i tak ponosić muszą z reguły większe wydatki, aniżeli mieszkańców miast. Zważywszy, że około miliona dzieci nie uczęszcza, do szkół, a są to przeważnie dzieci chłopskie, że dalej przeszło połowa dzieci wiejskich kształci się w szkołach zaledwie I stopnia, że często odległość wsi od szkoły wynosi parę kilometrów, organizacje społeczne zupełnie słusznie domagają się na swych konferencjach zwiększenia liczby etatów nauczycielskich dla szkół powszechnych na wsi, likwidacji szkół powszechnych niżej zorganizowanych na rzecz szkół powszechnych wyżej zorganizowanych, a już, moim zdaniem, w każdej gminie przynajmniej jedna szkoła wyższego typu winna się znajdować, wreszcie wprowadzenia odpowiedniego rozporządzenia o obowiązku dowożenia dzieci do szkół powszechnych, co wprawdzie dzieje się dobrowolnie, ale w bardzo niewielu wypadkach.</u>
- <u xml:id="u-15.10" who="#SksBliziński">Robi wrażenie, że nie docenia się ważności szkolnictwa zawodowego, a więc rolniczego, rzemieślniczego, handlowego, spółdzielczego. Kto wczytuje się w „Młode pokolenie chłopów”, wydane staraniem Instytutu Kultury Wsi, ten słyszy wprost rozpaczliwy krzyk chcemy się uczyć. Rozumiem ciężkie położenie Ministra Oświaty, który byłby daleko hojniejszy i w budowie i w uposażeniu szkół, gdyby miał większe fundusze do dyspozycji, ale jak na zbrojenia muszą się znaleźć środki, tak i na szkoły, bo tylko oświecony obywatel-żołnierz i fachowo wykształcony, a nie same armaty zadecydują o sile i potędze Polski. Ani przeprowadzenie reformy rolnej, choćby, najradykalniejszej, ani ulgi dla rolnictwa nie przyniosą rozwiązania ostatecznego bez należytej oświaty.</u>
- <u xml:id="u-15.11" who="#SksBliziński">Odludnienie wsi i spolszczenie miast nastąpi wtedy, gdy młodzież wiejska kształcić się będzie w szkołach zawodowych. Bez fachu w ręku co ten wieśniak ma robić w mieście? Co ma robić ojciec licznej rodziny, gdy wszystkim dać ziemi nie może? Rozwiązują tę sprawę szkoły zawodowe, otwierane nawet po wsiach dla synów i córek wsi.</u>
- <u xml:id="u-15.12" who="#SksBliziński">Ważnym zagadnieniem dla przyszłości naszej wsi jest także kwestia udostępnienia wyższych studiów młodzieży wiejskiej. W obecnym stanie rzeczy wrota wyższych uczelni stały się biblijnym uchem igielnym, przez które musi się przedzierać wielbłąd zdolnej nędzy chłopskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WacławBliziński">Wysoki Senacie! W dyskusji nad budżetem bardzo często słychać, że wszyscy się troszczymy o wieś, ale, niestety, jeżeli chodzi o praktyczne wyrażenie tej troski, nadanie jej realnych form, to spotykają wieś przy gładkich słowach częste bardzo rozczarowania, ba, nawet bolesny cios spotkał wieś po przejściu huraganu reformatorskiego w dziedzinie szkolnictwa. Zatarasowano dzieciom chłopskim dostęp do szkół wyższego typu dzięki oddaleniu tych szkol od środowisk chłopskich.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WacławBliziński">Narzekamy, i słusznie, na zalewanie nas inteligencją żydowską. Nie może inaczej być, boć Żydzi to element osiadły w miastach, zatem mający tuż pod bokiem szkoły średnie. Kiedy to i gdzie w dzisiejszych warunkach ekonomicznych nieopłacalności rolnictwa, istnieje możliwość posyłania dziecka wiejskiego do szkoły średniej? Zatroszczono się z gorliwością, godną zaiste lepszej sprawy, o umundurowanie dziatwy szkolnej, nie brano jednak pod uwagę, czy znajdą się środki w rodzinie na to umundurowanie.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#WacławBliziński">Poza tym reformy tzw. „jędrzejewiczowskie” w zasadzie nie dały nic prócz zagmatwania sprawy i dzisiaj nawet przeciętnie inteligentny człowiek nie może opanować dwóch rzeczy jaki jest właściwie ustrój szkolnictwa polskiego i... pisowni polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#WacławBliziński">Dalej muszę podnieść wysoce niepożądane ciągłe zmiany w podręcznikach, ich wady i usterki, ścieśnienie zagadnień historycznych albo zbyt jednostronne ich oświetlenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#WacławBliziński">A tymczasem musieliśmy się nasłuchać cierpkich słów od wielokrotnego premiera, prof. Bartla, na temat przygotowania naszej młodzieży. Nie młodzież ponosi wyłączną odpowiedzialność, lecz my, starsze pokolenie. Nie umiemy dać się wyżyć młodzieży w godziwy sposób, skierować tej energii na tory pożądane dla społeczeństwa, bo od ważkich problemów, krzyczących wielkim głosem o rozwiązanie, odwracamy się, unikamy ich i wtedy młodzież nas wyręcza, robiąc to na swój sposób, często źle bez wątpienia, ale ona rządzi duchem, bo i trudno wymagać od młodzieży zimnego rozsądku i opanowania dyplomatów.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#WacławBliziński">Myślę, że czas już po przeżytych doświadczeniach przystąpić do zreformowania reformy szkolnej, nawrócenia do starego systemu. Byłbym niezmiernie uradowany, gdybyśmy też wycofali z obiegu reformę pisowni.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#WacławBliziński">Nie mogę tu pominąć, że o poziomie nauczania w szkołach może świadczyć wymownie i styl pism. Przerzućmy nasze dzienniki i tygodniki, zwłaszcza redagowane przez tak zwane młode pokolenie. Aż się roi od cudacznych nowotworów językowych, lub zapożyczeń. Mamy do czynienia nieustannie z „dynamizmem”, „stabilizacją”, adaptacją”, „sloganem”, „truizmem”, „potencjałem”, „rezonansem” i setką innych cudactw obcojęzycznych, którymi zaśmieca się język, czyniąc zeń żargon międzynarodowy. Proszę Panów, te wyrażenia, którymi się hojnie szafuje w potocznej mowie, przedarły się nawet do mów parlamentarnych, do rozmaitych okólników i rozporządzeń rządowych. One są odbiciem usterek w szkolnictwie, które je toleruje, zamiast wykorzeniać.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#WacławBliziński">Z cyfr budżetowych, przeznaczonych na budownictwo szkolne, wynika, iż jest ono kopciuszkiem obok bogato wyposażonych budowli tak zwanych reprezentacyjnych, pochłaniających milionowe sumy. A mnie się wydaje, iż największą reprezentacją jest nie mieć analfabetów w kraju. Nie są odosobnione fakty, że ludność wiejska sama oświadcza dobrowolną gotowość obciążeń dodatkowych na budowę szkół powszechnych, skoro nie ma na ten cel pieniędzy ze źródeł publicznych, ale tak podstawowe i dziś jeszcze powszechne zagadnienie budownictwa szkolnego nie może być opierane o dobrowolną akcję społeczeństwa wiejskiego, tym bardziej że ta forma daje zawsze możność wyłamania się z niej jednostek niezainteresowanych lub nieuspołecznionych. Dlatego słusznym jest, aby sprawa budowy szkół na wsi znalazła rozwiązanie w oparciu o Skarb Państwa, bowiem samorząd terytorialny przy obecnym ciężkim położeniu w rolnictwie i ograniczonych wpływach nie jest w możności sam rozwiązać sprawy budownictwa szkolnego. Blisko połowa dzieci szkolnych wiejskich zmuszona jest uczyć się w warunkach bardzo prymitywnych i bez widoków dalszego kształcenia, nawet jednostek najzdolniejszych. Ten stan rzeczy wieś poczytuje sobie za wielką krzywdę.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#WacławBliziński">Z prawdziwym uznaniem przywitać należy wiadomość, że p. Minister przystąpił do prac przygotowawczych w zakresie organizacji, w myśl ustawy o ustroju szkolnictwa, mianowicie szkół dokształcających dla młodzieży wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#WacławBliziński">Poza tym należy również zaopiekować się i rozwinąć oświatę pozaszkolną. Jakkolwiek ze względów budżetowych jesteśmy jeszcze daleko od pełnej realizacji tego działu szkolnictwa, to jednak prace przygotowawcze do tej realizacji dają to poczucie, że jesteśmy na progu likwidacji bardzo wielkiej luki w akcji oświatowej na terenie wsi, a mianowicie pozostawionych prawie bez opieki licznych zastępów młodocianych w wieku od lat 15 do 18, a więc w wieku bardzo niebezpiecznym dla młodzieży. Dlatego też ta młodzież sobie pozostawiona czyni wiele krzywdy i społeczeństwu i sobie. Znam takie wypadki, że przez te parę lat młodzież zupełnie zapomniała tego wszystkiego, czego nauczyła się w szkole. Akcja, którą prowadzi tu i owdzie dotychczas nauczycielstwo na niektórych terenach w formie organizacji Związku b. Wychowanków Szkół Powszechnych, jest dodatnią próbą opieki wychowawczej nad tą młodzieżą i daj? rękojmię dalszej skutecznej pracy w tej dziedzinie. Z punktu widzenia rolniczego i rozwoju kultury wsi jest szczególnie ważne, aby zagadnienia gospodarcze znalazły jednak w praktyce nauczania i wychowania w szkole powszechnej pełne zrozumienie i zastosowanie. Pożądane jest w tym celu stałe powiększanie zasiłków na stypendia, ustalanie zasad przy ich przyznawaniu oraz ciągłość wypłat, szybsze zakładanie burs tanich dla młodzieży wiejskiej, tworzenie tanich wypożyczalni podręczników szkolnych dla młodzieży ze wsi, zwalnianie nawet od opłat taksy administracyjnej tej młodzieży, której rodzice i tak ponosić muszą z reguły większe wydatki, aniżeli mieszkańców miast. Zważywszy, że około miliona dzieci nie uczęszcza, do szkół, a są to przeważnie dzieci chłopskie, że dalej przeszło połowa dzieci wiejskich kształci się w szkołach zaledwie I stopnia, że często odległość wsi od szkoły wynosi parę kilometrów, organizacje społeczne zupełnie słusznie domagają się na swych konferencjach zwiększenia liczby etatów nauczycielskich dla szkół powszechnych na wsi, likwidacji szkół powszechnych niżej zorganizowanych na rzecz szkół powszechnych wyżej zorganizowanych, a już, moim zdaniem, w każdej gminie przynajmniej jedna szkoła wyższego typu winna się znajdować, wreszcie wprowadzenia odpowiedniego rozporządzenia o obowiązku dowożenia dzieci do szkół powszechnych, co wprawdzie dzieje się dobrowolnie, ale w bardzo niewielu wypadkach.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#WacławBliziński">Robi wrażenie, że nie docenia się ważności szkolnictwa zawodowego, a więc rolniczego, rzemieślniczego, handlowego, spółdzielczego. Kto wczytuje się w „Młode pokolenie chłopów”, wydane staraniem Instytutu Kultury Wsi, ten słyszy wprost rozpaczliwy krzyk chcemy się uczyć. Rozumiem ciężkie położenie Ministra Oświaty, który byłby daleko hojniejszy i w budowie i w uposażeniu szkół, gdyby miał większe fundusze do dyspozycji, ale jak na zbrojenia muszą się znaleźć środki, tak i na szkoły, bo tylko oświecony obywatel-żołnierz i fachowo wykształcony, a nie same armaty zadecydują o sile i potędze Polski. Ani przeprowadzenie reformy rolnej, choćby, najradykalniejszej, ani ulgi dla rolnictwa nie przyniosą rozwiązania ostatecznego bez należytej oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#WacławBliziński">Odludnienie wsi i spolszczenie miast nastąpi wtedy, gdy młodzież wiejska kształcić się będzie w szkołach zawodowych. Bez fachu w ręku co ten wieśniak ma robić w mieście? Co ma robić ojciec licznej rodziny, gdy wszystkim dać ziemi nie może? Rozwiązują tę sprawę szkoły zawodowe, otwierane nawet po wsiach dla synów i córek wsi.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#WacławBliziński">Ważnym zagadnieniem dla przyszłości naszej wsi jest także kwestia udostępnienia wyższych studiów młodzieży wiejskiej. W obecnym stanie rzeczy wrota wyższych uczelni stały się biblijnym uchem igielnym, przez które musi się przedzierać wielbłąd zdolnej nędzy chłopskiej.</u>
<u xml:id="u-15.13" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
- <u xml:id="u-15.14" who="#SksBliziński">P. Premier dobrze i mądrze zarządził, ażeby ustanowić 1000 stypendiów dla synów chłopskich, lecz to kwestii nie załatwia w całości. Należy ją postawić na szerszej płaszczyźnie.</u>
- <u xml:id="u-15.15" who="#SksBliziński">W myśl uchwały Synodu krajowego należało by jak najprędzej zadecydować szkoły wyznaniowe. A jeśli taka ustawa napotyka na pewne trudności, to przynajmniej i to odrazu my, obywatele Polacy-katolicy, prosimy, aby bezwzględnie dzieci polskie katolickie były nauczane i chowane przez nauczycieli tejże wiary i narodowości, to jest przez Polaków-katolików.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#WacławBliziński">P. Premier dobrze i mądrze zarządził, ażeby ustanowić 1000 stypendiów dla synów chłopskich, lecz to kwestii nie załatwia w całości. Należy ją postawić na szerszej płaszczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#WacławBliziński">W myśl uchwały Synodu krajowego należało by jak najprędzej zadecydować szkoły wyznaniowe. A jeśli taka ustawa napotyka na pewne trudności, to przynajmniej i to odrazu my, obywatele Polacy-katolicy, prosimy, aby bezwzględnie dzieci polskie katolickie były nauczane i chowane przez nauczycieli tejże wiary i narodowości, to jest przez Polaków-katolików.</u>
<u xml:id="u-15.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-15.17" who="#SksBliziński">Po prostu wierzyć się nie chce, że nauczycieli Żydów i Żydówek jest w Polsce 5628, a w szkołach powszechnych i państwowych aż 1831.</u>
- <u xml:id="u-15.18" who="#SksBliziński">Wreszcie jeszcze jedna ważna sprawa, obchodząca i mnie bezpośrednio.</u>
- <u xml:id="u-15.19" who="#SksBliziński">W pierwszym Sejmie Ustawodawczym byłem referentem ustawy o budowie kościoła Opatrzności, jako votum narodowego. I oto po dwudziestu bez mała latach powróciwszy do tych murów, jako senator, z tej samej trybuny muszę przypomnieć, iż nie godzi się obietnicy, danej Bogu w dniach radosnych nadzwyczajnego upojenia, lekceważyć. Nie wyobrażam sobie po prostu, by w ciągu tylu lat nie można było urzeczywistnić uchwały Sejmu. W r. 1941 przypada 150-lecie Konstytucji 3-go Maja. Nie będziemy mogli obchodzić radośnie tego święta narodowego, jeżeli votum narodowe nie będzie do tego czasu spełnione, choćby tylko przez wzniesienie murów, a wykończone na 25-lecie obchodu niepodległości.</u>
- <u xml:id="u-15.20" who="#SksBliziński">Poza budową kościoła jest sprawa funduszu mszalnego, jaki miał być ustanowiony dla tych, co zginęli w walkach o wolność. I ta uchwała była przyjęta. Chodzi przecież o niewielką sumę, nie naruszającą budżetu. Niech by więc ustawa marcowa choć w tej części była przez Rząd wykonywaną i niech by Msza św. o pomyślność Ojczyzny i spokój tych, co polegli za wolność, była odprawiana przy relikwiach Męczennika i Pierwszego Patrona Odrodzonej Polski św. Andrzeja Boboli.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#WacławBliziński">Po prostu wierzyć się nie chce, że nauczycieli Żydów i Żydówek jest w Polsce 5628, a w szkołach powszechnych i państwowych aż 1831.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#WacławBliziński">Wreszcie jeszcze jedna ważna sprawa, obchodząca i mnie bezpośrednio.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#WacławBliziński">W pierwszym Sejmie Ustawodawczym byłem referentem ustawy o budowie kościoła Opatrzności, jako votum narodowego. I oto po dwudziestu bez mała latach powróciwszy do tych murów, jako senator, z tej samej trybuny muszę przypomnieć, iż nie godzi się obietnicy, danej Bogu w dniach radosnych nadzwyczajnego upojenia, lekceważyć. Nie wyobrażam sobie po prostu, by w ciągu tylu lat nie można było urzeczywistnić uchwały Sejmu. W r. 1941 przypada 150-lecie Konstytucji 3-go Maja. Nie będziemy mogli obchodzić radośnie tego święta narodowego, jeżeli votum narodowe nie będzie do tego czasu spełnione, choćby tylko przez wzniesienie murów, a wykończone na 25-lecie obchodu niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#WacławBliziński">Poza budową kościoła jest sprawa funduszu mszalnego, jaki miał być ustanowiony dla tych, co zginęli w walkach o wolność. I ta uchwała była przyjęta. Chodzi przecież o niewielką sumę, nie naruszającą budżetu. Niech by więc ustawa marcowa choć w tej części była przez Rząd wykonywaną i niech by Msza św. o pomyślność Ojczyzny i spokój tych, co polegli za wolność, była odprawiana przy relikwiach Męczennika i Pierwszego Patrona Odrodzonej Polski św. Andrzeja Boboli.</u>
<u xml:id="u-15.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#BogusławMiedziński">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
<u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 10 do godz. 17 min. 8.)</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Głos ma s. Łepki.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BogusławMiedziński">Wznawiam posiedzenie. Głos ma s. Łepki.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SŁepki">Wysoki Senacie! „Akademią w Kiiowie pozwala jego k. mość y stany koronne erigować, która takiemi prerogatiwami y wolnościami ma gaudere, iako akademia krakowska, tą jednak conditią, aby w tey akademiey żadnych sekt aryańskiey, luterskiey. proffessorów, mistrzów y studentów nie było.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SŁepki">Drugą także akademią pozwala jego k. mość nasz miłościwy y stany koronne y w. x. 1. tam gdzie ich mieysce sposobne upatrzą, która takich jako kiiowska zażywać będzie praw y wolności...</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SŁepki">Gimnazyja, collegia, szkoły y drukarnie ile ich potrzebować będą, bez trudności stawić będzie wolno, y libere nauki odprawować y xięgi drukować wszelakie...”.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SŁepki">Zdaję sobie sprawę należycie z perspektywy dziejowej, z tego, co kiedyś było i co jest dzisiaj. Jeżeli jednak śmiałem odczytać ten ustęp z ugody hadziackiej, zawartej pomiędzy pełnomocnym komisarzem Rzeczypospolitej a hetmanem Wyhowskim, to chciałem tylko przypomnieć, jak poważnie, i jak wnikliwie obydwie wysokie strony odniosły się i ustosunkowały do kwestii szkolnej na Ukrainie.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SŁepki">Cytując ten wiekopomny dokument, którym bezwarunkowo jest hadziacka ugoda, mimowoli zadaję sobie pytanie, dlaczego stosunki w tym właśnie kierunku zmieniły się tak ogromnie na naszą niekorzyść. Odpowiedzi nasuwa mi się mnóstwo natury historycznej, ekonomicznej, politycznej itd. — tyle, że wszystkich przeliczyćbym nie mógł, podam tylko dwie, nad którymi już niejednokrotnie zastanawiałem się.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SŁepki">Pierwsza odpowiedź to — powiedziałbym — „despekt niedowartości”, z którym niestety spotykamy się niejednokrotnie. Niejednokrotnie uważają nas nie za naród pełnowartościowy, nie za naród, który wyrasta z ziemi, rozwija się według pewnych praw przyrody, tworzy pewne koncepcje i dąży do pewnych celów — nie, tylko uważają nas za materiał ludzki, który można dobrowolnie formować. I nawet nikt nie pomyślał, jak to nas boli, jak to nas drażni i jak to niekorzystnie wpływa na nasze życie narodowe — a tego przecież nikt z nas poważnie i rozsądnie myślących życzyć sobie nie może.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SŁepki">Ten ból i to rozdrażnienie stopniuje się odpowiednio do tego, jak wzrasta nasza świadomość nie tylko naszych plusów i minusów, ale też win i zasług naszych przodków dla kultury i cywilizacji.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SŁepki">Dorzecza Dniepru i Dniestru były tym terenem, na którym się spotykały dwa prądy cywilizacyjne i kulturalne: Bizancjum i Rzymu, dążące do pewnej syntezy. Wyrazem tej syntezy są nasze pomniki architektoniczne: w Kijowie św. Sofia np., a pod Haliczem niedawno odgrzebane fundamenty katedry księcia Jarosława Ośmiomysła w Kryłosie, a także kościół św. Stanisława, niegdyś cerkiew św. Pantalemona, również pod Haliczem. Mozaiki, ikony, freski nie tylko w Kijowie, ale hen, daleko w Lublinie, w Sandomierzu, nawet w Krakowie z epoki Jagiellońskiej są najlepszym dowodem, jak ukraiński duch twórczy, pozostając bezsprzecznie pod wpływem Bizancjum i Rzymu, dążył przecież do swojej własnej formy, do swego własnego sposobu wypowiedzenia się. W „Słowie o pułku Igora” z 1186 r., które polski uczony, Aleksander Bruckner nazywa największym arcydziełem słowiańskiej literatury średniowiecznej, czytamy: „i w ruskiej stolicy padł Kobiak, w Świętosława książęcej świetlicy. Wtedy to ku czci jego Niemcy, Morawianie oraz Grecy, a nawet i Wenecjanie pieśni chwały śpiewali”. Dowód, że już wtenczas stosunki kijowskiej Rusi były tak rozszerzone na dalekie kraje cywilizowane. Ale już na wiele lat przed tym ks. Olga wysyła posłów do cesarza Ottona i prosi o misjonarzy rzymskich. I rzeczywiście, Adalbert, późniejszy biskup magdeburski, wyprawia się z misją do Kijowa. Książę Jarosław Mądry, którego nazywano teściem królów, był skoligacony z wielu panującymi dworami Europy, jego córka Anna, żona Henryka I, a matka Filipa, panowała jakiś czas we Francji i na jednym z dokumentów podpisała się cyrylicą „Ana Reina”.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SŁepki">Rozumie się, że stosunki Halicza z Węgrami, Czechami i Polską były jeszcze bardziej ożywione.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SŁepki">Naturalnie dzięki geograficznym warunkom te stosunki były raz lepsze, raz gorsze, jak to zwykle bywa z sąsiadami. Około 20 naszych księżniczek było małżonkami książąt i królów polskich. O ile wiem, żadna z nich złej sławy po sobie nie zostawiła.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SŁepki">To wszystko przemawia za tym, że me można nas przecież lekceważyć i stawiać, poza nawias ruchów politycznych i ideowych Europy kulturalnej.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SŁepki">Literatura ukraińska książęcego okresu, która dała znakomite kroniki (najpiękniejsza halicko wołyńska), która dała pierwszy pisany kodeks prawny słowiański, która dała tyle pomników wartościowych, chociaż rozwijała się pod wpływem bizantyńskim, czemu nikt nie zaprzeczy, ale wpływy łacińskie od najdawniejszych czasów są w niej też widoczne, nawet klasyczni autorowie są tam cytowani — nigdy nie zdradzała tego jakiegoś odgradzania się od Europy. Tolerancja w sprawach wiary, wolność w dziedzinie myśli, swoboda twórczości duchowej — to były jej charakterystyczne cechy. Toteż nie bezpodstawnie powiada prof. Bruckner, że tylko na południu — to są jego słowa — to jest u dzisiejszych Ukraińców, powstało to wszystko, co tworzy istotę dawnej Rusi. Moskwa ma wyłącznie tę zasługę, że przechowywała to, co w XI, KsI1 i XIII wieku zostało stworzone na południu. Jej wkład jest minimalny.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SŁepki">Tak samo było w czasach późniejszych, w czasach humanizmu i renesansu. Wszystkie te prądy zachodnio-europejskie i zdobycze kulturalne szły od nas z Włoch przez Czechy i Polskę i szerzyły się zupełnie swobodnie i dopiero od nas przedzierały się do Moskwy, gdzie nie zawsze gościnnie były przyjmowane. I szkoła i teatr i drukarnie, wszystko to, co dzisiaj zaliczamy do kultury, w ten sposób przychodziło do nas rozwijało się u nas.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SŁepki">Wspomnę tylko o baroku. Barok szedł do nas dwiema drogami — z Włoch przez Polskę, tzw. jezuicki barok, i z Włoch przez Krym. Te dwa prądy na Ukrainie dochodziły do syntezy i dały przepiękny, kozacki czy tzw. mazepiński barok, którym do dzisiejszego dnia zachwycają się znawcy.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SŁepki">Z drukiem było podobnie. Pierwsze druki cyryliczne pojawiły się w Krakowie w 1491 roku (druki Światopełka Fioła), już w XVI i XVII stuleciu zaczęły drukarnie wyrastać, jak grzyby po deszczu. Nawet takie maleńkie miasteczko, jak Stratyn, miało swoją fabrykę papieru i drukarnię. W roku zaś 1580 ukazuje się istotnie monumentalne drukarskie dzieło „Biblia Ostrogska”. W roku 1630 ilość książek wydrukowanych na Ukrainie przekroczyła 6.000 numerów. W jednym roku to chyba dosyć. Najlepszy to dowód, jak naród ukraiński mimo nadzwyczaj ciężkich warunków starał się i usiłował dotrzymać kroku cywilizacji europejskiej.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SŁepki">To samo można powiedzieć o szkole. Pierwsze szkoły zakłada Włodzimierz Święty i jego syn Jarosław. Jarosław założył szkołę dla 300 dzieci ze sfer wyższych. Potem zakładano szkoły podobnie jak w Polsce — przy katedrach nieco wyższe i przy kościołach czy cerkwiach parafialnych szkoły początkowe. Ten charakter utrzymał się aż do XVI stulecia, kiedy szkołami zajęły się stauropigie względnie bractwa cerkiewne i arystokracja, panowie wielkiego znaczenia tacy, jak Chodkiewicz, książęta Słucki Jerzy i Ostrogski, Elżbieta Hulewiczówna i wielu innych. Z tych szkół najważniejszą i największą rolę odgrywały szkoły: stauropigiańska we Lwowie, Akademia w Ostrogu i Akademia w Kijowie. Akademia Kijowska stała się na długie lata ogniskiem nauki i kultury, która promieniowała daleko na wschód, północ i południe, na kraje słowiańskie i wychowała bardzo wielu tęgich teologów, moralistów, polemistów — bo to był okres polemiki — a oprócz tego uczonych historyków i beletrystów. Zajęła się też teatrem i jej to zawdzięczamy pierwsze początki naszego teatru. Z tej Akademii wyszło bardzo wielu uczonych, którzy właściwie kulturę rozszerzyli w Rosji. Niestety, wyszli i tacy, którzy projektowali reformy Piotra I. Mamy na to teraz dokumenty. Nawet św. Dymitr Rostowski, autor monumentalnych żywotów świętych, był przecież synem kozaka, nazywał się Tuptalenko. Najlepiej rozwinęło się szkolnictwo w lewobrzeżnej Ukrainie, tak dalece, że Piotr Alepski, który towarzyszył w podróży do Moskwy patriarsze Makaremu, w swoich wspomnieniach dziwi się, że tam nawet w wioskach kobiety czytać i pisać umieją. Dokumenty są przechowywane w archiwum w „Mało rosyjskiej Kollegii”, a więc nie biorę ich z powietrza. Jedna szkoła przypadała w 3 powiatach czernihowskiej późniejszej guberni na 746 mieszkańców. To chyba stan bardzo wysoki. Ale mniej więcej 100 lat później na tym samym terytorium jedna szkoła przypadała już na 6750 mieszkańców, dziesięciokrotnie się stan pogorszył, zaś w r. 1860 w całej guberni czernihowskiej było tylko 70 szkół, tj. jedna na 17.142 mieszkańców. Oto do czego doprowadził system centralistyczny rosyjski!</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SŁepki">Z ukraińskich szkół wyszli najwięksi artyści, którymi się szczyci dzisiaj Rosja, z drugiej połowy XVIII stulecia i z pierwszej połowy XIX stulecia, jak Starczenko znakomity budowniczy, Kozłowski i Martos — znakomici rzeźbiarze, Lewicki, Łosenko i Borowykowski, znakomici malarze (Lewicki jeden z tych, którzy mogą stanąć obok największych) oraz muzycy światowej sławy Berezowski, Bortniański i Wedel, których opery w XVIII stuleciu były grane we Włoszech i których imiona są zapisane złotymi literami w akademiach włoskich. Te utwory plastyczne i muzyczne — rzecz dziwna — nie straciły nic na swoim uroku do dnia dzisiejszego. Obrazy Lewickiego prawie że nie były znane, bo wisiały w prywatnych apartamentach carskich, dopiero teraz ukazały się ich reprodukcje i po prostu świat był zdziwiony. Kompozycje Bortniańskiego śpiewane są do dziś dnia, tak samo i Wedla do dnia dzisiejszego odznaczają się tym ciepłym południem, dążeniem do syntezy, tym, jak można powiedzieć, szerokim powiewem od stepu, tak, jak np. w „Marii” Malczewskiego albo u Słowackiego, zwłaszcza w „Beniowskim”, gdzie są tak cudowne krajobrazy Ukrainy, że równych im nie znajdziemy po prostu w całej literaturze światowej.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SŁepki">Ale i zachodniej Europie odwdzięczała się Ukraina, jak mogła, za tę wiedzę, którą od niej czerpała. Ukraińcy w Austrii, nazywani Rusinami, byli profesorami, a nawet rektorami Wszechnicy Jagiellońskiej. Sławny chemik Horbaczewski był rektorem uniwersytetu czeskiego w Pradze, elektrotechnik i wynalazca Paluj wykładał na politechnice praskiej, okulista Borysiekiewicz był profesorem uniwersytetu w Insbrucku i Gracu. Szereg ludzi, którzy nie mając własnych warsztatów pracy w kraju, szukali ich za granicą. Mimo tych ciężkich warunków, mimo, że bardzo wielu Ukraińców właśnie wskutek tych ciężkich warunków, zwłaszcza dla literatury i sztuki, szukało miejsca za granicą, jak np. Gogol — przecież jego ojciec podpisywał się jeszcze łacińskimi literami, nie Gogol, tylko Hohol — i wielu, wielu innych, mimo to przecież odrodzona literatura ukraińska może się poszczycić takimi imionami, jak Kotlarewski, Szewczenko, Franke, Stefanyk, Kociubiński, Markowiczowa, Kobylański i wielu, wielu innych. Malarze z Nowakowskim na czele, Truszem, Chołodnym, Sewerynem, Bojczukiem i szeregiem innych zdobyli sobie imię. Tak samo muzyka z Łysenką, Werbyckim, Barwińskim. Leontowiczem, Ludkiewiczem itd.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SŁepki">Mimo tych szczególnych warunków założył Ukraińcy naukowe towarzystwo im. Szewczenki we Lwowie, które wydało 600 tomów prac naukowych, co w świecie naukowym jest już po ważną pozycją. Stworzyli akademię nauk w Kijowie, akademię sztuk pięknych w Kijowie i wyższą szkołę muzyczną im. Łysenki we Lwowie.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SŁepki">O ile chodzi o czyny miecza ukraińskiego, też nie są do pogardzenia. Przecież z konieczności — położenia geograficznego musieli Ukraińcy wychodzić na przeciw hordom azjatyckim, na przeciw Chazarom, Połowcom itp., którzy szli na Europę. Kiedy mongolskie hordy pierwszy raz pojawiły się, to przecież nasi książęta wyszli im na przeciw i zadali im ogromną klęskę nad Kałką w r. 1225 i na pewien czas odsunęli od Europy tę nawałę. W r. 1240 bronki zawzięcie i z nadzwyczajnym poświęceniem Kijowa, ale obronić go, niestety, nie mogli.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SŁepki">Byli nasi przodkowie i pod Grunwaldem. Tak jest. Pod Smoleńskiem, pod Kircholmem i na polach cecorskich, i w wielu innych potrze bach. To przecież historycy polscy, zwłaszcza wojskowości polskiej i wojen polskich, podnoszą.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SŁepki">Ks. Konstanty Ostrogski, wielki patriota ruski. walczył w 63 bitwach zwycięsko, co Korzon podaje, Wyhowski odniósł zwycięstwo nad Moskalami pierwszej rangi pod Konotopem i rozpęd potęgi moskiewskiej na jakiś czas powstrzymał. Gdyby sojusz Karola XII, Stanisława Leszczyńskiego i Mazepy był się utrzymał, gdyby np: ' klęska połtawska i nie kapitulacja Szwedów pod Perewołocznią, to z pewnością losy i Polski i Ukrainy, ta tragedia z końca XVIII stulecia, całego XIX stulecia, z pewnością byłaby unikniona. Historia byłaby się potoczyła zupełnie innymi szlakami.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SŁepki">O nowszych czasach, o najnowszych mówić nie będę, bo musiałbym mówić pro domo mea. Ale w każdym razie nie mogę nie wspomnieć o tym, że w roku 1919 armia halicka poszła na Kijów i że tam poniosła ogromne ofiary na ołtarzu nie tylko swojej ojczyzny, ale wolności w ogóle. I nie mogę sobie odmówić tej satysfakcji, aby nie przytoczyć dwóch wyjątków: jednego z dzieła naukowego, a drugiego z rozkazów dziennych. Generał Kutrzeba stwierdza, że „wojska ukraińskie biły się wzorowo, czy na terenie rodzimej Ukrainy, czy pod Zamościem, czy w oparciu o ramię polskie, czy też samodzielnie, wojska te spełniły dobrowolnie przyjęte na siebie obowiązki”.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SŁepki">W rozkazie z dnia 18 października 1920 r. pisał Marszałek Piłsudski:„Armia nasza pamięta krwawe walki, w których uczestniczyły wytrwale zarówno w dni zwycięstwa, jak i w godzinach próby wojska ukraińskie. Wspólnie przelana krew i bohaterskie mogiły położyły kamień węgielny wzajemnego porozumienia i pomyślności obu narodów.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#SŁepki">Obecnie po dwóch latach ciężkich walk z barbarzyńskim najeźdźcą żegnam wspaniałe wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej i stwierdzam, że w najcięższych chwilach, wśród nierównych walk niosły one wysoko swój sztandar, na którym wypisane hasło «Za naszą i waszą wolność»”.</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SŁepki">Oto odpowiedź moja pierwsza na pytanie, które na wstępie postawiłem sobie. Odpowiedź druga ma inny charakter, ma zasięg daleko szerszy, mianowicie wypływa z tzw. ducha czasu, a ten duch czasu to nic innego tylko ofensywa materialistów przeciwko istocie boskiej we wszechświecie i istocie człowieka. Przeżywamy nowy etap tej wojny, której perspektywy można przedłużyć aż do Demokryta. Ale ten nowy etap jest gorszy niż dawniejszy, bo zwolennicy materializmu nie przebierają w środkach, walczą nawet — jakbyśmy to dzisiaj powiedzieli — przy pomocy bakterij chorobotwórczych. Te bakterie chorobotwórcze wnikają w każdą komórkę organizmów socjalnych, zakażają je, rozkładają, niszczą.</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SŁepki">Kościół Chrystusowy w tej walce stawał zawsze po stronie ducha. Św. Tomasz z Akwinu tak głęboko wnikał w poszczególne zjawiska życiowe, jak powiada Daria Wikońska w swym pięknym dziele „Apologia ducha”, z którego oto korzystam, że jego spostrzeżenia o duchu, o tym elemencie boskim w świecie, i człowieku są tak ugruntowane, są tak wspaniale podane, że można myśleć, iż pisze to jakiś genialny dzisiejszy filozof, a nie mędrzec sprzed 700 lat. Ale i cywilni uczeni, jak Bergson, Fechner, Wundt, niejednokrotnie podkreślali pierwiastek psychiczny zjawisk życiowych, twierdząc, że cała przyroda jest uduchowiona i to w wysokim stopniu. Zdawałoby się nam, że ten majestat ducha, którego nas chcą pozbawić nasi przeciwnicy, jest zabezpieczony. Tymczasem nie, tak nie jest. Właśnie ten wróg niewidzialny podchodzi do nas wszystkimi możliwymi sposobami. Nazywa się to walką z ustrojem kapitalistycznym, a w istocie jest to walka z kulturą europejską i z cywilizacją chrześcijańską. Przedstawienia kinowe, których bohaterowie występują bez żadnych moralnych wartości, ale za to są przebiegli, chytrzy, wysportowani do ostatniego stopnia; detektywi i powieścidła obliczone na głupotę ludzką; słuchowiska radiowe nie wolne od kłamstwa, a przeplatane muzyką o rytmice obcej dla nas, jakiejś murzyńskiej czy hotentockiej; sztuka pozbawiona piękna ludzkiego i przyrody, a to piękno przecież tyle radości życiowej nam daje; poezja, która ignoruje po prostu treść a goni za rozmaitymi problematami formy; wreszcie rozwój kultury fizycznej nierównomierny z kulturą duchową, nie jak było w Grecji starożytnej; oraz osłabienie autorytetu ojca i wychowawcy — to są drogi, którymi do nas kroczy ten wróg niewidzialny.</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#SŁepki">Pan Marszałek pozwoli na maleńką dygresję. Proszę dostojnych Panów i Panie, wiele mówiono o wadach szkół naszych. Ja myślę, że odpowiedzialności za to wszystko ani na organizację szkolnictwa, ani na nauczycielstwo składać wyłącznie nie można. To nauczycielstwo pracuje przecież faktycznie z poświęceniem. Jeżeli chodzi o szkoły wyższe, to jako profesor uniwersytetu krakowskiego stwierdzić mogę, że władze szkolne uniwersyteckie w ostatnich ciężkich czasach przecie zdołały utrzymać ład i porządek. Ja myślę, że więcej tej odpowiedzialności trzebaby właśnie złożyć na wpływ tego ducha czasu. Życie ze swoimi najrozmaitszymi prądami to jak symfoniczna jakaś ogromna orkiestra. Jeżeli instrumenty w tej orkiestrze są rozstrojone, to symfonii pięknej oczekiwać trudno.</u>
- <u xml:id="u-18.28" who="#SŁepki">Nie ex oriente lux, a tenebrae tenebrarum nasuwają ku nam i zasłaniają nasze widnokręgi. Nie człowiek na obraz i podobieństwo boskie stworzony, lecz istota pozbawiona woli i wolności, statystyczny numer, mikroskopijne kółka w tej olbrzymiej maszynie ludzkiej niewidocznie kierowanej wybranymi maszynistami — oto ideał tych nowych budowniczych świata.</u>
- <u xml:id="u-18.29" who="#SŁepki">Ukraina naddnieprzańska w XIII stuleciu musiała wyjść na spotkanie nawały mongolskiej, teraz w wieku XX tak samo musiała stawiać czoło tej nowej inwazji. Poniosła ofiary tak ogromne, że dotychczas nie było pióra i wątpią, ażeby się znalazło, które by potrafiło ten groźny, ten okropny obraz chociaż w przybliżeniu oddać.</u>
- <u xml:id="u-18.30" who="#SŁepki">Dostojne Panie i Panowie, nie daj Boże, abyśmy się mieli doczekać jeszcze jakiegoś nowego aktu tej okropnej, tej może najokropniejszej katastrofy ludzkiej. Ale jako człowiek wychowany w zasadach Chrystusowych i w tradycji humanistycznej wierzę w zwycięstwo ducha, wierzę w zwycięstwo ideałów Chrystusowych, wierzę w to, że przecież zapanuje miłość bliźniego, że zapanuje prawda na świecie. bo przecież Pismo św. powiada „Poznajcie prawdę i prawda wyzwoli was”. Ale, Panowie i Panie, pozwólcie mi też wierzyć, chociażbym wierzył przeciw nadziei, że także i na tem odcinku, o którym mówiłem, jutro będzie lepsze niż dzisiaj.</u>
- <u xml:id="u-18.31" who="#SŁepki">Jakie to „dzisiaj” ukraińskiego szkolnictwa, to już niejednokrotnie mówiono, powtarzać nie będę.</u>
- <u xml:id="u-18.32" who="#SŁepki">Chciałbym tylko kilka myśli wypowiedzieć na temat języka ojczystego, bo to jest właściwie to ziarno, z którego wyrastają przemówienia posłów ukraińskich w Sejmie i Senacie.</u>
- <u xml:id="u-18.33" who="#SŁepki">Kiedy dziecko zaczyna pojmować fakt swego istnienia — ten największy cud w świecie, kiedy zaczyna zdawać sobie coś niecoś sprawę ze swego otoczenia, wtenczas język ojczysty odgrywa ogromną rolę. Przy pomocy języka ojczystego poznaje przecież swoją rodzinę, poznaje zjawiska przyrody, wyrabia się w nim myśl o wszechmocy Boskiej, a następnie ta miłość do rodziny rozszerza się na miłość do kraju, na miłość do narodu, aż wreszcie przeistacza się w postanowienie — żyć i bohatersko umierać za to wszystko, co serce ukochało. A zatem ograniczenie języka ojczystego w tych tak ważnych procesach nie jest korzystne ani dla kraju, ani też dla Państwa, bo obywatel uświadomiony, obywatel miłujący swoją ziemię, swoją wiarę i swój język oraz swoją kulturę to jest najcenniejszy skarb nie tylko dla narodu, ale też i dla Państwa.</u>
- <u xml:id="u-18.34" who="#SŁepki">„I największą klęską — jak to niedawno powiedział p. Wicepremier Kwiatkowski w jednym ze swoich przemówień publicznych — jest obywatel bezwładny, o psychicznym kompleksie niższości, obywatel w defensywie do wszystkiego, co go otacza”.</u>
- <u xml:id="u-18.35" who="#SŁepki">Proszę Wysokiej Izby! Życzyłbym sobie właśnie współobywateli uświadomionych, chciałbym i pragnąłbym z całej duszy, ażebyśmy raz wyzbyli się tej klęski i tej zakały, którą tworzy analfabetyzm w Państwie, a wyzbyć się najłatwiej można właśnie przy nauce ojczystego języka, bo nauka pisania i czytania wymaga ogromnego wysiłku od dziecka, zwłaszcza jeżeli dziecko pochodzi ze sfer ubogich, zwłaszcza jeżeli ta szkoła nie jest szkołą normalną. Ale gdy jeszcze uczy się to dziecko w obcym języku, to i dziecko i nauczyciela stawia się przed takimi warunkami, które są po prostu nie do wykonania.</u>
- <u xml:id="u-18.36" who="#SŁepki">Toteż np. kongres pedagogiczny międzynarodowy, który przed 10 laty odbył się w Luksemburgu, powiedział wyraźnie, że język ojczysty jest jedynym, w którym się powinno dziecko uczyć czytać i pisać. Później można uczyć i innych języków.</u>
- <u xml:id="u-18.37" who="#SŁepki">Polski filozof Trentowski powiada w swojej „Chowannie” (część III): „Słońce wielbiono dawniej jako boga, dziś budujemy dla Ducha Świętego ołtarze! Wspierajcie szkoły, lecz szkoły narodowe, bo li tylko w języku narodowym rozwinąć się zdołają geniusze i talenty, pielęgnujcie to słońce każdego kraju i każdego ludu, a wychowacie dobrych obywateli, poddanych i żołnierzy! Wówczas każdy przekona się snadnie, czym jest Rząd, pod którym się urodził i poniesie chętnie swoje życie w jego obronie”.</u>
- <u xml:id="u-18.38" who="#SŁepki">„Dlaczego nienawidziłem greki, której mnie uczono jako małego chłopca — powiada św. Augustyn w swoich «Wyznaniach» — do dziś tego właściwie nie wiem”, a profesor Kot w swej znakomitej „Historii wychowania” mówi, że św. Augustyn dał tu tylko wyraz tej niezatartej prawdzie, że lekką i przyjemną może być jedynie nauka w języku ojczystym. Sądzę, że posłowie ukraińscy broniąc praw swego języka w szkolnictwie wszystkich stopni, bronią sprawy nie tylko dobrej, ale zbożnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BohdanŁepki">Wysoki Senacie! „Akademią w Kiiowie pozwala jego k. mość y stany koronne erigować, która takiemi prerogatiwami y wolnościami ma gaudere, iako akademia krakowska, tą jednak conditią, aby w tey akademiey żadnych sekt aryańskiey, luterskiey. proffessorów, mistrzów y studentów nie było.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#BohdanŁepki">Drugą także akademią pozwala jego k. mość nasz miłościwy y stany koronne y w. x. 1. tam gdzie ich mieysce sposobne upatrzą, która takich jako kiiowska zażywać będzie praw y wolności...</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#BohdanŁepki">Gimnazyja, collegia, szkoły y drukarnie ile ich potrzebować będą, bez trudności stawić będzie wolno, y libere nauki odprawować y xięgi drukować wszelakie...”.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#BohdanŁepki">Zdaję sobie sprawę należycie z perspektywy dziejowej, z tego, co kiedyś było i co jest dzisiaj. Jeżeli jednak śmiałem odczytać ten ustęp z ugody hadziackiej, zawartej pomiędzy pełnomocnym komisarzem Rzeczypospolitej a hetmanem Wyhowskim, to chciałem tylko przypomnieć, jak poważnie, i jak wnikliwie obydwie wysokie strony odniosły się i ustosunkowały do kwestii szkolnej na Ukrainie.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#BohdanŁepki">Cytując ten wiekopomny dokument, którym bezwarunkowo jest hadziacka ugoda, mimowoli zadaję sobie pytanie, dlaczego stosunki w tym właśnie kierunku zmieniły się tak ogromnie na naszą niekorzyść. Odpowiedzi nasuwa mi się mnóstwo natury historycznej, ekonomicznej, politycznej itd. — tyle, że wszystkich przeliczyćbym nie mógł, podam tylko dwie, nad którymi już niejednokrotnie zastanawiałem się.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#BohdanŁepki">Pierwsza odpowiedź to — powiedziałbym — „despekt niedowartości”, z którym niestety spotykamy się niejednokrotnie. Niejednokrotnie uważają nas nie za naród pełnowartościowy, nie za naród, który wyrasta z ziemi, rozwija się według pewnych praw przyrody, tworzy pewne koncepcje i dąży do pewnych celów — nie, tylko uważają nas za materiał ludzki, który można dobrowolnie formować. I nawet nikt nie pomyślał, jak to nas boli, jak to nas drażni i jak to niekorzystnie wpływa na nasze życie narodowe — a tego przecież nikt z nas poważnie i rozsądnie myślących życzyć sobie nie może.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#BohdanŁepki">Ten ból i to rozdrażnienie stopniuje się odpowiednio do tego, jak wzrasta nasza świadomość nie tylko naszych plusów i minusów, ale też win i zasług naszych przodków dla kultury i cywilizacji.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#BohdanŁepki">Dorzecza Dniepru i Dniestru były tym terenem, na którym się spotykały dwa prądy cywilizacyjne i kulturalne: Bizancjum i Rzymu, dążące do pewnej syntezy. Wyrazem tej syntezy są nasze pomniki architektoniczne: w Kijowie św. Sofia np., a pod Haliczem niedawno odgrzebane fundamenty katedry księcia Jarosława Ośmiomysła w Kryłosie, a także kościół św. Stanisława, niegdyś cerkiew św. Pantalemona, również pod Haliczem. Mozaiki, ikony, freski nie tylko w Kijowie, ale hen, daleko w Lublinie, w Sandomierzu, nawet w Krakowie z epoki Jagiellońskiej są najlepszym dowodem, jak ukraiński duch twórczy, pozostając bezsprzecznie pod wpływem Bizancjum i Rzymu, dążył przecież do swojej własnej formy, do swego własnego sposobu wypowiedzenia się. W „Słowie o pułku Igora” z 1186 r., które polski uczony, Aleksander Bruckner nazywa największym arcydziełem słowiańskiej literatury średniowiecznej, czytamy: „i w ruskiej stolicy padł Kobiak, w Świętosława książęcej świetlicy. Wtedy to ku czci jego Niemcy, Morawianie oraz Grecy, a nawet i Wenecjanie pieśni chwały śpiewali”. Dowód, że już wtenczas stosunki kijowskiej Rusi były tak rozszerzone na dalekie kraje cywilizowane. Ale już na wiele lat przed tym ks. Olga wysyła posłów do cesarza Ottona i prosi o misjonarzy rzymskich. I rzeczywiście, Adalbert, późniejszy biskup magdeburski, wyprawia się z misją do Kijowa. Książę Jarosław Mądry, którego nazywano teściem królów, był skoligacony z wielu panującymi dworami Europy, jego córka Anna, żona Henryka I, a matka Filipa, panowała jakiś czas we Francji i na jednym z dokumentów podpisała się cyrylicą „Ana Reina”.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#BohdanŁepki">Rozumie się, że stosunki Halicza z Węgrami, Czechami i Polską były jeszcze bardziej ożywione.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#BohdanŁepki">Naturalnie dzięki geograficznym warunkom te stosunki były raz lepsze, raz gorsze, jak to zwykle bywa z sąsiadami. Około 20 naszych księżniczek było małżonkami książąt i królów polskich. O ile wiem, żadna z nich złej sławy po sobie nie zostawiła.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#BohdanŁepki">To wszystko przemawia za tym, że me można nas przecież lekceważyć i stawiać, poza nawias ruchów politycznych i ideowych Europy kulturalnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#BohdanŁepki">Literatura ukraińska książęcego okresu, która dała znakomite kroniki (najpiękniejsza halicko wołyńska), która dała pierwszy pisany kodeks prawny słowiański, która dała tyle pomników wartościowych, chociaż rozwijała się pod wpływem bizantyńskim, czemu nikt nie zaprzeczy, ale wpływy łacińskie od najdawniejszych czasów są w niej też widoczne, nawet klasyczni autorowie są tam cytowani — nigdy nie zdradzała tego jakiegoś odgradzania się od Europy. Tolerancja w sprawach wiary, wolność w dziedzinie myśli, swoboda twórczości duchowej — to były jej charakterystyczne cechy. Toteż nie bezpodstawnie powiada prof. Bruckner, że tylko na południu — to są jego słowa — to jest u dzisiejszych Ukraińców, powstało to wszystko, co tworzy istotę dawnej Rusi. Moskwa ma wyłącznie tę zasługę, że przechowywała to, co w XI, KsI1 i XIII wieku zostało stworzone na południu. Jej wkład jest minimalny.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#BohdanŁepki">Tak samo było w czasach późniejszych, w czasach humanizmu i renesansu. Wszystkie te prądy zachodnio-europejskie i zdobycze kulturalne szły od nas z Włoch przez Czechy i Polskę i szerzyły się zupełnie swobodnie i dopiero od nas przedzierały się do Moskwy, gdzie nie zawsze gościnnie były przyjmowane. I szkoła i teatr i drukarnie, wszystko to, co dzisiaj zaliczamy do kultury, w ten sposób przychodziło do nas rozwijało się u nas.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#BohdanŁepki">Wspomnę tylko o baroku. Barok szedł do nas dwiema drogami — z Włoch przez Polskę, tzw. jezuicki barok, i z Włoch przez Krym. Te dwa prądy na Ukrainie dochodziły do syntezy i dały przepiękny, kozacki czy tzw. mazepiński barok, którym do dzisiejszego dnia zachwycają się znawcy.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#BohdanŁepki">Z drukiem było podobnie. Pierwsze druki cyryliczne pojawiły się w Krakowie w 1491 roku (druki Światopełka Fioła), już w XVI i XVII stuleciu zaczęły drukarnie wyrastać, jak grzyby po deszczu. Nawet takie maleńkie miasteczko, jak Stratyn, miało swoją fabrykę papieru i drukarnię. W roku zaś 1580 ukazuje się istotnie monumentalne drukarskie dzieło „Biblia Ostrogska”. W roku 1630 ilość książek wydrukowanych na Ukrainie przekroczyła 6.000 numerów. W jednym roku to chyba dosyć. Najlepszy to dowód, jak naród ukraiński mimo nadzwyczaj ciężkich warunków starał się i usiłował dotrzymać kroku cywilizacji europejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#BohdanŁepki">To samo można powiedzieć o szkole. Pierwsze szkoły zakłada Włodzimierz Święty i jego syn Jarosław. Jarosław założył szkołę dla 300 dzieci ze sfer wyższych. Potem zakładano szkoły podobnie jak w Polsce — przy katedrach nieco wyższe i przy kościołach czy cerkwiach parafialnych szkoły początkowe. Ten charakter utrzymał się aż do XVI stulecia, kiedy szkołami zajęły się stauropigie względnie bractwa cerkiewne i arystokracja, panowie wielkiego znaczenia tacy, jak Chodkiewicz, książęta Słucki Jerzy i Ostrogski, Elżbieta Hulewiczówna i wielu innych. Z tych szkół najważniejszą i największą rolę odgrywały szkoły: stauropigiańska we Lwowie, Akademia w Ostrogu i Akademia w Kijowie. Akademia Kijowska stała się na długie lata ogniskiem nauki i kultury, która promieniowała daleko na wschód, północ i południe, na kraje słowiańskie i wychowała bardzo wielu tęgich teologów, moralistów, polemistów — bo to był okres polemiki — a oprócz tego uczonych historyków i beletrystów. Zajęła się też teatrem i jej to zawdzięczamy pierwsze początki naszego teatru. Z tej Akademii wyszło bardzo wielu uczonych, którzy właściwie kulturę rozszerzyli w Rosji. Niestety, wyszli i tacy, którzy projektowali reformy Piotra I. Mamy na to teraz dokumenty. Nawet św. Dymitr Rostowski, autor monumentalnych żywotów świętych, był przecież synem kozaka, nazywał się Tuptalenko. Najlepiej rozwinęło się szkolnictwo w lewobrzeżnej Ukrainie, tak dalece, że Piotr Alepski, który towarzyszył w podróży do Moskwy patriarsze Makaremu, w swoich wspomnieniach dziwi się, że tam nawet w wioskach kobiety czytać i pisać umieją. Dokumenty są przechowywane w archiwum w „Mało rosyjskiej Kollegii”, a więc nie biorę ich z powietrza. Jedna szkoła przypadała w 3 powiatach czernihowskiej późniejszej guberni na 746 mieszkańców. To chyba stan bardzo wysoki. Ale mniej więcej 100 lat później na tym samym terytorium jedna szkoła przypadała już na 6750 mieszkańców, dziesięciokrotnie się stan pogorszył, zaś w r. 1860 w całej guberni czernihowskiej było tylko 70 szkół, tj. jedna na 17.142 mieszkańców. Oto do czego doprowadził system centralistyczny rosyjski!</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#BohdanŁepki">Z ukraińskich szkół wyszli najwięksi artyści, którymi się szczyci dzisiaj Rosja, z drugiej połowy XVIII stulecia i z pierwszej połowy XIX stulecia, jak Starczenko znakomity budowniczy, Kozłowski i Martos — znakomici rzeźbiarze, Lewicki, Łosenko i Borowykowski, znakomici malarze (Lewicki jeden z tych, którzy mogą stanąć obok największych) oraz muzycy światowej sławy Berezowski, Bortniański i Wedel, których opery w XVIII stuleciu były grane we Włoszech i których imiona są zapisane złotymi literami w akademiach włoskich. Te utwory plastyczne i muzyczne — rzecz dziwna — nie straciły nic na swoim uroku do dnia dzisiejszego. Obrazy Lewickiego prawie że nie były znane, bo wisiały w prywatnych apartamentach carskich, dopiero teraz ukazały się ich reprodukcje i po prostu świat był zdziwiony. Kompozycje Bortniańskiego śpiewane są do dziś dnia, tak samo i Wedla do dnia dzisiejszego odznaczają się tym ciepłym południem, dążeniem do syntezy, tym, jak można powiedzieć, szerokim powiewem od stepu, tak, jak np. w „Marii” Malczewskiego albo u Słowackiego, zwłaszcza w „Beniowskim”, gdzie są tak cudowne krajobrazy Ukrainy, że równych im nie znajdziemy po prostu w całej literaturze światowej.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#BohdanŁepki">Ale i zachodniej Europie odwdzięczała się Ukraina, jak mogła, za tę wiedzę, którą od niej czerpała. Ukraińcy w Austrii, nazywani Rusinami, byli profesorami, a nawet rektorami Wszechnicy Jagiellońskiej. Sławny chemik Horbaczewski był rektorem uniwersytetu czeskiego w Pradze, elektrotechnik i wynalazca Paluj wykładał na politechnice praskiej, okulista Borysiekiewicz był profesorem uniwersytetu w Insbrucku i Gracu. Szereg ludzi, którzy nie mając własnych warsztatów pracy w kraju, szukali ich za granicą. Mimo tych ciężkich warunków, mimo, że bardzo wielu Ukraińców właśnie wskutek tych ciężkich warunków, zwłaszcza dla literatury i sztuki, szukało miejsca za granicą, jak np. Gogol — przecież jego ojciec podpisywał się jeszcze łacińskimi literami, nie Gogol, tylko Hohol — i wielu, wielu innych, mimo to przecież odrodzona literatura ukraińska może się poszczycić takimi imionami, jak Kotlarewski, Szewczenko, Franke, Stefanyk, Kociubiński, Markowiczowa, Kobylański i wielu, wielu innych. Malarze z Nowakowskim na czele, Truszem, Chołodnym, Sewerynem, Bojczukiem i szeregiem innych zdobyli sobie imię. Tak samo muzyka z Łysenką, Werbyckim, Barwińskim. Leontowiczem, Ludkiewiczem itd.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#BohdanŁepki">Mimo tych szczególnych warunków założył Ukraińcy naukowe towarzystwo im. Szewczenki we Lwowie, które wydało 600 tomów prac naukowych, co w świecie naukowym jest już po ważną pozycją. Stworzyli akademię nauk w Kijowie, akademię sztuk pięknych w Kijowie i wyższą szkołę muzyczną im. Łysenki we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#BohdanŁepki">O ile chodzi o czyny miecza ukraińskiego, też nie są do pogardzenia. Przecież z konieczności — położenia geograficznego musieli Ukraińcy wychodzić na przeciw hordom azjatyckim, na przeciw Chazarom, Połowcom itp., którzy szli na Europę. Kiedy mongolskie hordy pierwszy raz pojawiły się, to przecież nasi książęta wyszli im na przeciw i zadali im ogromną klęskę nad Kałką w r. 1225 i na pewien czas odsunęli od Europy tę nawałę. W r. 1240 bronki zawzięcie i z nadzwyczajnym poświęceniem Kijowa, ale obronić go, niestety, nie mogli.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#BohdanŁepki">Byli nasi przodkowie i pod Grunwaldem. Tak jest. Pod Smoleńskiem, pod Kircholmem i na polach cecorskich, i w wielu innych potrze bach. To przecież historycy polscy, zwłaszcza wojskowości polskiej i wojen polskich, podnoszą.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#BohdanŁepki">Ks. Konstanty Ostrogski, wielki patriota ruski. walczył w 63 bitwach zwycięsko, co Korzon podaje, Wyhowski odniósł zwycięstwo nad Moskalami pierwszej rangi pod Konotopem i rozpęd potęgi moskiewskiej na jakiś czas powstrzymał. Gdyby sojusz Karola XII, Stanisława Leszczyńskiego i Mazepy był się utrzymał, gdyby np: ' klęska połtawska i nie kapitulacja Szwedów pod Perewołocznią, to z pewnością losy i Polski i Ukrainy, ta tragedia z końca XVIII stulecia, całego XIX stulecia, z pewnością byłaby unikniona. Historia byłaby się potoczyła zupełnie innymi szlakami.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#BohdanŁepki">O nowszych czasach, o najnowszych mówić nie będę, bo musiałbym mówić pro domo mea. Ale w każdym razie nie mogę nie wspomnieć o tym, że w roku 1919 armia halicka poszła na Kijów i że tam poniosła ogromne ofiary na ołtarzu nie tylko swojej ojczyzny, ale wolności w ogóle. I nie mogę sobie odmówić tej satysfakcji, aby nie przytoczyć dwóch wyjątków: jednego z dzieła naukowego, a drugiego z rozkazów dziennych. Generał Kutrzeba stwierdza, że „wojska ukraińskie biły się wzorowo, czy na terenie rodzimej Ukrainy, czy pod Zamościem, czy w oparciu o ramię polskie, czy też samodzielnie, wojska te spełniły dobrowolnie przyjęte na siebie obowiązki”.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#BohdanŁepki">W rozkazie z dnia 18 października 1920 r. pisał Marszałek Piłsudski:„Armia nasza pamięta krwawe walki, w których uczestniczyły wytrwale zarówno w dni zwycięstwa, jak i w godzinach próby wojska ukraińskie. Wspólnie przelana krew i bohaterskie mogiły położyły kamień węgielny wzajemnego porozumienia i pomyślności obu narodów.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#BohdanŁepki">Obecnie po dwóch latach ciężkich walk z barbarzyńskim najeźdźcą żegnam wspaniałe wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej i stwierdzam, że w najcięższych chwilach, wśród nierównych walk niosły one wysoko swój sztandar, na którym wypisane hasło «Za naszą i waszą wolność»”.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#BohdanŁepki">Oto odpowiedź moja pierwsza na pytanie, które na wstępie postawiłem sobie. Odpowiedź druga ma inny charakter, ma zasięg daleko szerszy, mianowicie wypływa z tzw. ducha czasu, a ten duch czasu to nic innego tylko ofensywa materialistów przeciwko istocie boskiej we wszechświecie i istocie człowieka. Przeżywamy nowy etap tej wojny, której perspektywy można przedłużyć aż do Demokryta. Ale ten nowy etap jest gorszy niż dawniejszy, bo zwolennicy materializmu nie przebierają w środkach, walczą nawet — jakbyśmy to dzisiaj powiedzieli — przy pomocy bakterij chorobotwórczych. Te bakterie chorobotwórcze wnikają w każdą komórkę organizmów socjalnych, zakażają je, rozkładają, niszczą.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#BohdanŁepki">Kościół Chrystusowy w tej walce stawał zawsze po stronie ducha. Św. Tomasz z Akwinu tak głęboko wnikał w poszczególne zjawiska życiowe, jak powiada Daria Wikońska w swym pięknym dziele „Apologia ducha”, z którego oto korzystam, że jego spostrzeżenia o duchu, o tym elemencie boskim w świecie, i człowieku są tak ugruntowane, są tak wspaniale podane, że można myśleć, iż pisze to jakiś genialny dzisiejszy filozof, a nie mędrzec sprzed 700 lat. Ale i cywilni uczeni, jak Bergson, Fechner, Wundt, niejednokrotnie podkreślali pierwiastek psychiczny zjawisk życiowych, twierdząc, że cała przyroda jest uduchowiona i to w wysokim stopniu. Zdawałoby się nam, że ten majestat ducha, którego nas chcą pozbawić nasi przeciwnicy, jest zabezpieczony. Tymczasem nie, tak nie jest. Właśnie ten wróg niewidzialny podchodzi do nas wszystkimi możliwymi sposobami. Nazywa się to walką z ustrojem kapitalistycznym, a w istocie jest to walka z kulturą europejską i z cywilizacją chrześcijańską. Przedstawienia kinowe, których bohaterowie występują bez żadnych moralnych wartości, ale za to są przebiegli, chytrzy, wysportowani do ostatniego stopnia; detektywi i powieścidła obliczone na głupotę ludzką; słuchowiska radiowe nie wolne od kłamstwa, a przeplatane muzyką o rytmice obcej dla nas, jakiejś murzyńskiej czy hotentockiej; sztuka pozbawiona piękna ludzkiego i przyrody, a to piękno przecież tyle radości życiowej nam daje; poezja, która ignoruje po prostu treść a goni za rozmaitymi problematami formy; wreszcie rozwój kultury fizycznej nierównomierny z kulturą duchową, nie jak było w Grecji starożytnej; oraz osłabienie autorytetu ojca i wychowawcy — to są drogi, którymi do nas kroczy ten wróg niewidzialny.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#BohdanŁepki">Pan Marszałek pozwoli na maleńką dygresję. Proszę dostojnych Panów i Panie, wiele mówiono o wadach szkół naszych. Ja myślę, że odpowiedzialności za to wszystko ani na organizację szkolnictwa, ani na nauczycielstwo składać wyłącznie nie można. To nauczycielstwo pracuje przecież faktycznie z poświęceniem. Jeżeli chodzi o szkoły wyższe, to jako profesor uniwersytetu krakowskiego stwierdzić mogę, że władze szkolne uniwersyteckie w ostatnich ciężkich czasach przecie zdołały utrzymać ład i porządek. Ja myślę, że więcej tej odpowiedzialności trzebaby właśnie złożyć na wpływ tego ducha czasu. Życie ze swoimi najrozmaitszymi prądami to jak symfoniczna jakaś ogromna orkiestra. Jeżeli instrumenty w tej orkiestrze są rozstrojone, to symfonii pięknej oczekiwać trudno.</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#BohdanŁepki">Nie ex oriente lux, a tenebrae tenebrarum nasuwają ku nam i zasłaniają nasze widnokręgi. Nie człowiek na obraz i podobieństwo boskie stworzony, lecz istota pozbawiona woli i wolności, statystyczny numer, mikroskopijne kółka w tej olbrzymiej maszynie ludzkiej niewidocznie kierowanej wybranymi maszynistami — oto ideał tych nowych budowniczych świata.</u>
+ <u xml:id="u-18.29" who="#BohdanŁepki">Ukraina naddnieprzańska w XIII stuleciu musiała wyjść na spotkanie nawały mongolskiej, teraz w wieku XX tak samo musiała stawiać czoło tej nowej inwazji. Poniosła ofiary tak ogromne, że dotychczas nie było pióra i wątpią, ażeby się znalazło, które by potrafiło ten groźny, ten okropny obraz chociaż w przybliżeniu oddać.</u>
+ <u xml:id="u-18.30" who="#BohdanŁepki">Dostojne Panie i Panowie, nie daj Boże, abyśmy się mieli doczekać jeszcze jakiegoś nowego aktu tej okropnej, tej może najokropniejszej katastrofy ludzkiej. Ale jako człowiek wychowany w zasadach Chrystusowych i w tradycji humanistycznej wierzę w zwycięstwo ducha, wierzę w zwycięstwo ideałów Chrystusowych, wierzę w to, że przecież zapanuje miłość bliźniego, że zapanuje prawda na świecie. bo przecież Pismo św. powiada „Poznajcie prawdę i prawda wyzwoli was”. Ale, Panowie i Panie, pozwólcie mi też wierzyć, chociażbym wierzył przeciw nadziei, że także i na tem odcinku, o którym mówiłem, jutro będzie lepsze niż dzisiaj.</u>
+ <u xml:id="u-18.31" who="#BohdanŁepki">Jakie to „dzisiaj” ukraińskiego szkolnictwa, to już niejednokrotnie mówiono, powtarzać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-18.32" who="#BohdanŁepki">Chciałbym tylko kilka myśli wypowiedzieć na temat języka ojczystego, bo to jest właściwie to ziarno, z którego wyrastają przemówienia posłów ukraińskich w Sejmie i Senacie.</u>
+ <u xml:id="u-18.33" who="#BohdanŁepki">Kiedy dziecko zaczyna pojmować fakt swego istnienia — ten największy cud w świecie, kiedy zaczyna zdawać sobie coś niecoś sprawę ze swego otoczenia, wtenczas język ojczysty odgrywa ogromną rolę. Przy pomocy języka ojczystego poznaje przecież swoją rodzinę, poznaje zjawiska przyrody, wyrabia się w nim myśl o wszechmocy Boskiej, a następnie ta miłość do rodziny rozszerza się na miłość do kraju, na miłość do narodu, aż wreszcie przeistacza się w postanowienie — żyć i bohatersko umierać za to wszystko, co serce ukochało. A zatem ograniczenie języka ojczystego w tych tak ważnych procesach nie jest korzystne ani dla kraju, ani też dla Państwa, bo obywatel uświadomiony, obywatel miłujący swoją ziemię, swoją wiarę i swój język oraz swoją kulturę to jest najcenniejszy skarb nie tylko dla narodu, ale też i dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.34" who="#BohdanŁepki">„I największą klęską — jak to niedawno powiedział p. Wicepremier Kwiatkowski w jednym ze swoich przemówień publicznych — jest obywatel bezwładny, o psychicznym kompleksie niższości, obywatel w defensywie do wszystkiego, co go otacza”.</u>
+ <u xml:id="u-18.35" who="#BohdanŁepki">Proszę Wysokiej Izby! Życzyłbym sobie właśnie współobywateli uświadomionych, chciałbym i pragnąłbym z całej duszy, ażebyśmy raz wyzbyli się tej klęski i tej zakały, którą tworzy analfabetyzm w Państwie, a wyzbyć się najłatwiej można właśnie przy nauce ojczystego języka, bo nauka pisania i czytania wymaga ogromnego wysiłku od dziecka, zwłaszcza jeżeli dziecko pochodzi ze sfer ubogich, zwłaszcza jeżeli ta szkoła nie jest szkołą normalną. Ale gdy jeszcze uczy się to dziecko w obcym języku, to i dziecko i nauczyciela stawia się przed takimi warunkami, które są po prostu nie do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-18.36" who="#BohdanŁepki">Toteż np. kongres pedagogiczny międzynarodowy, który przed 10 laty odbył się w Luksemburgu, powiedział wyraźnie, że język ojczysty jest jedynym, w którym się powinno dziecko uczyć czytać i pisać. Później można uczyć i innych języków.</u>
+ <u xml:id="u-18.37" who="#BohdanŁepki">Polski filozof Trentowski powiada w swojej „Chowannie” (część III): „Słońce wielbiono dawniej jako boga, dziś budujemy dla Ducha Świętego ołtarze! Wspierajcie szkoły, lecz szkoły narodowe, bo li tylko w języku narodowym rozwinąć się zdołają geniusze i talenty, pielęgnujcie to słońce każdego kraju i każdego ludu, a wychowacie dobrych obywateli, poddanych i żołnierzy! Wówczas każdy przekona się snadnie, czym jest Rząd, pod którym się urodził i poniesie chętnie swoje życie w jego obronie”.</u>
+ <u xml:id="u-18.38" who="#BohdanŁepki">„Dlaczego nienawidziłem greki, której mnie uczono jako małego chłopca — powiada św. Augustyn w swoich «Wyznaniach» — do dziś tego właściwie nie wiem”, a profesor Kot w swej znakomitej „Historii wychowania” mówi, że św. Augustyn dał tu tylko wyraz tej niezatartej prawdzie, że lekką i przyjemną może być jedynie nauka w języku ojczystym. Sądzę, że posłowie ukraińscy broniąc praw swego języka w szkolnictwie wszystkich stopni, bronią sprawy nie tylko dobrej, ale zbożnej.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Nosalewski.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. ks. Nosalewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SksNosalewski">Wysoki Senacie! Staję na tej zaszczytnej trybunie z pewnym lękiem, w obawie, czy będę tak szczerze zrozumianym, jak szczerze bez przesady może i powinien kapłan Polak poruszyć sprawę naszej ziemi wołyńskiej, nie kierowany potrzebami stanu, a potrzebą ogólnopaństwową, ogólnopolską.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SksNosalewski">Tak się składa, że większość naszych haseł brzmi negatywnie antysemityzm, antykomunizm, antygermanizm. Należało by raczej na pierwszym planie postawić hasło pozytywne i twórcze polonofilizm — popierać Polaków, żądać w swoim kraju niezapominania o Polakach. Mieć odwagę być sobą, nie dbając co obcy na to powiedzą i czy to ich urazi czy nie.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SksNosalewski">Ziemie nasze wschodnie zniszczyli podbojami wrogowie — Rosja i Tatarzy. Przez dwa stulecia między XI a XIII wiekiem ziemia ta leży odłogiem bądź w posiadaniu Mongołów ściągających z nielicznej ludności okrutny haracz, bądź bezpańska. Tę pustkę poczynają kolonizować królowie polscy. Najstarsze rodziny szlacheckie na tej ziemi posiadają nadania i przywileje od Kazimierza Wielkiego. Stanowiły one klasyczne osadnictwo przeznaczone do obrony granic, do czujnej straży, do walki z Tatarami. I to były najstarsze, najczcigodniejsze warstwy polskości. Układały się wzdłuż granic Rzeczypospolitej, jako jej obrona i straż.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SksNosalewski">Z książki wydanej w r. 1870 w Dreźnie p. t. „Wołyń i jego mieszkańcy w r. 1863” w dziale V „lista nazwisk właścicieli ziemskich na Wołyniu w r. 1848” czytamy, że zawierała ona 1.050 nazwisk.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SksNosalewski">Łuck był stolicą Wołynia. Najwpływowsze rody, związane z dziejami Łucka, były: Ostrogskich, Wiśniowieckich, Zborowskich, Radziwiłłów, Czartoryskich, Sanguszków, Hulewiczów, Chłoniewskich, Jełowickich, Podhorodeńskich, Steckich. Potockich, Czackich i wiele, wiele innych.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SksNosalewski">Ostatnim wojewodą wołyńskim był Hieronim Sanguszko w 1775 r.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SksNosalewski">W XIV wieku już powstaje biskupstwo rzymskokatolickie. W wieku XVI, XVII wznosi się dużo wspaniałych świątyń, a działalność zakonów katolickich znajdowała podatny teren na Wołyniu. Powstają placówki Trynitarzy, Dominikanów, Bernardynów, Kapucynów, Franciszkanów, Pijarów, Karmelitów, Jezuitów.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SksNosalewski">Szkolnictwo, jakie istniało, było tylko polskie i prowadzone do czasu powstania Komisji Edukacyjnej tylko przez zakony i parafie polskie. W Łucku, Krzemieńcu, Włodzimierzu — prowadzone przez Jezuitów. W Międzyrzeczu i Dąbrownicy — przez Pijarów. W Poczajowie — przez Bazylianów, choć obrządku wschodniego, ale zakonników, narodowości polskiej. Prawosławnych cerkwi była znikoma ilość.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#KazimierzNosalewski">Wysoki Senacie! Staję na tej zaszczytnej trybunie z pewnym lękiem, w obawie, czy będę tak szczerze zrozumianym, jak szczerze bez przesady może i powinien kapłan Polak poruszyć sprawę naszej ziemi wołyńskiej, nie kierowany potrzebami stanu, a potrzebą ogólnopaństwową, ogólnopolską.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#KazimierzNosalewski">Tak się składa, że większość naszych haseł brzmi negatywnie antysemityzm, antykomunizm, antygermanizm. Należało by raczej na pierwszym planie postawić hasło pozytywne i twórcze polonofilizm — popierać Polaków, żądać w swoim kraju niezapominania o Polakach. Mieć odwagę być sobą, nie dbając co obcy na to powiedzą i czy to ich urazi czy nie.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#KazimierzNosalewski">Ziemie nasze wschodnie zniszczyli podbojami wrogowie — Rosja i Tatarzy. Przez dwa stulecia między XI a XIII wiekiem ziemia ta leży odłogiem bądź w posiadaniu Mongołów ściągających z nielicznej ludności okrutny haracz, bądź bezpańska. Tę pustkę poczynają kolonizować królowie polscy. Najstarsze rodziny szlacheckie na tej ziemi posiadają nadania i przywileje od Kazimierza Wielkiego. Stanowiły one klasyczne osadnictwo przeznaczone do obrony granic, do czujnej straży, do walki z Tatarami. I to były najstarsze, najczcigodniejsze warstwy polskości. Układały się wzdłuż granic Rzeczypospolitej, jako jej obrona i straż.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#KazimierzNosalewski">Z książki wydanej w r. 1870 w Dreźnie p. t. „Wołyń i jego mieszkańcy w r. 1863” w dziale V „lista nazwisk właścicieli ziemskich na Wołyniu w r. 1848” czytamy, że zawierała ona 1.050 nazwisk.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#KazimierzNosalewski">Łuck był stolicą Wołynia. Najwpływowsze rody, związane z dziejami Łucka, były: Ostrogskich, Wiśniowieckich, Zborowskich, Radziwiłłów, Czartoryskich, Sanguszków, Hulewiczów, Chłoniewskich, Jełowickich, Podhorodeńskich, Steckich. Potockich, Czackich i wiele, wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#KazimierzNosalewski">Ostatnim wojewodą wołyńskim był Hieronim Sanguszko w 1775 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#KazimierzNosalewski">W XIV wieku już powstaje biskupstwo rzymskokatolickie. W wieku XVI, XVII wznosi się dużo wspaniałych świątyń, a działalność zakonów katolickich znajdowała podatny teren na Wołyniu. Powstają placówki Trynitarzy, Dominikanów, Bernardynów, Kapucynów, Franciszkanów, Pijarów, Karmelitów, Jezuitów.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#KazimierzNosalewski">Szkolnictwo, jakie istniało, było tylko polskie i prowadzone do czasu powstania Komisji Edukacyjnej tylko przez zakony i parafie polskie. W Łucku, Krzemieńcu, Włodzimierzu — prowadzone przez Jezuitów. W Międzyrzeczu i Dąbrownicy — przez Pijarów. W Poczajowie — przez Bazylianów, choć obrządku wschodniego, ale zakonników, narodowości polskiej. Prawosławnych cerkwi była znikoma ilość.</u>
<u xml:id="u-20.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SksNosalewski">Czasy porozbiorowe zmieniają całkowicie oblicze Wołynia. Przez 150 lat rząd rosyjski tępił polskość i katolicyzm na Wołyniu.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SksNosalewski">Od upadku powstania kościuszkowskiego rozpoczęło się likwidowanie polskości ziem wschodnich, prowadzone przez Rosję sposobem trojakim, a więc przez wysiedlanie, zdeklasowanie, prześladowanie religijne.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SksNosalewski">W r. 1796 Zubow przedstawił Katarzynie projekt przesiedlenia szlachty kresowej na południe Rosji. W związku z tym wysiedlono wielką ilość rodzin. Równocześnie szła akcja zamykania kościołów i klasztorów oraz sprawdzania szlachectwa, mającego na celu pozbawienie jak największej ilości rodzin przywilejów wolnego stanu.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SksNosalewski">Akcja wynaradawiania wzmogła się po r. 1830. Stworzono specjalny komitet zachodni dla likwidacji żywiołu polskiego. Z ziem północno-wschodnich wywieziono do Saratowa i Orenburga 54.000 rodzin, a szlachectwa pozbawiono 150.000 rodzin.</u>
- <u xml:id="u-20.13" who="#SksNosalewski">W książce „Szkic historyczny południowo-wschodniego kraju” napisanej przez Rosjanina Batiuszkowa, wydanej w 1888 r. w Petersburgu (str. 281) czytamy: „Ważne znaczenie dla prawosławia (na Wołyniu) miało najwyższe rozporządzenie z r. 1851, które poleca ministerstwu spraw wewnętrznych w tych miejscowościach, gdzie była ludność prawosławna, a nie było prawosławnej cerkwi, lecz kościół katolicki, kościół zamienić na cerkiew, jeśli właściciel ziemski wzbraniałby się wybudować murowaną cerkiew prawosławną”. Następnie drugie takie samo zarządzenie dotyczyło miejscowości, gdzie był kościół i cerkiew, a cerkiew była w gorszym stanie od kościoła. Policja miała sobie polecone przestrzegać wykonania tych zarządzeń.</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SksNosalewski">Powstanie 1863 r. wywołało jeszcze gwałtowniejszą reakcję. Wysiedlono znowu dziesiątki tysięcy rodzin do środkowej Rosji i na Ural. Puste zaścianki spalono, na wyludnioną rolę sprowadzono Wielkorusów, dając każdemu gospodarstwo i 300 rubli na głowę. Napłynęło więc dużo Rosjan, nic nie mających wspólnego z tubylczym rutynizmem, który wydawał takich ludzi, co mówili o sobie: „gente ruthenus natione polonus”. Na właścicieli ziemskich Polaków nakłada rząd rosyjski specjalne kontrybucje, podatek na pokrycie kosztów „usmierenia miatieżej” (ukrócenia buntów). Zakazuje sprzedaży ziemi w ręce polskie. Konfiskuje ziemie Polaków, biorących udział w powstaniu, albo podejrzanych o to. Konfiskuje dobra biskupie i kościelne. Zamyka wszystkie klasztory męskie i żeńskie, przekazując kościoły i budynki we władanie prawosławnego duchowieństwa. Duchowieństwo katolickie pozbawia probostw. Kościoły zostają nie obsłużone. Zamyka seminarium duchowne i przez 8 lat nie ma dopływu nowych kapłanów. Księżom zabrania wydalania się bez paszportu z parafii. Katechizacja dzieci karana, o szkołach polskich i o prasie polskiej mowy być nie może. Wszystkie mieszane małżeństwa mogły być zawierane tylko w cerkwi, dzieci z tych małżeństw chrzczono w cerkwi. 300.000 katolików zmuszono do prawosławia. Czechom przydziela się działki najlepszej ziemi z warunkiem przejścia na prawosławie (mamy obecnie 40.000 Czechów). Nazwiska rdzennych Polaków zniekształca się.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SksNosalewski">Wysoka Izbo! Nastaje era odrodzenia i 20 lat życia w wolnej, odrodzonej Polsce. Co widzimy?</u>
- <u xml:id="u-20.16" who="#SksNosalewski">Łuck, stolica Wołynia, zwana przez kronikarza „Rzymem Wschodu”, mająca tyle świątyń, dziś ma 1 kościół na 18.000 wiernych. Prawosławni, liczący 8.000 wiernych, mają kilka świątyń, z których 1 nasz kościół, z ofiar Polaków pobudowany, im zbędny, a nam tak potrzebny, do dziś nie jest rewindykowany. Biskupstwo najuboższe w Polsce. Biskup, seminarium i parafia nie ma ani jednego hektara ziemi. Diecezja w 1921 r. zastaje na całym terenie 58 kościołów parafialnych i z tych dużo w czasie wielkiej wojny zniszczonych. Obecnie, zawdzięczając trudom, poświęceniom i ofiarności jak J. E. Ks. Biskupa, duchowieństwa katolickiego i społeczeństwa polskiego, powstało bez pomocy Rządu 80 parafii i kościołów i dziś diecezja liczy 138 parafii. Lecz ten stan jakże dalekim jest od stanu choćby w przybliżeniu normalnego. Diecezja prawosławna ma 1.009 cerkwi, 121 kaplic, a ziemi — nie omylę się, jeśli powiem — około 70.000 morgów, a nowy statut autokefalnej cerkwi prawosławnej w Polsce stawia ją w uprzywilejowanych warunkach w stosunku do Kościoła katolickiego. Nie zazdrościmy, jeśli lud wołyński prawosławny, z którym współżyjemy, będzie miał odpowiednie warunki do rozwoju duchowego, ukocha Boga, należycie oceniając opiekę Rządu dla obywatela polskiego. Ale, Wysoki Senacie, nie powinno się wierzyć w statystyki kursujące o liczebności na Wołyniu ludu ruskiego, gdyż w jego szeregach znajduje się dużo tysięcy ludu polskiego, który oczekuje na powrót do wiary ojców i dawniejszej swej polskości.</u>
- <u xml:id="u-20.17" who="#SksNosalewski">Zachodzi paląca potrzeba założenia nowych 50 parafij i tyluż kaplic, gdyż jeszcze i w obecnych czasach ludność katolicka na Wołyniu mieszka, mając po 20 km do kościoła, a są takie parafie, np. Ratno, gdzie jest jeden kościół w promieniu 70 km. A tam są szkoły; dzieci prawosławne idą do cerkwi w święta państwowe czy narodowe, a dokąd dziatwa polska ma iść? Chodzi tu o przyszłość Kościoła i przyszłość Polski.</u>
- <u xml:id="u-20.18" who="#SksNosalewski">Diecezji łuckiej i Wołynia nie można porównywać ze stanem diecezyj centralnych.</u>
- <u xml:id="u-20.19" who="#SksNosalewski">Tu trzeba stan ocenić miarą wielkich zadań i niebezpieczeństw, z których płynie konieczność zaspokojenia wielkich potrzeb. Potrzebom tym nie zaradzi miejscowa ludność i miejscowe duchowieństwo. Potrzebna jest praca i ofiarność w wielkim stylu. Konkordat jest wystarczający dla Polski centralnej, ale nie na terenach wschodnich. A stąd wnioski:</u>
- <u xml:id="u-20.20" who="#SksNosalewski">1) konieczność gwałtowna wymaga w tym nawet roku stworzenia nowych 50 placówek parafialnych;</u>
- <u xml:id="u-20.21" who="#SksNosalewski">2) zwrotu przynajmniej 5 kościołów dziś nam już bardzo potrzebnych, skonfiskowanych (ludność prawosławna nie będzie stawiać sprzeciwu, bo tego wymaga sprawiedliwość):</u>
- <u xml:id="u-20.22" who="#SksNosalewski">3) zarządzić nadział ziemi przepisany przez Konkordat biskupowi ordynariuszowi i seminarium duchownemu;</u>
- <u xml:id="u-20.23" who="#SksNosalewski">4) nowym parafiom przydzielić działki, a tam, gdzie dzierżawią od Rządu, nie pobierać płacy;</u>
- <u xml:id="u-20.24" who="#SksNosalewski">5) przy seminarium stworzyć 10 stypendiów, pokrywających całkowity koszt Kształcenia alumnów.</u>
- <u xml:id="u-20.25" who="#SksNosalewski">To mój apel w imieniu 350.000 Polaków — katolików Wołynia do dostojnych Kolegów Panów Senatorów i Pana Ministra, by w tej sprawie orędowali u Wysokiego Rządu.</u>
- <u xml:id="u-20.26" who="#SksNosalewski">Polskość kresów wyciąga ku Wam dłoń. Nie wolno Wam tego momentu przeoczyć, nie wolno go zaprzepaścić. Ci ludzie muszą czuć, że są cząstką nierozdzielną Polski, pozostawioną tam przez zawistne losy na świadectwo, że Wołyń był i będzie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#KazimierzNosalewski">Czasy porozbiorowe zmieniają całkowicie oblicze Wołynia. Przez 150 lat rząd rosyjski tępił polskość i katolicyzm na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#KazimierzNosalewski">Od upadku powstania kościuszkowskiego rozpoczęło się likwidowanie polskości ziem wschodnich, prowadzone przez Rosję sposobem trojakim, a więc przez wysiedlanie, zdeklasowanie, prześladowanie religijne.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#KazimierzNosalewski">W r. 1796 Zubow przedstawił Katarzynie projekt przesiedlenia szlachty kresowej na południe Rosji. W związku z tym wysiedlono wielką ilość rodzin. Równocześnie szła akcja zamykania kościołów i klasztorów oraz sprawdzania szlachectwa, mającego na celu pozbawienie jak największej ilości rodzin przywilejów wolnego stanu.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#KazimierzNosalewski">Akcja wynaradawiania wzmogła się po r. 1830. Stworzono specjalny komitet zachodni dla likwidacji żywiołu polskiego. Z ziem północno-wschodnich wywieziono do Saratowa i Orenburga 54.000 rodzin, a szlachectwa pozbawiono 150.000 rodzin.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#KazimierzNosalewski">W książce „Szkic historyczny południowo-wschodniego kraju” napisanej przez Rosjanina Batiuszkowa, wydanej w 1888 r. w Petersburgu (str. 281) czytamy: „Ważne znaczenie dla prawosławia (na Wołyniu) miało najwyższe rozporządzenie z r. 1851, które poleca ministerstwu spraw wewnętrznych w tych miejscowościach, gdzie była ludność prawosławna, a nie było prawosławnej cerkwi, lecz kościół katolicki, kościół zamienić na cerkiew, jeśli właściciel ziemski wzbraniałby się wybudować murowaną cerkiew prawosławną”. Następnie drugie takie samo zarządzenie dotyczyło miejscowości, gdzie był kościół i cerkiew, a cerkiew była w gorszym stanie od kościoła. Policja miała sobie polecone przestrzegać wykonania tych zarządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#KazimierzNosalewski">Powstanie 1863 r. wywołało jeszcze gwałtowniejszą reakcję. Wysiedlono znowu dziesiątki tysięcy rodzin do środkowej Rosji i na Ural. Puste zaścianki spalono, na wyludnioną rolę sprowadzono Wielkorusów, dając każdemu gospodarstwo i 300 rubli na głowę. Napłynęło więc dużo Rosjan, nic nie mających wspólnego z tubylczym rutynizmem, który wydawał takich ludzi, co mówili o sobie: „gente ruthenus natione polonus”. Na właścicieli ziemskich Polaków nakłada rząd rosyjski specjalne kontrybucje, podatek na pokrycie kosztów „usmierenia miatieżej” (ukrócenia buntów). Zakazuje sprzedaży ziemi w ręce polskie. Konfiskuje ziemie Polaków, biorących udział w powstaniu, albo podejrzanych o to. Konfiskuje dobra biskupie i kościelne. Zamyka wszystkie klasztory męskie i żeńskie, przekazując kościoły i budynki we władanie prawosławnego duchowieństwa. Duchowieństwo katolickie pozbawia probostw. Kościoły zostają nie obsłużone. Zamyka seminarium duchowne i przez 8 lat nie ma dopływu nowych kapłanów. Księżom zabrania wydalania się bez paszportu z parafii. Katechizacja dzieci karana, o szkołach polskich i o prasie polskiej mowy być nie może. Wszystkie mieszane małżeństwa mogły być zawierane tylko w cerkwi, dzieci z tych małżeństw chrzczono w cerkwi. 300.000 katolików zmuszono do prawosławia. Czechom przydziela się działki najlepszej ziemi z warunkiem przejścia na prawosławie (mamy obecnie 40.000 Czechów). Nazwiska rdzennych Polaków zniekształca się.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#KazimierzNosalewski">Wysoka Izbo! Nastaje era odrodzenia i 20 lat życia w wolnej, odrodzonej Polsce. Co widzimy?</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#KazimierzNosalewski">Łuck, stolica Wołynia, zwana przez kronikarza „Rzymem Wschodu”, mająca tyle świątyń, dziś ma 1 kościół na 18.000 wiernych. Prawosławni, liczący 8.000 wiernych, mają kilka świątyń, z których 1 nasz kościół, z ofiar Polaków pobudowany, im zbędny, a nam tak potrzebny, do dziś nie jest rewindykowany. Biskupstwo najuboższe w Polsce. Biskup, seminarium i parafia nie ma ani jednego hektara ziemi. Diecezja w 1921 r. zastaje na całym terenie 58 kościołów parafialnych i z tych dużo w czasie wielkiej wojny zniszczonych. Obecnie, zawdzięczając trudom, poświęceniom i ofiarności jak J. E. Ks. Biskupa, duchowieństwa katolickiego i społeczeństwa polskiego, powstało bez pomocy Rządu 80 parafii i kościołów i dziś diecezja liczy 138 parafii. Lecz ten stan jakże dalekim jest od stanu choćby w przybliżeniu normalnego. Diecezja prawosławna ma 1.009 cerkwi, 121 kaplic, a ziemi — nie omylę się, jeśli powiem — około 70.000 morgów, a nowy statut autokefalnej cerkwi prawosławnej w Polsce stawia ją w uprzywilejowanych warunkach w stosunku do Kościoła katolickiego. Nie zazdrościmy, jeśli lud wołyński prawosławny, z którym współżyjemy, będzie miał odpowiednie warunki do rozwoju duchowego, ukocha Boga, należycie oceniając opiekę Rządu dla obywatela polskiego. Ale, Wysoki Senacie, nie powinno się wierzyć w statystyki kursujące o liczebności na Wołyniu ludu ruskiego, gdyż w jego szeregach znajduje się dużo tysięcy ludu polskiego, który oczekuje na powrót do wiary ojców i dawniejszej swej polskości.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#KazimierzNosalewski">Zachodzi paląca potrzeba założenia nowych 50 parafij i tyluż kaplic, gdyż jeszcze i w obecnych czasach ludność katolicka na Wołyniu mieszka, mając po 20 km do kościoła, a są takie parafie, np. Ratno, gdzie jest jeden kościół w promieniu 70 km. A tam są szkoły; dzieci prawosławne idą do cerkwi w święta państwowe czy narodowe, a dokąd dziatwa polska ma iść? Chodzi tu o przyszłość Kościoła i przyszłość Polski.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#KazimierzNosalewski">Diecezji łuckiej i Wołynia nie można porównywać ze stanem diecezyj centralnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#KazimierzNosalewski">Tu trzeba stan ocenić miarą wielkich zadań i niebezpieczeństw, z których płynie konieczność zaspokojenia wielkich potrzeb. Potrzebom tym nie zaradzi miejscowa ludność i miejscowe duchowieństwo. Potrzebna jest praca i ofiarność w wielkim stylu. Konkordat jest wystarczający dla Polski centralnej, ale nie na terenach wschodnich. A stąd wnioski:</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#KazimierzNosalewski">1) konieczność gwałtowna wymaga w tym nawet roku stworzenia nowych 50 placówek parafialnych;</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#KazimierzNosalewski">2) zwrotu przynajmniej 5 kościołów dziś nam już bardzo potrzebnych, skonfiskowanych (ludność prawosławna nie będzie stawiać sprzeciwu, bo tego wymaga sprawiedliwość):</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#KazimierzNosalewski">3) zarządzić nadział ziemi przepisany przez Konkordat biskupowi ordynariuszowi i seminarium duchownemu;</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#KazimierzNosalewski">4) nowym parafiom przydzielić działki, a tam, gdzie dzierżawią od Rządu, nie pobierać płacy;</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#KazimierzNosalewski">5) przy seminarium stworzyć 10 stypendiów, pokrywających całkowity koszt Kształcenia alumnów.</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#KazimierzNosalewski">To mój apel w imieniu 350.000 Polaków — katolików Wołynia do dostojnych Kolegów Panów Senatorów i Pana Ministra, by w tej sprawie orędowali u Wysokiego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#KazimierzNosalewski">Polskość kresów wyciąga ku Wam dłoń. Nie wolno Wam tego momentu przeoczyć, nie wolno go zaprzepaścić. Ci ludzie muszą czuć, że są cząstką nierozdzielną Polski, pozostawioną tam przez zawistne losy na świadectwo, że Wołyń był i będzie polskim.</u>
<u xml:id="u-20.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekPawelec">Wicemarszałek Stolarski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#AlojzyPawelec">Wicemarszałek Stolarski ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszałekStolarski">Wysoki Senacie! Dyskusja, która w dniu dzisiejszym w tej Wysokiej Izbie jest prowadzona, budzi zainteresowanie w całym społeczeństwie polskim. Albowiem dyskusja dotyczy przedmiotu wpływu oświaty na wychowanie człowieka. Polska potrzebuje człowieka odpowiadającego jej istotnym potrzebom. Jakichkolwiek zagadnień dotkniemy — czy to będzie zagadnienie natury gospodarczej, czy społecznej, czy obronności Państwa, wszędzie i na każdym miejscu wysuwa się potrzeba człowieka, odpowiadającego tym potrzebom. I nic dziwnego, że dzisiaj na listę mówców panowie senatorowie zapisali się dość licznie, albowiem zagadnienie, które rozważamy, jest nadzwyczaj ważne. I z tej racji pozwolę sobie jako dziecko wsi zabrać głos i pewne momenty z mojego punktu widzenia naświetlić, momenty związane z zagadnieniami oświaty w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#WicemarszałekStolarski">Jeden z szanownych moich przedmówców stwierdził, że potrzebne jest wychowanie, wykształcenie wielkiego ducha w narodzie. I ja to doceniam i w stu procentach się z tym zgadzam, jednak stwierdzam, że rzeczywistość polska wymaga, iż nie tylko mamy wykształcić wielkiego ducha, ale musimy wykształcić zdolnych obywateli w pełni rozumiejących zagadnienia istotne, których zrozumienie przez obywatela-Polaka jest koniecznością. Wychowanie człowieka w dużej mierze jest zależne od przyczynków, jakimi między innymi jest oświata, oświata przychodząca przez szkołę, przez książkę, przez gazetę i inne czynniki, jak radio itp. Te wszystkie przyczynki razem stanowić mają wpływ na to, by człowiek — Polak mógł odpowiedzieć zadaniu, które Polskę czeka.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#WicemarszałekStolarski">Dyskusja obecna jest prowadzona nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tej dyskusji słyszeliśmy poglądy na prowadzenie szkół wyższych, na wychowywanie tam tego człowieka — Polaka. Sądzę, że nikt z szanownych Państwa nie weźmie mi tego za złe, jeżeli i ja również nawiążę do naszych wyższych uczelni. Stwierdzono tutaj, że na wyższych uczelniach dzieją się rzeczy niepożądane. Mniemam, że te rzeczy trzeba uporządkować, a nie uporządkuje się ich tym sposobem, jak to chciał zrobić szanowny p. sen. Rembieliński, twierdząc, że nic dziwnego, jeżeli się trafi wśród młodzieży czy nóż, czy inne narzędzie, że myśmy w 1905 r. również musieli walczyć. Mniemam, że porównywanie do roku 1905 nie może mieć miejsca, te okoliczności, jakie wówczas nas zmuszały do walki, a dzisiejszy stan rzeczy, to nie jest jedno i to samo. Myśmy wówczas walczyli o polskość, o Polskę, a teraz w tej Polsce należy nam gruntować wartości konieczne dla naszego istnienia państwowego, gruntowanie tych wartości nie może być uzależnione od takiego czy innego narzędzia, które młodzież ma w swoich rękach. Mniemam, że inną drogą trzeba podchodzić do tego, ażeby podnosić i budować dusze, ażeby tworzyć potrzebnego Polsce człowieka.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#WicemarszałekStolarski">Obowiązkiem moim jest, czyniąc te rozważania, zdążać do wniosku następującego: Potrzeba, Panie Ministrze, otworzyć na oścież podwoje wyższych uczelni dla dzieci wsi, dla młodzieży wsi. Czytamy publiczne oświadczenia, że młodzież wiejska uczy się, że ona nie daje posłuchu żadnej agitacji, uczy się, kształci swój umysł i z niej pożytek będzie. Mniemam, że idźmy po tej linii, roztwórzmy, jak powiedziałem, podwoje uczelni dla dzieci wsi, uczyńmy, ażeby wśród uczonych w przyszłości znalazły się one, ażeby przez nie nauka odegrała właściwą jej rolę w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#WicemarszałekStolarski">Jednak jeżeli w naszej rzeczywistości, która niestety jest i taka, że człowiek kamieniem kładzie się na drodze do postępu i oświaty ludu Wsi, to na to nie ma rady, bywa że nie ma możności przejścia ponad tym człowiekiem, trzeba go usunąć. Gorzej jest, jeżeli ten człowiek w postaci wieloosobowej, w postaci instytucji, kładzie się na drodze, wtedy jest coś okropnego. Nie wiem, czy to jest prawda, ale z tego, co czytam, wydaje mi się, że jest to uzasadnione, iż atmosfera, jaka obecnie istnieje w Ministerstwie Oświecenia Publicznego, jest w dużej mierze tym kamieniem, który kładzie się na drodze. Chciałbym prosić Pana Ministra, aby zechciał dać w tej mierze odpowiednie wyjaśnienie, albowiem ogarnia mnie niepokój.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#WicemarszałekStolarski">Czytam w sprawozdaniu z posiedzenia Państwowej Rady Oświecenia Publicznego, które się odbyło pod przewodnictwem p. Ministra dnia 20 listopada 1938 r., przemówienie p. rektora Tadeusza Mikułowskiego, który twierdzi: „Sprawa dopływu warstw włościańskich do szkół średnich jest, jak wiadomo, kapitalnym zagadnieniem Polski współczesnej, tym bardziej, że dzięki specjalnemu ustawodawstwu nie tylko dostęp do gimnazjów, ale i dostęp do handlu i rzemiosła, do stopni podoficerskich i do najniższych urzędów prawie że zamknięty jest dla chłopa l-klasowej szkoły, czyli szkoły I stopnia. A „jednoklasówka” jest jednak jeszcze ciągle typem na wsi dominującym. Dlatego też zdziwiłem się — cytuję ciągle mówcę — słysząc z ust jednego z przedmówców twierdzenie, że szkoła I stopnia nie wchodzi w ogóle w rachubę, że to takie coś, co trudno nazwać. Jeszcze bardziej zdziwiłem się, że żaden z kolegów ze szkolnictwa powszechnego na to nie zareagował”. I mówca dochodzi do wniosku: „Przeto wniosek taki, jaki stąd wyprowadzamy, jest ten, że pragnęlibyśmy już obecnie widzieć rozpoczęcie poważnych prac nad reformą niedawnej reformy ustroju szkolnego. Jedną z dróg byłby daleko posunięty liberalizm wobec wszelkiego rodzaju szkół eksperymentalnych, przede wszystkim wobec szkolnictwa prywatnego; inną drogą — może jakaś próba równorzędnego innego ustroju szkolnego, jak o tym mówiliśmy w uchwałach naszych. Ale reformy pragnęlibyśmy również nie tylko co do ustroju. Domaga się go również duch szkoły. Proszę Panów, oto tak niedawno miałem zaszczyt słyszeć piękne przemówienie p. Ministra w czasie jubileuszu gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Przemówienie to niezwykle mocno i wymownie podkreślało potrzebę wychowania narodowego. Słysząc to, pomyślałem mimowoli: „Mój Boże, gdyby to nasze programy szkolne były owiane duchem tego przemówienia”. Wiadomo bowiem, że ani podręczniki nasze, ani zwłaszcza programy nie przemawiają niestety dotychczas językiem p. Ministra”.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#WicemarszałekStolarski">Nie wchodzę w dalszą myśl mówcy, albowiem nie jest to ściśle związane z potrzebą rolnictwa. Chcę przytoczyć przykład inny. Głos inny wydaje mi się również miarodajny. A mianowicie w ostatnim numerze „Życia Rolniczego”, organu Związku Izb i Organizacji Rolniczych, p. inż. Józef Dłużewski przytacza głos p. prof. Ludkiewicza i mówi:</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#WicemarszałekStolarski">„Przed kilku laty opracowaliśmy — pisze prof. Ludkiewicz — projekt jednorocznych kursów spółdzielczości i handlu rolniczego, które miałyby być połączone organizacyjnie z wydziałem rolniczym S. G. G. W., a jednocześnie na tym wydziale miałaby być wprowadzona specjalizacja w zakresie spółdzielczości rolniczej i handlu rolniczego. Rada Wydziału Rolniczego i Senat Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego łącznie z rektorami nie. Dlaczego? Odpowiedź na to pytanie wymagałaby może głębszego wejrzenia. Nie jest to wszakże jedyny wypadek, kiedy inicjatywa naszych sfer naukowych nie znajduje należytego oddźwięku. Jesteśmy świadkami innej jeszcze przewlekającej się ze szkodą dla rolnictwa sprawy, sprawy praktyk podczas studiów akademickich i zbliżenia akademickiej młodzieży rolniczej do życia zawodowego i zawodowo-społecznego. Problem był tematem licznych dyskusji i rozważań przedstawicieli nauki, nie znalazł on jednak jak dotąd należytego rozwiązania”.</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#WicemarszałekStolarski">Pomijając już dalsze wywody, twierdzę, że to, co powiedziałem, jest dostatecznie przekonywujące i mniemam, że braku zrozumienia dla istotnych potrzeb rolnictwa — w wyższych uczelniach być nie może, albowiem rolnictwo w Polsce musi stanąć tak pod względem organizacyjnym, jak i pod względem produkcyjnym i zbytu na wysokości 2adania. Rolnictwo w Polsce jest w przeważającej liczbie drobnym rolnictwem. Do tej pory — jak mnie informowano — nie ma na uczelniach katedry ekonomiki drobnego rolnictwa. Dowiadujemy się o zagadnieniach ekonomiki z wydawnictw wydziału ekonomiki — i to wszystko. Ale przecież zdajemy sobie sprawę, że w życie idą ludzie z wyższymi studiami, którzy mają mieć nastawienie mózgowe do pracy. Dane statystyczne czerpiemy przeważnie tylko z wydawnictw wydziału ekonomiki przy Instytucie Puławskim. Możemy i nadal czerpać materiały statystyczne, ale to nie jest wszystko. Do nastawień gospodarczych w rolnictwie musi być człowiek, który naukę będzie w życie wcielał i tego się domagać nieustannie będziemy.</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#WicemarszałekStolarski">Teraz pozwolę sobie jeszcze stwierdzić następujący fakt. Stwierdziłem osobiście, że dobór materiału studenckiego do wyższych uczelni rolniczych nie jest dostateczny i bywa niewłaściwy.</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#WicemarszałekStolarski">Rok temu w sierpniu minął, jak Ministerstwo Rolnictwa zwróciło się do mnie z prośbą, żebym pozwolił w moim gospodarstwie rolnym odbyć praktykę studentce, która ukończyła Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Naturalnie w imię dobra ogólnego na to się zgodziłem. Studentka ta przyjechała i przebyła, na nieszczęście swoje, 2 miesiące w moim gospodarstwie i na tym skończyła się jej kariera na terenie życia rolniczego. Skończyć się musiała, albowiem twierdzę, że pod żadnym względem nie była przygotowana do zagadnień gospodarczych. Najpierw przyjechała jako praktykantka, więc ją się prowadzi w odpowiednim czasie: Będzie pani krowy doić — powiadam. — Ale cóż, kiedy krowa ma ogon, więc ona nie zbliży się do tej krowy. Następnie drugi fakt — w odpowiednim momencie wytaczamy z synem siewnik na podwórze: Mówię: Niech się pani zbliży, idziemy siać rzepak, proszę panią nastawić siewnik, żebym ten rzepak zasiał tak jak tego potrzeba, pani przecież przechodziła teoretycznie jak się obchodzić trzeba między innymi z siewnikiem. Ona opowiada, że trzeba koło kręcić, a podług kręcenia tego koła wyliczyć zasiewy. — To, proszę pani, niech pani nastawi ten siewnik tak, żeby on tak wysiał ten rzepak, jak tego potrzebuję. Niestety, nie miała odwagi przystąpić do siewnika i nie nastawiła go. Później biorę ją do kosy i powiadam: Mówiono pani, że kosa to jest narzędzie, bez którego rolnik nie może się obyć. Proszę mi powiedzieć, czy dobre cięcie kosy zależy od samej kosy, czy i od nastawienia? Powiada: Od jednego i drugiego. — Niech pani powie, jak trzeba kosę nastawić, żeby ona dobrze cięła. Ona powiada: Ja nie będę instruktorem rolniczym, ale będę instruktorką kół gospodyń. — Ślicznie. Ale proszę sobie wyobrazić, w Polsce wypada wojna. Wszyscy idą na wojnę, pani zostaje sama z gospodyniami i musi uczyć je, jak kosę nastawić. Bo pani przecież kończyła szkołę wyższą i tam całości gospodarowania ją uczono. Nic nie pomogło, żadnych moich rad nie przyjmowała. Więc dobrze, powiadam, pani będzie instruktorką kół gospodyń, proszę nam zatem ugotować obiad, zobaczymy, jak on wyjdzie. Ugotowała, ale nikt nie mógł jeść tego obiadu, ani ona, ani my.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#WicemarszałekStolarski">Otóż to jest niezmiernie przykry objaw, jeżeli dziewczyna, która straciła całe swoje młode lata, kosztowała niezmiernie wiele, przeszła przez wyższą uczelnię, mając przedtem gimnazjum, takie świadectwo może dostać — bo mogłem tylko powiedzieć w Ministerstwie wtedy: Nie, nie nadaje się na instruktorkę, nie może być na tym stanowisku.</u>
- <u xml:id="u-22.12" who="#WicemarszałekStolarski">Jeżeli to cytuję, to jako fakt, oraz wnoszę, że trzeba coś zrobić, żeby wyższe uczelnie były dopasowane do potrzeb życia naszego. Nie dotykam nauczania na wyższych uczelniach w innych zawodach, ale to, które dotyczy rolnictwa, uważam, że nie zawsze i nie wszędzie odpowiada potrzebom.</u>
- <u xml:id="u-22.13" who="#WicemarszałekStolarski">Niezależnie od wyższych uczelni jest rzeczą niezmiernie palącą sprawa zawodowego kształcenia czy dokształcania rolników, tych, którzy pracować mają na roli. Jeżeli weźmiemy dane statystyczne, to one nam mówią, że stan obecny naszego szkolnictwa zawodowego rolniczego niższego czy średniego bezspornie nas nie zadowala i zadowolić nie może. Jeżeli w stosunku do wszystkich rolników, którzy władają właśnie ziemią, którzy mają coś w Polsce znaczyć, będziemy żądać, że mają przejść przeszkolenie rolnicze, to jest nie do pomyślenia, żeby móc ich przeszkolić w tym stanie szkolnictwa, jakie jest. A przecież szewc nie może butów robić, jeżeli nie przejdzie przedtem odpowiedniego przeszkolenia, musi to przeszkolenie przejść, zdać egzamin i dostać odpowiednie ku temu papiery, żeby móc te buty zrobić, tak samo każdy rzemieślnik. A jeżeli jest mowa o rolniku, który ma przecież do czynienia nie z martwym przedmiotem, ale z istotą żywą, z żywą przyrodą, to on musi znać te warunki, które przyroda stworzyła, idąc w pomoc lub odwrotnie, przy jego pracy rolniczej. On musi wreszcie znać to życie, które jest w glebie i ponad glebą, które wpływa na to, aby on osiągnął właściwy cel. I należy sobie powiedzieć, że nie może być rolników w Polsce 70% bez nauki, bez właściwego przygotowania — wydaje mi się, że my na to pozwolić nie możemy. Jeżeli ten stan rzeczy utrzymany będzie w dalszym ciągu, to będzie to niezmiernie wielką stratą dla naszego ogólnego bilansu gospodarczego w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-22.14" who="#WicemarszałekStolarski">Mniemam, że tak jak my rolnicy to odczuwamy, tak to powinien odczuwać Rząd, a przede wszystkim Minister Oświecenia i idąc po drodze szkolenia powinien uwzględnić te, zdaniem moim, niezmiernie wielkie i pod względem państwowym uzasadnione potrzeby rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#BłażejStolarski">Wysoki Senacie! Dyskusja, która w dniu dzisiejszym w tej Wysokiej Izbie jest prowadzona, budzi zainteresowanie w całym społeczeństwie polskim. Albowiem dyskusja dotyczy przedmiotu wpływu oświaty na wychowanie człowieka. Polska potrzebuje człowieka odpowiadającego jej istotnym potrzebom. Jakichkolwiek zagadnień dotkniemy — czy to będzie zagadnienie natury gospodarczej, czy społecznej, czy obronności Państwa, wszędzie i na każdym miejscu wysuwa się potrzeba człowieka, odpowiadającego tym potrzebom. I nic dziwnego, że dzisiaj na listę mówców panowie senatorowie zapisali się dość licznie, albowiem zagadnienie, które rozważamy, jest nadzwyczaj ważne. I z tej racji pozwolę sobie jako dziecko wsi zabrać głos i pewne momenty z mojego punktu widzenia naświetlić, momenty związane z zagadnieniami oświaty w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#BłażejStolarski">Jeden z szanownych moich przedmówców stwierdził, że potrzebne jest wychowanie, wykształcenie wielkiego ducha w narodzie. I ja to doceniam i w stu procentach się z tym zgadzam, jednak stwierdzam, że rzeczywistość polska wymaga, iż nie tylko mamy wykształcić wielkiego ducha, ale musimy wykształcić zdolnych obywateli w pełni rozumiejących zagadnienia istotne, których zrozumienie przez obywatela-Polaka jest koniecznością. Wychowanie człowieka w dużej mierze jest zależne od przyczynków, jakimi między innymi jest oświata, oświata przychodząca przez szkołę, przez książkę, przez gazetę i inne czynniki, jak radio itp. Te wszystkie przyczynki razem stanowić mają wpływ na to, by człowiek — Polak mógł odpowiedzieć zadaniu, które Polskę czeka.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#BłażejStolarski">Dyskusja obecna jest prowadzona nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tej dyskusji słyszeliśmy poglądy na prowadzenie szkół wyższych, na wychowywanie tam tego człowieka — Polaka. Sądzę, że nikt z szanownych Państwa nie weźmie mi tego za złe, jeżeli i ja również nawiążę do naszych wyższych uczelni. Stwierdzono tutaj, że na wyższych uczelniach dzieją się rzeczy niepożądane. Mniemam, że te rzeczy trzeba uporządkować, a nie uporządkuje się ich tym sposobem, jak to chciał zrobić szanowny p. sen. Rembieliński, twierdząc, że nic dziwnego, jeżeli się trafi wśród młodzieży czy nóż, czy inne narzędzie, że myśmy w 1905 r. również musieli walczyć. Mniemam, że porównywanie do roku 1905 nie może mieć miejsca, te okoliczności, jakie wówczas nas zmuszały do walki, a dzisiejszy stan rzeczy, to nie jest jedno i to samo. Myśmy wówczas walczyli o polskość, o Polskę, a teraz w tej Polsce należy nam gruntować wartości konieczne dla naszego istnienia państwowego, gruntowanie tych wartości nie może być uzależnione od takiego czy innego narzędzia, które młodzież ma w swoich rękach. Mniemam, że inną drogą trzeba podchodzić do tego, ażeby podnosić i budować dusze, ażeby tworzyć potrzebnego Polsce człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#BłażejStolarski">Obowiązkiem moim jest, czyniąc te rozważania, zdążać do wniosku następującego: Potrzeba, Panie Ministrze, otworzyć na oścież podwoje wyższych uczelni dla dzieci wsi, dla młodzieży wsi. Czytamy publiczne oświadczenia, że młodzież wiejska uczy się, że ona nie daje posłuchu żadnej agitacji, uczy się, kształci swój umysł i z niej pożytek będzie. Mniemam, że idźmy po tej linii, roztwórzmy, jak powiedziałem, podwoje uczelni dla dzieci wsi, uczyńmy, ażeby wśród uczonych w przyszłości znalazły się one, ażeby przez nie nauka odegrała właściwą jej rolę w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#BłażejStolarski">Jednak jeżeli w naszej rzeczywistości, która niestety jest i taka, że człowiek kamieniem kładzie się na drodze do postępu i oświaty ludu Wsi, to na to nie ma rady, bywa że nie ma możności przejścia ponad tym człowiekiem, trzeba go usunąć. Gorzej jest, jeżeli ten człowiek w postaci wieloosobowej, w postaci instytucji, kładzie się na drodze, wtedy jest coś okropnego. Nie wiem, czy to jest prawda, ale z tego, co czytam, wydaje mi się, że jest to uzasadnione, iż atmosfera, jaka obecnie istnieje w Ministerstwie Oświecenia Publicznego, jest w dużej mierze tym kamieniem, który kładzie się na drodze. Chciałbym prosić Pana Ministra, aby zechciał dać w tej mierze odpowiednie wyjaśnienie, albowiem ogarnia mnie niepokój.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#BłażejStolarski">Czytam w sprawozdaniu z posiedzenia Państwowej Rady Oświecenia Publicznego, które się odbyło pod przewodnictwem p. Ministra dnia 20 listopada 1938 r., przemówienie p. rektora Tadeusza Mikułowskiego, który twierdzi: „Sprawa dopływu warstw włościańskich do szkół średnich jest, jak wiadomo, kapitalnym zagadnieniem Polski współczesnej, tym bardziej, że dzięki specjalnemu ustawodawstwu nie tylko dostęp do gimnazjów, ale i dostęp do handlu i rzemiosła, do stopni podoficerskich i do najniższych urzędów prawie że zamknięty jest dla chłopa l-klasowej szkoły, czyli szkoły I stopnia. A „jednoklasówka” jest jednak jeszcze ciągle typem na wsi dominującym. Dlatego też zdziwiłem się — cytuję ciągle mówcę — słysząc z ust jednego z przedmówców twierdzenie, że szkoła I stopnia nie wchodzi w ogóle w rachubę, że to takie coś, co trudno nazwać. Jeszcze bardziej zdziwiłem się, że żaden z kolegów ze szkolnictwa powszechnego na to nie zareagował”. I mówca dochodzi do wniosku: „Przeto wniosek taki, jaki stąd wyprowadzamy, jest ten, że pragnęlibyśmy już obecnie widzieć rozpoczęcie poważnych prac nad reformą niedawnej reformy ustroju szkolnego. Jedną z dróg byłby daleko posunięty liberalizm wobec wszelkiego rodzaju szkół eksperymentalnych, przede wszystkim wobec szkolnictwa prywatnego; inną drogą — może jakaś próba równorzędnego innego ustroju szkolnego, jak o tym mówiliśmy w uchwałach naszych. Ale reformy pragnęlibyśmy również nie tylko co do ustroju. Domaga się go również duch szkoły. Proszę Panów, oto tak niedawno miałem zaszczyt słyszeć piękne przemówienie p. Ministra w czasie jubileuszu gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Przemówienie to niezwykle mocno i wymownie podkreślało potrzebę wychowania narodowego. Słysząc to, pomyślałem mimowoli: „Mój Boże, gdyby to nasze programy szkolne były owiane duchem tego przemówienia”. Wiadomo bowiem, że ani podręczniki nasze, ani zwłaszcza programy nie przemawiają niestety dotychczas językiem p. Ministra”.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#BłażejStolarski">Nie wchodzę w dalszą myśl mówcy, albowiem nie jest to ściśle związane z potrzebą rolnictwa. Chcę przytoczyć przykład inny. Głos inny wydaje mi się również miarodajny. A mianowicie w ostatnim numerze „Życia Rolniczego”, organu Związku Izb i Organizacji Rolniczych, p. inż. Józef Dłużewski przytacza głos p. prof. Ludkiewicza i mówi:</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#BłażejStolarski">„Przed kilku laty opracowaliśmy — pisze prof. Ludkiewicz — projekt jednorocznych kursów spółdzielczości i handlu rolniczego, które miałyby być połączone organizacyjnie z wydziałem rolniczym S. G. G. W., a jednocześnie na tym wydziale miałaby być wprowadzona specjalizacja w zakresie spółdzielczości rolniczej i handlu rolniczego. Rada Wydziału Rolniczego i Senat Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego łącznie z rektorami nie. Dlaczego? Odpowiedź na to pytanie wymagałaby może głębszego wejrzenia. Nie jest to wszakże jedyny wypadek, kiedy inicjatywa naszych sfer naukowych nie znajduje należytego oddźwięku. Jesteśmy świadkami innej jeszcze przewlekającej się ze szkodą dla rolnictwa sprawy, sprawy praktyk podczas studiów akademickich i zbliżenia akademickiej młodzieży rolniczej do życia zawodowego i zawodowo-społecznego. Problem był tematem licznych dyskusji i rozważań przedstawicieli nauki, nie znalazł on jednak jak dotąd należytego rozwiązania”.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#BłażejStolarski">Pomijając już dalsze wywody, twierdzę, że to, co powiedziałem, jest dostatecznie przekonywujące i mniemam, że braku zrozumienia dla istotnych potrzeb rolnictwa — w wyższych uczelniach być nie może, albowiem rolnictwo w Polsce musi stanąć tak pod względem organizacyjnym, jak i pod względem produkcyjnym i zbytu na wysokości 2adania. Rolnictwo w Polsce jest w przeważającej liczbie drobnym rolnictwem. Do tej pory — jak mnie informowano — nie ma na uczelniach katedry ekonomiki drobnego rolnictwa. Dowiadujemy się o zagadnieniach ekonomiki z wydawnictw wydziału ekonomiki — i to wszystko. Ale przecież zdajemy sobie sprawę, że w życie idą ludzie z wyższymi studiami, którzy mają mieć nastawienie mózgowe do pracy. Dane statystyczne czerpiemy przeważnie tylko z wydawnictw wydziału ekonomiki przy Instytucie Puławskim. Możemy i nadal czerpać materiały statystyczne, ale to nie jest wszystko. Do nastawień gospodarczych w rolnictwie musi być człowiek, który naukę będzie w życie wcielał i tego się domagać nieustannie będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#BłażejStolarski">Teraz pozwolę sobie jeszcze stwierdzić następujący fakt. Stwierdziłem osobiście, że dobór materiału studenckiego do wyższych uczelni rolniczych nie jest dostateczny i bywa niewłaściwy.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#BłażejStolarski">Rok temu w sierpniu minął, jak Ministerstwo Rolnictwa zwróciło się do mnie z prośbą, żebym pozwolił w moim gospodarstwie rolnym odbyć praktykę studentce, która ukończyła Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Naturalnie w imię dobra ogólnego na to się zgodziłem. Studentka ta przyjechała i przebyła, na nieszczęście swoje, 2 miesiące w moim gospodarstwie i na tym skończyła się jej kariera na terenie życia rolniczego. Skończyć się musiała, albowiem twierdzę, że pod żadnym względem nie była przygotowana do zagadnień gospodarczych. Najpierw przyjechała jako praktykantka, więc ją się prowadzi w odpowiednim czasie: Będzie pani krowy doić — powiadam. — Ale cóż, kiedy krowa ma ogon, więc ona nie zbliży się do tej krowy. Następnie drugi fakt — w odpowiednim momencie wytaczamy z synem siewnik na podwórze: Mówię: Niech się pani zbliży, idziemy siać rzepak, proszę panią nastawić siewnik, żebym ten rzepak zasiał tak jak tego potrzeba, pani przecież przechodziła teoretycznie jak się obchodzić trzeba między innymi z siewnikiem. Ona opowiada, że trzeba koło kręcić, a podług kręcenia tego koła wyliczyć zasiewy. — To, proszę pani, niech pani nastawi ten siewnik tak, żeby on tak wysiał ten rzepak, jak tego potrzebuję. Niestety, nie miała odwagi przystąpić do siewnika i nie nastawiła go. Później biorę ją do kosy i powiadam: Mówiono pani, że kosa to jest narzędzie, bez którego rolnik nie może się obyć. Proszę mi powiedzieć, czy dobre cięcie kosy zależy od samej kosy, czy i od nastawienia? Powiada: Od jednego i drugiego. — Niech pani powie, jak trzeba kosę nastawić, żeby ona dobrze cięła. Ona powiada: Ja nie będę instruktorem rolniczym, ale będę instruktorką kół gospodyń. — Ślicznie. Ale proszę sobie wyobrazić, w Polsce wypada wojna. Wszyscy idą na wojnę, pani zostaje sama z gospodyniami i musi uczyć je, jak kosę nastawić. Bo pani przecież kończyła szkołę wyższą i tam całości gospodarowania ją uczono. Nic nie pomogło, żadnych moich rad nie przyjmowała. Więc dobrze, powiadam, pani będzie instruktorką kół gospodyń, proszę nam zatem ugotować obiad, zobaczymy, jak on wyjdzie. Ugotowała, ale nikt nie mógł jeść tego obiadu, ani ona, ani my.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#BłażejStolarski">Otóż to jest niezmiernie przykry objaw, jeżeli dziewczyna, która straciła całe swoje młode lata, kosztowała niezmiernie wiele, przeszła przez wyższą uczelnię, mając przedtem gimnazjum, takie świadectwo może dostać — bo mogłem tylko powiedzieć w Ministerstwie wtedy: Nie, nie nadaje się na instruktorkę, nie może być na tym stanowisku.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#BłażejStolarski">Jeżeli to cytuję, to jako fakt, oraz wnoszę, że trzeba coś zrobić, żeby wyższe uczelnie były dopasowane do potrzeb życia naszego. Nie dotykam nauczania na wyższych uczelniach w innych zawodach, ale to, które dotyczy rolnictwa, uważam, że nie zawsze i nie wszędzie odpowiada potrzebom.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#BłażejStolarski">Niezależnie od wyższych uczelni jest rzeczą niezmiernie palącą sprawa zawodowego kształcenia czy dokształcania rolników, tych, którzy pracować mają na roli. Jeżeli weźmiemy dane statystyczne, to one nam mówią, że stan obecny naszego szkolnictwa zawodowego rolniczego niższego czy średniego bezspornie nas nie zadowala i zadowolić nie może. Jeżeli w stosunku do wszystkich rolników, którzy władają właśnie ziemią, którzy mają coś w Polsce znaczyć, będziemy żądać, że mają przejść przeszkolenie rolnicze, to jest nie do pomyślenia, żeby móc ich przeszkolić w tym stanie szkolnictwa, jakie jest. A przecież szewc nie może butów robić, jeżeli nie przejdzie przedtem odpowiedniego przeszkolenia, musi to przeszkolenie przejść, zdać egzamin i dostać odpowiednie ku temu papiery, żeby móc te buty zrobić, tak samo każdy rzemieślnik. A jeżeli jest mowa o rolniku, który ma przecież do czynienia nie z martwym przedmiotem, ale z istotą żywą, z żywą przyrodą, to on musi znać te warunki, które przyroda stworzyła, idąc w pomoc lub odwrotnie, przy jego pracy rolniczej. On musi wreszcie znać to życie, które jest w glebie i ponad glebą, które wpływa na to, aby on osiągnął właściwy cel. I należy sobie powiedzieć, że nie może być rolników w Polsce 70% bez nauki, bez właściwego przygotowania — wydaje mi się, że my na to pozwolić nie możemy. Jeżeli ten stan rzeczy utrzymany będzie w dalszym ciągu, to będzie to niezmiernie wielką stratą dla naszego ogólnego bilansu gospodarczego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#BłażejStolarski">Mniemam, że tak jak my rolnicy to odczuwamy, tak to powinien odczuwać Rząd, a przede wszystkim Minister Oświecenia i idąc po drodze szkolenia powinien uwzględnić te, zdaniem moim, niezmiernie wielkie i pod względem państwowym uzasadnione potrzeby rolnictwa.</u>
<u xml:id="u-22.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Śląski.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SŚląski">Wysoki Senacie! Słusznie na czoło naszych rozpraw nad budżetem Ministerstwa Oświecenia wysuwa się kwestia młodzieży starszej, tej młodzieży, która kończy szkołę akademicką i która ma wejść w życie. W moich rozważaniach nad wartością tej młodzieży nie będę brał jako punktu wyjścia tak ubolewania godnych i smutnych dla każdego, kochającego młodzież, wypadków lwowskich. Raczej będę się starał zastanowić nad wartościami tej młodzieży, która w ogromnej swej większości jest młodzieżą pracowitą, młodzieżą patriotyczną, młodzieżą, która chce żyć i pracować dla Państwa i narodu.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SŚląski">Bo przecież ta właśnie młodzież 11-go listopada 1937 r. w dniu Święta Niepodległości na ogólno-akademickim zgromadzeniu wysunęła żądanie ustawowego zorganizowania Legii Akademickiej. To właśnie ta młodzież w myśl wówczas powziętych uchwał i rezolucji pod przewodnictwem płk. Tomaszewskiego kamie i wytrwale pracuje nad swą wiedzą wojskową, nad rozwinięciem wartości fizycznej, pracuje nad uzupełnieniem swej wiedzy fachowej i wiadomościami koniecznymi w pracy dla akademika czy to w czasie wojny, czy w czasie pokoju. Jest już ich około 10.000, więc to nie bagatela, to jest wielki wysiłek naszej młodzieży wspólnie z wojskiem, zmierzający do rozwiązania jednego z najbardziej palących zagadnień, które przed nami stoi. Bo młodzież ta nie ogranicza się tylko do ćwiczeń fizycznych i pracy fizycznej w obozach. Młodzież ta poświęca w obozach większą część czasu pracy społecznej. W roku ubiegłym odbyło się dziesięć obozów po 40 uczestników. Obozy te rozsiane są nad granicami Państwa. Lwią część swego czasu poświęcają służbie społecznej. Lekarze i medycy towarzyszący obozom udzielali bezpłatnych porad lekarskich, prawnicy udzielali porad prawniczych, reszta brała udział w prelekcjach, zajmowała się dziećmi, pracowała na najbardziej zagrożonych odcinkach naszej państwowości polskiej. Na ten rok, o ile mi wiadomo, myśli się o zorganizowaniu 50 obozów takich samych, w których pracę kulturalno-oświatową właśnie w tych okolicach, o których nam mówił ks. s. Nosalewski, będzie prowadzić młodzież nasza. Będzie to 2.000 młodzieży, która wakacje swe poświęci pracy dla społeczeństwa i dla Państwa.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SŚląski">Ostatnio, 2 tygodnie temu, na ogólnym zgromadzeniu akademickim, zwołanym przez Legię Akademicką, zapadła uchwała, powołująca do życia oficerską służbę społeczną akademików. W Gazecie Polskiej z dnia 27 lutego znajdujemy obszerne sprawozdanie z zebrania i rezolucję, w której młodzież akademicka podejmuje się określonych jasno zadań. Cel realizacji postulatów ogólno-akademickich jest następujący:</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SŚląski">1) szerzenie idei imperializmu polskiego,</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SŚląski">2) pogłębianie wiadomości techniczno-wojskowych,</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SŚląski">3) współpraca organizacyj akademickich z armią,</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SŚląski">4) prowadzenie stałej i jednolitej Diacy oświatowej i wojskowo społecznej przede wszystkiem na ziemiach zachodniej i wschodniej Polski, dalej nakłada na każdego studenta obowiązek miesięcznej służby w obozach społecznych.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SŚląski">Czyż to nie jest piękna karta w życiu i pracy naszej młodzieży?</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SŚląski">Kursy instruktorskie przygotowuje tego roku Legia Akademicka dla akademiczek i akademików. I znowu setki studentek młodych ma dać dzieciom wsi naszej to, czego im brak, ma dać trochę troskliwości i dużo oświaty.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SŚląski">Ale to jest tylko jeden z fragmentów pracy naszej młodzieży. Pracę obozów letnich zapoczątkowała już w roku zeszłym i bieżącym inna organizacja czysto akademicka. Są to obozy Koła Medyków. Posiadam cyfry, którymi chciałbym się podzielić z Wysokim Senatem. W 1937. r. było tych obozów tylko dwa. W 1938 r. już 32. Obóz składał się z niewielkiej grupy młodzieży: jednego lekarza, jednego medyka i 3 oświatowych prelegentów. Obozy te były rozsiane po całej granicy wschodniej Państwa, od Wilna aż na Podole. I jakiż jest rezultat pracy tych obozów? Rezultat pracy to kilkanaście tysięcy porad lekarskich, udzielonych najbiedniejszym, którzy normalnie nie mają za co się leczyć, to są niezliczone ilości porad prawnych, odczytów historycznych i naukowych.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SŚląski">Jest to rzeczą niesłychanie ważną, bo jest to bezpośrednim zetknięciem się młodzieży z naszą rzeczywistością. Ta młodzież, która kresów nie zna, idzie i styka się bezpośrednio z ludem. Narzekamy na to, że młodzi medycy nie idą na wieś na stosunkowo skromne posady, bo nie znają rzeczywistości wsi. I znowu jestem przekonany, że jeżeli tą drogą doprowadzimy do bezpośredniego zbliżenia akademików i wsi, mnóstwo rzeczy niepożądanych zniknie z naszego życia społecznego.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SŚląski">Dowodem, jak ta praca jest oceniana, jest szereg listów, które sam czytałem, listów od społeczeństwa i od starostów, w których dziękują za ten wysiłek, za tę pracę społeczną, którą młodzież akademicka dała tym najbardziej jej potrzebującym terenom kresowym.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SŚląski">Zaszczytną kartę w pracy naszej młodzieży akademickiej posiada także Koło Młodych Polskiej Macierzy Szkolnej. Jest to młodzież, która podjęła pracę oświatową wśród najuboższych i często nie rozumiejących motywów tej pracy warstw społeczeństwa. Samo warszawskie koło może się wykazać trzema szkołami 7-klasowymi, założonymi i utrzymywanymi na kresach wschodnich, może się wykazać cyfrą 11 cyklów wykładów, 82 odczytów różnych wśród warstw robotniczych, 48 wycieczek, zorganizowaniem 20 świetlic dla młodzieży i dzieci ze składek akademickich groszowych, rzadko złotowych. Ze składek studenckich, z pieniędzy zbieranych na zbiórkach ulicznych, postawiono sobie za cel zorganizować w r. 1939 własnymi siłami uniwersytet ludowy. Ta młodzież, wdzięczna, iż może korzystać z nauki, chce ją upowszechnić i zanieść ją na wieś tam, gdzie dzisiaj ona nie dochodzi.</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#SŚląski">A najpiękniejsze może ideowe organizacje to charytatywne stowarzyszenia akademickie. W Warszawie np. działa stowarzyszenie „Pomoc Bliźniemu”, docierając tam, gdzie wielu z nas jeszcze nie dotarło. Studenci i studentki bez względu na to, co ich czeka przy zetknięciu się z najbiedniejszymi i najbardziej upośledzonymi, bez wahania pracują nad nimi i starają się nieść oświatę i dobre słowo tam, gdzie ono tak rzadko dochodzi. Ich działanie — to 18 świetlic założonych dla sierot i dzieci bezdomnych, to świetlice dla kobiet i biblioteki oraz szereg poczynań, które prowadzą z miłością i zaparciem się siebie. Podobny zakres pracy widzimy w organizacjach katolickich, jak „Iuventus Christiana”, katolicka młodzież narodowa „Odrodzenie” i inne. Wiemy, że młodzież akademicka przystąpiła do stworzenia organizacji krwiodawców. 2e chce przez to dać społeczeństwu to, co ma najcenniejszego, bo właśnie swą krew dla tych, którzy jej potrzebują. Nie dosyć, że młodzi służą w wypadkach ciężących, ale nawet przeprowadza się badanie krwi, robi się rejestrację krwiodawców, bo młodzież przygotowuje się. żeby w razie wojny dać krew tym ofiarom, które tego datku potrzebować będą. Czyi to nie jest piękną kartą w życiu naszej młodzieży akademickiej?</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SŚląski">Jedną z najstarszych i najbardziej znanych organizayj akademickich jest Bratnia Pomoc. Myślą przewodnią Bratniej Pomocy jest wzajemna pomoc studentów. Jeżeli zdamy sobie sprawę, że Bratnie Pomoce gromadzą przeszło połowę naszej polskiej młodzieży akademickiej i że znowu w ramach tych organizacyj przeszło połowa tych zorganizowanych korzysta z ich pomocy, to widzimy, że i tutaj praca czysto społeczna daje wielkie owoce. Jakie są zadania tej Bratniej Pomocy? Pomoc finansowa dla niezamożnych, pomoc obiadowa, której zapotrzebowanie wzrasta co roku, wyżywienie dla niezamożnych, lecznictwo i kolonie a także obozy, no i wreszcie inne prace kulturalne i oświatowe.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SŚląski">Współpracę poszczególnych organizacyj akademickich koordynuje i czuwa nad ich realizacją Akademicki Komitet Ślubowań Jasnogórskich.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#SŚląski">Jestem zupełnie świadom tego, że część organizacyj, które wyliczyłem Wysokiemu Senatowi, nie wyczerpuje bynajmniej prac, które akademik i akademiczka dają z siebie społeczeństwu. Chodziło mi o to, aby Wysoka Izba zechciała zrozumieć właśnie na tle tych przykrych wypadków, których jesteśmy świadkami, że olbrzymia większość naszej młodzieży idzie drogą dobrą i dla Państwa pożyteczną. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która często nie ma za co mieszkać i jeść, zbiera składki i daje grosze jeszcze na inne wyższe cele, które uważa za potrzebne dla społeczeństwa. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która ma za mało czasu na naukę, jeszcze poświęca latem dużo czasu na służbę przysposobienia wojskowego i na służbę dla społeczeństwa. W świetle tych faktów mam wrażenie, że musimy dać tej młodzieży pełną satysfakcję, stwierdzając, że prowadzi ona pracę dla ojczyzny dobrą i pożyteczną.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Słusznie na czoło naszych rozpraw nad budżetem Ministerstwa Oświecenia wysuwa się kwestia młodzieży starszej, tej młodzieży, która kończy szkołę akademicką i która ma wejść w życie. W moich rozważaniach nad wartością tej młodzieży nie będę brał jako punktu wyjścia tak ubolewania godnych i smutnych dla każdego, kochającego młodzież, wypadków lwowskich. Raczej będę się starał zastanowić nad wartościami tej młodzieży, która w ogromnej swej większości jest młodzieżą pracowitą, młodzieżą patriotyczną, młodzieżą, która chce żyć i pracować dla Państwa i narodu.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#JanSlaski">Bo przecież ta właśnie młodzież 11-go listopada 1937 r. w dniu Święta Niepodległości na ogólno-akademickim zgromadzeniu wysunęła żądanie ustawowego zorganizowania Legii Akademickiej. To właśnie ta młodzież w myśl wówczas powziętych uchwał i rezolucji pod przewodnictwem płk. Tomaszewskiego kamie i wytrwale pracuje nad swą wiedzą wojskową, nad rozwinięciem wartości fizycznej, pracuje nad uzupełnieniem swej wiedzy fachowej i wiadomościami koniecznymi w pracy dla akademika czy to w czasie wojny, czy w czasie pokoju. Jest już ich około 10.000, więc to nie bagatela, to jest wielki wysiłek naszej młodzieży wspólnie z wojskiem, zmierzający do rozwiązania jednego z najbardziej palących zagadnień, które przed nami stoi. Bo młodzież ta nie ogranicza się tylko do ćwiczeń fizycznych i pracy fizycznej w obozach. Młodzież ta poświęca w obozach większą część czasu pracy społecznej. W roku ubiegłym odbyło się dziesięć obozów po 40 uczestników. Obozy te rozsiane są nad granicami Państwa. Lwią część swego czasu poświęcają służbie społecznej. Lekarze i medycy towarzyszący obozom udzielali bezpłatnych porad lekarskich, prawnicy udzielali porad prawniczych, reszta brała udział w prelekcjach, zajmowała się dziećmi, pracowała na najbardziej zagrożonych odcinkach naszej państwowości polskiej. Na ten rok, o ile mi wiadomo, myśli się o zorganizowaniu 50 obozów takich samych, w których pracę kulturalno-oświatową właśnie w tych okolicach, o których nam mówił ks. s. Nosalewski, będzie prowadzić młodzież nasza. Będzie to 2.000 młodzieży, która wakacje swe poświęci pracy dla społeczeństwa i dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#JanSlaski">Ostatnio, 2 tygodnie temu, na ogólnym zgromadzeniu akademickim, zwołanym przez Legię Akademicką, zapadła uchwała, powołująca do życia oficerską służbę społeczną akademików. W Gazecie Polskiej z dnia 27 lutego znajdujemy obszerne sprawozdanie z zebrania i rezolucję, w której młodzież akademicka podejmuje się określonych jasno zadań. Cel realizacji postulatów ogólno-akademickich jest następujący:</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#JanSlaski">1) szerzenie idei imperializmu polskiego,</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#JanSlaski">2) pogłębianie wiadomości techniczno-wojskowych,</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#JanSlaski">3) współpraca organizacyj akademickich z armią,</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#JanSlaski">4) prowadzenie stałej i jednolitej Diacy oświatowej i wojskowo społecznej przede wszystkiem na ziemiach zachodniej i wschodniej Polski, dalej nakłada na każdego studenta obowiązek miesięcznej służby w obozach społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#JanSlaski">Czyż to nie jest piękna karta w życiu i pracy naszej młodzieży?</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#JanSlaski">Kursy instruktorskie przygotowuje tego roku Legia Akademicka dla akademiczek i akademików. I znowu setki studentek młodych ma dać dzieciom wsi naszej to, czego im brak, ma dać trochę troskliwości i dużo oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#JanSlaski">Ale to jest tylko jeden z fragmentów pracy naszej młodzieży. Pracę obozów letnich zapoczątkowała już w roku zeszłym i bieżącym inna organizacja czysto akademicka. Są to obozy Koła Medyków. Posiadam cyfry, którymi chciałbym się podzielić z Wysokim Senatem. W 1937. r. było tych obozów tylko dwa. W 1938 r. już 32. Obóz składał się z niewielkiej grupy młodzieży: jednego lekarza, jednego medyka i 3 oświatowych prelegentów. Obozy te były rozsiane po całej granicy wschodniej Państwa, od Wilna aż na Podole. I jakiż jest rezultat pracy tych obozów? Rezultat pracy to kilkanaście tysięcy porad lekarskich, udzielonych najbiedniejszym, którzy normalnie nie mają za co się leczyć, to są niezliczone ilości porad prawnych, odczytów historycznych i naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#JanSlaski">Jest to rzeczą niesłychanie ważną, bo jest to bezpośrednim zetknięciem się młodzieży z naszą rzeczywistością. Ta młodzież, która kresów nie zna, idzie i styka się bezpośrednio z ludem. Narzekamy na to, że młodzi medycy nie idą na wieś na stosunkowo skromne posady, bo nie znają rzeczywistości wsi. I znowu jestem przekonany, że jeżeli tą drogą doprowadzimy do bezpośredniego zbliżenia akademików i wsi, mnóstwo rzeczy niepożądanych zniknie z naszego życia społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#JanSlaski">Dowodem, jak ta praca jest oceniana, jest szereg listów, które sam czytałem, listów od społeczeństwa i od starostów, w których dziękują za ten wysiłek, za tę pracę społeczną, którą młodzież akademicka dała tym najbardziej jej potrzebującym terenom kresowym.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#JanSlaski">Zaszczytną kartę w pracy naszej młodzieży akademickiej posiada także Koło Młodych Polskiej Macierzy Szkolnej. Jest to młodzież, która podjęła pracę oświatową wśród najuboższych i często nie rozumiejących motywów tej pracy warstw społeczeństwa. Samo warszawskie koło może się wykazać trzema szkołami 7-klasowymi, założonymi i utrzymywanymi na kresach wschodnich, może się wykazać cyfrą 11 cyklów wykładów, 82 odczytów różnych wśród warstw robotniczych, 48 wycieczek, zorganizowaniem 20 świetlic dla młodzieży i dzieci ze składek akademickich groszowych, rzadko złotowych. Ze składek studenckich, z pieniędzy zbieranych na zbiórkach ulicznych, postawiono sobie za cel zorganizować w r. 1939 własnymi siłami uniwersytet ludowy. Ta młodzież, wdzięczna, iż może korzystać z nauki, chce ją upowszechnić i zanieść ją na wieś tam, gdzie dzisiaj ona nie dochodzi.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#JanSlaski">A najpiękniejsze może ideowe organizacje to charytatywne stowarzyszenia akademickie. W Warszawie np. działa stowarzyszenie „Pomoc Bliźniemu”, docierając tam, gdzie wielu z nas jeszcze nie dotarło. Studenci i studentki bez względu na to, co ich czeka przy zetknięciu się z najbiedniejszymi i najbardziej upośledzonymi, bez wahania pracują nad nimi i starają się nieść oświatę i dobre słowo tam, gdzie ono tak rzadko dochodzi. Ich działanie — to 18 świetlic założonych dla sierot i dzieci bezdomnych, to świetlice dla kobiet i biblioteki oraz szereg poczynań, które prowadzą z miłością i zaparciem się siebie. Podobny zakres pracy widzimy w organizacjach katolickich, jak „Iuventus Christiana”, katolicka młodzież narodowa „Odrodzenie” i inne. Wiemy, że młodzież akademicka przystąpiła do stworzenia organizacji krwiodawców. 2e chce przez to dać społeczeństwu to, co ma najcenniejszego, bo właśnie swą krew dla tych, którzy jej potrzebują. Nie dosyć, że młodzi służą w wypadkach ciężących, ale nawet przeprowadza się badanie krwi, robi się rejestrację krwiodawców, bo młodzież przygotowuje się. żeby w razie wojny dać krew tym ofiarom, które tego datku potrzebować będą. Czyi to nie jest piękną kartą w życiu naszej młodzieży akademickiej?</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#JanSlaski">Jedną z najstarszych i najbardziej znanych organizayj akademickich jest Bratnia Pomoc. Myślą przewodnią Bratniej Pomocy jest wzajemna pomoc studentów. Jeżeli zdamy sobie sprawę, że Bratnie Pomoce gromadzą przeszło połowę naszej polskiej młodzieży akademickiej i że znowu w ramach tych organizacyj przeszło połowa tych zorganizowanych korzysta z ich pomocy, to widzimy, że i tutaj praca czysto społeczna daje wielkie owoce. Jakie są zadania tej Bratniej Pomocy? Pomoc finansowa dla niezamożnych, pomoc obiadowa, której zapotrzebowanie wzrasta co roku, wyżywienie dla niezamożnych, lecznictwo i kolonie a także obozy, no i wreszcie inne prace kulturalne i oświatowe.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#JanSlaski">Współpracę poszczególnych organizacyj akademickich koordynuje i czuwa nad ich realizacją Akademicki Komitet Ślubowań Jasnogórskich.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#JanSlaski">Jestem zupełnie świadom tego, że część organizacyj, które wyliczyłem Wysokiemu Senatowi, nie wyczerpuje bynajmniej prac, które akademik i akademiczka dają z siebie społeczeństwu. Chodziło mi o to, aby Wysoka Izba zechciała zrozumieć właśnie na tle tych przykrych wypadków, których jesteśmy świadkami, że olbrzymia większość naszej młodzieży idzie drogą dobrą i dla Państwa pożyteczną. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która często nie ma za co mieszkać i jeść, zbiera składki i daje grosze jeszcze na inne wyższe cele, które uważa za potrzebne dla społeczeństwa. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która ma za mało czasu na naukę, jeszcze poświęca latem dużo czasu na służbę przysposobienia wojskowego i na służbę dla społeczeństwa. W świetle tych faktów mam wrażenie, że musimy dać tej młodzieży pełną satysfakcję, stwierdzając, że prowadzi ona pracę dla ojczyzny dobrą i pożyteczną.</u>
<u xml:id="u-24.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#SŚląski">Wysoki Seacie, pragnę podkreślić jeszcze jeden szczegół. Pamiętajmy znów, że jeżeli młodzież, o której mówiłem, może korzystać z dobrodziejstw wyższego wykształcenia, to dzieje się to często wielkimi ofiarami niezamożnych jej rodziców i dla nich świadomość, że młodzież ich jest moralnie zdrowa i dla Państwa użyteczna, osładza im częste odmawianie sobie wielu rzeczy najkorzystniejszych, by syn czy córka mogli kończyć wyższą uczelnię.</u>
- <u xml:id="u-24.19" who="#SŚląski">Wysoki Senacie! Żeby rozpowszechnić prawdziwie głębokie wartości młodzieży, potrzeba więcej dobrego przykładu ze strony starszych, więcej zrozumienia, wiele więcej serca. Widzimy, że tam, gdzie organizacją młodzieży zajmie się szczerze serce żołnierskie, tam prace tej organizacji dają efekt najlepszy. Jest to kwestia podejścia do młodzieży, umiejętność wyrównywania różnic, szczerej przychylności, których młodzieży naszej potrzeba.</u>
- <u xml:id="u-24.20" who="#SŚląski">Szereg rzeczy zostało już przez pp. senatorów poprzednio wypowiedzianych, dlatego do nich wracać nie będę. Podzielam zdanie p. sprawozdawcy, który wysunął potrzebę materialnej poprawy bytu nauczycielstwa. Prosiłbym Pana Ministra, żeby nauczycielstwo i profesorów odciążyć od szeregu zadań ubocznych, by w życiu codziennym poza godzinami wykładów mogli się więcej zająć naszą młodzieżą.</u>
- <u xml:id="u-24.21" who="#SŚląski">Całe polskie społeczeństwo pragnie, by młodzież nasza była wychowywana w duchu polskim i w duchu katolickim. Byłem wczoraj na zjeździe inteligencji katolickiej w Bydgoszczy. Naczelnym postulatem, wysuwanym przez zjazd, był nawrót do szkoły wyznaniowej. Inteligencja zachodnia zdaje sobie sprawę, że szkoła, która wychowuje naszą młodzież polską, musi być polską i katolicką. Społeczeństwo zachodnie i, mam wrażenie, większość społeczeństwa polskiego żąda conajmniej, by wychowawcą i nauczycielem czy profesorem młodzieży polskiej był Polak i katolik,...</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#JanSlaski">Wysoki Seacie, pragnę podkreślić jeszcze jeden szczegół. Pamiętajmy znów, że jeżeli młodzież, o której mówiłem, może korzystać z dobrodziejstw wyższego wykształcenia, to dzieje się to często wielkimi ofiarami niezamożnych jej rodziców i dla nich świadomość, że młodzież ich jest moralnie zdrowa i dla Państwa użyteczna, osładza im częste odmawianie sobie wielu rzeczy najkorzystniejszych, by syn czy córka mogli kończyć wyższą uczelnię.</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Żeby rozpowszechnić prawdziwie głębokie wartości młodzieży, potrzeba więcej dobrego przykładu ze strony starszych, więcej zrozumienia, wiele więcej serca. Widzimy, że tam, gdzie organizacją młodzieży zajmie się szczerze serce żołnierskie, tam prace tej organizacji dają efekt najlepszy. Jest to kwestia podejścia do młodzieży, umiejętność wyrównywania różnic, szczerej przychylności, których młodzieży naszej potrzeba.</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#JanSlaski">Szereg rzeczy zostało już przez pp. senatorów poprzednio wypowiedzianych, dlatego do nich wracać nie będę. Podzielam zdanie p. sprawozdawcy, który wysunął potrzebę materialnej poprawy bytu nauczycielstwa. Prosiłbym Pana Ministra, żeby nauczycielstwo i profesorów odciążyć od szeregu zadań ubocznych, by w życiu codziennym poza godzinami wykładów mogli się więcej zająć naszą młodzieżą.</u>
+ <u xml:id="u-24.21" who="#JanSlaski">Całe polskie społeczeństwo pragnie, by młodzież nasza była wychowywana w duchu polskim i w duchu katolickim. Byłem wczoraj na zjeździe inteligencji katolickiej w Bydgoszczy. Naczelnym postulatem, wysuwanym przez zjazd, był nawrót do szkoły wyznaniowej. Inteligencja zachodnia zdaje sobie sprawę, że szkoła, która wychowuje naszą młodzież polską, musi być polską i katolicką. Społeczeństwo zachodnie i, mam wrażenie, większość społeczeństwa polskiego żąda conajmniej, by wychowawcą i nauczycielem czy profesorem młodzieży polskiej był Polak i katolik,...</u>
<u xml:id="u-24.22" who="#komentarz">(Oklaski),</u>
- <u xml:id="u-24.23" who="#SŚląski">... bo to jedynie gwarantuje utrzymanie tej linii i tych ideałów, w których pragniemy, aby nasza młodzież była wychowywana.</u>
+ <u xml:id="u-24.23" who="#JanSlaski">... bo to jedynie gwarantuje utrzymanie tej linii i tych ideałów, w których pragniemy, aby nasza młodzież była wychowywana.</u>
<u xml:id="u-24.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Kolankowski.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Kolankowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SKolankowski">Wysoki Senacie! Nuta głębokiej troski, przebijająca się tak z referatu generalnego sprawozdawcy budżetu p. inż. Skoczylasa, jak i z referatu p. s. Dobaczewskiego, brzmiąca również w przemówieniach wszystkich pp. senatorów wobec naszych niedoborów oświatowych: 5 milionów analfabetów i 400,000 dzieci bez szkół, 5.000 nauczycieli bez zajęcia, braku szkół i etatów, przeciążenia źle płatnych nauczycieli szkół powszechnych i średnich — pozwala żywić nadzieję, że stan ten będzie można zwolna, ale niewątpliwie z każdym rokiem poprawiać.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SKolankowski">Nie będę także rozwodził się nad tak tu już aż nadto dobitnie przedstawionymi niezdrowymi objawami, wnoszonymi w życie naszych wyższych uczelni. Jestem przekonany, że są to objawy przenikające i należy mieć nadzieję, że przy konsekwentnych, pełnych poczucia odpowiedzialności zarządzeniach ze strony p. Ministra nie wpłyną one w najmniejszej mierze na tok normalnej pracy i bieg studiów w naszych, tak nam wszystkim drogich, instytucjach naukowych.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SKolankowski">Nie będę także zajmował się bliżej przemówieniem p. senatora Lepkiego, dla którego osobiście żywię głęboki szacunek. Chciałbym tylko w dwóch uwagach może je uzupełnić z naszego punktu widzenia, z tej perspektywy historycznej, na której były oparte wywody p. prof. Lepkiego.</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SKolankowski">Pytał, czemu nie używamy języka ugody hadziackiej? Rzecz prosta, nie mamy tych terytoriów, nie rozporządzamy nimi. Pytał, gdzie się podział nasz szacunek dla kultury ruskiej starej? Myśmy go zawsze mieli i mamy. Ja. jako historyk polski, z pełnym szacunkiem patrzę na wszystkie pozostałości, wszystkie dokumenty wielkiej rzeczywiście kultury ruskiej wieków średnich, na latopisy, na „Pieśń o Pułku Igora” itd. Przyznaję również, że w ciągu dziejów niejednokrotnie pułki kozackie, jeżeli już mamy je uważać za Ukrainę par excellence, stawały obok nas na różnych polach, ale proszę Wysokiego Senatu przypomnieć trzeba sobie i to. że ta cała Ruś południowa, tzw. później w całości Ukraina, ta Ruś polska koronna, to Podole polskie i litewskie, to województwo kijowskie, a później bracławskie itd. i to Zadnieprze — że to są terytoria naszą krwią, naszym trudem, naszym nakładem dla ludu ukraińskiego przez kilkaset lat bronione, kultywowane i utrzymywane. Jeżeli ktoś zna historię istotnie, to o tym wie. A dodam tu, że ja żywię szacunek także dla wroga naszego, wielkiego jednakże pisarza ze stanowiska ukraińskiego i historyka, profesora Michała Kostrzewskiego, który te fakty też rejestruje, że te ziemie wszystkie zniszczone i niszczone od w. XIII, następnie źle administrowane przez W. Księstwo Litewskie, same do nas się zgłosiły po to, żeby nasze pułki koronne przesunęły się nad granicę Dniepru i żeby tam trzymały straż przed wschodem i przed wrażym południem. Te wszystkie ziemie w walce z Achmatowymi synami z końca XV w. tak były spustoszone, że dla załóg litewskich w twierdzach w Żytomierzu. Kijowie, Kaniowie, Czerkasach trzeba było zboże przywozić spod Grodna albo nawet spod Połocka. Pustynia tam była. Jeśli tam później rozwinęły się tak wspaniale wsie i chutory ludu ruskiego, to mają to do zawdzięczenia nam.</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SKolankowski">Jeżeli ktoś z Państwa przypadkiem miał w ręku Roki Koronne na Rusi, wydane przed kilku laty przeze mnie, to zobaczy, że wbrew temu co się twierdzi, jakobyśmy bezbronne te ziemie zostawili, w rejestrze od r. 1488 po 1572, przechowywanym w Archiwum Głównym rachunków królewskich wojskowych, mamy szczegółowo wykazane, jak to rok po roku po 3.000 regularnego wojska stało tam, trzymając straż, żeby na tych ziemiach nie płonęły wioski, żeby życie kulturalne jako tako się rozwijało.</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SKolankowski">A co to znaczyło 3.000 regularnego, stałego wojska, to Państwo zrozumiecie dobrze, jeżeli dodam, że jeden żołnierz kosztował rocznie 60 florenów; 3.000 żołnierzy kosztuje rocznie zatem około 180.000. Czyli mieliśmy stałe niedobory, stale całe państwo musiało składać się na to, uchwalano podatki nadzwyczajne, żeby te ziemie żyły w spokoju. I jeżeli później skarb nie miał pieniędzy, to nie dziwota, że jednemu i drugiemu rotmistrzowi, któremu został winien 30–50 tysięcy, musiał dać tę ziemię, której on bronił, jako ekwiwalent, jako wynagrodzenie, ale równocześnie jako placówkę cywilizacji, którą następnie jego pokolenia przez paręset lat aż do tej wielkiej ostatniej zawieruchy, która zniszczyła tam cywilizację, uprawiały. Przy tym wszystkim dodam, że rozumie się, tak jak i p. senator Lepki, nie poruszam sprawy naszych bliższych ziem. Te ziemie są nasze, były naszymi od początku. Nie my teraz powiedzieliśmy, że to są nasze ziemie. Powiedział to po raz pierwszy, że to nasza ziemia, Nestor, a następnie potwierdził to cesarz Henryk IV w dokumencie wydanym dla arcybiskupstwa praskiego, do którego włączono także biskupstwo krakowskie w 1086 r. Dla tego biskupstwa krakowskiego wypisano granicę wschodnią taką jaką dawniej miało. I wiecie Panowie dokąd województwo sięgało? Do Styru i Bugu; to była diecezja krakowska. Wiemy, jak dalej było w dziejach. A zwrócę jeszcze na jeden moment uwagę, że nie tylko terytorium, ale i lud, conajmniej w 3/4, to nasi z krwi i kości chłopi Mazurzy z sandomierskiego, lubelskiego, krakowskiego itd. Zwłaszcza dotyczy to ziemi podolskiej. Mamy świadectwo bezpośrednio po traktacie Karłowickim z 1699 r., kiedy to zwrócono nam Kamieniec z całą ziemią podolską zajętą przedtem przez Turków. I jak opisuje ówczesny świadek Otwinowski, zastaliśmy tam pustynię, zaczęliśmy odbudowywać i wtedy lud nasz tam poszedł osiedlić się i przepadł dla polskości, bo szlachta z powodu pewnej chciwości, z powodu, że tak powiedziałbym, ekonomicznego wyrachowania, budowała zamiast kościołek cerkwie, bo to się lepiej opłacało i nie miało się żadnych inspektorów nad sobą. O tych rzeczach zresztą wiele już się mówiło, wiele bardzo mówiło się w historii. Od mniej więcej blisko 300 lat tę dyskusję prowadzimy w rożnych okolicznościach. Były chwile dobre, były chwile niedobre, pożycie jednak szło obok siebie dalej. Chcielibyśmy, ażeby nasze pożycie sąsiedzkie z ludem ruskim w ramach państwowości polskiej było zawsze jak najlepsze i jak najzgodniejsze.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#LudwikKolankowski">Wysoki Senacie! Nuta głębokiej troski, przebijająca się tak z referatu generalnego sprawozdawcy budżetu p. inż. Skoczylasa, jak i z referatu p. s. Dobaczewskiego, brzmiąca również w przemówieniach wszystkich pp. senatorów wobec naszych niedoborów oświatowych: 5 milionów analfabetów i 400,000 dzieci bez szkół, 5.000 nauczycieli bez zajęcia, braku szkół i etatów, przeciążenia źle płatnych nauczycieli szkół powszechnych i średnich — pozwala żywić nadzieję, że stan ten będzie można zwolna, ale niewątpliwie z każdym rokiem poprawiać.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#LudwikKolankowski">Nie będę także rozwodził się nad tak tu już aż nadto dobitnie przedstawionymi niezdrowymi objawami, wnoszonymi w życie naszych wyższych uczelni. Jestem przekonany, że są to objawy przenikające i należy mieć nadzieję, że przy konsekwentnych, pełnych poczucia odpowiedzialności zarządzeniach ze strony p. Ministra nie wpłyną one w najmniejszej mierze na tok normalnej pracy i bieg studiów w naszych, tak nam wszystkim drogich, instytucjach naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#LudwikKolankowski">Nie będę także zajmował się bliżej przemówieniem p. senatora Lepkiego, dla którego osobiście żywię głęboki szacunek. Chciałbym tylko w dwóch uwagach może je uzupełnić z naszego punktu widzenia, z tej perspektywy historycznej, na której były oparte wywody p. prof. Lepkiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#LudwikKolankowski">Pytał, czemu nie używamy języka ugody hadziackiej? Rzecz prosta, nie mamy tych terytoriów, nie rozporządzamy nimi. Pytał, gdzie się podział nasz szacunek dla kultury ruskiej starej? Myśmy go zawsze mieli i mamy. Ja. jako historyk polski, z pełnym szacunkiem patrzę na wszystkie pozostałości, wszystkie dokumenty wielkiej rzeczywiście kultury ruskiej wieków średnich, na latopisy, na „Pieśń o Pułku Igora” itd. Przyznaję również, że w ciągu dziejów niejednokrotnie pułki kozackie, jeżeli już mamy je uważać za Ukrainę par excellence, stawały obok nas na różnych polach, ale proszę Wysokiego Senatu przypomnieć trzeba sobie i to. że ta cała Ruś południowa, tzw. później w całości Ukraina, ta Ruś polska koronna, to Podole polskie i litewskie, to województwo kijowskie, a później bracławskie itd. i to Zadnieprze — że to są terytoria naszą krwią, naszym trudem, naszym nakładem dla ludu ukraińskiego przez kilkaset lat bronione, kultywowane i utrzymywane. Jeżeli ktoś zna historię istotnie, to o tym wie. A dodam tu, że ja żywię szacunek także dla wroga naszego, wielkiego jednakże pisarza ze stanowiska ukraińskiego i historyka, profesora Michała Kostrzewskiego, który te fakty też rejestruje, że te ziemie wszystkie zniszczone i niszczone od w. XIII, następnie źle administrowane przez W. Księstwo Litewskie, same do nas się zgłosiły po to, żeby nasze pułki koronne przesunęły się nad granicę Dniepru i żeby tam trzymały straż przed wschodem i przed wrażym południem. Te wszystkie ziemie w walce z Achmatowymi synami z końca XV w. tak były spustoszone, że dla załóg litewskich w twierdzach w Żytomierzu. Kijowie, Kaniowie, Czerkasach trzeba było zboże przywozić spod Grodna albo nawet spod Połocka. Pustynia tam była. Jeśli tam później rozwinęły się tak wspaniale wsie i chutory ludu ruskiego, to mają to do zawdzięczenia nam.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#LudwikKolankowski">Jeżeli ktoś z Państwa przypadkiem miał w ręku Roki Koronne na Rusi, wydane przed kilku laty przeze mnie, to zobaczy, że wbrew temu co się twierdzi, jakobyśmy bezbronne te ziemie zostawili, w rejestrze od r. 1488 po 1572, przechowywanym w Archiwum Głównym rachunków królewskich wojskowych, mamy szczegółowo wykazane, jak to rok po roku po 3.000 regularnego wojska stało tam, trzymając straż, żeby na tych ziemiach nie płonęły wioski, żeby życie kulturalne jako tako się rozwijało.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#LudwikKolankowski">A co to znaczyło 3.000 regularnego, stałego wojska, to Państwo zrozumiecie dobrze, jeżeli dodam, że jeden żołnierz kosztował rocznie 60 florenów; 3.000 żołnierzy kosztuje rocznie zatem około 180.000. Czyli mieliśmy stałe niedobory, stale całe państwo musiało składać się na to, uchwalano podatki nadzwyczajne, żeby te ziemie żyły w spokoju. I jeżeli później skarb nie miał pieniędzy, to nie dziwota, że jednemu i drugiemu rotmistrzowi, któremu został winien 30–50 tysięcy, musiał dać tę ziemię, której on bronił, jako ekwiwalent, jako wynagrodzenie, ale równocześnie jako placówkę cywilizacji, którą następnie jego pokolenia przez paręset lat aż do tej wielkiej ostatniej zawieruchy, która zniszczyła tam cywilizację, uprawiały. Przy tym wszystkim dodam, że rozumie się, tak jak i p. senator Lepki, nie poruszam sprawy naszych bliższych ziem. Te ziemie są nasze, były naszymi od początku. Nie my teraz powiedzieliśmy, że to są nasze ziemie. Powiedział to po raz pierwszy, że to nasza ziemia, Nestor, a następnie potwierdził to cesarz Henryk IV w dokumencie wydanym dla arcybiskupstwa praskiego, do którego włączono także biskupstwo krakowskie w 1086 r. Dla tego biskupstwa krakowskiego wypisano granicę wschodnią taką jaką dawniej miało. I wiecie Panowie dokąd województwo sięgało? Do Styru i Bugu; to była diecezja krakowska. Wiemy, jak dalej było w dziejach. A zwrócę jeszcze na jeden moment uwagę, że nie tylko terytorium, ale i lud, conajmniej w 3/4, to nasi z krwi i kości chłopi Mazurzy z sandomierskiego, lubelskiego, krakowskiego itd. Zwłaszcza dotyczy to ziemi podolskiej. Mamy świadectwo bezpośrednio po traktacie Karłowickim z 1699 r., kiedy to zwrócono nam Kamieniec z całą ziemią podolską zajętą przedtem przez Turków. I jak opisuje ówczesny świadek Otwinowski, zastaliśmy tam pustynię, zaczęliśmy odbudowywać i wtedy lud nasz tam poszedł osiedlić się i przepadł dla polskości, bo szlachta z powodu pewnej chciwości, z powodu, że tak powiedziałbym, ekonomicznego wyrachowania, budowała zamiast kościołek cerkwie, bo to się lepiej opłacało i nie miało się żadnych inspektorów nad sobą. O tych rzeczach zresztą wiele już się mówiło, wiele bardzo mówiło się w historii. Od mniej więcej blisko 300 lat tę dyskusję prowadzimy w rożnych okolicznościach. Były chwile dobre, były chwile niedobre, pożycie jednak szło obok siebie dalej. Chcielibyśmy, ażeby nasze pożycie sąsiedzkie z ludem ruskim w ramach państwowości polskiej było zawsze jak najlepsze i jak najzgodniejsze.</u>
<u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SKolankowski">Ja chciałbym tutaj mówić o czym innym, mianowicie wypowiedzieć parę słów o naszej nauce, tej najpotężniejszej dźwigni prężności narodowej i tej obok armii największej sile naszej' narodowej ekspansji. Jest to dział, w którym od szeregu lat nie tylko nie ma bezrobocia, ale z roku na rok ujawnia się coraz większy brak sił. Różnorakie są tego przyczyny, a roczniki znakomitego wydawnictwa Kasy Mianowskiego pod tytułem „Nauka polska”, służące organizacji i rozwojowi wiedzy w Polsce, jak też przeróżne periodyki a nawet pisma codzienne w artykułach wielu pierwszorzędnych znawców przedmiotu formułują jasno przyczyny tego w najwyższej mierze niepokojącego zjawiska. Wszystkie one niemal streszczają się w wykazaniu niedostateczności środków na należyte zapewnienie uczonym i profesorom potrzebnego do pracy i badań naukowych spokoju. I jak powiada złożony w listopadzie 1937 r. p. Ministrowi memoriał prezydium Stałej Delegacji Związków i Zrzeszeń Profesorów Szkół Akademickich „przez konieczność ubocznego zarobkowania dla zaspokojenia najkonieczniejszych potrzeb życiowych odciąga się profesora od jego właściwej pracy naukowej”. Tym też niezmiernie niskim uposażeniem profesorów, docentów, adiunktów i asystentów, a ja dodam od siebie — bibliotekarzy i archiwistów, tłumaczy drugi podpisany przez prezesa tejże delegacji profesora Warchałowskiego memoriał zastraszający brak młodych adeptów do pracy naukowej i grożący wskutek tego w przyszłości katastrofalny stan w szkolnictwie akademickim.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SKolankowski">Nie mówiłbym tu o tym dla wszystkich jasnym i znanym zjawisku, gdyby nie fakt, że nawet próba przyjścia z drobną pomocą w tym zakresie nie znalazła na Komisji Budżetowej u czynników miarodajnych zrozumienia. Zaszedł tu wypadek, do którego z pięknego odczytu o nauce, wygłoszonego w r. 1919 przez Morleya Fletchera, dało by się zastosować zdanie: „Nie tylko honor, lecz również światłe zrozumienie własnego interesu powinno zmusić każde państwo do należytego opłacania badaczy naukowych”.</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SKolankowski">Chociaż zbyt może niedokuczliwie i dalekim tylko pogłosem brzmi w uszach przeróżnych praktyków dana przez Błachowskiego definicja nauki jako „ustawicznie zmieniającego się wytworu wysiłków umysłu ludzkiego, zmierzającego do poznania i opanowania rzeczywistości”, to jednak inni określają ją od czasu Sokratesa jako dążenie do prawdy, a przez tę prawdę do piękna i dobra, tj. do moralnego zdrowia narodu. W tym też znaczeniu dozna je nauka czci powszechnej u wszystkich cywilizowanych narodów, a i w świątyni Sikków w Krisnapurze ogłasza kapłan codziennie: Jeden jest tylko Bóg, a imię Jego „Prawda”. Toteż ze ściśniętym sercem śledzimy podjęte dziś u nas usiłowania podcięcia przez rozparcelowanie i wydzierżawienie majątków Polskiej Akademii Umiejętności jej bytu i prac naukowych. Polska Akademia Umiejętności, rozporządzająca rocznym budżetem 600.000 zł, otrzymuje dotacji rządowej na cele ogólne, zdaje mi się, 70.000 zł, a na cele specjalne czterdzieści parę tysięcy zł. Z tego budżetu opłaca Państwu rocznie około 145.000 podatków (144.680 zł w roku poprzednim), a resztę, tj. około 400.000 zł zużywa w całości na cele badań naukowych.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SKolankowski">Pomijając tedy, że rozparcelowaniu przynajmniej niektórych majętności Polskiej Akademii Umiejętności sprzeciwiają się względy prawne, jak wyrażona w aktach fundacyjnych wola testatorów, dalej względy społeczne, względy rolnicze, względy wojskowe, względy narodowe, fakt ten zrujnowałby po raz drugi Polską Akademię Umiejętności tak, jak już raz podcięła ją wielka wojna, kiedy to z 8-milionowego majątku zostało we wmuszonych w Akademię rządowych papierach austriackich 700.000 zł, nie mających obecnie w rzeczywistości i połowy wartości.</u>
- <u xml:id="u-26.11" who="#SKolankowski">Do zakresu organizacji nauki względnie szkolnictwa wyższego należy również rozmieszczenie szkół akademickich. W tym zakresie kto wie, czy nie było by znacznie celowszym oparcie szeregu szkół, zwłaszcza specjalnych, o właściwe przyrodzone niejako podłoże. W szczególności stanowczo, moim zdaniem, Akademia Górnicza powinna ze wszystkich względów rzeczowych, a także państwowych i narodowych być przeniesiona z Krakowa do Katowic, a Łódź otrzymać Akademię Handlową, albo też dla przetworzenia chociażby częściowego struktury duchowej swojej, wydziały uniwersyteckie prawno ekonomiczny i humanistyczny. Z tych samych względów wydział leśny Głównej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego winien się znaleźć albo w Białymstoku, albo Grodnie, a wydział rolny w Łucku. Należą się też wyższe uczelnie typu specjalnego lub ogólnego Bydgoszczy lub Toruniowi, Brześciowi lub Pińskowi. Byłoby to, proszę Wysokiego Senatu, powiązanie całości Państwa i narodu węzłami o takim walorze duchowym, jaki przed wiekami mieli wielcy Bolesławowie w jednoczącym naród i Państwo kościele polskim.</u>
- <u xml:id="u-26.12" who="#SKolankowski">Wspomniawszy tu o roli tej wielkiej instytucji, dla której w narodzie naszym mamy tradycyjne przywiązanie, nie możemy i dziś nie szukać w niej, jak w w. XIII budziciela poczucia narodowego, jak za Jagiellonów czynnika unifikacyjnego ziem od Odry po Dźwinę, jak wreszcie w czasach upadku i niewoli widomego w prymacie Polski symbolu łączności całości narodowej, nie możemy i dziś obyć się bez niego, przynajmniej na pewnych naszych terytoriach, i bez jego roli cywilizacyjnej. Toteż chcielibyśmy i dziś po uwzględnieniu naszych słusznych konieczności narodowych i państwowych w nowym konkordacie, opartym na naszych uprawnieniach, istniejących od czasów króla Kazimierza Jagiellończyka i Dersława z Rytwian, a następnie króla Zygmunta I, Leona X i Klemensa VII zapewnić Kościołowi katolickiemu w Polsce jak najszersze ramy dla jego duchowej i duszpasterskiej pracy. Mam na myśli poruszoną tutaj przez s. ks. Nosalewskiego sprawę pięciu wschodnich województw razem ze wschodnimi rubieżami woj. lubelskiego. Według planu, który jeszcze przed laty 20 rozpatrywał Wielki Marszałek w mojej obecności, jako komisarza ziem wschodnich, w razie gdybyśmy byli zmuszeni ponadto użyć tych ziem dla osiedlenia naszej ludności z centralnych i zachodnich województw, co prędzej czy później musi być dokonane, to na tych terenach diecezji lubelskiej i siedleckiej trzeba by zorganizować około 200 parafij, na Wołyniu — 350, na Polesiu — 260, w nowogródzkim — 210, w wileńskim — 220. w białostockim — 140. Byłby to dalszy ciąg tej pracy, którą od wieków wykonywamy w imię łacińskiej kultury na naszych wschodnich rubieżach, tzn. na tych terytoriach, o których p. senator Prystor myśli ze strachem, że przyszły historyk będzie na nich szukał linii styczności kultur zachodniej i wschodniej. Ależ ta linia była i jest od wieków na tych naszych ziemiach. Czasem usiłowała ona nawet posunąć się na zachód, przekraczając Bug i dotrzeć do Wisły. I to właśnie o odsunięciu tej wschodniej kultury od tej linii jak najdalej na wschód, zdecydowanie na wschód musimy i my myśleć i będą zmuszeni myśleć i nasi synowie.</u>
- <u xml:id="u-26.13" who="#SKolankowski">Pozwoli Wysoki Senat, że doszedłszy do problemu rozszerzenia kultury narodowej, chciałbym jeszcze parę słów jemu poświęcić. Jest to zagadnienie, łączące się ściśle z wychowaniem i kształceniem narodowym, zagadnienie metod i wzorów, a zwłaszcza źródeł kultury narodowej. Zagadnienie to rozwiązywano od wieków drogą praktyczną przez sięganie wprost do źródeł wiedzy i nauki najpierw w wieku XII do Francji, do Paryża i Montpelier, w wieku XIII, XIV i po części XV, a niekiedy XVI do Italii, Bolonii, Padwy i Rzymu. Piękne prace ś.p. Karbowiaka, Morawskiego, Fiołka, Ptaśnika i Barycza pouczają nas o praktycznych wynikach tych peregrynacji naszych scholarów po tę kulturę z pierwszej ręki, a nie z drugiej, za czyimś pośrednictwem, po wiedzę na zachód i południe. Wyrażają się one w 100 szkołach parafialnych, po wszystkich naszych ówczesnych diecezjach i w setkach i tysiącach ich magistrów i doktorów, poczynając od krakowskiego Benedykta z r. 1206 lub gnieźnieńskiego Wacława z r. 1213. Ugruntowana następnie przez Uniwersytet Jagielloński, przez który w pierwszych 32 latach istnienia od 1400–1432 przesunęło się 4.254 uczniów, pogłębiona w okresie Odrodzenia przez żywy kontakt naszej młodzi polskiej z głównymi źródłami kultury łacińskiej, zdobyła ona poprzez Grzegorza z Sanoka, Krzyckiego, Mikołaja Reja, Dantyszka, Modrzewskiego, Orzechowskiego, Bonerów, Janickiego, Kochanowskiego, Padniewskiego, Zamojskiego, Warszewickiego, Nideckiego, Szymonowiczów, Sarbiewskiego, i wielu, wielu innych — u nas niemal drugą ojczyznę. W jej blasku widziała Polska swój wiek złoty, z niej wyrósł wprawdzie i jezuicki, jakże zgubny dla naszych umysłów i serc, kosmopolityczny mrok szkolny, ale i z jej ducha wyszedł patriotyczny racjonalizm Pijarów wraz ze stanisławowską klasycznością i jej nieodrodnym synem — romantyzmem. Cokolwiek się dziś myśli i pisze ujemnego o tym prądzie życia duchowego, mówi w swoim pięknym studium o romantyzmie Józef Ujejski, niepodobna zaprzeczyć, że pozostawił on po sobie dwie wartości, które już z dalszego rozwoju człowieczeństwa, ludzkości wieliminowane być nie mogą, mianowicie indywidualność człowieka i indywidualność narodu. W Polsce po rozbiorach ta druga zwłaszcza wartość została przez instynkt samozachowawczy narodu natychmiast zużytkowana wewnętrznie jako podstawa dalszego trwania, jako kotwica wiary i nadziei. Rolę tę swoją przemożną spełniła u nas poezja do spółki z całokształtem naszego umysłowego i duchowego pożycia w wieku XIX.</u>
- <u xml:id="u-26.14" who="#SKolankowski">Ażeby to uwypuklić, przypomnę tutaj pokrótce odpowiedź, jaką wielki Hipolit Taine dał w swych „Les origines de la France contemporaine” na pytanie, jak to się stało, że 20-milionowy naród francuski potrafił u schyłku XVIII wieku i na początku XIX wieku przeciwstawić się koalicji całej niemal Europy i zwycięsko wnieść swój sztandar do Rzymu, Madrytu, Berlina. Wiednia, Moskwy itd., wszystkich podbijając. Jak to się stało? Otóż odpowiedź Taine'a brzmiała tak: że w ówczesnej Francji po odliczeniu dzieci, kobiet, starców i po odliczeniu ciemnych włościan oraz drobnych mieszczan nieuświadomionych naliczył jakieś 1» j miliona uświadomionych, wiedzących co to Francja i wolność obywateli, takich, którzy byli w stanie zaprząc te ciemne masy do czynu. Otóż przeciw temu 1 ' 2-milionowemu zastępowi co mogła wystawić wroga Francji koalicja Austrii, Prus i Moskwy? Czy było dużo uświadomionych Moskali, Austriaków czy Prusaków? Jeżeli sam Taine naliczył ich 400 czy 500.000 razem, Państwo rozumieją, że było to o wiele za mało, ażeby współczynnikowi dynamizmu francuskiego sprostać i nie było tu zatem żadnego przypadku, że tylko Anglia przed Napoleonem nigdy się nie ugięła, a raczej on uległ jej z czasem.</u>
- <u xml:id="u-26.15" who="#SKolankowski">Otóż w podobny sposób, jak to zrobił Taine dla Francji, próbował dla nas obliczyć Tadeusz Korzon nasz współczynnik dynamizmu w chwili upadku Państwa Polskiego. I co się okazało? Że z 11 milionów, które w chwili rozbiorów Polska liczyła, trzeba było odliczyć jakieś 4 miliony na „inorodców”, jak się wyraził, z reszty odliczyć kobiety, dzieci i starców, następnie wielkie masy ciemnego włościaństwa, mieszczaństwa i ciemnej drobnej szlachty, po których to odliczeniach okazało się, że mieliśmy co najwyżej jakieś 40.000 uświadomionych, wiedzących co to wolna Ojczyzna, co to Polska, obywateli. Współczynnik o wiele za mały, ażeby było można ciemne nasze masy zmobilizować i postawić tam, gdzie być powinny. Otóż to sprawiło, że dopiero po upadku Państwa, w wieku XIX przy skutecznym działaniu naszej poezji, oświaty, naszej literatury i nauki, ten współczynnik uświadomienia narodowego rozrósł się tak, że z czasem stosunek jego do naszych rozbiorców przesunął się stanowczo na naszą korzyść. Ten cały dynamizm narodowy w naszych czasach uaktywnił Wielki Marszałek, stwarzając poprzez nowy poryw zbrojny — wojsko, ramy naszej państwowości. Wszystko to są realne zdobycze nie jakiegoś materialistycznego pozytywizmu, lecz produkty twórczych źródeł naszej kultury, naszej tradycji, naszego ducha, które, jak mówił Zaleski, w pogoni za złudą tworzą rzeczywistość, produkty idealizmu, cierpienia i nadziei. Korzenie zaś tego tkwią w głębinach świadomości narodowej i w wypracowanej przez wieki kulturze narodu, w jego inteligencji moralnej. Myśl polska musi tedy w przyszłości oprzeć się o ideały prawdy i sprawiedliwości. Bez tej ostoi, jakże słusznie mówi Artur Górski, zabrniemy w te bezdroża i trzęsawiska, z jakich krwawiąca od lat 25 Europa stara się z trudem wydobyć. A jednak na to był Ejschylos, Plato, Arystoteles i Św. Augustyn, na to Dante, Szekspir, Schiller i Mickiewicz, aby te bagna i pustynie omijać. Nie popadajmy tedy w przesadę w kształtowaniu nauczania, a raczej wychowania naszej młodzieży, nie nastawiajmy wszystkich naszych szkół ogólnokształcących na jedną modłę. Nie twórzmy wyłącznie niemal wszystkiego pod kątem widzenia businessmana. Przywracając jednolitość szkole powszechnej, udostępniając szkołę średnią szerokim warstwom wiejskiej młodzieży, zachowajmy dla niej przez przywrócenie gimnazjum jego właściwej roli możność zetknięcia się ze świętym ogniem iskry Bożej, tlejącej w każdym ukształconym sercu ludzkim, z możnością konstrukcji prawdy, tj. z pomnażaniem piękna i dobra, z tworzeniem idealnych, nieprzemijających wartości. Pamiętajmy, że pozytywizm przez przewagę zorganizowanych scjencji w ramach mocarstw zaborczych rozbijał raczej naszą zwartość narodową, osłabiał odporność i kruszył nasze spoidła wewnętrzne.</u>
- <u xml:id="u-26.16" who="#SKolankowski">„Najpiękniejszą ambicją — mówi jeden z najwybitniejszych naszych uczonych — którą Polska po odzyskaniu niepodległości może i powinna żywić, jest stać się mocarstwem ducha, wejść w grono narodów przodowniczych, które najwięcej przyczyniają się do postępu ludzkości”. I na tej tylko — dodaję — drodze możemy zdobyć ścisłą więź z duszami naszych praojców i pradziadów, więź tak nieodzowną, aby żywe tętno serc naszych było zgodne z rytmem ich żywotów.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#LudwikKolankowski">Ja chciałbym tutaj mówić o czym innym, mianowicie wypowiedzieć parę słów o naszej nauce, tej najpotężniejszej dźwigni prężności narodowej i tej obok armii największej sile naszej' narodowej ekspansji. Jest to dział, w którym od szeregu lat nie tylko nie ma bezrobocia, ale z roku na rok ujawnia się coraz większy brak sił. Różnorakie są tego przyczyny, a roczniki znakomitego wydawnictwa Kasy Mianowskiego pod tytułem „Nauka polska”, służące organizacji i rozwojowi wiedzy w Polsce, jak też przeróżne periodyki a nawet pisma codzienne w artykułach wielu pierwszorzędnych znawców przedmiotu formułują jasno przyczyny tego w najwyższej mierze niepokojącego zjawiska. Wszystkie one niemal streszczają się w wykazaniu niedostateczności środków na należyte zapewnienie uczonym i profesorom potrzebnego do pracy i badań naukowych spokoju. I jak powiada złożony w listopadzie 1937 r. p. Ministrowi memoriał prezydium Stałej Delegacji Związków i Zrzeszeń Profesorów Szkół Akademickich „przez konieczność ubocznego zarobkowania dla zaspokojenia najkonieczniejszych potrzeb życiowych odciąga się profesora od jego właściwej pracy naukowej”. Tym też niezmiernie niskim uposażeniem profesorów, docentów, adiunktów i asystentów, a ja dodam od siebie — bibliotekarzy i archiwistów, tłumaczy drugi podpisany przez prezesa tejże delegacji profesora Warchałowskiego memoriał zastraszający brak młodych adeptów do pracy naukowej i grożący wskutek tego w przyszłości katastrofalny stan w szkolnictwie akademickim.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#LudwikKolankowski">Nie mówiłbym tu o tym dla wszystkich jasnym i znanym zjawisku, gdyby nie fakt, że nawet próba przyjścia z drobną pomocą w tym zakresie nie znalazła na Komisji Budżetowej u czynników miarodajnych zrozumienia. Zaszedł tu wypadek, do którego z pięknego odczytu o nauce, wygłoszonego w r. 1919 przez Morleya Fletchera, dało by się zastosować zdanie: „Nie tylko honor, lecz również światłe zrozumienie własnego interesu powinno zmusić każde państwo do należytego opłacania badaczy naukowych”.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#LudwikKolankowski">Chociaż zbyt może niedokuczliwie i dalekim tylko pogłosem brzmi w uszach przeróżnych praktyków dana przez Błachowskiego definicja nauki jako „ustawicznie zmieniającego się wytworu wysiłków umysłu ludzkiego, zmierzającego do poznania i opanowania rzeczywistości”, to jednak inni określają ją od czasu Sokratesa jako dążenie do prawdy, a przez tę prawdę do piękna i dobra, tj. do moralnego zdrowia narodu. W tym też znaczeniu dozna je nauka czci powszechnej u wszystkich cywilizowanych narodów, a i w świątyni Sikków w Krisnapurze ogłasza kapłan codziennie: Jeden jest tylko Bóg, a imię Jego „Prawda”. Toteż ze ściśniętym sercem śledzimy podjęte dziś u nas usiłowania podcięcia przez rozparcelowanie i wydzierżawienie majątków Polskiej Akademii Umiejętności jej bytu i prac naukowych. Polska Akademia Umiejętności, rozporządzająca rocznym budżetem 600.000 zł, otrzymuje dotacji rządowej na cele ogólne, zdaje mi się, 70.000 zł, a na cele specjalne czterdzieści parę tysięcy zł. Z tego budżetu opłaca Państwu rocznie około 145.000 podatków (144.680 zł w roku poprzednim), a resztę, tj. około 400.000 zł zużywa w całości na cele badań naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#LudwikKolankowski">Pomijając tedy, że rozparcelowaniu przynajmniej niektórych majętności Polskiej Akademii Umiejętności sprzeciwiają się względy prawne, jak wyrażona w aktach fundacyjnych wola testatorów, dalej względy społeczne, względy rolnicze, względy wojskowe, względy narodowe, fakt ten zrujnowałby po raz drugi Polską Akademię Umiejętności tak, jak już raz podcięła ją wielka wojna, kiedy to z 8-milionowego majątku zostało we wmuszonych w Akademię rządowych papierach austriackich 700.000 zł, nie mających obecnie w rzeczywistości i połowy wartości.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#LudwikKolankowski">Do zakresu organizacji nauki względnie szkolnictwa wyższego należy również rozmieszczenie szkół akademickich. W tym zakresie kto wie, czy nie było by znacznie celowszym oparcie szeregu szkół, zwłaszcza specjalnych, o właściwe przyrodzone niejako podłoże. W szczególności stanowczo, moim zdaniem, Akademia Górnicza powinna ze wszystkich względów rzeczowych, a także państwowych i narodowych być przeniesiona z Krakowa do Katowic, a Łódź otrzymać Akademię Handlową, albo też dla przetworzenia chociażby częściowego struktury duchowej swojej, wydziały uniwersyteckie prawno ekonomiczny i humanistyczny. Z tych samych względów wydział leśny Głównej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego winien się znaleźć albo w Białymstoku, albo Grodnie, a wydział rolny w Łucku. Należą się też wyższe uczelnie typu specjalnego lub ogólnego Bydgoszczy lub Toruniowi, Brześciowi lub Pińskowi. Byłoby to, proszę Wysokiego Senatu, powiązanie całości Państwa i narodu węzłami o takim walorze duchowym, jaki przed wiekami mieli wielcy Bolesławowie w jednoczącym naród i Państwo kościele polskim.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#LudwikKolankowski">Wspomniawszy tu o roli tej wielkiej instytucji, dla której w narodzie naszym mamy tradycyjne przywiązanie, nie możemy i dziś nie szukać w niej, jak w w. XIII budziciela poczucia narodowego, jak za Jagiellonów czynnika unifikacyjnego ziem od Odry po Dźwinę, jak wreszcie w czasach upadku i niewoli widomego w prymacie Polski symbolu łączności całości narodowej, nie możemy i dziś obyć się bez niego, przynajmniej na pewnych naszych terytoriach, i bez jego roli cywilizacyjnej. Toteż chcielibyśmy i dziś po uwzględnieniu naszych słusznych konieczności narodowych i państwowych w nowym konkordacie, opartym na naszych uprawnieniach, istniejących od czasów króla Kazimierza Jagiellończyka i Dersława z Rytwian, a następnie króla Zygmunta I, Leona X i Klemensa VII zapewnić Kościołowi katolickiemu w Polsce jak najszersze ramy dla jego duchowej i duszpasterskiej pracy. Mam na myśli poruszoną tutaj przez s. ks. Nosalewskiego sprawę pięciu wschodnich województw razem ze wschodnimi rubieżami woj. lubelskiego. Według planu, który jeszcze przed laty 20 rozpatrywał Wielki Marszałek w mojej obecności, jako komisarza ziem wschodnich, w razie gdybyśmy byli zmuszeni ponadto użyć tych ziem dla osiedlenia naszej ludności z centralnych i zachodnich województw, co prędzej czy później musi być dokonane, to na tych terenach diecezji lubelskiej i siedleckiej trzeba by zorganizować około 200 parafij, na Wołyniu — 350, na Polesiu — 260, w nowogródzkim — 210, w wileńskim — 220. w białostockim — 140. Byłby to dalszy ciąg tej pracy, którą od wieków wykonywamy w imię łacińskiej kultury na naszych wschodnich rubieżach, tzn. na tych terytoriach, o których p. senator Prystor myśli ze strachem, że przyszły historyk będzie na nich szukał linii styczności kultur zachodniej i wschodniej. Ależ ta linia była i jest od wieków na tych naszych ziemiach. Czasem usiłowała ona nawet posunąć się na zachód, przekraczając Bug i dotrzeć do Wisły. I to właśnie o odsunięciu tej wschodniej kultury od tej linii jak najdalej na wschód, zdecydowanie na wschód musimy i my myśleć i będą zmuszeni myśleć i nasi synowie.</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#LudwikKolankowski">Pozwoli Wysoki Senat, że doszedłszy do problemu rozszerzenia kultury narodowej, chciałbym jeszcze parę słów jemu poświęcić. Jest to zagadnienie, łączące się ściśle z wychowaniem i kształceniem narodowym, zagadnienie metod i wzorów, a zwłaszcza źródeł kultury narodowej. Zagadnienie to rozwiązywano od wieków drogą praktyczną przez sięganie wprost do źródeł wiedzy i nauki najpierw w wieku XII do Francji, do Paryża i Montpelier, w wieku XIII, XIV i po części XV, a niekiedy XVI do Italii, Bolonii, Padwy i Rzymu. Piękne prace ś.p. Karbowiaka, Morawskiego, Fiołka, Ptaśnika i Barycza pouczają nas o praktycznych wynikach tych peregrynacji naszych scholarów po tę kulturę z pierwszej ręki, a nie z drugiej, za czyimś pośrednictwem, po wiedzę na zachód i południe. Wyrażają się one w 100 szkołach parafialnych, po wszystkich naszych ówczesnych diecezjach i w setkach i tysiącach ich magistrów i doktorów, poczynając od krakowskiego Benedykta z r. 1206 lub gnieźnieńskiego Wacława z r. 1213. Ugruntowana następnie przez Uniwersytet Jagielloński, przez który w pierwszych 32 latach istnienia od 1400–1432 przesunęło się 4.254 uczniów, pogłębiona w okresie Odrodzenia przez żywy kontakt naszej młodzi polskiej z głównymi źródłami kultury łacińskiej, zdobyła ona poprzez Grzegorza z Sanoka, Krzyckiego, Mikołaja Reja, Dantyszka, Modrzewskiego, Orzechowskiego, Bonerów, Janickiego, Kochanowskiego, Padniewskiego, Zamojskiego, Warszewickiego, Nideckiego, Szymonowiczów, Sarbiewskiego, i wielu, wielu innych — u nas niemal drugą ojczyznę. W jej blasku widziała Polska swój wiek złoty, z niej wyrósł wprawdzie i jezuicki, jakże zgubny dla naszych umysłów i serc, kosmopolityczny mrok szkolny, ale i z jej ducha wyszedł patriotyczny racjonalizm Pijarów wraz ze stanisławowską klasycznością i jej nieodrodnym synem — romantyzmem. Cokolwiek się dziś myśli i pisze ujemnego o tym prądzie życia duchowego, mówi w swoim pięknym studium o romantyzmie Józef Ujejski, niepodobna zaprzeczyć, że pozostawił on po sobie dwie wartości, które już z dalszego rozwoju człowieczeństwa, ludzkości wieliminowane być nie mogą, mianowicie indywidualność człowieka i indywidualność narodu. W Polsce po rozbiorach ta druga zwłaszcza wartość została przez instynkt samozachowawczy narodu natychmiast zużytkowana wewnętrznie jako podstawa dalszego trwania, jako kotwica wiary i nadziei. Rolę tę swoją przemożną spełniła u nas poezja do spółki z całokształtem naszego umysłowego i duchowego pożycia w wieku XIX.</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#LudwikKolankowski">Ażeby to uwypuklić, przypomnę tutaj pokrótce odpowiedź, jaką wielki Hipolit Taine dał w swych „Les origines de la France contemporaine” na pytanie, jak to się stało, że 20-milionowy naród francuski potrafił u schyłku XVIII wieku i na początku XIX wieku przeciwstawić się koalicji całej niemal Europy i zwycięsko wnieść swój sztandar do Rzymu, Madrytu, Berlina. Wiednia, Moskwy itd., wszystkich podbijając. Jak to się stało? Otóż odpowiedź Taine'a brzmiała tak: że w ówczesnej Francji po odliczeniu dzieci, kobiet, starców i po odliczeniu ciemnych włościan oraz drobnych mieszczan nieuświadomionych naliczył jakieś 1» j miliona uświadomionych, wiedzących co to Francja i wolność obywateli, takich, którzy byli w stanie zaprząc te ciemne masy do czynu. Otóż przeciw temu 1 ' 2-milionowemu zastępowi co mogła wystawić wroga Francji koalicja Austrii, Prus i Moskwy? Czy było dużo uświadomionych Moskali, Austriaków czy Prusaków? Jeżeli sam Taine naliczył ich 400 czy 500.000 razem, Państwo rozumieją, że było to o wiele za mało, ażeby współczynnikowi dynamizmu francuskiego sprostać i nie było tu zatem żadnego przypadku, że tylko Anglia przed Napoleonem nigdy się nie ugięła, a raczej on uległ jej z czasem.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#LudwikKolankowski">Otóż w podobny sposób, jak to zrobił Taine dla Francji, próbował dla nas obliczyć Tadeusz Korzon nasz współczynnik dynamizmu w chwili upadku Państwa Polskiego. I co się okazało? Że z 11 milionów, które w chwili rozbiorów Polska liczyła, trzeba było odliczyć jakieś 4 miliony na „inorodców”, jak się wyraził, z reszty odliczyć kobiety, dzieci i starców, następnie wielkie masy ciemnego włościaństwa, mieszczaństwa i ciemnej drobnej szlachty, po których to odliczeniach okazało się, że mieliśmy co najwyżej jakieś 40.000 uświadomionych, wiedzących co to wolna Ojczyzna, co to Polska, obywateli. Współczynnik o wiele za mały, ażeby było można ciemne nasze masy zmobilizować i postawić tam, gdzie być powinny. Otóż to sprawiło, że dopiero po upadku Państwa, w wieku XIX przy skutecznym działaniu naszej poezji, oświaty, naszej literatury i nauki, ten współczynnik uświadomienia narodowego rozrósł się tak, że z czasem stosunek jego do naszych rozbiorców przesunął się stanowczo na naszą korzyść. Ten cały dynamizm narodowy w naszych czasach uaktywnił Wielki Marszałek, stwarzając poprzez nowy poryw zbrojny — wojsko, ramy naszej państwowości. Wszystko to są realne zdobycze nie jakiegoś materialistycznego pozytywizmu, lecz produkty twórczych źródeł naszej kultury, naszej tradycji, naszego ducha, które, jak mówił Zaleski, w pogoni za złudą tworzą rzeczywistość, produkty idealizmu, cierpienia i nadziei. Korzenie zaś tego tkwią w głębinach świadomości narodowej i w wypracowanej przez wieki kulturze narodu, w jego inteligencji moralnej. Myśl polska musi tedy w przyszłości oprzeć się o ideały prawdy i sprawiedliwości. Bez tej ostoi, jakże słusznie mówi Artur Górski, zabrniemy w te bezdroża i trzęsawiska, z jakich krwawiąca od lat 25 Europa stara się z trudem wydobyć. A jednak na to był Ejschylos, Plato, Arystoteles i Św. Augustyn, na to Dante, Szekspir, Schiller i Mickiewicz, aby te bagna i pustynie omijać. Nie popadajmy tedy w przesadę w kształtowaniu nauczania, a raczej wychowania naszej młodzieży, nie nastawiajmy wszystkich naszych szkół ogólnokształcących na jedną modłę. Nie twórzmy wyłącznie niemal wszystkiego pod kątem widzenia businessmana. Przywracając jednolitość szkole powszechnej, udostępniając szkołę średnią szerokim warstwom wiejskiej młodzieży, zachowajmy dla niej przez przywrócenie gimnazjum jego właściwej roli możność zetknięcia się ze świętym ogniem iskry Bożej, tlejącej w każdym ukształconym sercu ludzkim, z możnością konstrukcji prawdy, tj. z pomnażaniem piękna i dobra, z tworzeniem idealnych, nieprzemijających wartości. Pamiętajmy, że pozytywizm przez przewagę zorganizowanych scjencji w ramach mocarstw zaborczych rozbijał raczej naszą zwartość narodową, osłabiał odporność i kruszył nasze spoidła wewnętrzne.</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#LudwikKolankowski">„Najpiękniejszą ambicją — mówi jeden z najwybitniejszych naszych uczonych — którą Polska po odzyskaniu niepodległości może i powinna żywić, jest stać się mocarstwem ducha, wejść w grono narodów przodowniczych, które najwięcej przyczyniają się do postępu ludzkości”. I na tej tylko — dodaję — drodze możemy zdobyć ścisłą więź z duszami naszych praojców i pradziadów, więź tak nieodzowną, aby żywe tętno serc naszych było zgodne z rytmem ich żywotów.</u>
<u xml:id="u-26.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! Czwarty rok mam zaszczyt brać udział w obradach tej Izby. Każdego roku wypowiadam swoje poglądy na młodzież polską, na zalety i wady systemu wychowawczego i wykształcenia narodowego. W tym roku na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt zabrać członkom tej komisji pewien czas, żeby swoje poglądy wypowiedzieć, nie będę się więc tutaj powtarzać. Przejdę natomiast do zagadnienia, które jest zagadnieniem, wchodzącym na porządek dzienny jako zagadnienie o znaczeniu państwowym.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#SMiklaszewski">Koniecznością dziejową dla nas jest podniesienie dobrobytu narodowego, jest takie zorganizowanie pracy w Państwie Polskim, ażeby nie było głodnych, tych, którzy muszą żyć z opieki społecznej. Na to musimy gospodarstwa wiejskie podnieść do poziomu opłacalności. Proces ten zachodzi u nas obecnie jako zjawisko charakteryzujące całą środkową Europę. Prowadzimy organizację drobnej własności. Włościanina naszego, który się stał małorolnym lub bezrolnym, chcemy osadzić na warsztacie opłacalnym. Chcemy się zająć przekształceniem ustroju społecznego, przesunięciem przyrastającego pół miliona ludności z roku na rok ze względów populacyjnych, przeniesieniem, kolonizacją drugiej klasy do tego rodzaju warsztatów pracy, które by pozwoliły zatrudnić i wyżywić przyrastającą ludność. Zamknięte mamy granice dla emigracji, do pewnego stopnia na szczęście. Nie jest nieszczęściem, że mamy 8 milionów naszych współobywateli poza granicami kraju, dlatego że oni jednak mogą współdziałać z nami przy naszej ekspansji zagranicznej. Ale, proszę Państwa, prowadzę do tego, że wewnątrz kraju wychowanie i wykształcenie średnie musimy tak zorganizować, żeby każdy przyrastający pracownik umiał i mógł rzeczywiście produkcyjnie pracować. Dlatego też jestem zwolennikiem tego ustroju, który jest obecnie wprowadzony. Ten ustrój nie jest wynalazkiem naszym, to jest ustrój, który jest stosowany w krajach anglosaskich od szeregu lat, w krajach bogatych, posiadających wielką ekspansję i wielką energię. To jest ustrój, który dziecko w różnych latach poddaje kontroli nowego zespołu, to znaczy ucznia, wychodzącego ze szkoły powszechnej, kiedy ma lat 14, poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela szkoły średniej; gdy ten chłopak czy dziewczyna dojdzie do lat 16, to poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela liceum, a gdy skończy 18 lat, to poddaje kontroli personelu akademickiego. Jest to ich zadaniem, pomimo przechodniości zasadniczej ze szkoły do szkoły, wyselekcjonować, wybrać uczniów tak, ażeby oni mogli w danej szkole istotnie dobrze pracować.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SMiklaszewski">Jeżeli ktoś chce, żeby w ciągu 20 lat Państwo wprowadziło doskonały szwajcarski system szkoły powszechnej nie tylko w Warszawie, ale i w Pacanowie, to wymaga za dużo. To jest niemożliwe. Ja tu podam parę liczb, które wskazują na to, jak te sprawy wyglądają w szkole powszechnej. Wziąłem je z Małego Rocznika Statystycznego. Otóż wziąłem pod uwagę ludność rolniczą. W tym Roczniku ostatnim podzielona ona jest w ten sposób: powyżej 50 ha w pierwszej klasie jest 0,2%, tj. własność ziemska, od 15 do 50 ha — 2,6%, od 5 do 15 ha — 18,6%, do 5 ha — 39%. Więc wielka własność posiada w szkołach powszechnych niecałe 2%. Są to dane z 1936 r. Razem 68,9%. Jeżeli do tego dodamy 1,1% inteligencji pracującej w rolnictwie, to akurat będzie 70%.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SMiklaszewski">Taki jest stan uczniów w 1-ej klasie szkół powszechnych. Jak ta sprawa wygląda w 6-ej klasie z tej samej tabliczki? Z tych, co mają powyżej 50 ha, zostało 2/3 uczniów, od 15 do 50 ha — 1/3, od 5 do 15 ha — 1/4, do 5 ha — 16, robotników rolnych — 18.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SMiklaszewski">Jak się ma sprawa uczenia w szkole powszechnej w zależności od stanu posiadania rodziców? Bo przecież dzieci temu nie są winne, czy są dziećmi parobka, czy dziećmi 50-hektarowego właściciela. Jak to wygląda liczbowo? Im rodzice ubożsi, tym wcześniej dziecko wychodzi ze szkoły. 842.000 dzieci jest w klasie 1-ej, a w klasie 6-ej — 114.000. Dlaczego ja te liczby podaję? Dlatego, że jeżeli jest taki faktyczny stan w r. 1935, to znaczy się, że nie tylko brak szkół, nie tylko metodycznie niewyrobiony nauczyciel, nie tylko zmiana systemu, nie tylko terytorialne właściwości, ale i stan posiadania rodziców decyduje o tym. jak daleko może to dziecko zajść.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#SMiklaszewski">Proszę Państwa, więc cóż z tego wynika? Jeżeli mamy 4 1/2 miliona dzieci w szkołach, a do 6 klasy dochodzi 114.000 spośród 70% ludności — o miastach tu nie mówię, bo mi szło tylko o przykład — to z tego wynika, że do szkoły średniej musi przyjść mało dzieci z tych sfer, a to jest ta masa ludności, która ma być podstawą narodu, bo przecież nasze granice wymagają przede wszystkim organizacji państwowej, technicznej i wojskowej i męstwa naszych dzieci, ich piersi. Czym się charakteryzujemy w ciągu stuleci? Tym, żeśmy nigdy nie przestawali przelewać krwi w imię naszej wolności i przelewaliśmy ją nie tylko za swoje interesy, ale i za cudze.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#SMiklaszewski">Otóż jeżeli mamy teraz stworzyć system, który ma dać nam inteligencję, to znaczy dzieci, które przejdą szkołę średnią, albo sztabową inteligencję z wychowania szkół akademickich, to ten materiał zaczyna przychodzić dopiero po reorganizacji systemu szkolnictwa w 1935 r. na ten system, o którym wspomniałem. Zaczyna się zwiększać dopływ młodzieży liczbowo. To wynika ze stanu obecnego, bo przecież to szkolnictwo przed 1914 r. nie istniało w tych granicach, w jakich istnieje obecnie, nie było powszechne, nie było ani szkół, ani nauczycieli. Zaczynają dopiero do tych szkół średnich przychodzić dzieci ze szkół polskich.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SMiklaszewski">Jeżeli odejmiemy lata 1918–1923, kiedy ustalone zostały nasze granice, to jest 5 lat, to znaczy, że musimy brać pod uwagę rezultat 15 lat pracy organizacyjnej w dziedzinie szkolnictwa powszechnego, które dopiero stwarzamy sobie, bo jak parę lat temu było dyskutowane w Sejmie, tylko 90% dzieci chodzi do szkoły. Prósz? Państwa, przecież ten, kto chodzi do szkoły, musi być uczony przez nauczyciela, a nauczyciel musi być opłacony z budżetu państwowego, a budżet państwowy są to podatki, płacone przez rodziców tych dzieci. Jeżeli więc my wszystko musimy od razu robić i w 20-tym roku niepodległości mamy 4 1/2 miliona dzieci w szkołach powszechnych, to jest to poniesiony wysiłek taki, jak na armię — i słusznie zupełnie. Ale ja chcę dojść do tego, co mnie istotnie interesuje, to znaczy jak te dzieci, mające 14–18 lat, rozpadają się pod względem załatwienia budżetowego.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#SMiklaszewski">Mamy szkolnictwo ogólnokształcące, szkolnictwo zawodowe najrozmaitszych potrzeb i następnie mamy szkolnictwo między innymi rolnicze i dalej jest dokształcanie tych, którzy ze szkoły wyszli. Jak jest z budżetem? Weźmy tylko niektóre liczby. W 1929 r. budżet państwowy brutto, tzn. Państwo i samorządy i wszystko razem, wynosił na oświatę 643 miliony zł, w 1937 r. — 438 milionów zł, a więc o 200 milionów zł mniej niż w r. 1929. Ale jak Państwo przy tym wygląda? Te liczby są Wzięte z Małego Rocznika Statystycznego, ostatnie wydanie. Otóż Skarb włożył w to w 1929 r. 450 milionów zł, a w 1937 r. — 324 miliony zł, w 1939 r. — 401 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#SMiklaszewski">Widzimy więc, że okres kryzysowy uderzył w szkolnictwo tak samo jak i w inne działy. Tylko jaka jest różnica? Prędzej przyrasta suma ofiarowywana na szkolnictwo w budżecie państwowym. niż w budżetach innych organizacyj, samorządów itd. dlatego, że te sumy, które wydają samorządy, są obecnie proporcjonalnie mniejsze, niż były wtedy.</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SMiklaszewski">Ale jest jeszcze jedna rzecz. To jest ogólna tylko charakterystyka, a teraz jak wyglądają pojedyncze szkoły typu średniego? Nie będę brał tych lat przed 1937 r. dlatego, że klasyfikacja szkół średnich była wtedy inna; po 1937 r nastąpił podział na gimnazja i licea i na szkoły zawodowe różnego typu. Otóż tylko niektóre liczby porównam. Nie będę mówił o spadku wydatków w czasie kompresji budżetu, ty 1929 r. wydano 249 miln. zł, w 1934 r. — 172 miln. zł na szkolnictwo powszechne, a w r. 1937 mamy już 190 milionów. W każdym razie tutaj mamy zmniejszenie tej sumy o 1/4. A jak jest ze szkolnictwem ogólnokształcącym? Budżet państwowy szkół średnich od r. 1929 do 1937 zmniejszył się prawie o 1/3, a budżet szkół zawodowych o połowę. Do czego prowadzę? Prowadzę do tego, że szkolnictwo powszechne utrzymało się mniej więcej przy swoim standarcie, a ucierpiało najwięcej szkolnictwo zawodowe, które przy tym samym założeniu miało najsłabszą organizację ogólną i personalną, a stosunkowo mniej ucierpiało szkolnictwo średnie, ogólnokształcące. Ja się temu nie dziwię, stwierdzam tylko, że tak wyglądają te sprawy w realnym stosunku, bo w r. 1929 na szkolnictwo zawodowe mamy 28 milionów, a w r. 1937–14 milionów. Do tego należało by dodać niektóre opłaty z przepisów prawa przemysłowego na szkolnictwo zawodowe, co dawało różne sumy, w ostatnich latach zdaje się 6,2 miliona. Więc ta suma 14 milionów mogłaby przez dodanie tych sum ze specjalnego opodatkowania sfer przemysłowych i handlowych dać do 20 milionów. Z tego widać, że szkolnictwo zawodowe w budżecie jest pomimo tego specjalnego funduszu, wynikającego z opodatkowania celowego sfer przemysłowych i handlowych, jednak mniej uposażone, niż szkolnictwo średnie.</u>
- <u xml:id="u-28.11" who="#SMiklaszewski">Jeżeli teraz weźmiemy liczbę uczniów, to tutaj sprawa tak się przedstawia, że liczba uczniów w szkolnictwie zawodowym średniego typu wynosiła w r. 1936 — 91.000, a w szkolnictwie ogólnokształcącym w tym samym roku — 200.000, w zreorganizowanych szkołach co prawda jest inna organizacja, odciążenie itd., ale jeżeli dodamy do szkolnictwa zawodowego jeszcze 97 szkół dokształcających, to liczebność szkół zawodowych i szkół średnich licealnych i gimnazjalnych 7-letnich zbliża się do siebie, czyli że zainteresowanie społeczeństwa wykształceniem zawodowym wzrasta.</u>
- <u xml:id="u-28.12" who="#SMiklaszewski">Po co ja podaję te liczby? Dlatego, żeby zwrócić uwagę na to, że aby ocenić wartość nowego systemu w szkolnictwie, to o ile szkoła jest 3-letnia, w moim przekonaniu potrzeba 6 lat, jeżeli zaś szkoła jest 4, albo 6-letnia, to trzeba dwa razy tyle — 12 lat. Kiedy ta sprawa była przed laty na porządku dziennym, to ja osobiście wypowiadałem zdanie, że 6-letni okres jest za krótki, że trzeba dać podwójny okres na reorganizację, bo trzeba mieć czas na zmianę programów, napisanie podręczników i wyszkolenie personelu.</u>
- <u xml:id="u-28.13" who="#SMiklaszewski">Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że u nas dziś przy wszystkich systemach nauczania, metoda nauczania jest tą piętą Achillesa, która idzie przez wszystkie typy szkół, od szkół powszechnych do szkół akademickich. Dlatego, że wszystkie szkoły są przeciążone uczniami, wszystkie mają niedostateczną organizację. Jesteśmy za ubogim państwem na to, ażeby dać dostateczną ilość personelu, ażeby ten personel nie był przeciążony nadmierną ilością pracy i uczniów. Tu powiem o profesorze prawa, który ma 1500 studentów, których musi przeegzaminować, powiem o nauczycielu gimnazjum, który jest przeciążony liczbą uczniów i liczbą godzin zatrudnienia, a to samo trzeba powiedzieć o nauczycielu szkoły powszechnej, którego liczba uczniów w ostatnim roku zmniejszyła się, bo wynosi 59 osób, a powinna być 40.</u>
- <u xml:id="u-28.14" who="#SMiklaszewski">Te fakty skłaniają mnie do pewnej indulgencji. Państwo to jest taki organizm, który potrzebuje przynajmniej 50 lat na to, ażeby można było powiedzieć, że ono jest zupełnie scementowane; dwa pokolenia są potrzebne, a w szkolnictwie tym bardziej.</u>
- <u xml:id="u-28.15" who="#SMiklaszewski">Jakie są efekty tego całego systemu? Czy ten system jest gorszy od poprzedniego, czy lepszy? Przecież skoro jesteśmy obywatelami Państwa Polskiego, to muszę się zapytać, czy dziecko, które uczę w szkole, lub które mnie oddaje ktoś do szkoły, jest lepszym czy gorszym systemem uczone. Na podstawie mego doświadczenia — 40 lat temu byłem asystentem Politechniki Lwowskiej — stwierdzam, że moi wnukowie są w stokroć lepszych warunkach niż ci, którzy byli z mego czy z następnego pokolenia.</u>
- <u xml:id="u-28.16" who="#SMiklaszewski">Jeżeli będziemy dyskutowali nad tym, jaki jest najlepszy system nauczania, to w Polsce nie jest to trudne do rozstrzygnięcia. Tam, gdzie matki-Polki umiały swych synów prowadzić na szubienicę, umiały znieść stratę majątku, stratę wszystkiego, nie tracąc serca i w domu gdy ojcowie szli oddawać krew wychowywały swe dzieci, tam w ciągu pokoleń nie potrzeba szukać specjalnego systemu, bo tam serce i dusza, hart i charakter są tymi cechami, które będą znamionować nasze nauczanie i wychowanie.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BolesławMiklaszewski">Wysoki Senacie! Czwarty rok mam zaszczyt brać udział w obradach tej Izby. Każdego roku wypowiadam swoje poglądy na młodzież polską, na zalety i wady systemu wychowawczego i wykształcenia narodowego. W tym roku na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt zabrać członkom tej komisji pewien czas, żeby swoje poglądy wypowiedzieć, nie będę się więc tutaj powtarzać. Przejdę natomiast do zagadnienia, które jest zagadnieniem, wchodzącym na porządek dzienny jako zagadnienie o znaczeniu państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BolesławMiklaszewski">Koniecznością dziejową dla nas jest podniesienie dobrobytu narodowego, jest takie zorganizowanie pracy w Państwie Polskim, ażeby nie było głodnych, tych, którzy muszą żyć z opieki społecznej. Na to musimy gospodarstwa wiejskie podnieść do poziomu opłacalności. Proces ten zachodzi u nas obecnie jako zjawisko charakteryzujące całą środkową Europę. Prowadzimy organizację drobnej własności. Włościanina naszego, który się stał małorolnym lub bezrolnym, chcemy osadzić na warsztacie opłacalnym. Chcemy się zająć przekształceniem ustroju społecznego, przesunięciem przyrastającego pół miliona ludności z roku na rok ze względów populacyjnych, przeniesieniem, kolonizacją drugiej klasy do tego rodzaju warsztatów pracy, które by pozwoliły zatrudnić i wyżywić przyrastającą ludność. Zamknięte mamy granice dla emigracji, do pewnego stopnia na szczęście. Nie jest nieszczęściem, że mamy 8 milionów naszych współobywateli poza granicami kraju, dlatego że oni jednak mogą współdziałać z nami przy naszej ekspansji zagranicznej. Ale, proszę Państwa, prowadzę do tego, że wewnątrz kraju wychowanie i wykształcenie średnie musimy tak zorganizować, żeby każdy przyrastający pracownik umiał i mógł rzeczywiście produkcyjnie pracować. Dlatego też jestem zwolennikiem tego ustroju, który jest obecnie wprowadzony. Ten ustrój nie jest wynalazkiem naszym, to jest ustrój, który jest stosowany w krajach anglosaskich od szeregu lat, w krajach bogatych, posiadających wielką ekspansję i wielką energię. To jest ustrój, który dziecko w różnych latach poddaje kontroli nowego zespołu, to znaczy ucznia, wychodzącego ze szkoły powszechnej, kiedy ma lat 14, poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela szkoły średniej; gdy ten chłopak czy dziewczyna dojdzie do lat 16, to poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela liceum, a gdy skończy 18 lat, to poddaje kontroli personelu akademickiego. Jest to ich zadaniem, pomimo przechodniości zasadniczej ze szkoły do szkoły, wyselekcjonować, wybrać uczniów tak, ażeby oni mogli w danej szkole istotnie dobrze pracować.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BolesławMiklaszewski">Jeżeli ktoś chce, żeby w ciągu 20 lat Państwo wprowadziło doskonały szwajcarski system szkoły powszechnej nie tylko w Warszawie, ale i w Pacanowie, to wymaga za dużo. To jest niemożliwe. Ja tu podam parę liczb, które wskazują na to, jak te sprawy wyglądają w szkole powszechnej. Wziąłem je z Małego Rocznika Statystycznego. Otóż wziąłem pod uwagę ludność rolniczą. W tym Roczniku ostatnim podzielona ona jest w ten sposób: powyżej 50 ha w pierwszej klasie jest 0,2%, tj. własność ziemska, od 15 do 50 ha — 2,6%, od 5 do 15 ha — 18,6%, do 5 ha — 39%. Więc wielka własność posiada w szkołach powszechnych niecałe 2%. Są to dane z 1936 r. Razem 68,9%. Jeżeli do tego dodamy 1,1% inteligencji pracującej w rolnictwie, to akurat będzie 70%.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BolesławMiklaszewski">Taki jest stan uczniów w 1-ej klasie szkół powszechnych. Jak ta sprawa wygląda w 6-ej klasie z tej samej tabliczki? Z tych, co mają powyżej 50 ha, zostało 2/3 uczniów, od 15 do 50 ha — 1/3, od 5 do 15 ha — 1/4, do 5 ha — 16, robotników rolnych — 18.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#BolesławMiklaszewski">Jak się ma sprawa uczenia w szkole powszechnej w zależności od stanu posiadania rodziców? Bo przecież dzieci temu nie są winne, czy są dziećmi parobka, czy dziećmi 50-hektarowego właściciela. Jak to wygląda liczbowo? Im rodzice ubożsi, tym wcześniej dziecko wychodzi ze szkoły. 842.000 dzieci jest w klasie 1-ej, a w klasie 6-ej — 114.000. Dlaczego ja te liczby podaję? Dlatego, że jeżeli jest taki faktyczny stan w r. 1935, to znaczy się, że nie tylko brak szkół, nie tylko metodycznie niewyrobiony nauczyciel, nie tylko zmiana systemu, nie tylko terytorialne właściwości, ale i stan posiadania rodziców decyduje o tym. jak daleko może to dziecko zajść.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#BolesławMiklaszewski">Proszę Państwa, więc cóż z tego wynika? Jeżeli mamy 4 1/2 miliona dzieci w szkołach, a do 6 klasy dochodzi 114.000 spośród 70% ludności — o miastach tu nie mówię, bo mi szło tylko o przykład — to z tego wynika, że do szkoły średniej musi przyjść mało dzieci z tych sfer, a to jest ta masa ludności, która ma być podstawą narodu, bo przecież nasze granice wymagają przede wszystkim organizacji państwowej, technicznej i wojskowej i męstwa naszych dzieci, ich piersi. Czym się charakteryzujemy w ciągu stuleci? Tym, żeśmy nigdy nie przestawali przelewać krwi w imię naszej wolności i przelewaliśmy ją nie tylko za swoje interesy, ale i za cudze.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#BolesławMiklaszewski">Otóż jeżeli mamy teraz stworzyć system, który ma dać nam inteligencję, to znaczy dzieci, które przejdą szkołę średnią, albo sztabową inteligencję z wychowania szkół akademickich, to ten materiał zaczyna przychodzić dopiero po reorganizacji systemu szkolnictwa w 1935 r. na ten system, o którym wspomniałem. Zaczyna się zwiększać dopływ młodzieży liczbowo. To wynika ze stanu obecnego, bo przecież to szkolnictwo przed 1914 r. nie istniało w tych granicach, w jakich istnieje obecnie, nie było powszechne, nie było ani szkół, ani nauczycieli. Zaczynają dopiero do tych szkół średnich przychodzić dzieci ze szkół polskich.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#BolesławMiklaszewski">Jeżeli odejmiemy lata 1918–1923, kiedy ustalone zostały nasze granice, to jest 5 lat, to znaczy, że musimy brać pod uwagę rezultat 15 lat pracy organizacyjnej w dziedzinie szkolnictwa powszechnego, które dopiero stwarzamy sobie, bo jak parę lat temu było dyskutowane w Sejmie, tylko 90% dzieci chodzi do szkoły. Prósz? Państwa, przecież ten, kto chodzi do szkoły, musi być uczony przez nauczyciela, a nauczyciel musi być opłacony z budżetu państwowego, a budżet państwowy są to podatki, płacone przez rodziców tych dzieci. Jeżeli więc my wszystko musimy od razu robić i w 20-tym roku niepodległości mamy 4 1/2 miliona dzieci w szkołach powszechnych, to jest to poniesiony wysiłek taki, jak na armię — i słusznie zupełnie. Ale ja chcę dojść do tego, co mnie istotnie interesuje, to znaczy jak te dzieci, mające 14–18 lat, rozpadają się pod względem załatwienia budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#BolesławMiklaszewski">Mamy szkolnictwo ogólnokształcące, szkolnictwo zawodowe najrozmaitszych potrzeb i następnie mamy szkolnictwo między innymi rolnicze i dalej jest dokształcanie tych, którzy ze szkoły wyszli. Jak jest z budżetem? Weźmy tylko niektóre liczby. W 1929 r. budżet państwowy brutto, tzn. Państwo i samorządy i wszystko razem, wynosił na oświatę 643 miliony zł, w 1937 r. — 438 milionów zł, a więc o 200 milionów zł mniej niż w r. 1929. Ale jak Państwo przy tym wygląda? Te liczby są Wzięte z Małego Rocznika Statystycznego, ostatnie wydanie. Otóż Skarb włożył w to w 1929 r. 450 milionów zł, a w 1937 r. — 324 miliony zł, w 1939 r. — 401 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#BolesławMiklaszewski">Widzimy więc, że okres kryzysowy uderzył w szkolnictwo tak samo jak i w inne działy. Tylko jaka jest różnica? Prędzej przyrasta suma ofiarowywana na szkolnictwo w budżecie państwowym. niż w budżetach innych organizacyj, samorządów itd. dlatego, że te sumy, które wydają samorządy, są obecnie proporcjonalnie mniejsze, niż były wtedy.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#BolesławMiklaszewski">Ale jest jeszcze jedna rzecz. To jest ogólna tylko charakterystyka, a teraz jak wyglądają pojedyncze szkoły typu średniego? Nie będę brał tych lat przed 1937 r. dlatego, że klasyfikacja szkół średnich była wtedy inna; po 1937 r nastąpił podział na gimnazja i licea i na szkoły zawodowe różnego typu. Otóż tylko niektóre liczby porównam. Nie będę mówił o spadku wydatków w czasie kompresji budżetu, ty 1929 r. wydano 249 miln. zł, w 1934 r. — 172 miln. zł na szkolnictwo powszechne, a w r. 1937 mamy już 190 milionów. W każdym razie tutaj mamy zmniejszenie tej sumy o 1/4. A jak jest ze szkolnictwem ogólnokształcącym? Budżet państwowy szkół średnich od r. 1929 do 1937 zmniejszył się prawie o 1/3, a budżet szkół zawodowych o połowę. Do czego prowadzę? Prowadzę do tego, że szkolnictwo powszechne utrzymało się mniej więcej przy swoim standarcie, a ucierpiało najwięcej szkolnictwo zawodowe, które przy tym samym założeniu miało najsłabszą organizację ogólną i personalną, a stosunkowo mniej ucierpiało szkolnictwo średnie, ogólnokształcące. Ja się temu nie dziwię, stwierdzam tylko, że tak wyglądają te sprawy w realnym stosunku, bo w r. 1929 na szkolnictwo zawodowe mamy 28 milionów, a w r. 1937–14 milionów. Do tego należało by dodać niektóre opłaty z przepisów prawa przemysłowego na szkolnictwo zawodowe, co dawało różne sumy, w ostatnich latach zdaje się 6,2 miliona. Więc ta suma 14 milionów mogłaby przez dodanie tych sum ze specjalnego opodatkowania sfer przemysłowych i handlowych dać do 20 milionów. Z tego widać, że szkolnictwo zawodowe w budżecie jest pomimo tego specjalnego funduszu, wynikającego z opodatkowania celowego sfer przemysłowych i handlowych, jednak mniej uposażone, niż szkolnictwo średnie.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#BolesławMiklaszewski">Jeżeli teraz weźmiemy liczbę uczniów, to tutaj sprawa tak się przedstawia, że liczba uczniów w szkolnictwie zawodowym średniego typu wynosiła w r. 1936 — 91.000, a w szkolnictwie ogólnokształcącym w tym samym roku — 200.000, w zreorganizowanych szkołach co prawda jest inna organizacja, odciążenie itd., ale jeżeli dodamy do szkolnictwa zawodowego jeszcze 97 szkół dokształcających, to liczebność szkół zawodowych i szkół średnich licealnych i gimnazjalnych 7-letnich zbliża się do siebie, czyli że zainteresowanie społeczeństwa wykształceniem zawodowym wzrasta.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#BolesławMiklaszewski">Po co ja podaję te liczby? Dlatego, żeby zwrócić uwagę na to, że aby ocenić wartość nowego systemu w szkolnictwie, to o ile szkoła jest 3-letnia, w moim przekonaniu potrzeba 6 lat, jeżeli zaś szkoła jest 4, albo 6-letnia, to trzeba dwa razy tyle — 12 lat. Kiedy ta sprawa była przed laty na porządku dziennym, to ja osobiście wypowiadałem zdanie, że 6-letni okres jest za krótki, że trzeba dać podwójny okres na reorganizację, bo trzeba mieć czas na zmianę programów, napisanie podręczników i wyszkolenie personelu.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#BolesławMiklaszewski">Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że u nas dziś przy wszystkich systemach nauczania, metoda nauczania jest tą piętą Achillesa, która idzie przez wszystkie typy szkół, od szkół powszechnych do szkół akademickich. Dlatego, że wszystkie szkoły są przeciążone uczniami, wszystkie mają niedostateczną organizację. Jesteśmy za ubogim państwem na to, ażeby dać dostateczną ilość personelu, ażeby ten personel nie był przeciążony nadmierną ilością pracy i uczniów. Tu powiem o profesorze prawa, który ma 1500 studentów, których musi przeegzaminować, powiem o nauczycielu gimnazjum, który jest przeciążony liczbą uczniów i liczbą godzin zatrudnienia, a to samo trzeba powiedzieć o nauczycielu szkoły powszechnej, którego liczba uczniów w ostatnim roku zmniejszyła się, bo wynosi 59 osób, a powinna być 40.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#BolesławMiklaszewski">Te fakty skłaniają mnie do pewnej indulgencji. Państwo to jest taki organizm, który potrzebuje przynajmniej 50 lat na to, ażeby można było powiedzieć, że ono jest zupełnie scementowane; dwa pokolenia są potrzebne, a w szkolnictwie tym bardziej.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#BolesławMiklaszewski">Jakie są efekty tego całego systemu? Czy ten system jest gorszy od poprzedniego, czy lepszy? Przecież skoro jesteśmy obywatelami Państwa Polskiego, to muszę się zapytać, czy dziecko, które uczę w szkole, lub które mnie oddaje ktoś do szkoły, jest lepszym czy gorszym systemem uczone. Na podstawie mego doświadczenia — 40 lat temu byłem asystentem Politechniki Lwowskiej — stwierdzam, że moi wnukowie są w stokroć lepszych warunkach niż ci, którzy byli z mego czy z następnego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#BolesławMiklaszewski">Jeżeli będziemy dyskutowali nad tym, jaki jest najlepszy system nauczania, to w Polsce nie jest to trudne do rozstrzygnięcia. Tam, gdzie matki-Polki umiały swych synów prowadzić na szubienicę, umiały znieść stratę majątku, stratę wszystkiego, nie tracąc serca i w domu gdy ojcowie szli oddawać krew wychowywały swe dzieci, tam w ciągu pokoleń nie potrzeba szukać specjalnego systemu, bo tam serce i dusza, hart i charakter są tymi cechami, które będą znamionować nasze nauczanie i wychowanie.</u>
<u xml:id="u-28.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-28.18" who="#SMiklaszewski">A czy ten system będzie sformułowany na takim czy innym systemie filozoficznym — to wszystko jedno. Nasz nauczyciel nigdy nie weźmie trzciny do ręki, żeby nauczyć dziecko porządku. Tak było w ciągu stuleci.</u>
- <u xml:id="u-28.19" who="#SMiklaszewski">Dlaczego to mówię? Dlatego, żeby zwrócić uwagę na wychowanie zawodowe. Proszę Panów, jeżeli nasze dzieci nie będą umiały pracować konstruktywnie na roli, w rzemiośle, czy w przemyśle, jeżeli nie będą wyszkolone w systemie współczesnym w fabryce — dla danej fabryki, na kolei — dla eksploatacji kolei, a w szkole rzemieślniczej — dla eksploatacji w rzemiośle, dla samodzielnych warsztatów, to my dwieście lat będziemy czekać, żeby ci ludzie nie marli z głodu. Niemcy — ja to studiuję od wielu lat — po zwycięstwie nad Francją w 1870 r. zastosowały system szkolenia na wszystkich poziomach dla potrzeb życia. Ja sam skończyłem gimnazjum klasyczne w Warszawie i cenię to bardzo. Później tak się warunki ułożyły, że musiałem w Szwajcarii zdawać maturę realną i kończyłem politechnikę. Więc nikt mi nie może powiedzieć, że nie wiem co to jest logistyczna metoda i co to kultura grecko-rzymska, bo teraz jeszcze tych autorów z przyjemnością czytuję. Ale my nie mamy czasu, żeby prowadzić trivium i quatrivium, my musimy przejść do takich form nauczania, żebyśmy byli gotowi każdej chwili do obronności, a obronność osiągniemy tylko wtedy, jeżeli każde dziecko będzie umiało na życie patrzeć realnie. Nie znaczy to, żeby było pozbawione ideałów, od tego jest matka, ojciec, od tego jest szkoła i ideologia, ale musi najmniejszym kosztem stać się produkcyjnym członkiem społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-28.20" who="#SMiklaszewski">Dlatego uważam, że obecnie tak jak istnieje Ligi Obrony Powietrznej Państwa, tak powinna powstać liga przygotowania do pracy zawodowej dla dokształcania szerokich mas, następnie organizacja wszelkiego typu szkół zawodowych, ośrodków dokształcania, bo jeżeli te masy młodzieży zaczną przychodzić, to one muszą mieć gotowe budynki, w których będą się uczyć, muszą mieć gotowych nauczycieli. Teraz się zmieniły zupełnie systemy radio i film — to może potrafi przyśpieszyć ten proces.</u>
- <u xml:id="u-28.21" who="#SMiklaszewski">Otóż ja, nie chcąc tu obciążać szanownych Państwa dłuższymi wywodami, stwierdzam jednak, że postawienie zagadnienia szkolnictwa zawodowego w budżecie samorządu, w budżecie Państwa i następnie zużytkowanie energii utajonej w społeczeństwie jest konieczne i przyjść powinno tak samo, jak rozbudowa dróg, przemysłu i innych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#BolesławMiklaszewski">A czy ten system będzie sformułowany na takim czy innym systemie filozoficznym — to wszystko jedno. Nasz nauczyciel nigdy nie weźmie trzciny do ręki, żeby nauczyć dziecko porządku. Tak było w ciągu stuleci.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#BolesławMiklaszewski">Dlaczego to mówię? Dlatego, żeby zwrócić uwagę na wychowanie zawodowe. Proszę Panów, jeżeli nasze dzieci nie będą umiały pracować konstruktywnie na roli, w rzemiośle, czy w przemyśle, jeżeli nie będą wyszkolone w systemie współczesnym w fabryce — dla danej fabryki, na kolei — dla eksploatacji kolei, a w szkole rzemieślniczej — dla eksploatacji w rzemiośle, dla samodzielnych warsztatów, to my dwieście lat będziemy czekać, żeby ci ludzie nie marli z głodu. Niemcy — ja to studiuję od wielu lat — po zwycięstwie nad Francją w 1870 r. zastosowały system szkolenia na wszystkich poziomach dla potrzeb życia. Ja sam skończyłem gimnazjum klasyczne w Warszawie i cenię to bardzo. Później tak się warunki ułożyły, że musiałem w Szwajcarii zdawać maturę realną i kończyłem politechnikę. Więc nikt mi nie może powiedzieć, że nie wiem co to jest logistyczna metoda i co to kultura grecko-rzymska, bo teraz jeszcze tych autorów z przyjemnością czytuję. Ale my nie mamy czasu, żeby prowadzić trivium i quatrivium, my musimy przejść do takich form nauczania, żebyśmy byli gotowi każdej chwili do obronności, a obronność osiągniemy tylko wtedy, jeżeli każde dziecko będzie umiało na życie patrzeć realnie. Nie znaczy to, żeby było pozbawione ideałów, od tego jest matka, ojciec, od tego jest szkoła i ideologia, ale musi najmniejszym kosztem stać się produkcyjnym członkiem społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#BolesławMiklaszewski">Dlatego uważam, że obecnie tak jak istnieje Ligi Obrony Powietrznej Państwa, tak powinna powstać liga przygotowania do pracy zawodowej dla dokształcania szerokich mas, następnie organizacja wszelkiego typu szkół zawodowych, ośrodków dokształcania, bo jeżeli te masy młodzieży zaczną przychodzić, to one muszą mieć gotowe budynki, w których będą się uczyć, muszą mieć gotowych nauczycieli. Teraz się zmieniły zupełnie systemy radio i film — to może potrafi przyśpieszyć ten proces.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#BolesławMiklaszewski">Otóż ja, nie chcąc tu obciążać szanownych Państwa dłuższymi wywodami, stwierdzam jednak, że postawienie zagadnienia szkolnictwa zawodowego w budżecie samorządu, w budżecie Państwa i następnie zużytkowanie energii utajonej w społeczeństwie jest konieczne i przyjść powinno tak samo, jak rozbudowa dróg, przemysłu i innych rzeczy.</u>
<u xml:id="u-28.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SMiłaszewski">Wysoki Senacie! Chciałbym mówić o pierwiastku tak nieuchwytnym, że muszę wpierw stworzyć dla niego pewne warunki wypowiedzenia, żeby on uplastycznił się w pewien sposób.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#SMiłaszewski">Otóż, słowa ludzkie zależne są od warunków, w których padają Te słowa, które ja chcę powiedzieć, są zależne od wielkich zdarzeń, które tutaj w tej sali rozlegały się niezapomnianym echem.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#SMiłaszewski">Tylko Opatrzność umie tak dobrze reżyserować zdarzenia ludzkie i ich aspekty w parlamentach, aby na przestrzeni krótkiego czasu przesunąć w skrócie tak wielkie zagadnienia, jak te, które nurtują Europę i nurtują Polskę.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#SMiłaszewski">Proszę Szanownych Słuchaczy, tu na przestrzeni dwóch dni usłyszeliśmy z ust. p. senatora Lechnickiego, że z Ukrainy sowieckiej usunięto od 8 do 4 milionów ludu ruskiego. W 24 godzin później dowiedzieliśmy się z ust senatora Kornkego, że na zachodniej naszej granicy kilkudziesięciu tysiącom odwiecznie zamieszkałego tam ludu polskiego...</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#StanisławMiłaszewski">Wysoki Senacie! Chciałbym mówić o pierwiastku tak nieuchwytnym, że muszę wpierw stworzyć dla niego pewne warunki wypowiedzenia, żeby on uplastycznił się w pewien sposób.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#StanisławMiłaszewski">Otóż, słowa ludzkie zależne są od warunków, w których padają Te słowa, które ja chcę powiedzieć, są zależne od wielkich zdarzeń, które tutaj w tej sali rozlegały się niezapomnianym echem.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#StanisławMiłaszewski">Tylko Opatrzność umie tak dobrze reżyserować zdarzenia ludzkie i ich aspekty w parlamentach, aby na przestrzeni krótkiego czasu przesunąć w skrócie tak wielkie zagadnienia, jak te, które nurtują Europę i nurtują Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#StanisławMiłaszewski">Proszę Szanownych Słuchaczy, tu na przestrzeni dwóch dni usłyszeliśmy z ust. p. senatora Lechnickiego, że z Ukrainy sowieckiej usunięto od 8 do 4 milionów ludu ruskiego. W 24 godzin później dowiedzieliśmy się z ust senatora Kornkego, że na zachodniej naszej granicy kilkudziesięciu tysiącom odwiecznie zamieszkałego tam ludu polskiego...</u>
<u xml:id="u-30.4" who="#komentarz">(S. Kornke: Kilkuset tysiącom.)</u>
- <u xml:id="u-30.5" who="#SMiłaszewski">... grozi wynarodowienie systematyczne, spokojne, obliczone na miesiące.</u>
- <u xml:id="u-30.6" who="#SMiłaszewski">I ja bez retoryki przyznam się Państwu, że kiedy to usłyszałem, to uświadomiłem sobie, że w dawnych czasach, w starożytności takich wiadomości senaty słuchały stojąc i podnosząc ręce do nieba. Wiem, że nas przerobiła kultura, że my wiemy, jak panować nad swoimi odruchami, ale jednak ja mimo siwizny, bardzo już pacyfistycznej, nie mogłem się powstrzymać, żeby półgłosem nie rzucić jednego słowa mściwego. I zrobiłem źle, jak się zorientowałem w tej sali w chwilę później. Bo w obliczu tych zagadnień, które się wydawały nierozwiązalne, wśród tego starcia wschodu i zachodu, gdzie ciągle widzimy te miliony pobratymczego ludu przesuwane na daleki wschód, a na bliskim zachodzie te dziesiątki tysięcy skazane na wynarodowienie celowe — nie powinniśmy ulegać rozpaczy. Tutaj w Senacie bowiem padło również słowo nadziei. Padło ono z ust przedstawiciela włościan polskich, który do przedstawicieli ludu ruskiego, do Ukraińców odezwał się tonem brata. I nie powiedział, że to będzie wynikiem teorii, czy wynikiem polityki, tylko powiedział, że przecież to tak zawsze było, że my jesteśmy razem i potrzebujemy zgody. Na twarzach szanownych pp. senatorów z Ukrainy czy z dawnej tzw. Galicji ujrzałem wzruszenie głębokie. Przeniosłem wzrok na twarz p. senatora, który reprezentuje mniejszość niemiecką, i zobaczyłem, że również zadrgała ta twarz wzruszeniem. Wytłumaczyłem sobie to w ten sposób, że słowa, które p. sen. Bundzylak znalazł w swojej duszy, w swoim sercu, są te same, którymi kiedyś uważał się legendarny nasz Piast z aniołami pokoju, niosącymi dobrą nowinę. A może reprezentant mniejszości niemieckiej przypomniał sobie dobrze rymujący z tą poetyczną naszą klechdą fakt, że ktoś, po świeżej klęsce niemieckiej, wezwał sam przedstawicieli tej mniejszości do siebie i zapytał ich „Co was boli?”</u>
- <u xml:id="u-30.7" who="#SMiłaszewski">Ja, proszę Państwa, nie dla retoryki, ani dla historycznych wspomnień te słowa przytaczam, ja powracam do tej kwestii, która w tej chwili, w dzisiejszym dniu najboleśniej w tych murach brzmiała — do kwestii młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-30.8" who="#SMiłaszewski">Proszę Państwa, jeżeli ja, siwy człowiek, muszę rzucać sam z przymkniętych ust pewne słowa, myśląc o naszym położeniu i o położeniu świata, to cóż się dziwić młodzieży, że ona nie mówi, ale chwyta w ręce to, co popadnie? Cóż może uspokoić ją prócz dojrzałych teorii, prócz pedagogicznych wpływów, które trzeba poruszyć? Jeszcze trzeba jej dać ten pierwiastek, o którym początkowo mówiłem: słowo wiary, słowo religii, to samo słowo, które bez powoływania się na Pana Boga wyszło z ust włościanina polskiego, kiedy mówił po bratersku do naszych przedstawicieli ruskich. I zrozumiałem wtedy, że nie te mściwe słowa, które półszeptem z mych ust wybiegły, były tutaj odpowiednie, ale że zamiast nich powinno zabrzmieć po prostu słowo „Jezus” i że gdybyśmy w ten chrześcijański sposób reagowali, to byśmy rozwikłanie tych stosunków, z których w rozumie wyjścia znaleźć nie możemy, z łatwością wtedy znaleźli. Bo religia to nic innego tylko miłość, tak jak i Bóg jest to miłość.</u>
- <u xml:id="u-30.9" who="#SMiłaszewski">Jeszcze na temat młodzieży na jedno chciałbym zwrócić uwagę przy tym procesie, który my tutaj wytaczamy w sposób tak bolesny i tak zdawało by się nieodparty.</u>
- <u xml:id="u-30.10" who="#SMiłaszewski">P. prof. Bartel tyle nam przytoczył odcieni rzekomego młodzieży okrucieństwa i jej chamstwa — tego słowa nie powiedział, ale ono krzyczało z jego słów”. Czyż jednak sam nie powiedział, że podżegały młodzież ulotki bezimienne? A czyż w dzisiejszych czasach, kiedy zachód podlega temu, co się nazywa intelligence service a co na wschodzie daleko mniej inteligentnie się robi i gdy tak niedawno jeszcze zagrażało nam niebezpieczeństwo antykulturalne, że „nieznani sprawcy” mogli się stać cechem albo zawodem. — to czyż nie można przypuszczać, że jak na wschodzie i na zachodzie, tak i U nas 3, 4 czy 9, 10 tych zajść było wywołane ręką, która judzi pomiędzy młodzieżą a starszym pokoleniem?</u>
- <u xml:id="u-30.11" who="#SMiłaszewski">P. prof. Bartel, któremu niezmiernie dużo czci się należy za działalność naukową na wewnątrz i na zewnątrz Polski — mam wrażenie, powiedział nieco za dużo o młodzieży. Tam wystarczyło by nawet napomnienie. Mnie się w tej chwili przypomina stara legenda francuska o tym sercu matki, które syn wydarł i niósł je dla kochanki, ale potknął się i upadł, a wtedy to serce zapytało „Czy się nie stłukłeś, mój synku?” Tego serca, tej miłości i tu potrzeba było. Wiem, że przepełniony nią jest p. prof. Bartel, tylko w swym oburzeniu humanitarnym i pod pierwszym impulsem swój sąd za porywczo o młodzieży wydał. Kiedy widział leżące pokrwawione ciało, a pokrwawione podobno ręką inteligentnego chłopca polskiego, czemu nie zastanowił się profesor, że może obce słowa weszły do uszu i tę rękę poruszyły? Ta młodzież, z którą mam kontakt od dawna i którą — Bóg mi świadkiem — powstrzymywałem od ostrych i rażących wystąpień, nieraz potrafiła tego usłuchać i nie cofnęła swoich sympatyj dla starszego człowieka. I dzisiaj doszły do mnie od młodzieży takie echa. „Czyż nie widzicie, że nie jesteśmy sami, że nasze uczynki nie idą prosto z nas, choćby nawet naszymi były rękami robione?”</u>
- <u xml:id="u-30.12" who="#SMiłaszewski">Nie taję, że kiedy prof. Bartel przedstawił nam na komisji obraz zajść — zadrżałem i powiedziałem do kilku moich znajomych poczekajcie, jesteśmy w przede dniu wielkich wypadków. Te słuchy zwykle chodzą w Polsce przed wielkimi wstrząsami. Oby te wstrząsy nie przyszły, choć nowe wiadomości o tym zdają się coś zapowiadać.</u>
- <u xml:id="u-30.13" who="#SMiłaszewski">Mam nadzieję, że Wysoki Senat, który jest sercem Polski i patrzy w oblicze Polski — do świadomości te słowa pełne niepokoju przyjąć raczy. A teraz wracam do realizmu ujętego w cyfry i fakty. Zaznaczyłem, że nie mając wielkiego aparatu propagandy, my, Polacy, musimy mówić swymi czynami o naszej etyce. Musimy unikać zawiłego załatwiania rzeczy publicznych, takiego, które by nasza ludność mogła tłumaczyć dwuznacznie. Wobec wielkich nadużyć, które wstrząsały opinią, a które nieraz przez prasę brukową były uwieczniane i kładzione w uszy każdego inteligenta i półinteligenta, taka ostrożność jest konieczna w życiu publicznym. Naszym uniwersytetem ludowym, oprócz kina — jak już mówiłem — jest odcinek brukowej gazety i teatr. Otóż nasz teatr, który był niegdyś jakby parlamentem polskim — jego zasług nie będę wyliczał, bo miałem zaszczyt niedawno na ten temat przemawiać — ma otrzymać obecnie nową organizację. Ponieważ sprawa ta mnie od dawna interesuje, postanowiłem wszechstronnie tę kwestię zbadać. Prezydent Starzyński, którego wielką energię wysoko cenię, z tej trybuny na moje wywody odpowiedział onegdaj bardzo ostrą argumentacją, jednak nie taką ostrą, ażeby moje dowody mógł stępić. Postanowiłem dzisiaj jeszcze raz tę sprawę omówić i chcę przedstawić znowu wyniki mojej ankiety co do innej spółki. Poruszenie tego tematu na tym miejscu jest zgodne z ustawą z dnia 29 marca 1937 r., gdyż w art. 4 porusza się wykonanie artykułu drugiego, dotyczącego gmachów teatralnych, właśnie w porozumieniu z p. Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-30.14" who="#SMiłaszewski">Nie chciałem omawiać sprawy poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T. onegdaj przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Skoro jednak mój szanowny oponent p. prezydent Starzyński w onegdajszym przemówieniu senackim, a p. Wiceminister Korsak w wywiadzie, zamieszczonym w Kur jerze Warszawskim, stwierdzili, że poziom ten jest bardzo wysoki, to muszę teraz, przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przeciwstawić ich zdaniu poglądy inne, a mianowicie p. posła prof. Stahla, który jako referent Komisji Budżetowej Sejmu oświadczył (cytuję według Gazety Polskiej z dnia 27 stycznia rb.): „działalność T. K. K. T. nasuwa pewne uwagi krytyczne. Zbyt często widzimy sztuki tzw. kasowe. W pogoni za pełną widownią idzie się najczęściej po linii najmniejszego oporu, wystawiając zbyt wiele tandetnych fars, albo modnych wodewilów. Z drugiej strony trudno się oprzeć wrażeniu, że przyjęto niewłaściwy kierunek w doborze sztuk poważnych”. Tyle p. poseł Stahl co do poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T., podobno niezastąpionych, zdaniem gminy.</u>
- <u xml:id="u-30.15" who="#SMiłaszewski">Głosów ujemnych — zawodowej krytyki o tychże skartelizowanych pięciu scenach — jest zbyt wiele i zbyt powszechnie są znane, aby je trzeba było tutaj przytaczać. Mogę to zresztą każdej chwili uczynić na żądanie szanownych moich oponentów, choćby dzisiaj, zaczynając od zdania Grzymały-Siedleckiego, a kończąc na zdaniach Kazimierza Wierzyńskiego.</u>
- <u xml:id="u-30.16" who="#SMiłaszewski">A teraz przejdźmy do jeszcze większej prozy. P. prezydent Starzyński w swym przemówieniu senackim określił aport T. K. K. T. do projektowanej spółki na kwotę około pół miliona złotych. (Proszę zajrzeć do diariusza senackiego). Więc samo przez się narzuca się pytanie, czy dla wniesienia przez gminę takiego samego aportu w wysokości około pół miliona złotych warto przepisywać na rzecz spółki cały majątek nieruchomy i ruchomy teatrów, majątek, który dotychczas figurował w budżetach miejskich jako 24 miliony złotych. Ostatnio zaś przeszacowany został podobno na 17 1/2 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-30.17" who="#SMiłaszewski">Zaznaczyć przy tym należy, że przecież koszty stemplowe, rejentalne itp. związane z tą transakcją hipoteczną wynosić będą prawdopodobnie bardzo poważną sumę.</u>
- <u xml:id="u-30.18" who="#SMiłaszewski">Skrytykował następnie p. prezydent Starzyński wspomniany przeze mnie, a znany wszystkim od dawna projekt „Fundacji Narodowej Teatrów Warszawskich” p. M. Krywoszejewa. Cokolwiek dałoby się mu zarzucić, projekt ten, moim zdaniem, jest mniej zawiły i mniej wydaje mi się ryzykowny od zalecanej obecnie konstrukcji spółkowej.</u>
- <u xml:id="u-30.19" who="#SMiłaszewski">P. prezydent skrytykował ten projekt, opierając się tym, że skoro nie wywołał on — rzekomo — dyskusji, to widocznie nie zasługiwał na uwagę. Atoli według moich informacyj, projekt ten w kołach artystyczno-teatralnych dyskusję właśnie wywołał i to dosyć ożywioną. Być może przemilczano go raczej w kołach zbliżonych do T.K.K.T., a to dlatego, że propaguje on możliwie maksymalną samowystarczalność teatru i ograniczenie subwencji do minimum. Według p. prezydenta, ten projekt (znów cytuję diariusz senacki) „wynika z ustosunkowania się jednego człowieka do teatru, człowieka, który ma w tej dziedzinie pewne pretensje z tytułu dyrektorstwa z czasów zaborczych — oraz z tytułu prowadzenia od lat kilkunastu procesów z gminą, które regularnie przegrywa”.</u>
- <u xml:id="u-30.20" who="#SMiłaszewski">Tym człowiekiem jest oczywiście p. Krywoszejew. Ale p. prezydent nie dodał, że p. Krywoszejew prowadzi procesy z powodu należnych mu tantiem od osiągniętych przezeń jakoby zysków teatralnych podczas jego przedwojennego dyrektorstwa.</u>
- <u xml:id="u-30.21" who="#SMiłaszewski">Prawdą jest, że Krywoszejew dwukrotnie proces przegrywał. Ale p. prezydent przemilczał, że polski Sąd Najwyższy uznał za słuszną zasadę prawną roszczeń tego dyrektora z czasów zaborczych. Z powodu jednak zaginięcia książek buchalteryjnych w teatrach miejskich, sąd nie mógł zadość uczynić jego pretensjom.</u>
- <u xml:id="u-30.22" who="#SMiłaszewski">Miało to miejsce w r. 1935. Jednakże w r. 1937 zaginione księgi buchalteryjne zostały odnalezione...</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#StanisławMiłaszewski">... grozi wynarodowienie systematyczne, spokojne, obliczone na miesiące.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#StanisławMiłaszewski">I ja bez retoryki przyznam się Państwu, że kiedy to usłyszałem, to uświadomiłem sobie, że w dawnych czasach, w starożytności takich wiadomości senaty słuchały stojąc i podnosząc ręce do nieba. Wiem, że nas przerobiła kultura, że my wiemy, jak panować nad swoimi odruchami, ale jednak ja mimo siwizny, bardzo już pacyfistycznej, nie mogłem się powstrzymać, żeby półgłosem nie rzucić jednego słowa mściwego. I zrobiłem źle, jak się zorientowałem w tej sali w chwilę później. Bo w obliczu tych zagadnień, które się wydawały nierozwiązalne, wśród tego starcia wschodu i zachodu, gdzie ciągle widzimy te miliony pobratymczego ludu przesuwane na daleki wschód, a na bliskim zachodzie te dziesiątki tysięcy skazane na wynarodowienie celowe — nie powinniśmy ulegać rozpaczy. Tutaj w Senacie bowiem padło również słowo nadziei. Padło ono z ust przedstawiciela włościan polskich, który do przedstawicieli ludu ruskiego, do Ukraińców odezwał się tonem brata. I nie powiedział, że to będzie wynikiem teorii, czy wynikiem polityki, tylko powiedział, że przecież to tak zawsze było, że my jesteśmy razem i potrzebujemy zgody. Na twarzach szanownych pp. senatorów z Ukrainy czy z dawnej tzw. Galicji ujrzałem wzruszenie głębokie. Przeniosłem wzrok na twarz p. senatora, który reprezentuje mniejszość niemiecką, i zobaczyłem, że również zadrgała ta twarz wzruszeniem. Wytłumaczyłem sobie to w ten sposób, że słowa, które p. sen. Bundzylak znalazł w swojej duszy, w swoim sercu, są te same, którymi kiedyś uważał się legendarny nasz Piast z aniołami pokoju, niosącymi dobrą nowinę. A może reprezentant mniejszości niemieckiej przypomniał sobie dobrze rymujący z tą poetyczną naszą klechdą fakt, że ktoś, po świeżej klęsce niemieckiej, wezwał sam przedstawicieli tej mniejszości do siebie i zapytał ich „Co was boli?”</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#StanisławMiłaszewski">Ja, proszę Państwa, nie dla retoryki, ani dla historycznych wspomnień te słowa przytaczam, ja powracam do tej kwestii, która w tej chwili, w dzisiejszym dniu najboleśniej w tych murach brzmiała — do kwestii młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#StanisławMiłaszewski">Proszę Państwa, jeżeli ja, siwy człowiek, muszę rzucać sam z przymkniętych ust pewne słowa, myśląc o naszym położeniu i o położeniu świata, to cóż się dziwić młodzieży, że ona nie mówi, ale chwyta w ręce to, co popadnie? Cóż może uspokoić ją prócz dojrzałych teorii, prócz pedagogicznych wpływów, które trzeba poruszyć? Jeszcze trzeba jej dać ten pierwiastek, o którym początkowo mówiłem: słowo wiary, słowo religii, to samo słowo, które bez powoływania się na Pana Boga wyszło z ust włościanina polskiego, kiedy mówił po bratersku do naszych przedstawicieli ruskich. I zrozumiałem wtedy, że nie te mściwe słowa, które półszeptem z mych ust wybiegły, były tutaj odpowiednie, ale że zamiast nich powinno zabrzmieć po prostu słowo „Jezus” i że gdybyśmy w ten chrześcijański sposób reagowali, to byśmy rozwikłanie tych stosunków, z których w rozumie wyjścia znaleźć nie możemy, z łatwością wtedy znaleźli. Bo religia to nic innego tylko miłość, tak jak i Bóg jest to miłość.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#StanisławMiłaszewski">Jeszcze na temat młodzieży na jedno chciałbym zwrócić uwagę przy tym procesie, który my tutaj wytaczamy w sposób tak bolesny i tak zdawało by się nieodparty.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#StanisławMiłaszewski">P. prof. Bartel tyle nam przytoczył odcieni rzekomego młodzieży okrucieństwa i jej chamstwa — tego słowa nie powiedział, ale ono krzyczało z jego słów”. Czyż jednak sam nie powiedział, że podżegały młodzież ulotki bezimienne? A czyż w dzisiejszych czasach, kiedy zachód podlega temu, co się nazywa intelligence service a co na wschodzie daleko mniej inteligentnie się robi i gdy tak niedawno jeszcze zagrażało nam niebezpieczeństwo antykulturalne, że „nieznani sprawcy” mogli się stać cechem albo zawodem. — to czyż nie można przypuszczać, że jak na wschodzie i na zachodzie, tak i U nas 3, 4 czy 9, 10 tych zajść było wywołane ręką, która judzi pomiędzy młodzieżą a starszym pokoleniem?</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#StanisławMiłaszewski">P. prof. Bartel, któremu niezmiernie dużo czci się należy za działalność naukową na wewnątrz i na zewnątrz Polski — mam wrażenie, powiedział nieco za dużo o młodzieży. Tam wystarczyło by nawet napomnienie. Mnie się w tej chwili przypomina stara legenda francuska o tym sercu matki, które syn wydarł i niósł je dla kochanki, ale potknął się i upadł, a wtedy to serce zapytało „Czy się nie stłukłeś, mój synku?” Tego serca, tej miłości i tu potrzeba było. Wiem, że przepełniony nią jest p. prof. Bartel, tylko w swym oburzeniu humanitarnym i pod pierwszym impulsem swój sąd za porywczo o młodzieży wydał. Kiedy widział leżące pokrwawione ciało, a pokrwawione podobno ręką inteligentnego chłopca polskiego, czemu nie zastanowił się profesor, że może obce słowa weszły do uszu i tę rękę poruszyły? Ta młodzież, z którą mam kontakt od dawna i którą — Bóg mi świadkiem — powstrzymywałem od ostrych i rażących wystąpień, nieraz potrafiła tego usłuchać i nie cofnęła swoich sympatyj dla starszego człowieka. I dzisiaj doszły do mnie od młodzieży takie echa. „Czyż nie widzicie, że nie jesteśmy sami, że nasze uczynki nie idą prosto z nas, choćby nawet naszymi były rękami robione?”</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#StanisławMiłaszewski">Nie taję, że kiedy prof. Bartel przedstawił nam na komisji obraz zajść — zadrżałem i powiedziałem do kilku moich znajomych poczekajcie, jesteśmy w przede dniu wielkich wypadków. Te słuchy zwykle chodzą w Polsce przed wielkimi wstrząsami. Oby te wstrząsy nie przyszły, choć nowe wiadomości o tym zdają się coś zapowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#StanisławMiłaszewski">Mam nadzieję, że Wysoki Senat, który jest sercem Polski i patrzy w oblicze Polski — do świadomości te słowa pełne niepokoju przyjąć raczy. A teraz wracam do realizmu ujętego w cyfry i fakty. Zaznaczyłem, że nie mając wielkiego aparatu propagandy, my, Polacy, musimy mówić swymi czynami o naszej etyce. Musimy unikać zawiłego załatwiania rzeczy publicznych, takiego, które by nasza ludność mogła tłumaczyć dwuznacznie. Wobec wielkich nadużyć, które wstrząsały opinią, a które nieraz przez prasę brukową były uwieczniane i kładzione w uszy każdego inteligenta i półinteligenta, taka ostrożność jest konieczna w życiu publicznym. Naszym uniwersytetem ludowym, oprócz kina — jak już mówiłem — jest odcinek brukowej gazety i teatr. Otóż nasz teatr, który był niegdyś jakby parlamentem polskim — jego zasług nie będę wyliczał, bo miałem zaszczyt niedawno na ten temat przemawiać — ma otrzymać obecnie nową organizację. Ponieważ sprawa ta mnie od dawna interesuje, postanowiłem wszechstronnie tę kwestię zbadać. Prezydent Starzyński, którego wielką energię wysoko cenię, z tej trybuny na moje wywody odpowiedział onegdaj bardzo ostrą argumentacją, jednak nie taką ostrą, ażeby moje dowody mógł stępić. Postanowiłem dzisiaj jeszcze raz tę sprawę omówić i chcę przedstawić znowu wyniki mojej ankiety co do innej spółki. Poruszenie tego tematu na tym miejscu jest zgodne z ustawą z dnia 29 marca 1937 r., gdyż w art. 4 porusza się wykonanie artykułu drugiego, dotyczącego gmachów teatralnych, właśnie w porozumieniu z p. Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#StanisławMiłaszewski">Nie chciałem omawiać sprawy poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T. onegdaj przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Skoro jednak mój szanowny oponent p. prezydent Starzyński w onegdajszym przemówieniu senackim, a p. Wiceminister Korsak w wywiadzie, zamieszczonym w Kur jerze Warszawskim, stwierdzili, że poziom ten jest bardzo wysoki, to muszę teraz, przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przeciwstawić ich zdaniu poglądy inne, a mianowicie p. posła prof. Stahla, który jako referent Komisji Budżetowej Sejmu oświadczył (cytuję według Gazety Polskiej z dnia 27 stycznia rb.): „działalność T. K. K. T. nasuwa pewne uwagi krytyczne. Zbyt często widzimy sztuki tzw. kasowe. W pogoni za pełną widownią idzie się najczęściej po linii najmniejszego oporu, wystawiając zbyt wiele tandetnych fars, albo modnych wodewilów. Z drugiej strony trudno się oprzeć wrażeniu, że przyjęto niewłaściwy kierunek w doborze sztuk poważnych”. Tyle p. poseł Stahl co do poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T., podobno niezastąpionych, zdaniem gminy.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#StanisławMiłaszewski">Głosów ujemnych — zawodowej krytyki o tychże skartelizowanych pięciu scenach — jest zbyt wiele i zbyt powszechnie są znane, aby je trzeba było tutaj przytaczać. Mogę to zresztą każdej chwili uczynić na żądanie szanownych moich oponentów, choćby dzisiaj, zaczynając od zdania Grzymały-Siedleckiego, a kończąc na zdaniach Kazimierza Wierzyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#StanisławMiłaszewski">A teraz przejdźmy do jeszcze większej prozy. P. prezydent Starzyński w swym przemówieniu senackim określił aport T. K. K. T. do projektowanej spółki na kwotę około pół miliona złotych. (Proszę zajrzeć do diariusza senackiego). Więc samo przez się narzuca się pytanie, czy dla wniesienia przez gminę takiego samego aportu w wysokości około pół miliona złotych warto przepisywać na rzecz spółki cały majątek nieruchomy i ruchomy teatrów, majątek, który dotychczas figurował w budżetach miejskich jako 24 miliony złotych. Ostatnio zaś przeszacowany został podobno na 17 1/2 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#StanisławMiłaszewski">Zaznaczyć przy tym należy, że przecież koszty stemplowe, rejentalne itp. związane z tą transakcją hipoteczną wynosić będą prawdopodobnie bardzo poważną sumę.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#StanisławMiłaszewski">Skrytykował następnie p. prezydent Starzyński wspomniany przeze mnie, a znany wszystkim od dawna projekt „Fundacji Narodowej Teatrów Warszawskich” p. M. Krywoszejewa. Cokolwiek dałoby się mu zarzucić, projekt ten, moim zdaniem, jest mniej zawiły i mniej wydaje mi się ryzykowny od zalecanej obecnie konstrukcji spółkowej.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#StanisławMiłaszewski">P. prezydent skrytykował ten projekt, opierając się tym, że skoro nie wywołał on — rzekomo — dyskusji, to widocznie nie zasługiwał na uwagę. Atoli według moich informacyj, projekt ten w kołach artystyczno-teatralnych dyskusję właśnie wywołał i to dosyć ożywioną. Być może przemilczano go raczej w kołach zbliżonych do T.K.K.T., a to dlatego, że propaguje on możliwie maksymalną samowystarczalność teatru i ograniczenie subwencji do minimum. Według p. prezydenta, ten projekt (znów cytuję diariusz senacki) „wynika z ustosunkowania się jednego człowieka do teatru, człowieka, który ma w tej dziedzinie pewne pretensje z tytułu dyrektorstwa z czasów zaborczych — oraz z tytułu prowadzenia od lat kilkunastu procesów z gminą, które regularnie przegrywa”.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#StanisławMiłaszewski">Tym człowiekiem jest oczywiście p. Krywoszejew. Ale p. prezydent nie dodał, że p. Krywoszejew prowadzi procesy z powodu należnych mu tantiem od osiągniętych przezeń jakoby zysków teatralnych podczas jego przedwojennego dyrektorstwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#StanisławMiłaszewski">Prawdą jest, że Krywoszejew dwukrotnie proces przegrywał. Ale p. prezydent przemilczał, że polski Sąd Najwyższy uznał za słuszną zasadę prawną roszczeń tego dyrektora z czasów zaborczych. Z powodu jednak zaginięcia książek buchalteryjnych w teatrach miejskich, sąd nie mógł zadość uczynić jego pretensjom.</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#StanisławMiłaszewski">Miało to miejsce w r. 1935. Jednakże w r. 1937 zaginione księgi buchalteryjne zostały odnalezione...</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszałekPawelec">Panie Senatorze, spór cywilny p. Krywoszejewa nas nie obchodzi. Pan będzie łaskaw powrócić do tematu.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#AlojzyPawelec">Panie Senatorze, spór cywilny p. Krywoszejewa nas nie obchodzi. Pan będzie łaskaw powrócić do tematu.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SMiłaszewski">Mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z oświadczeniem, że podtrzymuję stanowisko, które określiłem przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i składam prośbę, ażeby zechciał sprawy tutaj poruszone swoim kompetentnym rozpatrzeniem zaszczycić. Skończyłem.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#StanisławMiłaszewski">Mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z oświadczeniem, że podtrzymuję stanowisko, które określiłem przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i składam prośbę, ażeby zechciał sprawy tutaj poruszone swoim kompetentnym rozpatrzeniem zaszczycić. Skończyłem.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SPulnarowicz">Wysoki Senacie I Głośnym dziś jest ruch odrodzeniowy szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich granicach Państwa Polskiego, a że kilkakrotnie tu z tej trybuny o nim mówili reprezentanci parlamentarnej grupy ukraińskiej w sposób, jakoby tu wyrządzało się krzywdę narodowi ukraińskiemu, koniecznym jest bliższe zaznajomienie z tą sprawą tak wysokiej Izby, jak i całego społeczeństwa polskiego. A to tym więcej, że niekiedy i ze strony polskiej słyszy się obawy, czy ruchem tym nie wskrzesza się jakichś uprzywilejowanych stanów czy czegoś podobnego.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#SPulnarowicz">Na wstępie muszę stwierdzić i twardo podkreślić, że akcja ta ma jedynie i wyłącznie podkład ideowy, bez żadnych aspiracyj materialnych ani na dziś, ani na przyszłość. Nie ma mowy o liczeniu na jakiekolwiek przywileje. Natomiast pierwszeństwo uzurpuje sobie odradzająca się dziś szlachta zagrodowa w obowiązkach wobec Ojczyzny, a nie w prawach. Przykładem niech służy zachowanie się zagrodowej szlachty na Podkarpaciu, masowe jej zgłaszanie się na ochotnika do walki o Śląsk Zaolziański we wrześniu zeszłego roku, z hasłem niechże wszyscy inni czekają na wezwania oficjalne, a my szlachta zagrodowa, jako potomkowie polskiego rycerstwa, powinniśmy się stawić w szeregach wojska polskiego natychmiast i z obowiązku.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#SPulnarowicz">O szlachcie jako takiej pozostała w naszym narodzie nie zawsze chlubna pamięć. Chociaż tę sprawę należało by wyświetlić kiedyś i oddzielić tych, którzy rzeczywiście przyczyniali się do upadku Państwa Polskiego, od tych, którzy zawsze stali na usługach Ojczyzny i za nią krew przelewali. Pozwolę sobie przytoczyć zdanie o szlachcie zagrodowej starego socjalisty Jędrzeja Moraczewskiego, wypowiedziane we „Froncie Robotniczym” z 12/1 1937 r.: „Narodem była dawniej tylko szlachta. Ona nosiła w sobie ideały narodowe, rozbudowywała je i rozszerzała, ale wyłącznie w łonie uherbowanych. W drugiej połowie XVII wieku zaczęła je gubić czołowa grupa magnacka. W sto lat później zatraca szlachta ziemiańska poczucie obowiązków wobec Państwa, a w ciągu XIX wieku stopniowo sprawy materialne przygłuszają doszczętnie ideały narodowe. Zaś szlachty zagrodowej i tej części rodowej szlachty, która wyzbywszy się swej skóry obszarniczej tworzy dzisiaj trzon naszej inteligencji, nie opuściła ani na chwilę świadomość narodowa”.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#SPulnarowicz">Nie tylko praca dla narodu i Państwa kierowana była przez ludzi, wywodzących się z zagród szlacheckich. Działacze społeczni socjaliści, jak Limanowski, Daszyński i inni z tych zagród wyszli tak samo, jak pionier ruchu ludowego ksiądz Stojałowski.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#SPulnarowicz">Bardzo blado wyglądałaby historia Polski przedrozbiorowej i dzisiejszej niepodległej, gdybyśmy z pamięci wykreślili zupełnie tych wszystkich bohaterów narodowych, którzy ze szlachty pochodzili. Bo nie tylko musielibyśmy wykreślić najzacniejsze nazwiska naszej doby, ale i Kościuszkę i Dąbrowskiego, którzy również byli ze szlachty.</u>
- <u xml:id="u-34.5" who="#SPulnarowicz">Droga do szlachectwa w dawnej Polsce była na oścież otwarta dla ludu wiejskiego, prowadziła przez odznaczenie na polu walki; tamtędy do tego szlachectwa dostawali nie wszyscy, Wielochowie, Głowaccy i Pyże. Rycerstwo polskie wchłaniało w swój stan i przygarniało do siebie coraz to większe i liczniejsze rzesze tych, którzy krwią swoją, ofiarnie składaną na ołtarzu Ojczyzny, zasłużyli na podniesienie do godności rycerskiej. O tym nasz wielki poeta Adam Mickiewicz tak pisze w Księgach Pielgrzymstwa Polskiego: „Mężowie rycerscy przyjmowali do braterstwa swego coraz więcej ludności, przyjmowali całe pułki i całe pokolenia. I stała się liczba braci wielka jak naród, i w żadnym narodzie nie było tylu ludzi wolnych i bracią nazywających się, jak w Polsce”.</u>
- <u xml:id="u-34.6" who="#SPulnarowicz">Kto nie zna bliżej stosunków na ziemiach południowo-wschodnich, mógłby sądzić, że tamtejsza szlachta zagrodowa to jakaś warstwa dawnych uciskaczy ludu wiejskiego, jacyś właściciele wielkich obszarów, magnaci czy ziemianie na pięknych folwarkach ze służbą dworską itp., gdy tymczasem szlachta ta, to w przeważnej swej masie biedny proletariat wiejski, pracujący od wieków na swych skromnych kilku, a rzadko tylko kilkunastomorgowych gospodarstwach, przeważnie jałowych, górskich lub niezmiernie drobnych i ubogich nizinnych. Jest to więc lud wiejski, cięzżko pracujący własnymi rękami od wieków na swym spłachciu rodzinnej ziemi, okupionej krwawo przez szeregi pokoleń w służbie rycerskiej i otrzymanej za dawne zasługi wojenne.</u>
- <u xml:id="u-34.7" who="#SPulnarowicz">Pozostała jednak temu ludowi tradycja przynależności do stanu rycerskiego i wysokiego poczucia honoru i przywiązania do tej tradycji.</u>
- <u xml:id="u-34.8" who="#SPulnarowicz">Interesującym musi być pytanie, skąd się wzięła tak licznie szlachta zagrodowa na ziemiach południowo-wschodnich.</u>
- <u xml:id="u-34.9" who="#SPulnarowicz">Już za czasów Władysława Łokietka drobna szlachta jest bardzo liczna i stanowi masę bardzo ruchliwą, zaprawioną w bojach i wielce żywotną. Na tej masie król ten opiera swe zjednoczenie rozdrobnionej na liczne księstwa Polski. Ona to, ta drobna szlachta, sprzyjając królowi i jego zamierzeniom jednoczy rozerwane na dzielnice części ziem polskich i jest krwią ożywczą odrodzonego przez króla Łokietka Państwa Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-34.10" who="#SPulnarowicz">Drobnej szlachcie, już w czasach piastowskich silnie rozrodzonej, było ciasno na ziemiach Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza i już wówczas rozprzestrzenia się i na innych ziemiach, południowych i wschodnich.</u>
- <u xml:id="u-34.11" who="#SPulnarowicz">Zacytuję tu kilka ustępów z pracy prof. Bujaka p.t. Studia historyczne i społeczne „Historia gospodarcza Polski, to przede wszystkim historia osadnictwa. Przez cały ciąg dziejów swoich naród polski prowadzi wytężoną pracę wewnętrznej kolonizacji, starając się o coraz lepsze zużytkowanie posiadanych przestrzeni, celem zwiększenia podstawy swego bytu i dochodów przez karczowanie pustkowi leśnych, czyszczenie pól z kamieni, osuszanie podmokłych nizin itd”. wykazuje pierwszorzędną sprawność kolonizatorską na obszarach na północ i na wschód położonych, i to zarówno przy sprzyjających, jak i przy niesprzyjających warunkach politycznych. Polska i Litwa na zdobytych na Tatarach ziemiach ruskich utworzyła tamę przeciw niszczącym najazdom od wschodu przez ciągłe wysyłanie nowych zastępów ludności na południowo-wschodnie „Okrainy”.</u>
- <u xml:id="u-34.12" who="#SPulnarowicz">Jak fala za falą idą tłumy polskiego drobnego ludu rycerskiego na ziemie południowo-wschodnie. Za zasługi w bojach dla Polski otrzymują przywileje królewskie na różne obszary ziemi, przeważnie zupełnie pustej, którą zagospodarowują i przysposabiają pod uprawę rolną. A przytem to rycerstwo polskie spełnia tam służbę strażniczą, wojenną. Są prawdziwymi osadnikami wojskowymi, bo też w tym charakterze tam są osadzeni. Stanowią tam przedmurze chrześcijaństwa i kultury zachodniej.</u>
- <u xml:id="u-34.13" who="#SPulnarowicz">Cała przeszłość rodów szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich ziemiach Państwa Polskiego to wierna służba dla Ojczyzny — Polski. I historia każdego z tych rodów to piękny rozdział historii Polski. Wszystkie chorągwie husarskie, pancerne, wszystkie pułki wojska polskiego pełne młodzieży i starszych wojowników, rekrutujących się z naszej szlachty zagrodowej. Na ich to czele bohaterscy hetmani walczyli z wrogami Państwa. Ich to krew wsiąkła w ziemie ukrainne, a kości ich bielały na dalekich stepach.</u>
- <u xml:id="u-34.14" who="#SPulnarowicz">Dzieje ich rodów to dzieje Polski ich czynami wypisane na polach Grunwaldu, Obertyna, Pskowa, Wielkich Łuków, Kłuszyna, Chocimia, Wiednia i tylu innych. Szlachta owa, ta wielka rzesza ludu rycerskiego w Polsce, bez względu na wyznanie, stanowiła z Rzecząpospolitą nierozerwalną całość. A gdy nie z jej winy, lecz z braku odpowiednich wodzów pod koniec XVIII wieku spadło na Polskę nieszczęście rozbiorów, od pierwszych zrywów narodu i wyzwolenie poprzez powstanie Kościuszkowskie, Legiony Dąbrowskiego i wojska Księstwa Warszawskiego, które licznie wypełnia, poprzez powstania 1831 r., 1846 i 1863 bierze żywy udział w walkach o niepodległość.</u>
- <u xml:id="u-34.15" who="#SPulnarowicz">Lecz ostatnie stulecie, druga połowa XIX wieku i pierwsza, niestety, XX wieku wskutek strasznego ucisku popowstaniowego i prześladowań na ziemiach zabranych przez Rosję oraz braku kościołów i opieki duchowej i polityki austriackiej na ziemiach zaboru austriackiego, wskutek identyfikowania wyznania greckiego z narodowością ruską, ta masa szlachty zagrodowej a wraz z nią i ludu wiejskiego polskiego nieszlacheckiego uległa wynarodowieniu i w ten sposób masą milionową rdzennie polskiego narodu zasililiśmy wrogie Polsce szeregi. I stała się rzecz tragiczna, że potomkowie polskiego rycerstwa, potomkowie tych, którzy stanowili tam filary polskiego panowania i polskiej kultury, wskutek braku aparatu państwowego w czasie niewoli, ale także i wskutek bezmyślności sfer ziemiańskich i wyższych, nie dbajacych o swoich biedniejszych braci i utrzymanie ich polskości poszły na pastwę obcych i wrogich wpływów. I zdarzają się wypadki, że jak janczarowie idą prawnukowie polskich żołnierzy przeciw Matce-Polsce.</u>
- <u xml:id="u-34.16" who="#SPulnarowicz">Muszą ustąpić na bok wszelkie doktryny, gdy idzie o rzeczy większe, gdy idzie o sprawy Państwa Polskiego. Na Polskę i jej sprawy patrzeć należy wreszcie szeroko otwartym okiem, obejmować szerokie horyzonty, by widzieć tę Polskę i jej misję na przestrzeni wieków minionych i wieków przyszłych. Do tych wielkich zadań wskrzesić się musi wszelkie wartości tkwiące w narodzie, zasiane nie tylko w dobie obecnej, ale i w czasach, kiedy Polska na wschodzie była wielkim mocarstwem i rządzili nią jeszcze wielcy i bohaterscy królowie. A te wartości drzemią w tej szlachcie zagrodowej, zaściankowej, czynszowej, jak ją różnie w różnych stronach nazywają. Pracowali nad zniszczeniem jej zaborcy Austriacy i Moskale. Prześladowali, niszczyli gospodarczo i wynaradawiali. Czy my mamy pójść w ich ślady? Czy raczej otoczyć ją opieką i oczyścić z obcych wpływów i przysposobić jako bardzo wartościowy materiał do służby w wolnej dziś Polsce. Zdaje się, że jest tu tylko jeden wybór. Polska dawnymi polskimi osadnikami na wschodzie zaopiekować się powinna, i wszyscy, którym dobro Polski na tym terenie leży na sercu, powinni tej akcji pomóc. A jeśliby kto zechciał tę pracę krytykować, niechaj wpierw zajrzy do tych zaścianków szlacheckich, tam pod słomiane ich strzechy i wyczuje tam bijące polskie serca, o jakże często przytłumione i gniecione wrogimi działami, usłyszy tam także i wiele słów żalu i wymówek z powodu wiekowego niezainteresowania się tym ludem ze strony polskiej inteligencji i duchowieństwa. Brak opieki, brak kościołów i szkół polskich i dziś jeszcze naraża nasz polski lud na ziemiach południowych i wschodnich na wynarodowienie się. Czy to nie wstyd dla nas, że nie tylko potomkowie polskiego rycerstwa, ale synowie naszych przedwojennych strzelców Piłsudskiego, różnych Kędzierskich, Limanowskich, Kosińskich w naszych oczach dla polskości przepadają, a tylko i wyłącznie z powodu tzw. oszczędności, bo nie ma pieniędzy na szkoły, na kościółki i utrzymanie parafii i kształcenie młodzieży w seminariach duchownych. Taka oszczędność jest oszczędnością grzeszną. Cerkiew greckokatolicka, która nam zagarnęła takie mnóstwo ludu i zarządzający tą cerkiewką w Państwie Polskim ma pieniądze na wszystko. Tworzą się parafie greckokatolickie, które są dziś niczym innym jak tylko często ekspozyturami wojującego nacjonalizmu ukraińskiego, coraz to liczniej i tam, gdzie ich nigdzie nie było i nie były dawniej potrzebne, bo był tam lud polski, dziś zruszony. Mają pieniądze Ukraińcy na wydanie drogich atlasów, map, wykazujących ich śmieszne pretensje sięgające aż po Kraków, w sandomierskie, i to, nawiasem mówiąc, map sporządzanych przez Ukraińca, profesora uniwersytetu krakowskiego. Te mapy są tłumaczone na różne obce języki i rozpowszechniane po różnych krajach Europy dla bałamucenia ich opinii o Polsce i podkopania polskich interesów. Nie licząc się z czymkolwiek, wydają herbarze, jak np. „Zołota Knyha ukraińskoho rycarstwa” z tendencją do zagarnięcia polskiej szlachty zagrodowej na rzecz Ukraińców i dzielą w ten sposób wiejską ludność na warstwy szlachecką i nie szlachecką.</u>
- <u xml:id="u-34.17" who="#SPulnarowicz">U nas pokutuje jeszcze ciągle doktryna i niewłaściwa oszczędność. Do ruchu odrodzenia szlachty zagrodowej, który to ruch jest ruchem czysto demokratycznym, nie stanowym, lecz tylko i wyłącznie ideowym — dążeniem tej ludności do powrotu na łono Macierzy i polskości, należy podejść z całym sercem i z pełnym zaufaniem. Nie żądamy żadnych przywilejów, gdyż czasy są zupełnie inne. Zasługi ojców to tylko podnieta do pracy i nowych zasług synów wobec ojczyzny. Bo dewizą całej akcji jest, że „szlachcicem jest ten, kto szlachetność ma w swym sercu i przoduje innym obywatelom siłą ducha, ofiarnością i pracą dla społeczeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WładysławPulnarowicz">Wysoki Senacie I Głośnym dziś jest ruch odrodzeniowy szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich granicach Państwa Polskiego, a że kilkakrotnie tu z tej trybuny o nim mówili reprezentanci parlamentarnej grupy ukraińskiej w sposób, jakoby tu wyrządzało się krzywdę narodowi ukraińskiemu, koniecznym jest bliższe zaznajomienie z tą sprawą tak wysokiej Izby, jak i całego społeczeństwa polskiego. A to tym więcej, że niekiedy i ze strony polskiej słyszy się obawy, czy ruchem tym nie wskrzesza się jakichś uprzywilejowanych stanów czy czegoś podobnego.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#WładysławPulnarowicz">Na wstępie muszę stwierdzić i twardo podkreślić, że akcja ta ma jedynie i wyłącznie podkład ideowy, bez żadnych aspiracyj materialnych ani na dziś, ani na przyszłość. Nie ma mowy o liczeniu na jakiekolwiek przywileje. Natomiast pierwszeństwo uzurpuje sobie odradzająca się dziś szlachta zagrodowa w obowiązkach wobec Ojczyzny, a nie w prawach. Przykładem niech służy zachowanie się zagrodowej szlachty na Podkarpaciu, masowe jej zgłaszanie się na ochotnika do walki o Śląsk Zaolziański we wrześniu zeszłego roku, z hasłem niechże wszyscy inni czekają na wezwania oficjalne, a my szlachta zagrodowa, jako potomkowie polskiego rycerstwa, powinniśmy się stawić w szeregach wojska polskiego natychmiast i z obowiązku.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#WładysławPulnarowicz">O szlachcie jako takiej pozostała w naszym narodzie nie zawsze chlubna pamięć. Chociaż tę sprawę należało by wyświetlić kiedyś i oddzielić tych, którzy rzeczywiście przyczyniali się do upadku Państwa Polskiego, od tych, którzy zawsze stali na usługach Ojczyzny i za nią krew przelewali. Pozwolę sobie przytoczyć zdanie o szlachcie zagrodowej starego socjalisty Jędrzeja Moraczewskiego, wypowiedziane we „Froncie Robotniczym” z 12/1 1937 r.: „Narodem była dawniej tylko szlachta. Ona nosiła w sobie ideały narodowe, rozbudowywała je i rozszerzała, ale wyłącznie w łonie uherbowanych. W drugiej połowie XVII wieku zaczęła je gubić czołowa grupa magnacka. W sto lat później zatraca szlachta ziemiańska poczucie obowiązków wobec Państwa, a w ciągu XIX wieku stopniowo sprawy materialne przygłuszają doszczętnie ideały narodowe. Zaś szlachty zagrodowej i tej części rodowej szlachty, która wyzbywszy się swej skóry obszarniczej tworzy dzisiaj trzon naszej inteligencji, nie opuściła ani na chwilę świadomość narodowa”.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#WładysławPulnarowicz">Nie tylko praca dla narodu i Państwa kierowana była przez ludzi, wywodzących się z zagród szlacheckich. Działacze społeczni socjaliści, jak Limanowski, Daszyński i inni z tych zagród wyszli tak samo, jak pionier ruchu ludowego ksiądz Stojałowski.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#WładysławPulnarowicz">Bardzo blado wyglądałaby historia Polski przedrozbiorowej i dzisiejszej niepodległej, gdybyśmy z pamięci wykreślili zupełnie tych wszystkich bohaterów narodowych, którzy ze szlachty pochodzili. Bo nie tylko musielibyśmy wykreślić najzacniejsze nazwiska naszej doby, ale i Kościuszkę i Dąbrowskiego, którzy również byli ze szlachty.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#WładysławPulnarowicz">Droga do szlachectwa w dawnej Polsce była na oścież otwarta dla ludu wiejskiego, prowadziła przez odznaczenie na polu walki; tamtędy do tego szlachectwa dostawali nie wszyscy, Wielochowie, Głowaccy i Pyże. Rycerstwo polskie wchłaniało w swój stan i przygarniało do siebie coraz to większe i liczniejsze rzesze tych, którzy krwią swoją, ofiarnie składaną na ołtarzu Ojczyzny, zasłużyli na podniesienie do godności rycerskiej. O tym nasz wielki poeta Adam Mickiewicz tak pisze w Księgach Pielgrzymstwa Polskiego: „Mężowie rycerscy przyjmowali do braterstwa swego coraz więcej ludności, przyjmowali całe pułki i całe pokolenia. I stała się liczba braci wielka jak naród, i w żadnym narodzie nie było tylu ludzi wolnych i bracią nazywających się, jak w Polsce”.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#WładysławPulnarowicz">Kto nie zna bliżej stosunków na ziemiach południowo-wschodnich, mógłby sądzić, że tamtejsza szlachta zagrodowa to jakaś warstwa dawnych uciskaczy ludu wiejskiego, jacyś właściciele wielkich obszarów, magnaci czy ziemianie na pięknych folwarkach ze służbą dworską itp., gdy tymczasem szlachta ta, to w przeważnej swej masie biedny proletariat wiejski, pracujący od wieków na swych skromnych kilku, a rzadko tylko kilkunastomorgowych gospodarstwach, przeważnie jałowych, górskich lub niezmiernie drobnych i ubogich nizinnych. Jest to więc lud wiejski, cięzżko pracujący własnymi rękami od wieków na swym spłachciu rodzinnej ziemi, okupionej krwawo przez szeregi pokoleń w służbie rycerskiej i otrzymanej za dawne zasługi wojenne.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#WładysławPulnarowicz">Pozostała jednak temu ludowi tradycja przynależności do stanu rycerskiego i wysokiego poczucia honoru i przywiązania do tej tradycji.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#WładysławPulnarowicz">Interesującym musi być pytanie, skąd się wzięła tak licznie szlachta zagrodowa na ziemiach południowo-wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#WładysławPulnarowicz">Już za czasów Władysława Łokietka drobna szlachta jest bardzo liczna i stanowi masę bardzo ruchliwą, zaprawioną w bojach i wielce żywotną. Na tej masie król ten opiera swe zjednoczenie rozdrobnionej na liczne księstwa Polski. Ona to, ta drobna szlachta, sprzyjając królowi i jego zamierzeniom jednoczy rozerwane na dzielnice części ziem polskich i jest krwią ożywczą odrodzonego przez króla Łokietka Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#WładysławPulnarowicz">Drobnej szlachcie, już w czasach piastowskich silnie rozrodzonej, było ciasno na ziemiach Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza i już wówczas rozprzestrzenia się i na innych ziemiach, południowych i wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#WładysławPulnarowicz">Zacytuję tu kilka ustępów z pracy prof. Bujaka p.t. Studia historyczne i społeczne „Historia gospodarcza Polski, to przede wszystkim historia osadnictwa. Przez cały ciąg dziejów swoich naród polski prowadzi wytężoną pracę wewnętrznej kolonizacji, starając się o coraz lepsze zużytkowanie posiadanych przestrzeni, celem zwiększenia podstawy swego bytu i dochodów przez karczowanie pustkowi leśnych, czyszczenie pól z kamieni, osuszanie podmokłych nizin itd”. wykazuje pierwszorzędną sprawność kolonizatorską na obszarach na północ i na wschód położonych, i to zarówno przy sprzyjających, jak i przy niesprzyjających warunkach politycznych. Polska i Litwa na zdobytych na Tatarach ziemiach ruskich utworzyła tamę przeciw niszczącym najazdom od wschodu przez ciągłe wysyłanie nowych zastępów ludności na południowo-wschodnie „Okrainy”.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#WładysławPulnarowicz">Jak fala za falą idą tłumy polskiego drobnego ludu rycerskiego na ziemie południowo-wschodnie. Za zasługi w bojach dla Polski otrzymują przywileje królewskie na różne obszary ziemi, przeważnie zupełnie pustej, którą zagospodarowują i przysposabiają pod uprawę rolną. A przytem to rycerstwo polskie spełnia tam służbę strażniczą, wojenną. Są prawdziwymi osadnikami wojskowymi, bo też w tym charakterze tam są osadzeni. Stanowią tam przedmurze chrześcijaństwa i kultury zachodniej.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#WładysławPulnarowicz">Cała przeszłość rodów szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich ziemiach Państwa Polskiego to wierna służba dla Ojczyzny — Polski. I historia każdego z tych rodów to piękny rozdział historii Polski. Wszystkie chorągwie husarskie, pancerne, wszystkie pułki wojska polskiego pełne młodzieży i starszych wojowników, rekrutujących się z naszej szlachty zagrodowej. Na ich to czele bohaterscy hetmani walczyli z wrogami Państwa. Ich to krew wsiąkła w ziemie ukrainne, a kości ich bielały na dalekich stepach.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#WładysławPulnarowicz">Dzieje ich rodów to dzieje Polski ich czynami wypisane na polach Grunwaldu, Obertyna, Pskowa, Wielkich Łuków, Kłuszyna, Chocimia, Wiednia i tylu innych. Szlachta owa, ta wielka rzesza ludu rycerskiego w Polsce, bez względu na wyznanie, stanowiła z Rzecząpospolitą nierozerwalną całość. A gdy nie z jej winy, lecz z braku odpowiednich wodzów pod koniec XVIII wieku spadło na Polskę nieszczęście rozbiorów, od pierwszych zrywów narodu i wyzwolenie poprzez powstanie Kościuszkowskie, Legiony Dąbrowskiego i wojska Księstwa Warszawskiego, które licznie wypełnia, poprzez powstania 1831 r., 1846 i 1863 bierze żywy udział w walkach o niepodległość.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#WładysławPulnarowicz">Lecz ostatnie stulecie, druga połowa XIX wieku i pierwsza, niestety, XX wieku wskutek strasznego ucisku popowstaniowego i prześladowań na ziemiach zabranych przez Rosję oraz braku kościołów i opieki duchowej i polityki austriackiej na ziemiach zaboru austriackiego, wskutek identyfikowania wyznania greckiego z narodowością ruską, ta masa szlachty zagrodowej a wraz z nią i ludu wiejskiego polskiego nieszlacheckiego uległa wynarodowieniu i w ten sposób masą milionową rdzennie polskiego narodu zasililiśmy wrogie Polsce szeregi. I stała się rzecz tragiczna, że potomkowie polskiego rycerstwa, potomkowie tych, którzy stanowili tam filary polskiego panowania i polskiej kultury, wskutek braku aparatu państwowego w czasie niewoli, ale także i wskutek bezmyślności sfer ziemiańskich i wyższych, nie dbajacych o swoich biedniejszych braci i utrzymanie ich polskości poszły na pastwę obcych i wrogich wpływów. I zdarzają się wypadki, że jak janczarowie idą prawnukowie polskich żołnierzy przeciw Matce-Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#WładysławPulnarowicz">Muszą ustąpić na bok wszelkie doktryny, gdy idzie o rzeczy większe, gdy idzie o sprawy Państwa Polskiego. Na Polskę i jej sprawy patrzeć należy wreszcie szeroko otwartym okiem, obejmować szerokie horyzonty, by widzieć tę Polskę i jej misję na przestrzeni wieków minionych i wieków przyszłych. Do tych wielkich zadań wskrzesić się musi wszelkie wartości tkwiące w narodzie, zasiane nie tylko w dobie obecnej, ale i w czasach, kiedy Polska na wschodzie była wielkim mocarstwem i rządzili nią jeszcze wielcy i bohaterscy królowie. A te wartości drzemią w tej szlachcie zagrodowej, zaściankowej, czynszowej, jak ją różnie w różnych stronach nazywają. Pracowali nad zniszczeniem jej zaborcy Austriacy i Moskale. Prześladowali, niszczyli gospodarczo i wynaradawiali. Czy my mamy pójść w ich ślady? Czy raczej otoczyć ją opieką i oczyścić z obcych wpływów i przysposobić jako bardzo wartościowy materiał do służby w wolnej dziś Polsce. Zdaje się, że jest tu tylko jeden wybór. Polska dawnymi polskimi osadnikami na wschodzie zaopiekować się powinna, i wszyscy, którym dobro Polski na tym terenie leży na sercu, powinni tej akcji pomóc. A jeśliby kto zechciał tę pracę krytykować, niechaj wpierw zajrzy do tych zaścianków szlacheckich, tam pod słomiane ich strzechy i wyczuje tam bijące polskie serca, o jakże często przytłumione i gniecione wrogimi działami, usłyszy tam także i wiele słów żalu i wymówek z powodu wiekowego niezainteresowania się tym ludem ze strony polskiej inteligencji i duchowieństwa. Brak opieki, brak kościołów i szkół polskich i dziś jeszcze naraża nasz polski lud na ziemiach południowych i wschodnich na wynarodowienie się. Czy to nie wstyd dla nas, że nie tylko potomkowie polskiego rycerstwa, ale synowie naszych przedwojennych strzelców Piłsudskiego, różnych Kędzierskich, Limanowskich, Kosińskich w naszych oczach dla polskości przepadają, a tylko i wyłącznie z powodu tzw. oszczędności, bo nie ma pieniędzy na szkoły, na kościółki i utrzymanie parafii i kształcenie młodzieży w seminariach duchownych. Taka oszczędność jest oszczędnością grzeszną. Cerkiew greckokatolicka, która nam zagarnęła takie mnóstwo ludu i zarządzający tą cerkiewką w Państwie Polskim ma pieniądze na wszystko. Tworzą się parafie greckokatolickie, które są dziś niczym innym jak tylko często ekspozyturami wojującego nacjonalizmu ukraińskiego, coraz to liczniej i tam, gdzie ich nigdzie nie było i nie były dawniej potrzebne, bo był tam lud polski, dziś zruszony. Mają pieniądze Ukraińcy na wydanie drogich atlasów, map, wykazujących ich śmieszne pretensje sięgające aż po Kraków, w sandomierskie, i to, nawiasem mówiąc, map sporządzanych przez Ukraińca, profesora uniwersytetu krakowskiego. Te mapy są tłumaczone na różne obce języki i rozpowszechniane po różnych krajach Europy dla bałamucenia ich opinii o Polsce i podkopania polskich interesów. Nie licząc się z czymkolwiek, wydają herbarze, jak np. „Zołota Knyha ukraińskoho rycarstwa” z tendencją do zagarnięcia polskiej szlachty zagrodowej na rzecz Ukraińców i dzielą w ten sposób wiejską ludność na warstwy szlachecką i nie szlachecką.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#WładysławPulnarowicz">U nas pokutuje jeszcze ciągle doktryna i niewłaściwa oszczędność. Do ruchu odrodzenia szlachty zagrodowej, który to ruch jest ruchem czysto demokratycznym, nie stanowym, lecz tylko i wyłącznie ideowym — dążeniem tej ludności do powrotu na łono Macierzy i polskości, należy podejść z całym sercem i z pełnym zaufaniem. Nie żądamy żadnych przywilejów, gdyż czasy są zupełnie inne. Zasługi ojców to tylko podnieta do pracy i nowych zasług synów wobec ojczyzny. Bo dewizą całej akcji jest, że „szlachcicem jest ten, kto szlachetność ma w swym sercu i przoduje innym obywatelom siłą ducha, ofiarnością i pracą dla społeczeństwa”.</u>
<u xml:id="u-34.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
<u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Nieobecna.)</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. ks. Zelek.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. ks. Zelek.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
<u xml:id="u-36.0" who="#komentarz">(Brakujący fragment tekstu)</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SksZelek">Pracując długie lata w organizacjach rolniczych, miałem możność stwierdzić na wielu zjazdach, kiedy się wypowiadała myśl rolnika polskiego, że pierwszym, naczelnym żądaniem — to szkoła, szkoła powszechna dobrze zorganizowana i postawiona. Hasło to wysuwano przed żądaniem reformy rolnej, bo rolnik nasz zdaje sobie z tego dobrze sprawę , że jego bogactwem, przyszłością jest oświata i nauka. Ale nie tylko rolnik zorganizowany w ten sposób wypowiada swoje uczucia, ale pojedyńczo chodzący w podobny sposób myślą. Niedawno przychodzi do mnie kobiecina wiejska, prosząc o jakąś pomoc dla syna swego, aby mogła kupić podręczniki, bo powiada: proszę księdza, nie mam ziemi, nie mam majątku, jako biedna wdowa jedno mogę dać synowi — naukę i oświatę, aby go w ten sposób przysposobić do dalszego życia. Dziś szczególniej, kiedy wszyscy zdają sobie sprawę, że przed ludnością wiejską, która nie może się wszystka wyżywić na rodzinnym zagonie, stoi zadanie zaludniania naszych miast, w tym momencie właśnie muszę zwrócić uwagę na pewne niedomagania działalności szkoły powszechnej na wsi. Jestem człowiekiem trzeźwym i wiem, że gdyby moje tutaj w tej chwili projekty wymagały pewnego nakładu pieniężnego, to bym i głosu nawet nie zabierał, bo widzę, jakie są możliwości budżetowe naszego Państwa. Ale jeżeli pewne przesunięcia, pewne przegrupowania, że tak powiem, mogą dać rolnikowi, mogą dać dziecku wsi polskiej możliwość osiągnięcia wyższego stopnia nauki aniżeli dotąd, to uważam za obowiązek pewne myśli swoje pod tym względem zgłosić.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SksZelek">Z obserwacji i ze statystyki widzimy, że blisko połowa dzieci wsi polskiej, niestety, nie ma dostępu do szkół 7-klasowych. Wiele musi kontentować się skończeniem 4 oddziałów. Wspomniałem już, że budżet naszego Państwa nie pozwala na to, ażeby te szkoły zbliżyć do wyższego typu szkoły, bo na tyle nas nie stać, ażebyśmy mogli wszędzie wyższego typu szkoły powszechne organizować. Ale są przecież sposoby na to, żeby właśnie dzieciom wsi dać możność uczęszczania do szkół wyżej zorganizowanych. Mam na myśli szczególniej takie okolice, takie gminy, gdzie dotąd szkół powszechnych 7-klasowych nie ma. Sam mieszkam w takiej gminie, gdzie jest 7 czy 8 szkół powszechnych, wszystkie jednoklasowe czy dwuklasowe, a jedna tylko trzyklasówka. I, oczywista, wprowadzenie szkoły wyższej, niestety, napotyka na opór tych, którzy powinni przede wszystkim pracować nad zorganizowaniem szkoły wyższej. Mam na myśli władze szkolne, inspektoraty i nauczycielstwo. Oczywiście, że to nie wychodzi z przekonania jakiegoś, ale ja w tej chwili wytłumaczę skąd to pochodzi. Należy upatrzeć jakiś punkt w gminie, który by nadawał się na ulokowanie szkoły wyższej 7-klasowej. W tym właśnie punkcie kierownik szkoły niższej, która się tam znajduje, może wskutek braku odpowiednich kwalifikacyj wie, że na wypadek zorganizowania szkoły wyższej, musiałby ustąpić, a ponieważ jego stosunki rodzinne, czy też inne okoliczności stoją na przeszkodzie temu, to on robi wszystko co może, aby nie dopuścić, żeby taka szkoła tu powstała. I to jest jedna bolączka, na którą należy baczną uwagę zwrócić.</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#SksZelek">A następna rzecz. Skoro taki punkt został upatrzony i szkoła zorganizowana, to sąsiednie szkoły jednoklasowe i dwuklasowe bronią się przed przenoszeniem starszych dzieci do wyżej zorganizowanej szkoły, bo np. w szkole niższej jest małżeństwo nauczycielskie, jest tam mąż i żona i oni wiedzą, że jeżeli część dzieci pójdzie do szkoły wyżej zorganizowanej, to wtedy może nastąpić utrudnienie w ich życiu rodzinnym. Jest to zupełnie ludzkie uczucie, którego nie chcę potępiać, ale należało by sprawę załatwić w sposób rozumny, a na razie skutek jest ten, że dziecko ze wsi nie ma dostępu do szkoły wyższej zorganizowanej. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że każde dziecko żydowskie, mieszkające w mieście, ma prawie bez wyjątku dostęp do szkoły wyżej zorganizowanej. — Stąd w dużej mierze pochodzi ten analfabetyzm, nad którym plączemy i narzekamy, bo dziecko, które chodzi 7 lat do szkoły, która ma tylko 4 oddziały, znosi tortury i musi przebyć taką kwarantannę, żeby te 7 lat odbyć i z tego wielkiego pożytku nie ma.</u>
- <u xml:id="u-36.4" who="#SksZelek">Moja prośba do władz szkolnictwa, do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest konkretna, ażeby tym bolączkom w miarę możności zapobiegać.</u>
- <u xml:id="u-36.5" who="#SksZelek">Druga rzecz, którą chcę poruszyć, bierze asumpt ze słów prof. Bartla. S. Bartel przy końcu powołał się na przepiękne słowa, wypowiedziane przez Ojca chrześcijaństwa, Piusa XII, i powiedział, że właśnie w nich zawierają się szczytne hasła ludzkości. Tak jest. Kiedy zestawię to oświadczenie s. Bartla z tym, co poprzednio powiedział, że studenci po powrocie z Częstochowy przechodzili z cynicznym uśmiechem obok studenta zakrwawionego i poranionego, kiedy właśnie z jednej strony wezmę to oświadczenie Ojca Świętego, zacytowane przez s. Bartla, a z drugiej strony ten wypadek, to jest signum temporis dzisiejszych czasów, to jest to charakterystyka stosunków, jakie przeżywamy. Z jednej, strony chwalimy szczytne zasady Ewangelii, a z drugiej tak mało robimy, żeby te szczytne zasady wdrożyć w społeczeństwo najszersze i wychowywać je. Widocznie ci, którzy przechodzili z ironicznym uśmiechem obok pokrwawionego brata, jeszcze swej duszy nie nakarmili i swego sumienia odpowiednio nie nastroili tymi zasadami ewangelicznymi.</u>
- <u xml:id="u-36.6" who="#SksZelek">Do tego, co w tej chwili powiedziałem, użyję argumentu z życia codziennego mam na myśli, że szereg szkół powszechnych po wsiach nie ma obsługi wychowania religijnego. Dzieje się to po pierwsze dlatego, że za mało jest duchowieństwa, żeby mogło dotrzeć do szkół. Nie mamy na to rady i nie moją rzeczą jest o tym mówić. Ale nawet tam, gdzie ksiądz mógłby pojechać do szkoły, jednak są pewne przeszkody, które moim zdaniem można by łatwo przełamać i umożliwić dziecku polskiemu, społeczeństwu polskiemu karmienie się właśnie tymi zasadami ewangelicznymi, o których wspomniał p. prof. Bartel. Szkoła jest, powiedzmy, oddalona o trzy, cztery kilometry od parafii. Ksiądz może dojeżdżać i powinien, ale otrzymuje 1 zł za naukę, a z drugiej strony nie ma środków lokomocji. Gdyby miał większe wynagrodzenie, może opłaciłoby mu się nająć furmankę, ale w tych warunkach nie ma sposobu na to, ażeby obsłużyć nauczanie dzieci szkolnych. Trzeba, by władze zatroszczyły się o to, aby te rzeczy życiowo rozwiązać. Jednym słowem należało by udostępnić nauczanie wychowawcy religijnemu dziatwy polskiej w szkole, żeby wiele szkół, jak dotąd jest, nie pozostawało bez opieki duszpasterskiej. Te stosunki są wprost groźne na kresach wschodnich, w Małopolsce wschodniej. Nie wiem, ale tak mi mówiono, że w takich szkołach, gdzie jest tylko 12 dzieci, już ksiądz nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia za naukę. Tu mi się przypomniał w tej chwili pewien fakt z lat moich dziecinnych, kiedy chodziłem do gimnazjum. Mieliśmy w klasie jednego tylko ucznia prawosławnego i tam duchowny wyznania prawosławnego przychodził, pomimo że był tylko jeden uczeń. Państwo mu zapewniło dostęp, bo nie chciało stracić ani jednej duszy. A więc gdyby prawdą było to, co mi mówiono, to byłoby to bardzo niebezpieczne, bo chodziło by tu nie o jedną duszę, ale o bardzo wiele.</u>
- <u xml:id="u-36.7" who="#SksZelek">Wysoki Senat wybaczy, ale pragnę zrobić jeszcze jedną uwagę. Mianowicie, kiedy byłem obecny na posiedzeniu Komisji Budżetowej sejmowej, przewodniczący tejże komisji, dr Surzyński, zabrał głos i w przepięknych słowach wypowiedział się o potrzebie kultury muzycznej w Polsce. Bolał nad tym, że opera nie może się utrzymać w Warszawie, że orkiestra filharmoniczna nie może dalej egzystować. Cieszył się z tego, że jakaś pomoc w tym kierunku będzie mogła wyjść z naszej strony. Ale najwięcej go bolało, że lud polski przestał śpiewać i udowadniał, że gdyby Polska się rozśpiewała, wtedy byłaby daleko szczęśliwsza i jako na jedną z przyczyn takiego stanu zaniku naszej pieśni wskazał na niski poziom muzyki kościelnej. I oczywiście ma rację: aczkolwiek dzisiaj pod tym względem dużo się zmienia, jednak mamy tak dużo niedomagań, że to powinno naprawdę zwrócić naszą uwagę. Dla ludu wiejskiego kościół z jego muzyką jest właściwie jedyną operą, gdzie mógłby się smak estetyczny tego ludu kształcić. Jeżeli jednak zwrócimy uwagę na to, jaka jest przyczyna tego zjawiska to dochodzimy do wniosku, że nie trzeba się dziwić, że jest taki stan dość smutny. Mianowicie prowadzenie śpiewu kościelnego w naszych świątyniach podczas nabożeństw należy do kierowników chórów, do organistów. A czy się ktokolwiek zatroszczył, jakie jest uposażenie tych ludzi? Jeżeli on mają być tymi ambasadorami sztuki na wsi to naprawdę należało by się zatroszczyć, z czego ci ludzie żyją. Znam wypadki, że dochody, tego człowieka, który kieruje muzyką kościelną, dochodzą do kilku czy kilkunastu zł miesięcznie, a może najważniejszą jest rzeczą, że organiści nie są ubezpieczeni, nie mają zabezpieczenia przyszłości i logicznie dochodzi do drugiego zjawiska, że aczkolwiek została uchwalona przed kilku laty ustawa o przymusowych świadczeniach na rzecz kultu katolickiego, choćby w minimalnym ułamku, po to, żeby zapełnić budżet bieżący naszym kościołem brak jest rozporządzenia wykonawczego. Kończy się na tym, ze służba kościelna chyba należy do jedynych pracowników w Państwie Polskim, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, nie mają zapewnionej przyszłości, starości. Dlatego apelowałbym dzisiaj może ogólnie, zastrzegając sobie wystąpienie na przyszłość w przyszłym budżecie, do przedstawicieli Ministerstwa Oświaty, ażeby na to zagadnienie zwrócili uwagę. Podniesienie kultury muzycznej w Polsce może się dokonać minimalnym nakładem finansowym Państwa. Może żaden dział muzyki narodowej, naszej kultury muzycznej nie wymaga tak minimalnego wkładu, żeby go radykalnie zmienić.</u>
- <u xml:id="u-36.8" who="#SksZelek">Na takie proste zjawiska naszego życia zwracam uwagę Wysokiego Senatu z prośbą o wzięcie pod uwagę i prośbę taką kieruję do przedstawicieli Ministerstwa, bo zdaję sobie sprawę, że wiele rzeczy, o których dzisiaj debatujemy, a o których się wypowiadali profesorowie uniwersytetów, składają się z małych jednak rzeczy. Życie całości, życie narodu, składa się z odcinków małych, a skoro te małe odcinki będą należycie postawione, wierzę, że i życie całego narodu będzie się podnosiło i będziemy się upodabniali coraz bardziej do kultury zachodniej.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#RomanZelek">Pracując długie lata w organizacjach rolniczych, miałem możność stwierdzić na wielu zjazdach, kiedy się wypowiadała myśl rolnika polskiego, że pierwszym, naczelnym żądaniem — to szkoła, szkoła powszechna dobrze zorganizowana i postawiona. Hasło to wysuwano przed żądaniem reformy rolnej, bo rolnik nasz zdaje sobie z tego dobrze sprawę , że jego bogactwem, przyszłością jest oświata i nauka. Ale nie tylko rolnik zorganizowany w ten sposób wypowiada swoje uczucia, ale pojedyńczo chodzący w podobny sposób myślą. Niedawno przychodzi do mnie kobiecina wiejska, prosząc o jakąś pomoc dla syna swego, aby mogła kupić podręczniki, bo powiada: proszę księdza, nie mam ziemi, nie mam majątku, jako biedna wdowa jedno mogę dać synowi — naukę i oświatę, aby go w ten sposób przysposobić do dalszego życia. Dziś szczególniej, kiedy wszyscy zdają sobie sprawę, że przed ludnością wiejską, która nie może się wszystka wyżywić na rodzinnym zagonie, stoi zadanie zaludniania naszych miast, w tym momencie właśnie muszę zwrócić uwagę na pewne niedomagania działalności szkoły powszechnej na wsi. Jestem człowiekiem trzeźwym i wiem, że gdyby moje tutaj w tej chwili projekty wymagały pewnego nakładu pieniężnego, to bym i głosu nawet nie zabierał, bo widzę, jakie są możliwości budżetowe naszego Państwa. Ale jeżeli pewne przesunięcia, pewne przegrupowania, że tak powiem, mogą dać rolnikowi, mogą dać dziecku wsi polskiej możliwość osiągnięcia wyższego stopnia nauki aniżeli dotąd, to uważam za obowiązek pewne myśli swoje pod tym względem zgłosić.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#RomanZelek">Z obserwacji i ze statystyki widzimy, że blisko połowa dzieci wsi polskiej, niestety, nie ma dostępu do szkół 7-klasowych. Wiele musi kontentować się skończeniem 4 oddziałów. Wspomniałem już, że budżet naszego Państwa nie pozwala na to, ażeby te szkoły zbliżyć do wyższego typu szkoły, bo na tyle nas nie stać, ażebyśmy mogli wszędzie wyższego typu szkoły powszechne organizować. Ale są przecież sposoby na to, żeby właśnie dzieciom wsi dać możność uczęszczania do szkół wyżej zorganizowanych. Mam na myśli szczególniej takie okolice, takie gminy, gdzie dotąd szkół powszechnych 7-klasowych nie ma. Sam mieszkam w takiej gminie, gdzie jest 7 czy 8 szkół powszechnych, wszystkie jednoklasowe czy dwuklasowe, a jedna tylko trzyklasówka. I, oczywista, wprowadzenie szkoły wyższej, niestety, napotyka na opór tych, którzy powinni przede wszystkim pracować nad zorganizowaniem szkoły wyższej. Mam na myśli władze szkolne, inspektoraty i nauczycielstwo. Oczywiście, że to nie wychodzi z przekonania jakiegoś, ale ja w tej chwili wytłumaczę skąd to pochodzi. Należy upatrzeć jakiś punkt w gminie, który by nadawał się na ulokowanie szkoły wyższej 7-klasowej. W tym właśnie punkcie kierownik szkoły niższej, która się tam znajduje, może wskutek braku odpowiednich kwalifikacyj wie, że na wypadek zorganizowania szkoły wyższej, musiałby ustąpić, a ponieważ jego stosunki rodzinne, czy też inne okoliczności stoją na przeszkodzie temu, to on robi wszystko co może, aby nie dopuścić, żeby taka szkoła tu powstała. I to jest jedna bolączka, na którą należy baczną uwagę zwrócić.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#RomanZelek">A następna rzecz. Skoro taki punkt został upatrzony i szkoła zorganizowana, to sąsiednie szkoły jednoklasowe i dwuklasowe bronią się przed przenoszeniem starszych dzieci do wyżej zorganizowanej szkoły, bo np. w szkole niższej jest małżeństwo nauczycielskie, jest tam mąż i żona i oni wiedzą, że jeżeli część dzieci pójdzie do szkoły wyżej zorganizowanej, to wtedy może nastąpić utrudnienie w ich życiu rodzinnym. Jest to zupełnie ludzkie uczucie, którego nie chcę potępiać, ale należało by sprawę załatwić w sposób rozumny, a na razie skutek jest ten, że dziecko ze wsi nie ma dostępu do szkoły wyższej zorganizowanej. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że każde dziecko żydowskie, mieszkające w mieście, ma prawie bez wyjątku dostęp do szkoły wyżej zorganizowanej. — Stąd w dużej mierze pochodzi ten analfabetyzm, nad którym plączemy i narzekamy, bo dziecko, które chodzi 7 lat do szkoły, która ma tylko 4 oddziały, znosi tortury i musi przebyć taką kwarantannę, żeby te 7 lat odbyć i z tego wielkiego pożytku nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#RomanZelek">Moja prośba do władz szkolnictwa, do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest konkretna, ażeby tym bolączkom w miarę możności zapobiegać.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#RomanZelek">Druga rzecz, którą chcę poruszyć, bierze asumpt ze słów prof. Bartla. S. Bartel przy końcu powołał się na przepiękne słowa, wypowiedziane przez Ojca chrześcijaństwa, Piusa XII, i powiedział, że właśnie w nich zawierają się szczytne hasła ludzkości. Tak jest. Kiedy zestawię to oświadczenie s. Bartla z tym, co poprzednio powiedział, że studenci po powrocie z Częstochowy przechodzili z cynicznym uśmiechem obok studenta zakrwawionego i poranionego, kiedy właśnie z jednej strony wezmę to oświadczenie Ojca Świętego, zacytowane przez s. Bartla, a z drugiej strony ten wypadek, to jest signum temporis dzisiejszych czasów, to jest to charakterystyka stosunków, jakie przeżywamy. Z jednej, strony chwalimy szczytne zasady Ewangelii, a z drugiej tak mało robimy, żeby te szczytne zasady wdrożyć w społeczeństwo najszersze i wychowywać je. Widocznie ci, którzy przechodzili z ironicznym uśmiechem obok pokrwawionego brata, jeszcze swej duszy nie nakarmili i swego sumienia odpowiednio nie nastroili tymi zasadami ewangelicznymi.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#RomanZelek">Do tego, co w tej chwili powiedziałem, użyję argumentu z życia codziennego mam na myśli, że szereg szkół powszechnych po wsiach nie ma obsługi wychowania religijnego. Dzieje się to po pierwsze dlatego, że za mało jest duchowieństwa, żeby mogło dotrzeć do szkół. Nie mamy na to rady i nie moją rzeczą jest o tym mówić. Ale nawet tam, gdzie ksiądz mógłby pojechać do szkoły, jednak są pewne przeszkody, które moim zdaniem można by łatwo przełamać i umożliwić dziecku polskiemu, społeczeństwu polskiemu karmienie się właśnie tymi zasadami ewangelicznymi, o których wspomniał p. prof. Bartel. Szkoła jest, powiedzmy, oddalona o trzy, cztery kilometry od parafii. Ksiądz może dojeżdżać i powinien, ale otrzymuje 1 zł za naukę, a z drugiej strony nie ma środków lokomocji. Gdyby miał większe wynagrodzenie, może opłaciłoby mu się nająć furmankę, ale w tych warunkach nie ma sposobu na to, ażeby obsłużyć nauczanie dzieci szkolnych. Trzeba, by władze zatroszczyły się o to, aby te rzeczy życiowo rozwiązać. Jednym słowem należało by udostępnić nauczanie wychowawcy religijnemu dziatwy polskiej w szkole, żeby wiele szkół, jak dotąd jest, nie pozostawało bez opieki duszpasterskiej. Te stosunki są wprost groźne na kresach wschodnich, w Małopolsce wschodniej. Nie wiem, ale tak mi mówiono, że w takich szkołach, gdzie jest tylko 12 dzieci, już ksiądz nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia za naukę. Tu mi się przypomniał w tej chwili pewien fakt z lat moich dziecinnych, kiedy chodziłem do gimnazjum. Mieliśmy w klasie jednego tylko ucznia prawosławnego i tam duchowny wyznania prawosławnego przychodził, pomimo że był tylko jeden uczeń. Państwo mu zapewniło dostęp, bo nie chciało stracić ani jednej duszy. A więc gdyby prawdą było to, co mi mówiono, to byłoby to bardzo niebezpieczne, bo chodziło by tu nie o jedną duszę, ale o bardzo wiele.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#RomanZelek">Wysoki Senat wybaczy, ale pragnę zrobić jeszcze jedną uwagę. Mianowicie, kiedy byłem obecny na posiedzeniu Komisji Budżetowej sejmowej, przewodniczący tejże komisji, dr Surzyński, zabrał głos i w przepięknych słowach wypowiedział się o potrzebie kultury muzycznej w Polsce. Bolał nad tym, że opera nie może się utrzymać w Warszawie, że orkiestra filharmoniczna nie może dalej egzystować. Cieszył się z tego, że jakaś pomoc w tym kierunku będzie mogła wyjść z naszej strony. Ale najwięcej go bolało, że lud polski przestał śpiewać i udowadniał, że gdyby Polska się rozśpiewała, wtedy byłaby daleko szczęśliwsza i jako na jedną z przyczyn takiego stanu zaniku naszej pieśni wskazał na niski poziom muzyki kościelnej. I oczywiście ma rację: aczkolwiek dzisiaj pod tym względem dużo się zmienia, jednak mamy tak dużo niedomagań, że to powinno naprawdę zwrócić naszą uwagę. Dla ludu wiejskiego kościół z jego muzyką jest właściwie jedyną operą, gdzie mógłby się smak estetyczny tego ludu kształcić. Jeżeli jednak zwrócimy uwagę na to, jaka jest przyczyna tego zjawiska to dochodzimy do wniosku, że nie trzeba się dziwić, że jest taki stan dość smutny. Mianowicie prowadzenie śpiewu kościelnego w naszych świątyniach podczas nabożeństw należy do kierowników chórów, do organistów. A czy się ktokolwiek zatroszczył, jakie jest uposażenie tych ludzi? Jeżeli on mają być tymi ambasadorami sztuki na wsi to naprawdę należało by się zatroszczyć, z czego ci ludzie żyją. Znam wypadki, że dochody, tego człowieka, który kieruje muzyką kościelną, dochodzą do kilku czy kilkunastu zł miesięcznie, a może najważniejszą jest rzeczą, że organiści nie są ubezpieczeni, nie mają zabezpieczenia przyszłości i logicznie dochodzi do drugiego zjawiska, że aczkolwiek została uchwalona przed kilku laty ustawa o przymusowych świadczeniach na rzecz kultu katolickiego, choćby w minimalnym ułamku, po to, żeby zapełnić budżet bieżący naszym kościołem brak jest rozporządzenia wykonawczego. Kończy się na tym, ze służba kościelna chyba należy do jedynych pracowników w Państwie Polskim, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, nie mają zapewnionej przyszłości, starości. Dlatego apelowałbym dzisiaj może ogólnie, zastrzegając sobie wystąpienie na przyszłość w przyszłym budżecie, do przedstawicieli Ministerstwa Oświaty, ażeby na to zagadnienie zwrócili uwagę. Podniesienie kultury muzycznej w Polsce może się dokonać minimalnym nakładem finansowym Państwa. Może żaden dział muzyki narodowej, naszej kultury muzycznej nie wymaga tak minimalnego wkładu, żeby go radykalnie zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#RomanZelek">Na takie proste zjawiska naszego życia zwracam uwagę Wysokiego Senatu z prośbą o wzięcie pod uwagę i prośbę taką kieruję do przedstawicieli Ministerstwa, bo zdaję sobie sprawę, że wiele rzeczy, o których dzisiaj debatujemy, a o których się wypowiadali profesorowie uniwersytetów, składają się z małych jednak rzeczy. Życie całości, życie narodu, składa się z odcinków małych, a skoro te małe odcinki będą należycie postawione, wierzę, że i życie całego narodu będzie się podnosiło i będziemy się upodabniali coraz bardziej do kultury zachodniej.</u>
<u xml:id="u-36.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego muszę w imieniu niemieckiej grupy narodowej przedstawić nasze ciężkie troski, dotyczące rozwoju życia niemieckiego w kościele i szkole.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SHasbach">W sprawie szkolnictwa niemieckiego w Polsce dopiero niedawno wręczyłem wspólnie z b. moim kolegą s. Wiesnerem p. Premierowi szczegółowy memoriał, dotyczący wszystkich spraw szkolnych. Mogę się dlatego dziś ograniczyć do powtórzenia kilku nielicznych postulatów zasadniczych, które jeszcze w dalszym ciągu czekają swego urzeczywistnienia ze strony Rządu, aczkolwiek wysuwamy je od lat 20 i pomimo że są one tak łatwe do spełnienia.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SHasbach">Przecież chcemy tylko, żeby dzieciom niemieckim było zapewnione wychowanie w języku ojczystym i w duchu naszej kultury niemieckiej. Jesteśmy tego zdania, że Rządowi polskiemu nie zależy na wykorzystaniu szkoły do polonizacji dzieci bezsprzecznie niemieckich, przecież nie może Rządowi zależeć na wychowaniu renegatów. Obok tego naszego żądania uznajemy za równie ważne żądanie Państwa, by dziecko niemieckie było wychowywane na pozytywnego obywatela państwowego. My to żądanie Państwa zawsze lojalnie spełniamy. Natomiast nasze żądania po większej części pozostają dotychczas nie spełnione.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#ErwinHasbach">Wysoki Senacie! Przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego muszę w imieniu niemieckiej grupy narodowej przedstawić nasze ciężkie troski, dotyczące rozwoju życia niemieckiego w kościele i szkole.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#ErwinHasbach">W sprawie szkolnictwa niemieckiego w Polsce dopiero niedawno wręczyłem wspólnie z b. moim kolegą s. Wiesnerem p. Premierowi szczegółowy memoriał, dotyczący wszystkich spraw szkolnych. Mogę się dlatego dziś ograniczyć do powtórzenia kilku nielicznych postulatów zasadniczych, które jeszcze w dalszym ciągu czekają swego urzeczywistnienia ze strony Rządu, aczkolwiek wysuwamy je od lat 20 i pomimo że są one tak łatwe do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#ErwinHasbach">Przecież chcemy tylko, żeby dzieciom niemieckim było zapewnione wychowanie w języku ojczystym i w duchu naszej kultury niemieckiej. Jesteśmy tego zdania, że Rządowi polskiemu nie zależy na wykorzystaniu szkoły do polonizacji dzieci bezsprzecznie niemieckich, przecież nie może Rządowi zależeć na wychowaniu renegatów. Obok tego naszego żądania uznajemy za równie ważne żądanie Państwa, by dziecko niemieckie było wychowywane na pozytywnego obywatela państwowego. My to żądanie Państwa zawsze lojalnie spełniamy. Natomiast nasze żądania po większej części pozostają dotychczas nie spełnione.</u>
<u xml:id="u-38.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SHasbach">Chciałbym dziś jeszcze raz stwierdzić z całą stanowczością: Szkoła niemiecka jest dla ludności niemieckiej wyłącznie sprawą kulturalną. Z ustosunkowania się władz musimy często wnioskować, że władze uważają niemiecką szkołę publiczną względnie prywatną za sprawę antypaństwową. Na skutek tego mylnego zapatrywania powstają potem, niestety, dla szkolnictwa niemieckiego niezmierne trudności. W ten sposób doszło do tego, że Niemcy w Polsce od istnienia Państwa Polskiego, zamiast rozwoju swego szkolnictwa, jak to do pewnego stopnia osiągnęła mniejszość polska w Niemczech, stwierdzić muszą zastraszający po prostu upadek. W Poznańskiem i na Pomorzu, gdzie dawniej każde dziecko niemieckie uczęszczać mogło do szkoły niemieckiej, teraz 52°/n dzieci uczęszczać musi do szkoły czysto polskiej. Na Śląsku z ogólnej liczby 20.000 dzieci w wieku szkolnym uczęszcza z powodu rygorystycznych egzaminów językowych tylko 8.700 dzieci niemieckich do szkół z niemieckim językiem nauczania. Na terenie Bielska-Białej około 53% niemieckiej młodzieży szkolnej pozbawione jest szkoły niemieckiej. Na Zaolziu szkolnictwo niemieckie jest prawie zupełnie zlikwidowane, pomimo że mi oświadczono ze strony najbardziej miarodajnej, iż zamknięcia szkół mają tam charakter przejściowy. W pięciu województwach centralnych, gdzie w roku 1918 istniało kwitnące szkolnictwo niemieckie, dziś około 88% dzieci niemieckich pozostaje bez żadnej nauki niemieckiej. Na Wołyniu 750 niemieckiej młodzieży szkolnej nie ma szkoły niemieckiej, a w Małopolsce w ostatnim roku więcej niż połowa dzieci niemieckich nie miała szkoły niemieckiej. Cyfry te dostatecznie ilustrują rozpaczliwy stan niemieckiego szkolnictwa. Życzeniu naszemu „dla dziecka niemieckiego szkoła niemiecka i niemiecki nauczyciel” może się stać zadość tylko wtedy, jeżeli stosowanie najróżniejszych przepisów i ustaw nie będzie w dalszym ciągu wyraźnie skierowane przeciwko nam. Ograniczę się do następującego wyliczenia. Niemieccy nauczyciele nie otrzymują zezwolenia nauczania, dlatego że mimo odpowiedniego wyszkolenia uważani są za niedostatecznie przygotowanych. Nauczycielom niemieckim władze bez podania powodów odmawiają wystawienia świadectw lojalności. Granice okręgów szkolnych są tak wyznaczone, że dzieci niemieckie nie mogą uczęszczać do szkół niemieckich, chociażby technicznie było to możliwe. Plan nauczania opracowany jest bez najmniejszego uwzględnienia specyficznie niemieckiego punktu widzenia kulturalnego. Publiczne szkoły z niemieckim językiem nauczania przeważnie straciły swój niemiecki charakter przez to, że część, przeważnie nawet większość przedmiotów, wykładana jest w języku polskim.</u>
- <u xml:id="u-38.5" who="#SHasbach">Niezmierne trudności stawiane są niemieckim szkołom prywatnym co do ich podstawy prawnej, przepisów budowlanych, praw publicznych, personelu nauczycielskiego, planu nauczania, przepisów egzaminacyjnych itd. Z tego dla ludności niemieckiej, szczególnie zaś dla rodziców, powstają duże dodatkowe koszty przy wychowaniu dzieci. Mógłbym to wyliczenie jawnych pokrzywdzeń szkolnictwa niemieckiego dowolnie przedłużyć. Pozwolę sobie przy tej okazji skierować uwagę Rządu jeszcze raz na mój zasadniczy, wszystko obejmujący memoriał w sprawie naszych życzeń co do szkoły niemieckiej. Jeszcze raz proszę usilnie o sprawiedliwe i szybkie załatwienie pozytywne.</u>
- <u xml:id="u-38.6" who="#SHasbach">Nie mogę skończyć mego przemówienia do budżetu Ministerstwa Oświaty nie poruszając stosunków niemożliwych, jakie się wytworzyły w ostatnich dniach na uniwersytetach, zwłaszcza na uniwersytecie poznańskim. Od 24 lutego rb. studentom niemieckim zabroniony jest wszelki dostęp do uniwersytetu. Ze wszystkich fakultetów usunięto studentów niemieckich, po części przymusowo, przy czym nie obeszło się bez ciężkich uszkodzeń. Ponieważ stosunki te trwają nadal niezmiennie po dzień dzisiejszy i studenci niemieccy z tego powodu nie mogą wykonać przepisanych ćwiczeń, przeto zachodzi obawa, że ci studenci me otrzymają przepisanych testatów od swych profesorów. W dwóch wypadkach zostało to już stwierdzone, przez co ci dwaj studenci stracili cały rok studiów. A zatem ci niewinni obywatele narodowości niemieckiej ponieśli poważne straty materialne. Znany mi nawet wypadek, że niemiecki student S.G.G.W. w Cieszynie w tych warunkach nie mógł złożyć swego egzaminu. Wolno mi przypuszczać, że p. Minister Oświaty nie popiera takich stosunków i dlatego proszę go o natychmiastowe zarządzenia w celu przywrócenia porządku i umożliwienia studentom niemieckim brania udziału w wykładach, ćwiczeniach i egzaminach.</u>
- <u xml:id="u-38.7" who="#SHasbach">Przechodzę do spraw kościelnych. W ogólnej debacie dnia 9 bm. powiedziałem: „Nie żądamy przywilejów, bronimy się stanowczo przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko-ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła”.</u>
- <u xml:id="u-38.8" who="#SHasbach">Stosunek Państwa uregulowany został dotychczas do dwóch kościołów ewangelickich: ostatecznie do ewangelickiego Kościoła augsburskiego wyznania w Polsce dekretem Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 lutego 1936 r., a prowizorycznie do ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku ustawą śląską z dnia 16 lipca 1937 r. W obydwu wypadkach przeprowadzono uregulowanie, by wbrew stanowi liczebnemu dopomóc ewangelikom Polakom do kierownictwa i przewagi w Kościele. Stosunki, panujące w tych Kościołach, są skutkiem pierwszego kroku: z jednej strony aktu przemocy i zarządzenia kierownictwa bezskutecznie starającego się przeforsować swą wolę wszelkimi środkami, z drugiej strony rozgoryczenie, awersja, zaniepokojone sumienia i walka o różne prawa. Wszędzie spory, kłótnie, zwolnieni lub wydaleni duchowni, omijane kościoły, przymus policyjny.</u>
- <u xml:id="u-38.9" who="#SHasbach">Kościół ewangelicko-augsburski. Przytaczam decydujące wydarzenia. W kościele ewangelicko-augsburskim nie otrzymał mocy prawnej projekt ustawy, uchwalonej w r. 1923 jednocześnie przez Niemców i Polaków na synodzie, zwołanym na podstawie ustawy państwowej, lecz projekt nieznanego pochodzenia, na który zgodzili się 4 ewangelicy-Polacy. Reszta komisji, której wyłącznym zadaniem było wykonanie uchwały synodu, 4 niemieccy członkowie komisji przedstawili wniosek o odwołanie do synodu, ale odpowiedzi nie otrzymali, ani też nie powiadomiono ich o dalszym ciągu pertraktacji. Ustawa doszła do skutku wbrew uchwałom synodu konstytucyjnego.</u>
- <u xml:id="u-38.10" who="#SHasbach">Kiedy w r. 1937 zebrał się w Warszawie pierwszy synod na podstawie nowej ustawy, obecnych było 24 z 54 członków synodu. Mimo to Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zgromadzenie to uznało za prawomocny synod. Ten tzw. synod, w skład którego nie wchodził ani jeden przedstawiciel niemieckiej większości Kościoła, wybrał kolegium wyborcze, a to znowu wybrało biskupa, mianowicie dr Burschego, który nie ma zaufania większości ludu kościelnego, którą właśnie stanowią ewangelicy niemieccy. Wspomniany synod kadłubowy wybrał też członków konsystorza, a p. Minister Wyznań Religijnych zatwierdził ich na tym stanowisku. Konsystorz ten również jak i biskup, nie mający zaufania niemieckiej większości kościoła, sprawują rządy dyktatoryczne, a to z wyraźną aprobatą Ministerstwa Wyznań Religijnych. Niemcy, stanowiący 82% członków Kościoła, wykluczeni są w Kościele augsburskim od kierownictwa i administracji we własnym Kościele nie z ich winy.</u>
- <u xml:id="u-38.11" who="#SHasbach">Ewangelicy Niemcy w augsburskim Kościele żądają równych praw. Na sposób ustosunkowania się do ich żądań wskazują następujące fakty. Z ośmiu miejsc w konsystorzu reflektują oni — chociaż są większością w Kościele — tylko na cztery miejsca, przy czym rezygnują dobrowolnie ze stanowiska prezesa i wiceprezesa. Chcą im jednak przyznać tylko 3 miejsca. Pierwsze kandydatury seniorów zostały wszystkie odrzucone, następne również za wyjątkiem jednej kandydatury.</u>
- <u xml:id="u-38.12" who="#SHasbach">Następnie typowy wypadek ks. pastora Kleindiensta w Łucku. Wymienionemu duchownemu zostało w r. 1938 odmówione obywatelstwo polskie, wskutek czego konsystorz ewangelicki w Warszawie zwolnił go z urzędu proboszcza, a starosta powiatowy zabronił mu dalszego pobytu na Wołyniu. Z początku 1939 r. p. wojewoda orzeczeniem z dn. 5 stycznia, które zostało doręczone 21 stycznia, cofnął swoją decyzję z dn. 23 lipca 1938 r. i tym samym podstawę prawną całego postępowania, orzekając jednocześnie, że mu jednak obywatelstwo polskie nie przysługuje. Przez szereg miesięcy ks. pastor Kleindienst był bezpodstawnie pozbawiony urzędu proboszcza i poborów.</u>
- <u xml:id="u-38.13" who="#SHasbach">Zapytuję czym mają być usprawiedliwione postępowania tego rodzaju? Kto uważa się za uprawnionego do zarzucania niemieckim duchownym i laikom nielojalnego i antypaństwowego ustosunkowania się, należy do szeregu tych ludzi, którzy nas. Niemców, codziennie w niesłychany sposób podejrzewają i denuncjują bezkarnie. Mówiłem już o tym podczas debaty głównej. Jeżeli prasa w dalszym ciągu będzie tak postępować, to fakt ten unicestwi wszelką dobrą wolę do porozumienia między ludnością niemiecką a narodem polskim. Tak samo uniemożliwia to porozumienie fakt, że uważany za pewniejszy element polski w Kościele ewangelickim dąży do opanowania większości niemieckiej, a to w celu asymilacji z uciekaniem się nawet do nikczemnych środków podejrzewania.</u>
- <u xml:id="u-38.14" who="#SHasbach">Ewangelicki Kościół Unijny na Górnym Śląsku. Sejm śląski, do którego nie należał żaden członek tego Kościoła, w 55 sekundach w trzech czytaniach uchwalił w 1937 r. ustawę, która stała się punktem wyjścia i źródłem najważniejszych tarć i walk o kościelno-narodowym charakterze na terenie tegoż Kościoła. Ustawa doszła do skutku bez porozumienia się z Kościołem, który wniósł sprzeciw przeciwko wspomnianej ustawie i odmówił swej współpracy przy jej wykonaniu. Zasada autonomii, zagwarantowana Konstytucją Rzeczypospolitej, na której opierało się do czasu uchwalenia ustawy życie wewnętrzne Kościoła, w ustawie śląskiej całkowicie została pominięta.</u>
- <u xml:id="u-38.15" who="#SHasbach">Uzasadnienie ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. podaję, że celem ustawy jest uregulowanie stosunków prawnych ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku. Taką odpowiedź też otrzymałem na moje interpelacje, a p. Minister Wyznań Religijnych wypowiedział się w tym sensie w mowie swej w Sejmie w dniu 3 lutego 1938 r., oświadczając równocześnie, że wszelkie poczynania czynników kościelnych spotykają się zawsze z pełnym zrozumieniem i całkowitym poparciem władz państwowych. Ustawa śląska z dnia 16 lipca 1937 r. zaś postanawia, że ukonstytuowanie się wszelkich organów kościelnych winno nastąpić w przeciągu dwóch lat.</u>
- <u xml:id="u-38.16" who="#SHasbach">Muszę stwierdzić, że ustawa śląska od czasu jej uchwalenia użyta została w tym celu, by zmienić charakter Kościoła i osobistości, pracujące w tym Kościele w duchu tegoż Kościoła, zastąpić innymi, pochodzącymi z innych Kościołów ewangelickich.</u>
- <u xml:id="u-38.17" who="#SHasbach">Jakie są w szczególności skutki ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. i uprawianej przez Rząd polityki kościelnej na Górnym Śląsku? 20 miesięcy upłynęło od czasu ustawy śląskiej, która po myśli Rządu uporządkować miała stosunki kościelne na Górnym Śląsku, a skutek jest ten, że w stosunki kościelne wprowadzony został chaos faktyczny i prawny i że na terenie ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku rozgorzały namiętne tarcia i walki o charakterze kościelno-narodowym. W ciągu 2 lat ukonstytuowane być miały organa kościelne. Dziś, po 20 miesiącach, nie zrobiono nawet początku w tym kierunku. Kościół ewangelicki na Górnym Śląsku, który w myśl Konstytucji Rzeczypospolitej cieszyć się powinien autonomią i wewnętrzną wolnością, nie posiada dziś ani naczelnych synodalnych organów, ani zwierzchnictwa duchownego, ani kierownictwa, posiadającego zaufanie większości ludu kościelnego. Prawo kierownictwa Kościołem wykonuje dziś stworzona ustawą śląska z dnia 16 lipca 1937 r. Tymczasowa Rada Kościelna, której członkowie bez wyjątku zamianowani zostali przez p. wojewodę śląskiego. Cała władza w niezależnym, uznanym przez Państwo, Kościele ewangelickim spoczywa w rękach wojewody śląskiego. Ludność ewangelicka nie ma żadnego wpływu na bieg spraw kościelnych.</u>
- <u xml:id="u-38.18" who="#SHasbach">Tylko pod przymusem wprowadzona być mogła ustawa z dnia 16 lipca 1937 r. Przytaczam następujące fakty; 6 duchownych obywatelstwa niemieckiego i 2 wówczas obywatelstwa austriackiego wydalonych zostało z granic Rzeczypospolitej; 5 duchownych obywatelstwa polskiego wydalonych zostało na podstawie ustawy o ochronie granic, w tej liczbie 3 z całego województwa śląskiego, m.in. zastępca prezydenta kościoła; 7 duchownych obywatelstwa polskiego złożono przy pomocy policji z urzędu, a częściowo wieksmitowano ich z mieszkań. P. wojewoda śląski rozwiązał 3 gminne rady kościelne i jedno zastępstwo zborowe, ustanawiając w tych gminach komisarzy. Większą część nowych, nie pochodzących z Górnego Śląska księży wprowadzono w urząd przy pomocy policji.</u>
- <u xml:id="u-38.19" who="#SHasbach">Tu nie działa więc Kościół i nie Kościół wykonywuje swoje prawa w sprawach kościelnych. Odwołania albo zażalenia nie zostały załatwione, a jeżeli je załatwiono, to w sensie odmownym.</u>
- <u xml:id="u-38.20" who="#SHasbach">Przeważająca większość w dotkniętych tymi zarządzeniami gminach kościelnych trzyma się dalej ich złożonych z urzędu, względnie wydalonych księży, nie płaci składek kościelnych, nie uczęszcza na odprawiane przez narzuconych księży nabożeństwa niemieckie, ale uczęszcza na nabożeństwa w zborach sąsiednich. Wszystkie starania ze strony czynników kościelnych i niemieckich doprowadzenia do pokojowego załatwienia górnośląskiej sprawy kościelnej zostały odrzucone. Doświadczenia wykazały, że zgodne współżycie ewangelików narodowości polskiej i niemieckiej na terenie jednej organizacji gminnej dzisiaj nie jest więcej możliwe i że znalezione być muszą nowe formy ułożenia się stosunków kościelnych.</u>
- <u xml:id="u-38.21" who="#SHasbach">Przechodzę do końca. Do Pana Ministra Wyznań Religijnych kieruję następujące pytania jakie zasady są dla Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego miarodajne w zakresie przez Rząd przeprowadzonego uregulowania stosunku do wymienionych dwóch Kościołów ewangelickich i do niemieckich ich większości? Czy zasada równouprawnienia wyznań, art. 114 Konstytucji? Chyba że nie. Zwracam uwagę na stosunki na Górnym Śląsku. Czy zasada autonomii kościelnej? Chyba że nie. Czy zasada skutecznej kontroli prawnej na terenie Kościoła augsburskiego? Chyba że nie. Czy zasada uznania praw mniejszości niemieckiej za niezniszczalne prawo życiowe we własnym Kościele? Chyba że nie.</u>
- <u xml:id="u-38.22" who="#SHasbach">Mówiłem o nowych formach ułożenia się życia kościelnego. Formy te mogą być tylko takie, żeby ewangelicy narodowości niemieckiej i polskiej na terenie Kościoła niezależnie od siebie, w oddzielnych formach organizacyjnych w spokoju żyć mogli w wierze swojej.</u>
- <u xml:id="u-38.23" who="#SHasbach">Nastawienie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w ostatnich trzech latach, działalność konsystorza augsburskiego w Warszawie i jego przewodniczącego, działalność województwa śląskiego i zamianowanej przez województwo tymczasowej rady kościelnej, wszystkie te fakty i wydarzenia pojedyńczo i razem otworzyły oczy ewangelikom narodowości niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-38.24" who="#SHasbach">Kilkakrotnie już przemawiałem z tej trybuny w sprawach ewangelicko-kościelnych i prosiłem o ulgę. W szeregu rozmów z kierowniczymi osobistościami i urzędnikami Ministerstw prosiłem o zrozumienie i życzliwe ustosunkowanie się do konieczności życiowych ludności ewangelicko-niemieckiej. Wszystkie starania moje o poprawę jej położenia nie odniosły rezultatu. Pan Prezydent Rzeczypospolitej w doniosłym akcie zapewnił w dniu 5.XI.1937 roku mniejszości narodowej niemieckiej prawo do kościelnego organizowania się. Tu otwiera się nowa droga. Przypominam, że droga ta nie jest nieznana i narodowości polskiej. Deklaracja Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5.XI.1937 roku będzie punktem wyjścia dla dalszych starań mych niemieckich współwyznawców.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#ErwinHasbach">Chciałbym dziś jeszcze raz stwierdzić z całą stanowczością: Szkoła niemiecka jest dla ludności niemieckiej wyłącznie sprawą kulturalną. Z ustosunkowania się władz musimy często wnioskować, że władze uważają niemiecką szkołę publiczną względnie prywatną za sprawę antypaństwową. Na skutek tego mylnego zapatrywania powstają potem, niestety, dla szkolnictwa niemieckiego niezmierne trudności. W ten sposób doszło do tego, że Niemcy w Polsce od istnienia Państwa Polskiego, zamiast rozwoju swego szkolnictwa, jak to do pewnego stopnia osiągnęła mniejszość polska w Niemczech, stwierdzić muszą zastraszający po prostu upadek. W Poznańskiem i na Pomorzu, gdzie dawniej każde dziecko niemieckie uczęszczać mogło do szkoły niemieckiej, teraz 52°/n dzieci uczęszczać musi do szkoły czysto polskiej. Na Śląsku z ogólnej liczby 20.000 dzieci w wieku szkolnym uczęszcza z powodu rygorystycznych egzaminów językowych tylko 8.700 dzieci niemieckich do szkół z niemieckim językiem nauczania. Na terenie Bielska-Białej około 53% niemieckiej młodzieży szkolnej pozbawione jest szkoły niemieckiej. Na Zaolziu szkolnictwo niemieckie jest prawie zupełnie zlikwidowane, pomimo że mi oświadczono ze strony najbardziej miarodajnej, iż zamknięcia szkół mają tam charakter przejściowy. W pięciu województwach centralnych, gdzie w roku 1918 istniało kwitnące szkolnictwo niemieckie, dziś około 88% dzieci niemieckich pozostaje bez żadnej nauki niemieckiej. Na Wołyniu 750 niemieckiej młodzieży szkolnej nie ma szkoły niemieckiej, a w Małopolsce w ostatnim roku więcej niż połowa dzieci niemieckich nie miała szkoły niemieckiej. Cyfry te dostatecznie ilustrują rozpaczliwy stan niemieckiego szkolnictwa. Życzeniu naszemu „dla dziecka niemieckiego szkoła niemiecka i niemiecki nauczyciel” może się stać zadość tylko wtedy, jeżeli stosowanie najróżniejszych przepisów i ustaw nie będzie w dalszym ciągu wyraźnie skierowane przeciwko nam. Ograniczę się do następującego wyliczenia. Niemieccy nauczyciele nie otrzymują zezwolenia nauczania, dlatego że mimo odpowiedniego wyszkolenia uważani są za niedostatecznie przygotowanych. Nauczycielom niemieckim władze bez podania powodów odmawiają wystawienia świadectw lojalności. Granice okręgów szkolnych są tak wyznaczone, że dzieci niemieckie nie mogą uczęszczać do szkół niemieckich, chociażby technicznie było to możliwe. Plan nauczania opracowany jest bez najmniejszego uwzględnienia specyficznie niemieckiego punktu widzenia kulturalnego. Publiczne szkoły z niemieckim językiem nauczania przeważnie straciły swój niemiecki charakter przez to, że część, przeważnie nawet większość przedmiotów, wykładana jest w języku polskim.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#ErwinHasbach">Niezmierne trudności stawiane są niemieckim szkołom prywatnym co do ich podstawy prawnej, przepisów budowlanych, praw publicznych, personelu nauczycielskiego, planu nauczania, przepisów egzaminacyjnych itd. Z tego dla ludności niemieckiej, szczególnie zaś dla rodziców, powstają duże dodatkowe koszty przy wychowaniu dzieci. Mógłbym to wyliczenie jawnych pokrzywdzeń szkolnictwa niemieckiego dowolnie przedłużyć. Pozwolę sobie przy tej okazji skierować uwagę Rządu jeszcze raz na mój zasadniczy, wszystko obejmujący memoriał w sprawie naszych życzeń co do szkoły niemieckiej. Jeszcze raz proszę usilnie o sprawiedliwe i szybkie załatwienie pozytywne.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#ErwinHasbach">Nie mogę skończyć mego przemówienia do budżetu Ministerstwa Oświaty nie poruszając stosunków niemożliwych, jakie się wytworzyły w ostatnich dniach na uniwersytetach, zwłaszcza na uniwersytecie poznańskim. Od 24 lutego rb. studentom niemieckim zabroniony jest wszelki dostęp do uniwersytetu. Ze wszystkich fakultetów usunięto studentów niemieckich, po części przymusowo, przy czym nie obeszło się bez ciężkich uszkodzeń. Ponieważ stosunki te trwają nadal niezmiennie po dzień dzisiejszy i studenci niemieccy z tego powodu nie mogą wykonać przepisanych ćwiczeń, przeto zachodzi obawa, że ci studenci me otrzymają przepisanych testatów od swych profesorów. W dwóch wypadkach zostało to już stwierdzone, przez co ci dwaj studenci stracili cały rok studiów. A zatem ci niewinni obywatele narodowości niemieckiej ponieśli poważne straty materialne. Znany mi nawet wypadek, że niemiecki student S.G.G.W. w Cieszynie w tych warunkach nie mógł złożyć swego egzaminu. Wolno mi przypuszczać, że p. Minister Oświaty nie popiera takich stosunków i dlatego proszę go o natychmiastowe zarządzenia w celu przywrócenia porządku i umożliwienia studentom niemieckim brania udziału w wykładach, ćwiczeniach i egzaminach.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#ErwinHasbach">Przechodzę do spraw kościelnych. W ogólnej debacie dnia 9 bm. powiedziałem: „Nie żądamy przywilejów, bronimy się stanowczo przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko-ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła”.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#ErwinHasbach">Stosunek Państwa uregulowany został dotychczas do dwóch kościołów ewangelickich: ostatecznie do ewangelickiego Kościoła augsburskiego wyznania w Polsce dekretem Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 lutego 1936 r., a prowizorycznie do ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku ustawą śląską z dnia 16 lipca 1937 r. W obydwu wypadkach przeprowadzono uregulowanie, by wbrew stanowi liczebnemu dopomóc ewangelikom Polakom do kierownictwa i przewagi w Kościele. Stosunki, panujące w tych Kościołach, są skutkiem pierwszego kroku: z jednej strony aktu przemocy i zarządzenia kierownictwa bezskutecznie starającego się przeforsować swą wolę wszelkimi środkami, z drugiej strony rozgoryczenie, awersja, zaniepokojone sumienia i walka o różne prawa. Wszędzie spory, kłótnie, zwolnieni lub wydaleni duchowni, omijane kościoły, przymus policyjny.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#ErwinHasbach">Kościół ewangelicko-augsburski. Przytaczam decydujące wydarzenia. W kościele ewangelicko-augsburskim nie otrzymał mocy prawnej projekt ustawy, uchwalonej w r. 1923 jednocześnie przez Niemców i Polaków na synodzie, zwołanym na podstawie ustawy państwowej, lecz projekt nieznanego pochodzenia, na który zgodzili się 4 ewangelicy-Polacy. Reszta komisji, której wyłącznym zadaniem było wykonanie uchwały synodu, 4 niemieccy członkowie komisji przedstawili wniosek o odwołanie do synodu, ale odpowiedzi nie otrzymali, ani też nie powiadomiono ich o dalszym ciągu pertraktacji. Ustawa doszła do skutku wbrew uchwałom synodu konstytucyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#ErwinHasbach">Kiedy w r. 1937 zebrał się w Warszawie pierwszy synod na podstawie nowej ustawy, obecnych było 24 z 54 członków synodu. Mimo to Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zgromadzenie to uznało za prawomocny synod. Ten tzw. synod, w skład którego nie wchodził ani jeden przedstawiciel niemieckiej większości Kościoła, wybrał kolegium wyborcze, a to znowu wybrało biskupa, mianowicie dr Burschego, który nie ma zaufania większości ludu kościelnego, którą właśnie stanowią ewangelicy niemieccy. Wspomniany synod kadłubowy wybrał też członków konsystorza, a p. Minister Wyznań Religijnych zatwierdził ich na tym stanowisku. Konsystorz ten również jak i biskup, nie mający zaufania niemieckiej większości kościoła, sprawują rządy dyktatoryczne, a to z wyraźną aprobatą Ministerstwa Wyznań Religijnych. Niemcy, stanowiący 82% członków Kościoła, wykluczeni są w Kościele augsburskim od kierownictwa i administracji we własnym Kościele nie z ich winy.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#ErwinHasbach">Ewangelicy Niemcy w augsburskim Kościele żądają równych praw. Na sposób ustosunkowania się do ich żądań wskazują następujące fakty. Z ośmiu miejsc w konsystorzu reflektują oni — chociaż są większością w Kościele — tylko na cztery miejsca, przy czym rezygnują dobrowolnie ze stanowiska prezesa i wiceprezesa. Chcą im jednak przyznać tylko 3 miejsca. Pierwsze kandydatury seniorów zostały wszystkie odrzucone, następne również za wyjątkiem jednej kandydatury.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#ErwinHasbach">Następnie typowy wypadek ks. pastora Kleindiensta w Łucku. Wymienionemu duchownemu zostało w r. 1938 odmówione obywatelstwo polskie, wskutek czego konsystorz ewangelicki w Warszawie zwolnił go z urzędu proboszcza, a starosta powiatowy zabronił mu dalszego pobytu na Wołyniu. Z początku 1939 r. p. wojewoda orzeczeniem z dn. 5 stycznia, które zostało doręczone 21 stycznia, cofnął swoją decyzję z dn. 23 lipca 1938 r. i tym samym podstawę prawną całego postępowania, orzekając jednocześnie, że mu jednak obywatelstwo polskie nie przysługuje. Przez szereg miesięcy ks. pastor Kleindienst był bezpodstawnie pozbawiony urzędu proboszcza i poborów.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#ErwinHasbach">Zapytuję czym mają być usprawiedliwione postępowania tego rodzaju? Kto uważa się za uprawnionego do zarzucania niemieckim duchownym i laikom nielojalnego i antypaństwowego ustosunkowania się, należy do szeregu tych ludzi, którzy nas. Niemców, codziennie w niesłychany sposób podejrzewają i denuncjują bezkarnie. Mówiłem już o tym podczas debaty głównej. Jeżeli prasa w dalszym ciągu będzie tak postępować, to fakt ten unicestwi wszelką dobrą wolę do porozumienia między ludnością niemiecką a narodem polskim. Tak samo uniemożliwia to porozumienie fakt, że uważany za pewniejszy element polski w Kościele ewangelickim dąży do opanowania większości niemieckiej, a to w celu asymilacji z uciekaniem się nawet do nikczemnych środków podejrzewania.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#ErwinHasbach">Ewangelicki Kościół Unijny na Górnym Śląsku. Sejm śląski, do którego nie należał żaden członek tego Kościoła, w 55 sekundach w trzech czytaniach uchwalił w 1937 r. ustawę, która stała się punktem wyjścia i źródłem najważniejszych tarć i walk o kościelno-narodowym charakterze na terenie tegoż Kościoła. Ustawa doszła do skutku bez porozumienia się z Kościołem, który wniósł sprzeciw przeciwko wspomnianej ustawie i odmówił swej współpracy przy jej wykonaniu. Zasada autonomii, zagwarantowana Konstytucją Rzeczypospolitej, na której opierało się do czasu uchwalenia ustawy życie wewnętrzne Kościoła, w ustawie śląskiej całkowicie została pominięta.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#ErwinHasbach">Uzasadnienie ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. podaję, że celem ustawy jest uregulowanie stosunków prawnych ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku. Taką odpowiedź też otrzymałem na moje interpelacje, a p. Minister Wyznań Religijnych wypowiedział się w tym sensie w mowie swej w Sejmie w dniu 3 lutego 1938 r., oświadczając równocześnie, że wszelkie poczynania czynników kościelnych spotykają się zawsze z pełnym zrozumieniem i całkowitym poparciem władz państwowych. Ustawa śląska z dnia 16 lipca 1937 r. zaś postanawia, że ukonstytuowanie się wszelkich organów kościelnych winno nastąpić w przeciągu dwóch lat.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#ErwinHasbach">Muszę stwierdzić, że ustawa śląska od czasu jej uchwalenia użyta została w tym celu, by zmienić charakter Kościoła i osobistości, pracujące w tym Kościele w duchu tegoż Kościoła, zastąpić innymi, pochodzącymi z innych Kościołów ewangelickich.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#ErwinHasbach">Jakie są w szczególności skutki ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. i uprawianej przez Rząd polityki kościelnej na Górnym Śląsku? 20 miesięcy upłynęło od czasu ustawy śląskiej, która po myśli Rządu uporządkować miała stosunki kościelne na Górnym Śląsku, a skutek jest ten, że w stosunki kościelne wprowadzony został chaos faktyczny i prawny i że na terenie ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku rozgorzały namiętne tarcia i walki o charakterze kościelno-narodowym. W ciągu 2 lat ukonstytuowane być miały organa kościelne. Dziś, po 20 miesiącach, nie zrobiono nawet początku w tym kierunku. Kościół ewangelicki na Górnym Śląsku, który w myśl Konstytucji Rzeczypospolitej cieszyć się powinien autonomią i wewnętrzną wolnością, nie posiada dziś ani naczelnych synodalnych organów, ani zwierzchnictwa duchownego, ani kierownictwa, posiadającego zaufanie większości ludu kościelnego. Prawo kierownictwa Kościołem wykonuje dziś stworzona ustawą śląska z dnia 16 lipca 1937 r. Tymczasowa Rada Kościelna, której członkowie bez wyjątku zamianowani zostali przez p. wojewodę śląskiego. Cała władza w niezależnym, uznanym przez Państwo, Kościele ewangelickim spoczywa w rękach wojewody śląskiego. Ludność ewangelicka nie ma żadnego wpływu na bieg spraw kościelnych.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#ErwinHasbach">Tylko pod przymusem wprowadzona być mogła ustawa z dnia 16 lipca 1937 r. Przytaczam następujące fakty; 6 duchownych obywatelstwa niemieckiego i 2 wówczas obywatelstwa austriackiego wydalonych zostało z granic Rzeczypospolitej; 5 duchownych obywatelstwa polskiego wydalonych zostało na podstawie ustawy o ochronie granic, w tej liczbie 3 z całego województwa śląskiego, m.in. zastępca prezydenta kościoła; 7 duchownych obywatelstwa polskiego złożono przy pomocy policji z urzędu, a częściowo wieksmitowano ich z mieszkań. P. wojewoda śląski rozwiązał 3 gminne rady kościelne i jedno zastępstwo zborowe, ustanawiając w tych gminach komisarzy. Większą część nowych, nie pochodzących z Górnego Śląska księży wprowadzono w urząd przy pomocy policji.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#ErwinHasbach">Tu nie działa więc Kościół i nie Kościół wykonywuje swoje prawa w sprawach kościelnych. Odwołania albo zażalenia nie zostały załatwione, a jeżeli je załatwiono, to w sensie odmownym.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#ErwinHasbach">Przeważająca większość w dotkniętych tymi zarządzeniami gminach kościelnych trzyma się dalej ich złożonych z urzędu, względnie wydalonych księży, nie płaci składek kościelnych, nie uczęszcza na odprawiane przez narzuconych księży nabożeństwa niemieckie, ale uczęszcza na nabożeństwa w zborach sąsiednich. Wszystkie starania ze strony czynników kościelnych i niemieckich doprowadzenia do pokojowego załatwienia górnośląskiej sprawy kościelnej zostały odrzucone. Doświadczenia wykazały, że zgodne współżycie ewangelików narodowości polskiej i niemieckiej na terenie jednej organizacji gminnej dzisiaj nie jest więcej możliwe i że znalezione być muszą nowe formy ułożenia się stosunków kościelnych.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#ErwinHasbach">Przechodzę do końca. Do Pana Ministra Wyznań Religijnych kieruję następujące pytania jakie zasady są dla Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego miarodajne w zakresie przez Rząd przeprowadzonego uregulowania stosunku do wymienionych dwóch Kościołów ewangelickich i do niemieckich ich większości? Czy zasada równouprawnienia wyznań, art. 114 Konstytucji? Chyba że nie. Zwracam uwagę na stosunki na Górnym Śląsku. Czy zasada autonomii kościelnej? Chyba że nie. Czy zasada skutecznej kontroli prawnej na terenie Kościoła augsburskiego? Chyba że nie. Czy zasada uznania praw mniejszości niemieckiej za niezniszczalne prawo życiowe we własnym Kościele? Chyba że nie.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#ErwinHasbach">Mówiłem o nowych formach ułożenia się życia kościelnego. Formy te mogą być tylko takie, żeby ewangelicy narodowości niemieckiej i polskiej na terenie Kościoła niezależnie od siebie, w oddzielnych formach organizacyjnych w spokoju żyć mogli w wierze swojej.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#ErwinHasbach">Nastawienie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w ostatnich trzech latach, działalność konsystorza augsburskiego w Warszawie i jego przewodniczącego, działalność województwa śląskiego i zamianowanej przez województwo tymczasowej rady kościelnej, wszystkie te fakty i wydarzenia pojedyńczo i razem otworzyły oczy ewangelikom narodowości niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#ErwinHasbach">Kilkakrotnie już przemawiałem z tej trybuny w sprawach ewangelicko-kościelnych i prosiłem o ulgę. W szeregu rozmów z kierowniczymi osobistościami i urzędnikami Ministerstw prosiłem o zrozumienie i życzliwe ustosunkowanie się do konieczności życiowych ludności ewangelicko-niemieckiej. Wszystkie starania moje o poprawę jej położenia nie odniosły rezultatu. Pan Prezydent Rzeczypospolitej w doniosłym akcie zapewnił w dniu 5.XI.1937 roku mniejszości narodowej niemieckiej prawo do kościelnego organizowania się. Tu otwiera się nowa droga. Przypominam, że droga ta nie jest nieznana i narodowości polskiej. Deklaracja Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5.XI.1937 roku będzie punktem wyjścia dla dalszych starań mych niemieckich współwyznawców.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Omawiane dzisiaj kwestie dotyczyły dwóch zasadniczych zagadnień. Oba te zagadnienia pragnę poruszyć w krótkim przemówieniu.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SZmigryderKonopka">Pierwsze zagadnienie dotyczy kryzysu, który przeżywa szkoła średnia w związku z nieuregulowanym jeszcze i niedostatecznie sprecyzowanym w praktyce programem szkół gimnazjalnych, a zwłaszcza — i to podkreślić trzeba — szkół licealnych. Zagadnienie to ma niewątpliwie dwa aspekty: aspekt pierwszy — to jest akcja wychowawcza, a drugi — to jest akcja naukowa, zagadnienie kształcenia młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SZmigryderKonopka">W aspekcie pierwszym należy podkreślić, że czynnikiem, który zdaniem moim szczególnie przeszkadza i nie daje się przez żadne rozporządzenie usunąć, czynnikiem, który wpływa na wychowanie młodzieży, jest fakt powstania różnych autorytetów z zewnątrz zakładu naukowego. należy zdać sobie z tego sprawę, że autorytety, o których mówiono już dzisiaj, mające niejako za sobą mistykę konspiracyjną, oddziaływują na starszą młodzież — licealną i dlatego odbierają atrakcyjność tematowi nauczania i systemowi wychowawczemu, stosowanemu w samym zakładzie naukowym. Przyczyna tego jest głęboka, stanowi zagadnienie o charakterze społecznym i wiąże się z kwestią wielkiego kryzysu, który przechodzi dziś społeczeństwo całego Państwa. Rozstrzygnięcia szuka również młodzież. Niewątpliwie w swych poszukiwaniach nie znajduje sama koncepcji rozstrzygnięcia, idzie więc za najłatwiejszą jego formą i tę od razu chce zastosować tu i ówdzie w czynach, bo do tych czynów młodzież jest szczególnie pochopna.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SZmigryderKonopka">W tym więc wypadku należy zdać sobie sprawę, że daleko idące instrukcje na temat oddziaływania wychowawczego na młodzież muszą przede wszystkim mieć na względzie te czynniki autorytetów nieoficjalnych, które poza szkołą, a później i na zewnątrz uniwersytetów działają.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SZmigryderKonopka">Drugim zaś względem, który sprawia, że młodzież nie znajduje w gimnazjach i liceach należytego ujścia dla swych tendencyj, jest niewątpliwie słaba atrakcyjność naukowa. Powiedzmy sobie szczerze, młodzież nasza w gimnazjach i liceach dzisiejszych programów uczy się stosunkowo mało. Duża jest objętość tych programów, ale, niestety, bardzo wielka jest powierzchowność. Nadto dodać trzeba, że program licealny, tak jak był pomyślany w zasadniczej reformie, nie może być wykonany wtedy, gdy te licea są tak rozpowszechnione. Licea miały być nieliczne, a stały się powszechne i tych sił naukowych, nie posiadają. Nadto licea mają bardzo skomplikowaną podstawę, tzw. oś programową, i rozumie się, że są rozproszkowane w swoich zasadniczych tendencjach. Nie jest to słuszne. Muszę podkreślić, że szkoła nasza odchodzi od tej ogólnej bazy kultury europejskiej, jaką jest niewątpliwie wychowanie klasyczne. Nie tylko dlatego oceniam to negatywnie, że odchodząc od tej bazy podaje niby inne wiadomości, które może mogłoby znaleźć te czy inne uzasadnienia praktyczne, o których mówił przed chwilą s. Miklaszewski, ale właśnie dlatego, że odsuwając naszą młodzież od wspólnej podstawy całej kultury europejskiej, szkoła odsuwa ją od wielkiej łączności, jaka istnieje pomiędzy wszystkimi społeczeństwami europejskimi i odsuwa od tego wspólnego języka porozumienia kulturalnego, które niewątpliwie w ogromnej mierze rozwojowi kultury naszej sprzyjało. Walor kultury antycznej, którą możemy uważać za podstawę humanistycznego wykształcenia jest dzisiaj zamieniany przez wykształcenie o charakterze przyrodniczym. Niewątpliwie głębokie znawstwo przyrody, z którą człowiek od tylu wieków walczy, jest podstawowym elementem wykształcenia. Lecz muszę z drugiej strony podkreślić, ze poznanie człowieka jest równie ważne, a ono się daje w całej pełni uskutecznić tylko wtedy, gdy nad „człowiekiem”, nad jego przeżyciami i myślami będzie się młodzież zastanawiała. Przeżycia te i ideały wysoko ceniła, ponieważ, Wysoki Senacie, młodzież jest pełna zdolności do naśladowania tematów naukowych, przeto naśladowanie wielkich i wzniosłych przeżyć, podanych nam w dziełach klasycznych jest niewątpliwie czynnikiem uszlachetniającym. Rola zresztą antyku w dziejach całej kultury europejskiej jest warunkiem dalszej egzystencji tej kultury. I dlatego właśnie wychowanie i wykształcenie nie powinno odchodzić od swej bazy polskiej i bazy ogólnoeuropejskiej. Nasze programy licealne rozpowszechnione jak powiadam, dzisiaj w liceach wszystkich niemal zakładów średnich naukowych natrafiają na kolosalne trudności w realizacji. Zasadniczą trudnością jest brak należytego przygotowania nauczycieli. Dość powiedzieć, ze na egzaminie magisterskim na uniwersytetach przy egzaminowaniu z historii np. starożytnej kandydaci, którzy będą przecież potem nauczycielami w liceach a nie są specjalistami w tym dziale historii, niemal nigdy nie są w stanie zgłosiwszy się do egzaminu odpowiedzieć na pytania z zakresu programów licealnych. Jakże później będą oni mogli tak głębokie zagadnienie zawarte w tym programie w nauczaniu realizować? To są kwestie specjalne.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SZmigryderKonopka">Muszę jednak przejść do kwestii następnej, która była tutaj w ogromnej mierze tematem naszej dyskusji, do zagadnienia szkół wyższych. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że przez długi czas ograniczaliśmy jak gdyby dopływ młodzieży do szkół wyższych albowiem zachodziła obawa, co będzie się działo z tą inteligencją, która wyjdzie z tych szkół? Czy istotnie posiadamy nadmiar inteligencji? To jest pytanie, które się dziś wyłania. Niewątpliwie, sytuacja jest odwrotna. Inteligencji zawodowej mamy dziś zbyt mało i dlatego podziwiać należy, że jest jednocześnie niedostateczna gospodarka siłami inteligenckimi, które z wyższych zakładów wychodzą, że szereg sił inteligenckich zostaje niewykorzystanych do służby społecznej bądź z tytułu wyznania bądź też pochodzenia.</u>
- <u xml:id="u-40.6" who="#SZmigryderKonopka">Nadto muszę podnieść rzecz następującą młodzież, która przychodzi do szkół wyższych, jest już selekcjonowana poza szeregiem selekcji, co do konstytucyjności których podnoszono bardzo wiele zastrzeżeń, nadto przez selekcję majątkową. Proszę zwrócić uwagę, że według ostatnich wykazów statystycznych, tzw. Fundusz Opłat Studenckich sięga sumy 7.200.000 zł, a z funduszu tego idą teraz przydziały na zakłady naukowe i suma tych przydziałów wzrasta. Równocześnie zmniejsza się dotacja z budżetu państwowego na zakłady naukowe. Wobec tego młodzież akademicka w coraz większej mierze sama dziś utrzymuje te zakłady naukowe, albowiem na fundusz, który dawniej płynął z budżetu państwowego, dzisiaj odchodzi z góra 77%. Wszystkiego 23 idzie na pomoc dla młodzieży akademickiej. Tak więc młodzież akademicka musi być według tej struktury młodzieżą średnio zamożną. I oto struktura społeczna tejże młodzieży wykazuje, że jest tam znikomy procent młodzieży ze wsi; wszystkiego 2% rodziców — to właściciele powyżej 15 ha. 3T—3 właściciele od 5 do 15 ha, 5% — właściciele poniżej 5 ha, 3% — właściciele powyżej lub po 50 ha. Przedsiębiorcy więksi (mówię o rodzicach) stanowią około 6%, mniejsi — około 13 1/2, urzędnicy państwowi — około 17,4 pracownicy umysłowi — około 18%. A potem idą małe odsetki rodziców, pochodzących z wojska, policji, pracowników fizycznych i pewna ilość emerytów. Otóż wszystko to są ludzie (te wyższe procenty) o stałych względnie zarobkach miesięcznych. Nadto jasną jest kwestią, że młodzież ta nie ma już zatem bezpośredniego — chyba, że go nawiązuje — pochodzeniowego, jakbym powiedział, kontaktu ze sferami robotniczymi i wiejskimi i zatem — to jest wniosek już socjologiczny — ideologia młodzieży akademickiej nie jest identyczną z postawa ideową najszerszych rzesz społeczeństwa. ale odzwierciedla postawę ideowa swojego środowiska. To środowisko, jako przeważnie mieszczańskie, znajduje się oczywiście w szeregu kontrastów z innymi warstwami, o których to kontrastach zaraz mówić będę.</u>
- <u xml:id="u-40.7" who="#SZmigryderKonopka">Te kontrasty grup mieszczańskich oczywiście dotyczą w największej mierze młodzieży żydowskiej. I dlatego właśnie muszę to tutaj podkreślić, ponieważ podnoszone są te ciągłe akty dyskryminacji Żydów na wyższych uczelniach, że przede wszystkim sprzeciwia to się przeznaczeniu życiowemu oraz ideowemu uczelni. Powołam się tutaj na nie byle jaką opinię, albowiem na opinię wielkiego uczonego francuskiego Pasteur'a, który wypowiedział słowa, jakie spokojnie tu powtórzyć mogę „Uczony ma ojczyznę, ale nauka jej nie ma”. A ponieważ niewątpliwie każdy uniwersytet poza swoją wielką bazą narodową i bazą państwową jest jednocześnie zakładem naukowym, który naukę winien dawać wszystkim tam po naukę przychodzącym, przeto musimy oświadczyć, że wprowadzenie czynnika dyskryminacji zaprzecza zasadzie swobody nauczania i zasadzie swobody korzystania z nauki, która powinna być dorobkiem i skarbem wszystkich.</u>
- <u xml:id="u-40.8" who="#SZmigryderKonopka">Musimy teraz podkreślić, że stanowisko naszych władz w stosunku do zagadnienia młodzieży żydowskiej nie było jednolite. I nie potrzebuję sam tego stwierdzać, wyręcza mnie w tym organ prasy, który pewną część młodzieży popiera w jej tendencjach, a mianowicie „ABC” pisze w dniu 20 lutego 1939 r. o triumfie, który spowodowany został działalnością młodzieży, a który wyraził się w stopniowych ustępstwach władz. Ponieważ jednak niewątpliwie postępowanie władz, zarówno władz wyższych, naczelnych w szkolnictwie polskim, jak i postępowanie profesorów i rad profesorskich w wyższych uczelniach wynikło z jakichś przesłanek, więc o te przesłanki muszę teraz zapytać. Moje domniemanie jest następujące: władze akademickie głosiły poprzednio, że nie mogą wprowadzić separacji młodzieży pod aspektem tym, że jest to młodzież żydowska, albowiem uważały, że nauczanie jest w ramach uczelni jednakowe dla wszystkich — i uważały, moim zdaniem, słusznie. Jeżeli dziś władze zmieniły zasadę, zmieniły swój punkt widzenia na rolę nauczania w szkole wyższej, czy też szło im o porządek i spokój? Jeżeli władze zmieniły zasadę, to muszę powiedzieć, że co najmniej dziwnym to jest wypadkiem, albowiem poprzednia decyzja miała charakter zasadniczy. Z zasad nie można tak rychło i tak pośpiesznie rezygnować, jeżeli się chce zachować autorytet swego przekonania, zarówno autorytet moralny siły i powagi swego przekonania, jak i autorytet wychowawczy. I tu właśnie ta kwestia jest zasadnicza. Jeżeli bowiem młodzież, która może błądzi w tym wypadku, ale niewątpliwie błądzi krzywdząc innych, jeśli młodzież widzi, że to, co zostało wypowiedziane przeciw jej stanowisku, nie reprezentuje niezłomnej zasady, to oczywiście młodzież — ta młodzież, która to robi, podkreślam — może rozumować, że jeszcze większy nacisk wywierając, osiągnie swe cele czy też cele rzekome, pozorne.</u>
- <u xml:id="u-40.9" who="#SZmigryderKonopka">Jeśli chodzi jednak o aspekt wychowawczy tego rodzaju postępowania, jest on zupełnie wyraźny. Jeżeli się postępuje w ten sposób, nie można na młodzież należycie wpływać. I to zostało podkreślone w organie prasowym, którego przecież Panowie nie mogą posądzać o specjalne sympatie dla Żydów, zostało podkreślone w czasopiśmie „Polityka”, w ostatnim jej numerze. Nie można przypuszczać, że „Polityka” broni tu Żydów. Występując w ten sposób broni ona zasady, tej zasady, którą porzuciły zarówno władze uniwersyteckie, jak i władze zwierzchnie oświatowe.</u>
- <u xml:id="u-40.10" who="#SZmigryderKonopka">Trudno jest mówić o tym, że młodzież ma tak czy inaczej rozumować. W różnych konspiracjach, o których zechciał dziś wspomnieć p. sen. Rembieliński, ja też brałem udział. Wtedy bardzo wysoko ceniłem swą myśl o ich znaczeniu dziejowym. Dziś muszę powiedzieć, że szczęściem działałem słusznie, niemniej niewiele wtedy istotnie rozumowałem. Nie tyle zatem są winni ci, którzy w tych młodzieńczych konspiracjach działają, ile ci, którzy nimi kierują, ci, którzy młodzież tę do owej, w cudzysłowie powiem, „rewolucji” namawiają, jak właśnie pisze się pod owymi ulotkami „młodzież rewolucyjna” czy „akademicy rewolucyjni” — to są zresztą sprawy tej młodzieży i jej kierowników, oni za to moralnie odpowiadają. Ja muszę dziś zająć się inną kwestią, która do mnie teraz bezpośrednio należy: ja muszę teraz Państwu przedstawić z całą szczerością, jaki jest stan psychiczny młodzieży żydowskiej.</u>
- <u xml:id="u-40.11" who="#SZmigryderKonopka">Dziś się tu dużo mówiło o człowieku i o jego prawach, o tym, jak charakter należy urabiać. Proszę Panów, młodzież żydowska to są też ludzie i oni też reagują i mają do tego niewątpliwie prawo. Zresztą co tu mówić o prawie, przecież ta reakcja pochodzi z najgłębszych przeżyć moralnych. I oto co ta młodzież słyszy? Słyszy właśnie, że w Akademii Stomatologicznej nie wolno jej pracować przy tych fotelach, na których zasiadają chorzy chrześcijanie. Przecież trzeba kogoś już wyraźnie posądzać o nieuczciwość, jeżeli się go oskarża, że jako człowiek innego wyznania, będzie źle leczył bliźnich; sama ta supozycja jest uwłaczająca.</u>
- <u xml:id="u-40.12" who="#SZmigryderKonopka">Młodzież żydowska została skazana na to, że ma siedzieć na ławkach oddzielnych, że musi być odseparowana. Kogo się odseparowuje? Ludzi od ludzi! Proszę Panów, to jest demagogia. Przecież p. prof. Bartel powiedział dzisiaj, że młodzież żydowska uczy się. I gdyby mogła się uczyć, to by się uczyła i tylko uczyła! Ale jeżeli sieje się jad rozpaczy i żalu, to w takim razie nie można mieć pretensji do tej młodzieży za jej rozgoryczenie.</u>
- <u xml:id="u-40.13" who="#SZmigryderKonopka">Proszę Panów! Rzecz jest dalsza. Gdyby kiedykolwiek u kogokolwiek z Państwa zaszedł ten wypadek, że córka czy syn przyszedłby z zakładu naukowego bądź pobity do krwi, bądź zepchnięty na inną stronę ławek i nie rozumiałby dlaczego, i powiedziałby, że nie usiądzie na tych ławkach, to czy kto z Państwa byłby w stanie namawiać go, żeby usiadł dla „porządku?” Myślę, że nie! Zasada, że dla porządku, można niszczyć honor ludzki, ta zasada jest do głębi niesprawiedliwa, pomijając, że jest niezgodna z zasadami Konstytucji.</u>
- <u xml:id="u-40.14" who="#SZmigryderKonopka">Młodzież żydowska nie chce usiąść na tych ławkach, więc stoi: wtedy zjawiają się profesorowie, którzy mówią, że to ich drażni, gdy ci ludzie stoją, że oni nie mogą wykładać. Lecz dlaczego ich nie drażni, jeżeli krzywdzi się tę młodzież, a zawsze krzywdzi się ją, gdy tego rodzaju rozkaz zostaje wydany. Jakżeż można pozwolić na to, żeby do tej młodzieży podchodził woźny z żądaniem, aby usiadła.</u>
- <u xml:id="u-40.15" who="#SZmigryderKonopka">Proszę Panów! Młodzież ta oświadczyła, że siedzieć na tych ławkach nie będzie i z całą determinacją, z żalem i z rozpaczą stoi, nie siedzi. Cierpi ona moralnie, ale przecież ma prawo wyrazić protest. Tymczasem jeden i drugi profesor, przynajmniej o jednym wiem na pewno, nie podpisuje indeksów tym studentom, którzy nie siedzą, a stoją.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Omawiane dzisiaj kwestie dotyczyły dwóch zasadniczych zagadnień. Oba te zagadnienia pragnę poruszyć w krótkim przemówieniu.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Pierwsze zagadnienie dotyczy kryzysu, który przeżywa szkoła średnia w związku z nieuregulowanym jeszcze i niedostatecznie sprecyzowanym w praktyce programem szkół gimnazjalnych, a zwłaszcza — i to podkreślić trzeba — szkół licealnych. Zagadnienie to ma niewątpliwie dwa aspekty: aspekt pierwszy — to jest akcja wychowawcza, a drugi — to jest akcja naukowa, zagadnienie kształcenia młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W aspekcie pierwszym należy podkreślić, że czynnikiem, który zdaniem moim szczególnie przeszkadza i nie daje się przez żadne rozporządzenie usunąć, czynnikiem, który wpływa na wychowanie młodzieży, jest fakt powstania różnych autorytetów z zewnątrz zakładu naukowego. należy zdać sobie z tego sprawę, że autorytety, o których mówiono już dzisiaj, mające niejako za sobą mistykę konspiracyjną, oddziaływują na starszą młodzież — licealną i dlatego odbierają atrakcyjność tematowi nauczania i systemowi wychowawczemu, stosowanemu w samym zakładzie naukowym. Przyczyna tego jest głęboka, stanowi zagadnienie o charakterze społecznym i wiąże się z kwestią wielkiego kryzysu, który przechodzi dziś społeczeństwo całego Państwa. Rozstrzygnięcia szuka również młodzież. Niewątpliwie w swych poszukiwaniach nie znajduje sama koncepcji rozstrzygnięcia, idzie więc za najłatwiejszą jego formą i tę od razu chce zastosować tu i ówdzie w czynach, bo do tych czynów młodzież jest szczególnie pochopna.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W tym więc wypadku należy zdać sobie sprawę, że daleko idące instrukcje na temat oddziaływania wychowawczego na młodzież muszą przede wszystkim mieć na względzie te czynniki autorytetów nieoficjalnych, które poza szkołą, a później i na zewnątrz uniwersytetów działają.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Drugim zaś względem, który sprawia, że młodzież nie znajduje w gimnazjach i liceach należytego ujścia dla swych tendencyj, jest niewątpliwie słaba atrakcyjność naukowa. Powiedzmy sobie szczerze, młodzież nasza w gimnazjach i liceach dzisiejszych programów uczy się stosunkowo mało. Duża jest objętość tych programów, ale, niestety, bardzo wielka jest powierzchowność. Nadto dodać trzeba, że program licealny, tak jak był pomyślany w zasadniczej reformie, nie może być wykonany wtedy, gdy te licea są tak rozpowszechnione. Licea miały być nieliczne, a stały się powszechne i tych sił naukowych, nie posiadają. Nadto licea mają bardzo skomplikowaną podstawę, tzw. oś programową, i rozumie się, że są rozproszkowane w swoich zasadniczych tendencjach. Nie jest to słuszne. Muszę podkreślić, że szkoła nasza odchodzi od tej ogólnej bazy kultury europejskiej, jaką jest niewątpliwie wychowanie klasyczne. Nie tylko dlatego oceniam to negatywnie, że odchodząc od tej bazy podaje niby inne wiadomości, które może mogłoby znaleźć te czy inne uzasadnienia praktyczne, o których mówił przed chwilą s. Miklaszewski, ale właśnie dlatego, że odsuwając naszą młodzież od wspólnej podstawy całej kultury europejskiej, szkoła odsuwa ją od wielkiej łączności, jaka istnieje pomiędzy wszystkimi społeczeństwami europejskimi i odsuwa od tego wspólnego języka porozumienia kulturalnego, które niewątpliwie w ogromnej mierze rozwojowi kultury naszej sprzyjało. Walor kultury antycznej, którą możemy uważać za podstawę humanistycznego wykształcenia jest dzisiaj zamieniany przez wykształcenie o charakterze przyrodniczym. Niewątpliwie głębokie znawstwo przyrody, z którą człowiek od tylu wieków walczy, jest podstawowym elementem wykształcenia. Lecz muszę z drugiej strony podkreślić, ze poznanie człowieka jest równie ważne, a ono się daje w całej pełni uskutecznić tylko wtedy, gdy nad „człowiekiem”, nad jego przeżyciami i myślami będzie się młodzież zastanawiała. Przeżycia te i ideały wysoko ceniła, ponieważ, Wysoki Senacie, młodzież jest pełna zdolności do naśladowania tematów naukowych, przeto naśladowanie wielkich i wzniosłych przeżyć, podanych nam w dziełach klasycznych jest niewątpliwie czynnikiem uszlachetniającym. Rola zresztą antyku w dziejach całej kultury europejskiej jest warunkiem dalszej egzystencji tej kultury. I dlatego właśnie wychowanie i wykształcenie nie powinno odchodzić od swej bazy polskiej i bazy ogólnoeuropejskiej. Nasze programy licealne rozpowszechnione jak powiadam, dzisiaj w liceach wszystkich niemal zakładów średnich naukowych natrafiają na kolosalne trudności w realizacji. Zasadniczą trudnością jest brak należytego przygotowania nauczycieli. Dość powiedzieć, ze na egzaminie magisterskim na uniwersytetach przy egzaminowaniu z historii np. starożytnej kandydaci, którzy będą przecież potem nauczycielami w liceach a nie są specjalistami w tym dziale historii, niemal nigdy nie są w stanie zgłosiwszy się do egzaminu odpowiedzieć na pytania z zakresu programów licealnych. Jakże później będą oni mogli tak głębokie zagadnienie zawarte w tym programie w nauczaniu realizować? To są kwestie specjalne.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Muszę jednak przejść do kwestii następnej, która była tutaj w ogromnej mierze tematem naszej dyskusji, do zagadnienia szkół wyższych. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że przez długi czas ograniczaliśmy jak gdyby dopływ młodzieży do szkół wyższych albowiem zachodziła obawa, co będzie się działo z tą inteligencją, która wyjdzie z tych szkół? Czy istotnie posiadamy nadmiar inteligencji? To jest pytanie, które się dziś wyłania. Niewątpliwie, sytuacja jest odwrotna. Inteligencji zawodowej mamy dziś zbyt mało i dlatego podziwiać należy, że jest jednocześnie niedostateczna gospodarka siłami inteligenckimi, które z wyższych zakładów wychodzą, że szereg sił inteligenckich zostaje niewykorzystanych do służby społecznej bądź z tytułu wyznania bądź też pochodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Nadto muszę podnieść rzecz następującą młodzież, która przychodzi do szkół wyższych, jest już selekcjonowana poza szeregiem selekcji, co do konstytucyjności których podnoszono bardzo wiele zastrzeżeń, nadto przez selekcję majątkową. Proszę zwrócić uwagę, że według ostatnich wykazów statystycznych, tzw. Fundusz Opłat Studenckich sięga sumy 7.200.000 zł, a z funduszu tego idą teraz przydziały na zakłady naukowe i suma tych przydziałów wzrasta. Równocześnie zmniejsza się dotacja z budżetu państwowego na zakłady naukowe. Wobec tego młodzież akademicka w coraz większej mierze sama dziś utrzymuje te zakłady naukowe, albowiem na fundusz, który dawniej płynął z budżetu państwowego, dzisiaj odchodzi z góra 77%. Wszystkiego 23 idzie na pomoc dla młodzieży akademickiej. Tak więc młodzież akademicka musi być według tej struktury młodzieżą średnio zamożną. I oto struktura społeczna tejże młodzieży wykazuje, że jest tam znikomy procent młodzieży ze wsi; wszystkiego 2% rodziców — to właściciele powyżej 15 ha. 3T—3 właściciele od 5 do 15 ha, 5% — właściciele poniżej 5 ha, 3% — właściciele powyżej lub po 50 ha. Przedsiębiorcy więksi (mówię o rodzicach) stanowią około 6%, mniejsi — około 13 1/2, urzędnicy państwowi — około 17,4 pracownicy umysłowi — około 18%. A potem idą małe odsetki rodziców, pochodzących z wojska, policji, pracowników fizycznych i pewna ilość emerytów. Otóż wszystko to są ludzie (te wyższe procenty) o stałych względnie zarobkach miesięcznych. Nadto jasną jest kwestią, że młodzież ta nie ma już zatem bezpośredniego — chyba, że go nawiązuje — pochodzeniowego, jakbym powiedział, kontaktu ze sferami robotniczymi i wiejskimi i zatem — to jest wniosek już socjologiczny — ideologia młodzieży akademickiej nie jest identyczną z postawa ideową najszerszych rzesz społeczeństwa. ale odzwierciedla postawę ideowa swojego środowiska. To środowisko, jako przeważnie mieszczańskie, znajduje się oczywiście w szeregu kontrastów z innymi warstwami, o których to kontrastach zaraz mówić będę.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Te kontrasty grup mieszczańskich oczywiście dotyczą w największej mierze młodzieży żydowskiej. I dlatego właśnie muszę to tutaj podkreślić, ponieważ podnoszone są te ciągłe akty dyskryminacji Żydów na wyższych uczelniach, że przede wszystkim sprzeciwia to się przeznaczeniu życiowemu oraz ideowemu uczelni. Powołam się tutaj na nie byle jaką opinię, albowiem na opinię wielkiego uczonego francuskiego Pasteur'a, który wypowiedział słowa, jakie spokojnie tu powtórzyć mogę „Uczony ma ojczyznę, ale nauka jej nie ma”. A ponieważ niewątpliwie każdy uniwersytet poza swoją wielką bazą narodową i bazą państwową jest jednocześnie zakładem naukowym, który naukę winien dawać wszystkim tam po naukę przychodzącym, przeto musimy oświadczyć, że wprowadzenie czynnika dyskryminacji zaprzecza zasadzie swobody nauczania i zasadzie swobody korzystania z nauki, która powinna być dorobkiem i skarbem wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Musimy teraz podkreślić, że stanowisko naszych władz w stosunku do zagadnienia młodzieży żydowskiej nie było jednolite. I nie potrzebuję sam tego stwierdzać, wyręcza mnie w tym organ prasy, który pewną część młodzieży popiera w jej tendencjach, a mianowicie „ABC” pisze w dniu 20 lutego 1939 r. o triumfie, który spowodowany został działalnością młodzieży, a który wyraził się w stopniowych ustępstwach władz. Ponieważ jednak niewątpliwie postępowanie władz, zarówno władz wyższych, naczelnych w szkolnictwie polskim, jak i postępowanie profesorów i rad profesorskich w wyższych uczelniach wynikło z jakichś przesłanek, więc o te przesłanki muszę teraz zapytać. Moje domniemanie jest następujące: władze akademickie głosiły poprzednio, że nie mogą wprowadzić separacji młodzieży pod aspektem tym, że jest to młodzież żydowska, albowiem uważały, że nauczanie jest w ramach uczelni jednakowe dla wszystkich — i uważały, moim zdaniem, słusznie. Jeżeli dziś władze zmieniły zasadę, zmieniły swój punkt widzenia na rolę nauczania w szkole wyższej, czy też szło im o porządek i spokój? Jeżeli władze zmieniły zasadę, to muszę powiedzieć, że co najmniej dziwnym to jest wypadkiem, albowiem poprzednia decyzja miała charakter zasadniczy. Z zasad nie można tak rychło i tak pośpiesznie rezygnować, jeżeli się chce zachować autorytet swego przekonania, zarówno autorytet moralny siły i powagi swego przekonania, jak i autorytet wychowawczy. I tu właśnie ta kwestia jest zasadnicza. Jeżeli bowiem młodzież, która może błądzi w tym wypadku, ale niewątpliwie błądzi krzywdząc innych, jeśli młodzież widzi, że to, co zostało wypowiedziane przeciw jej stanowisku, nie reprezentuje niezłomnej zasady, to oczywiście młodzież — ta młodzież, która to robi, podkreślam — może rozumować, że jeszcze większy nacisk wywierając, osiągnie swe cele czy też cele rzekome, pozorne.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Jeśli chodzi jednak o aspekt wychowawczy tego rodzaju postępowania, jest on zupełnie wyraźny. Jeżeli się postępuje w ten sposób, nie można na młodzież należycie wpływać. I to zostało podkreślone w organie prasowym, którego przecież Panowie nie mogą posądzać o specjalne sympatie dla Żydów, zostało podkreślone w czasopiśmie „Polityka”, w ostatnim jej numerze. Nie można przypuszczać, że „Polityka” broni tu Żydów. Występując w ten sposób broni ona zasady, tej zasady, którą porzuciły zarówno władze uniwersyteckie, jak i władze zwierzchnie oświatowe.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Trudno jest mówić o tym, że młodzież ma tak czy inaczej rozumować. W różnych konspiracjach, o których zechciał dziś wspomnieć p. sen. Rembieliński, ja też brałem udział. Wtedy bardzo wysoko ceniłem swą myśl o ich znaczeniu dziejowym. Dziś muszę powiedzieć, że szczęściem działałem słusznie, niemniej niewiele wtedy istotnie rozumowałem. Nie tyle zatem są winni ci, którzy w tych młodzieńczych konspiracjach działają, ile ci, którzy nimi kierują, ci, którzy młodzież tę do owej, w cudzysłowie powiem, „rewolucji” namawiają, jak właśnie pisze się pod owymi ulotkami „młodzież rewolucyjna” czy „akademicy rewolucyjni” — to są zresztą sprawy tej młodzieży i jej kierowników, oni za to moralnie odpowiadają. Ja muszę dziś zająć się inną kwestią, która do mnie teraz bezpośrednio należy: ja muszę teraz Państwu przedstawić z całą szczerością, jaki jest stan psychiczny młodzieży żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Dziś się tu dużo mówiło o człowieku i o jego prawach, o tym, jak charakter należy urabiać. Proszę Panów, młodzież żydowska to są też ludzie i oni też reagują i mają do tego niewątpliwie prawo. Zresztą co tu mówić o prawie, przecież ta reakcja pochodzi z najgłębszych przeżyć moralnych. I oto co ta młodzież słyszy? Słyszy właśnie, że w Akademii Stomatologicznej nie wolno jej pracować przy tych fotelach, na których zasiadają chorzy chrześcijanie. Przecież trzeba kogoś już wyraźnie posądzać o nieuczciwość, jeżeli się go oskarża, że jako człowiek innego wyznania, będzie źle leczył bliźnich; sama ta supozycja jest uwłaczająca.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Młodzież żydowska została skazana na to, że ma siedzieć na ławkach oddzielnych, że musi być odseparowana. Kogo się odseparowuje? Ludzi od ludzi! Proszę Panów, to jest demagogia. Przecież p. prof. Bartel powiedział dzisiaj, że młodzież żydowska uczy się. I gdyby mogła się uczyć, to by się uczyła i tylko uczyła! Ale jeżeli sieje się jad rozpaczy i żalu, to w takim razie nie można mieć pretensji do tej młodzieży za jej rozgoryczenie.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Proszę Panów! Rzecz jest dalsza. Gdyby kiedykolwiek u kogokolwiek z Państwa zaszedł ten wypadek, że córka czy syn przyszedłby z zakładu naukowego bądź pobity do krwi, bądź zepchnięty na inną stronę ławek i nie rozumiałby dlaczego, i powiedziałby, że nie usiądzie na tych ławkach, to czy kto z Państwa byłby w stanie namawiać go, żeby usiadł dla „porządku?” Myślę, że nie! Zasada, że dla porządku, można niszczyć honor ludzki, ta zasada jest do głębi niesprawiedliwa, pomijając, że jest niezgodna z zasadami Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Młodzież żydowska nie chce usiąść na tych ławkach, więc stoi: wtedy zjawiają się profesorowie, którzy mówią, że to ich drażni, gdy ci ludzie stoją, że oni nie mogą wykładać. Lecz dlaczego ich nie drażni, jeżeli krzywdzi się tę młodzież, a zawsze krzywdzi się ją, gdy tego rodzaju rozkaz zostaje wydany. Jakżeż można pozwolić na to, żeby do tej młodzieży podchodził woźny z żądaniem, aby usiadła.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Proszę Panów! Młodzież ta oświadczyła, że siedzieć na tych ławkach nie będzie i z całą determinacją, z żalem i z rozpaczą stoi, nie siedzi. Cierpi ona moralnie, ale przecież ma prawo wyrazić protest. Tymczasem jeden i drugi profesor, przynajmniej o jednym wiem na pewno, nie podpisuje indeksów tym studentom, którzy nie siedzą, a stoją.</u>
<u xml:id="u-40.16" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-40.17" who="#SZmigryderKonopka">Otóż muszę teraz stwierdzić, że gdy rozpoczęto ową akcję, żeby młodzież żydowska usiadła na ławkach będących jej potępieniem, nie było jeszcze nakazów ani rozporządzenia opublikowanego, że nie wolno stać, a trzeba siedzieć. Audytor oświadczył, że istotnie takie rozporządzenie jest wydane, ale nie zostało opublikowane. A przecież tylko to, co jest opublikowane, obowiązywałoby do wykonania. To jest pierwsza zasada. Po drugie zaś nie trzeba — myślę — z punktu widzenia wychowawczego kogoś, kto jest przygnieciony, kto bywa bardzo a bardzo często nawet fizycznie pokrzywdzony i dotknięty, kto poza tym jeszcze czuje się wchodząc na tę wyższą uczelnię niepewnym, czuje się takim odsuniętym, czuje, że w każdej chwili może go spotkać zniewaga, jeżeli on zdobywa się na wielką decyzję — proszę sobie uprzytomnić — że on musi stać, ażeby zaznaczyć swój protest i swoje stanowisko obrony swego honoru, nie trzeba go tak upokarzać, ażeby on dla uzyskania podpisu tę formę jego protestu uszanować.</u>
- <u xml:id="u-40.18" who="#SZmigryderKonopka">Muszę w konkluzji stwierdzić: w imię porządku i spokoju nie można deptać ludzkiego honoru, a młodzież żydowska ma w całej pełni prawo do obrony swego honoru. Ma prawo między innymi i z tego względu, że Państwu Polskiemu nie są potrzebni ludzie, którzy przy każdej ewentualności gotowi są ugiąć się, ale potrzebni są ludzie, którzy są zdecydowani i umieją honoru bronić. To jest sprawa zasadnicza — obrona swojego ludzkiego honoru. Nie trzeba w żaden sposób na młodzież tak wpływać, ażeby ona łatwo swego honoru się wyzbywała. Poza tym wszystkim jest to sprawa słuszna, a sprawie, którą się uważa za słuszną, wolno i trzeba poświęcić wszystkie siły, wszystko, nawet swój dyplom.</u>
- <u xml:id="u-40.19" who="#SZmigryderKonopka">Nasza młodzież żydowska jest najzupełniej opuszczona. Nieliczne, szlachetne niezmiernie głosy brały ją dawniej w obronę, przestrzegali przed tym, co może nastąpić z takiego podziału, posłowie i senatorowie żydowscy. Wszystko było nadaremnie. Co następuje, gdy się raz przekracza granice zastrzeżone dla ludzkiego honoru, to już sami Państwo mogą powiedzieć. Nie ma dwóch moralności, że wolno bić Żydów, a nie wolno bić innych obywateli. Nie wolno w ogóle bić, ani gnębić ludzi, a my także jesteśmy ludźmi.</u>
- <u xml:id="u-40.20" who="#SZmigryderKonopka">Za naszą młodzieżą akademicką my wszyscy, Żydzi polscy, stoimy i stać będziemy, albowiem to jest nie tylko ich honor, naszych dzieci, ale to jest i nasz honor. A wspólny nasz honor to jest także wielka wartość państwowa.</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Otóż muszę teraz stwierdzić, że gdy rozpoczęto ową akcję, żeby młodzież żydowska usiadła na ławkach będących jej potępieniem, nie było jeszcze nakazów ani rozporządzenia opublikowanego, że nie wolno stać, a trzeba siedzieć. Audytor oświadczył, że istotnie takie rozporządzenie jest wydane, ale nie zostało opublikowane. A przecież tylko to, co jest opublikowane, obowiązywałoby do wykonania. To jest pierwsza zasada. Po drugie zaś nie trzeba — myślę — z punktu widzenia wychowawczego kogoś, kto jest przygnieciony, kto bywa bardzo a bardzo często nawet fizycznie pokrzywdzony i dotknięty, kto poza tym jeszcze czuje się wchodząc na tę wyższą uczelnię niepewnym, czuje się takim odsuniętym, czuje, że w każdej chwili może go spotkać zniewaga, jeżeli on zdobywa się na wielką decyzję — proszę sobie uprzytomnić — że on musi stać, ażeby zaznaczyć swój protest i swoje stanowisko obrony swego honoru, nie trzeba go tak upokarzać, ażeby on dla uzyskania podpisu tę formę jego protestu uszanować.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Muszę w konkluzji stwierdzić: w imię porządku i spokoju nie można deptać ludzkiego honoru, a młodzież żydowska ma w całej pełni prawo do obrony swego honoru. Ma prawo między innymi i z tego względu, że Państwu Polskiemu nie są potrzebni ludzie, którzy przy każdej ewentualności gotowi są ugiąć się, ale potrzebni są ludzie, którzy są zdecydowani i umieją honoru bronić. To jest sprawa zasadnicza — obrona swojego ludzkiego honoru. Nie trzeba w żaden sposób na młodzież tak wpływać, ażeby ona łatwo swego honoru się wyzbywała. Poza tym wszystkim jest to sprawa słuszna, a sprawie, którą się uważa za słuszną, wolno i trzeba poświęcić wszystkie siły, wszystko, nawet swój dyplom.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Nasza młodzież żydowska jest najzupełniej opuszczona. Nieliczne, szlachetne niezmiernie głosy brały ją dawniej w obronę, przestrzegali przed tym, co może nastąpić z takiego podziału, posłowie i senatorowie żydowscy. Wszystko było nadaremnie. Co następuje, gdy się raz przekracza granice zastrzeżone dla ludzkiego honoru, to już sami Państwo mogą powiedzieć. Nie ma dwóch moralności, że wolno bić Żydów, a nie wolno bić innych obywateli. Nie wolno w ogóle bić, ani gnębić ludzi, a my także jesteśmy ludźmi.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Za naszą młodzieżą akademicką my wszyscy, Żydzi polscy, stoimy i stać będziemy, albowiem to jest nie tylko ich honor, naszych dzieci, ale to jest i nasz honor. A wspólny nasz honor to jest także wielka wartość państwowa.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Dębski.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! W dzisiejszej debacie, która chwilami nosiła charakter bardzo dramatyczny i, przyznają otwarcie, przygnębiający dla tych, którzy jej słuchali, wiele czasu było poświęcone zagadnieniu wyższych studiów, wychowywaniu tego, co we współczesnym języku nazywa się „elitą” społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#SDębski">Bezwątpienia jest to zagadnienie niezmiernie ważne: Przywódcy duchowi w każdym społeczeństwie odgrywają wielką rolę. Wszystko to, co się ujawnia jako zło w życiu młodzieży, która w przyszłości ma przewodzić narodowi, może wywołać zrozumiały niepokój i troskę. Ale pod koniec tej debaty chciałbym, ażebyśmy sobie uprzytomnili, że o przyszłości naszego narodu nie elita będzie decydowała. Tych kilkadziesiąt procent chłopów i robotników, których poziom życia duchowego trzeba podnieść, których kulturę trzeba rozwinąć, których dzieciom trzeba dać szkołę i wychowanie narodowe — to jest najważniejszy problem życia polskiego.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#SDębski">Tak się składa, nie tylko zresztą w Polsce, ale i na całym świecie, że miasta, te wielkie skupiska mają specjalny przywilej, że mają lepsze mieszkania, komunikację, obsługę zdrowia, zaspakajanie potrzeb kulturalnych, bo miastom, wielkim skupiskom służy i Państwo i samorząd, służą urzędy i instytucje. Wieś przy tym pokonywaniu przestrzeni, które zawsze było i jest trudne, pozostaje na drugim planie. Chociaż w dzisiejszej dyskusji były głosy zaczepiające o to zagadnienie, między innymi i p. rektora Miklaszewskiego, pragnąłbym zająć jeszcze trochę czasu Wysokiej Izbie, mówiąc o problemie wychowania i kształcenia szerokich mas społeczeństwa polskiego.</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#SDębski">Zadowoleni jesteśmy, i tego nam zazdroszczą wszystkie narody zachodnie, że jesteśmy narodem młodym. Dane statystyczne każdego roku sygnalizują mimo odchyleń, że utrzymujemy się w pierwszym szeregu. To jedynie Polska wśród wielu krajów ma 43% młodzieży w wieku do 25 lat. Jedynie Polska jest narodem młodym. Wyprzedzamy pod tym względem nawet Italczyków, którzy mają w tym wieku młodzieży 39%. Dalej stoi Francja i nawet Niemcy. Jesteśmy narodem młodym, ale któż tę młodość narodowi zapewnia? 68% przyrostu tych młodych sił daje wieś.</u>
- <u xml:id="u-42.4" who="#SDębski">Ale zobaczymy, w jaki sposób tej młodzieży jesteśmy w stanie dzisiaj zapewnić kształcenie, wychowanie, przygotowanie jej do zamierzonej przebudowy społecznej i gospodarczej Polski. Nie chcę uderzać w tragiczne tony, bo p. rektor Miklaszewski ma rację, że tu długich lat trzeba. Ale jeżeli mówię o tym, to dlatego, że przyczynom naturalnym trzeba przeciwstawić planowy wysiłek. Uprzywilejowaniom miast musi odpowiadać świadoma polityka oświatowo-kulturalna dla wsi. Weźmy cyfry statystyczne, które są podawane w urzędowych sprawozdaniach Ministerstwa i które mogą stanowić podstawę do wydania sądu o ustroju szkolnym w Polsce. Ja, choć trochę pracy nauczycielskiej wykonałem, przyznają otwarcie, że nie miałbym odwagi wydać osądu, czy ostatnia reforma szkolna była złą. Koncepcja niewątpliwie była słuszną. To żeby synowie chłopów, inteligentów, robotników, ubogich czy zamożnych siedzieli w jednej szkole powszechnej to jest zasada bardzo dobra, gdyż w Polsce jest daleko więcej kastowości, aniżeli nam się wydaje, gdyż u nas ten, kto ma o jedną morgę lub o 10 zł więcej uposażenia, uważa się za kogoś wyższego od tych, którzy mają mniej.</u>
- <u xml:id="u-42.5" who="#SDębski">Ta zasada szkolenia i wychowania może jeszcze bardziej przyczynić się do naszej zwartości, do jednolitej postawy moralnej całego narodu. Niemcy na innej drodze realizują ten cel. Niestety, dalecy jeszcze jesteśmy od jednolitej szkoły powszechnej. Nie twierdzę, że nie osiągniemy tego, ale dzisiejszy stan jest taki, że nie ma jednolitej szkoły powszechnej. A gdy Jej nie ma, nie może być też mowy o zapewnieniu wszystkim dzieciom w Polsce równych warunków w osiąganiu wyższych szczebli nauczania. Padły dzisiaj tu słowa, które chcę najgoręcej poprzeć. Przyznają otwarcie, że poddają rewizji swoje dawne poglądy na sprawę organizacji szkolnictwa powszechnego. Nas nie stać na to, byśmy w prędkim czasie mogli zbudować tę jednolitą, wysokostopniową szkołę. Dlatego musimy z uznaniem podnieść, że Obóz Zjednoczenia Narodowego w odniesieniu do szkolnie-, twa wypowiedział opinię, że szkoła powszechna ma nie tylko przygotować do wyższego stopnia, ale musi dać minimum praktycznych wiadomości i dla tych, którzy na niej poprzestaną, bo nie będzie ich stać na to, by kształcić się wyżej. Ta uwaga dzisiaj przychodzi mi na myśl. mimo że uznają zasady, na których oparty był program reorganizacji szkolnictwa, sądzę tylko, że lata długie będzie on realizowany Chciałbym jednak, żeby ten okres przejściowy nie spowodował pokrzywdzenia młodzieży szkół wiejskich z możliwościami kształcenia się, bo ze wsi po winniśmy najobficiej czerpać materiał ludzki, który odradzać winien pozostałe warstwy narodu. Dzisiejszy stan nie jest dobry. W czasie, w którym ja rozpoczynałem pracę nauczycielską, kiedy sam przeprowadzałem statystykę, z radością mogłem stwierdzić, że w szkole średniej, w której wykładałem, 36% uczniów pochodziło ze wsi, w seminarium nauczycielskim, którego byłem kierownikiem — 80% synów chłopskich. Proszę zajrzeć do roczników statystycznych za ostatnie lata. Spada ciągle liczba młodzieży wiejskiej w szkołach średnich. Jeżeli chodzi o ostatnie dane, to na trzydziestu paru chłopców, kończących szkoły powszechne w mieście, jeden dostaje się do gimnazjum, a ilu chłopców wiejskich dostaje się do gimnazjum? Na kilkuset chłopców, kończących szkołę powszechną, dostaje się jeden do gimnazjum i to oczywiście tylko ze szkół wyżej zorganizowanych, bo gdybyśmy wzięli tę młodzież, która kończy zaledwie jedno-, czy dwuklasową szkołę, to stosunek będzie jak 1 : 15.000. Przy szkołach 3–4-klasowych wypada przeciętnie jeden uczeń na 600. Te cyfry świadczą o bardzo złym stanie. Zwrócenie uwagi na ten problem nie wypływa z moich przekonań politycznych — służenia tylko sprawie udowej, mówię to z przemyślanego i głębokiego przekonania: każdy naród musi się odradzać przez dopływ ludzi ze wsi, wszystkie warstwy i zawody, nie wyłączając „elity”, muszą czerpać nowe siły ze wsi. Jest na przykład tragedią i klęską narodu żydowskiego, że nie ma on tego oparcie w ziemi, że jest „Żydem wiecznym tułaczem”, rozproszonym po miastach wszystkich państw świata, jednostronnie uwarstwowionym, ale prawie nigdzie nie odradzającym się z ziemi. W przeszłości warstwa ziemiańska była odradzającą siłą narodu, warstwą, która dostarczała świeżych sił miastom. Dzisiaj przychodzi kolej na chłopów. Oni muszą przez swych wykształconych synów zasilać inne warsztaty, bo są niewynaturzeni materialistyczną cywilizacją współczesną, bo zachowali zdrowie fizyczne i moralne. W nich jest coś więcej, jest czystość rasy, która jest i nam potrzebna. I dlatego jeżeli działają naturalne zupełnie przyczyny, które uprzywilejowują miasta, to konieczną jest pewna celowa i świadoma polityka szkolna na wsi.</u>
- <u xml:id="u-42.6" who="#SDębski">To jest, sądzę, najważniejsza część zagadnienia szkolnego w Polsce. Wydaje mi się, że wiele z tych spraw, które były tak tragicznie charakteryzowane, sprawy stosunków na wyższych uczelniach, znajdą też rozwiązanie przez większy dopływ do tych uczelni młodzieży wiejskiej. Mogę zapewnić Wysoką Izbę, a większość Panów Senatorów zna nasze stosunki wiejskie, że ta młodzież nie wniesie „chamstwa” do naszego życia. Warstwy wiejskie mają swoją kulturę, swoje poczucie godności ludzkiej i swój stosunek poważny do wielkich zagadnień życia i do pracy umysłowej.</u>
- <u xml:id="u-42.7" who="#SDębski">Jeżeli mówimy o objawach zdziczenia, które i ja mam odwagę głośno potępić, to objawy zwyrodniałych walk politycznych, które obserwujemy w stosunku do przeciwników czy profesorów, muszą mieć też i głębsze podłoże, wyrastać w niezdrowych warunkach naszego życia. Ale zanim przejdę do tego tematu, chciałbym zwrócić uwagę, że młode pokolenie Polaków to nie tylko dzisiejsza młodzież uniwersytecka na tej czy innej uczelni. Mówiąc o młodzieży, mówimy o całym młodym pokoleniu. My już do niego nie należymy. Już 25 lat upłynęło od 1914 r. Już niejedno pokolenie młodych weszło do czynnego życia.</u>
- <u xml:id="u-42.8" who="#SDębski">Wspomniałem o tym na Komisji. Byliśmy w COP-ie i kogo tam przy warsztatach widzieliśmy? Młodzież wychowaną w szkołach polskich, uniwersytetach i politechnikach polskich. Ona buduje Rożnów i Stalową Wolę. Może są tam i kierownicy z naszego pokolenia, ale olbrzymią większość pracujących, dźwigających gospodarczo Polskę stanowi pokolenie wychowywane w Polskich szkołach i przez profesorów polskich. Więc nie jest znowu tak źle. Badajmy jednak przyczyny dzisiejszego nienormalnego stanu na uczelniach. Jakkolwiek prof. Bartel zlokalizował skargi — za co jestem mu wdzięczny — i nie generalizował zarzutów, mówił bowiem „nie wiem jak jest w innych uczelniach, tak jest we Lwowie, i to dotyczy może 10% młodzieży, która tak się zachowuje”, ale mimo to wszyscy mogliśmy ulec pod wpływem jego wymowy, argumentacji, osobistych przeżyć wrażeniu, że takie jest oblicze całej dzisiejszej młodzieży. Dlatego raz jeszcze stwierdzam, że zarzuty dotyczyły lwowskiej młodzieży. Natomiast należy sobie powiedzieć, że duża część młodzieży polskiej przechodzi fermenty ideowo-polityczne. Nie łudźmy się, że nie przechodzi i nie podlega tym fermentom. Bardzo często z tego powodu rodzi się krytyka, sięgająca głębiej aniżeli ojcowska tylko krytyka w stosunku do młodych, rzekomo nie postępujących tak, jak myśmy postępowali. Patrzymy na to z niepokojem. Ale przyjrzyjmy się warunkom, w jakich młodzież wychowuje się. Czyż profesorowie uniwersytetu są za te warunki odpowiedzialni? Jako dawny nauczyciel i dyrektor szkoły mogę oświadczyć, iż odpowiedzialnymi za postępy nauczania są przede wszystkim profesorowie. Ale co innego jest sprawa wychowania. Za wychowanie młodzieży nie może brać odpowiedzialności tylko szkoła czy uniwersytet, bo nie tylko one wychowują młodzież. Młodzież wychowujemy przede wszystkim my, starsze społeczeństwo, nasze życie zarówno rodzinne jak polityczne, jak społeczne — wszystko to młodzież wychowuje.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! W dzisiejszej debacie, która chwilami nosiła charakter bardzo dramatyczny i, przyznają otwarcie, przygnębiający dla tych, którzy jej słuchali, wiele czasu było poświęcone zagadnieniu wyższych studiów, wychowywaniu tego, co we współczesnym języku nazywa się „elitą” społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#JanDębski">Bezwątpienia jest to zagadnienie niezmiernie ważne: Przywódcy duchowi w każdym społeczeństwie odgrywają wielką rolę. Wszystko to, co się ujawnia jako zło w życiu młodzieży, która w przyszłości ma przewodzić narodowi, może wywołać zrozumiały niepokój i troskę. Ale pod koniec tej debaty chciałbym, ażebyśmy sobie uprzytomnili, że o przyszłości naszego narodu nie elita będzie decydowała. Tych kilkadziesiąt procent chłopów i robotników, których poziom życia duchowego trzeba podnieść, których kulturę trzeba rozwinąć, których dzieciom trzeba dać szkołę i wychowanie narodowe — to jest najważniejszy problem życia polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#JanDębski">Tak się składa, nie tylko zresztą w Polsce, ale i na całym świecie, że miasta, te wielkie skupiska mają specjalny przywilej, że mają lepsze mieszkania, komunikację, obsługę zdrowia, zaspakajanie potrzeb kulturalnych, bo miastom, wielkim skupiskom służy i Państwo i samorząd, służą urzędy i instytucje. Wieś przy tym pokonywaniu przestrzeni, które zawsze było i jest trudne, pozostaje na drugim planie. Chociaż w dzisiejszej dyskusji były głosy zaczepiające o to zagadnienie, między innymi i p. rektora Miklaszewskiego, pragnąłbym zająć jeszcze trochę czasu Wysokiej Izbie, mówiąc o problemie wychowania i kształcenia szerokich mas społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#JanDębski">Zadowoleni jesteśmy, i tego nam zazdroszczą wszystkie narody zachodnie, że jesteśmy narodem młodym. Dane statystyczne każdego roku sygnalizują mimo odchyleń, że utrzymujemy się w pierwszym szeregu. To jedynie Polska wśród wielu krajów ma 43% młodzieży w wieku do 25 lat. Jedynie Polska jest narodem młodym. Wyprzedzamy pod tym względem nawet Italczyków, którzy mają w tym wieku młodzieży 39%. Dalej stoi Francja i nawet Niemcy. Jesteśmy narodem młodym, ale któż tę młodość narodowi zapewnia? 68% przyrostu tych młodych sił daje wieś.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#JanDębski">Ale zobaczymy, w jaki sposób tej młodzieży jesteśmy w stanie dzisiaj zapewnić kształcenie, wychowanie, przygotowanie jej do zamierzonej przebudowy społecznej i gospodarczej Polski. Nie chcę uderzać w tragiczne tony, bo p. rektor Miklaszewski ma rację, że tu długich lat trzeba. Ale jeżeli mówię o tym, to dlatego, że przyczynom naturalnym trzeba przeciwstawić planowy wysiłek. Uprzywilejowaniom miast musi odpowiadać świadoma polityka oświatowo-kulturalna dla wsi. Weźmy cyfry statystyczne, które są podawane w urzędowych sprawozdaniach Ministerstwa i które mogą stanowić podstawę do wydania sądu o ustroju szkolnym w Polsce. Ja, choć trochę pracy nauczycielskiej wykonałem, przyznają otwarcie, że nie miałbym odwagi wydać osądu, czy ostatnia reforma szkolna była złą. Koncepcja niewątpliwie była słuszną. To żeby synowie chłopów, inteligentów, robotników, ubogich czy zamożnych siedzieli w jednej szkole powszechnej to jest zasada bardzo dobra, gdyż w Polsce jest daleko więcej kastowości, aniżeli nam się wydaje, gdyż u nas ten, kto ma o jedną morgę lub o 10 zł więcej uposażenia, uważa się za kogoś wyższego od tych, którzy mają mniej.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#JanDębski">Ta zasada szkolenia i wychowania może jeszcze bardziej przyczynić się do naszej zwartości, do jednolitej postawy moralnej całego narodu. Niemcy na innej drodze realizują ten cel. Niestety, dalecy jeszcze jesteśmy od jednolitej szkoły powszechnej. Nie twierdzę, że nie osiągniemy tego, ale dzisiejszy stan jest taki, że nie ma jednolitej szkoły powszechnej. A gdy Jej nie ma, nie może być też mowy o zapewnieniu wszystkim dzieciom w Polsce równych warunków w osiąganiu wyższych szczebli nauczania. Padły dzisiaj tu słowa, które chcę najgoręcej poprzeć. Przyznają otwarcie, że poddają rewizji swoje dawne poglądy na sprawę organizacji szkolnictwa powszechnego. Nas nie stać na to, byśmy w prędkim czasie mogli zbudować tę jednolitą, wysokostopniową szkołę. Dlatego musimy z uznaniem podnieść, że Obóz Zjednoczenia Narodowego w odniesieniu do szkolnie-, twa wypowiedział opinię, że szkoła powszechna ma nie tylko przygotować do wyższego stopnia, ale musi dać minimum praktycznych wiadomości i dla tych, którzy na niej poprzestaną, bo nie będzie ich stać na to, by kształcić się wyżej. Ta uwaga dzisiaj przychodzi mi na myśl. mimo że uznają zasady, na których oparty był program reorganizacji szkolnictwa, sądzę tylko, że lata długie będzie on realizowany Chciałbym jednak, żeby ten okres przejściowy nie spowodował pokrzywdzenia młodzieży szkół wiejskich z możliwościami kształcenia się, bo ze wsi po winniśmy najobficiej czerpać materiał ludzki, który odradzać winien pozostałe warstwy narodu. Dzisiejszy stan nie jest dobry. W czasie, w którym ja rozpoczynałem pracę nauczycielską, kiedy sam przeprowadzałem statystykę, z radością mogłem stwierdzić, że w szkole średniej, w której wykładałem, 36% uczniów pochodziło ze wsi, w seminarium nauczycielskim, którego byłem kierownikiem — 80% synów chłopskich. Proszę zajrzeć do roczników statystycznych za ostatnie lata. Spada ciągle liczba młodzieży wiejskiej w szkołach średnich. Jeżeli chodzi o ostatnie dane, to na trzydziestu paru chłopców, kończących szkoły powszechne w mieście, jeden dostaje się do gimnazjum, a ilu chłopców wiejskich dostaje się do gimnazjum? Na kilkuset chłopców, kończących szkołę powszechną, dostaje się jeden do gimnazjum i to oczywiście tylko ze szkół wyżej zorganizowanych, bo gdybyśmy wzięli tę młodzież, która kończy zaledwie jedno-, czy dwuklasową szkołę, to stosunek będzie jak 1 : 15.000. Przy szkołach 3–4-klasowych wypada przeciętnie jeden uczeń na 600. Te cyfry świadczą o bardzo złym stanie. Zwrócenie uwagi na ten problem nie wypływa z moich przekonań politycznych — służenia tylko sprawie udowej, mówię to z przemyślanego i głębokiego przekonania: każdy naród musi się odradzać przez dopływ ludzi ze wsi, wszystkie warstwy i zawody, nie wyłączając „elity”, muszą czerpać nowe siły ze wsi. Jest na przykład tragedią i klęską narodu żydowskiego, że nie ma on tego oparcie w ziemi, że jest „Żydem wiecznym tułaczem”, rozproszonym po miastach wszystkich państw świata, jednostronnie uwarstwowionym, ale prawie nigdzie nie odradzającym się z ziemi. W przeszłości warstwa ziemiańska była odradzającą siłą narodu, warstwą, która dostarczała świeżych sił miastom. Dzisiaj przychodzi kolej na chłopów. Oni muszą przez swych wykształconych synów zasilać inne warsztaty, bo są niewynaturzeni materialistyczną cywilizacją współczesną, bo zachowali zdrowie fizyczne i moralne. W nich jest coś więcej, jest czystość rasy, która jest i nam potrzebna. I dlatego jeżeli działają naturalne zupełnie przyczyny, które uprzywilejowują miasta, to konieczną jest pewna celowa i świadoma polityka szkolna na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#JanDębski">To jest, sądzę, najważniejsza część zagadnienia szkolnego w Polsce. Wydaje mi się, że wiele z tych spraw, które były tak tragicznie charakteryzowane, sprawy stosunków na wyższych uczelniach, znajdą też rozwiązanie przez większy dopływ do tych uczelni młodzieży wiejskiej. Mogę zapewnić Wysoką Izbę, a większość Panów Senatorów zna nasze stosunki wiejskie, że ta młodzież nie wniesie „chamstwa” do naszego życia. Warstwy wiejskie mają swoją kulturę, swoje poczucie godności ludzkiej i swój stosunek poważny do wielkich zagadnień życia i do pracy umysłowej.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#JanDębski">Jeżeli mówimy o objawach zdziczenia, które i ja mam odwagę głośno potępić, to objawy zwyrodniałych walk politycznych, które obserwujemy w stosunku do przeciwników czy profesorów, muszą mieć też i głębsze podłoże, wyrastać w niezdrowych warunkach naszego życia. Ale zanim przejdę do tego tematu, chciałbym zwrócić uwagę, że młode pokolenie Polaków to nie tylko dzisiejsza młodzież uniwersytecka na tej czy innej uczelni. Mówiąc o młodzieży, mówimy o całym młodym pokoleniu. My już do niego nie należymy. Już 25 lat upłynęło od 1914 r. Już niejedno pokolenie młodych weszło do czynnego życia.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#JanDębski">Wspomniałem o tym na Komisji. Byliśmy w COP-ie i kogo tam przy warsztatach widzieliśmy? Młodzież wychowaną w szkołach polskich, uniwersytetach i politechnikach polskich. Ona buduje Rożnów i Stalową Wolę. Może są tam i kierownicy z naszego pokolenia, ale olbrzymią większość pracujących, dźwigających gospodarczo Polskę stanowi pokolenie wychowywane w Polskich szkołach i przez profesorów polskich. Więc nie jest znowu tak źle. Badajmy jednak przyczyny dzisiejszego nienormalnego stanu na uczelniach. Jakkolwiek prof. Bartel zlokalizował skargi — za co jestem mu wdzięczny — i nie generalizował zarzutów, mówił bowiem „nie wiem jak jest w innych uczelniach, tak jest we Lwowie, i to dotyczy może 10% młodzieży, która tak się zachowuje”, ale mimo to wszyscy mogliśmy ulec pod wpływem jego wymowy, argumentacji, osobistych przeżyć wrażeniu, że takie jest oblicze całej dzisiejszej młodzieży. Dlatego raz jeszcze stwierdzam, że zarzuty dotyczyły lwowskiej młodzieży. Natomiast należy sobie powiedzieć, że duża część młodzieży polskiej przechodzi fermenty ideowo-polityczne. Nie łudźmy się, że nie przechodzi i nie podlega tym fermentom. Bardzo często z tego powodu rodzi się krytyka, sięgająca głębiej aniżeli ojcowska tylko krytyka w stosunku do młodych, rzekomo nie postępujących tak, jak myśmy postępowali. Patrzymy na to z niepokojem. Ale przyjrzyjmy się warunkom, w jakich młodzież wychowuje się. Czyż profesorowie uniwersytetu są za te warunki odpowiedzialni? Jako dawny nauczyciel i dyrektor szkoły mogę oświadczyć, iż odpowiedzialnymi za postępy nauczania są przede wszystkim profesorowie. Ale co innego jest sprawa wychowania. Za wychowanie młodzieży nie może brać odpowiedzialności tylko szkoła czy uniwersytet, bo nie tylko one wychowują młodzież. Młodzież wychowujemy przede wszystkim my, starsze społeczeństwo, nasze życie zarówno rodzinne jak polityczne, jak społeczne — wszystko to młodzież wychowuje.</u>
<u xml:id="u-42.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-42.10" who="#SDębski">Jest mi ciężko o tym mówić, ale uderzmy się w piersi i odpowiedzmy, jaką ma młodzież atmosferę życia rodzinnego w Polsce? Młodzież wychowuje też rodzina, kościół, wojsko i to wszystko, o czym i p. prof. Bartel wspominał — i to kino, i prasa, i książki. Ileż spośród książek czytanych, wyróżnionych szerzy kult „chamstwa”, cynizmu, brutalności, zdziczenia obyczajów!</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#JanDębski">Jest mi ciężko o tym mówić, ale uderzmy się w piersi i odpowiedzmy, jaką ma młodzież atmosferę życia rodzinnego w Polsce? Młodzież wychowuje też rodzina, kościół, wojsko i to wszystko, o czym i p. prof. Bartel wspominał — i to kino, i prasa, i książki. Ileż spośród książek czytanych, wyróżnionych szerzy kult „chamstwa”, cynizmu, brutalności, zdziczenia obyczajów!</u>
<u xml:id="u-42.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-42.12" who="#SDębski">I to są przyczyny, które działają na młodzież ujemnie. Ale poza tym młodzież została oskarżona o to, że podlega pewnym wpływom politycznym. Jeszcze raz stwierdzam, że dla tych metod, którymi rzekomo chce się leczyć nasze życie polityczne, mam tylko potępienie, bo uważam, że one nie doprowadzają do uzdrowienia życia politycznego. To będzie tylko jeszcze zanarchizowanie tego życia. Ale nie zapominajmy o „światowej atmosferze” dla tych spraw. Tu padły skargi, że nie ma kultu dla nauki, dla pracy intelektualnej. Czyż młodzież ma tak dużo dowodów, że ten kult dziś istnieje w świecie? Dla kogo jest kult w wielu państwach? Potrzebny jest tam „spec”, fachowiec i to zarówno na wschodzie jak i na zachodzie. Ale ludzie nauki, ludzie intelektu, ludzie inicjatywy, niezależnej opinii — tacy są niepotrzebni. Młodzież to widzi. I to jest właśnie ogólną atmosferą życia — bo przecież my nie żyjemy na księżycu — która i do Polski przenika. Trzeba to wszystko brać pod uwagę, jeżeli się chce wydawać sąd o młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-42.13" who="#SDębski">Zapewne trzeba ekscesom przeciwdziałać. Biernym być nie można. Tam, gdzie jest zbrodnia, karygodny występek, tam, gdzie jest wykroczenie poza ramy kodeksu karnego, poza ramy przyjętych u nas praw i obyczajów, równie dobrze musi być karany akademik, jak i każdy obywatel. Ale jeżeli chcemy leczyć ten stan, to nie zrzucajmy tylko odpowiedzialności na profesorów uniwersytetu, bo nie oni są odpowiedzialni za wychowanie młodzieży, tylko sięgnijmy do tych przyczyn, które trzeba usuwać w naszym życiu. I jeszcze jest jedna rzecz. Ja też często zarzucam to samo młodzieży, co z ojcowskim, ale mocnym akcentem wypowiedział Minister Zarzycki. Młodzież głosi, że chce rozwiązać szybko wiele zagadnień, a nas już uważa za tych, którzy nie dorównują jej w marszu, którzy nie mogą zdobyć się na śmiałe decyzje, co — zdaniem jej — powinno mieć miejsce dla szybkiej przebudowy życia polskiego. Ale tej młodzieży miejsce przede wszystkim jest tam, o czym mówił Minister Zarzycki. Trzeba przygotowywać się do zajęcia wszystkich placówek, które są opuszczone i zaniedbane, trzeba postępować wzorem tych, którzy w okresie niewoli szli do miasteczek, osad, wsi jako lekarze czy adwokaci, jako pracownicy różnych instytucyj gospodarczych, oświatowych docierali do najszerszych mas. I te dążenia trzeba w młodzieży rozbudzić, trzeba jej pokazać choćby np. potrzeby naszych ziem kresowych. Profesor Bartel mówił o zakłamaniu. Tak, jest wiele zakłamania. Toteż trzeba młodzieży mówić prawdę, a nie głosić pustych, napuszonych słów, w które ona nie wierzy, bo widzi rzeczywistość życia polskiego. Trzeba jej pokazać rzeczywistość taką, jaka jest, i wskazywać na ciężkie obowiązki, do których młodzież musi być przygotowana.</u>
- <u xml:id="u-42.14" who="#SDębski">Przejawy zdziczenia i anarchii, które były tu przytaczane, zapewne nie są sławą naszego imienia. Cóż na usprawiedliwienie można powiedzieć? Że w przeglądzie tych wydarzeń na całym świecie my jesteśmy jeszcze krajem dobrze wyglądającym. Wiem, że profesor Bartel powie, że to, jest mała pociecha dla nas bo jego ideał życia narodowego jest inny. Zapewne. Ale wszystko trzeba brać miarą porównawczą z tym, co się gdzie indziej dzieje. Dlatego też w swych osądach i w swych wyrokach nie trzeba zbytnio generalizować. Pojedyncze złe przejawy trzeba tępić i wypleniać, ale nie mogą one być ani dla rias, ani tym bardziej dla opinii publicznej dowodem powszechnym zła w życiu młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-42.15" who="#SDębski">A teraz jeszcze jedna uwaga. Młodzież nie ma całkowicie racji, jeżeli jej się wydaje, że my już nie dotrzymujemy kroku, że tylko ona potrafi szybko pewne zagadnienia rozwiązać. Oprócz woli i decyzji potrzebne jest i doświadczenie życiowe, które myśmy nabyli. Młodzież „mierzy swoje siły na zamiary — słusznie, ale niestety pewne wielkie problemy potrzebują i środków materialnych do ich rozwiązania.</u>
- <u xml:id="u-42.16" who="#SDębski">Ale jest dla nas przestrogą to, co kiedyś powiedziałem, mówiąc o młodzieży: „Młodzież zawsze ma rację”, bo w niej jest instynkt życia, który w nas starszych zanika. My jesteśmy starsi i wiele rzeczy nie odczuwamy, bo tracimy ten instynkt życia młodego. To jest prawo biologiczne. Ja nie jestem humanistą, tylko przyrodnikiem i wiem, że prawa biologiczne mają swój głos w życiu człowieka i społeczeństwa. Jeżeli my starsi zagadnień wysuwanych przez młodzież nie będziemy rozwiązywali, to młodzież traci do nas zaufanie, burzy się, fermentuje, podlega niesłychanie łatwo wszelkim wpływom z zewnątrz. Któż wie nadto, kto wśród niej działa, jakie konspiracje, o czym była mowa i jakie „mafie” pragną wykorzystać serca i zapalne umysły młodzieży. Daleki jestem od rzucania słowa „obce agentury”. Ale czyż tak wielu zależy w świecie, by Polska była silna? Czyż tak wielu mamy przyjaciół, żebyśmy nie przypuszczali, że i tam działają różne wpływy o to, by środowisko młodych było w ciągłym fermencie? Reasumując powtarzam: od nas, starszego społeczeństwa w dużym stopniu zależy, aby młodzież wróciła do spokojnej pracy, żeby młodzież zabrała się do studiów, żeby się przygotowała do objęcia tych placówek, które już czekają na nią. W niedługim czasie na pewno będziemy mieli brak sił fachowych, o czym już mówił mój przedmówca, brak inteligencji zawodowej, przygotowanej do objęcia szeregu powstających i rozwijających się placówek. Ale trzeba też pewne problemy szybciej rozwiązywać i zmienić atmosferę życia starszego społeczeństwa, życia rodzinnego, społecznego i politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#JanDębski">I to są przyczyny, które działają na młodzież ujemnie. Ale poza tym młodzież została oskarżona o to, że podlega pewnym wpływom politycznym. Jeszcze raz stwierdzam, że dla tych metod, którymi rzekomo chce się leczyć nasze życie polityczne, mam tylko potępienie, bo uważam, że one nie doprowadzają do uzdrowienia życia politycznego. To będzie tylko jeszcze zanarchizowanie tego życia. Ale nie zapominajmy o „światowej atmosferze” dla tych spraw. Tu padły skargi, że nie ma kultu dla nauki, dla pracy intelektualnej. Czyż młodzież ma tak dużo dowodów, że ten kult dziś istnieje w świecie? Dla kogo jest kult w wielu państwach? Potrzebny jest tam „spec”, fachowiec i to zarówno na wschodzie jak i na zachodzie. Ale ludzie nauki, ludzie intelektu, ludzie inicjatywy, niezależnej opinii — tacy są niepotrzebni. Młodzież to widzi. I to jest właśnie ogólną atmosferą życia — bo przecież my nie żyjemy na księżycu — która i do Polski przenika. Trzeba to wszystko brać pod uwagę, jeżeli się chce wydawać sąd o młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#JanDębski">Zapewne trzeba ekscesom przeciwdziałać. Biernym być nie można. Tam, gdzie jest zbrodnia, karygodny występek, tam, gdzie jest wykroczenie poza ramy kodeksu karnego, poza ramy przyjętych u nas praw i obyczajów, równie dobrze musi być karany akademik, jak i każdy obywatel. Ale jeżeli chcemy leczyć ten stan, to nie zrzucajmy tylko odpowiedzialności na profesorów uniwersytetu, bo nie oni są odpowiedzialni za wychowanie młodzieży, tylko sięgnijmy do tych przyczyn, które trzeba usuwać w naszym życiu. I jeszcze jest jedna rzecz. Ja też często zarzucam to samo młodzieży, co z ojcowskim, ale mocnym akcentem wypowiedział Minister Zarzycki. Młodzież głosi, że chce rozwiązać szybko wiele zagadnień, a nas już uważa za tych, którzy nie dorównują jej w marszu, którzy nie mogą zdobyć się na śmiałe decyzje, co — zdaniem jej — powinno mieć miejsce dla szybkiej przebudowy życia polskiego. Ale tej młodzieży miejsce przede wszystkim jest tam, o czym mówił Minister Zarzycki. Trzeba przygotowywać się do zajęcia wszystkich placówek, które są opuszczone i zaniedbane, trzeba postępować wzorem tych, którzy w okresie niewoli szli do miasteczek, osad, wsi jako lekarze czy adwokaci, jako pracownicy różnych instytucyj gospodarczych, oświatowych docierali do najszerszych mas. I te dążenia trzeba w młodzieży rozbudzić, trzeba jej pokazać choćby np. potrzeby naszych ziem kresowych. Profesor Bartel mówił o zakłamaniu. Tak, jest wiele zakłamania. Toteż trzeba młodzieży mówić prawdę, a nie głosić pustych, napuszonych słów, w które ona nie wierzy, bo widzi rzeczywistość życia polskiego. Trzeba jej pokazać rzeczywistość taką, jaka jest, i wskazywać na ciężkie obowiązki, do których młodzież musi być przygotowana.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#JanDębski">Przejawy zdziczenia i anarchii, które były tu przytaczane, zapewne nie są sławą naszego imienia. Cóż na usprawiedliwienie można powiedzieć? Że w przeglądzie tych wydarzeń na całym świecie my jesteśmy jeszcze krajem dobrze wyglądającym. Wiem, że profesor Bartel powie, że to, jest mała pociecha dla nas bo jego ideał życia narodowego jest inny. Zapewne. Ale wszystko trzeba brać miarą porównawczą z tym, co się gdzie indziej dzieje. Dlatego też w swych osądach i w swych wyrokach nie trzeba zbytnio generalizować. Pojedyncze złe przejawy trzeba tępić i wypleniać, ale nie mogą one być ani dla rias, ani tym bardziej dla opinii publicznej dowodem powszechnym zła w życiu młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#JanDębski">A teraz jeszcze jedna uwaga. Młodzież nie ma całkowicie racji, jeżeli jej się wydaje, że my już nie dotrzymujemy kroku, że tylko ona potrafi szybko pewne zagadnienia rozwiązać. Oprócz woli i decyzji potrzebne jest i doświadczenie życiowe, które myśmy nabyli. Młodzież „mierzy swoje siły na zamiary — słusznie, ale niestety pewne wielkie problemy potrzebują i środków materialnych do ich rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#JanDębski">Ale jest dla nas przestrogą to, co kiedyś powiedziałem, mówiąc o młodzieży: „Młodzież zawsze ma rację”, bo w niej jest instynkt życia, który w nas starszych zanika. My jesteśmy starsi i wiele rzeczy nie odczuwamy, bo tracimy ten instynkt życia młodego. To jest prawo biologiczne. Ja nie jestem humanistą, tylko przyrodnikiem i wiem, że prawa biologiczne mają swój głos w życiu człowieka i społeczeństwa. Jeżeli my starsi zagadnień wysuwanych przez młodzież nie będziemy rozwiązywali, to młodzież traci do nas zaufanie, burzy się, fermentuje, podlega niesłychanie łatwo wszelkim wpływom z zewnątrz. Któż wie nadto, kto wśród niej działa, jakie konspiracje, o czym była mowa i jakie „mafie” pragną wykorzystać serca i zapalne umysły młodzieży. Daleki jestem od rzucania słowa „obce agentury”. Ale czyż tak wielu zależy w świecie, by Polska była silna? Czyż tak wielu mamy przyjaciół, żebyśmy nie przypuszczali, że i tam działają różne wpływy o to, by środowisko młodych było w ciągłym fermencie? Reasumując powtarzam: od nas, starszego społeczeństwa w dużym stopniu zależy, aby młodzież wróciła do spokojnej pracy, żeby młodzież zabrała się do studiów, żeby się przygotowała do objęcia tych placówek, które już czekają na nią. W niedługim czasie na pewno będziemy mieli brak sił fachowych, o czym już mówił mój przedmówca, brak inteligencji zawodowej, przygotowanej do objęcia szeregu powstających i rozwijających się placówek. Ale trzeba też pewne problemy szybciej rozwiązywać i zmienić atmosferę życia starszego społeczeństwa, życia rodzinnego, społecznego i politycznego.</u>
<u xml:id="u-42.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#SBruski">Wysoki Senacie! P. senator Bartel dał bardzo wnikliwą analizę stosunków w szkole średniej, z którą jako nauczyciel tejże szkoły zupełnie się godzę. Dlatego dodam tylko kilka uzupełnień, żeby odpowiedzieć na pytanie, dlaczego zwłaszcza szkoła średnia jest daleka od ideału. Szkoła nasza jest demokratyczna. Przychodzą do niej elementy ze wszelkich środowisk miejskich i wiejskich. Żeby tak różnorodnie wychowany, a raczej nie wychowany element opanować, trzeba niesłychanie subtelnych, głębokich i inteligentnych metod pracy. Na to 4-letni okres pracy w gimnazjum jest za krótki, a efekt pracy objawia się wtedy, gdy młodzież z gimnazjum pozostanie w liceum tego samego zakładu, inaczej linia wychowawcza się załamie.</u>
- <u xml:id="u-44.1" who="#SBruski">Dzisiejsza młodzież — jak to zwykle jest — odseparuje się zasadniczo w swoich zainteresowaniach od starszego społeczeństwa. Skąd takie zjawiska, które się zdają niezrozumiałe dla starszego pokolenia. Ją interesują marki samochodowe, typy samolotów. Uczeń może namyśla się, gdy się go zapyta o Bolesława Krzywoustego, ale potrafi wyliczyć wszystkich dzisiejszych, długodystansowców, całe składy drużyn footbolowych, czy wszystkie gwiazdy filmowe. To jest duch czasu, z którym musimy się liczyć, ale tu nic nie zrobimy zakazami, czy nakazami.</u>
- <u xml:id="u-44.2" who="#SBruski">Jakie są jeszcze niedomagania? Kładzie się ogromny nacisk na wychowanie fizyczne, a równocześnie młodzież dusi się podczas nauki w małych, przepełnionych klasach, gdzie nauka przy zamkniętych oknach staje się męką i torturą, albowiem brak funduszów na rozbudowę, albowiem z powodu braku kredytów nie tworzy się równoległych oddziałów. W takich zespołach klasowych wyniki pracy muszą być bardzo opłakane, ale to już nie jest winą ani Ministerstwa, ani nauczyciela. Jeżeli mimo to, przy takim nastawieniu młodzieży, że na lekcjach łaciny myśli ona o ping pongu, na historii marzy o zawodach w koszykówkę, jeśli mimo to szkoła ta się nie załamała, to jest to bezsprzecznie wielką zasługą nauczycielstwa, które pracując w takich warunkach, musi z siebie wydobywać wielki zapał i energię, mieć dużą inicjatywę i entuzjazm, połączony ze znajomością psychologii i dużą dozę dobrej woli, wczuwania się w orbitę zainteresowań dzisiejszej młodzieży. Dzięki tej ofiarnej i rzetelnej pracy poziom nauki, mimo żalów naszych pesymistów, stale się podnosi i młodzież osiąga to przygotowanie, jakie jej zakreślił program. Nauczyciele zrobili swoje i robią. Robią też swoje i władze szkolne, ale kto nie robi, kto nie pomaga im w osiągnięciu ideałów? Społeczeństwo, rodzice i prasa. Bo jak wygląda współpraca domu ze szkołą? O co szkoła zabiega i o czym tyle się pisze?</u>
- <u xml:id="u-44.3" who="#SBruski">Jeśli chodzi o wiejski świat pracy, to tylko mały odsetek mieszka w bursach, reszta dojeżdża. Nauczycielstwo ma tylko jakieś 5–6 godzin, a resztę czasu albo są na mieście, albo dojeżdżają. Gdzie tu można mówić o wpływie wychowawczym?</u>
- <u xml:id="u-44.4" who="#SBruski">Inteligencja? Ojciec, przychodzący późno do domu, cieszy się, że mu chłopak nie zawraca głowy, wieczorem idzie na zebranie, matka na brydża, a syn idzie do kina lub na lumpkę. Kto się sitara o jego wychowanie? Korepetytor. Gdzie jest współdziałanie ze szkołą? Chyba trzy razy do roku na wywiadówkach, okrzyczanych jako udręka rodziców, a które są raczej udręką nauczycieli, bo ileż tam usłyszy się pretensji, żalów, narzekań na niesprawiedliwość, prześladowanie tego „dobrego synka”. A przecież jest starą prawdą, że szkoła nigdy nie zastąpi rodziców, najlepszy nauczyciel nigdy nie zastąpi matki. Więc tam, gdzie szwankuje wychowalne domowe, i szkoła nic nie zrobi, chociaż nauka sama w sobie ma elementy wychowawcze, z których oczywiście dobry nauczyciel korzysta.</u>
- <u xml:id="u-44.5" who="#SBruski">Przyznaję, że w programach szkolnych dużo jest formalizmu, dużo balastu oraz poważne braki istotnych rzeczy, ale z tym się walczy, braki się uzupełnia, przerosty usuwa. Jednak prace te będą Syzyfowe, o ile nie polepszy się bytu nauczyciela, o ile nauczyciel będzie nadal przeciążony, o ile klasy nie będą normalne, pomoce naukowe dostateczne, o ile pieniądze składane przez rodziców na taksę administracyjną będą nadal częściowo zużywane na cele ze szkołą niezwiązane. Administracja szkolna będzie kulała, o ile dyrektor nadal będzie zaharowany, źle opłacany, a sekretarz szkolny będzie otrzymywał głodowe pensje bez praw urzędniczych. Stan zdrowia młodzieży nie podniesie się, jeżeli lekarz szkolny będzie czas swój w 2,3 poświęcał wykonywaniu statystyk, a nie badaniom.</u>
- <u xml:id="u-44.6" who="#SBruski">Sport. Niech młodzież uprawia sport, ćwiczy swe ciało, ale z umiarem, racjonalnie, tak jak to reguluje okólnik Ministerstwa. Niech się jednak po prostu całym swym jestestwem nie nastawia na te sprawy. Niech pozna, że szkoła to nie tylko sport, raczej nauka i praca. Sport, wychowanie fizyczne, to tylko środki do osiągnięcia tężyzny fizycznej, potrzebnej jako postawa do osiągnięcia tężyzny moralnej i duchowej, do rozwinięcia swego intelektu.</u>
- <u xml:id="u-44.7" who="#SBruski">Wreszcie młodzież nauki rzetelnie nie posiądzie, o ile nie usunie się wszelkich zbędnych zajęć popołudniowych, o ile nie skasuje się tych zajęć popołudniowych, tych setek pseudo-ideowych, pseudo-naukowych i pseudo-społecznych organizacyj, które ją bałamucą, uczą blagi, pustej bezwartościowej dialektyki i frazeologii, a równocześnie zabierają czas potrzebny do rzetelnego przygotowania lekcji. Niech się nareszcie skończy marnowanie czasu na te szablonowe i stereotypowe obchody, akademie, wieczorki, poranki, dnie, tygodnie takie czy owakie, z czym zresztą Ministerstwo rzetelnie walczy, a niech młodzież się nauczy szanować czas, szanować pracę, niech pozna, ze życie to nie świętowanie, a długie, mozolne, ba, ustawiczne harowanie, potykanie się o przeszkody, walka o chleb, ale i o dobro i o piękno. Wtedy będzie ona też przygotowana do studiów uniwersyteckich.</u>
- <u xml:id="u-44.8" who="#SBruski">W tym duchu dzisiaj pracujemy. To wszystko stanie się ciałem, kiedy nauczycielstwo będzie miało możność oddania się całkowicie i bez reszty sprawie szkoły i młodzieży, gdy się je zwolni ze zbędnych obowiązków społecznych, gdy się mu da godziwe pensje, takie, żeby nauczyciel nie potrzebował głodować, względnie szukać gdziekolwiek dodatkowej pracy zarobkowej. To już zależy nie tyle od dobrej woli p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ile raczej od p. Ministra Skarbu i parlamentu. Więc apeluję gorąco do czynników miarodajnych w imieniu całego nauczycielstwa: Dajcie nam nową, sprawiedliwą ustawę uposażeniową.</u>
- <u xml:id="u-44.9" who="#SBruski">Teraz jeszcze jedna mała lokalna prośba do Pana Ministra, żeby się zechciał zająć stanem budynków szkolnych na Pomorzu. Pod tym względem jesteśmy ogromnie zacofani. Od dziesiątków lat nic się nie robi. Utrzymanie budynków w możliwym stanie pochłania straszne sumy. Brak sal dla szkół powszechnych i średnich. Gmachy gimnazjalne — stare, ponure ciemne nory. W Chojnicach trzeba było nawet ulicę zamknąć, bo było niebezpieczeństwo, cały gmach się wali. A to jest bezpośrednio przy granicy. Bardzo gorąco proszę zająć się tą sprawą, bo tego wymaga prestige państwowy.</u>
- <u xml:id="u-44.10" who="#SBruski">Następnie mamy liczne braki w rozbudowie szkolnictwa powszechnego.</u>
- <u xml:id="u-44.11" who="#SBruski">Jeszcze jedna sprawa — sprawa filmów. Film jest dzisiaj potrzebą kulturalną, a nie tylko rozrywką. Tymczasem, szczególnie w małych miastach, filmy są okropne. Przede wszystkim Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zbyt liberalnie traktuje pozwolenia dla młodzieży. Niejednokrotnie przychodzą właściciele kin z pozwoleniem dla młodzieży od lat 12, tymczasem film absolutnie się dla tego wieku nie nadaje. Dobrze byłoby, żeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych cokolwiek ten liberalizm hamowało i po prostu zakazywało uczęszczania na takie filmy. Filmy te absolutnie nie mają kształcącego charakteru. Szczególnie, jeśli chodzi o polskie filmy, to zdaje mi się, że bardzo mało jest takich, aby nie było scen w karczmie z jakąś pijatyką; młodzież to widzi. Czy to ma być popieranie monopolu — nie wiem.</u>
- <u xml:id="u-44.12" who="#SBruski">Zatem, powracając do tego, co powiedziałem, powtarzam, że o ile nastąpi rzetelna współpraca domu ze szkołą, rodziców z nauczycielstwem, społeczeństwa z władzami szkolnymi, wtedy szkoła da pożądane wyniki w pracy wychowawczej nad naszą młodzieżą, wtedy będziemy mieć nowe pokolenie zdrowe moralnie i fizycznie i odpowiednio wykształcone.</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#DawidBruski">Wysoki Senacie! P. senator Bartel dał bardzo wnikliwą analizę stosunków w szkole średniej, z którą jako nauczyciel tejże szkoły zupełnie się godzę. Dlatego dodam tylko kilka uzupełnień, żeby odpowiedzieć na pytanie, dlaczego zwłaszcza szkoła średnia jest daleka od ideału. Szkoła nasza jest demokratyczna. Przychodzą do niej elementy ze wszelkich środowisk miejskich i wiejskich. Żeby tak różnorodnie wychowany, a raczej nie wychowany element opanować, trzeba niesłychanie subtelnych, głębokich i inteligentnych metod pracy. Na to 4-letni okres pracy w gimnazjum jest za krótki, a efekt pracy objawia się wtedy, gdy młodzież z gimnazjum pozostanie w liceum tego samego zakładu, inaczej linia wychowawcza się załamie.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#DawidBruski">Dzisiejsza młodzież — jak to zwykle jest — odseparuje się zasadniczo w swoich zainteresowaniach od starszego społeczeństwa. Skąd takie zjawiska, które się zdają niezrozumiałe dla starszego pokolenia. Ją interesują marki samochodowe, typy samolotów. Uczeń może namyśla się, gdy się go zapyta o Bolesława Krzywoustego, ale potrafi wyliczyć wszystkich dzisiejszych, długodystansowców, całe składy drużyn footbolowych, czy wszystkie gwiazdy filmowe. To jest duch czasu, z którym musimy się liczyć, ale tu nic nie zrobimy zakazami, czy nakazami.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#DawidBruski">Jakie są jeszcze niedomagania? Kładzie się ogromny nacisk na wychowanie fizyczne, a równocześnie młodzież dusi się podczas nauki w małych, przepełnionych klasach, gdzie nauka przy zamkniętych oknach staje się męką i torturą, albowiem brak funduszów na rozbudowę, albowiem z powodu braku kredytów nie tworzy się równoległych oddziałów. W takich zespołach klasowych wyniki pracy muszą być bardzo opłakane, ale to już nie jest winą ani Ministerstwa, ani nauczyciela. Jeżeli mimo to, przy takim nastawieniu młodzieży, że na lekcjach łaciny myśli ona o ping pongu, na historii marzy o zawodach w koszykówkę, jeśli mimo to szkoła ta się nie załamała, to jest to bezsprzecznie wielką zasługą nauczycielstwa, które pracując w takich warunkach, musi z siebie wydobywać wielki zapał i energię, mieć dużą inicjatywę i entuzjazm, połączony ze znajomością psychologii i dużą dozę dobrej woli, wczuwania się w orbitę zainteresowań dzisiejszej młodzieży. Dzięki tej ofiarnej i rzetelnej pracy poziom nauki, mimo żalów naszych pesymistów, stale się podnosi i młodzież osiąga to przygotowanie, jakie jej zakreślił program. Nauczyciele zrobili swoje i robią. Robią też swoje i władze szkolne, ale kto nie robi, kto nie pomaga im w osiągnięciu ideałów? Społeczeństwo, rodzice i prasa. Bo jak wygląda współpraca domu ze szkołą? O co szkoła zabiega i o czym tyle się pisze?</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#DawidBruski">Jeśli chodzi o wiejski świat pracy, to tylko mały odsetek mieszka w bursach, reszta dojeżdża. Nauczycielstwo ma tylko jakieś 5–6 godzin, a resztę czasu albo są na mieście, albo dojeżdżają. Gdzie tu można mówić o wpływie wychowawczym?</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#DawidBruski">Inteligencja? Ojciec, przychodzący późno do domu, cieszy się, że mu chłopak nie zawraca głowy, wieczorem idzie na zebranie, matka na brydża, a syn idzie do kina lub na lumpkę. Kto się sitara o jego wychowanie? Korepetytor. Gdzie jest współdziałanie ze szkołą? Chyba trzy razy do roku na wywiadówkach, okrzyczanych jako udręka rodziców, a które są raczej udręką nauczycieli, bo ileż tam usłyszy się pretensji, żalów, narzekań na niesprawiedliwość, prześladowanie tego „dobrego synka”. A przecież jest starą prawdą, że szkoła nigdy nie zastąpi rodziców, najlepszy nauczyciel nigdy nie zastąpi matki. Więc tam, gdzie szwankuje wychowalne domowe, i szkoła nic nie zrobi, chociaż nauka sama w sobie ma elementy wychowawcze, z których oczywiście dobry nauczyciel korzysta.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#DawidBruski">Przyznaję, że w programach szkolnych dużo jest formalizmu, dużo balastu oraz poważne braki istotnych rzeczy, ale z tym się walczy, braki się uzupełnia, przerosty usuwa. Jednak prace te będą Syzyfowe, o ile nie polepszy się bytu nauczyciela, o ile nauczyciel będzie nadal przeciążony, o ile klasy nie będą normalne, pomoce naukowe dostateczne, o ile pieniądze składane przez rodziców na taksę administracyjną będą nadal częściowo zużywane na cele ze szkołą niezwiązane. Administracja szkolna będzie kulała, o ile dyrektor nadal będzie zaharowany, źle opłacany, a sekretarz szkolny będzie otrzymywał głodowe pensje bez praw urzędniczych. Stan zdrowia młodzieży nie podniesie się, jeżeli lekarz szkolny będzie czas swój w 2,3 poświęcał wykonywaniu statystyk, a nie badaniom.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#DawidBruski">Sport. Niech młodzież uprawia sport, ćwiczy swe ciało, ale z umiarem, racjonalnie, tak jak to reguluje okólnik Ministerstwa. Niech się jednak po prostu całym swym jestestwem nie nastawia na te sprawy. Niech pozna, że szkoła to nie tylko sport, raczej nauka i praca. Sport, wychowanie fizyczne, to tylko środki do osiągnięcia tężyzny fizycznej, potrzebnej jako postawa do osiągnięcia tężyzny moralnej i duchowej, do rozwinięcia swego intelektu.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#DawidBruski">Wreszcie młodzież nauki rzetelnie nie posiądzie, o ile nie usunie się wszelkich zbędnych zajęć popołudniowych, o ile nie skasuje się tych zajęć popołudniowych, tych setek pseudo-ideowych, pseudo-naukowych i pseudo-społecznych organizacyj, które ją bałamucą, uczą blagi, pustej bezwartościowej dialektyki i frazeologii, a równocześnie zabierają czas potrzebny do rzetelnego przygotowania lekcji. Niech się nareszcie skończy marnowanie czasu na te szablonowe i stereotypowe obchody, akademie, wieczorki, poranki, dnie, tygodnie takie czy owakie, z czym zresztą Ministerstwo rzetelnie walczy, a niech młodzież się nauczy szanować czas, szanować pracę, niech pozna, ze życie to nie świętowanie, a długie, mozolne, ba, ustawiczne harowanie, potykanie się o przeszkody, walka o chleb, ale i o dobro i o piękno. Wtedy będzie ona też przygotowana do studiów uniwersyteckich.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#DawidBruski">W tym duchu dzisiaj pracujemy. To wszystko stanie się ciałem, kiedy nauczycielstwo będzie miało możność oddania się całkowicie i bez reszty sprawie szkoły i młodzieży, gdy się je zwolni ze zbędnych obowiązków społecznych, gdy się mu da godziwe pensje, takie, żeby nauczyciel nie potrzebował głodować, względnie szukać gdziekolwiek dodatkowej pracy zarobkowej. To już zależy nie tyle od dobrej woli p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ile raczej od p. Ministra Skarbu i parlamentu. Więc apeluję gorąco do czynników miarodajnych w imieniu całego nauczycielstwa: Dajcie nam nową, sprawiedliwą ustawę uposażeniową.</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#DawidBruski">Teraz jeszcze jedna mała lokalna prośba do Pana Ministra, żeby się zechciał zająć stanem budynków szkolnych na Pomorzu. Pod tym względem jesteśmy ogromnie zacofani. Od dziesiątków lat nic się nie robi. Utrzymanie budynków w możliwym stanie pochłania straszne sumy. Brak sal dla szkół powszechnych i średnich. Gmachy gimnazjalne — stare, ponure ciemne nory. W Chojnicach trzeba było nawet ulicę zamknąć, bo było niebezpieczeństwo, cały gmach się wali. A to jest bezpośrednio przy granicy. Bardzo gorąco proszę zająć się tą sprawą, bo tego wymaga prestige państwowy.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#DawidBruski">Następnie mamy liczne braki w rozbudowie szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#DawidBruski">Jeszcze jedna sprawa — sprawa filmów. Film jest dzisiaj potrzebą kulturalną, a nie tylko rozrywką. Tymczasem, szczególnie w małych miastach, filmy są okropne. Przede wszystkim Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zbyt liberalnie traktuje pozwolenia dla młodzieży. Niejednokrotnie przychodzą właściciele kin z pozwoleniem dla młodzieży od lat 12, tymczasem film absolutnie się dla tego wieku nie nadaje. Dobrze byłoby, żeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych cokolwiek ten liberalizm hamowało i po prostu zakazywało uczęszczania na takie filmy. Filmy te absolutnie nie mają kształcącego charakteru. Szczególnie, jeśli chodzi o polskie filmy, to zdaje mi się, że bardzo mało jest takich, aby nie było scen w karczmie z jakąś pijatyką; młodzież to widzi. Czy to ma być popieranie monopolu — nie wiem.</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#DawidBruski">Zatem, powracając do tego, co powiedziałem, powtarzam, że o ile nastąpi rzetelna współpraca domu ze szkołą, rodziców z nauczycielstwem, społeczeństwa z władzami szkolnymi, wtedy szkoła da pożądane wyniki w pracy wychowawczej nad naszą młodzieżą, wtedy będziemy mieć nowe pokolenie zdrowe moralnie i fizycznie i odpowiednio wykształcone.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Jędrusik.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#SJędrusik">Wysoki Senacie! Rzeczowe, ściślej mówiąc, szczegółowe sprawy, dotyczące i związane z budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, omówione były przeze mnie dość wyczerpująco na Komisji Budżetowej, więc do nich powracać nie będę. Zaznaczę tylko, że tak zwane bolączki dzisiejszego szkolnictwa i oświaty, jak przeludnienie klas, prymitywne warunki higieniczne, brak budynków szkolnych i etatów nauczycielskich, przeważająca w szkolnictwie powszechnym ilość szkół I-go stopnia, wyrażająca się katastrofalną liczbą 18.000 szkół z górą, a powodująca powrotny analfabetyzm me tylko literowy, ale i społeczny, niskie uposażenia nauczycielskie, a w szczególności „białe niewolnictwo” nauczycieli XI kategorii, konieczność nowelizacji pragmatyki nauczycielskiej, jak i konieczność jednolitego kształcenia nauczycieli szkół powszechnych oraz szereg innych spraw poruszone już zostało i naświetlone dostatecznie. Przemawiając obecnie tutaj, zajmę się niektórymi tylko zagadnieniami natury ogólniejszej, które tego omówienia wymagają.</u>
- <u xml:id="u-46.1" who="#SJędrusik">Za takie przede wszystkim uważam zagadnienie niezależności szkolnictwa, odrębności aparatu administrowania instytucją wychowania i oświaty w Polsce. W czasie debaty senackiej padł tutaj z tego miejsca bardzo szanowny głos, który wyraził opinię, że należy zespolić administracją szkolną z administracją ogólną, a jako powód tego żądania wysunięta została konieczność ujednolicenia polityki państwowej.</u>
- <u xml:id="u-46.2" who="#SJędrusik">P. s. Prystor w przemówieniu w czasie rozprawy ogólnej nad preliminarzem budżetowym powiedział, że „Rząd nie jest jednolity, nie jest kierowany jedną wolą, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny swoją, izba skarbowa też swoją”. Stąd wniosek końcowy, że kurator szkolny winien być uzależniony od wojewody, że polityka szkolna kuratora powinna być podporządkowana polityce ogólnej, względnie polityce wojewody, a co za tym idzie — szkolnictwo podporządkowane administracji ogólnej.”</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#HenrykJędrusik">Wysoki Senacie! Rzeczowe, ściślej mówiąc, szczegółowe sprawy, dotyczące i związane z budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, omówione były przeze mnie dość wyczerpująco na Komisji Budżetowej, więc do nich powracać nie będę. Zaznaczę tylko, że tak zwane bolączki dzisiejszego szkolnictwa i oświaty, jak przeludnienie klas, prymitywne warunki higieniczne, brak budynków szkolnych i etatów nauczycielskich, przeważająca w szkolnictwie powszechnym ilość szkół I-go stopnia, wyrażająca się katastrofalną liczbą 18.000 szkół z górą, a powodująca powrotny analfabetyzm me tylko literowy, ale i społeczny, niskie uposażenia nauczycielskie, a w szczególności „białe niewolnictwo” nauczycieli XI kategorii, konieczność nowelizacji pragmatyki nauczycielskiej, jak i konieczność jednolitego kształcenia nauczycieli szkół powszechnych oraz szereg innych spraw poruszone już zostało i naświetlone dostatecznie. Przemawiając obecnie tutaj, zajmę się niektórymi tylko zagadnieniami natury ogólniejszej, które tego omówienia wymagają.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#HenrykJędrusik">Za takie przede wszystkim uważam zagadnienie niezależności szkolnictwa, odrębności aparatu administrowania instytucją wychowania i oświaty w Polsce. W czasie debaty senackiej padł tutaj z tego miejsca bardzo szanowny głos, który wyraził opinię, że należy zespolić administracją szkolną z administracją ogólną, a jako powód tego żądania wysunięta została konieczność ujednolicenia polityki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#HenrykJędrusik">P. s. Prystor w przemówieniu w czasie rozprawy ogólnej nad preliminarzem budżetowym powiedział, że „Rząd nie jest jednolity, nie jest kierowany jedną wolą, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny swoją, izba skarbowa też swoją”. Stąd wniosek końcowy, że kurator szkolny winien być uzależniony od wojewody, że polityka szkolna kuratora powinna być podporządkowana polityce ogólnej, względnie polityce wojewody, a co za tym idzie — szkolnictwo podporządkowane administracji ogólnej.”</u>
<u xml:id="u-46.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-46.4" who="#SJędrusik">Przemawiając w swoim czasie na Komisji Budżetowej w Senacie, stwierdziłem, że wysuwanie takich żądań czy też życzeń, jak te, którym na imię podporządkowanie szkolnictwa i oświaty władzom administracji ogólnej, wywołuje zawsze w rzeszach nauczycielskich uczucie głębokiej a niezasłużonej krzywdy, jest okazaniem niewiary w pozytywną pracę nauczyciela, a w konsekwencji zamiast wprowadzać spokój w pracy nauczycielskiej (jakżeż bardzo w dzisiejszych czasach potrzebny), utrwala zdenerwowanie i niepokój, które w ostatecznej konsekwencji odbijają się ujemnie na rezultatach pracy szkolnej.</u>
- <u xml:id="u-46.5" who="#SJędrusik">Sprawa poruszona przez p. s. Prystora nie jest nowa. Jak upiór jakiś — jak powiedziałem wówczas na komisji — pokutuje ona po różnych zakamarkach ministerialnych czy innych i od czasu do czasu — nie wiem dlaczego — zjawia się na widowni! Żeby z nią skończyć, żeby wreszcie raz przepadła, uważam za konieczne wyjaśnienie, skąd i dlaczego się we współczesnej Polsce zjawiła?</u>
- <u xml:id="u-46.6" who="#SJędrusik">Ustawodawstwo szkolne Polski Niepodległej przekazało kierownikom dzisiejszej Polski jedną z chlubnych naczelnych swych zasad samodzielne prawo i organizację szkolną. Komisja Edukacji Narodowej nie tylko w pomyśle, ale i w rzeczywistości tworzyła jednostkę odrębną i samodzielną, podporządkowaną jedynie parlamentowi, wybijając się na jedyny w świecie wyjątkowy przykład autonomicznej władzy szkolnej. Piękna spuścizna rodzimego prawa szkolnego przeciwstawiała się zasadniczo średniowiecznemu poglądowi o niesamodzielności szkoły. Gdy inne społeczeństwa w wieku XIX wałczyły o nowe wartości w prawodawstwie szkolnym, Polska, wskrzeszona po wielkiej wojnie, mogła i powinna, musiała sięgnąć do skarbca własnych tradycyj wychowawczych.</u>
- <u xml:id="u-46.7" who="#SJędrusik">W wyniku wiekowej niewoli odziedziczyliśmy we wszystkich trzech zaborach szkoły i ustawodawstwo szkolne o różnym, wrogim nam duchu i organizacji. Zwłaszcza w b. zaborze austriackim utrwaliła się obca naszej tradycji i groźna dla szkolnictwa zasada zespolenia administracji szkolnej z administracją polityczną, polegająca na tym, że przewodniczenie obradom i wykonywanie uchwał kolegialnych władz szkolnych powierzone było staroście względnie naczelnikowi władzy administracji politycznej. Również dla celów wynarodowienia policyjną zasadę zespolenia wyznawało ustawodawstwo szkolne b. zaboru pruskiego, tworząc przy regencjach wydziały szkolne.</u>
- <u xml:id="u-46.8" who="#SJędrusik">Ale już Tymczasowa Rada Stanu w r. 1917 zerwała z tymi zaborczymi zasadami i pomysłami, wyposażając szkolnictwo w odrębne ustawodawstwo, tworząc samodzielne władze szkolne. Wiekopomny dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 r. o obowiązku szkolnym był podstawą dla uchwalonej przez Sejm w dniu 4 czerwca 1920 r. ustawy o tymczasowym ustroju władz szkolnych, która w art. 9 ustanowiła, że „zależność władz i urzędów szkolnych od administracji politycznej wszelkich stopni znosi się”.</u>
- <u xml:id="u-46.9" who="#SJędrusik">Jednak wysiłki reakcyjnych stronnictw politycznych w okresie do r. 1926 oraz chaos i bezwład naszych władz szkolnych za czasów rządów Ponikowskiego, Nowaka, Sikorskiego i Witosa sprawiły, że do władzy w zakresie administracji politycznej mógł dojść opatrznościowy mąż, minister Bobrzyński, który za zadanie postawił sobie zepchnięcie nauczyciela do stanowiska pachołka starościńskiego i wprowadzenie do spokojnej pracy wychowawczej czynnika partyjno-politycznego. Sprawą tą zajęła się ówczesna Komisja Oświatowa Sejmu, która zajęła inne stanowisko stwierdzając, że takie podporządkowanie byłoby w najwyższym stopniu szkodliwe. Skoro jednak tekę Ministra Oświaty w gabinecie Witosa objął dzisiejszy duchowy przywódca młodzieży, o której za chwilę będę mówił, p. Głąbiński, jako warunek paktu lanckorońskiego w r. 1923 była wysuwana zasada zespolenia władz administracyjnych, w szczególności sprawa podporządkowania szkolnictwa powszechnego administracji ogólnej, która to zasada uznana została za ważny punkt ugody między stronnictwami, tworzącymi rząd reakcyjny tego roku. Muszę przypomnieć, że ówczesny premier Witos w rozmowie z ówczesnym prezesem Związku Nauczycielstwa Polskiego s. Stanisławem Nowakiem oświadczył lakonicznie: „Ta rzecz nie jest nowa, tak już było i tak będzie”. Odpowiedź ta spowodowała opuszczenie przez senatora Nowaka Klubu „Piasta”, a historia i rzeczywistość pokazały, że tak, jak mówił Witos, nie jest.</u>
- <u xml:id="u-46.10" who="#SJędrusik">Nie dały również rezultatów zabiegi, których wynikiem było rozporządzenie p. ministra Miklaszewskiego z dnia 11 lutego 1924 r., uzależniające nauczycielstwo od administracji, a właściwie częściowo podporządkowujące władze szkolne władzy administracji ogólnej. Nie przyniosły spodziewanych korzyści zalecenia Komisji Trzech (prof. Bobrzyński, sen. Kasznica i Smólski), złożone premierowi pod datą 13 lutego 1926 r., a więc trzynaście lat wstecz, a zawierające 10 projektów ustaw o zespoleniu władz I i II instancji, kosztem podporządkowania szkolnictwa władzom administracji ogólnej.</u>
- <u xml:id="u-46.11" who="#SJędrusik">Przyszły czasy pomajowe, a z nimi przyszły nadzieje na położenie kresu tej ciągłej trwodze nauczycielstwa i społeczeństwa przed zakusami reakcji na niezależność szkolnictwa. Próba ponownego wskrzeszenia tego upiora przez p. wiceministra Jaroszyńskiego, inicjatora zespolenia władz administracji jeszcze za rządów przedmajowych, doprowadziła do wydania w dniu 6 lutego 1928 r. rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej, w którym to rozporządzeniu, w szczególności w artykułach 3, 11, 12, 13, 14, 15, 16 i 18 zasadę zespolenia faktycznie przeprowadzono przez zastrzeżenie wyraźnego wpływu wojewody i starosty na sprawy personalne szkoły. Ale na skutek alarmu, wszczętego przez związki nauczycielskie i społeczeństwo, reprezentowane przez rady szkolne, o fatalnych skutkach takiego stanu rzeczy, za premierostwa dzisiejszego senatora p. Bartla zostało wydane prawo z dnia 21 lutego 1930 r., mocą którego przepisy powyżej podanych artykułów, w których szkolnictwo zostało poddane wojewodom, zostały wyłączone, przez co stwierdzono kategorycznie, że nie odnoszą się one do administracji szkolnej. Tym sposobem przywrócono w roku 1930 stan taki, jaki był ustalony w dniu 4 czerwca 1920 r. i który do dnia dzisiejszego w Polsce obowiązuje, a przedstawia się tak, że faktycznie i prawnie zagwarantowana jest zupełna niezależność władz administracji szkolnej od władz administracji ogólnej.</u>
- <u xml:id="u-46.12" who="#SJędrusik">Oto pokrótce strona prawna tego zagadnienia. Nie będę referował tutaj jego strony moralnej, bowiem w dostatecznej mierze przedstawiłem ją w czasie przemówienia mego na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, mówiąc o odpowiedzialności dziejowej i chwili obecnej oraz o pracy i zadaniach nauczycielstwa i wojska. Jeżeli o tym dzisiaj tyle i tak wspominam, to podkreślić pragnę trzy ważne aspekty:</u>
- <u xml:id="u-46.13" who="#SJędrusik">1) bezwzględną niechęć i stanowczą obronę nauczycielstwa przeciwko podporządkowaniu władzy szkolnej władzom administracji ogólnej,</u>
- <u xml:id="u-46.14" who="#SJędrusik">2) istniejący a niezmienny od lat 19 stan prawny, który pomimo czynionych przez reakcję wysiłków nie ulega zmianie,</u>
- <u xml:id="u-46.15" who="#SJędrusik">3) przedziwne zespolenie dążności wyrażające się tym, że sławny pocisk rzucony przez premiera Witosa „tak było i tak będzie” sprezentowany został z tego miejsca Wysokiej Izbie przez p. senatora Prystora. Ja sam sobie w duszy zadawałem pytanie, czy to tylko dziwny zbieg okoliczności?</u>
- <u xml:id="u-46.16" who="#SJędrusik">Jedno pragnąłbym tylko podkreślić nauczycielstwo polskie, świadome słów i treści testamentu Wielkiego Marszałka o swojej roli odradzania dusz ludzkich, postawione Jego głębokim i historycznym powiedzeniem w pracy dla Państwa obok wojska, w równej linii i na równej płaszczyźnie, nigdy nie pogodziłoby się z zespoleniem władz szkolnych z administracją ogólną. Miło mi jest oświadczyć z tej trybuny po porozumieniu z czynnikami odpowiedzialnymi za tok pracy, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, którego jestem członkiem, idąc za wskazaniami Wielkiego Marszałka, nie żywi i mam nadzieję, że nie będzie nigdy żywił tendencji i intencji podporządkowania szkolnictwa komukolwiek, a w szczególności administracji ogólnej. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, że w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej nauczycielstwo, nad którym władzę p. senator pragnąłby oddać administracji ogólnej, pracuje w warunkach tak ciężkich, że galwanizowanie tego upiora, o którym wspominałem wyżej, przynieść może tylko osłabienie potencjału pracy szkolnej nauczyciela, a już co najmniej wznieci i rozszerzy pewien niepokój. Sądzę więc, że niesłusznym jest, żeby do tych ciężkich warunków dołączać jeszcze nieufność, wyrażającą się wzięciem nauczycielstwa pod dozór władz politycznych, lub też przez rozsiewanie niepokojących pogłosek.</u>
- <u xml:id="u-46.17" who="#SJędrusik">W dzisiejszej rzeczywistości szkolnej ponownie bowiem wzrasta fala nacisku na nauczycielstwo. Stwarza się na nowo przymus pracy społecznej, już nie indywidualnej, jak to było dawniej, lecz za pośrednictwem organizacyj społecznych, jak również aparatu administracyjnego oraz samorządowego. Znowu daje się zauważyć nacisk na zbieranie rozmaitych składek w szkołach na najrozmaitsze potrzeby, słuszne czy niesłuszne, a których sekwestorem w szkole ma być przede wszystkim nauczyciel. Jakże połączyć z tym fakt, że nauczyciel jest w rzeczywistości bezbronny i bezradny wobec jednostek anarchizujących życie szkolne i nie znajduje zrozumienia i opieki u swoich władz bezpośrednich. Przecież to w życiu nauczycielstwa istnieje sławetna instytucja anonimów za byle co i o byle co. Każdy obywatel ma prawo, nie podpisawszy się, wysłać nawet najohydniejsze inkryminacje na nauczyciela i tego rodzaju anonim jest podstawą do wytoczenia mu dyscyplinarki i zatrucia życia. A gdy nawet się podpisze i gdy oszczerstwo okaże się niesłuszne lub bezpodstawne, władza szkolna nie bierze nauczyciela w obronę z urzędu, lecz pozostawia załatwienie sprawy jemu samemu.</u>
- <u xml:id="u-46.18" who="#SJędrusik">Na pewno osłodą życia nauczyciela nie są również te setki okólników i papierzysk, z którymi uporać się nie może. Dochodzi przecież do takich humorystycznych zjawisk, że wydaje się okólniki o niewydawaniu okólników. Z tego miejsca zwracam się do pana Ministra z prośbą, ażeby był łaskaw zainteresować się, ile i jakie okólniki w ostatnim roku inspektoraty — na przykład inspektorat szkolny m. Warszawy — rozesłały do nauczycieli.</u>
- <u xml:id="u-46.19" who="#SJędrusik">Zmorą życia każdego obywatela są nie podatki, ale nomenklatura tych podatków rejonowych, zespołowych, zagadnieniowych, wspólnych zainteresowań, dokształceniowych, samokształceniowych, komisyjnych, podkomisyjnych itd. itd. Głowa od tego wszystkiego pęka. Jeśli do tego doliczyć jeszcze i to, że jest szereg posiedzeń różnych organizacyj uczniowskich, na których nieobecność nauczyciela musi być usprawiedliwiona, podobnie jak nieobecność w czasie zajęć szkolnych, to naprawdę są to warunki pracy nauczycielskiej wprost przerażające. Jeżeli zaś to wszystko spiąć „cudowną” klamrą niskiego uposażenia, przepełnieniem klas i „opieką” różnych czynników pozaszkolnych niepowołanych, to obraz pracy nauczyciela w dzisiejszych warunkach do słodkich nie będzie należał.</u>
- <u xml:id="u-46.20" who="#SJędrusik">Jeśli, proszę Wysokiej Izby, o tym wspominam, to dlatego że za konieczne uważam podkreślić ciężkie warunki szkoły i przepracowanie nauczycielstwa, jak również wytworzyć w Wysokiej Izbie oraz w Panu Ministrze przekonanie o konieczności specjalnej oceny i ochrony pracy nauczycielskiej.</u>
- <u xml:id="u-46.21" who="#SJędrusik">Tymczasem już tutaj w czasie dzisiejszej debaty padały głosy, które mogą wzbudzić pośrednio przeświadczenie o niedostatecznej pracy nauczycieli w szkole, szczególnie w szkole powszechnej. Jest mi nad wyraz przykro, że jednym z tych, którzy takie przeświadczenie mogą wzbudzić, jest p. senator Bartel. Zbudowany byłem, gdy Pan Senator w słowach głęboko odczuwających istotę rzeczy, scharakteryzował ciężką dolę i pracę nauczyciela szkoły średniej, domagając się w konsekwencji podniesienia autorytetu społecznego tegoż nauczyciela. Nie znalazł Pan Profesor słów równie ważkich dla trudnego bytowania — bo jakże inaczej nazwać — nauczyciela szkoły powszechnej. A raczej — obym się mylił — pośrednio wyraził potępienie pracy tego nauczyciela.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#HenrykJędrusik">Przemawiając w swoim czasie na Komisji Budżetowej w Senacie, stwierdziłem, że wysuwanie takich żądań czy też życzeń, jak te, którym na imię podporządkowanie szkolnictwa i oświaty władzom administracji ogólnej, wywołuje zawsze w rzeszach nauczycielskich uczucie głębokiej a niezasłużonej krzywdy, jest okazaniem niewiary w pozytywną pracę nauczyciela, a w konsekwencji zamiast wprowadzać spokój w pracy nauczycielskiej (jakżeż bardzo w dzisiejszych czasach potrzebny), utrwala zdenerwowanie i niepokój, które w ostatecznej konsekwencji odbijają się ujemnie na rezultatach pracy szkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#HenrykJędrusik">Sprawa poruszona przez p. s. Prystora nie jest nowa. Jak upiór jakiś — jak powiedziałem wówczas na komisji — pokutuje ona po różnych zakamarkach ministerialnych czy innych i od czasu do czasu — nie wiem dlaczego — zjawia się na widowni! Żeby z nią skończyć, żeby wreszcie raz przepadła, uważam za konieczne wyjaśnienie, skąd i dlaczego się we współczesnej Polsce zjawiła?</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#HenrykJędrusik">Ustawodawstwo szkolne Polski Niepodległej przekazało kierownikom dzisiejszej Polski jedną z chlubnych naczelnych swych zasad samodzielne prawo i organizację szkolną. Komisja Edukacji Narodowej nie tylko w pomyśle, ale i w rzeczywistości tworzyła jednostkę odrębną i samodzielną, podporządkowaną jedynie parlamentowi, wybijając się na jedyny w świecie wyjątkowy przykład autonomicznej władzy szkolnej. Piękna spuścizna rodzimego prawa szkolnego przeciwstawiała się zasadniczo średniowiecznemu poglądowi o niesamodzielności szkoły. Gdy inne społeczeństwa w wieku XIX wałczyły o nowe wartości w prawodawstwie szkolnym, Polska, wskrzeszona po wielkiej wojnie, mogła i powinna, musiała sięgnąć do skarbca własnych tradycyj wychowawczych.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#HenrykJędrusik">W wyniku wiekowej niewoli odziedziczyliśmy we wszystkich trzech zaborach szkoły i ustawodawstwo szkolne o różnym, wrogim nam duchu i organizacji. Zwłaszcza w b. zaborze austriackim utrwaliła się obca naszej tradycji i groźna dla szkolnictwa zasada zespolenia administracji szkolnej z administracją polityczną, polegająca na tym, że przewodniczenie obradom i wykonywanie uchwał kolegialnych władz szkolnych powierzone było staroście względnie naczelnikowi władzy administracji politycznej. Również dla celów wynarodowienia policyjną zasadę zespolenia wyznawało ustawodawstwo szkolne b. zaboru pruskiego, tworząc przy regencjach wydziały szkolne.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#HenrykJędrusik">Ale już Tymczasowa Rada Stanu w r. 1917 zerwała z tymi zaborczymi zasadami i pomysłami, wyposażając szkolnictwo w odrębne ustawodawstwo, tworząc samodzielne władze szkolne. Wiekopomny dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 r. o obowiązku szkolnym był podstawą dla uchwalonej przez Sejm w dniu 4 czerwca 1920 r. ustawy o tymczasowym ustroju władz szkolnych, która w art. 9 ustanowiła, że „zależność władz i urzędów szkolnych od administracji politycznej wszelkich stopni znosi się”.</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#HenrykJędrusik">Jednak wysiłki reakcyjnych stronnictw politycznych w okresie do r. 1926 oraz chaos i bezwład naszych władz szkolnych za czasów rządów Ponikowskiego, Nowaka, Sikorskiego i Witosa sprawiły, że do władzy w zakresie administracji politycznej mógł dojść opatrznościowy mąż, minister Bobrzyński, który za zadanie postawił sobie zepchnięcie nauczyciela do stanowiska pachołka starościńskiego i wprowadzenie do spokojnej pracy wychowawczej czynnika partyjno-politycznego. Sprawą tą zajęła się ówczesna Komisja Oświatowa Sejmu, która zajęła inne stanowisko stwierdzając, że takie podporządkowanie byłoby w najwyższym stopniu szkodliwe. Skoro jednak tekę Ministra Oświaty w gabinecie Witosa objął dzisiejszy duchowy przywódca młodzieży, o której za chwilę będę mówił, p. Głąbiński, jako warunek paktu lanckorońskiego w r. 1923 była wysuwana zasada zespolenia władz administracyjnych, w szczególności sprawa podporządkowania szkolnictwa powszechnego administracji ogólnej, która to zasada uznana została za ważny punkt ugody między stronnictwami, tworzącymi rząd reakcyjny tego roku. Muszę przypomnieć, że ówczesny premier Witos w rozmowie z ówczesnym prezesem Związku Nauczycielstwa Polskiego s. Stanisławem Nowakiem oświadczył lakonicznie: „Ta rzecz nie jest nowa, tak już było i tak będzie”. Odpowiedź ta spowodowała opuszczenie przez senatora Nowaka Klubu „Piasta”, a historia i rzeczywistość pokazały, że tak, jak mówił Witos, nie jest.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#HenrykJędrusik">Nie dały również rezultatów zabiegi, których wynikiem było rozporządzenie p. ministra Miklaszewskiego z dnia 11 lutego 1924 r., uzależniające nauczycielstwo od administracji, a właściwie częściowo podporządkowujące władze szkolne władzy administracji ogólnej. Nie przyniosły spodziewanych korzyści zalecenia Komisji Trzech (prof. Bobrzyński, sen. Kasznica i Smólski), złożone premierowi pod datą 13 lutego 1926 r., a więc trzynaście lat wstecz, a zawierające 10 projektów ustaw o zespoleniu władz I i II instancji, kosztem podporządkowania szkolnictwa władzom administracji ogólnej.</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#HenrykJędrusik">Przyszły czasy pomajowe, a z nimi przyszły nadzieje na położenie kresu tej ciągłej trwodze nauczycielstwa i społeczeństwa przed zakusami reakcji na niezależność szkolnictwa. Próba ponownego wskrzeszenia tego upiora przez p. wiceministra Jaroszyńskiego, inicjatora zespolenia władz administracji jeszcze za rządów przedmajowych, doprowadziła do wydania w dniu 6 lutego 1928 r. rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej, w którym to rozporządzeniu, w szczególności w artykułach 3, 11, 12, 13, 14, 15, 16 i 18 zasadę zespolenia faktycznie przeprowadzono przez zastrzeżenie wyraźnego wpływu wojewody i starosty na sprawy personalne szkoły. Ale na skutek alarmu, wszczętego przez związki nauczycielskie i społeczeństwo, reprezentowane przez rady szkolne, o fatalnych skutkach takiego stanu rzeczy, za premierostwa dzisiejszego senatora p. Bartla zostało wydane prawo z dnia 21 lutego 1930 r., mocą którego przepisy powyżej podanych artykułów, w których szkolnictwo zostało poddane wojewodom, zostały wyłączone, przez co stwierdzono kategorycznie, że nie odnoszą się one do administracji szkolnej. Tym sposobem przywrócono w roku 1930 stan taki, jaki był ustalony w dniu 4 czerwca 1920 r. i który do dnia dzisiejszego w Polsce obowiązuje, a przedstawia się tak, że faktycznie i prawnie zagwarantowana jest zupełna niezależność władz administracji szkolnej od władz administracji ogólnej.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#HenrykJędrusik">Oto pokrótce strona prawna tego zagadnienia. Nie będę referował tutaj jego strony moralnej, bowiem w dostatecznej mierze przedstawiłem ją w czasie przemówienia mego na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, mówiąc o odpowiedzialności dziejowej i chwili obecnej oraz o pracy i zadaniach nauczycielstwa i wojska. Jeżeli o tym dzisiaj tyle i tak wspominam, to podkreślić pragnę trzy ważne aspekty:</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#HenrykJędrusik">1) bezwzględną niechęć i stanowczą obronę nauczycielstwa przeciwko podporządkowaniu władzy szkolnej władzom administracji ogólnej,</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#HenrykJędrusik">2) istniejący a niezmienny od lat 19 stan prawny, który pomimo czynionych przez reakcję wysiłków nie ulega zmianie,</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#HenrykJędrusik">3) przedziwne zespolenie dążności wyrażające się tym, że sławny pocisk rzucony przez premiera Witosa „tak było i tak będzie” sprezentowany został z tego miejsca Wysokiej Izbie przez p. senatora Prystora. Ja sam sobie w duszy zadawałem pytanie, czy to tylko dziwny zbieg okoliczności?</u>
+ <u xml:id="u-46.16" who="#HenrykJędrusik">Jedno pragnąłbym tylko podkreślić nauczycielstwo polskie, świadome słów i treści testamentu Wielkiego Marszałka o swojej roli odradzania dusz ludzkich, postawione Jego głębokim i historycznym powiedzeniem w pracy dla Państwa obok wojska, w równej linii i na równej płaszczyźnie, nigdy nie pogodziłoby się z zespoleniem władz szkolnych z administracją ogólną. Miło mi jest oświadczyć z tej trybuny po porozumieniu z czynnikami odpowiedzialnymi za tok pracy, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, którego jestem członkiem, idąc za wskazaniami Wielkiego Marszałka, nie żywi i mam nadzieję, że nie będzie nigdy żywił tendencji i intencji podporządkowania szkolnictwa komukolwiek, a w szczególności administracji ogólnej. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, że w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej nauczycielstwo, nad którym władzę p. senator pragnąłby oddać administracji ogólnej, pracuje w warunkach tak ciężkich, że galwanizowanie tego upiora, o którym wspominałem wyżej, przynieść może tylko osłabienie potencjału pracy szkolnej nauczyciela, a już co najmniej wznieci i rozszerzy pewien niepokój. Sądzę więc, że niesłusznym jest, żeby do tych ciężkich warunków dołączać jeszcze nieufność, wyrażającą się wzięciem nauczycielstwa pod dozór władz politycznych, lub też przez rozsiewanie niepokojących pogłosek.</u>
+ <u xml:id="u-46.17" who="#HenrykJędrusik">W dzisiejszej rzeczywistości szkolnej ponownie bowiem wzrasta fala nacisku na nauczycielstwo. Stwarza się na nowo przymus pracy społecznej, już nie indywidualnej, jak to było dawniej, lecz za pośrednictwem organizacyj społecznych, jak również aparatu administracyjnego oraz samorządowego. Znowu daje się zauważyć nacisk na zbieranie rozmaitych składek w szkołach na najrozmaitsze potrzeby, słuszne czy niesłuszne, a których sekwestorem w szkole ma być przede wszystkim nauczyciel. Jakże połączyć z tym fakt, że nauczyciel jest w rzeczywistości bezbronny i bezradny wobec jednostek anarchizujących życie szkolne i nie znajduje zrozumienia i opieki u swoich władz bezpośrednich. Przecież to w życiu nauczycielstwa istnieje sławetna instytucja anonimów za byle co i o byle co. Każdy obywatel ma prawo, nie podpisawszy się, wysłać nawet najohydniejsze inkryminacje na nauczyciela i tego rodzaju anonim jest podstawą do wytoczenia mu dyscyplinarki i zatrucia życia. A gdy nawet się podpisze i gdy oszczerstwo okaże się niesłuszne lub bezpodstawne, władza szkolna nie bierze nauczyciela w obronę z urzędu, lecz pozostawia załatwienie sprawy jemu samemu.</u>
+ <u xml:id="u-46.18" who="#HenrykJędrusik">Na pewno osłodą życia nauczyciela nie są również te setki okólników i papierzysk, z którymi uporać się nie może. Dochodzi przecież do takich humorystycznych zjawisk, że wydaje się okólniki o niewydawaniu okólników. Z tego miejsca zwracam się do pana Ministra z prośbą, ażeby był łaskaw zainteresować się, ile i jakie okólniki w ostatnim roku inspektoraty — na przykład inspektorat szkolny m. Warszawy — rozesłały do nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-46.19" who="#HenrykJędrusik">Zmorą życia każdego obywatela są nie podatki, ale nomenklatura tych podatków rejonowych, zespołowych, zagadnieniowych, wspólnych zainteresowań, dokształceniowych, samokształceniowych, komisyjnych, podkomisyjnych itd. itd. Głowa od tego wszystkiego pęka. Jeśli do tego doliczyć jeszcze i to, że jest szereg posiedzeń różnych organizacyj uczniowskich, na których nieobecność nauczyciela musi być usprawiedliwiona, podobnie jak nieobecność w czasie zajęć szkolnych, to naprawdę są to warunki pracy nauczycielskiej wprost przerażające. Jeżeli zaś to wszystko spiąć „cudowną” klamrą niskiego uposażenia, przepełnieniem klas i „opieką” różnych czynników pozaszkolnych niepowołanych, to obraz pracy nauczyciela w dzisiejszych warunkach do słodkich nie będzie należał.</u>
+ <u xml:id="u-46.20" who="#HenrykJędrusik">Jeśli, proszę Wysokiej Izby, o tym wspominam, to dlatego że za konieczne uważam podkreślić ciężkie warunki szkoły i przepracowanie nauczycielstwa, jak również wytworzyć w Wysokiej Izbie oraz w Panu Ministrze przekonanie o konieczności specjalnej oceny i ochrony pracy nauczycielskiej.</u>
+ <u xml:id="u-46.21" who="#HenrykJędrusik">Tymczasem już tutaj w czasie dzisiejszej debaty padały głosy, które mogą wzbudzić pośrednio przeświadczenie o niedostatecznej pracy nauczycieli w szkole, szczególnie w szkole powszechnej. Jest mi nad wyraz przykro, że jednym z tych, którzy takie przeświadczenie mogą wzbudzić, jest p. senator Bartel. Zbudowany byłem, gdy Pan Senator w słowach głęboko odczuwających istotę rzeczy, scharakteryzował ciężką dolę i pracę nauczyciela szkoły średniej, domagając się w konsekwencji podniesienia autorytetu społecznego tegoż nauczyciela. Nie znalazł Pan Profesor słów równie ważkich dla trudnego bytowania — bo jakże inaczej nazwać — nauczyciela szkoły powszechnej. A raczej — obym się mylił — pośrednio wyraził potępienie pracy tego nauczyciela.</u>
<u xml:id="u-46.22" who="#komentarz">(S. Bartel: Bo nie znam się na tym, nie mówię o rzeczach, na których się nie znam.)</u>
- <u xml:id="u-46.23" who="#SJędrusik">To bardzo przykro, że Pan był premierem i Ministrem Oświaty i nie zna się na tym.</u>
+ <u xml:id="u-46.23" who="#HenrykJędrusik">To bardzo przykro, że Pan był premierem i Ministrem Oświaty i nie zna się na tym.</u>
<u xml:id="u-46.24" who="#komentarz">(S. Bartel: Upłynęło tyle lat od tego, że już wszystko zapomniałem od tego czasu.)</u>
- <u xml:id="u-46.25" who="#SJędrusik">Pan Senator między innymi powiedział, że realizacja programów 6-klasowej szkoły powszechnej stoi dzisiaj niżej, niż w dawnej szkole 4-oddziałowej. I nic ponadto! A przed chwilą Pan Senator był łaskaw powiedzieć, ja się nie zna na szkole powszechnej, 6-klasowej, a ja sądzę, że tym bardziej na 4-oddziałowej. 2adnego usprawiedliwienia nie znalazł Pan Senator dla oceny tego stanu, moim zdaniem, z gruntu niesłusznego. Jednym zdaniem zabił Pan Senator wysiłki nadmierne setek,. a nawet tysięcy dobrych pracowników oświatowych; usłyszawszy to, mniemałem, żem się przesłyszał, że może ścisłość rozumowania Pana Senatora w tym względzie jest cokolwiek nieścisła. Ale nie, w innym miejscu ponowny zarzut: 4-letnia szkoła powszechna i 6-letnie gimnazjum — jako kategoryczne życzenie Pana Profesora i b. Ministra Oświaty.</u>
- <u xml:id="u-46.26" who="#SJędrusik">Pytam się, co to jest? Dlaczego, jak zmora wraca ta 4-letnia szkółka ludowa w dzisiejszym czasie i w czyich ustach? Przecież powodem takiej oceny nie może być pochopnie podany przez Pana Senatora jeden wypadek, że dziecko, wstępujące do gimnazjum a więc 13-letnie, na zapytanie w czasie egzaminu, kto był największym człowiekiem w Polsce, odpowiedziało — Piłsudski, a na pytanie — dlaczego — „bo przez Niego przyjęła Polska chrzest”. Abstrahując od tego, że pytanie takie wystosowane do 13-letniego dziecka, do dziecka, które znajduje się w. okresie specyficznym pod względem fizjologicznym, w okresie nieuformowanego toku ścisłego, logicznego, a więc właściwego myślenia, w warunkach niezwykłych, bo egzaminacyjnych, (a o tym aż nadto dobrze jest wiadomo, dzięki pracom prof. Dryjskiego i Szumana, co się dzieje z organizmem ludzkim w tych niezwykłych egzaminacyjnych chwilach) mogło pociągnąć za sobą taką odpowiedź, to z tego jeszcze nie wynika, ażeby na podstawie jednego pytania i jednej odpowiedzi oceniać dorobek pracy szkół powszechnych i wyciągać nierealne wnioski o wprowadzeniu 4-letniej szkoły ludowej i 6-letniego gimnazjum. Gdybym był złośliwy i pozwolił sobie z tego tytułu na złośliwość, tobym mógł powiedzieć, że pośrednio być może powodem takiej jak powyższa odpowiedzi dziecka jest, nie kto inny, a właśnie p. senator Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-46.25" who="#HenrykJędrusik">Pan Senator między innymi powiedział, że realizacja programów 6-klasowej szkoły powszechnej stoi dzisiaj niżej, niż w dawnej szkole 4-oddziałowej. I nic ponadto! A przed chwilą Pan Senator był łaskaw powiedzieć, ja się nie zna na szkole powszechnej, 6-klasowej, a ja sądzę, że tym bardziej na 4-oddziałowej. 2adnego usprawiedliwienia nie znalazł Pan Senator dla oceny tego stanu, moim zdaniem, z gruntu niesłusznego. Jednym zdaniem zabił Pan Senator wysiłki nadmierne setek,. a nawet tysięcy dobrych pracowników oświatowych; usłyszawszy to, mniemałem, żem się przesłyszał, że może ścisłość rozumowania Pana Senatora w tym względzie jest cokolwiek nieścisła. Ale nie, w innym miejscu ponowny zarzut: 4-letnia szkoła powszechna i 6-letnie gimnazjum — jako kategoryczne życzenie Pana Profesora i b. Ministra Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-46.26" who="#HenrykJędrusik">Pytam się, co to jest? Dlaczego, jak zmora wraca ta 4-letnia szkółka ludowa w dzisiejszym czasie i w czyich ustach? Przecież powodem takiej oceny nie może być pochopnie podany przez Pana Senatora jeden wypadek, że dziecko, wstępujące do gimnazjum a więc 13-letnie, na zapytanie w czasie egzaminu, kto był największym człowiekiem w Polsce, odpowiedziało — Piłsudski, a na pytanie — dlaczego — „bo przez Niego przyjęła Polska chrzest”. Abstrahując od tego, że pytanie takie wystosowane do 13-letniego dziecka, do dziecka, które znajduje się w. okresie specyficznym pod względem fizjologicznym, w okresie nieuformowanego toku ścisłego, logicznego, a więc właściwego myślenia, w warunkach niezwykłych, bo egzaminacyjnych, (a o tym aż nadto dobrze jest wiadomo, dzięki pracom prof. Dryjskiego i Szumana, co się dzieje z organizmem ludzkim w tych niezwykłych egzaminacyjnych chwilach) mogło pociągnąć za sobą taką odpowiedź, to z tego jeszcze nie wynika, ażeby na podstawie jednego pytania i jednej odpowiedzi oceniać dorobek pracy szkół powszechnych i wyciągać nierealne wnioski o wprowadzeniu 4-letniej szkoły ludowej i 6-letniego gimnazjum. Gdybym był złośliwy i pozwolił sobie z tego tytułu na złośliwość, tobym mógł powiedzieć, że pośrednio być może powodem takiej jak powyższa odpowiedzi dziecka jest, nie kto inny, a właśnie p. senator Bartel.</u>
<u xml:id="u-46.27" who="#komentarz">(Głos: Jakiej odpowiedzi?)</u>
- <u xml:id="u-46.28" who="#SJędrusik">Że „Polska chrześcijaństwo przyjęła w tym czasie”. Przecież to Pan Senator jako Minister Oświaty w 1926 roku przyczynił się walnie do tego, że przez wprowadzenie tak zwanego okólnika Bartla — ten okólnik „Bartlowskim” do końca zostanie — stworzona została taka atmosfera w szkole powszechnej, iż dziecko, które odpowiadało na powyższe pytanie, mogło być tak tą — „okólnikową” atmosferą przesiąknięte, że nic dziwnego, iż wszystko widziało, czuło i myślało w kategoriach — „okólnikowych”. Logiczną, zgodną z powyższą atmosferą mogła być taka właśnie odpowiedź dziecka, które w ten sposób złożyło „ofiarę” słynnemu okólnikowi p. Ministra Bartla. Ale złośliwość na stronę. Szczęście całe, że tak ciemno i nie laurowo w wynikach pracy szkolnej nie jest i tu raczej bardzo chętnie zgodzę się z wywodami Pana Ministra o dużych i dobrych wynikach nauczycieli i szkół powszechnych. Nie mogę jednak tego powiedzieć o wynikach pracy wychowawczej wśród pewnych grup młodzieży szkół wyższych. Zgadzam się z opinią s. Bartla, że za wszelką cenę należy przywrócić dobre imię młodzieży akademickiej, że należy działać z całą stanowczością w tych wypadkach, gdy grupa młodzików hańbi imię polskiego studenta. Jestem przekonany, że w stosunku do takich grup czy jednostek wystarczą przepisy kodeksu karnego i nie ma to nic wspólnego z autonomią rozbrykanej i rozbestwionej młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-46.29" who="#SJędrusik">Ale takie załatwienie nie zamyka mi oczu na inne oświetlenie tego zagadnienia. Sprawa wybryków toć przecie sprawa nie nowa i nie dzisiejsza. Zaczęła się ona od dawna, od zarania istnienia Państwa Polskiego. Czyż mam wspominać tragiczne chwile przejazdu pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej do tej oto sali celem złożenia przysięgi na wierność Rzeczypospolitej i zachowania się części młodzieży akademickiej w stosunku do wybrańca narodu? Czyż mam przypominać i przywodzić na pamięć Wysokiej Izbie zachowanie się części tejże młodzieży po zbrodniczym zamachu, jedynym w dziejach Polski, na uświęconego wyborem narodu elekta? A chwile późniejsze! Kiedy tak wiele nieprawości się nagromadziło, że Rzeczpospolita szybkim krokiem szła ku zatraceniu. Z owych to czasów przypominam sobie pewien fakt smutny i szczególny, w którym jako sędzia udział brałem, że korporant, człowiek „inteligentny”, korzystając z ciemności, tak jak to przed paru tygodniami mówił p. senator Bartel, przedstawiając nam sprawę napadów na Uniwersytecie Lwowskim, uderzył w twarz koleżankę, kobietę, za to, że była Żydówką. Te czasy potworne ciągną się od dawna.</u>
- <u xml:id="u-46.30" who="#SJędrusik">Myśleć się nie chce, czym byłaby ta Najjaśniejsza Rzeczpospolita, gdyby nie wiekopomna decyzja Wielkiego Marszałka w maju 1926 r. Ucichły potem burdy, zamilkły ohydne głosy, schowali się „ludożercy” uniwersyteccy. Odetchnęła wolno i szeroko pierś każdego obywatela w Państwie, spokojnego o swe życie i kierunek pracy, spokojnego, bo wiedzącego, że nad życiem, honorem i bezpieczeństwem Państwa oraz jego obywateli czuwa Wielki Samotnik w Belwederze.</u>
- <u xml:id="u-46.31" who="#SJędrusik">Nie stało Go. Wypełza na nowo postać zaplutego karła nienawiści, szaleństwa i złości. Potworne w swej wypowiedzi słowa o zastąpieniu sztandaru Prezydenta i Polski sztandarem „ludożerców”, szczegóły zajść podczas rewizji w II Domu Techników we Lwowie w nocy na 11 marca 1939 r., gdy policja musiała zdobywać piętro za piętrem, a jako trofea zwycięstwa znalazła arsenał środków bojowych, a wreszcie fakty, jakie miały miejsce w dniu 26 lutego 1939 r. na zebraniu zorganizowanym na terenie Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, wskazują na to, że za to wszystko jest pospólnie z nieobliczalną grupą młodzieży odpowiedzialny również i ktoś inny. Panowie Senatorowie i Obrońcy i tłumacze młodzieży „ludożerczej” — proszę o wyraźne oświadczenie: czy potępiacie tę ohydną robotę, czy naprawdę dla Was jest usprawiedliwieniem, że taka młodzież „zrozpaczona” chwyta co ma pod ręką, nawet nóż, kastet lub bagnet? Jak można w wątpliwość poddawać te bezsporne fakty autentyczności ulotek, o których mówił p. senator Bartel? Jak można mówić i powoływać się na imię „Jezus” i usprawiedliwiać zbrodniarzy, którzy z urągliwym uśmiechem przechodzą obok rannego leżącego bliźniego? Gdzie się podziały śluby Jasnogórskie tej młodzieży, której zasadniczym przykazaniem winno być: miłuj swego bliźniego? Czy mają znowu wrócić czasy rozprawy bezpośredniej z roku 1922 po śmierci pierwszego Prezydenta, gdy czapka korporancka na Solcu czy Ludnej pojawić się nie mogła, bo robociarz polski sam sobie wymierzał wyrok na „ludożercach” polskich. Panowie I tam, skąd inspirujecie całą tą „robotę”! ostrożnie Sprawiedliwość nie jest rychliwa, ale jest nieubłagana. A miara nieprawości powoli się wypełnia do brzegów. Ostrożnie z tą ręką, która miecz „ludożerczy” trzyma, bo szukać jej będziemy, a gdy znajdziemy wtedy nie ślepy miecz „ludożerczy”, lecz symboliczna ręka z mieczem z całą bezwzględnością, należną silnemu Państwu, ukarana zostanie.</u>
- <u xml:id="u-46.32" who="#SJędrusik">Muszę tutaj i inne sprawy poruszyć. Chcę oto mówić o pewnym zebraniu, które się przed kilkoma dniami odbyło. Przysłano mi na moje życzenie odpis meldunku, złożonego p. Ministrowi Spraw Wojskowych. Ponieważ fakty w nim podane dotyczą również i kierunku wychowawczego, obecnie „wytwarzanego” na wyższych uczelniach, a mogącego spowodować nieobliczalne następstwa, czuję się w obowiązku podać je do wiadomości i Wysokiej Izby. Na zebraniu tym, zorganizowanym na terenie uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w dniu. 26.11. 1939 r., oficjalnie przemówił przedstawiciel Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym uniemożliwieniu zabrania głosu przedstawicielowi młodzieży wychowanej w ideologii Marszałka Józefa Piłsudskiego, odśpiewano również tzw. Hymn Młodych — partyjną pieśń Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym przeszkodzeniu odśpiewania Pierwszej Brygady. W wygłoszonym przemówieniu o wodzach Polski, od Chrobrego poczynając, zapomniano o największym w dziejach Polaku, zwycięskim wodzu wojny 1920 r. Marszałku Józefie Piłsudskim.</u>
+ <u xml:id="u-46.28" who="#HenrykJędrusik">Że „Polska chrześcijaństwo przyjęła w tym czasie”. Przecież to Pan Senator jako Minister Oświaty w 1926 roku przyczynił się walnie do tego, że przez wprowadzenie tak zwanego okólnika Bartla — ten okólnik „Bartlowskim” do końca zostanie — stworzona została taka atmosfera w szkole powszechnej, iż dziecko, które odpowiadało na powyższe pytanie, mogło być tak tą — „okólnikową” atmosferą przesiąknięte, że nic dziwnego, iż wszystko widziało, czuło i myślało w kategoriach — „okólnikowych”. Logiczną, zgodną z powyższą atmosferą mogła być taka właśnie odpowiedź dziecka, które w ten sposób złożyło „ofiarę” słynnemu okólnikowi p. Ministra Bartla. Ale złośliwość na stronę. Szczęście całe, że tak ciemno i nie laurowo w wynikach pracy szkolnej nie jest i tu raczej bardzo chętnie zgodzę się z wywodami Pana Ministra o dużych i dobrych wynikach nauczycieli i szkół powszechnych. Nie mogę jednak tego powiedzieć o wynikach pracy wychowawczej wśród pewnych grup młodzieży szkół wyższych. Zgadzam się z opinią s. Bartla, że za wszelką cenę należy przywrócić dobre imię młodzieży akademickiej, że należy działać z całą stanowczością w tych wypadkach, gdy grupa młodzików hańbi imię polskiego studenta. Jestem przekonany, że w stosunku do takich grup czy jednostek wystarczą przepisy kodeksu karnego i nie ma to nic wspólnego z autonomią rozbrykanej i rozbestwionej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-46.29" who="#HenrykJędrusik">Ale takie załatwienie nie zamyka mi oczu na inne oświetlenie tego zagadnienia. Sprawa wybryków toć przecie sprawa nie nowa i nie dzisiejsza. Zaczęła się ona od dawna, od zarania istnienia Państwa Polskiego. Czyż mam wspominać tragiczne chwile przejazdu pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej do tej oto sali celem złożenia przysięgi na wierność Rzeczypospolitej i zachowania się części młodzieży akademickiej w stosunku do wybrańca narodu? Czyż mam przypominać i przywodzić na pamięć Wysokiej Izbie zachowanie się części tejże młodzieży po zbrodniczym zamachu, jedynym w dziejach Polski, na uświęconego wyborem narodu elekta? A chwile późniejsze! Kiedy tak wiele nieprawości się nagromadziło, że Rzeczpospolita szybkim krokiem szła ku zatraceniu. Z owych to czasów przypominam sobie pewien fakt smutny i szczególny, w którym jako sędzia udział brałem, że korporant, człowiek „inteligentny”, korzystając z ciemności, tak jak to przed paru tygodniami mówił p. senator Bartel, przedstawiając nam sprawę napadów na Uniwersytecie Lwowskim, uderzył w twarz koleżankę, kobietę, za to, że była Żydówką. Te czasy potworne ciągną się od dawna.</u>
+ <u xml:id="u-46.30" who="#HenrykJędrusik">Myśleć się nie chce, czym byłaby ta Najjaśniejsza Rzeczpospolita, gdyby nie wiekopomna decyzja Wielkiego Marszałka w maju 1926 r. Ucichły potem burdy, zamilkły ohydne głosy, schowali się „ludożercy” uniwersyteccy. Odetchnęła wolno i szeroko pierś każdego obywatela w Państwie, spokojnego o swe życie i kierunek pracy, spokojnego, bo wiedzącego, że nad życiem, honorem i bezpieczeństwem Państwa oraz jego obywateli czuwa Wielki Samotnik w Belwederze.</u>
+ <u xml:id="u-46.31" who="#HenrykJędrusik">Nie stało Go. Wypełza na nowo postać zaplutego karła nienawiści, szaleństwa i złości. Potworne w swej wypowiedzi słowa o zastąpieniu sztandaru Prezydenta i Polski sztandarem „ludożerców”, szczegóły zajść podczas rewizji w II Domu Techników we Lwowie w nocy na 11 marca 1939 r., gdy policja musiała zdobywać piętro za piętrem, a jako trofea zwycięstwa znalazła arsenał środków bojowych, a wreszcie fakty, jakie miały miejsce w dniu 26 lutego 1939 r. na zebraniu zorganizowanym na terenie Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, wskazują na to, że za to wszystko jest pospólnie z nieobliczalną grupą młodzieży odpowiedzialny również i ktoś inny. Panowie Senatorowie i Obrońcy i tłumacze młodzieży „ludożerczej” — proszę o wyraźne oświadczenie: czy potępiacie tę ohydną robotę, czy naprawdę dla Was jest usprawiedliwieniem, że taka młodzież „zrozpaczona” chwyta co ma pod ręką, nawet nóż, kastet lub bagnet? Jak można w wątpliwość poddawać te bezsporne fakty autentyczności ulotek, o których mówił p. senator Bartel? Jak można mówić i powoływać się na imię „Jezus” i usprawiedliwiać zbrodniarzy, którzy z urągliwym uśmiechem przechodzą obok rannego leżącego bliźniego? Gdzie się podziały śluby Jasnogórskie tej młodzieży, której zasadniczym przykazaniem winno być: miłuj swego bliźniego? Czy mają znowu wrócić czasy rozprawy bezpośredniej z roku 1922 po śmierci pierwszego Prezydenta, gdy czapka korporancka na Solcu czy Ludnej pojawić się nie mogła, bo robociarz polski sam sobie wymierzał wyrok na „ludożercach” polskich. Panowie I tam, skąd inspirujecie całą tą „robotę”! ostrożnie Sprawiedliwość nie jest rychliwa, ale jest nieubłagana. A miara nieprawości powoli się wypełnia do brzegów. Ostrożnie z tą ręką, która miecz „ludożerczy” trzyma, bo szukać jej będziemy, a gdy znajdziemy wtedy nie ślepy miecz „ludożerczy”, lecz symboliczna ręka z mieczem z całą bezwzględnością, należną silnemu Państwu, ukarana zostanie.</u>
+ <u xml:id="u-46.32" who="#HenrykJędrusik">Muszę tutaj i inne sprawy poruszyć. Chcę oto mówić o pewnym zebraniu, które się przed kilkoma dniami odbyło. Przysłano mi na moje życzenie odpis meldunku, złożonego p. Ministrowi Spraw Wojskowych. Ponieważ fakty w nim podane dotyczą również i kierunku wychowawczego, obecnie „wytwarzanego” na wyższych uczelniach, a mogącego spowodować nieobliczalne następstwa, czuję się w obowiązku podać je do wiadomości i Wysokiej Izby. Na zebraniu tym, zorganizowanym na terenie uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w dniu. 26.11. 1939 r., oficjalnie przemówił przedstawiciel Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym uniemożliwieniu zabrania głosu przedstawicielowi młodzieży wychowanej w ideologii Marszałka Józefa Piłsudskiego, odśpiewano również tzw. Hymn Młodych — partyjną pieśń Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym przeszkodzeniu odśpiewania Pierwszej Brygady. W wygłoszonym przemówieniu o wodzach Polski, od Chrobrego poczynając, zapomniano o największym w dziejach Polaku, zwycięskim wodzu wojny 1920 r. Marszałku Józefie Piłsudskim.</u>
<u xml:id="u-46.33" who="#komentarz">(Głosy: Skandal!)</u>
- <u xml:id="u-46.34" who="#SJędrusik">Złośliwe aluzje, czynione przez przedstawiciela Stronnictwa Narodowego na temat przewrotu majowego, dokładnie obrazują tendencje pewnej części młodzieży na tym odcinku pracy.</u>
+ <u xml:id="u-46.34" who="#HenrykJędrusik">Złośliwe aluzje, czynione przez przedstawiciela Stronnictwa Narodowego na temat przewrotu majowego, dokładnie obrazują tendencje pewnej części młodzieży na tym odcinku pracy.</u>
<u xml:id="u-46.35" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-46.36" who="#SJędrusik">Fakty te spotkały się ze sprzeciwem grupy młodzieży ideologicznie związanej z ideą Józefa Piłsudskiego — młodzieży, która była zaskoczona tym, że zebranie Legii Akademickiej, której dowódcą jest płk. Tomaszewski, przybrało charakter manifestacyjnego wiecu Stronnictwa Narodowego.</u>
- <u xml:id="u-46.37" who="#SJędrusik">Powyższe dowody potwierdzają w całej rozciągłości, że apolityczny charakter współpracy młodzieży akademickiej z czynnikami przygotowującymi obronę wydaje się polegać na tym, że daje pełne przywileje młodzieży akademickiej, wyznającej ideologię Romana Dmowskiego, co zresztą było wyraźnie podkreślone przez przedstawiciela młodzieży akademickiej Stronnictwa Narodowego.</u>
- <u xml:id="u-46.38" who="#SJędrusik">Dotknięci do głębi tym i obrażeni w najgłębszych uczuciach ideologicznych tymi wypadkami, meldują o powyższym Panu ministrowi i proszę o rozpatrzenie tej sprawy oraz o łaskawe spowodowanie zmian, które by tak ważną dziedzinę pracy państwowej na odcinku akademickim wprowadziły na właściwe tory.</u>
- <u xml:id="u-46.39" who="#SJędrusik">Sądzę, że to jest skromne życzenie skierowane do pana Ministra i sądzę, że Wysoka Izba zgodzi się ze mną, jeżeli wyrażę pogląd, że sprawa ta powinna zostać rozstrzygnięta bez zwłoki, w najprędszym możliwie czasie.</u>
- <u xml:id="u-46.40" who="#SJędrusik">Memoriał, o którym wspomniałem, został przesłany przez organizację młodzieży akademickiej Wolnej Wszechnicy Polskiej i Szkoły Nauk Politycznych.</u>
- <u xml:id="u-46.41" who="#SJędrusik">Podając memoriał ten do wiadomości Wysokiej Izby mam na widoku załatwienie i innej sprawy, poruszonej w czasie dzisiejszej debaty. Oto p. s. Rembieliński w czasie swego przemówienia podał sugestię, żeby uznać Wolną Wszechnicę Polską za szkołę żydowską ze względu na charakter grona profesorów i na skład wyznaniowy studentów.</u>
- <u xml:id="u-46.42" who="#SJędrusik">Cenię p. s. Rembielińsklego za jego zasadnicze i wnikliwe podchodzenie do spraw życia. I dlatego niemile się czułem dotknięty takim bezceremonialnym potraktowaniem najstarszej w Warszawie polskiej Wszechnicy. Jedynie tylko nieznajomością zasług Wolnej Wszechnicy Polskiej dla odrodzonego Państwa Polskiego mogę tłumaczyć tę pochopną sugestię Pana Senatora. Mam nadzieję, że w niedługim czasie zażądamy przyznania Wolnej Wszechnicy pełnych praw szkół akademickich, właśnie dla jej zasług i wtedy szerzej oraz szczegółowiej na zarzut Pana Senatora, jako jeden z wychowanków Wolnej Wszechnicy, odpowiem. Dziś tylko na gorąco pragnę sprostować tę nieścisłość faktyczną i myślową, jaką Wysokiej Izbie starał się podsunąć p. s. Rembieliński. Ponieważ w takich sprawach decydują jedynie cyfry, bo one mogą najłatwiej, jako oczywiste, trafić do najbardziej upartych nawet głów — nimi się tu posłużę.</u>
- <u xml:id="u-46.43" who="#SJędrusik">A więc sprawa zażydzenia Wszechnicy w związku z ilością studentów: w roku bieżącym akademickim złożono podań na I rok studiów 1.783, przyjęto 1.105 słuchaczy, w czym narodowości polskiej 1.046, żydowskiej 39, innych 20, a według wyznania: chrześcijan 996, wyznania mojżeszowego 109, a więc stosunek procentowy wyznania chrześcijańskiego — 90 2%, mojżeszowego — 9,8%.</u>
- <u xml:id="u-46.44" who="#SJędrusik">A teraz drugie wyliczenie. Ogólna liczba słuchaczy w semestrze zimowym 1938/39 — 3 019, w tym słuchaczy wyznań chrześcijańskich — 82%, wyznania mojżeszowego — 17,7%, narodowości polskiej — 85,8%, żydowskiej — 12,7%, innych — 1,5%.</u>
- <u xml:id="u-46.45" who="#SJędrusik">A sprawa zażydzenia ciała profesorskiego Wolnej Wszechnicy? Siedzi tu jeden z wykładających na Wolnej Wszechnicy p. s. Dębski, który, sądzę, na pewno nie jest wyznania mojżeszowego. Otóż na ogólną liczbę 160 wykładających, 13 jest wyznania mojżeszowego, co czyni 8,1%. Jeżeli się zważy, że procent Żydów na uniwersytetach państwowych wynosi: w Uniwersytecie Jagiellońskim — w r. 1936/37 14,3%, Uniwersytecie Stefana Batorego 1937/38 —14%, Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego 1936/37 — 17,5%, a ogółem w Polsce było na uniwersytetach państwowych Żydów w roku 1936/37 — 12%, a procent profesorów Żydów na uniwersytetach państwowych jest co najmniej taki sam, jak na Wolnej Wszechnicy, to pytam, jaka jest podstawa, co Panu Senatorowi Rembielińskiemu daje prawo do insynuowania, żeby Wolną Wszechnicę Polską, tę Alma Mater, to źródło wyższych uczelni polskich w Warszawie, uczynić uczelnią żydowską i uznać ją za taką?</u>
- <u xml:id="u-46.46" who="#SJędrusik">Znajduję niestety odpowiedź. Dają mi ją znów cyfry. Oto na Wolnej Wszechnicy Polskiej w bieżącym roku akademickim studiuje dzieci według zawodu ojca rolników drobnych, do 15 ha — 30,1%, pracowników umysłowych — 27,6%, pracowników fizycznych — 10,8%. Z tej liczby 3.019 słuchaczy jest pracowników oświatowych, a więc głównie nauczycieli szkół powszechnych — 1.573, a urzędników 434, a zatem na 3.000 słuchaczy 2.000 jest takich, których się nazywa największą biedotą. Te dwie dane są, moim zdaniem, powodem ataku, bo tak go nazwać muszę, na Wolną Wszechnicę Polską. Jest to wyższa uczelnia, na której studiuje najwięcej dzieci drobnych rolników i nauczycieli, podczas gdy na uczelniach państwowych dzieci drobnych rolników jest zaledwie 5,1%, a nauczycielom szkól powszechnych jakże często odmawia się uzwyczajnienia. Jest to dlatego wyższa uczelnia, na której niema żadnych burd ani awantur, jest to uczelnia, która za wzór pracowitości i solidności służyć może innym wyższym uczelniom w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-46.47" who="#SJędrusik">Ale z tym łączy się zagadnienie ostatnie, które obecnie chcę poruszyć zagadnienie treści społecznej i kulturalnej szkoły polskiej. Dzisiejsza szkoła powszechna na wszystkich poziomach jest instytucją przeznaczoną do kształcenia głównie na „inteligentów”, daje wprawdzie technikę czytania, pisania i zachowania, których potrzebę wieś na ogół odczuwa, pod względem wychowawczym jednak chybia celu. Nic przeto dziwnego, że taki ogromny procent słuchaczy na uniwersytetach nie jest ze środowisk wsiowych, ale z innych i nic prze to dziwnego, że wskutek lego są burdy. Stan ten trzeba zmienić. P. s. Dębski był łaskaw stwierdzić, że niewiele dzieci chłopskich dochodzi do uniwersytetu, a ja chcę powiedzieć, że jakże one mogą dojść do uniwersytetów, gdy 18.000 jednoklasówek właśnie jest na wsi polskiej. Że tylko 15% dzieci chłopskich kończy szkolę III stopnia, a 96% w szkołach miejskich. Chcę stwierdzić, że do szkól wyższych dochodzi tylko 5% dzieci pochodzenia chłopskiego lub robotniczego, a przeto nic dziwnego, że ogół studentów szkól wyższych nie odzwierciedla dokładnie, ani nawet w przybliżeniu istotnego ustrojowego obrazu Polski.</u>
- <u xml:id="u-46.48" who="#SJędrusik">Nie mogę mówić, jaką dokładnie powinna być treść społeczna szkoły polskiej, ażeby nastąpić mogła przebudowa uwarstwienia i składu osobowego wyższych uczelni w Polsce. Czas mi na to już nie pozwala. Niechże jednak mówią za mnie dokumenty. Oto, Panowie, dzieło, które pragnąłbym, ażeby się stało ewangelią wszystkich naszych kierowników oświatowych i codzienną lekturą ludzi kierujących dzisiaj życiem Polski. Oto pomnikowe 4-tomowe dzieło „Młode Pokolenie Chłopów”, wydane przez Państwowy Instytut Kultury Wsi, dzieło, które zaszczyt przynosi jego twórcy prof. Józefowi Chałasińskiemu.</u>
- <u xml:id="u-46.49" who="#SJędrusik">Życzenia chłopów, dziś ludzi dojrzałych, życzenia w dziele tym zawarte, szczególniej w tomie 4 od str. 420, streszczają się w wołaniu oraz w pytaniu: czy szkoła średnia i wyższa mają być szkołami jednej warstwy społecznej — inteligencji, a szkoła powszechna przygotowawczą szkolą do szkoły inteligenckiej, czy też ma być jeden narodowy system szkolny, społecznie i kulturalnie jednolity, którego domaga się młode pokolenie chłopów. Gdyby w każdej wsi w Polsce stanęła 7-klasowa szkoła powszechna, gdyby każde dziecko miało możność kształcenia się wyżej, to przez to samo system szkolny nie staje się jeszcze jednolity pod względem społecznym i kulturalnym, jak długo w treści tego systemu wychowawczego chłop występuje tylko jako bierny przedmiot oddziaływania wyższych warstw, a nie jako twórcza siła społeczna. O jednolitości szkoły decyduje społeczno-kulturalny kształt szkoły, a nie jej strona formalno-organizacyjna, jakkolwiek i ona jest ważna. Takiej szkoły nie wytworzyła inteligencja, kształtująca szkolnictwo polski.</u>
- <u xml:id="u-46.50" who="#SJędrusik">Do takiej szkoły dąży młode pokolenie chłopskie.</u>
- <u xml:id="u-46.51" who="#SJędrusik">Ileż spokojnej a strasznej tragedii zawarte jest w tych słowach, na które chciałbym się powołać, a które użyte są jako motto do całego wydania dzieła „Młodość. — Ten wyraz, którym określa się rąbek najpiękniejszego żyda w przyrodzie, dla mnie był podświadomym wyczuwaniem jej w poezji, w kwitnącym życiu wiosny, u dzieci i młodzieży przebywającej na letnisku na wsi. Sam nie pamiętam, czy byłem kiedy młodym. Życie moje to jedna od początku do końca droga wyboista, po której domagałem wóz chłopskiej niedoli, naładowany przez długie wieki ciężarem pokrzywdzenia warstwy chłopskiej. Droga moja była tym cięższa, że oczy widziały piękniejsze drogi, piękniejsze wokół życie i ich wędrowców, które dla nas, dzieci chłopskich, nigdy nie były dostępne. Opis mego życia poświęcam kilkumilionowej rzeszy moich rówieśników, chłopskiej niedoli towarzyszów, których życie mojemu jest podobne, a którzy mimo tego torują nową drogę dla tych, którzy po nas przyjdą”.</u>
- <u xml:id="u-46.52" who="#SJędrusik">Tak, Panie Senatorze Miłaszewski, jak prawdziwy poeta, równy najwykwintniejszym i najbardziej wyrafinowanym estetom, pisze młody chłop, urodzony w 1910 r. z 4-oddziałowym szkoły powszechnej wykształceniem, już jednak w wolnej Polsce nabytym.</u>
- <u xml:id="u-46.53" who="#SJędrusik">Kończę, Wysoka Izbo, a kończę następującym obrazem i jednocześnie życzeniem oby się tak stało!</u>
- <u xml:id="u-46.54" who="#SJędrusik">Pan Wicepremier Kwiatkowski w genialnym rzucie swej dalekosiężnej myśli państwowej stworzył nam wizję Polski, w której 50% ludności będzie żyło w miastach, a 50% na wsiach. Dał podstawy materialne tej wizji i zdecydowaną wolę realizowania 15-letniego planu inwestycyjnego. Pan Wicepremier Kwiatkowski chce — a uczyni to napewno — przebudować w ciągu lat kilkunastu ustrój społeczny i gospodarczy Polski. Niechże mu się szczęści i niech jego wizja dla dobra Polski ciałem się stanie. Ale niechże już obecnie zaczęta będzie przebudowa treści społecznej i treści kulturalne i szkoły polskiej po to, iżby za lat kilkanaście, gdy obecne pokolenie młodzieży polskiej dorośnie, wysiłek obecnego Rządu, wysiłek całego narodu, ofiary bezmierne trudu i znoju, owoce i wyniki planu inwestycyjnego — nie zostały zmarnowane przez brak odpowiednio przygotowanej młodzieży. A przede wszystkim przez brak odpowiednio wykształconej, jakże upośledzonej dziś, młodzieży chłopskiej, tej najszlachetniejszej warstwy narodu, warstwy, która zawsze żywi i zawsze broni godności, majestatu, całości i niepodległości Ojczyzny naszej — Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-46.36" who="#HenrykJędrusik">Fakty te spotkały się ze sprzeciwem grupy młodzieży ideologicznie związanej z ideą Józefa Piłsudskiego — młodzieży, która była zaskoczona tym, że zebranie Legii Akademickiej, której dowódcą jest płk. Tomaszewski, przybrało charakter manifestacyjnego wiecu Stronnictwa Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-46.37" who="#HenrykJędrusik">Powyższe dowody potwierdzają w całej rozciągłości, że apolityczny charakter współpracy młodzieży akademickiej z czynnikami przygotowującymi obronę wydaje się polegać na tym, że daje pełne przywileje młodzieży akademickiej, wyznającej ideologię Romana Dmowskiego, co zresztą było wyraźnie podkreślone przez przedstawiciela młodzieży akademickiej Stronnictwa Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-46.38" who="#HenrykJędrusik">Dotknięci do głębi tym i obrażeni w najgłębszych uczuciach ideologicznych tymi wypadkami, meldują o powyższym Panu ministrowi i proszę o rozpatrzenie tej sprawy oraz o łaskawe spowodowanie zmian, które by tak ważną dziedzinę pracy państwowej na odcinku akademickim wprowadziły na właściwe tory.</u>
+ <u xml:id="u-46.39" who="#HenrykJędrusik">Sądzę, że to jest skromne życzenie skierowane do pana Ministra i sądzę, że Wysoka Izba zgodzi się ze mną, jeżeli wyrażę pogląd, że sprawa ta powinna zostać rozstrzygnięta bez zwłoki, w najprędszym możliwie czasie.</u>
+ <u xml:id="u-46.40" who="#HenrykJędrusik">Memoriał, o którym wspomniałem, został przesłany przez organizację młodzieży akademickiej Wolnej Wszechnicy Polskiej i Szkoły Nauk Politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-46.41" who="#HenrykJędrusik">Podając memoriał ten do wiadomości Wysokiej Izby mam na widoku załatwienie i innej sprawy, poruszonej w czasie dzisiejszej debaty. Oto p. s. Rembieliński w czasie swego przemówienia podał sugestię, żeby uznać Wolną Wszechnicę Polską za szkołę żydowską ze względu na charakter grona profesorów i na skład wyznaniowy studentów.</u>
+ <u xml:id="u-46.42" who="#HenrykJędrusik">Cenię p. s. Rembielińsklego za jego zasadnicze i wnikliwe podchodzenie do spraw życia. I dlatego niemile się czułem dotknięty takim bezceremonialnym potraktowaniem najstarszej w Warszawie polskiej Wszechnicy. Jedynie tylko nieznajomością zasług Wolnej Wszechnicy Polskiej dla odrodzonego Państwa Polskiego mogę tłumaczyć tę pochopną sugestię Pana Senatora. Mam nadzieję, że w niedługim czasie zażądamy przyznania Wolnej Wszechnicy pełnych praw szkół akademickich, właśnie dla jej zasług i wtedy szerzej oraz szczegółowiej na zarzut Pana Senatora, jako jeden z wychowanków Wolnej Wszechnicy, odpowiem. Dziś tylko na gorąco pragnę sprostować tę nieścisłość faktyczną i myślową, jaką Wysokiej Izbie starał się podsunąć p. s. Rembieliński. Ponieważ w takich sprawach decydują jedynie cyfry, bo one mogą najłatwiej, jako oczywiste, trafić do najbardziej upartych nawet głów — nimi się tu posłużę.</u>
+ <u xml:id="u-46.43" who="#HenrykJędrusik">A więc sprawa zażydzenia Wszechnicy w związku z ilością studentów: w roku bieżącym akademickim złożono podań na I rok studiów 1.783, przyjęto 1.105 słuchaczy, w czym narodowości polskiej 1.046, żydowskiej 39, innych 20, a według wyznania: chrześcijan 996, wyznania mojżeszowego 109, a więc stosunek procentowy wyznania chrześcijańskiego — 90 2%, mojżeszowego — 9,8%.</u>
+ <u xml:id="u-46.44" who="#HenrykJędrusik">A teraz drugie wyliczenie. Ogólna liczba słuchaczy w semestrze zimowym 1938/39 — 3 019, w tym słuchaczy wyznań chrześcijańskich — 82%, wyznania mojżeszowego — 17,7%, narodowości polskiej — 85,8%, żydowskiej — 12,7%, innych — 1,5%.</u>
+ <u xml:id="u-46.45" who="#HenrykJędrusik">A sprawa zażydzenia ciała profesorskiego Wolnej Wszechnicy? Siedzi tu jeden z wykładających na Wolnej Wszechnicy p. s. Dębski, który, sądzę, na pewno nie jest wyznania mojżeszowego. Otóż na ogólną liczbę 160 wykładających, 13 jest wyznania mojżeszowego, co czyni 8,1%. Jeżeli się zważy, że procent Żydów na uniwersytetach państwowych wynosi: w Uniwersytecie Jagiellońskim — w r. 1936/37 14,3%, Uniwersytecie Stefana Batorego 1937/38 —14%, Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego 1936/37 — 17,5%, a ogółem w Polsce było na uniwersytetach państwowych Żydów w roku 1936/37 — 12%, a procent profesorów Żydów na uniwersytetach państwowych jest co najmniej taki sam, jak na Wolnej Wszechnicy, to pytam, jaka jest podstawa, co Panu Senatorowi Rembielińskiemu daje prawo do insynuowania, żeby Wolną Wszechnicę Polską, tę Alma Mater, to źródło wyższych uczelni polskich w Warszawie, uczynić uczelnią żydowską i uznać ją za taką?</u>
+ <u xml:id="u-46.46" who="#HenrykJędrusik">Znajduję niestety odpowiedź. Dają mi ją znów cyfry. Oto na Wolnej Wszechnicy Polskiej w bieżącym roku akademickim studiuje dzieci według zawodu ojca rolników drobnych, do 15 ha — 30,1%, pracowników umysłowych — 27,6%, pracowników fizycznych — 10,8%. Z tej liczby 3.019 słuchaczy jest pracowników oświatowych, a więc głównie nauczycieli szkół powszechnych — 1.573, a urzędników 434, a zatem na 3.000 słuchaczy 2.000 jest takich, których się nazywa największą biedotą. Te dwie dane są, moim zdaniem, powodem ataku, bo tak go nazwać muszę, na Wolną Wszechnicę Polską. Jest to wyższa uczelnia, na której studiuje najwięcej dzieci drobnych rolników i nauczycieli, podczas gdy na uczelniach państwowych dzieci drobnych rolników jest zaledwie 5,1%, a nauczycielom szkól powszechnych jakże często odmawia się uzwyczajnienia. Jest to dlatego wyższa uczelnia, na której niema żadnych burd ani awantur, jest to uczelnia, która za wzór pracowitości i solidności służyć może innym wyższym uczelniom w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-46.47" who="#HenrykJędrusik">Ale z tym łączy się zagadnienie ostatnie, które obecnie chcę poruszyć zagadnienie treści społecznej i kulturalnej szkoły polskiej. Dzisiejsza szkoła powszechna na wszystkich poziomach jest instytucją przeznaczoną do kształcenia głównie na „inteligentów”, daje wprawdzie technikę czytania, pisania i zachowania, których potrzebę wieś na ogół odczuwa, pod względem wychowawczym jednak chybia celu. Nic przeto dziwnego, że taki ogromny procent słuchaczy na uniwersytetach nie jest ze środowisk wsiowych, ale z innych i nic prze to dziwnego, że wskutek lego są burdy. Stan ten trzeba zmienić. P. s. Dębski był łaskaw stwierdzić, że niewiele dzieci chłopskich dochodzi do uniwersytetu, a ja chcę powiedzieć, że jakże one mogą dojść do uniwersytetów, gdy 18.000 jednoklasówek właśnie jest na wsi polskiej. Że tylko 15% dzieci chłopskich kończy szkolę III stopnia, a 96% w szkołach miejskich. Chcę stwierdzić, że do szkól wyższych dochodzi tylko 5% dzieci pochodzenia chłopskiego lub robotniczego, a przeto nic dziwnego, że ogół studentów szkól wyższych nie odzwierciedla dokładnie, ani nawet w przybliżeniu istotnego ustrojowego obrazu Polski.</u>
+ <u xml:id="u-46.48" who="#HenrykJędrusik">Nie mogę mówić, jaką dokładnie powinna być treść społeczna szkoły polskiej, ażeby nastąpić mogła przebudowa uwarstwienia i składu osobowego wyższych uczelni w Polsce. Czas mi na to już nie pozwala. Niechże jednak mówią za mnie dokumenty. Oto, Panowie, dzieło, które pragnąłbym, ażeby się stało ewangelią wszystkich naszych kierowników oświatowych i codzienną lekturą ludzi kierujących dzisiaj życiem Polski. Oto pomnikowe 4-tomowe dzieło „Młode Pokolenie Chłopów”, wydane przez Państwowy Instytut Kultury Wsi, dzieło, które zaszczyt przynosi jego twórcy prof. Józefowi Chałasińskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-46.49" who="#HenrykJędrusik">Życzenia chłopów, dziś ludzi dojrzałych, życzenia w dziele tym zawarte, szczególniej w tomie 4 od str. 420, streszczają się w wołaniu oraz w pytaniu: czy szkoła średnia i wyższa mają być szkołami jednej warstwy społecznej — inteligencji, a szkoła powszechna przygotowawczą szkolą do szkoły inteligenckiej, czy też ma być jeden narodowy system szkolny, społecznie i kulturalnie jednolity, którego domaga się młode pokolenie chłopów. Gdyby w każdej wsi w Polsce stanęła 7-klasowa szkoła powszechna, gdyby każde dziecko miało możność kształcenia się wyżej, to przez to samo system szkolny nie staje się jeszcze jednolity pod względem społecznym i kulturalnym, jak długo w treści tego systemu wychowawczego chłop występuje tylko jako bierny przedmiot oddziaływania wyższych warstw, a nie jako twórcza siła społeczna. O jednolitości szkoły decyduje społeczno-kulturalny kształt szkoły, a nie jej strona formalno-organizacyjna, jakkolwiek i ona jest ważna. Takiej szkoły nie wytworzyła inteligencja, kształtująca szkolnictwo polski.</u>
+ <u xml:id="u-46.50" who="#HenrykJędrusik">Do takiej szkoły dąży młode pokolenie chłopskie.</u>
+ <u xml:id="u-46.51" who="#HenrykJędrusik">Ileż spokojnej a strasznej tragedii zawarte jest w tych słowach, na które chciałbym się powołać, a które użyte są jako motto do całego wydania dzieła „Młodość. — Ten wyraz, którym określa się rąbek najpiękniejszego żyda w przyrodzie, dla mnie był podświadomym wyczuwaniem jej w poezji, w kwitnącym życiu wiosny, u dzieci i młodzieży przebywającej na letnisku na wsi. Sam nie pamiętam, czy byłem kiedy młodym. Życie moje to jedna od początku do końca droga wyboista, po której domagałem wóz chłopskiej niedoli, naładowany przez długie wieki ciężarem pokrzywdzenia warstwy chłopskiej. Droga moja była tym cięższa, że oczy widziały piękniejsze drogi, piękniejsze wokół życie i ich wędrowców, które dla nas, dzieci chłopskich, nigdy nie były dostępne. Opis mego życia poświęcam kilkumilionowej rzeszy moich rówieśników, chłopskiej niedoli towarzyszów, których życie mojemu jest podobne, a którzy mimo tego torują nową drogę dla tych, którzy po nas przyjdą”.</u>
+ <u xml:id="u-46.52" who="#HenrykJędrusik">Tak, Panie Senatorze Miłaszewski, jak prawdziwy poeta, równy najwykwintniejszym i najbardziej wyrafinowanym estetom, pisze młody chłop, urodzony w 1910 r. z 4-oddziałowym szkoły powszechnej wykształceniem, już jednak w wolnej Polsce nabytym.</u>
+ <u xml:id="u-46.53" who="#HenrykJędrusik">Kończę, Wysoka Izbo, a kończę następującym obrazem i jednocześnie życzeniem oby się tak stało!</u>
+ <u xml:id="u-46.54" who="#HenrykJędrusik">Pan Wicepremier Kwiatkowski w genialnym rzucie swej dalekosiężnej myśli państwowej stworzył nam wizję Polski, w której 50% ludności będzie żyło w miastach, a 50% na wsiach. Dał podstawy materialne tej wizji i zdecydowaną wolę realizowania 15-letniego planu inwestycyjnego. Pan Wicepremier Kwiatkowski chce — a uczyni to napewno — przebudować w ciągu lat kilkunastu ustrój społeczny i gospodarczy Polski. Niechże mu się szczęści i niech jego wizja dla dobra Polski ciałem się stanie. Ale niechże już obecnie zaczęta będzie przebudowa treści społecznej i treści kulturalne i szkoły polskiej po to, iżby za lat kilkanaście, gdy obecne pokolenie młodzieży polskiej dorośnie, wysiłek obecnego Rządu, wysiłek całego narodu, ofiary bezmierne trudu i znoju, owoce i wyniki planu inwestycyjnego — nie zostały zmarnowane przez brak odpowiednio przygotowanej młodzieży. A przede wszystkim przez brak odpowiednio wykształconej, jakże upośledzonej dziś, młodzieży chłopskiej, tej najszlachetniejszej warstwy narodu, warstwy, która zawsze żywi i zawsze broni godności, majestatu, całości i niepodległości Ojczyzny naszej — Państwa Polskiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Sujkowska.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Sujkowska.</u>
<u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(Nieobecna.)</u>
- <u xml:id="u-47.2" who="#Marszałek">Głos ma s. Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bartel.</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#SBartel">Wysoki Senacie! Spóźniona pora i zmęczenie, które niewątpliwie wszystkich nas ogarnęło dyktuje mi załatwienie się z szeregiem spraw zaledwie w kilku zdaniach.</u>
- <u xml:id="u-48.1" who="#SBartel">P. s. Miłaszewski powiedział, że za dużo mówiłem o młodzieży, że wystarczyło tylko napomknąć i powiedział jeszcze, że nie było miłości w moich słowach. To ostatnie pięknie było powiedziane! Ja jednak nie przyszedłem tutaj, aby mówić o miłości, przyszedłem tutaj, przyszedłem, Panie Senatorze, oskarżać — j'accuse, dlatego, że ja, Panie Senatorze, patrzyłem na rzeczy, których Pan nie zna. Rozumiem zupełnie serce poety, który gdy słucha tych strasznych rzeczy, od których mi włosy pobielały, jest wzruszony i chciałby rzucić zasłonę na te straszne obrazy. Ale ja nie powiedziałem za dużo, Panie Senatorze, ja nie powiedziałem dziesiątej części tego, co wiem, bo sam jestem tym wszystkim przybity, na mnie to ciąży, jestem przerażony stanem, w którym się znajdujemy — ciągle, powtarzam, mówię o obrazie, który znam, nie o całej młodzieży akademickiej, nie mówię o wszystkich ośrodkach, mówię o ośrodku lwowskim.</u>
- <u xml:id="u-48.2" who="#SBartel">Powiedzenie Pana Senatora, że wypadki, o których mówiłem, poprzedzają wstrząsy, i wyrażone życzenie oby one nie przyszły, przyjmuję, Panie Senatorze, jako licentia poetica, a nie inaczej i dlatego dalej rozprawiać się z tym nie będę.</u>
- <u xml:id="u-48.3" who="#SBartel">Była tu mowa, że należy młodzieży akademickiej dać swobodę wyżycia się politycznie. Oczywiście jestem zupełnie tego zdania. Jestem zdania tego nie od dziś, już w młodości reprezentowałem ten stosunek i przypuszczam, że do śmierci go reprezentować będę. Było by błędem wielkim, gdyby się chciało nurt życia młodzieży zmieścić w jakimś jednym korycie, było by błędem nie do darowania, a zresztą nie dało by się przeprowadzić. Młodość ma swoje prawa i choć stary jestem, bardzo dokładnie uczucia młodego człowieka' rozumiem, bo pamiętam swoją młodość. Ale stwierdzam, że młodzież akademicka ma zupełną swobodę wyżycia się politycznego, że nie czyni się pod tym względem absolutnie ani ze strony Ministerstwa Oświaty, ani ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ani ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości najmniejszych utrudnień, że młodzież ma prawo organizowania swoich politycznych skupień. Wszak przecież na terenie, o którym ciągle mówię, istnieje Związek Młodzieży Wszechpolskiej, gdzie się odbywają wykłady publiczne nawet w salach politechnicznych, gdzie się odbywają te wszystkie ceremonie wszechpolskie i nikt temu nie przeszkadza, a nawet bardzo wielu profesorów sercem współdziała, a inni przypatrują się temu i nie mają nic przeciwko temu. Jest organizacja młodzieży ludowej i młodzieży demokratycznej o najrozmaitszej podszewce. To wszystko istnieje i nikt temu nie staje na przeszkodzie. Nie wiem, po co ten apel któregoś z pp. senatorów, żeby dać młodzieży akademickiej swobodę wyżycia się politycznego. Toć to nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się chce za pomocą fosforu zmuszać ludzi do takiego, lub innego ustosunkowania się do życia. To nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się ludzi po prostu kaleczy, już nie Żydów, Panie Senatorze Rembieliński, tylko Polaków. Któryś z Panów, może p. senator Miłaszewski podniósł, że powiedziałem za dużo. Gdybym Panom chciał — a nie chcę tego czynić, bo sam jestem zbyt rozgoryczony — podawać dalsze przykłady zbrodni, które się dzieją już nie tylko w stosunku do Żydów, lecz w stosunku do Polaków, ale innej, aniżeli wszechpolska, wiary, to byście Panowie dopiero widzieli, jak o wiele gorzej, o wiele czarniej przedstawia się ta sytuacja. I na rany Boskie, apeluję do wszystkich Panów nie brońcie Panowie złego.</u>
- <u xml:id="u-48.4" who="#SBartel">Proszę Panów, młodzież chce pracować, ale grupa ludzi jej to uniemożliwia. Mam audytorium jedno z największych na Politechnice. Wykładam w największej sali, może większej od tej sali. W sali amfiteatralnie urządzonej siedzi kilkuset studentów. Przez 30 lat od czasu jak wykładam, a bywało, że miałem i 600 słuchaczy, nie miałem ani jednej przykrości ze strony moich studentów. Młodzież, która jest zwolniona od chodzenia na moje wykłady, zwolniona jest w tym rozumieniu tego słowa, że na pierwszym swoim wykładzie zapowiadam: Gdy byłem młody, nikt nie mógł mnie zmusić do słuchania wykładów, które mnie nie interesowały, albo na których mogłem zasnąć, gdy profesor coś tam pod nosem ględził. Ponieważ wyznaj ę zasadę: nie rób drugiemu co tobie nie miłe, dlatego oświadczam że wszyscy mogą liczyć na potwierdzenie frekwencji, a na wykłady moje chodzić nie potrzebują. I ja, który mam na pierwszym wykładzie 250 studentów; stracę w ciągu całego roku może piętnastu, może dwudziestu. Jest więc liberalizm, jest swoboda, ale jest i chęć nauki. Opowiadam to, Panie Ministrze, żeby dać dowód, że młodzież chętnie pracuje, bez jakiegokolwiek nacisku, bo ja sam przez trzydzieści lat, jak wykładam, jeszcze nigdy katalogu nie czytałem i już do 'śmierci czytać go nie będę.</u>
- <u xml:id="u-48.5" who="#SBartel">Młodzież chce pracować. Nastrój w moich salach rysunkowych jest doskonały. Wysoki Senat jeździ po Polsce i ogląda rozmaite rzeczy, proszę łaskawie zagościć do nas, do Lwowa, to Panom pokażę i Politechnikę i moje sale rysunkowe i zobaczycie Panowie nastrój w mojej sali, gdy będę Wam wykładał np. o krzywej rzędu czwartego z dwoma punktami podwójnymi.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#KazimierzBartel">Wysoki Senacie! Spóźniona pora i zmęczenie, które niewątpliwie wszystkich nas ogarnęło dyktuje mi załatwienie się z szeregiem spraw zaledwie w kilku zdaniach.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#KazimierzBartel">P. s. Miłaszewski powiedział, że za dużo mówiłem o młodzieży, że wystarczyło tylko napomknąć i powiedział jeszcze, że nie było miłości w moich słowach. To ostatnie pięknie było powiedziane! Ja jednak nie przyszedłem tutaj, aby mówić o miłości, przyszedłem tutaj, przyszedłem, Panie Senatorze, oskarżać — j'accuse, dlatego, że ja, Panie Senatorze, patrzyłem na rzeczy, których Pan nie zna. Rozumiem zupełnie serce poety, który gdy słucha tych strasznych rzeczy, od których mi włosy pobielały, jest wzruszony i chciałby rzucić zasłonę na te straszne obrazy. Ale ja nie powiedziałem za dużo, Panie Senatorze, ja nie powiedziałem dziesiątej części tego, co wiem, bo sam jestem tym wszystkim przybity, na mnie to ciąży, jestem przerażony stanem, w którym się znajdujemy — ciągle, powtarzam, mówię o obrazie, który znam, nie o całej młodzieży akademickiej, nie mówię o wszystkich ośrodkach, mówię o ośrodku lwowskim.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#KazimierzBartel">Powiedzenie Pana Senatora, że wypadki, o których mówiłem, poprzedzają wstrząsy, i wyrażone życzenie oby one nie przyszły, przyjmuję, Panie Senatorze, jako licentia poetica, a nie inaczej i dlatego dalej rozprawiać się z tym nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#KazimierzBartel">Była tu mowa, że należy młodzieży akademickiej dać swobodę wyżycia się politycznie. Oczywiście jestem zupełnie tego zdania. Jestem zdania tego nie od dziś, już w młodości reprezentowałem ten stosunek i przypuszczam, że do śmierci go reprezentować będę. Było by błędem wielkim, gdyby się chciało nurt życia młodzieży zmieścić w jakimś jednym korycie, było by błędem nie do darowania, a zresztą nie dało by się przeprowadzić. Młodość ma swoje prawa i choć stary jestem, bardzo dokładnie uczucia młodego człowieka' rozumiem, bo pamiętam swoją młodość. Ale stwierdzam, że młodzież akademicka ma zupełną swobodę wyżycia się politycznego, że nie czyni się pod tym względem absolutnie ani ze strony Ministerstwa Oświaty, ani ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ani ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości najmniejszych utrudnień, że młodzież ma prawo organizowania swoich politycznych skupień. Wszak przecież na terenie, o którym ciągle mówię, istnieje Związek Młodzieży Wszechpolskiej, gdzie się odbywają wykłady publiczne nawet w salach politechnicznych, gdzie się odbywają te wszystkie ceremonie wszechpolskie i nikt temu nie przeszkadza, a nawet bardzo wielu profesorów sercem współdziała, a inni przypatrują się temu i nie mają nic przeciwko temu. Jest organizacja młodzieży ludowej i młodzieży demokratycznej o najrozmaitszej podszewce. To wszystko istnieje i nikt temu nie staje na przeszkodzie. Nie wiem, po co ten apel któregoś z pp. senatorów, żeby dać młodzieży akademickiej swobodę wyżycia się politycznego. Toć to nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się chce za pomocą fosforu zmuszać ludzi do takiego, lub innego ustosunkowania się do życia. To nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się ludzi po prostu kaleczy, już nie Żydów, Panie Senatorze Rembieliński, tylko Polaków. Któryś z Panów, może p. senator Miłaszewski podniósł, że powiedziałem za dużo. Gdybym Panom chciał — a nie chcę tego czynić, bo sam jestem zbyt rozgoryczony — podawać dalsze przykłady zbrodni, które się dzieją już nie tylko w stosunku do Żydów, lecz w stosunku do Polaków, ale innej, aniżeli wszechpolska, wiary, to byście Panowie dopiero widzieli, jak o wiele gorzej, o wiele czarniej przedstawia się ta sytuacja. I na rany Boskie, apeluję do wszystkich Panów nie brońcie Panowie złego.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#KazimierzBartel">Proszę Panów, młodzież chce pracować, ale grupa ludzi jej to uniemożliwia. Mam audytorium jedno z największych na Politechnice. Wykładam w największej sali, może większej od tej sali. W sali amfiteatralnie urządzonej siedzi kilkuset studentów. Przez 30 lat od czasu jak wykładam, a bywało, że miałem i 600 słuchaczy, nie miałem ani jednej przykrości ze strony moich studentów. Młodzież, która jest zwolniona od chodzenia na moje wykłady, zwolniona jest w tym rozumieniu tego słowa, że na pierwszym swoim wykładzie zapowiadam: Gdy byłem młody, nikt nie mógł mnie zmusić do słuchania wykładów, które mnie nie interesowały, albo na których mogłem zasnąć, gdy profesor coś tam pod nosem ględził. Ponieważ wyznaj ę zasadę: nie rób drugiemu co tobie nie miłe, dlatego oświadczam że wszyscy mogą liczyć na potwierdzenie frekwencji, a na wykłady moje chodzić nie potrzebują. I ja, który mam na pierwszym wykładzie 250 studentów; stracę w ciągu całego roku może piętnastu, może dwudziestu. Jest więc liberalizm, jest swoboda, ale jest i chęć nauki. Opowiadam to, Panie Ministrze, żeby dać dowód, że młodzież chętnie pracuje, bez jakiegokolwiek nacisku, bo ja sam przez trzydzieści lat, jak wykładam, jeszcze nigdy katalogu nie czytałem i już do 'śmierci czytać go nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#KazimierzBartel">Młodzież chce pracować. Nastrój w moich salach rysunkowych jest doskonały. Wysoki Senat jeździ po Polsce i ogląda rozmaite rzeczy, proszę łaskawie zagościć do nas, do Lwowa, to Panom pokażę i Politechnikę i moje sale rysunkowe i zobaczycie Panowie nastrój w mojej sali, gdy będę Wam wykładał np. o krzywej rzędu czwartego z dwoma punktami podwójnymi.</u>
<u xml:id="u-48.6" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-48.7" who="#SBartel">To będzie niezmiernie interesujące i sami Panowie zainteresują się i zapytają, kiedy będzie ciąg dalszy.</u>
- <u xml:id="u-48.8" who="#SBartel">Proszę Panów, jest atmosfera nauki, jest atmosfera niezmiernie sympatyczna i jeżeli komuś się zdaje, że stosunek moich studentów jest wrogi i że przeze mnie przemawia żółć, to muszę powiedzieć, że to jest nieprawda. Stosunki moje z młodzieżą, z moimi studentami są najlepsze, są przyjacielskie i, Panie Senatorze, jest dużo miłości w moim działaniu. Jestem, Panie Senatorze Miłaszewski, profesorem z zamiłowania, mógłbym w Polsce dużo innych rzeczy robić i dużo lepsze ciągnąć z tego prosta, ale tego nie czynię dlatego, iż uważam, że Bóg dał mi iskrę, którą najlepiej zużytkowuję będąc profesorem. I cenię sobie ten zawód tak, Że nie zamieniłbym go na żaden inny. Gdybym nie miał miłości do tego zawodu, gdybym nie miał miłości do młodzieży, czy mógłbym wytrwać w swym zawodzie?</u>
- <u xml:id="u-48.9" who="#SBartel">Więc proszę nie posądzać mnie o jakiś stosunek wrogi do młodzieży polskiej. Mój stosunek jest wrogi do tych rzeczy, które dla mnie są nowe, bo wyrosłem w zupełnie innej atmosferze, atmosferze bohaterstwa, jestem z epoki, która wydała szereg dzisiaj jeszcze czynnych generałów polskich. Wyrosłem w czasach, gdy wychowywali się wybitni oficerowie polscy, czy to generał Sosnkowski, gdy ja byłem asystentem, czy generał Litwinowicz, czy Piskor, czy Ajdukiewicz, czy dziesiątki innych — i tego wszystkiego nie było i nie trzeba było tego bohaterstwa w tym rozumieniu dzisiejszym tego zakłamanego słowa, tam gdzie wychowywali się znakomici oficerowie i obrońcy Ojczyzny. Inny jest stosunek mój do tych rzeczy, inny Panów z Wysokiej Izby, dlatego, że ja się do tego bezpośrednio dotykam, a pan senator Miłaszewski pojmuje te sprawy od strony poezji. Co można stworzyć z mego dzisiejszego wystąpienia? Nawet piękną sztukę teatralną, ale ja mówię to wszystko ze skrwawionym sercem. Ten stan, który jest, musi się skończyć. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa — powiada się. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa? Czyż młodzież nie ma się gdzie wyżyć i w czym? Na czym polegało nasze wyżycie się za czasów mojej młodości? Nie było niedzieli, żebyśmy wszyscy nie zabierali lampy, tej czarodziejskiej, czy jak ona wtedy się nazywała, pod pachę, brało się kawałek chleba do kieszeni i jechało się na wieś. I wszyscy inni, dziesiątki kolegów, ludzi o głośnych dzisiaj nazwiskach, myśmy całą niedzielę poświęcali na to, jeden 'wykładał geografię, inny historię, ten mówił o literaturze, ten o tym, tamten o czym innym, i w ten. sposób wyżywaliśmy się, my studiujący i pracujący w tym Lwowie. W tym Lwowie, gdzie gromadziła się młodzież z zaboru rosyjskiego, ta bohaterska młodzież, która w 1905 r. i w następnych odgrywała tu tak wielką rolę. W salach rysunkowych, ł szufladach było więcej brauningów aniżeli przyborów rysunkowych.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#KazimierzBartel">To będzie niezmiernie interesujące i sami Panowie zainteresują się i zapytają, kiedy będzie ciąg dalszy.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#KazimierzBartel">Proszę Panów, jest atmosfera nauki, jest atmosfera niezmiernie sympatyczna i jeżeli komuś się zdaje, że stosunek moich studentów jest wrogi i że przeze mnie przemawia żółć, to muszę powiedzieć, że to jest nieprawda. Stosunki moje z młodzieżą, z moimi studentami są najlepsze, są przyjacielskie i, Panie Senatorze, jest dużo miłości w moim działaniu. Jestem, Panie Senatorze Miłaszewski, profesorem z zamiłowania, mógłbym w Polsce dużo innych rzeczy robić i dużo lepsze ciągnąć z tego prosta, ale tego nie czynię dlatego, iż uważam, że Bóg dał mi iskrę, którą najlepiej zużytkowuję będąc profesorem. I cenię sobie ten zawód tak, Że nie zamieniłbym go na żaden inny. Gdybym nie miał miłości do tego zawodu, gdybym nie miał miłości do młodzieży, czy mógłbym wytrwać w swym zawodzie?</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#KazimierzBartel">Więc proszę nie posądzać mnie o jakiś stosunek wrogi do młodzieży polskiej. Mój stosunek jest wrogi do tych rzeczy, które dla mnie są nowe, bo wyrosłem w zupełnie innej atmosferze, atmosferze bohaterstwa, jestem z epoki, która wydała szereg dzisiaj jeszcze czynnych generałów polskich. Wyrosłem w czasach, gdy wychowywali się wybitni oficerowie polscy, czy to generał Sosnkowski, gdy ja byłem asystentem, czy generał Litwinowicz, czy Piskor, czy Ajdukiewicz, czy dziesiątki innych — i tego wszystkiego nie było i nie trzeba było tego bohaterstwa w tym rozumieniu dzisiejszym tego zakłamanego słowa, tam gdzie wychowywali się znakomici oficerowie i obrońcy Ojczyzny. Inny jest stosunek mój do tych rzeczy, inny Panów z Wysokiej Izby, dlatego, że ja się do tego bezpośrednio dotykam, a pan senator Miłaszewski pojmuje te sprawy od strony poezji. Co można stworzyć z mego dzisiejszego wystąpienia? Nawet piękną sztukę teatralną, ale ja mówię to wszystko ze skrwawionym sercem. Ten stan, który jest, musi się skończyć. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa — powiada się. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa? Czyż młodzież nie ma się gdzie wyżyć i w czym? Na czym polegało nasze wyżycie się za czasów mojej młodości? Nie było niedzieli, żebyśmy wszyscy nie zabierali lampy, tej czarodziejskiej, czy jak ona wtedy się nazywała, pod pachę, brało się kawałek chleba do kieszeni i jechało się na wieś. I wszyscy inni, dziesiątki kolegów, ludzi o głośnych dzisiaj nazwiskach, myśmy całą niedzielę poświęcali na to, jeden 'wykładał geografię, inny historię, ten mówił o literaturze, ten o tym, tamten o czym innym, i w ten. sposób wyżywaliśmy się, my studiujący i pracujący w tym Lwowie. W tym Lwowie, gdzie gromadziła się młodzież z zaboru rosyjskiego, ta bohaterska młodzież, która w 1905 r. i w następnych odgrywała tu tak wielką rolę. W salach rysunkowych, ł szufladach było więcej brauningów aniżeli przyborów rysunkowych.</u>
<u xml:id="u-48.10" who="#komentarz">(S. Dobaczewski: I teraz tak jest.)</u>
- <u xml:id="u-48.11" who="#SBartel">— Jeżeli Pan Senator tego dotyka — tu nawet była o tym mowa i przez porównanie chciano o tym mówić — muszę odeprzeć to powiedzenie — ja rozumiem że to był żart ze strony Pana Senatora, ale na rany Boskie, te brauningi były skierowane w zupełnie inne piersi, to była walka o Niepodległość! Ale dziś przeciwko komu gromadzi się te brauningi i noże? Miejmy odwagę powiedzieć, że ten stan jest nie do Utrzymania. Słyszeliśmy dziś taką rzecz: Trzeba się bronić przed Ukraińcami. Mój Boże, przed Ukraińcami! My mamy dziś armię, armię świetnie zorganizowaną, znam tę armię, bo byłem w niej w samym początku jej tworzenia, jesteśmy dumni z tej armii, to jest nasza siła, nasza duma, i nam nie potrzeba gromadzenia W Domu Akademickim żarówek wypełnionych kwasami. Tego nam nie potrzeba, zresztą to jest skierowane nie przeciw wrogowi zewnętrznemu.</u>
- <u xml:id="u-48.12" who="#SBartel">P. s. Dębski z zupełną słusznością — muszę to potwierdzić — zaznaczył rolę, jaką należy przypisać młodzieży wiejskiej, która dociera do szkół akademickich i powiedział, że nie potrzeba obawiać się tej demokratyzacji, że chamstwa do szkół akademickich ona nie wniesie. Ja, proszę Panów, z przyzwyczajenia już takiego belferskiego, że tak powiem, śledzę pracę studentów i wiem, kto przy moim stole rysuje, kto siedzi, kto go rodził, z czego on żyje, jakie są jego warunki. Ja to wiem, i mnie-to interesuje. I muszę powiedzieć, że młodzież wiejska z zachowania jest bez najmniejszego zarzutu. Na pewno — jestem przekonany — wśród aresztowanych czy dzisiaj, czy kiedyindziej, nie ma młodzieży ludowej, synów chłopów, bo ci przychodzą w najstraszniejszych warunkach chłodu i głodu, dążą do tego, ażeby studia w jak najprędszym czasie skończyć. A zresztą nastawienie psychiczne tych młodych ludzi jest inne, jest zdrowsze, aniżeli tych inteligentów innego pochodzenia. Dlatego to, o czym p. s. Dębski jest głęboko przekonany, że nie trzeba się tego obawiać, że trzeba zrobić wszystko, ażeby wieś, ażeby synowie chłopscy, synowie robotników, synowie małych urzędników mogli do szkól akademickich wstępować, jest słuszne, bo oni to wniosą tam zdrowie. Powiedziane było, że od nas zależy, ażeby było lepiej. Na pewno, każdy powinien robić w swoim zakresie to, co do niego należy. Ja na pewno robię to, co do mnie należy i jako profesor i jako senator.</u>
- <u xml:id="u-48.13" who="#SBartel">Było tu powiedziane, że profesorowie temu złu nie są winni. Trudno nazwać to winą, ale bierne zachowanie się wobec pewnych rzeczy jest winą ciężką, a bywa czasami zbrodnią niereagowanie z zasady czy z chęci nienarażania się, broń Boże, bo mogą zademonstrować przeciwko profesorowi. Znam takich profesorów — nie chcę żadnego profesora obrażać, wreszcie takiego, o którym w tej chwili powiem, tutaj napewno nie ma — znam profesorów, którzy mają psychikę tenorów, tzn. lubią być oklaskiwani i lubią być bardzo popularni. Inaczej już ustosunkowują się do tego barytony.</u>
+ <u xml:id="u-48.11" who="#KazimierzBartel">— Jeżeli Pan Senator tego dotyka — tu nawet była o tym mowa i przez porównanie chciano o tym mówić — muszę odeprzeć to powiedzenie — ja rozumiem że to był żart ze strony Pana Senatora, ale na rany Boskie, te brauningi były skierowane w zupełnie inne piersi, to była walka o Niepodległość! Ale dziś przeciwko komu gromadzi się te brauningi i noże? Miejmy odwagę powiedzieć, że ten stan jest nie do Utrzymania. Słyszeliśmy dziś taką rzecz: Trzeba się bronić przed Ukraińcami. Mój Boże, przed Ukraińcami! My mamy dziś armię, armię świetnie zorganizowaną, znam tę armię, bo byłem w niej w samym początku jej tworzenia, jesteśmy dumni z tej armii, to jest nasza siła, nasza duma, i nam nie potrzeba gromadzenia W Domu Akademickim żarówek wypełnionych kwasami. Tego nam nie potrzeba, zresztą to jest skierowane nie przeciw wrogowi zewnętrznemu.</u>
+ <u xml:id="u-48.12" who="#KazimierzBartel">P. s. Dębski z zupełną słusznością — muszę to potwierdzić — zaznaczył rolę, jaką należy przypisać młodzieży wiejskiej, która dociera do szkół akademickich i powiedział, że nie potrzeba obawiać się tej demokratyzacji, że chamstwa do szkół akademickich ona nie wniesie. Ja, proszę Panów, z przyzwyczajenia już takiego belferskiego, że tak powiem, śledzę pracę studentów i wiem, kto przy moim stole rysuje, kto siedzi, kto go rodził, z czego on żyje, jakie są jego warunki. Ja to wiem, i mnie-to interesuje. I muszę powiedzieć, że młodzież wiejska z zachowania jest bez najmniejszego zarzutu. Na pewno — jestem przekonany — wśród aresztowanych czy dzisiaj, czy kiedyindziej, nie ma młodzieży ludowej, synów chłopów, bo ci przychodzą w najstraszniejszych warunkach chłodu i głodu, dążą do tego, ażeby studia w jak najprędszym czasie skończyć. A zresztą nastawienie psychiczne tych młodych ludzi jest inne, jest zdrowsze, aniżeli tych inteligentów innego pochodzenia. Dlatego to, o czym p. s. Dębski jest głęboko przekonany, że nie trzeba się tego obawiać, że trzeba zrobić wszystko, ażeby wieś, ażeby synowie chłopscy, synowie robotników, synowie małych urzędników mogli do szkól akademickich wstępować, jest słuszne, bo oni to wniosą tam zdrowie. Powiedziane było, że od nas zależy, ażeby było lepiej. Na pewno, każdy powinien robić w swoim zakresie to, co do niego należy. Ja na pewno robię to, co do mnie należy i jako profesor i jako senator.</u>
+ <u xml:id="u-48.13" who="#KazimierzBartel">Było tu powiedziane, że profesorowie temu złu nie są winni. Trudno nazwać to winą, ale bierne zachowanie się wobec pewnych rzeczy jest winą ciężką, a bywa czasami zbrodnią niereagowanie z zasady czy z chęci nienarażania się, broń Boże, bo mogą zademonstrować przeciwko profesorowi. Znam takich profesorów — nie chcę żadnego profesora obrażać, wreszcie takiego, o którym w tej chwili powiem, tutaj napewno nie ma — znam profesorów, którzy mają psychikę tenorów, tzn. lubią być oklaskiwani i lubią być bardzo popularni. Inaczej już ustosunkowują się do tego barytony.</u>
<u xml:id="u-48.14" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-48.15" who="#SBartel">Tymczasem wychowawca musi być człowiekiem, który potrafi bardzo dużo wymagać od siebie, ale także musi wymagać od młodzieży. Młodzież jest bardzo sprawiedliwa i umie oceniać profesora, który jest profesorem z Bożej łaski, dla którego profesura jest zawodem głównym i jedynym i odróżnia go od profesora, który wykłada raz na 2 miesiące, bo jest zajęty innymi sprawami i nie ma czasu, aby się zająć młodzieżą. Dlatego nie podzielam tego zdania, żeby można profesorów zupełnie od winy uwolnić.</u>
- <u xml:id="u-48.16" who="#SBartel">P. s. Jędrusik bardzo szczegółowo zajął się moją osobą, mianowicie jeszcze z tego jakoby nieszczęśliwego okresu, gdy byłem parę miesięcy czy parę tygodni, pewnie najgorszym ze wszystkich, ministrem oświaty. Oczywiście, nie będę z nim polemizował, bo rzeczy są zanadto specjalne. P. Kolega był łaskaw poruszyć sprawę okólnika, który uważa za tak bardzo nieszczęśliwy i przypisuje mu tak straszne konsekwencje. Musiałbym się zapoznać z tym okólnikiem, żeby odpowiedzieć, bo bardzo przepraszam, ale zapomniałem jego treści. Jestem podobno winien szeregowi innych przestępstw, jako ten nieszczęsny kilkumiesięczny minister oświaty. Biję się w piersi. Jest to dowód, że do tych funkcyj nie nadawałem się, ale gdy się o tym przekonałem, po paru miesiącach ustąpiłem.</u>
+ <u xml:id="u-48.15" who="#KazimierzBartel">Tymczasem wychowawca musi być człowiekiem, który potrafi bardzo dużo wymagać od siebie, ale także musi wymagać od młodzieży. Młodzież jest bardzo sprawiedliwa i umie oceniać profesora, który jest profesorem z Bożej łaski, dla którego profesura jest zawodem głównym i jedynym i odróżnia go od profesora, który wykłada raz na 2 miesiące, bo jest zajęty innymi sprawami i nie ma czasu, aby się zająć młodzieżą. Dlatego nie podzielam tego zdania, żeby można profesorów zupełnie od winy uwolnić.</u>
+ <u xml:id="u-48.16" who="#KazimierzBartel">P. s. Jędrusik bardzo szczegółowo zajął się moją osobą, mianowicie jeszcze z tego jakoby nieszczęśliwego okresu, gdy byłem parę miesięcy czy parę tygodni, pewnie najgorszym ze wszystkich, ministrem oświaty. Oczywiście, nie będę z nim polemizował, bo rzeczy są zanadto specjalne. P. Kolega był łaskaw poruszyć sprawę okólnika, który uważa za tak bardzo nieszczęśliwy i przypisuje mu tak straszne konsekwencje. Musiałbym się zapoznać z tym okólnikiem, żeby odpowiedzieć, bo bardzo przepraszam, ale zapomniałem jego treści. Jestem podobno winien szeregowi innych przestępstw, jako ten nieszczęsny kilkumiesięczny minister oświaty. Biję się w piersi. Jest to dowód, że do tych funkcyj nie nadawałem się, ale gdy się o tym przekonałem, po paru miesiącach ustąpiłem.</u>
<u xml:id="u-48.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Dla oświadczenia osobistego ma głos s. Miłaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#BogusławMiedziński">Dla oświadczenia osobistego ma głos s. Miłaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
- <u xml:id="u-50.0" who="#SMiłaszewski">Ponieważ miałem możność przekonania się, że pewne zdania z mego przemówienia mogą być tłumaczone dwuznacznie albo ludożerczo, przeto mam zaszczyt wyjaśnić, ze mówiąc o obawie oczekujących nas wstrząsów, oczywiście miałem na myśli wstrząsy europejskie. Możliwość rychłej wojny wzbudziła we mnie podejrzenie, iż obce, wrogie Polsce siły, tajnymi wpływami mogą wywoływać rozterki wśród młodzieży akademickiej, popychając ją do czynów niepoczytalnych i zasługujących na bezwzględne potępienie.</u>
- <u xml:id="u-50.1" who="#SMiłaszewski">W dążeniu do jedności narodowej musimy jak najtroskliwiej zabezpieczyć pobudliwą z natury młodzież przed czyhającym na nią zewsząd niebezpieczeństwem anarchii. Ojcowskie przestrogi w porę zastosowane więcej tu mogą zdziałać niż doraźne represje.</u>
- <u xml:id="u-50.2" who="#SMiłaszewski">W uzupełnieniu przerwanego przemówienia składam niniejsze oświadczenie.</u>
+ <u xml:id="u-50.0" who="#StanisławMiłaszewski">Ponieważ miałem możność przekonania się, że pewne zdania z mego przemówienia mogą być tłumaczone dwuznacznie albo ludożerczo, przeto mam zaszczyt wyjaśnić, ze mówiąc o obawie oczekujących nas wstrząsów, oczywiście miałem na myśli wstrząsy europejskie. Możliwość rychłej wojny wzbudziła we mnie podejrzenie, iż obce, wrogie Polsce siły, tajnymi wpływami mogą wywoływać rozterki wśród młodzieży akademickiej, popychając ją do czynów niepoczytalnych i zasługujących na bezwzględne potępienie.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#StanisławMiłaszewski">W dążeniu do jedności narodowej musimy jak najtroskliwiej zabezpieczyć pobudliwą z natury młodzież przed czyhającym na nią zewsząd niebezpieczeństwem anarchii. Ojcowskie przestrogi w porę zastosowane więcej tu mogą zdziałać niż doraźne represje.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#StanisławMiłaszewski">W uzupełnieniu przerwanego przemówienia składam niniejsze oświadczenie.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
- <u xml:id="u-51.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-51.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
<u xml:id="u-52.0" who="#MinisterWyznańReligijnychiOświeceniaPublicznegoŚwiętosławski">Wysoka Izbo! Wysłuchaliśmy dzisiaj bardzo wielu głębokich w swej treści przemówień, poruszających najrozmaitsze zagadnienia życia Polski i sięgających często do historii i historiozoficznego oświetlenia dziejów Polski. Oczywiście na wszystkie te zagadnienia ani odpowiadać, ani zajmować względem nich stanowiska nie będę. Chcę tylko w swojej krótkiej odpowiedzi zacząć od sprawy poruszonej przez p. senatora Dębskiego. Struktura ludnościowa Polski jest taka, że przy znacznym wzroście zaludnienia miasta rosną stosunkowo niezbyt prędko, współczynnik zatem rozrodczości ludności wiejskiej jest bardzo znaczny. Wynika z tego, że we wszystkich przypadkach, gdy stwierdzamy wzrost liczby uczniów w szkołach ogólnokształcących lub zawodowych, to dzieje się to dzięki tak bardzo pożądanemu dopływowi do szkół młodzieży wiejskiej.</u>
@@ -908,15 +908,15 @@
<u xml:id="u-52.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
- <u xml:id="u-53.0" who="#Marszałek">Czy Pan Sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-53.0" who="#BogusławMiedziński">Czy Pan Sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-53.1" who="#komentarz">(S. Dobaczewski: Nie.)</u>
- <u xml:id="u-53.2" who="#Marszałek">Rozprawa nad częścią 13 preliminarza budżetowego została zakończona.</u>
- <u xml:id="u-53.3" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10.</u>
- <u xml:id="u-53.4" who="#Marszałek">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-53.5" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#BogusławMiedziński">Rozprawa nad częścią 13 preliminarza budżetowego została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#BogusławMiedziński">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
<u xml:id="u-53.6" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 23 min. 29.)</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
index c1f209a..fc8ae20 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00010-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00010-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>10 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">10</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-14</date>
@@ -23,72 +23,234 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose" role="speaker">
- <persName>Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Rose</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
- <persName>S. Barcikowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBeczkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Beczkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFichna" role="speaker">
- <persName>S. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
- <persName>S. Fudakowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGnoiński" role="speaker">
- <persName>S. Gnoiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGłowacki" role="speaker">
- <persName>S. Głowacki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHordyński" role="speaker">
- <persName>S. Hordyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
- <persName>S. Klamer</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKobylański" role="speaker">
- <persName>S. Kobylański</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLelek" role="speaker">
- <persName>S. Lelek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Semkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSzelągowska" role="speaker">
- <persName>S. Szelągowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚląski" role="speaker">
- <persName>S. Śląski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="ARose" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu</roleName>
+ <forename>A.</forename>
+ <surname>Rose</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanBarcikowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Barcikowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Barcikowski_(parlamentarzysta)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZygmuntBeczkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zygmunt</forename>
+ <surname>Beczkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Beczkowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławFichna" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Fichna</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Fichna</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzFudakowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Fudakowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Fudakowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGnoiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Gnoiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Gnoi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZygmuntGłowacki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zygmunt</forename>
+ <surname>Głowacki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_G%C5%82owacki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EmilHordynski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Emil</forename>
+ <surname>Hordynski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Omelan_Hordynski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="CzesławKlarner" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Czesław</forename>
+ <surname>Klarner</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Klarner</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszWiktorKobylański" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <forename>Wiktor</forename>
+ <surname>Kobylański</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Kobyla%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanLelekSowa" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Lelek-Sowa</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Lelek-Sowa</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderSemkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Semkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Semkowicz_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AnnaSzelągowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Anna</forename>
+ <surname>Szelągowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Paradowska-Szel%C4%85gowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanSlaski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Slaski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Slaski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
index a7049e4..5ebfa03 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
@@ -1,599 +1,599 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Radziwiłła i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 8 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 9 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwia swą nieobecność w Senacie na 9 posiedzeniu s. Koc.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — sprawozdawca s. Głowacki.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Radziwiłła i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 8 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 9 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwia swą nieobecność w Senacie na 9 posiedzeniu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SGłowacki">Wysoki Senacie! Ważność wymiaru sprawiedliwości dla życia państwowego nakłada na nas obowiązek, by preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości potraktować ze specjalną uwagą i zbadać, czy on rzeczywiście odpowiada potrzebom. Bezsprzecznie wymiar sprawiedliwości należy do czołowych funkcyj Państwa; budżet resortu sprawiedliwości jest budżetem koniecznym. Środki na pokrycie kosztów wymiaru sprawiedliwości znaleźć się muszą, gdyż Państwo nie może istnieć bez równowagi prawnej.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SGłowacki">Tegoroczny preliminarz budżetowy nie odbiega w zasadniczej mierze od budżetów lat ostatnich. Nieznaczna podwyżka globalnej sumy o 3.560.000 zł wypływa z przyrostu ludności i obszaru oraz zwiększenia się liczby spraw.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SGłowacki">Preliminarz dochodów przewiduje, jak w roku bieżącym, tylko zwyczajne dochody w kwocie 38.600.000 zł. Kwota ta jest mniejsza o 78.000 zł od sumy dochodów w budżecie na r. 1938/39. Co do poszczególnych cyfr odsyłam do drukowanego sprawozdania. Zmniejszenie dochodów wyniknie z różnych przyczyn. W dochodach odgrywają poważną rolę wpływy z zalegających należności sądowych. Z uwagi na to, że przy dzisiejszym systemie opłat sądowych zaległości nie narastają w tej mierze co dawniej, wpływy z tego tytułu wykazują tendencję zniżkową.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SGłowacki">W preliminarzu budżetowym wydatków przewidziane są, jak i w roku bieżącym, tylko wydatki zwyczajne na sumę 95.010.000 zł. W stosunku do tej sumy preliminowane dochody w kwocie 38.600.000 zł stanowią 40,6%. To dowodzi, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie jest resortem wyłącznie rozchodowym. W porównaniu z budżetem na rok bieżący preliminarz wydatków na rok przyszły jest większy o 3.560.000 zł; wzrost wydatków wynosi 3,89%.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SGłowacki">Stosunek preliminarza budżetowego Ministerstwa Sprawiedliwości do ogólnego preliminarza państwowego wydatków administracyjnych na ten okres uległ niewielkiej zmianie, stanowi bowiem 3,7% ogólnej sumy budżetu państwowego, wynoszącego 2,5 miliarda złotych.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SGłowacki">Z preliminowanej na wydatki kwoty złotych 95.010.000 przeznacza się część na wydatki osobowe, część na wydatki rzeczowe. Na wydatki osobowe — ograniczam się do podania stosunku procentowego — mianowicie na płace 65 lub prawie 66%, z tytułu państwowego podatku dochodowego, opłat emerytalnych itp. — 5,5%, na zasiłki i nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy, umundurowanie, opłaty ubezpieczeniowe i świadczenia na rzecz Państwowego Zakładu Emerytalnego 2,8%, czyli ogółem 74,1%, zaś resztę 25,9% przeznacza się na wydatki rzeczowe.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SGłowacki">Zwiększenie budżetu w porównaniu z budżetem na rok bieżący widoczne jest w wydatkach na płace o 1,6%, w wydatkach na zasiłki, nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy itp. o 0,3%, w wydatkach rzeczowych o niespełna 2%.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SGłowacki">Na skutek stosowania od kilku lat kompresji wydatków Ministerstwo zamykało poszczególne okresy budżetowe lat ostatnich zadłużeniem. W bieżącym okresie budżetowym zadłużenie to na dzień 1 listopada 1938 r. wynosiło 9.883.390 zł. Chcąc doprowadzić budżet do równowagi, należało by jeszcze w roku bieżącym otworzyć kredyt nadzwyczajny lub też zwiększyć wydatki w razie wykonania budżetu na rok 1939/40 albo wreszcie przewidzieć póki wycie wszystkich zaległości w roku następnym 1940/41.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SGłowacki">Na zwiększenie niedoboru w poszczególnych pozycjach złożyły się różne przyczyny, a mianowicie' rozszerzenie działalności na coraz dalsze dziedziny życia gospodarczego i społecznego; nowe nadzwyczajne wydatki związane z przejęciem sądów i więzień na odzyskanych ziemiach Śląska Zaolziańskiego, z rozszerzeniem terytorialnym właściwości Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądu Okręgowego w Cieszynie na odzyskane ziemie oraz utworzenie sądów grodzkich i więzień w Boguminie, Jabłonkowie i Frysztacie; dalszy wzrost zaludnienia więzień oraz wprowadzenie ulepszeń w systemie penitencjarnym przez szersze zatrudnienie więźniów w specjalnych koloniach rolnych i przy robotach o społecznej użyteczności.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SGłowacki">Niedostateczność kredytu oddziaływuje hamująco na szereg czynności prawnych, związanych z wymiarem sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SGłowacki">Przechodząc do oceny materialnej działalności resortu sprawiedliwości, wypada nam przede wszystkim zwrócić uwagę na działalność ustawodawczą. Inflacja ustaw jest u nas zjawiskiem znanym i przez nikogo niezaprzeczonym. Jesteśmy wdzięczni p. Ministrowi za podjęcie inicjatywy uporządkowania stanu prawnego przez wydawnictwo autentycznego zbioru prawa polskiego. Niemniej jest dalej wskazane, aby odtąd w codziennej pracy stale mieć na uwadze konieczność uproszczenia i wyjaśnienia stanu prawnego przez znoszenie ustaw zbędnych i nieaktualnych oraz przez bardzo ostrożne przystępowanie do nowych prac ustawodawczych. Nie oznacza to, aby wstrzymać tempo pracy kodyfikacyjnej. Przeciwnie, wielka kodyfikacja sama winna postępować jak najszybciej naprzód, gdyż brak jej w poszczególnych dziedzinach najfatalniej odbija się na stosunkach prawnych.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#SGłowacki">Wspomnę chociażby tylko o prawie familijnym. Każdy rok nowy potęguje zamieszanie prawne w tej ważnej dziedzinie. W licznych przypadkach stała się niezmiernie trudną ocena ważności małżeństwa, ślubności dzieci oraz ustalenie prawnych dziedziców. Zmiana wyznania służy nieraz do zerwania węzłów małżeńskich, a prawo międzydzielnicowe nie zdołało wprowadzić tutaj jasności. W tej dla życia i zdrowia narodu tak ważniej dziedzinie koniecznym jest przyśpieszenie wydania jednolitej ustawy.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#SGłowacki">Mówiąc o kodyfikacji prawa polskiego, z zadowoleniem podkreślić wypada, że nastąpiło już ujednolicenie prawa prasowego dla całej Polski, którego motywy i intencje naświetlił p. Minister na Komisji Budżetowej Sejmu, a dekret o stowarzyszeniach wolnomularskich spełnił głośne żądanie społeczeństwa, które dąży do zerwania wszelkich nici, łączących jednostki poprzez związki międzynarodowe z zagranicą.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#SGłowacki">Dalej należy dążyć do tego, aby drobne ustawodawstwo nie niweczyło znaczenia wielkich prac kodyfikacyjnych, dokonywanych z subtelną starannością przy udziale najlepszych naszych sił naukowych.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#SGłowacki">W pracy sądowej zauważa się coraz większe przeciążenie. Wzrost spraw jest szybszy niż wzrost etatów. Przyrost spraw w r. 1937 wynosił (podaję tylko w procentach): w Sądzie Najwyższym 14%, w sądach apelacyjnych 12,5%, w sądach okręgowych 4,5%, w sądach grodzkich 4,9%, w sądach pracy 21,5%, w sądach rozjemczych do spraw Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 12,4%.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#SGłowacki">Bez dokładnej analizy trudno sobie wyrobić pogląd, czy ten przyrost ma podstawy zdrowe, czy wynika on z ożywienia życia gospodarczego, czy raczej polega na działaniu czynników ujemnych, oddziaływujących na stosunki prawne. Jeśli mamy do czynienia ze wzrostem niepożądanym, wówczas należy zastanowić się nad środkami zaradczymi. Nie tylko w dziedzinie prawa karnego, ale i w dziedzinie prawa cywilnego trzeba będzie zastosować środki prewencyjne. Jeżeli przyrost ten jest natomiast wynikiem intensyfikacji życia gospodarczego, wówczas należy doprowadzić do zharmonizowania obsady personalnej sądownictwa z faktycznymi potrzebami, bądź to przez zwiększenie ilości etatów, bądź też przez taką zmianę systemu wymiaru sprawiedliwości, która by umożliwiła przy mniejszej ilości sędziów, prokuratorów i urzędników bez uszczerbku dla wymiaru sprawiedliwości załatwienie większej ilości spraw.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#SGłowacki">Orzecznictwo traktowane być musi jako najwyższa funkcja życia społecznego, która kształtuje harmonijne współżycie obywateli i usuwa marnotrawienie sił w sporach, wynikających na podłożu emocjonalnym lub ze skłonności przestępczych. Orzecznictwo, które ma spełnić swoją wielką misję, musi być owiane jednym duchem, musi być prowadzone w jednolitym kierunku i realizować ściśle określoną ideę sprawiedliwości, odpowiadającą naszej rodzimej kulturze. Najważniejszą dla nas gwarancją tej jednolitości jest odpowiednie wychowanie młodych adeptów sądownictwa. Na tym polu pozostaje jeszcze wielka praca do dokonania. Nie wątpimy, że p. Minister Sprawiedliwości, który dużo zainteresowania okazuje młodemu pokoleniu prawników, zwróci na te wychowawcze zagadnienia uwagę i zapozna nas przy nadarzającej się sposobności ze swymi zamiarami.</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#SGłowacki">Efekt gospodarczy wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych wyraża się w skuteczności egzekucji. Stosunki panujące w tej dziedzinie wymagają bacznej uwagi, głębokiej analizy i środków zaradczych. Nie chodzi tylko o udoskonalenie samej procedury egzekucyjnej. Przeszkodę w skutecznej egzekutywie stanowią nieraz pewne objawy gospodarcze, tak że niezbędne jest w tej dziedzinie współdziałanie Ministerstwa Sprawiedliwości z ministerstwami gospodarczymi.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#SGłowacki">Od skuteczności egzekucji zależy w wielkiej mierze wartość zastawna przedmiotów ruchomych i nieruchomych, która jest niezbędną podstawą wszelkiego kredytu. W tej dziedzinie istnieją możliwości ułatwienia obrotu, na które u nas mało zwraca się uwagi.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#SGłowacki">Kryzys gospodarczy wytworzył u wierzycieli defetyzm, który oddziałuje deprymująco na obrót kredytowy. Przywrócenie zaufania dla zastawów może znakomicie przyczynić się do rozszerzenia obrotów kredytowych, tłumionych nieufnością, powodowaną przez złe doświadczenia.</u>
- <u xml:id="u-2.20" who="#SGłowacki">Karny wydział sprawiedliwości musi zwrócić uwagę na rosnące zagrożenie mienia, przede wszystkim w stosunkach wiejskich, i z całą energią tępić przejawy nieposzanowania obcej własności, utrudniające normalny bieg pracy gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#SGłowacki">Niemniej wskazana jest wielka ostrożność w oskarżaniu, gdy nie ma ku temu podstaw dostatecznych. Odnosi się wrażenie, że procent uwalniających wyroków jest niemały. Nieoględne stosowanie prewencyjnych aresztów bywało już często przedmiotem troski tych, którzy ochronę wolności osobistej słusznie uważają za najszczytniejszy obowiązek władz prokuratorskich. Sprawa ta wymaga stale czujnej uwagi. Chociaż w ostatnim czasie mniej się słyszało na tym tle utyskiwań, to jednak i dzisiaj jeszcze liczba więźniów prewencyjnych jest nadmierna.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#SGłowacki">Uposażenie materialne osób, zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości, uznawane jest od lat za niedostateczne. Wystarczy przejrzeć sprawozdania z obrad nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości w latach poprzednich, aby zauważyć, że żale te mają od dawna pełne uzasadnienie i że jednak dotąd nie zdołano osiągnąć w tej dziedzinie poprawy. Komisja Budżetowa uważa, że tej sprawy nie można stale traktować jako postulatu teoretycznie słusznego, na którego realizację nie ma żadnej nadziei. Trudność główna wynika z tego, że ze sprawą uposażenia sędziów łączy się sprawę poprawy bytu ogółu urzędników. Ale obie sprawy bynajmniej nie stoją ze sobą w tej łączności, która przy powierzchownym badaniu zdaje się być oczywistą. Wobec sędziów i prokuratorów trzeba naprawić błąd, który popełniony został w samym początku unormowania tego zagadnienia. Uznał to przecież p. Minister Sprawiedliwości, uznał to także Sejm w ubiegłej kadencji, uchwalając odpowiednią rezolucję. Niestety, rezolucja ta nie odniosła dotąd skutku. Wyraża się nadzieję, że przypomnienie tej rezolucji będzie skutecznym wezwaniem Rządu do przystąpienia w jak najkrótszym czasie do uregulowania tej tak pilnej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#SGłowacki">Ze sprawą uposażenia materialnego łączy się zagadnienie pozyskiwania odpowiednich sił do wymiaru sprawiedliwości, a ponadto kwestia wydajności pracy i możności pogłębienia wiedzy i doświadczenia. Sędzia, któremu niedostatek finansowy nie daje utrzymywać łączności ze światem prawniczym i gospodarczym, sędzia ograniczony w możności zaopatrywania się w odpowiednią literaturę i żyjący troską o zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb życiowych, nie może dojść do pełnego rozkwitu sił intelektualnych, chociażby natura go obficie wyposażyła w zdolności fachowe. Musimy zatem podejść do sprawy tej inaczej. Jeżeli rzeczywiście nas nie stać na utrzymywanie obecnej liczby sędziów, prokuratorów i urzędników sądowych, musimy szukać nowych dróg wyjścia, aby przy zmniejszeniu etatów i lepszym wyposażeniu ich dzierżycieli utrzymać równowagę prawną w Państwie.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#SGłowacki">Pilną sprawą jest zrównanie w poborach sędziego grodzkiego z sędzią okręgowym, gdyż sprawy mu powierzone nie ustępują w swej doniosłości zadaniom, należącym do właściwości sądów okręgowych; odpowiedzialność jego jest wielka, a praca o tyle trudniejsza, że obejmuje więcej dziedzin.</u>
- <u xml:id="u-2.25" who="#SGłowacki">W związku z tym zagadnieniem nie mogę pominąć sprawy, którą poruszył na Komisji Budżetowej p. senator dr Wolf. Niezależnie bowiem od potrzeby generalnej rewizji uposażeń w dziale wymiaru sprawiedliwości bardzo aktualną jest obecnie sprawa niezwłocznego przyznania dodatku lokalnego sędziom, prokuratorom i urzędnikom sądowym na terenie ziem odzyskanych. Chodzi tu zatem o rozszerzenie mocy obowiązującej rozporządzeń Rady Ministrów z 19 grudnia 1933 r. poz. 781 i poz. 782 na ziemie odzyskane. Konieczność przyznania wspomnianych dodatków wynika ze skutków zmiany waluty i wyjątkowo wysokiego poziomu cen wszelkich artykułów codziennej potrzeby w stosunku do cen, jakie istnieją na terenie pozostałych części Państwa. Na powyższe żądanie pozwalam sobie zwrócić uwagę Wysokiej Izby, uznając je za celowe i sprawiedliwe.</u>
- <u xml:id="u-2.26" who="#SGłowacki">Wielki niepokój budziły w społeczeństwie pogłoski o zamiarach dalszego kasowania sądów grodzkich. W tej dziedzinie oświadczenie p. Ministra Sprawiedliwości, złożone na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 3 lutego 1939 r., przyniosło pełne uspokojenie; ze szczerą wdzięcznością zainteresowane w tej sprawie społeczeństwo usłyszało z ust p. Ministra, że nie grozi dalsza zmiana dyslokacji sądów grodzkich.</u>
- <u xml:id="u-2.27" who="#SGłowacki">Od szeregu lat mało zmieniło się w organizacji urzędowania naszej magistratury sądowej. Panują tam w wielkiej mierze zwyczaje, których początki sięgają nieraz wstecz ku dalekiej przeszłości. Zasady naukowej organizacji pracy nie znalazły w sądownictwie zastosowania. Wyposażenie techniczne sądów jest słabe i przyczynia się do niewykorzystywania wysoko kwalifikowanych sił, które spełniać muszą dużo prostych czynności. Możliwe są znaczne oszczędności, skoro ściśle przeprowadzimy zasadę, że żadna siła droższa nie powinna pełnić pracy, która może być wykonana przez siłę tańszą.</u>
- <u xml:id="u-2.28" who="#SGłowacki">Prawo o notariacie przeszło już swoją próbę życiową. Osiągnęliśmy jednolite podstawy dla notariatu całego Państwa. Równocześnie doświadczenie życia wykazało, że prawo o notariacie powinno ulec w najbliższym czasie rewizji. Korektura powinna dotyczyć przede wszystkim organizacji nadzoru przez odpowiednią rozbudowę samorządu z naczelną radą notarialną jako centralną instancją. W czynnościach notarialnych trzeba wprowadzić formy proste i jasne, pozbawione wszelkiego balastu słów. Niezbędne jest u notariuszy dostateczne wykształcenie cywilistyczne. Przepisy wykonawcze do prawa o notariacie wymagają uzupełnienia w interesie stabilizacji stosunków w tym zawodzie (art. 6).</u>
- <u xml:id="u-2.29" who="#SGłowacki">Obrót nieruchomościami, który jest szczególnie związany z pracą notariusza, powinien być uwolniony od utrudnień administracyjnych, które nie przynoszą pożytku dla interesu publicznego, a obniżają wartość zastawną mienia nieruchomego.</u>
- <u xml:id="u-2.30" who="#SGłowacki">W dziedzinie adwokatury należy wyrazić zadowolenie, że nowe prawo o ustroju adwokatury z 4 maja 1938 r. kładzie kres słusznym żalom na przerost liczebny adwokatury i przyczynią się do zmniejszenia wśród niej elementów niepolskich. Należy obecnie odczekać, jak ten nowy porządek zda egzamin w doświadczeniu życia.</u>
- <u xml:id="u-2.31" who="#SGłowacki">Odnośnie aplikacji słuszne są tendencje Ministerstwa, aby poprawić warunki bytu aplikantów sądowych. Dalsze otaczanie największą troską wykształcenia aplikantów i podporządkowanie go centralnemu kierownictwu winno być stałym dążeniem resortu.</u>
- <u xml:id="u-2.32" who="#SGłowacki">W dziale więziennictwa z zadowoleniem podkreślić wypada, że wzrostowi przeludnienia więzień położono kres. Rozbudowanie ośrodków pracy dla więźniów należy uważać za ze wszech miar pożądane i godne poparcia. Wiemy, że najlepszym lekarstwem na przestępcze skłonności jest odpowiednie zajęcie, które najprędzej prowadzi do przywrócenia psychicznej równowagi.</u>
- <u xml:id="u-2.33" who="#SGłowacki">Postulaty co do powołania specjalnych sądów dla nieletnich p. Minister uznał za słuszne i zapowiedział ich zrealizowanie w miarę możności.</u>
- <u xml:id="u-2.34" who="#SGłowacki">Liczebny stan więźniów — tak osób osadzonych prewencyjnie, jak i odsiadujących kary nałożone — budzi poważne refleksje i wskazuje na to, że stosunki u nas co do przestępczości nie są zdrowe. Przestępczość w Polsce jest zbyt wielka. Walczymy w powojennych czasach z ogólnym wzrostem przestępczości na świecie. Niemniej nie można oddawać się nastrojom defetystycznym i przyjmować stan istniejący jako zło konieczne. Przede wszystkim odnosi się wrażenie, że niedostateczne jest prewencyjne działanie Państwa. Stan bezpieczeństwa na wsi pozostawia dużo do życzenia. Kradzieże leśne i rolne stały się nagminne i zagrażają już nie tylko mieniu osobistemu, lecz uszczuplają stan zadrzewienia ze stratą dla całego społeczeństwa. Kradzieży ulegają w niezliczonych przypadkach inwentarz żywy i płody rolne, szczególnie gdy znajdują się w polu. Praktyka wykazuje, że sama groźba represyj karnych nie wystarcza. Wymiar sprawiedliwości karnej iść musi tutaj ręka w rękę z organami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby znaleźć środki zaradcze. Służba bezpieczeństwa okazuje się za słaba i nie jest wyposażona dostatecznie w nowoczesne środki komunikacyjne, ażeby móc osiągnąć lepsze rezultaty. Oszczędności w policji przerzucają ciężar walki z przestępczością na budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Niezbędne są zasadnicze pociągnięcia w tej dziedzinie, aby uchronić mienie obywateli przed poważnym zagrożeniem i odciążyć resort sprawiedliwości.</u>
- <u xml:id="u-2.35" who="#SGłowacki">Mimo przeludnienia więzień Ministerstwo z całą energią przystąpiło do wykonywania zalegających wyroków sądowych. Toteż znaczna ilość wyroków, oczekujących na wykonanie, wydatnie się obniżyła, a następstwem tego jest, że liczba osób pozbawionych wolności wzrosła, dochodząc w r. 1938 w stosunku do r. 1937 z 59.000 do przeszło 70.000 osób. Z zadowoleniem przyjąć można stwierdzenie p. Ministra, poczynione na Komisji Budżetowej Sejmu, że „wykonywanie wyroków zostało w zasadzie opanowane, a jednocześnie zaludnienie więzień poczyna przejawiać tendencję do utrzymania się na mniej więcej jednakowym stałym poziomie. Dalszą troską Ministerstwa jest szukanie sposobów, mogących wpłynąć na zmniejszenie się ilości więźniów. Umożliwia to przepis art. 43 kodeksu karnego, przewidujący, że w razie nieściągalności grzywny, sąd nakazuje skazanemu wykonanie pracy na rachunek grzywny. Dopiero gdyby to nie było możliwe, zamienia się grzywnę na areszt. Uzasadniona ta idea dotąd nie była zrealizowana, lecz wnioski, idące w tym kierunku, są w opracowaniu.</u>
- <u xml:id="u-2.36" who="#SGłowacki">P. Minister zapowiedział na Komisji Budżetowej Sejmu, że zamierza jeszcze w toku bieżącej kadencji zgłosić do laski marszałkowskiej projekt ustawy, normujący sposób wprowadzenia w życie zasad, zawartych w cytowanym już wyżej art. 43 k.k., a ponadto ustawy uzupełniającej prawo o wykroczeniach oraz prawo skarbowe przez dodanie przepisów analogicznych do art. 43 k. k. O ile projekt ten stanie się ustawą, nastąpi niezawodnie znaczne odciążenie więzień.</u>
- <u xml:id="u-2.37" who="#SGłowacki">Powracam do budżetu. Dla urealnienia budżetu wskazanym jest zniesienie ust. (1) art. 4 rozporządzenia Prezydenta R. P. z dnia 24 października 1934 r. o kosztach sądowych, który zwalnia od kosztów sądowych nie tylko Skarb Państwa, ale wszelkie podmioty prawne, za które działa Prokuratoria Generalna, oraz instytucje ubezpieczeń społecznych, a nawet instytucje finansowe, jak Pocztową Kasę Oszczędności, Bank Gospodarstwa Krajowego i Bank Rolny. Nie ma żadnej racji, ażeby koszty wymiaru sprawiedliwości, wynikające z działalności tychże instytucyj, obciążały i tak już zbyt szczupły budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Jeżeli np. Bank Gospodarstwa Krajowego wytacza niesłuszny proces i przerywa go, to koszty pracy sądowej, związane z procesem, ponosi nie kto inny, jak Ministerstwo Sprawiedliwości. Nie ma w tym żadnej racji, by np. Bank Gospodarstwa Krajowego, jako czysto gospodarcza instytucja, lub Bank Rolny wykazywały jako swój zysk koszty poniesione za nie przez resort sprawiedliwości. Komisja uznała za celowe zalecić poddanie rewizji dotychczas udzielone uwolnienia od opłat sądowych, a przyszłe uwolnienia przyznawać tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach, w których nie wytworzy to poważniejszego obciążenia budżetu resortu sprawiedliwości. W stanie obecnym Ministerstwo Sprawiedliwości ponosi część kosztów generalnych państwowych przedsiębiorstw gospodarczych — mimo że nie otrzymuje na to żadnej dotacji.</u>
- <u xml:id="u-2.38" who="#SGłowacki">Ministerstwo Sprawiedliwości wykazało w swej gospodarce pełne zrozumienie potrzeb oględnego szafowania groszem publicznym, co doznało wyrazu w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli Państwa (str. 41): „Gospodarka władz i urzędów Ministerstwa Sprawiedliwości w okresie budżetowym 1937/38 wykazała dalszą stopniową poprawę, a w szczególności poprawa ta dotyczy sądów apelacyjnych i okręgowych, których gospodarka i rachunkowość tylko w nielicznych wypadkach dawały powód do wystąpień Kontroli Państwa” Reasumując pogląd komisji na budżet, wypada poczynić następujące stwierdzenia.</u>
- <u xml:id="u-2.39" who="#SGłowacki">Dla właściwego wykonania tej pracy, którą dzisiaj pełni resort sprawiedliwości, fundusze, stojące do jego dyspozycji są za szczupłe. Jeżeli z ogólnej sumy budżetu, z uwagi na inne konieczności Państwa, Ministerstwu Sprawiedliwości nie może przypaść większy udział, wówczas musimy jak najprędzej przystąpić do zasadniczej decyzji. W rozmiarach, zakreślonych możnością finansową, musimy wypośrodkować taki system wymiaru sprawiedliwości, który by zadość uczynił niezbędnym potrzebom kraju.</u>
- <u xml:id="u-2.40" who="#SGłowacki">Rozpatrując budżet rozpatrujemy przede wszystkim ekonomię wymiaru sprawiedliwości. Praca wykonywana przy wymiarze sprawiedliwości podlega takim samym prawom ekonomicznym, jak każda inna praca. Wymiaru sprawiedliwości nie należy traktować jako rozwiązywanie abstrakcyjnych zagadnień intelektualnych. Ma on swój ścisłe określony cel praktyczny, któremu służy praca intelektualna.</u>
- <u xml:id="u-2.41" who="#SGłowacki">Oblicze ekonomiczne wymiaru sprawiedliwości nie występuje z taką wyrazistością, jak gospodarcza strona innych czynności Państwa. Stąd też pochodzi, że dotąd pracę sądów najmniej pod tym kątem widzenia analizowano. Biorąc czynności wykonywane w sądach pod ostrze krytyki, znaleźlibyśmy i tam dużo pracy zbędnej i dużo wysiłku niewspółmiernego z efektem. Byliśmy nieraz świadkami szukania — ze znacznym nakładem siły i pracy — niewłaściwości tam, gdzie jej nie było. Jesteśmy często świadkami nastawienia rozmiarów procesów ponad istotną potrzebę. Na drobne sprawy zużywa się niekiedy czas idący w lata i szuka się najsubtelniejszego rozwiązania, podczas gdy na ważniejsze sprawy czasu nie stać. Przed sędzią staje w każdej sprawie nie tylko zagadnienie jej rozstrzygnięcia, lecz jej ważności.</u>
- <u xml:id="u-2.42" who="#SGłowacki">W swym oświadczeniu na Komisji Budżetowej Senatu w dn. 13 lutego r.b. stwierdził p. Minister Sprawiedliwości, jak szkodliwym jest zajmowanie najwyższej instancji drobnymi sprawami. W Sądzie Najwyższym uformowały się nieprawdopodobne zatory zaległych spraw, a ten sąd, mówił p. Minister „jest przeto wszystkim powołany do kształtowania wykładni, wytyczania dróg orzecznictwa i rozstrzygania spornych kwestii prawnych. Zalanie najwyższej instancji sądowej potokiem drobnych spraw uniemożliwia racjonalne spełnianie jego zasadniczych zadań. Stąd na całym święcie istnieją tendencje do ograniczenia zakresu działania sądu kasacyjnego”. Słowa te należy sobie zapamiętać i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski. Ale jest to tylko jedna strona ekonomizacji pracy sędziowskiej. Nie zawsze uproszczenie stanowi oszczędność. Są sprawy, które muszą być decydowane z całym nakładem pracy i fachowości, na które mimo przeciążenia czas się znaleźć musi. Są bowiem sprawy, których szybkie, sprawne i gruntowne załatwienie oddziałuje oczyszczająco na atmosferę prawną i odstrasza od wywoływania podobnych sporów. Niezbędne są decyzje, które podcinają spekulacje złośliwego dłużnika na przewlekłość procedury sądowej i niesprawność egzekucji.</u>
- <u xml:id="u-2.43" who="#SGłowacki">Definicja ekonomii w pracy sądowej nie może się opierać na kryteriach mechanicznych Wymiar sprawiedliwości jest również ekonomiczny, gdy oddziałuje na atmosferę prawną społeczeństwa w ten sposób, że ingerencja sądowa staje się niezbędną tylko w wyjątkowych przypadkach.</u>
- <u xml:id="u-2.44" who="#SGłowacki">Na tym kończę uwagi, dotyczące najważniejszych zagadnień resortu sprawiedliwości. Pozostałe zagadnienia omówione są w pisemnym sprawozdaniu komisji. Nie przedstawiam ich w tej chwili, ponieważ były one przedmiotem wielostronnej dyskusji w komisjach budżetowych obu Izb i na plenum Sejmu, a dyskusje te znalazły żywy oddźwięk również i w prasie.</u>
- <u xml:id="u-2.45" who="#SGłowacki">Wysoka Izbo! Przed resortem sprawiedliwości stoi szereg wielkich i poważnych zadań, które można pomieścić tylko w programie, zakreślonym na szereg lat. Żadne doraźne korektury w przedłożonym preliminarzu budżetowym nie mogą doprowadzić do poważniejszych wyników. Komisja Budżetowa przeto uznała za właściwe zaproponować Wysokiej Izbie przyjęcie przedłożonego preliminarza budżetowego.</u>
- <u xml:id="u-2.46" who="#SGłowacki">W konkluzji w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę:</u>
- <u xml:id="u-2.47" who="#SGłowacki">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian wraz z następującą rezolucją:</u>
- <u xml:id="u-2.48" who="#SGłowacki">„Senat wzywa Rząd do poddania rewizji uwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa art. 4 ust. (1) przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. (2) tych przepisów”.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#ZygmuntGłowacki">Wysoki Senacie! Ważność wymiaru sprawiedliwości dla życia państwowego nakłada na nas obowiązek, by preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości potraktować ze specjalną uwagą i zbadać, czy on rzeczywiście odpowiada potrzebom. Bezsprzecznie wymiar sprawiedliwości należy do czołowych funkcyj Państwa; budżet resortu sprawiedliwości jest budżetem koniecznym. Środki na pokrycie kosztów wymiaru sprawiedliwości znaleźć się muszą, gdyż Państwo nie może istnieć bez równowagi prawnej.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#ZygmuntGłowacki">Tegoroczny preliminarz budżetowy nie odbiega w zasadniczej mierze od budżetów lat ostatnich. Nieznaczna podwyżka globalnej sumy o 3.560.000 zł wypływa z przyrostu ludności i obszaru oraz zwiększenia się liczby spraw.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#ZygmuntGłowacki">Preliminarz dochodów przewiduje, jak w roku bieżącym, tylko zwyczajne dochody w kwocie 38.600.000 zł. Kwota ta jest mniejsza o 78.000 zł od sumy dochodów w budżecie na r. 1938/39. Co do poszczególnych cyfr odsyłam do drukowanego sprawozdania. Zmniejszenie dochodów wyniknie z różnych przyczyn. W dochodach odgrywają poważną rolę wpływy z zalegających należności sądowych. Z uwagi na to, że przy dzisiejszym systemie opłat sądowych zaległości nie narastają w tej mierze co dawniej, wpływy z tego tytułu wykazują tendencję zniżkową.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#ZygmuntGłowacki">W preliminarzu budżetowym wydatków przewidziane są, jak i w roku bieżącym, tylko wydatki zwyczajne na sumę 95.010.000 zł. W stosunku do tej sumy preliminowane dochody w kwocie 38.600.000 zł stanowią 40,6%. To dowodzi, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie jest resortem wyłącznie rozchodowym. W porównaniu z budżetem na rok bieżący preliminarz wydatków na rok przyszły jest większy o 3.560.000 zł; wzrost wydatków wynosi 3,89%.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#ZygmuntGłowacki">Stosunek preliminarza budżetowego Ministerstwa Sprawiedliwości do ogólnego preliminarza państwowego wydatków administracyjnych na ten okres uległ niewielkiej zmianie, stanowi bowiem 3,7% ogólnej sumy budżetu państwowego, wynoszącego 2,5 miliarda złotych.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#ZygmuntGłowacki">Z preliminowanej na wydatki kwoty złotych 95.010.000 przeznacza się część na wydatki osobowe, część na wydatki rzeczowe. Na wydatki osobowe — ograniczam się do podania stosunku procentowego — mianowicie na płace 65 lub prawie 66%, z tytułu państwowego podatku dochodowego, opłat emerytalnych itp. — 5,5%, na zasiłki i nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy, umundurowanie, opłaty ubezpieczeniowe i świadczenia na rzecz Państwowego Zakładu Emerytalnego 2,8%, czyli ogółem 74,1%, zaś resztę 25,9% przeznacza się na wydatki rzeczowe.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#ZygmuntGłowacki">Zwiększenie budżetu w porównaniu z budżetem na rok bieżący widoczne jest w wydatkach na płace o 1,6%, w wydatkach na zasiłki, nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy itp. o 0,3%, w wydatkach rzeczowych o niespełna 2%.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#ZygmuntGłowacki">Na skutek stosowania od kilku lat kompresji wydatków Ministerstwo zamykało poszczególne okresy budżetowe lat ostatnich zadłużeniem. W bieżącym okresie budżetowym zadłużenie to na dzień 1 listopada 1938 r. wynosiło 9.883.390 zł. Chcąc doprowadzić budżet do równowagi, należało by jeszcze w roku bieżącym otworzyć kredyt nadzwyczajny lub też zwiększyć wydatki w razie wykonania budżetu na rok 1939/40 albo wreszcie przewidzieć póki wycie wszystkich zaległości w roku następnym 1940/41.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#ZygmuntGłowacki">Na zwiększenie niedoboru w poszczególnych pozycjach złożyły się różne przyczyny, a mianowicie' rozszerzenie działalności na coraz dalsze dziedziny życia gospodarczego i społecznego; nowe nadzwyczajne wydatki związane z przejęciem sądów i więzień na odzyskanych ziemiach Śląska Zaolziańskiego, z rozszerzeniem terytorialnym właściwości Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądu Okręgowego w Cieszynie na odzyskane ziemie oraz utworzenie sądów grodzkich i więzień w Boguminie, Jabłonkowie i Frysztacie; dalszy wzrost zaludnienia więzień oraz wprowadzenie ulepszeń w systemie penitencjarnym przez szersze zatrudnienie więźniów w specjalnych koloniach rolnych i przy robotach o społecznej użyteczności.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#ZygmuntGłowacki">Niedostateczność kredytu oddziaływuje hamująco na szereg czynności prawnych, związanych z wymiarem sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#ZygmuntGłowacki">Przechodząc do oceny materialnej działalności resortu sprawiedliwości, wypada nam przede wszystkim zwrócić uwagę na działalność ustawodawczą. Inflacja ustaw jest u nas zjawiskiem znanym i przez nikogo niezaprzeczonym. Jesteśmy wdzięczni p. Ministrowi za podjęcie inicjatywy uporządkowania stanu prawnego przez wydawnictwo autentycznego zbioru prawa polskiego. Niemniej jest dalej wskazane, aby odtąd w codziennej pracy stale mieć na uwadze konieczność uproszczenia i wyjaśnienia stanu prawnego przez znoszenie ustaw zbędnych i nieaktualnych oraz przez bardzo ostrożne przystępowanie do nowych prac ustawodawczych. Nie oznacza to, aby wstrzymać tempo pracy kodyfikacyjnej. Przeciwnie, wielka kodyfikacja sama winna postępować jak najszybciej naprzód, gdyż brak jej w poszczególnych dziedzinach najfatalniej odbija się na stosunkach prawnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#ZygmuntGłowacki">Wspomnę chociażby tylko o prawie familijnym. Każdy rok nowy potęguje zamieszanie prawne w tej ważnej dziedzinie. W licznych przypadkach stała się niezmiernie trudną ocena ważności małżeństwa, ślubności dzieci oraz ustalenie prawnych dziedziców. Zmiana wyznania służy nieraz do zerwania węzłów małżeńskich, a prawo międzydzielnicowe nie zdołało wprowadzić tutaj jasności. W tej dla życia i zdrowia narodu tak ważniej dziedzinie koniecznym jest przyśpieszenie wydania jednolitej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#ZygmuntGłowacki">Mówiąc o kodyfikacji prawa polskiego, z zadowoleniem podkreślić wypada, że nastąpiło już ujednolicenie prawa prasowego dla całej Polski, którego motywy i intencje naświetlił p. Minister na Komisji Budżetowej Sejmu, a dekret o stowarzyszeniach wolnomularskich spełnił głośne żądanie społeczeństwa, które dąży do zerwania wszelkich nici, łączących jednostki poprzez związki międzynarodowe z zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#ZygmuntGłowacki">Dalej należy dążyć do tego, aby drobne ustawodawstwo nie niweczyło znaczenia wielkich prac kodyfikacyjnych, dokonywanych z subtelną starannością przy udziale najlepszych naszych sił naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#ZygmuntGłowacki">W pracy sądowej zauważa się coraz większe przeciążenie. Wzrost spraw jest szybszy niż wzrost etatów. Przyrost spraw w r. 1937 wynosił (podaję tylko w procentach): w Sądzie Najwyższym 14%, w sądach apelacyjnych 12,5%, w sądach okręgowych 4,5%, w sądach grodzkich 4,9%, w sądach pracy 21,5%, w sądach rozjemczych do spraw Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 12,4%.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#ZygmuntGłowacki">Bez dokładnej analizy trudno sobie wyrobić pogląd, czy ten przyrost ma podstawy zdrowe, czy wynika on z ożywienia życia gospodarczego, czy raczej polega na działaniu czynników ujemnych, oddziaływujących na stosunki prawne. Jeśli mamy do czynienia ze wzrostem niepożądanym, wówczas należy zastanowić się nad środkami zaradczymi. Nie tylko w dziedzinie prawa karnego, ale i w dziedzinie prawa cywilnego trzeba będzie zastosować środki prewencyjne. Jeżeli przyrost ten jest natomiast wynikiem intensyfikacji życia gospodarczego, wówczas należy doprowadzić do zharmonizowania obsady personalnej sądownictwa z faktycznymi potrzebami, bądź to przez zwiększenie ilości etatów, bądź też przez taką zmianę systemu wymiaru sprawiedliwości, która by umożliwiła przy mniejszej ilości sędziów, prokuratorów i urzędników bez uszczerbku dla wymiaru sprawiedliwości załatwienie większej ilości spraw.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#ZygmuntGłowacki">Orzecznictwo traktowane być musi jako najwyższa funkcja życia społecznego, która kształtuje harmonijne współżycie obywateli i usuwa marnotrawienie sił w sporach, wynikających na podłożu emocjonalnym lub ze skłonności przestępczych. Orzecznictwo, które ma spełnić swoją wielką misję, musi być owiane jednym duchem, musi być prowadzone w jednolitym kierunku i realizować ściśle określoną ideę sprawiedliwości, odpowiadającą naszej rodzimej kulturze. Najważniejszą dla nas gwarancją tej jednolitości jest odpowiednie wychowanie młodych adeptów sądownictwa. Na tym polu pozostaje jeszcze wielka praca do dokonania. Nie wątpimy, że p. Minister Sprawiedliwości, który dużo zainteresowania okazuje młodemu pokoleniu prawników, zwróci na te wychowawcze zagadnienia uwagę i zapozna nas przy nadarzającej się sposobności ze swymi zamiarami.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#ZygmuntGłowacki">Efekt gospodarczy wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych wyraża się w skuteczności egzekucji. Stosunki panujące w tej dziedzinie wymagają bacznej uwagi, głębokiej analizy i środków zaradczych. Nie chodzi tylko o udoskonalenie samej procedury egzekucyjnej. Przeszkodę w skutecznej egzekutywie stanowią nieraz pewne objawy gospodarcze, tak że niezbędne jest w tej dziedzinie współdziałanie Ministerstwa Sprawiedliwości z ministerstwami gospodarczymi.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#ZygmuntGłowacki">Od skuteczności egzekucji zależy w wielkiej mierze wartość zastawna przedmiotów ruchomych i nieruchomych, która jest niezbędną podstawą wszelkiego kredytu. W tej dziedzinie istnieją możliwości ułatwienia obrotu, na które u nas mało zwraca się uwagi.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#ZygmuntGłowacki">Kryzys gospodarczy wytworzył u wierzycieli defetyzm, który oddziałuje deprymująco na obrót kredytowy. Przywrócenie zaufania dla zastawów może znakomicie przyczynić się do rozszerzenia obrotów kredytowych, tłumionych nieufnością, powodowaną przez złe doświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#ZygmuntGłowacki">Karny wydział sprawiedliwości musi zwrócić uwagę na rosnące zagrożenie mienia, przede wszystkim w stosunkach wiejskich, i z całą energią tępić przejawy nieposzanowania obcej własności, utrudniające normalny bieg pracy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#ZygmuntGłowacki">Niemniej wskazana jest wielka ostrożność w oskarżaniu, gdy nie ma ku temu podstaw dostatecznych. Odnosi się wrażenie, że procent uwalniających wyroków jest niemały. Nieoględne stosowanie prewencyjnych aresztów bywało już często przedmiotem troski tych, którzy ochronę wolności osobistej słusznie uważają za najszczytniejszy obowiązek władz prokuratorskich. Sprawa ta wymaga stale czujnej uwagi. Chociaż w ostatnim czasie mniej się słyszało na tym tle utyskiwań, to jednak i dzisiaj jeszcze liczba więźniów prewencyjnych jest nadmierna.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#ZygmuntGłowacki">Uposażenie materialne osób, zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości, uznawane jest od lat za niedostateczne. Wystarczy przejrzeć sprawozdania z obrad nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości w latach poprzednich, aby zauważyć, że żale te mają od dawna pełne uzasadnienie i że jednak dotąd nie zdołano osiągnąć w tej dziedzinie poprawy. Komisja Budżetowa uważa, że tej sprawy nie można stale traktować jako postulatu teoretycznie słusznego, na którego realizację nie ma żadnej nadziei. Trudność główna wynika z tego, że ze sprawą uposażenia sędziów łączy się sprawę poprawy bytu ogółu urzędników. Ale obie sprawy bynajmniej nie stoją ze sobą w tej łączności, która przy powierzchownym badaniu zdaje się być oczywistą. Wobec sędziów i prokuratorów trzeba naprawić błąd, który popełniony został w samym początku unormowania tego zagadnienia. Uznał to przecież p. Minister Sprawiedliwości, uznał to także Sejm w ubiegłej kadencji, uchwalając odpowiednią rezolucję. Niestety, rezolucja ta nie odniosła dotąd skutku. Wyraża się nadzieję, że przypomnienie tej rezolucji będzie skutecznym wezwaniem Rządu do przystąpienia w jak najkrótszym czasie do uregulowania tej tak pilnej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#ZygmuntGłowacki">Ze sprawą uposażenia materialnego łączy się zagadnienie pozyskiwania odpowiednich sił do wymiaru sprawiedliwości, a ponadto kwestia wydajności pracy i możności pogłębienia wiedzy i doświadczenia. Sędzia, któremu niedostatek finansowy nie daje utrzymywać łączności ze światem prawniczym i gospodarczym, sędzia ograniczony w możności zaopatrywania się w odpowiednią literaturę i żyjący troską o zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb życiowych, nie może dojść do pełnego rozkwitu sił intelektualnych, chociażby natura go obficie wyposażyła w zdolności fachowe. Musimy zatem podejść do sprawy tej inaczej. Jeżeli rzeczywiście nas nie stać na utrzymywanie obecnej liczby sędziów, prokuratorów i urzędników sądowych, musimy szukać nowych dróg wyjścia, aby przy zmniejszeniu etatów i lepszym wyposażeniu ich dzierżycieli utrzymać równowagę prawną w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#ZygmuntGłowacki">Pilną sprawą jest zrównanie w poborach sędziego grodzkiego z sędzią okręgowym, gdyż sprawy mu powierzone nie ustępują w swej doniosłości zadaniom, należącym do właściwości sądów okręgowych; odpowiedzialność jego jest wielka, a praca o tyle trudniejsza, że obejmuje więcej dziedzin.</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#ZygmuntGłowacki">W związku z tym zagadnieniem nie mogę pominąć sprawy, którą poruszył na Komisji Budżetowej p. senator dr Wolf. Niezależnie bowiem od potrzeby generalnej rewizji uposażeń w dziale wymiaru sprawiedliwości bardzo aktualną jest obecnie sprawa niezwłocznego przyznania dodatku lokalnego sędziom, prokuratorom i urzędnikom sądowym na terenie ziem odzyskanych. Chodzi tu zatem o rozszerzenie mocy obowiązującej rozporządzeń Rady Ministrów z 19 grudnia 1933 r. poz. 781 i poz. 782 na ziemie odzyskane. Konieczność przyznania wspomnianych dodatków wynika ze skutków zmiany waluty i wyjątkowo wysokiego poziomu cen wszelkich artykułów codziennej potrzeby w stosunku do cen, jakie istnieją na terenie pozostałych części Państwa. Na powyższe żądanie pozwalam sobie zwrócić uwagę Wysokiej Izby, uznając je za celowe i sprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#ZygmuntGłowacki">Wielki niepokój budziły w społeczeństwie pogłoski o zamiarach dalszego kasowania sądów grodzkich. W tej dziedzinie oświadczenie p. Ministra Sprawiedliwości, złożone na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 3 lutego 1939 r., przyniosło pełne uspokojenie; ze szczerą wdzięcznością zainteresowane w tej sprawie społeczeństwo usłyszało z ust p. Ministra, że nie grozi dalsza zmiana dyslokacji sądów grodzkich.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#ZygmuntGłowacki">Od szeregu lat mało zmieniło się w organizacji urzędowania naszej magistratury sądowej. Panują tam w wielkiej mierze zwyczaje, których początki sięgają nieraz wstecz ku dalekiej przeszłości. Zasady naukowej organizacji pracy nie znalazły w sądownictwie zastosowania. Wyposażenie techniczne sądów jest słabe i przyczynia się do niewykorzystywania wysoko kwalifikowanych sił, które spełniać muszą dużo prostych czynności. Możliwe są znaczne oszczędności, skoro ściśle przeprowadzimy zasadę, że żadna siła droższa nie powinna pełnić pracy, która może być wykonana przez siłę tańszą.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#ZygmuntGłowacki">Prawo o notariacie przeszło już swoją próbę życiową. Osiągnęliśmy jednolite podstawy dla notariatu całego Państwa. Równocześnie doświadczenie życia wykazało, że prawo o notariacie powinno ulec w najbliższym czasie rewizji. Korektura powinna dotyczyć przede wszystkim organizacji nadzoru przez odpowiednią rozbudowę samorządu z naczelną radą notarialną jako centralną instancją. W czynnościach notarialnych trzeba wprowadzić formy proste i jasne, pozbawione wszelkiego balastu słów. Niezbędne jest u notariuszy dostateczne wykształcenie cywilistyczne. Przepisy wykonawcze do prawa o notariacie wymagają uzupełnienia w interesie stabilizacji stosunków w tym zawodzie (art. 6).</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#ZygmuntGłowacki">Obrót nieruchomościami, który jest szczególnie związany z pracą notariusza, powinien być uwolniony od utrudnień administracyjnych, które nie przynoszą pożytku dla interesu publicznego, a obniżają wartość zastawną mienia nieruchomego.</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#ZygmuntGłowacki">W dziedzinie adwokatury należy wyrazić zadowolenie, że nowe prawo o ustroju adwokatury z 4 maja 1938 r. kładzie kres słusznym żalom na przerost liczebny adwokatury i przyczynią się do zmniejszenia wśród niej elementów niepolskich. Należy obecnie odczekać, jak ten nowy porządek zda egzamin w doświadczeniu życia.</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#ZygmuntGłowacki">Odnośnie aplikacji słuszne są tendencje Ministerstwa, aby poprawić warunki bytu aplikantów sądowych. Dalsze otaczanie największą troską wykształcenia aplikantów i podporządkowanie go centralnemu kierownictwu winno być stałym dążeniem resortu.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#ZygmuntGłowacki">W dziale więziennictwa z zadowoleniem podkreślić wypada, że wzrostowi przeludnienia więzień położono kres. Rozbudowanie ośrodków pracy dla więźniów należy uważać za ze wszech miar pożądane i godne poparcia. Wiemy, że najlepszym lekarstwem na przestępcze skłonności jest odpowiednie zajęcie, które najprędzej prowadzi do przywrócenia psychicznej równowagi.</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#ZygmuntGłowacki">Postulaty co do powołania specjalnych sądów dla nieletnich p. Minister uznał za słuszne i zapowiedział ich zrealizowanie w miarę możności.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#ZygmuntGłowacki">Liczebny stan więźniów — tak osób osadzonych prewencyjnie, jak i odsiadujących kary nałożone — budzi poważne refleksje i wskazuje na to, że stosunki u nas co do przestępczości nie są zdrowe. Przestępczość w Polsce jest zbyt wielka. Walczymy w powojennych czasach z ogólnym wzrostem przestępczości na świecie. Niemniej nie można oddawać się nastrojom defetystycznym i przyjmować stan istniejący jako zło konieczne. Przede wszystkim odnosi się wrażenie, że niedostateczne jest prewencyjne działanie Państwa. Stan bezpieczeństwa na wsi pozostawia dużo do życzenia. Kradzieże leśne i rolne stały się nagminne i zagrażają już nie tylko mieniu osobistemu, lecz uszczuplają stan zadrzewienia ze stratą dla całego społeczeństwa. Kradzieży ulegają w niezliczonych przypadkach inwentarz żywy i płody rolne, szczególnie gdy znajdują się w polu. Praktyka wykazuje, że sama groźba represyj karnych nie wystarcza. Wymiar sprawiedliwości karnej iść musi tutaj ręka w rękę z organami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby znaleźć środki zaradcze. Służba bezpieczeństwa okazuje się za słaba i nie jest wyposażona dostatecznie w nowoczesne środki komunikacyjne, ażeby móc osiągnąć lepsze rezultaty. Oszczędności w policji przerzucają ciężar walki z przestępczością na budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Niezbędne są zasadnicze pociągnięcia w tej dziedzinie, aby uchronić mienie obywateli przed poważnym zagrożeniem i odciążyć resort sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#ZygmuntGłowacki">Mimo przeludnienia więzień Ministerstwo z całą energią przystąpiło do wykonywania zalegających wyroków sądowych. Toteż znaczna ilość wyroków, oczekujących na wykonanie, wydatnie się obniżyła, a następstwem tego jest, że liczba osób pozbawionych wolności wzrosła, dochodząc w r. 1938 w stosunku do r. 1937 z 59.000 do przeszło 70.000 osób. Z zadowoleniem przyjąć można stwierdzenie p. Ministra, poczynione na Komisji Budżetowej Sejmu, że „wykonywanie wyroków zostało w zasadzie opanowane, a jednocześnie zaludnienie więzień poczyna przejawiać tendencję do utrzymania się na mniej więcej jednakowym stałym poziomie. Dalszą troską Ministerstwa jest szukanie sposobów, mogących wpłynąć na zmniejszenie się ilości więźniów. Umożliwia to przepis art. 43 kodeksu karnego, przewidujący, że w razie nieściągalności grzywny, sąd nakazuje skazanemu wykonanie pracy na rachunek grzywny. Dopiero gdyby to nie było możliwe, zamienia się grzywnę na areszt. Uzasadniona ta idea dotąd nie była zrealizowana, lecz wnioski, idące w tym kierunku, są w opracowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#ZygmuntGłowacki">P. Minister zapowiedział na Komisji Budżetowej Sejmu, że zamierza jeszcze w toku bieżącej kadencji zgłosić do laski marszałkowskiej projekt ustawy, normujący sposób wprowadzenia w życie zasad, zawartych w cytowanym już wyżej art. 43 k.k., a ponadto ustawy uzupełniającej prawo o wykroczeniach oraz prawo skarbowe przez dodanie przepisów analogicznych do art. 43 k. k. O ile projekt ten stanie się ustawą, nastąpi niezawodnie znaczne odciążenie więzień.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#ZygmuntGłowacki">Powracam do budżetu. Dla urealnienia budżetu wskazanym jest zniesienie ust. (1) art. 4 rozporządzenia Prezydenta R. P. z dnia 24 października 1934 r. o kosztach sądowych, który zwalnia od kosztów sądowych nie tylko Skarb Państwa, ale wszelkie podmioty prawne, za które działa Prokuratoria Generalna, oraz instytucje ubezpieczeń społecznych, a nawet instytucje finansowe, jak Pocztową Kasę Oszczędności, Bank Gospodarstwa Krajowego i Bank Rolny. Nie ma żadnej racji, ażeby koszty wymiaru sprawiedliwości, wynikające z działalności tychże instytucyj, obciążały i tak już zbyt szczupły budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Jeżeli np. Bank Gospodarstwa Krajowego wytacza niesłuszny proces i przerywa go, to koszty pracy sądowej, związane z procesem, ponosi nie kto inny, jak Ministerstwo Sprawiedliwości. Nie ma w tym żadnej racji, by np. Bank Gospodarstwa Krajowego, jako czysto gospodarcza instytucja, lub Bank Rolny wykazywały jako swój zysk koszty poniesione za nie przez resort sprawiedliwości. Komisja uznała za celowe zalecić poddanie rewizji dotychczas udzielone uwolnienia od opłat sądowych, a przyszłe uwolnienia przyznawać tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach, w których nie wytworzy to poważniejszego obciążenia budżetu resortu sprawiedliwości. W stanie obecnym Ministerstwo Sprawiedliwości ponosi część kosztów generalnych państwowych przedsiębiorstw gospodarczych — mimo że nie otrzymuje na to żadnej dotacji.</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#ZygmuntGłowacki">Ministerstwo Sprawiedliwości wykazało w swej gospodarce pełne zrozumienie potrzeb oględnego szafowania groszem publicznym, co doznało wyrazu w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli Państwa (str. 41): „Gospodarka władz i urzędów Ministerstwa Sprawiedliwości w okresie budżetowym 1937/38 wykazała dalszą stopniową poprawę, a w szczególności poprawa ta dotyczy sądów apelacyjnych i okręgowych, których gospodarka i rachunkowość tylko w nielicznych wypadkach dawały powód do wystąpień Kontroli Państwa” Reasumując pogląd komisji na budżet, wypada poczynić następujące stwierdzenia.</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#ZygmuntGłowacki">Dla właściwego wykonania tej pracy, którą dzisiaj pełni resort sprawiedliwości, fundusze, stojące do jego dyspozycji są za szczupłe. Jeżeli z ogólnej sumy budżetu, z uwagi na inne konieczności Państwa, Ministerstwu Sprawiedliwości nie może przypaść większy udział, wówczas musimy jak najprędzej przystąpić do zasadniczej decyzji. W rozmiarach, zakreślonych możnością finansową, musimy wypośrodkować taki system wymiaru sprawiedliwości, który by zadość uczynił niezbędnym potrzebom kraju.</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#ZygmuntGłowacki">Rozpatrując budżet rozpatrujemy przede wszystkim ekonomię wymiaru sprawiedliwości. Praca wykonywana przy wymiarze sprawiedliwości podlega takim samym prawom ekonomicznym, jak każda inna praca. Wymiaru sprawiedliwości nie należy traktować jako rozwiązywanie abstrakcyjnych zagadnień intelektualnych. Ma on swój ścisłe określony cel praktyczny, któremu służy praca intelektualna.</u>
+ <u xml:id="u-2.41" who="#ZygmuntGłowacki">Oblicze ekonomiczne wymiaru sprawiedliwości nie występuje z taką wyrazistością, jak gospodarcza strona innych czynności Państwa. Stąd też pochodzi, że dotąd pracę sądów najmniej pod tym kątem widzenia analizowano. Biorąc czynności wykonywane w sądach pod ostrze krytyki, znaleźlibyśmy i tam dużo pracy zbędnej i dużo wysiłku niewspółmiernego z efektem. Byliśmy nieraz świadkami szukania — ze znacznym nakładem siły i pracy — niewłaściwości tam, gdzie jej nie było. Jesteśmy często świadkami nastawienia rozmiarów procesów ponad istotną potrzebę. Na drobne sprawy zużywa się niekiedy czas idący w lata i szuka się najsubtelniejszego rozwiązania, podczas gdy na ważniejsze sprawy czasu nie stać. Przed sędzią staje w każdej sprawie nie tylko zagadnienie jej rozstrzygnięcia, lecz jej ważności.</u>
+ <u xml:id="u-2.42" who="#ZygmuntGłowacki">W swym oświadczeniu na Komisji Budżetowej Senatu w dn. 13 lutego r.b. stwierdził p. Minister Sprawiedliwości, jak szkodliwym jest zajmowanie najwyższej instancji drobnymi sprawami. W Sądzie Najwyższym uformowały się nieprawdopodobne zatory zaległych spraw, a ten sąd, mówił p. Minister „jest przeto wszystkim powołany do kształtowania wykładni, wytyczania dróg orzecznictwa i rozstrzygania spornych kwestii prawnych. Zalanie najwyższej instancji sądowej potokiem drobnych spraw uniemożliwia racjonalne spełnianie jego zasadniczych zadań. Stąd na całym święcie istnieją tendencje do ograniczenia zakresu działania sądu kasacyjnego”. Słowa te należy sobie zapamiętać i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski. Ale jest to tylko jedna strona ekonomizacji pracy sędziowskiej. Nie zawsze uproszczenie stanowi oszczędność. Są sprawy, które muszą być decydowane z całym nakładem pracy i fachowości, na które mimo przeciążenia czas się znaleźć musi. Są bowiem sprawy, których szybkie, sprawne i gruntowne załatwienie oddziałuje oczyszczająco na atmosferę prawną i odstrasza od wywoływania podobnych sporów. Niezbędne są decyzje, które podcinają spekulacje złośliwego dłużnika na przewlekłość procedury sądowej i niesprawność egzekucji.</u>
+ <u xml:id="u-2.43" who="#ZygmuntGłowacki">Definicja ekonomii w pracy sądowej nie może się opierać na kryteriach mechanicznych Wymiar sprawiedliwości jest również ekonomiczny, gdy oddziałuje na atmosferę prawną społeczeństwa w ten sposób, że ingerencja sądowa staje się niezbędną tylko w wyjątkowych przypadkach.</u>
+ <u xml:id="u-2.44" who="#ZygmuntGłowacki">Na tym kończę uwagi, dotyczące najważniejszych zagadnień resortu sprawiedliwości. Pozostałe zagadnienia omówione są w pisemnym sprawozdaniu komisji. Nie przedstawiam ich w tej chwili, ponieważ były one przedmiotem wielostronnej dyskusji w komisjach budżetowych obu Izb i na plenum Sejmu, a dyskusje te znalazły żywy oddźwięk również i w prasie.</u>
+ <u xml:id="u-2.45" who="#ZygmuntGłowacki">Wysoka Izbo! Przed resortem sprawiedliwości stoi szereg wielkich i poważnych zadań, które można pomieścić tylko w programie, zakreślonym na szereg lat. Żadne doraźne korektury w przedłożonym preliminarzu budżetowym nie mogą doprowadzić do poważniejszych wyników. Komisja Budżetowa przeto uznała za właściwe zaproponować Wysokiej Izbie przyjęcie przedłożonego preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-2.46" who="#ZygmuntGłowacki">W konkluzji w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę:</u>
+ <u xml:id="u-2.47" who="#ZygmuntGłowacki">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian wraz z następującą rezolucją:</u>
+ <u xml:id="u-2.48" who="#ZygmuntGłowacki">„Senat wzywa Rząd do poddania rewizji uwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa art. 4 ust. (1) przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. (2) tych przepisów”.</u>
<u xml:id="u-2.49" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Fichna.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Już niejednokrotnie z tej wysokiej trybuny charakteryzowano w ogólnych rzutach sytuację, w jakiej Polska, w jakiej cała Europa, ba cały świat się znajdują. Wysokie napięcie dynamizmu, przewartościowanie szeregu ustalonych pojęć, poderwanie zaufania do umów międzynarodowych, które często traktuje się jak świstki papieru — oto stwierdzenia, które naszą współczesną rzeczywistość trafnie ujmują. I dlatego program obrony narodowej w oparciu o własne przede wszystkim możliwości, dlatego pogotowie psychiczne narodu, który na wszelkie ewentualności również moralnie musi być dozbrojony — muszą być przygotowane.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! Już niejednokrotnie z tej wysokiej trybuny charakteryzowano w ogólnych rzutach sytuację, w jakiej Polska, w jakiej cała Europa, ba cały świat się znajdują. Wysokie napięcie dynamizmu, przewartościowanie szeregu ustalonych pojęć, poderwanie zaufania do umów międzynarodowych, które często traktuje się jak świstki papieru — oto stwierdzenia, które naszą współczesną rzeczywistość trafnie ujmują. I dlatego program obrony narodowej w oparciu o własne przede wszystkim możliwości, dlatego pogotowie psychiczne narodu, który na wszelkie ewentualności również moralnie musi być dozbrojony — muszą być przygotowane.</u>
<u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SFichna">Do tego programu dorzucić musimy jeszcze jedną myśl, jeszcze jeden postulat, który nieprzeciętne wartości dla Państwa i narodu reprezentuje — trwały porządek prawny.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SFichna">Jednym z najbardziej ważkich zagadnień, przepracowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, to sprawa kodyfikacji jednolitego prawa polskiego. Jednym z najbardziej istotnych zadań tegoż Ministerstwa — to propaganda kultu prawa, to wskrzeszenie autorytetu prawa, to wychowanie narodu, a szczególnie młodego, narastającego pokolenia w poszanowaniu i posłuchu dla prawa. Jeżeli konsekwencją dzisiejszego ustroju jest rząd silnej ręki, to jednak nie jest ideałem obywatel słaby i do wielkich zadań nieprzygotowany, ale taki, co w poczuciu odpowiedzialności za swoje czyny świadom jest tego, że ugiąć się może, ale przed prawem, że pokonany być może, ale właśnie przez prawo. Jeżeli tępienie „złych obyczajów” weszło w orbitę naszych działań, jeżeli jeszcze jest w Polsce „za dużo nieprawości”, to walka z tymi objawami tym skuteczniej osiągnie swój cel, im stosowane środki mocniejszą podstawę prawną posiadać będą.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SFichna">Jedno jest dziś wszystkich wołanie — powszechne jednolite prawo polskie. Po pierwszym dwudziestoleciu pracy państwowej wołanie to staje się jeszcze bardziej naglące.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SFichna">Jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że to właśnie, co Konstytucję kwietniową — naszą magna charta — wyróżnia i charakteryzuje: praca polskich mózgów, współczesna doktryna prawnicza, przystosowanie zbudowanego ustroju do narodowych właściwości — musi przenikać wszystkie nasze prace ustawodawcze. Zbudowany w ten sposób porządek prawny przetrwa długie lata, a wzajemne stosunki obywateli, obywatela do Państwa i Państwa do obywatela ustabilizuje, bo wypływać będzie z ducha narodu, a swe źródło posiadać będzie w Konstytucji. Prawo bowiem nie jest tylko formą, ma ono przede wszystkim do czynienia z żywym człowiekiem, jego więc interesy i jego dobro chronić musi.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SFichna">Rozejrzyjmy się, co w dziale „porządek prawny” zostało dotychczas dokonane. Najlepszą na to odpowiedzią — to praca departamentu ustawodawczego Ministerstwa, przede wszystkim jednak dotychczasowy dorobek Komisji Kodyfikacyjnej. A trzeba przyznać, że dorobek ten jest bogaty. Obejmuje on bowiem całą obszerną dziedzinę prawa karnego: materialnego i procedurę, poważny dział ustawodawstwa cywilnego, jak np. zobowiązania i procedurę cywilną, całość stosunków handlowych, t.zn. kodeks handlowy, prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, prawo wekslowe i prawo czekowe, prawo o spółkach akcyjnych i prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, następnie — postępowanie egzekucyjne, prawo o ustroju adwokatury, o notariacie itd., itd.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SFichna">Prócz aktów ustawodawczych, które już weszły w życie i obowiązują, a które stanowią bogate pokłosie blisko dwudziestoletniej pracy Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze obszerny dział prac, będących w przygotowaniu. Do nich należą: 1) Część ogólna kodeksu cywilnego. 2) Prawo małżeńskie majątkowe. 3) Prawo o stosunkach z pokrewieństwa i opieki. 4) Prawo rzeczowe. 5) Prawo spadkowe. 6) Prawo morskie i rzeczne. 7) Prawo ubezpieczeniowe. 8) Kodeks postępowania niespornego. 9) Projekt nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SFichna">W tym bogatym wykazie projektów ustawodawczych. opracowanych lub będących w opracowaniu Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze jeden dział. Temu działowi słów kilka poświęcić muszę.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SFichna">Już dnia 28 maja 1929 r. Komisja Kodyfikacyjna opracowała projekt prawa małżeńskiego i w dniu 4 grudnia 1929 r przedłożyła go p. Ministrowi Sprawiedliwości. W dniu 9 marca 1931 r. został przez tę samą komisję przygotowany i uchwalony projekt ustawy o aktach stanu cywilnego i przesłany p. Ministrowi w dn. 31 marca 1931 r.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SFichna">Są to prace duże, regulujące poważne działy naszego życia, działy, będące w zapuszczeniu, a regulowane na podstawie ustaw, narzuconych nam przez państwa zaborcze i ich interesowi raczej służące. Są to prace polskich mózgów prawniczych, oparte na dużym doświadczeniu i długoletnich studiach, prace, usuwające w rezultacie różnolite ustawodawstwa zaborcze i wprowadzające jednolite dla całego obszaru Polski przepisy. Boć przecież na obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje dziś pięć rozmaitych systemów prawa małżeńskiego.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SFichna">Sięgnijmy, proszę Panów, w przeszłość. Przypomnijmy sobie, w jakich warunkach powstała i narodowi polskiemu została narzucona po dziś dzień obowiązująca na ziemiach b. Kongresówki ustawa małżeńska. Sejmy Królestwa Kongresowego dwa razy odrzucały przedkładane im projekty nowej ustawy małżeńskiej, zmieniającej dział Kodeksu Napoleona. I dopiero gdy wojna polsko-rosyjska w r. 1831 została przez nas przegrana, gdy zdetronizowany przez ostatni sejm Mikołaj I stał się znów nieograniczonym panem tych ziem, wtedy i w dziedzinie prawnej zemsty dokonał. I dlatego to, co polskie sejmy odrzucały, zostało wolą i ukazem cara Mikołaja narzucone. Tak powstało prawo małżeńskie z dnia 24 marca 1836 r.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SFichna">Ale jest i drugie curiosum. Wystarczy zestawić z sobą przepisy art. 305 i 306 kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z roku 1825, by dojść do wniosku, że żyjemy w jakimś koszmarnym okresie średniowiecza. Ojcostwa poszukiwać nie wolno. Macierzyństwa — tak. To są słynne kabalistyczne litery N. N. w rubryce „ojciec”, w akcie stanu cywilnego umieszczone. Przyrodzone prawo zostało zdeptane, za to święci swoje triumfy niemoralna zasada, iż za cudze winy karze się — dzieci. Śmiem zaryzykować twierdzenie, że tego rodzaju przepisu nie zna żaden kodeks cywilizowanych narodów.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SFichna">W pyle zapomnienia, ukryty pod zielonym suknem, obchodzić będzie niedługo, bo w tym jeszcze roku, swe pierwsze dziesięciolecie projekt polskiej ustawy małżeńskiej. Ale obchodziła w r. 1936 swe 100-lecie istnienia carska mikołajowska ustawa. Nie twierdzę wcale, że projekt ustawy małżeńskiej odpowiada duchowi czasu i potrzebom narodowym. Współczesne pokolenie, które na barkach swoich niepodległość Polski wyniosło, które dzisiaj niemniej uporczywie o niezależność gospodarczą i przemianę ustroju społecznego walczy, ma jeszcze jedną ambicję: dać Polsce powszechne, jednolite, rodzime ustawodawstwo.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SFichna">Prawnictwo polskie do tej pracy przystąpiło z zapałem i energią. 1 gdy zastosowany został przyśpieszony marsz we wszystkich dziedzinach pracy, to i w tej dziedzinie ten sam rytm pracy musi się objawić.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SFichna">Z zagadnieniem kodyfikacji polskiego prawa, do czego, jak to p. Minister oświadczył, już przystąpiono, łączy się sprawa inflacji ustaw, nowel, rozporządzeń, okólników itd. Wymaga tego tempo życia, ale z pojęciem dobrego prawa jest to w zdecydowanej sprzeczności. I dobrze zrobił p. poseł Żenczykowski, gdy podczas debaty sejmowej podał w wątpliwość słuszność starej rzymskiego prawa zasady: nieznajomością prawa nikt się tłumaczyć nie może. W życiu stała się ta zasada już anachronizmem. Jeżeli jeszcze pokutuje w teorii prawa, to tylko dowód, iż z pojęciami, które wyszły z obiegu, rozstać się przecież nie możemy.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SFichna">Ale dobre prawo nie zna również pośpiechu, a rzetelnie pojęta współpraca pomiędzy rządem a parlamentem nie zna owego terminu taktycznego — zaskakiwania.</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SFichna">Wiemy, iż w przeddzień zwołania Izb ogłoszono dekretem Pana Prezydenta cztery ustawy. Wszystkie sięgają głęboko w nurt naszego życia. Ale dwie z nich wysoce praktyczne posiadają znaczenie. Nie tylko, że nie neguję potrzeby wydania prawa prasowego, ale twierdzę, że zaognione i nieznośne w tej dziedzinie stosunki dużo wcześniej domagały się uzdrowienia. Ale czy było rzeczą konieczną unikać ognia dyskusji i wzajemnej argumentacji? Uznaję również słuszność tezy, iż procedurę cywilną i karną trzeba było zmodernizować. Ale czy był potrzebny ów niesłychany pośpiech? Czy kwestia jednego miesiąca odegrałaby tu tak istotną rolę? Czy nie uniknęłoby się serii nowych okólników, a nawet sięgania po autorytatywne wyjaśnienia aż do Sądu Najwyższego?</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SFichna">Dobre prawo wymaga jeszcze jednego czynnika — dobrego wykonania. Walory swoje ukazuje ono dopiero wtedy, gdy się zetknie z życiem. Zadanie to spełniają przede wszystkim sądy. Dlatego wszystko, co dąży do podniesienia standardu życiowego sędziów i prokuratorów, co umocni ich niezależność materialną i niezawisłość ustawową, co umożliwi przede wszystkim sądom grodzkim, dziś jeszcze bardzo obciążonym, dobre i szybkie wykonanie ich funkcji i zadań, powinno być nieustanną troską p. Ministra. Dobrze Państwu i narodowi zasłuży się ten minister sprawiedliwości, który zagadnienie to rozwiąże. Wymiar sprawiedliwości bowiem, to ramię państwa, które porządek prawny ustala.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SFichna">Chcę przy tej okazji drobny szczegół poruszyć, chcę mówić o pewnym zagadnieniu ściśle lokalnym, o memoriale sędziów i prokuratorów łódzkich, złożonym p. Ministrowi Sprawiedliwości w sprawie przyznania dodatku lokalnego. Ten memoriał jest p. Ministrowi dobrze znany i wiem, że został życzliwie potraktowany. Ale chciałbym kilka cyfr z tego memoriału Wysokiemu Senatowi do wiadomości podać. W memoriale tym zrzeszenie sędziów i prokuratorów domaga się dodatku lokalnego i twierdzi, że właśnie w tym żądaniu opiera się na zasadach sprawiedliwości społecznej. Przytoczę cyfry. Wiemy, że tego rodzaju dodatek istnieje w Warszawie, Katowicach, Gdyni. Co nam mówi wskaźnik cen za artykuły pierwszej potrzeby?</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SFichna">Rok 1937: Warszawa — 12,34, Katowice — 12,25, Gdynia — 12,74, Łódź — 12.29, a więc wyższy niż w Katowicach.</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SFichna">Marzec 1938 r.: Warszawa — 12,63, Katowice — 12,23, Gdynia — 12,85, Łódź — 12,73, a więc najdroższa jest Gdynia, a następnie idą Łódź, Warszawa, Katowice.</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SFichna">Wrzesień 1938 r. Warszawa — 12,35, Łódź już 12,78.</u>
- <u xml:id="u-4.23" who="#SFichna">Październik 1938 r. Warszawa — 12,53, Łódź — 12,97.</u>
- <u xml:id="u-4.24" who="#SFichna">Jeżeli do tego dodamy niesłychanie trudne warunki mieszkaniowe i jeszcze jeden istotny argument — sprawę szkolnictwa, zrozumiemy w całej pełni, w jak ciężkiej sytuacji znajdują się nasi sędziowie i prokuratorzy. Wysoki Senacie! Łódź ma przeszło 670.000 mieszkańców, w tym przeszło 60% ludności polskiej, oczywiście gros tej ludności — to ludność robotnicza, pracownicza, a państwowych szkół średnich posiada męskich trzy, żeńskich jedną. A więc i nad tym zagadnieniem nie możemy przejść do porządku dziennego wtedy, gdy się mówi, że trzeba dać dodatek dla sędziów i prokuratorów.</u>
- <u xml:id="u-4.25" who="#SFichna">Przy tej okazji — przepraszam bardzo Wysoki Senat — ale muszę zrobić małą dygresję w związku ze szkolnictwem, a to z tego powodu, że wczoraj podczas dyskusji s. Hasbach, reprezentujący mniejszość niemiecką, tak się skarżył na owo pokrzywdzenie ludności niemieckiej i na pokrzywdzenie dzieci niemieckich. Otóż w Łodzi tam, gdzie Niemcy stanowią 8% do 9% całej ludności, najpiękniejszy gmach w całym mieście, gmach w centrum miasta i najlepiej uposażony należy do gimnazjum męskiego i gimnazjum żeńskiego niemieckiego. A obok niego jest jeszcze drugie gimnazjum p. Rotertowej, również niemieckie. Nie ma w całym rejonie łódzkim dziecka niemieckiego, które by, jeżeli chce pójść do szkoły średniej, nie znalazło miejsca w szkole średniej niemieckiej. Natomiast jest tysiące dzieci polskich, które miejsca szkole średniej absolutnie znaleźć nie mogą.</u>
- <u xml:id="u-4.26" who="#SFichna">I komu tu dzieje się krzywda? Tylko dzieciom polskim, a wśród nich i dzieciom łódzkich sędziów i prokuratorów. Nawet tramwaj w Łodzi jest droższy niż w Warszawie. To wszystko są argumenty, które bezsprzecznie przemawiają za tym, że dodatek lokalny jest koniecznością.</u>
- <u xml:id="u-4.27" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Kończę tym, co jest właściwą treścią mego przemówienia. W wyścigu pracy na rzecz Państwa i narodu prawnictwo polskie nie chce i nie może pozostać w tyle. Gdy nurt życia się wzmaga, to i przyśpieszony marsz na naszym odcinku jest potrzebny. Możliwie szybko Państwu naszemu chcemy dać dobre jednolite prawo polskie.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#BolesławFichna">Do tego programu dorzucić musimy jeszcze jedną myśl, jeszcze jeden postulat, który nieprzeciętne wartości dla Państwa i narodu reprezentuje — trwały porządek prawny.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#BolesławFichna">Jednym z najbardziej ważkich zagadnień, przepracowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, to sprawa kodyfikacji jednolitego prawa polskiego. Jednym z najbardziej istotnych zadań tegoż Ministerstwa — to propaganda kultu prawa, to wskrzeszenie autorytetu prawa, to wychowanie narodu, a szczególnie młodego, narastającego pokolenia w poszanowaniu i posłuchu dla prawa. Jeżeli konsekwencją dzisiejszego ustroju jest rząd silnej ręki, to jednak nie jest ideałem obywatel słaby i do wielkich zadań nieprzygotowany, ale taki, co w poczuciu odpowiedzialności za swoje czyny świadom jest tego, że ugiąć się może, ale przed prawem, że pokonany być może, ale właśnie przez prawo. Jeżeli tępienie „złych obyczajów” weszło w orbitę naszych działań, jeżeli jeszcze jest w Polsce „za dużo nieprawości”, to walka z tymi objawami tym skuteczniej osiągnie swój cel, im stosowane środki mocniejszą podstawę prawną posiadać będą.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#BolesławFichna">Jedno jest dziś wszystkich wołanie — powszechne jednolite prawo polskie. Po pierwszym dwudziestoleciu pracy państwowej wołanie to staje się jeszcze bardziej naglące.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#BolesławFichna">Jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że to właśnie, co Konstytucję kwietniową — naszą magna charta — wyróżnia i charakteryzuje: praca polskich mózgów, współczesna doktryna prawnicza, przystosowanie zbudowanego ustroju do narodowych właściwości — musi przenikać wszystkie nasze prace ustawodawcze. Zbudowany w ten sposób porządek prawny przetrwa długie lata, a wzajemne stosunki obywateli, obywatela do Państwa i Państwa do obywatela ustabilizuje, bo wypływać będzie z ducha narodu, a swe źródło posiadać będzie w Konstytucji. Prawo bowiem nie jest tylko formą, ma ono przede wszystkim do czynienia z żywym człowiekiem, jego więc interesy i jego dobro chronić musi.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#BolesławFichna">Rozejrzyjmy się, co w dziale „porządek prawny” zostało dotychczas dokonane. Najlepszą na to odpowiedzią — to praca departamentu ustawodawczego Ministerstwa, przede wszystkim jednak dotychczasowy dorobek Komisji Kodyfikacyjnej. A trzeba przyznać, że dorobek ten jest bogaty. Obejmuje on bowiem całą obszerną dziedzinę prawa karnego: materialnego i procedurę, poważny dział ustawodawstwa cywilnego, jak np. zobowiązania i procedurę cywilną, całość stosunków handlowych, t.zn. kodeks handlowy, prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, prawo wekslowe i prawo czekowe, prawo o spółkach akcyjnych i prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, następnie — postępowanie egzekucyjne, prawo o ustroju adwokatury, o notariacie itd., itd.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#BolesławFichna">Prócz aktów ustawodawczych, które już weszły w życie i obowiązują, a które stanowią bogate pokłosie blisko dwudziestoletniej pracy Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze obszerny dział prac, będących w przygotowaniu. Do nich należą: 1) Część ogólna kodeksu cywilnego. 2) Prawo małżeńskie majątkowe. 3) Prawo o stosunkach z pokrewieństwa i opieki. 4) Prawo rzeczowe. 5) Prawo spadkowe. 6) Prawo morskie i rzeczne. 7) Prawo ubezpieczeniowe. 8) Kodeks postępowania niespornego. 9) Projekt nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#BolesławFichna">W tym bogatym wykazie projektów ustawodawczych. opracowanych lub będących w opracowaniu Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze jeden dział. Temu działowi słów kilka poświęcić muszę.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#BolesławFichna">Już dnia 28 maja 1929 r. Komisja Kodyfikacyjna opracowała projekt prawa małżeńskiego i w dniu 4 grudnia 1929 r przedłożyła go p. Ministrowi Sprawiedliwości. W dniu 9 marca 1931 r. został przez tę samą komisję przygotowany i uchwalony projekt ustawy o aktach stanu cywilnego i przesłany p. Ministrowi w dn. 31 marca 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#BolesławFichna">Są to prace duże, regulujące poważne działy naszego życia, działy, będące w zapuszczeniu, a regulowane na podstawie ustaw, narzuconych nam przez państwa zaborcze i ich interesowi raczej służące. Są to prace polskich mózgów prawniczych, oparte na dużym doświadczeniu i długoletnich studiach, prace, usuwające w rezultacie różnolite ustawodawstwa zaborcze i wprowadzające jednolite dla całego obszaru Polski przepisy. Boć przecież na obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje dziś pięć rozmaitych systemów prawa małżeńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#BolesławFichna">Sięgnijmy, proszę Panów, w przeszłość. Przypomnijmy sobie, w jakich warunkach powstała i narodowi polskiemu została narzucona po dziś dzień obowiązująca na ziemiach b. Kongresówki ustawa małżeńska. Sejmy Królestwa Kongresowego dwa razy odrzucały przedkładane im projekty nowej ustawy małżeńskiej, zmieniającej dział Kodeksu Napoleona. I dopiero gdy wojna polsko-rosyjska w r. 1831 została przez nas przegrana, gdy zdetronizowany przez ostatni sejm Mikołaj I stał się znów nieograniczonym panem tych ziem, wtedy i w dziedzinie prawnej zemsty dokonał. I dlatego to, co polskie sejmy odrzucały, zostało wolą i ukazem cara Mikołaja narzucone. Tak powstało prawo małżeńskie z dnia 24 marca 1836 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#BolesławFichna">Ale jest i drugie curiosum. Wystarczy zestawić z sobą przepisy art. 305 i 306 kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z roku 1825, by dojść do wniosku, że żyjemy w jakimś koszmarnym okresie średniowiecza. Ojcostwa poszukiwać nie wolno. Macierzyństwa — tak. To są słynne kabalistyczne litery N. N. w rubryce „ojciec”, w akcie stanu cywilnego umieszczone. Przyrodzone prawo zostało zdeptane, za to święci swoje triumfy niemoralna zasada, iż za cudze winy karze się — dzieci. Śmiem zaryzykować twierdzenie, że tego rodzaju przepisu nie zna żaden kodeks cywilizowanych narodów.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#BolesławFichna">W pyle zapomnienia, ukryty pod zielonym suknem, obchodzić będzie niedługo, bo w tym jeszcze roku, swe pierwsze dziesięciolecie projekt polskiej ustawy małżeńskiej. Ale obchodziła w r. 1936 swe 100-lecie istnienia carska mikołajowska ustawa. Nie twierdzę wcale, że projekt ustawy małżeńskiej odpowiada duchowi czasu i potrzebom narodowym. Współczesne pokolenie, które na barkach swoich niepodległość Polski wyniosło, które dzisiaj niemniej uporczywie o niezależność gospodarczą i przemianę ustroju społecznego walczy, ma jeszcze jedną ambicję: dać Polsce powszechne, jednolite, rodzime ustawodawstwo.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#BolesławFichna">Prawnictwo polskie do tej pracy przystąpiło z zapałem i energią. 1 gdy zastosowany został przyśpieszony marsz we wszystkich dziedzinach pracy, to i w tej dziedzinie ten sam rytm pracy musi się objawić.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#BolesławFichna">Z zagadnieniem kodyfikacji polskiego prawa, do czego, jak to p. Minister oświadczył, już przystąpiono, łączy się sprawa inflacji ustaw, nowel, rozporządzeń, okólników itd. Wymaga tego tempo życia, ale z pojęciem dobrego prawa jest to w zdecydowanej sprzeczności. I dobrze zrobił p. poseł Żenczykowski, gdy podczas debaty sejmowej podał w wątpliwość słuszność starej rzymskiego prawa zasady: nieznajomością prawa nikt się tłumaczyć nie może. W życiu stała się ta zasada już anachronizmem. Jeżeli jeszcze pokutuje w teorii prawa, to tylko dowód, iż z pojęciami, które wyszły z obiegu, rozstać się przecież nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#BolesławFichna">Ale dobre prawo nie zna również pośpiechu, a rzetelnie pojęta współpraca pomiędzy rządem a parlamentem nie zna owego terminu taktycznego — zaskakiwania.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#BolesławFichna">Wiemy, iż w przeddzień zwołania Izb ogłoszono dekretem Pana Prezydenta cztery ustawy. Wszystkie sięgają głęboko w nurt naszego życia. Ale dwie z nich wysoce praktyczne posiadają znaczenie. Nie tylko, że nie neguję potrzeby wydania prawa prasowego, ale twierdzę, że zaognione i nieznośne w tej dziedzinie stosunki dużo wcześniej domagały się uzdrowienia. Ale czy było rzeczą konieczną unikać ognia dyskusji i wzajemnej argumentacji? Uznaję również słuszność tezy, iż procedurę cywilną i karną trzeba było zmodernizować. Ale czy był potrzebny ów niesłychany pośpiech? Czy kwestia jednego miesiąca odegrałaby tu tak istotną rolę? Czy nie uniknęłoby się serii nowych okólników, a nawet sięgania po autorytatywne wyjaśnienia aż do Sądu Najwyższego?</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#BolesławFichna">Dobre prawo wymaga jeszcze jednego czynnika — dobrego wykonania. Walory swoje ukazuje ono dopiero wtedy, gdy się zetknie z życiem. Zadanie to spełniają przede wszystkim sądy. Dlatego wszystko, co dąży do podniesienia standardu życiowego sędziów i prokuratorów, co umocni ich niezależność materialną i niezawisłość ustawową, co umożliwi przede wszystkim sądom grodzkim, dziś jeszcze bardzo obciążonym, dobre i szybkie wykonanie ich funkcji i zadań, powinno być nieustanną troską p. Ministra. Dobrze Państwu i narodowi zasłuży się ten minister sprawiedliwości, który zagadnienie to rozwiąże. Wymiar sprawiedliwości bowiem, to ramię państwa, które porządek prawny ustala.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#BolesławFichna">Chcę przy tej okazji drobny szczegół poruszyć, chcę mówić o pewnym zagadnieniu ściśle lokalnym, o memoriale sędziów i prokuratorów łódzkich, złożonym p. Ministrowi Sprawiedliwości w sprawie przyznania dodatku lokalnego. Ten memoriał jest p. Ministrowi dobrze znany i wiem, że został życzliwie potraktowany. Ale chciałbym kilka cyfr z tego memoriału Wysokiemu Senatowi do wiadomości podać. W memoriale tym zrzeszenie sędziów i prokuratorów domaga się dodatku lokalnego i twierdzi, że właśnie w tym żądaniu opiera się na zasadach sprawiedliwości społecznej. Przytoczę cyfry. Wiemy, że tego rodzaju dodatek istnieje w Warszawie, Katowicach, Gdyni. Co nam mówi wskaźnik cen za artykuły pierwszej potrzeby?</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#BolesławFichna">Rok 1937: Warszawa — 12,34, Katowice — 12,25, Gdynia — 12,74, Łódź — 12.29, a więc wyższy niż w Katowicach.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#BolesławFichna">Marzec 1938 r.: Warszawa — 12,63, Katowice — 12,23, Gdynia — 12,85, Łódź — 12,73, a więc najdroższa jest Gdynia, a następnie idą Łódź, Warszawa, Katowice.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#BolesławFichna">Wrzesień 1938 r. Warszawa — 12,35, Łódź już 12,78.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#BolesławFichna">Październik 1938 r. Warszawa — 12,53, Łódź — 12,97.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#BolesławFichna">Jeżeli do tego dodamy niesłychanie trudne warunki mieszkaniowe i jeszcze jeden istotny argument — sprawę szkolnictwa, zrozumiemy w całej pełni, w jak ciężkiej sytuacji znajdują się nasi sędziowie i prokuratorzy. Wysoki Senacie! Łódź ma przeszło 670.000 mieszkańców, w tym przeszło 60% ludności polskiej, oczywiście gros tej ludności — to ludność robotnicza, pracownicza, a państwowych szkół średnich posiada męskich trzy, żeńskich jedną. A więc i nad tym zagadnieniem nie możemy przejść do porządku dziennego wtedy, gdy się mówi, że trzeba dać dodatek dla sędziów i prokuratorów.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#BolesławFichna">Przy tej okazji — przepraszam bardzo Wysoki Senat — ale muszę zrobić małą dygresję w związku ze szkolnictwem, a to z tego powodu, że wczoraj podczas dyskusji s. Hasbach, reprezentujący mniejszość niemiecką, tak się skarżył na owo pokrzywdzenie ludności niemieckiej i na pokrzywdzenie dzieci niemieckich. Otóż w Łodzi tam, gdzie Niemcy stanowią 8% do 9% całej ludności, najpiękniejszy gmach w całym mieście, gmach w centrum miasta i najlepiej uposażony należy do gimnazjum męskiego i gimnazjum żeńskiego niemieckiego. A obok niego jest jeszcze drugie gimnazjum p. Rotertowej, również niemieckie. Nie ma w całym rejonie łódzkim dziecka niemieckiego, które by, jeżeli chce pójść do szkoły średniej, nie znalazło miejsca w szkole średniej niemieckiej. Natomiast jest tysiące dzieci polskich, które miejsca szkole średniej absolutnie znaleźć nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#BolesławFichna">I komu tu dzieje się krzywda? Tylko dzieciom polskim, a wśród nich i dzieciom łódzkich sędziów i prokuratorów. Nawet tramwaj w Łodzi jest droższy niż w Warszawie. To wszystko są argumenty, które bezsprzecznie przemawiają za tym, że dodatek lokalny jest koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! Kończę tym, co jest właściwą treścią mego przemówienia. W wyścigu pracy na rzecz Państwa i narodu prawnictwo polskie nie chce i nie może pozostać w tyle. Gdy nurt życia się wzmaga, to i przyśpieszony marsz na naszym odcinku jest potrzebny. Możliwie szybko Państwu naszemu chcemy dać dobre jednolite prawo polskie.</u>
<u xml:id="u-4.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SSzelągowska">Wysoka Izbo! Im dokładniejszej analizie poddamy przestępczość pełnoletnich, tym mocniej uderza fakt, iż w ogromnej większości wypadków zaczynali oni karierę przestępczą już w dzieciństwie. Co więcej, najniebezpieczniejsi i najniepoprawniejsi są właśnie ci przestępcy już w dzieciństwie, zatem należało by roztoczyć nad nimi odpowiednią opiekę. W żadnym razie nie mogą temu zadaniu sprostać sądy ogólne.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SSzelągowska">Rozumiał to Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski i już dnia 7 lutego 1919 r., a więc w trzy miesiące po odzyskaniu niepodległości Polski, wydał dekret, zarządzający wprowadzenie sądów dla nieletnich. Dekret uzupełniony rozporządzeniem wykonawczym Ministerstwa Sprawiedliwości zaczął obowiązywać dn. 20 lipca 1919 r. Sądy utworzono w Warszawie, Łodzi i Lublinie.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SSzelągowska">Moc obowiązującą tego dekretu i rozporządzenia uchyliło jednak prawo o ustroju sądów powszechnych, wprowadzone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 roku. Na mocy zarządzeń administracyjnych sprawy nieletnich, należące do kompetencji sądu grodzkiego, zostały w niektórych miastach przekazane do sądzenia jednemu oddziałowi tego sądu. Na terenie Warszawy i Łodzi oddziały te kontynuują w praktyce działalność dawnych sądów dla nieletnich z pewnymi zmianami, toteż większość spraw, nieraz bardzo skomplikowanych, przechodzi poza sądami dla nieletnich.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SSzelągowska">Dzieci, popełniające przestępstwa, to nic innego, tylko skutek istnienia dzieci zaniedbanych, opuszczonych i krzywdzonych — powiedziała jeszcze w roku 1870 miss Clark. Toteż pod wpływem tej ewolucji poglądów na walkę z przestępczością nieletnich, nieletni w prawie karnym stanowią obecnie zagadnienie odrębne. Wiemy, że istnieje wiele przyczyn specjalnie powodujących przestępczość u dzieci, a przede wszystkim za jedną z głównych przyczyn uznano ujemną atmosferę środowiska, w którym dziecko wzrasta i wychowuje się. Łącznie z ewolucją poglądów prawa karnego w stosunku do nieletnich uznano za wskazane, aby dzieci, które popełniły przestępstwo, nie podlegały procedurze karnej, stosowanej względem dorosłych, stąd koncepcja sądów dla nieletnich. Wyniki dotychczasowe w polskich sądach dla nieletnich przemawiają w zupełności na korzyść tej instytucji. Przewidziane jednak w prawie o ustroju sądów powszechnych sądy dla nieletnich nie zostały dotychczas zorganizowane, bo chociaż prawo to upoważnia Ministra Sprawiedliwości do powołania sądów dla nieletnich, ale nie przesądza, kiedy organizacja tych sądów ma nastąpić.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SSzelągowska">Odpowiednich sił prawniczych nam nie brak dla obsadzenia stanowisk w sądach dla nieletnich. Jest cały zastęp aplikantek sądowych, które po złożeniu egzaminów nie zostają mianowane asesorami, robią zwyczajną kancelaryjną robotę poniżej poziomu prawniczego, natomiast praktyka wykazała, jak dodatnią jest działalność kobiet w charakterze sędziów dla nieletnich. Są państwa, jak np. Anglia, gdzie z reguły w skład sądu dla nieletnich wchodzi kobieta.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SSzelągowska">Sądy dla nieletnich są tak doniosłym czynnikiem w zakresie walki z przestępczością, że ze wszech miar jest wskazana rozbudowa sądownictwa dla nieletnich i dlatego apeluję gorąco o rozbudowę tych sądów w myśl uprawnień, jakie p. Ministrowi przysługują. Dziś, gdy coraz częściej powraca prawo dżungli i kult siły przed prawem, może poprzez sądy dla nieletnich ukrócimy przestępcze objawy tego złowrogiego kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#AnnaSzelągowska">Wysoka Izbo! Im dokładniejszej analizie poddamy przestępczość pełnoletnich, tym mocniej uderza fakt, iż w ogromnej większości wypadków zaczynali oni karierę przestępczą już w dzieciństwie. Co więcej, najniebezpieczniejsi i najniepoprawniejsi są właśnie ci przestępcy już w dzieciństwie, zatem należało by roztoczyć nad nimi odpowiednią opiekę. W żadnym razie nie mogą temu zadaniu sprostać sądy ogólne.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#AnnaSzelągowska">Rozumiał to Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski i już dnia 7 lutego 1919 r., a więc w trzy miesiące po odzyskaniu niepodległości Polski, wydał dekret, zarządzający wprowadzenie sądów dla nieletnich. Dekret uzupełniony rozporządzeniem wykonawczym Ministerstwa Sprawiedliwości zaczął obowiązywać dn. 20 lipca 1919 r. Sądy utworzono w Warszawie, Łodzi i Lublinie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#AnnaSzelągowska">Moc obowiązującą tego dekretu i rozporządzenia uchyliło jednak prawo o ustroju sądów powszechnych, wprowadzone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 roku. Na mocy zarządzeń administracyjnych sprawy nieletnich, należące do kompetencji sądu grodzkiego, zostały w niektórych miastach przekazane do sądzenia jednemu oddziałowi tego sądu. Na terenie Warszawy i Łodzi oddziały te kontynuują w praktyce działalność dawnych sądów dla nieletnich z pewnymi zmianami, toteż większość spraw, nieraz bardzo skomplikowanych, przechodzi poza sądami dla nieletnich.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#AnnaSzelągowska">Dzieci, popełniające przestępstwa, to nic innego, tylko skutek istnienia dzieci zaniedbanych, opuszczonych i krzywdzonych — powiedziała jeszcze w roku 1870 miss Clark. Toteż pod wpływem tej ewolucji poglądów na walkę z przestępczością nieletnich, nieletni w prawie karnym stanowią obecnie zagadnienie odrębne. Wiemy, że istnieje wiele przyczyn specjalnie powodujących przestępczość u dzieci, a przede wszystkim za jedną z głównych przyczyn uznano ujemną atmosferę środowiska, w którym dziecko wzrasta i wychowuje się. Łącznie z ewolucją poglądów prawa karnego w stosunku do nieletnich uznano za wskazane, aby dzieci, które popełniły przestępstwo, nie podlegały procedurze karnej, stosowanej względem dorosłych, stąd koncepcja sądów dla nieletnich. Wyniki dotychczasowe w polskich sądach dla nieletnich przemawiają w zupełności na korzyść tej instytucji. Przewidziane jednak w prawie o ustroju sądów powszechnych sądy dla nieletnich nie zostały dotychczas zorganizowane, bo chociaż prawo to upoważnia Ministra Sprawiedliwości do powołania sądów dla nieletnich, ale nie przesądza, kiedy organizacja tych sądów ma nastąpić.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#AnnaSzelągowska">Odpowiednich sił prawniczych nam nie brak dla obsadzenia stanowisk w sądach dla nieletnich. Jest cały zastęp aplikantek sądowych, które po złożeniu egzaminów nie zostają mianowane asesorami, robią zwyczajną kancelaryjną robotę poniżej poziomu prawniczego, natomiast praktyka wykazała, jak dodatnią jest działalność kobiet w charakterze sędziów dla nieletnich. Są państwa, jak np. Anglia, gdzie z reguły w skład sądu dla nieletnich wchodzi kobieta.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#AnnaSzelągowska">Sądy dla nieletnich są tak doniosłym czynnikiem w zakresie walki z przestępczością, że ze wszech miar jest wskazana rozbudowa sądownictwa dla nieletnich i dlatego apeluję gorąco o rozbudowę tych sądów w myśl uprawnień, jakie p. Ministrowi przysługują. Dziś, gdy coraz częściej powraca prawo dżungli i kult siły przed prawem, może poprzez sądy dla nieletnich ukrócimy przestępcze objawy tego złowrogiego kierunku.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SHordyński">Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości nasuwa się na myśl szereg pytań, dotyczących spraw, wchodzących w zakres działalności sądów, których załatwienie i rodzaj ich załatwienia nie jest obojętny także dla ludności ukraińskiej.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SHordyński">I tak przede wszystkim bardzo ważną w dzisiejszych czasach okazuje się sprawa zużycia pieniężnych kwot, będących własnością pupilów. Kapitały te wzrosły w powojennych czasach do znacznej wysokości, a to z tego powodu, że bardzo wielu pupilów otrzymywało ze Skarbu Państwa zaopatrzenie sieroce po swych ojcach jako żołnierzach b. armii zaborczych Nierzadko były wypadki, iż na jednego pupila Skarb Państwa wypłacał i znaczniejsze kwoty, dochodzące do wysokości kilku tysięcy złotych. Przez dłuższy szereg lat — a w każdym razie od 1926 r. — renty te były wypłacane przez Izbę Skarbową w Krakowie bezpośrednio do rąk opiekunów pupilów, gdyż przypuszczano, iż opiekunowie, którymi były zwykle matki tych pupilów, zużyją uzyskane renty na korzyść pupilów. Jednakże spodziewania władz skarbowych w najliczniejszych wypadkach zawiodły, gdyż właśnie te matki uważały za odpowiednie wprowadzić zwyczaj, by znaczną część tych rent zużyć na ugaszczanie znajomych, a ponieważ wypłata rent odbywała się zwyczajnie w jednym z miasteczek, to zawsze łatwo trafiało się towarzystwo, które korzystało ze sposobności do zabawy. Najgorzej na tym wychodzili pupile, bo dla nich zostawała tylko reszta renty, albo też nic.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SHordyński">Ten stan rzeczy został zaobserwowany przez niektóre sądy grodzkie i te zwróciły się do Izby Skarbowej w Krakowie, by renty przeznaczone dla osób małoletnich były przesyłane nie na ręce opiekunów, a jedynie do sądów — jako opiekuńczych — i żeby one w porozumieniu z opiekunami lokowały te kapitały w instytucjach kredytowych, mających zabezpieczenie pupilarne. W ten sposób przez dłuższy szereg lat w wielu kasach na terenie apelacji lwowskiej zebrano znaczne kapitały, których użycie zależne jest od zezwolenia sądów grodzkich jako opiekuńczych lub nadkuratelarnych.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SHordyński">Do tych kapitałów, zebranych z rent, dołączyły się jeszcze czynsze dzierżawne, składane na rachunek pupilów przez dzierżawców gruntów sierocińskich. Ogólne kwoty, powstałe czy to z rent, czy też z czynszów, są jeszcze i teraz znaczne i dochodzą w niektórych wypadkach do kilku tysięcy.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SHordyński">Wskazanym było by, by te kwoty, które są własnością pupilów, rekrutujących się z warstwy włościańskiej, były zużywane w obecnych czasach na dokupienie dla pupilów gruntu, gdyż to jest jedyny możliwie korzystny sposób zużytkowania tych kapitałów, a to tym bardziej, iż, ceny gruntów w województwach północno-wschodnich są teraz mniej więcej normalne i nie potrzeba obawiać się nadmierności cen. Mimo to szereg sądów w wypadkach, gdy pupilom trafia się możliwość kupienia gruntów, robi trudności w zezwoleniu na użycie ich oszczędności na kupno nieruchomości. Tego rodzaju postępowanie może zaszkodzić pupilom, gdyż kupno gruntu stanowi jedyną możliwość poprawy ich sytuacji majątkowej i jej zabezpieczenie.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SHordyński">Proszę więc Pana Ministra o wydanie w drodze nadzoru pewnych przypomnień w tym kierunku, by nie dopuścić do mimowolnego wprawdzie, lecz w każdym razie pewnego narażenia na szkodę jednostek, podlegających pieczy sądów.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SHordyński">Okazuje się to tym bardziej pilnym, iż właśnie nikt inny, jak tylko sądy opiekuńcze, były inicjatorami zabezpieczenia mienia pupilów w sposób na wstępie wymieniony. Stosunki gospodarcze w kraju ulegają jednak tak licznym i nawet niekiedy szybkim i niedostrzegalnym zmianom, że trudno jest każdemu sędziemu te zmiany zaobserwować. Z tego powodu każdy sędzia opiekuńczy nie zawsze zwraca uwagę na zmianę koniunktury gospodarczej, a przecież zwróciłby na to uwagę przy sposobności zaznajamiania się z okólnikiem władzy przełożonej, naświetlającym stosownie powyższą kwestię.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SHordyński">Dalszą kwestią nie mniej ważną, również z dziedziny, dotyczącej interesów osób nieletnich, jest sądownictwo karne dla nieletnich, a w szczególności sposób jego wykonywania. Dla nikogo nie jest obojętnym, czy dana jednostka zejdzie na manowce i stanie się ciężarem a nawet postrachem dla społeczeństwa, czy też zostanie dla społeczeństwa uratowana mimo chwilowego moralnego upadku. Pytanie to jest jednak najbardziej aktualne w wypadku, gdy dotyczy osób nieletnich, które z biegiem okoliczności zostały wciągnięte na drogę przestępstwa.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SHordyński">Nasze ustawodawstwo karne zmierza do ochrony nieletniego przestępcy przed ujemnym wpływem ze strony pełnoletnich osób występnych i stara się, by postępowanie karne w sprawach nieletnich odbywało się w sposób odrębny, umożliwiający spełnienie zamiarów ustawodawcy w tym kierunku. Na razie jednak należyte wykonanie przepisów ustawowych, dotyczących sądownictwa karnego dla nieletnich przestępców, natrafia na pewnego rodzaju niedociągnięcie, spowodowane prawdopodobnie zbyt krótkim okresem czasu dla odpowiedniego przygotowania sędziów dla takich spraw. Wykonanie obowiązku sędziego karnego w sprawach dla nieletnich wymaga oprócz znajomości szeregu przepisów karnych, odmiennych dla postępowania w tych sprawach, także czegoś o wiele ważniejszego w takich wypadkach, a w szczególności specjalnego przygotowania samego sędziego, który w tych sprawach ma wystąpić nie tylko jako organ wymiaru sprawiedliwości, który stosuje przepis odpowiednio do stwierdzonego stopnia winy czy też niewinności podsądnego, lecz ma w czasie przeprowadzenia rozprawy wywrzeć przez stosowne uwagi i pouczenie wpływ dodatni na nieletniego przestępcę. Możliwość udzielenia takich pouczeń wymaga jednakże specjalnego przygotowania, gdyż inaczej cały zamierzony przez ustawodawcę system tego sądownictwa pozostanie bez dodatnich wyników. By zapobiec szablonowemu stosowaniu przepisów o sądownictwie karnym dla nieletnich przestępców, wskazanym byłoby przygotowanie pewnego zastępu sędziów karnych dla nieletnich na specjalnych kursach i w ten sposób nadanie temu sądownictwu tak pięknie przez ustawodawcę zamierzonego celowego kierunku.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SHordyński">Z kolei przechodzę do omówienia zagadnienia, które interesuje wszystkich, których obchodzi los ludności, zamieszkującej strefę górską i podgórską Karpat. Jak wiadomo, w ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku w okolicach tych rozpanoszył się wyzysk ludności przez spekulantów, żerujących na słabym gospodarczo organizmie tej ludności i niszczących tę ludność przez tzw. lichwę bydlęcą. Jest to swoista instytucja bezprawia. Dzięki wytrawnym ówczesnym kierownikom sądów, którzy przez swą znajomość miejscowych stosunków zdążyli wniknąć w sedno rzeczy, po kilkunastoletniej walce udało się tę zmorę zniszczyć i całkowicie ją usunąć, tak, iż w latach przedwojennych ludność górskiej i podgórskiej strefy Karpat była już wolna od lichwy bydlęcej, a w gospodarstwach wiejskich nie karmiono już obcego bydła.</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SHordyński">Taki stan trwał aż do początku kryzysu gospodarczego, kiedy to nagle załamało się życie gospodarcze naszej wsi i liczni gospodarze, wyprzedawszy inwentarz żywy na spłatę długów, zostali bez wszelkiego inwentarza, a chcąc go uzyskać zmuszeni byli skorzystać z usług spekulantów, czyhających na wykorzystanie przykrego położenia wsi. Udało się im to tym łatwiej, iż organizacjom rolniczym zabrakło funduszów na zapomogi dla rolników, potrzebujących inwentarza żywego. I tak rozpoczęło się ponowne niszczenie organizmu włościańskiego, nie napotykające z żadnej strony na przeszkody. Spekulant taki da je włościaninowi zazwyczaj małe cielę i 10 zł, włościanin zobowiązuje się to cielę dochować do krowy z cielęciem, a następnie właśnie w czasie, kiedy krowa miałaby przynosić włościaninowi jakąś korzyść z mleka i cieląt, spekulant, który jest wedle umowy współwłaścicielem krowy w połowie, proponuje sprzedaż krowy i cielęcia i dzieli się ceną kupna po połowie. Dzieje się to zwyczajnie w najniedogodniejszym dla włościanina czasie, a natomiast w czasie najstosowniejszym koniunkturalnie dla spekulanta. Są i inne formy umów, np. iż drugie z rzędu cielę od wyhodowanej w powyższy sposób krowy ma być już wyłączną własnością rolnika, który na wypas krowy przez lato i wyhodowanie przez zimę zużył cały zapas paszy ze swego gospodarstwa, a możliwe, iż nawet jeszcze dokupił. W niektórych wsiach powiatów górskich można naliczyć takich krów w gospodarstwach nawet i po 100 sztuk. Jest to bardzo smutne gospodarcze zjawisko i winno być tępione wszelkimi sposobami.</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SHordyński">Najłatwiejszy sposób wniknięcia w sprawę mają kierownicy sądów, jako będący również zwyczajnie sędziami opiekuńczymi i mogący korzystać w tych sprawach z informacyj rad sierocych po gromadach przy sposobności badania stanu majątkowego i sposobu zarządu majątkiem pupilów, przy czym w stosownych kwestionariuszach mogłyby być pytania, dotyczące stanu własności inwentarza żywego pupilów, a zarazem odpowiednie pouczenia dla rad sierocych w powyżej przedstawionej sprawie. Jeśliby kierownicy sądów w powiatach górskich zwrócili na ten stan rzeczy uwagę przynajmniej w ten sposób, to przyczyniliby się nader wiele do uzdrowienia stosunków gospodarczych tamtejszej ludności, a zarazem wzbudziliby zaufanie tejże ludności do władz.</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#SHordyński">Ze względu na powyższe okoliczności zwracam się do Pana Ministra z prośbą o zajęcie w tej kwestii stanowiska w specjalnym reskrypcie do sądów zainteresowanej połaci kraju, gdyż los tysięcy gospodarstw wiejskich w okolicach górskich jest zawisły od zwolnienia tych gospodarstw od ciężaru lichwy bydlęcej. Zaznaczam, iż w latach przedwojennych udało się zniszczyć lichwę bydlęcą dzięki bardzo ofiarnej i wydatnej działalności ówczesnych kierowników sądów grodzkich, którzy byli ludźmi starszymi, gdyż w tych czasach na czele sądów grodzkich stali sędziowie w randze sędziów apelacyjnych. Inaczej działo się u nas w czasie, kiedy kryzys gospodarczy niszczył organizm gospodarczy kraj Wtedy to na czele tak ważnych instytucyj państwowych, jakimi są sądy grodzkie, zabrakło tych starszych sędziów o dużej wiedzy i doświadczeniu, co budziło szacunek dla sądownictwa i podtrzymywało powagę wymiaru sprawiedliwości. A przecież ci światli i doświadczeni ludzie byliby w bogatej skarbnicy ustaw znaleźli niejeden przepis, który byłby uratował niejedno gospodarstwo wiejskie przed rzekomo konieczną ustawowo sprzedażą licytacyjną. I rzeczywiście zdarzało się też, iż na terenach sądów grodzkich, w których sprawy egzekucyjne załatwiali w czasie kryzysu — nawet przed wejściem w życie ustaw oddłużeniowych i przed wprowadzeniem instytucji urzędów rozjemczych — sędziowie starsi, nie przyszło do sprzedaży tak licznych realności chłopskich, jak to stało się w okręgach, w których te sprawy załatwiali szablonowo sędziowie niedoświadczeni? Taka sama sytuacja wytworzyła się i z tych samych przyczyn, już w czasie funkcjonowania urzędów rozjemczych, kiedy to w licznych wypadkach — mimo obowiązywania ustaw oddłużeniowych — nie udało się skorzystać z tych ustaw rolnikowi i to tylko dzięki skostniałemu sposobowi załatwiania spraw przez niektóre niedoświadczone jednostki spośród sędziów.</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SHordyński">Wobec tego staje się też jasnym, iż w pogłębieniu ciężkiej sytuacji gospodarczej, wytworzonej kryzysem, odegrał też nie średnią rolę brak w sądach grodzkich, które właśnie najczęściej spotykały się i spotykają ze społeczeństwem i jego potrzebami, ludzi starszych o dużej wiedzy i doświadczeniu życiowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#EmilHordynski">Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości nasuwa się na myśl szereg pytań, dotyczących spraw, wchodzących w zakres działalności sądów, których załatwienie i rodzaj ich załatwienia nie jest obojętny także dla ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#EmilHordynski">I tak przede wszystkim bardzo ważną w dzisiejszych czasach okazuje się sprawa zużycia pieniężnych kwot, będących własnością pupilów. Kapitały te wzrosły w powojennych czasach do znacznej wysokości, a to z tego powodu, że bardzo wielu pupilów otrzymywało ze Skarbu Państwa zaopatrzenie sieroce po swych ojcach jako żołnierzach b. armii zaborczych Nierzadko były wypadki, iż na jednego pupila Skarb Państwa wypłacał i znaczniejsze kwoty, dochodzące do wysokości kilku tysięcy złotych. Przez dłuższy szereg lat — a w każdym razie od 1926 r. — renty te były wypłacane przez Izbę Skarbową w Krakowie bezpośrednio do rąk opiekunów pupilów, gdyż przypuszczano, iż opiekunowie, którymi były zwykle matki tych pupilów, zużyją uzyskane renty na korzyść pupilów. Jednakże spodziewania władz skarbowych w najliczniejszych wypadkach zawiodły, gdyż właśnie te matki uważały za odpowiednie wprowadzić zwyczaj, by znaczną część tych rent zużyć na ugaszczanie znajomych, a ponieważ wypłata rent odbywała się zwyczajnie w jednym z miasteczek, to zawsze łatwo trafiało się towarzystwo, które korzystało ze sposobności do zabawy. Najgorzej na tym wychodzili pupile, bo dla nich zostawała tylko reszta renty, albo też nic.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#EmilHordynski">Ten stan rzeczy został zaobserwowany przez niektóre sądy grodzkie i te zwróciły się do Izby Skarbowej w Krakowie, by renty przeznaczone dla osób małoletnich były przesyłane nie na ręce opiekunów, a jedynie do sądów — jako opiekuńczych — i żeby one w porozumieniu z opiekunami lokowały te kapitały w instytucjach kredytowych, mających zabezpieczenie pupilarne. W ten sposób przez dłuższy szereg lat w wielu kasach na terenie apelacji lwowskiej zebrano znaczne kapitały, których użycie zależne jest od zezwolenia sądów grodzkich jako opiekuńczych lub nadkuratelarnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#EmilHordynski">Do tych kapitałów, zebranych z rent, dołączyły się jeszcze czynsze dzierżawne, składane na rachunek pupilów przez dzierżawców gruntów sierocińskich. Ogólne kwoty, powstałe czy to z rent, czy też z czynszów, są jeszcze i teraz znaczne i dochodzą w niektórych wypadkach do kilku tysięcy.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#EmilHordynski">Wskazanym było by, by te kwoty, które są własnością pupilów, rekrutujących się z warstwy włościańskiej, były zużywane w obecnych czasach na dokupienie dla pupilów gruntu, gdyż to jest jedyny możliwie korzystny sposób zużytkowania tych kapitałów, a to tym bardziej, iż, ceny gruntów w województwach północno-wschodnich są teraz mniej więcej normalne i nie potrzeba obawiać się nadmierności cen. Mimo to szereg sądów w wypadkach, gdy pupilom trafia się możliwość kupienia gruntów, robi trudności w zezwoleniu na użycie ich oszczędności na kupno nieruchomości. Tego rodzaju postępowanie może zaszkodzić pupilom, gdyż kupno gruntu stanowi jedyną możliwość poprawy ich sytuacji majątkowej i jej zabezpieczenie.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#EmilHordynski">Proszę więc Pana Ministra o wydanie w drodze nadzoru pewnych przypomnień w tym kierunku, by nie dopuścić do mimowolnego wprawdzie, lecz w każdym razie pewnego narażenia na szkodę jednostek, podlegających pieczy sądów.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#EmilHordynski">Okazuje się to tym bardziej pilnym, iż właśnie nikt inny, jak tylko sądy opiekuńcze, były inicjatorami zabezpieczenia mienia pupilów w sposób na wstępie wymieniony. Stosunki gospodarcze w kraju ulegają jednak tak licznym i nawet niekiedy szybkim i niedostrzegalnym zmianom, że trudno jest każdemu sędziemu te zmiany zaobserwować. Z tego powodu każdy sędzia opiekuńczy nie zawsze zwraca uwagę na zmianę koniunktury gospodarczej, a przecież zwróciłby na to uwagę przy sposobności zaznajamiania się z okólnikiem władzy przełożonej, naświetlającym stosownie powyższą kwestię.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#EmilHordynski">Dalszą kwestią nie mniej ważną, również z dziedziny, dotyczącej interesów osób nieletnich, jest sądownictwo karne dla nieletnich, a w szczególności sposób jego wykonywania. Dla nikogo nie jest obojętnym, czy dana jednostka zejdzie na manowce i stanie się ciężarem a nawet postrachem dla społeczeństwa, czy też zostanie dla społeczeństwa uratowana mimo chwilowego moralnego upadku. Pytanie to jest jednak najbardziej aktualne w wypadku, gdy dotyczy osób nieletnich, które z biegiem okoliczności zostały wciągnięte na drogę przestępstwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#EmilHordynski">Nasze ustawodawstwo karne zmierza do ochrony nieletniego przestępcy przed ujemnym wpływem ze strony pełnoletnich osób występnych i stara się, by postępowanie karne w sprawach nieletnich odbywało się w sposób odrębny, umożliwiający spełnienie zamiarów ustawodawcy w tym kierunku. Na razie jednak należyte wykonanie przepisów ustawowych, dotyczących sądownictwa karnego dla nieletnich przestępców, natrafia na pewnego rodzaju niedociągnięcie, spowodowane prawdopodobnie zbyt krótkim okresem czasu dla odpowiedniego przygotowania sędziów dla takich spraw. Wykonanie obowiązku sędziego karnego w sprawach dla nieletnich wymaga oprócz znajomości szeregu przepisów karnych, odmiennych dla postępowania w tych sprawach, także czegoś o wiele ważniejszego w takich wypadkach, a w szczególności specjalnego przygotowania samego sędziego, który w tych sprawach ma wystąpić nie tylko jako organ wymiaru sprawiedliwości, który stosuje przepis odpowiednio do stwierdzonego stopnia winy czy też niewinności podsądnego, lecz ma w czasie przeprowadzenia rozprawy wywrzeć przez stosowne uwagi i pouczenie wpływ dodatni na nieletniego przestępcę. Możliwość udzielenia takich pouczeń wymaga jednakże specjalnego przygotowania, gdyż inaczej cały zamierzony przez ustawodawcę system tego sądownictwa pozostanie bez dodatnich wyników. By zapobiec szablonowemu stosowaniu przepisów o sądownictwie karnym dla nieletnich przestępców, wskazanym byłoby przygotowanie pewnego zastępu sędziów karnych dla nieletnich na specjalnych kursach i w ten sposób nadanie temu sądownictwu tak pięknie przez ustawodawcę zamierzonego celowego kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#EmilHordynski">Z kolei przechodzę do omówienia zagadnienia, które interesuje wszystkich, których obchodzi los ludności, zamieszkującej strefę górską i podgórską Karpat. Jak wiadomo, w ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku w okolicach tych rozpanoszył się wyzysk ludności przez spekulantów, żerujących na słabym gospodarczo organizmie tej ludności i niszczących tę ludność przez tzw. lichwę bydlęcą. Jest to swoista instytucja bezprawia. Dzięki wytrawnym ówczesnym kierownikom sądów, którzy przez swą znajomość miejscowych stosunków zdążyli wniknąć w sedno rzeczy, po kilkunastoletniej walce udało się tę zmorę zniszczyć i całkowicie ją usunąć, tak, iż w latach przedwojennych ludność górskiej i podgórskiej strefy Karpat była już wolna od lichwy bydlęcej, a w gospodarstwach wiejskich nie karmiono już obcego bydła.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#EmilHordynski">Taki stan trwał aż do początku kryzysu gospodarczego, kiedy to nagle załamało się życie gospodarcze naszej wsi i liczni gospodarze, wyprzedawszy inwentarz żywy na spłatę długów, zostali bez wszelkiego inwentarza, a chcąc go uzyskać zmuszeni byli skorzystać z usług spekulantów, czyhających na wykorzystanie przykrego położenia wsi. Udało się im to tym łatwiej, iż organizacjom rolniczym zabrakło funduszów na zapomogi dla rolników, potrzebujących inwentarza żywego. I tak rozpoczęło się ponowne niszczenie organizmu włościańskiego, nie napotykające z żadnej strony na przeszkody. Spekulant taki da je włościaninowi zazwyczaj małe cielę i 10 zł, włościanin zobowiązuje się to cielę dochować do krowy z cielęciem, a następnie właśnie w czasie, kiedy krowa miałaby przynosić włościaninowi jakąś korzyść z mleka i cieląt, spekulant, który jest wedle umowy współwłaścicielem krowy w połowie, proponuje sprzedaż krowy i cielęcia i dzieli się ceną kupna po połowie. Dzieje się to zwyczajnie w najniedogodniejszym dla włościanina czasie, a natomiast w czasie najstosowniejszym koniunkturalnie dla spekulanta. Są i inne formy umów, np. iż drugie z rzędu cielę od wyhodowanej w powyższy sposób krowy ma być już wyłączną własnością rolnika, który na wypas krowy przez lato i wyhodowanie przez zimę zużył cały zapas paszy ze swego gospodarstwa, a możliwe, iż nawet jeszcze dokupił. W niektórych wsiach powiatów górskich można naliczyć takich krów w gospodarstwach nawet i po 100 sztuk. Jest to bardzo smutne gospodarcze zjawisko i winno być tępione wszelkimi sposobami.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#EmilHordynski">Najłatwiejszy sposób wniknięcia w sprawę mają kierownicy sądów, jako będący również zwyczajnie sędziami opiekuńczymi i mogący korzystać w tych sprawach z informacyj rad sierocych po gromadach przy sposobności badania stanu majątkowego i sposobu zarządu majątkiem pupilów, przy czym w stosownych kwestionariuszach mogłyby być pytania, dotyczące stanu własności inwentarza żywego pupilów, a zarazem odpowiednie pouczenia dla rad sierocych w powyżej przedstawionej sprawie. Jeśliby kierownicy sądów w powiatach górskich zwrócili na ten stan rzeczy uwagę przynajmniej w ten sposób, to przyczyniliby się nader wiele do uzdrowienia stosunków gospodarczych tamtejszej ludności, a zarazem wzbudziliby zaufanie tejże ludności do władz.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#EmilHordynski">Ze względu na powyższe okoliczności zwracam się do Pana Ministra z prośbą o zajęcie w tej kwestii stanowiska w specjalnym reskrypcie do sądów zainteresowanej połaci kraju, gdyż los tysięcy gospodarstw wiejskich w okolicach górskich jest zawisły od zwolnienia tych gospodarstw od ciężaru lichwy bydlęcej. Zaznaczam, iż w latach przedwojennych udało się zniszczyć lichwę bydlęcą dzięki bardzo ofiarnej i wydatnej działalności ówczesnych kierowników sądów grodzkich, którzy byli ludźmi starszymi, gdyż w tych czasach na czele sądów grodzkich stali sędziowie w randze sędziów apelacyjnych. Inaczej działo się u nas w czasie, kiedy kryzys gospodarczy niszczył organizm gospodarczy kraj Wtedy to na czele tak ważnych instytucyj państwowych, jakimi są sądy grodzkie, zabrakło tych starszych sędziów o dużej wiedzy i doświadczeniu, co budziło szacunek dla sądownictwa i podtrzymywało powagę wymiaru sprawiedliwości. A przecież ci światli i doświadczeni ludzie byliby w bogatej skarbnicy ustaw znaleźli niejeden przepis, który byłby uratował niejedno gospodarstwo wiejskie przed rzekomo konieczną ustawowo sprzedażą licytacyjną. I rzeczywiście zdarzało się też, iż na terenach sądów grodzkich, w których sprawy egzekucyjne załatwiali w czasie kryzysu — nawet przed wejściem w życie ustaw oddłużeniowych i przed wprowadzeniem instytucji urzędów rozjemczych — sędziowie starsi, nie przyszło do sprzedaży tak licznych realności chłopskich, jak to stało się w okręgach, w których te sprawy załatwiali szablonowo sędziowie niedoświadczeni? Taka sama sytuacja wytworzyła się i z tych samych przyczyn, już w czasie funkcjonowania urzędów rozjemczych, kiedy to w licznych wypadkach — mimo obowiązywania ustaw oddłużeniowych — nie udało się skorzystać z tych ustaw rolnikowi i to tylko dzięki skostniałemu sposobowi załatwiania spraw przez niektóre niedoświadczone jednostki spośród sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#EmilHordynski">Wobec tego staje się też jasnym, iż w pogłębieniu ciężkiej sytuacji gospodarczej, wytworzonej kryzysem, odegrał też nie średnią rolę brak w sądach grodzkich, które właśnie najczęściej spotykały się i spotykają ze społeczeństwem i jego potrzebami, ludzi starszych o dużej wiedzy i doświadczeniu życiowym.</u>
<u xml:id="u-8.14" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-8.15" who="#SHordyński">Dlatego to okazuje się koniecznym tak powiększenie etatów sędziowskich w sądach grodzkich, jak i wprowadzenie w sądownictwie awansu automatycznego i umożliwienie w ten sposób powierzania stanowisk w sądach grodzkich ludziom starszym, których wiedza i doświadczenie mogłyby być wykorzystane dla dobra społeczeństwa. Wtedy to i bez dodatków za kierownictwo znaleźliby się na stanowiskach kierowniczych w sądach grodzkich ludzie lepiej uposażeni, co też nie byłoby bez wpływu na wzrost znaczenia tych sądów w społeczeństwie.</u>
- <u xml:id="u-8.16" who="#SHordyński">Wskazanym jest także polepszenie losu urzędników sądowych, gdyż od nich wymaga się o wiele więcej aniżeli od urzędników innych dykasteryj i lepsze uposażenie zachęciłoby ich do wydatniejszej pracy, a także przyczyniłoby się do podniesienia ich prestiżu w społeczeństwie.</u>
- <u xml:id="u-8.17" who="#SHordyński">Przy przyjmowaniu nowych sił proszę Pana Ministra o uwzględnienie także Kandydatów ukraińskiej narodowości.</u>
- <u xml:id="u-8.18" who="#SHordyński">Kilkuletnie obowiązywanie przepisów o przymusie sporządzania przez notariuszów aktów, odnoszących się do przeniesienia własności nieruchomości, spowodowało, iż mimo obniżenia taryfy notarialnej ludność wiejska wstrzymuje się ze sporządzaniem aktów i dokonuje transakcyj nieruchomości między sobą, sporządzając tylko prywatne zapiski i oddając nabywcy w posiadanie pozbytą nieruchomość. Jest to nader szkodliwe, gdyż szereg takich faktycznych transakcyj powoduje zwiększanie się liczby nieuregulowanego stanu posiadania nieruchomości. Dzieje się to przede wszystkim z powodu ubóstwa drobnych właścicieli rolnych. Wobec tego wskazaną jest zmiana ustawy notarialnej w tym kierunku, by umożliwić akty pozbycia nieruchomości do wartości 3.000 zł bez przymusu notarialnego i proszę Pana Ministra o zapoczątkowanie kroków w tym kierunku.</u>
- <u xml:id="u-8.19" who="#SHordyński">By ulżyć wykonywaniu przez sądy apelacji lwowskiej ustawy językowej — zwracam się do Pana Ministra z prośbą o udzielenie tym sądom kredytów, potrzebnych na kupno maszyn do pisania z ukraińskim drukiem, oraz zarządzenie przygotowania potrzebnych druków w języku ukraińskim, gdyż sporządzanie wszelkich pism w języku ukraińskim ręcznym pismem opóźnia doręczanie orzeczeń w normalnych terminach.</u>
- <u xml:id="u-8.20" who="#SHordyński">Pozytywne rozwiązanie przedstawionych przeze mnie zagadnień gospodarczych przyczyniłoby się w znacznej mierze do polepszenia losu ludności.</u>
- <u xml:id="u-8.21" who="#SHordyński">Rzeczowe i dzielne ustosunkowanie się sądów do sprawy zwalczania lichwy niszczącej organizm gospodarczy ludności, zamieszkującej Karpaty, przyniosłoby chlubę świeżą zawodowi sędziowskiemu, zawodowi, o którym słynny sędzia Rzymu starożytnego powiedział: Iudices sumus kwasi sacerdotes — iustum ab iniusto, aequm ab iniquo — honeste discernentes.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#EmilHordynski">Dlatego to okazuje się koniecznym tak powiększenie etatów sędziowskich w sądach grodzkich, jak i wprowadzenie w sądownictwie awansu automatycznego i umożliwienie w ten sposób powierzania stanowisk w sądach grodzkich ludziom starszym, których wiedza i doświadczenie mogłyby być wykorzystane dla dobra społeczeństwa. Wtedy to i bez dodatków za kierownictwo znaleźliby się na stanowiskach kierowniczych w sądach grodzkich ludzie lepiej uposażeni, co też nie byłoby bez wpływu na wzrost znaczenia tych sądów w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#EmilHordynski">Wskazanym jest także polepszenie losu urzędników sądowych, gdyż od nich wymaga się o wiele więcej aniżeli od urzędników innych dykasteryj i lepsze uposażenie zachęciłoby ich do wydatniejszej pracy, a także przyczyniłoby się do podniesienia ich prestiżu w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#EmilHordynski">Przy przyjmowaniu nowych sił proszę Pana Ministra o uwzględnienie także Kandydatów ukraińskiej narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#EmilHordynski">Kilkuletnie obowiązywanie przepisów o przymusie sporządzania przez notariuszów aktów, odnoszących się do przeniesienia własności nieruchomości, spowodowało, iż mimo obniżenia taryfy notarialnej ludność wiejska wstrzymuje się ze sporządzaniem aktów i dokonuje transakcyj nieruchomości między sobą, sporządzając tylko prywatne zapiski i oddając nabywcy w posiadanie pozbytą nieruchomość. Jest to nader szkodliwe, gdyż szereg takich faktycznych transakcyj powoduje zwiększanie się liczby nieuregulowanego stanu posiadania nieruchomości. Dzieje się to przede wszystkim z powodu ubóstwa drobnych właścicieli rolnych. Wobec tego wskazaną jest zmiana ustawy notarialnej w tym kierunku, by umożliwić akty pozbycia nieruchomości do wartości 3.000 zł bez przymusu notarialnego i proszę Pana Ministra o zapoczątkowanie kroków w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#EmilHordynski">By ulżyć wykonywaniu przez sądy apelacji lwowskiej ustawy językowej — zwracam się do Pana Ministra z prośbą o udzielenie tym sądom kredytów, potrzebnych na kupno maszyn do pisania z ukraińskim drukiem, oraz zarządzenie przygotowania potrzebnych druków w języku ukraińskim, gdyż sporządzanie wszelkich pism w języku ukraińskim ręcznym pismem opóźnia doręczanie orzeczeń w normalnych terminach.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#EmilHordynski">Pozytywne rozwiązanie przedstawionych przeze mnie zagadnień gospodarczych przyczyniłoby się w znacznej mierze do polepszenia losu ludności.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#EmilHordynski">Rzeczowe i dzielne ustosunkowanie się sądów do sprawy zwalczania lichwy niszczącej organizm gospodarczy ludności, zamieszkującej Karpaty, przyniosłoby chlubę świeżą zawodowi sędziowskiemu, zawodowi, o którym słynny sędzia Rzymu starożytnego powiedział: Iudices sumus kwasi sacerdotes — iustum ab iniusto, aequm ab iniquo — honeste discernentes.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Lelek.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Lelek.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SLelek">Wysoki Senacie! Szczegółowe sprawozdanie dało nam dokładny obraz dokonanej pracy nie tylko w ciągu ostatniego roku budżetowego, ale także w latach poprzednich. Sprawozdanie to wykazało również, jaki jeszcze ogrom pracy do wykonania przypada Ministerstwu Sprawiedliwości. Nie będę wymieniał prac już dokonanych, ale chciałbym stylem telegraficznym zwrócić uwagę na kilka tylko zagadnień, które według mego rozumienia należą do jednych z pilniejszych.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SLelek">Obecny stan naszego ustawodawstwa daleki jest od wewnętrznej jednolitości i przejrzystości. Gorączkowe tempo bieżących prac ustawodawczych, wielokrotne nowelizacje, liczne pozostałości obowiązującego prawa z okresu zaborów stwarzają chaos w zakresie norm prawnych. Rozeznanie się w tym labiryncie ustaw stwarza niepokonane trudności nie tylko dla przeciętnych obywateli, ale nawet dla wytrawnych prawników. P. Minister Sprawiedliwości, zdając sobie dokładnie z tego sprawę, zapowiedział wielkie dzieło uporządkowania stanu prawnego przez wydanie autentycznego zbioru praw Rzeczypospolitej Polskiej i w tym celu został powołany specjalny komitet. Zapoczątkowanie tego wielkiego dzieła powinno znaleźć w Senacie nie tylko aprobatę, ale i mocno zobowiązać p. Ministra Sprawiedliwości do dopilnowania, aby to dzieło jak najrychlej było zakończone.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SLelek">Komisja Kodyfikacyjna już przed kilku laty przygotowała projekt prawa małżeńskiego, lecz wkrótce projekt ten znikł z powierzchni życia wobec zorganizowanej przeciwko niemu kampanii. Nie wchodzę obecnie w słuszność lub niesłuszność wymierzonych ataków na ten projekt, ale stwierdzam jako już długoletni sędzia cywilista, że lepiej postawić czoło tym atakom i doprowadzić do jednolitego prawa małżeńskiego, niż nadal tolerować obecny stan, kolidujący z prawem karnym i cywilnym. Aby nie być w tym względzie gołosłownym, przytoczę taki przykład; obywatel polski wyznania rzymskokatolickiego zawiera związek małżeński z osobą wyznania ewangelickiego w kościele ewangelickim. Stosownie do przepisów prawa kanonicznego małżeństwo takie wobec kościoła rzymskokatolickiego jest nieważne w stosunku do katolika. Osoba ta może zawrzeć ponownie związek małżeński w kościele katolickim z inną osobą. Jeżeli weźmiemy pod uwagę jeszcze przechodzenie na inne wyznania, to takich małżeństw może być nawet kilka. Co ma robić w tym wypadku prokurator, który jest obowiązany ścigać z urzędu za bigamię? Co winne te dzieci zrodzone z takich małżeństw, które wobec obowiązującego prawa państwowego nie mogą być uznane za dzieci ślubne? Co ma czynić sędzia, który ma dzielić spadek po zmarłej osobie, pozostawiającej po sobie kilka żyjących żon i dzieci z każdego małżeństwa? Zdaje mi się, że powyższy przykład nie wymaga komentarzy.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SLelek">Również prawo spadkowe wymaga jak najrychlejszego ujednostajnienia na terenie całej Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem dzisiejszych warunków ekonomicznych i socjalnych. W obecnie obowiązującym prawie spadkowym kodeksu Napoleona na ziemiach byłej Kongresówki spotykamy do chwili obecnej takie curiosa: dziecko naturalne, prawnie uznane przez rodzica, nie może dziedziczyć majątku po krewnych swego rodzica, jak również ograniczone jest w dziedziczeniu majątku po swoim rodzicu, zaś w myśl art. 908 wymienionego kodeksu cywilnego dzieci naturalne nie mogą ani przez darowiznę między żyjącymi ani przez testament otrzymać nic ponadto, co im jest w tytule o spadkach przyznane, to znaczy, że ojciec i matka dziecka uznanego nie może darować swemu dziecku pod skutkiem nieważności nawet tego, co wolno darować osobie zupełnie obcej. Zdaje mi się, że powyższe dziedziny prawa cywilnego, dotyczące tak ważnego odcinka naszego życia rodzinnego i majątkowego, powinny być przez Ministerstwo Sprawiedliwości opracowane przede wszystkim. Poważnym i pilnym zagadnieniem jest ujednostajnienie hipoteki, a przede wszystkim wprowadzenie hipoteki uproszczonej i taniej. Polskie prawo hipoteczne z 1818 i 1825 r., obowiązujące na terenie b. Kongresówki, jak również z małymi zmianami obowiązujące obecnie na kresach wschodnich, nie jest ani tanie, ani proste i dlatego bardzo nieznaczny procent małej własności posiada urządzoną hipotekę, chociaż hipoteka, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, jest wprost koniecznością państwową. Nie dziwię się, że sprawa urządzenia tych hipotek idzie tak opornie, boć stosownie do wymogów i związanych z nimi opłat mała własność, która zmienia w ciągu nawet niedługiego czasu właścicieli, czy to z powodu alienacji, czy to z powodu śmierci, ponosi niepomierne koszty, przekraczające nawet niekiedy wartość całego majątku. Przykład: pierwsze koszty są związane z wywołaniem do pierwiastkowej regulacji hipotecznej. Drugie koszty są związane z regulacją postępowania spadkowego w razie śmierci właściciela, następnie koszty działu sądowego, koszty powtórnej regulacji hipoteki na mocy wyroku działowego, jeżeli przy tym nie ma jeszcze kosztów, związanych z procesami sądowymi z powodu pominięcia któregoś ze spadkobierców przy przeprowadzaniu postępowania spadkowego. I tak to idzie w kółko, a za wszystko płać, chociaż płacz.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#SLelek">Uważam za rzecz konieczną i pilną, aby opłaty na rzecz pisarzy hipotecznych już w dzisiejszym stadium były zmniejszone, gdyż dochody pisarzy hipotecznych są niepomiernie wysokie. P. Minister Sprawiedliwości, gdy sprawa nadmiernych dochodów pisarzy hipotecznych była poruszana, oświadczył, że one znacznie zmalały, ponieważ tam, gdzie te dochody były wysokie, podzielono je przez wprowadzenie dwóch lub więcej pisarzy. Takie załatwienie sprawy, moim zdaniem, nie jest właściwe, boć przez to nie zmniejszono opłat, a wprowadzono więcej szczęśliwców do dzielenia się tymi dochodami.</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SLelek">Również opłaty notarialne winny ulec znacznemu obniżeniu, ponieważ dochody notariuszów są także niepomiernie wysokie, pomimo dzielenia rejentur podobnie jak hipotek. Narzekanie społeczeństwa na wysokie opłaty znajdowały nawet swój oddźwięk na zewnątrz. Widziałem w roku 1928 w Lublinie w czasie ludowych pochodów transparenty z napisami przeciwko wysokim opłatom rejentalnym, a więc jeszcze w tej dobrej koniunkturze gospodarczej. Niezależnie od tego wyścig do tych stanowisk stwarza niezdrową i niemiłą atmosferę.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SLelek">Podczas debaty nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji jeden z panów senatorów powiedział: „Polski nie stać na zagospodarowanie, ale stać nas na straty, które ponosimy z braku tych zagospodarować”. Odnosiło się to do regulacji Wisły i powodzi. Powiedzenie to w małej cząsteczce może się odnosić i do tego, że Polski nie stać na budowę własnych gmachów sądowych, ale stać na płacenie komornego, za które w ciągu kilku lat można wybudować własny gmach sądowy. Nie będę się na ten temat rozwodził, ale podam tylko cyfry z jednego miasta Lublina, które mówić będą za siebie: za wynajęcie lokalu dla sądu grodzkiego, sądu pracy i wydziałów odwoławczych zapłacono za ostatnie 10 lat 484.275 zł, a więc bez kilku tysięcy złotych pół miliona. Za tę kwotę można było w Lublinie wybudować nawet nie jeden gmach dla całości potrzeb tych sądów. Za te pieniądze skarbowe wybudowali inni prawie trzy gmachy. Uważam, że Ministerstwo Sprawiedliwości winno pójść w kierunku budowy własnych gmachów, nie tylko z powodu konieczności, ale ze względu na oszczędności dla Skarbu Państwa.</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SLelek">Jednym z ostatnich zagadnień, które chciałem poruszyć, jest uposażenie sędziów i prokuratorów. Wprawdzie sprawa ta była już mocno poruszana w debatach sejmowych, jak również w sprawozdaniu, to jednak, jako jeden z niewielu sędziów w Senacie, czuję się w obowiązku poruszyć to zagadnienie. Obecna ustawa uposażeniowa sędziów i prokuratorów rozróżnia cztery grupy płac, a mianowicie: 425 zł, 600 zł, 800 zł, 1.100 zł brutto, tj. bez potrącenia podatku specjalnego, 425 zł jest przywiązane do sędziego grodzkiego, 600 — do sędziego okręgowego, 800 — do sędziego apelacyjnego i 1.100 — do sędziego Sądu Najwyższego. Jest to zasada, od której są pewne wyjątki in plus i in minus, uzależnione od swobodnego uznania p. Ministra Sprawiedliwości. Ta ustawa uposażeniowa przede wszystkim nader krzywdzi sędziów grodzkich, których przecież w sądownictwie jest najwięcej, gdyż niewielka ilość sędziów grodzkich ma możność przejść kiedykolwiek do wyższych instancyj sądowych, a raczej musi liczyć na to, że całe życie pozostanie sędzia grodzkim. Czy jest do pomyślenia, aby pracownik nie miał żadnych widoków przez całe 25 lat swej pracy na polepszenie swej sytuacji materialnej? Tylko to jedno wystarczy już, aby sędziowie grodzcy uważali pracę swoją w sądach grodzkich za etap przejściowy i przy pierwszej sposobności porzucali sądownictwo i przechodzili do innych zawodów, dających im lepsze warunki, co też obecnie ma miejsce. Sądy grodzkie, które mają największą styczność z ludnością, które rozstrzygają najrozmaitsze sprawy, muszą posiadać sędziów z wielkim doświadczeniem życiowym. Któryż z sędziów będzie chciał bez lepszych widoków poświęcić się takiej pracy? Jeżeli chcemy, aby sądy grodzkie odpowiadały swym zadaniom, aby sprawiedliwość była wymierzana przez sędziów światłych i doświadczonych, sprawa uposażenia 'musi ulec zmianie. Sędziom należy zapewnić automatyczny awans uposażeniowy, aby każdy sędzia mógł dojść w miarę wysługi lat do najwyższego szczebla uposażenia. Przy tej sposobności muszę podnieść sprawę diet asesorów sądowych, którzy pozbawieni są tych diet podczas delegacji poza miejsce swego zamieszkania, aczkolwiek delegowani są do sprawowania czynności sędziowskich, a w takich wypadkach delegacji inni urzędnicy państwowi diety otrzymują. Podstawa pozbawienia tych diet ma rzekomo polegać na tym, że asesorzy sądowi nie mają określonego stałego przydziału. Takie stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości krzywdzi asesorów sądowych i wymaga zmiany.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SLelek">Również jest ciężka dola urzędników sądowych, a w szczególności w sądach grodzkich, pod względem uposażenia i przeciążenia pracą.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SLelek">Wysoki Senacie! Poruszyłem tych kilka zagadnień — niedomagań z wiarą, że będą one najbliższą troską Ministerstwa Sprawiedliwości. Sprawę zmniejszenia opłat hipotecznych i notarialnych poruszyłem ze szczególnym podkreśleniem, gdyż utarło się przekonanie, że w sprawie tej daremne są wołania, boć ci, od których może zależeć załatwienie tych spraw, są sami kandydatami na stanowiska notariuszy i pisarzy hipotecznych. Gdy taką opinię powtórzyłem niedawno w obecności p. Ministra Sprawiedliwości, to w reakcji na to p. Minister zapewnił, że w każdym bądź razie ta opinia nie znajdzie potwierdzenia co do jego osoby.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SLelek">Wierzę w to szczerze i dlatego mam pełną nadzieję, że sprawa ta ruszy z miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#StefanLelekSowa">Wysoki Senacie! Szczegółowe sprawozdanie dało nam dokładny obraz dokonanej pracy nie tylko w ciągu ostatniego roku budżetowego, ale także w latach poprzednich. Sprawozdanie to wykazało również, jaki jeszcze ogrom pracy do wykonania przypada Ministerstwu Sprawiedliwości. Nie będę wymieniał prac już dokonanych, ale chciałbym stylem telegraficznym zwrócić uwagę na kilka tylko zagadnień, które według mego rozumienia należą do jednych z pilniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#StefanLelekSowa">Obecny stan naszego ustawodawstwa daleki jest od wewnętrznej jednolitości i przejrzystości. Gorączkowe tempo bieżących prac ustawodawczych, wielokrotne nowelizacje, liczne pozostałości obowiązującego prawa z okresu zaborów stwarzają chaos w zakresie norm prawnych. Rozeznanie się w tym labiryncie ustaw stwarza niepokonane trudności nie tylko dla przeciętnych obywateli, ale nawet dla wytrawnych prawników. P. Minister Sprawiedliwości, zdając sobie dokładnie z tego sprawę, zapowiedział wielkie dzieło uporządkowania stanu prawnego przez wydanie autentycznego zbioru praw Rzeczypospolitej Polskiej i w tym celu został powołany specjalny komitet. Zapoczątkowanie tego wielkiego dzieła powinno znaleźć w Senacie nie tylko aprobatę, ale i mocno zobowiązać p. Ministra Sprawiedliwości do dopilnowania, aby to dzieło jak najrychlej było zakończone.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#StefanLelekSowa">Komisja Kodyfikacyjna już przed kilku laty przygotowała projekt prawa małżeńskiego, lecz wkrótce projekt ten znikł z powierzchni życia wobec zorganizowanej przeciwko niemu kampanii. Nie wchodzę obecnie w słuszność lub niesłuszność wymierzonych ataków na ten projekt, ale stwierdzam jako już długoletni sędzia cywilista, że lepiej postawić czoło tym atakom i doprowadzić do jednolitego prawa małżeńskiego, niż nadal tolerować obecny stan, kolidujący z prawem karnym i cywilnym. Aby nie być w tym względzie gołosłownym, przytoczę taki przykład; obywatel polski wyznania rzymskokatolickiego zawiera związek małżeński z osobą wyznania ewangelickiego w kościele ewangelickim. Stosownie do przepisów prawa kanonicznego małżeństwo takie wobec kościoła rzymskokatolickiego jest nieważne w stosunku do katolika. Osoba ta może zawrzeć ponownie związek małżeński w kościele katolickim z inną osobą. Jeżeli weźmiemy pod uwagę jeszcze przechodzenie na inne wyznania, to takich małżeństw może być nawet kilka. Co ma robić w tym wypadku prokurator, który jest obowiązany ścigać z urzędu za bigamię? Co winne te dzieci zrodzone z takich małżeństw, które wobec obowiązującego prawa państwowego nie mogą być uznane za dzieci ślubne? Co ma czynić sędzia, który ma dzielić spadek po zmarłej osobie, pozostawiającej po sobie kilka żyjących żon i dzieci z każdego małżeństwa? Zdaje mi się, że powyższy przykład nie wymaga komentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#StefanLelekSowa">Również prawo spadkowe wymaga jak najrychlejszego ujednostajnienia na terenie całej Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem dzisiejszych warunków ekonomicznych i socjalnych. W obecnie obowiązującym prawie spadkowym kodeksu Napoleona na ziemiach byłej Kongresówki spotykamy do chwili obecnej takie curiosa: dziecko naturalne, prawnie uznane przez rodzica, nie może dziedziczyć majątku po krewnych swego rodzica, jak również ograniczone jest w dziedziczeniu majątku po swoim rodzicu, zaś w myśl art. 908 wymienionego kodeksu cywilnego dzieci naturalne nie mogą ani przez darowiznę między żyjącymi ani przez testament otrzymać nic ponadto, co im jest w tytule o spadkach przyznane, to znaczy, że ojciec i matka dziecka uznanego nie może darować swemu dziecku pod skutkiem nieważności nawet tego, co wolno darować osobie zupełnie obcej. Zdaje mi się, że powyższe dziedziny prawa cywilnego, dotyczące tak ważnego odcinka naszego życia rodzinnego i majątkowego, powinny być przez Ministerstwo Sprawiedliwości opracowane przede wszystkim. Poważnym i pilnym zagadnieniem jest ujednostajnienie hipoteki, a przede wszystkim wprowadzenie hipoteki uproszczonej i taniej. Polskie prawo hipoteczne z 1818 i 1825 r., obowiązujące na terenie b. Kongresówki, jak również z małymi zmianami obowiązujące obecnie na kresach wschodnich, nie jest ani tanie, ani proste i dlatego bardzo nieznaczny procent małej własności posiada urządzoną hipotekę, chociaż hipoteka, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, jest wprost koniecznością państwową. Nie dziwię się, że sprawa urządzenia tych hipotek idzie tak opornie, boć stosownie do wymogów i związanych z nimi opłat mała własność, która zmienia w ciągu nawet niedługiego czasu właścicieli, czy to z powodu alienacji, czy to z powodu śmierci, ponosi niepomierne koszty, przekraczające nawet niekiedy wartość całego majątku. Przykład: pierwsze koszty są związane z wywołaniem do pierwiastkowej regulacji hipotecznej. Drugie koszty są związane z regulacją postępowania spadkowego w razie śmierci właściciela, następnie koszty działu sądowego, koszty powtórnej regulacji hipoteki na mocy wyroku działowego, jeżeli przy tym nie ma jeszcze kosztów, związanych z procesami sądowymi z powodu pominięcia któregoś ze spadkobierców przy przeprowadzaniu postępowania spadkowego. I tak to idzie w kółko, a za wszystko płać, chociaż płacz.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#StefanLelekSowa">Uważam za rzecz konieczną i pilną, aby opłaty na rzecz pisarzy hipotecznych już w dzisiejszym stadium były zmniejszone, gdyż dochody pisarzy hipotecznych są niepomiernie wysokie. P. Minister Sprawiedliwości, gdy sprawa nadmiernych dochodów pisarzy hipotecznych była poruszana, oświadczył, że one znacznie zmalały, ponieważ tam, gdzie te dochody były wysokie, podzielono je przez wprowadzenie dwóch lub więcej pisarzy. Takie załatwienie sprawy, moim zdaniem, nie jest właściwe, boć przez to nie zmniejszono opłat, a wprowadzono więcej szczęśliwców do dzielenia się tymi dochodami.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#StefanLelekSowa">Również opłaty notarialne winny ulec znacznemu obniżeniu, ponieważ dochody notariuszów są także niepomiernie wysokie, pomimo dzielenia rejentur podobnie jak hipotek. Narzekanie społeczeństwa na wysokie opłaty znajdowały nawet swój oddźwięk na zewnątrz. Widziałem w roku 1928 w Lublinie w czasie ludowych pochodów transparenty z napisami przeciwko wysokim opłatom rejentalnym, a więc jeszcze w tej dobrej koniunkturze gospodarczej. Niezależnie od tego wyścig do tych stanowisk stwarza niezdrową i niemiłą atmosferę.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#StefanLelekSowa">Podczas debaty nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji jeden z panów senatorów powiedział: „Polski nie stać na zagospodarowanie, ale stać nas na straty, które ponosimy z braku tych zagospodarować”. Odnosiło się to do regulacji Wisły i powodzi. Powiedzenie to w małej cząsteczce może się odnosić i do tego, że Polski nie stać na budowę własnych gmachów sądowych, ale stać na płacenie komornego, za które w ciągu kilku lat można wybudować własny gmach sądowy. Nie będę się na ten temat rozwodził, ale podam tylko cyfry z jednego miasta Lublina, które mówić będą za siebie: za wynajęcie lokalu dla sądu grodzkiego, sądu pracy i wydziałów odwoławczych zapłacono za ostatnie 10 lat 484.275 zł, a więc bez kilku tysięcy złotych pół miliona. Za tę kwotę można było w Lublinie wybudować nawet nie jeden gmach dla całości potrzeb tych sądów. Za te pieniądze skarbowe wybudowali inni prawie trzy gmachy. Uważam, że Ministerstwo Sprawiedliwości winno pójść w kierunku budowy własnych gmachów, nie tylko z powodu konieczności, ale ze względu na oszczędności dla Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#StefanLelekSowa">Jednym z ostatnich zagadnień, które chciałem poruszyć, jest uposażenie sędziów i prokuratorów. Wprawdzie sprawa ta była już mocno poruszana w debatach sejmowych, jak również w sprawozdaniu, to jednak, jako jeden z niewielu sędziów w Senacie, czuję się w obowiązku poruszyć to zagadnienie. Obecna ustawa uposażeniowa sędziów i prokuratorów rozróżnia cztery grupy płac, a mianowicie: 425 zł, 600 zł, 800 zł, 1.100 zł brutto, tj. bez potrącenia podatku specjalnego, 425 zł jest przywiązane do sędziego grodzkiego, 600 — do sędziego okręgowego, 800 — do sędziego apelacyjnego i 1.100 — do sędziego Sądu Najwyższego. Jest to zasada, od której są pewne wyjątki in plus i in minus, uzależnione od swobodnego uznania p. Ministra Sprawiedliwości. Ta ustawa uposażeniowa przede wszystkim nader krzywdzi sędziów grodzkich, których przecież w sądownictwie jest najwięcej, gdyż niewielka ilość sędziów grodzkich ma możność przejść kiedykolwiek do wyższych instancyj sądowych, a raczej musi liczyć na to, że całe życie pozostanie sędzia grodzkim. Czy jest do pomyślenia, aby pracownik nie miał żadnych widoków przez całe 25 lat swej pracy na polepszenie swej sytuacji materialnej? Tylko to jedno wystarczy już, aby sędziowie grodzcy uważali pracę swoją w sądach grodzkich za etap przejściowy i przy pierwszej sposobności porzucali sądownictwo i przechodzili do innych zawodów, dających im lepsze warunki, co też obecnie ma miejsce. Sądy grodzkie, które mają największą styczność z ludnością, które rozstrzygają najrozmaitsze sprawy, muszą posiadać sędziów z wielkim doświadczeniem życiowym. Któryż z sędziów będzie chciał bez lepszych widoków poświęcić się takiej pracy? Jeżeli chcemy, aby sądy grodzkie odpowiadały swym zadaniom, aby sprawiedliwość była wymierzana przez sędziów światłych i doświadczonych, sprawa uposażenia 'musi ulec zmianie. Sędziom należy zapewnić automatyczny awans uposażeniowy, aby każdy sędzia mógł dojść w miarę wysługi lat do najwyższego szczebla uposażenia. Przy tej sposobności muszę podnieść sprawę diet asesorów sądowych, którzy pozbawieni są tych diet podczas delegacji poza miejsce swego zamieszkania, aczkolwiek delegowani są do sprawowania czynności sędziowskich, a w takich wypadkach delegacji inni urzędnicy państwowi diety otrzymują. Podstawa pozbawienia tych diet ma rzekomo polegać na tym, że asesorzy sądowi nie mają określonego stałego przydziału. Takie stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości krzywdzi asesorów sądowych i wymaga zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#StefanLelekSowa">Również jest ciężka dola urzędników sądowych, a w szczególności w sądach grodzkich, pod względem uposażenia i przeciążenia pracą.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#StefanLelekSowa">Wysoki Senacie! Poruszyłem tych kilka zagadnień — niedomagań z wiarą, że będą one najbliższą troską Ministerstwa Sprawiedliwości. Sprawę zmniejszenia opłat hipotecznych i notarialnych poruszyłem ze szczególnym podkreśleniem, gdyż utarło się przekonanie, że w sprawie tej daremne są wołania, boć ci, od których może zależeć załatwienie tych spraw, są sami kandydatami na stanowiska notariuszy i pisarzy hipotecznych. Gdy taką opinię powtórzyłem niedawno w obecności p. Ministra Sprawiedliwości, to w reakcji na to p. Minister zapewnił, że w każdym bądź razie ta opinia nie znajdzie potwierdzenia co do jego osoby.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#StefanLelekSowa">Wierzę w to szczerze i dlatego mam pełną nadzieję, że sprawa ta ruszy z miejsca.</u>
<u xml:id="u-10.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Fudakowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! Sprawozdanie komisji, jak również referat p. sprawozdawcy, bardzo wnikliwy, rzeczowy, sumienny, znakomicie ułatwia nam pracę kontroli parlamentarnej. Jakoż zabierając głos w tej chwili, nie zamierzam wnosić do tego, co zostało Wysokiemu Senatowi przedłożone przez komisję, elementów nowych, zamierzam natomiast uwypuklić niektóre z nich i nadać im jaskrawsze kontury, a to tym bardziej, im bardziej niektóre z tych elementów w oświetleniu wymiaru sprawiedliwości zjawiają się w naszych pracach, jak refren w eposie. Takich jest parę. Więc w dziale ustawodawstwa — o tym już mówiono — zagadnienie ustawy familijnej. To zostało już tak uzasadnione, że mnie pozostaje tylko powiedzieć raz jeszcze, że sprawa nabrzmiała i to nabrzmiała nie od strony komfortu prawnego, komfortu kodyfikacyjnego, tylko po prostu od stosunków wewnętrznych, od życia, od społeczeństwa, od rodziny, a specjalnie rodziny katolickiej, która się tego domaga, tej rodziny, której funkcje i działania tylekroć w różnych naszych rozważaniach, nie dalej jak wczoraj, były cytowane. Ta jej spoistość, życie i funkcjonowanie jej wymaga, i to w nagły sposób, załatwienia tej sprawy. P. Minister był łaskaw wykazać troskę czynną, nie teoretyczną, swoją i Rządu w tej materii cytując, że jakkolwiek jest to sprawa zawiła, jednak Rząd umiał sobie dawać radę z zawiłymi sprawami egzemplum: dekret prasowy. Nie wątpię ani na chwilę, że Rząd umie dawać sobie radę z zawiłymi sprawami — tylko nie w drodze dekretu, jeśli łaska, lecz razem z nami.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#KazimierzFudakowski">Wysoki Senacie! Sprawozdanie komisji, jak również referat p. sprawozdawcy, bardzo wnikliwy, rzeczowy, sumienny, znakomicie ułatwia nam pracę kontroli parlamentarnej. Jakoż zabierając głos w tej chwili, nie zamierzam wnosić do tego, co zostało Wysokiemu Senatowi przedłożone przez komisję, elementów nowych, zamierzam natomiast uwypuklić niektóre z nich i nadać im jaskrawsze kontury, a to tym bardziej, im bardziej niektóre z tych elementów w oświetleniu wymiaru sprawiedliwości zjawiają się w naszych pracach, jak refren w eposie. Takich jest parę. Więc w dziale ustawodawstwa — o tym już mówiono — zagadnienie ustawy familijnej. To zostało już tak uzasadnione, że mnie pozostaje tylko powiedzieć raz jeszcze, że sprawa nabrzmiała i to nabrzmiała nie od strony komfortu prawnego, komfortu kodyfikacyjnego, tylko po prostu od stosunków wewnętrznych, od życia, od społeczeństwa, od rodziny, a specjalnie rodziny katolickiej, która się tego domaga, tej rodziny, której funkcje i działania tylekroć w różnych naszych rozważaniach, nie dalej jak wczoraj, były cytowane. Ta jej spoistość, życie i funkcjonowanie jej wymaga, i to w nagły sposób, załatwienia tej sprawy. P. Minister był łaskaw wykazać troskę czynną, nie teoretyczną, swoją i Rządu w tej materii cytując, że jakkolwiek jest to sprawa zawiła, jednak Rząd umiał sobie dawać radę z zawiłymi sprawami egzemplum: dekret prasowy. Nie wątpię ani na chwilę, że Rząd umie dawać sobie radę z zawiłymi sprawami — tylko nie w drodze dekretu, jeśli łaska, lecz razem z nami.</u>
<u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości p. Grabowski: Zgoda.)</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SFudakowski">Więc to już jest jedna sprawa, którą wyczerpałem ku zadowoleniu wspólnemu.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#SFudakowski">Jest i druga sprawa. Jest to sprawa niezawisłości sądów, która istotnie powraca za każdym razem. W skromnej mojej roli rok temu na tej trybunie podnosiłem ją z wielkim prze konaniem, idąc śladami moich zresztą poprzedników, którzy to samo robili. I zresztą nie chodzi mi w tej chwili o tę tezę niewzruszoną niezawisłości sądów, jest to banałem i truizmem i dlatego w tej chwili nie mam zamiaru karmić siebie i Wysokiego Senatu rzeczami znanymi. Nie. Mnie chodzi o to tylko, ażeby ta rzecz znana stała się ciałem i krwią. Ona jest. Nie chciałbym pozostawiać wątpliwości, że jej nie ma. Niezawisłość sądów, oczywiście, istnieje w Konstytucji, w autorytecie sądów naszych, którym hołd składam w tej chwili. Nawet, gdyby w kimś zrodził się cień wątpliwości co do tego, chciałbym, ażeby zamarł, bo w momencie, w którym autorytet sędziego i sądu polskiego byłby nadwyrężony nawet w naszym pojęciu, już bylibyśmy na pochyłej ku pewnej klęsce. Ponieważ jej nie chcę, ani klęski, ani pochyłej, dlatego pozwalam sobie tutaj w tej chwili powiedzieć: Hołd składam autorytetowi naszych sądów. Ba, ale nie wystarczy tylko hołd składać, trzeba, ażebyśmy urealnili zagadnienie niezawisłości, bo przecież to jest zagadnienie ludzkie tak, jak ludźmi są sędziowie i to niezależnie od tego, czy nasz katechizm konstytucyjny będzie tak zrobiony czy inaczej, czy my w teorii prawa przyjmiemy takie czy inne założenia dogmatyczne. Przecież tylko mamy do czynienia z ludźmi, z ludzkimi stosunkami, zachodzi więc pytanie, czy dostateczne gwarancje materialne i moralne da jemy w życiu tym, którzy wymiar sprawiedliwości mają spełniać w Rzeczypospolitej, czy próba, na którą ich wystawiamy jako ludzi, nie jest zbyt silna i głęboka, aby oni w najlepszym rozumieniu swoich funkcyj i zadań ją wytrzymać mogli. Moja obawa idzie już teraz tak daleko, że obawiam się, iż przy największej mocy moralnej sędziego polskiego, próba, na którą go wystawiamy, będzie zbyt silna, a możliwość załamania się jego jest już klęską.</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#SFudakowski">Niezawisłość zależy od rozmaitych względów, między innymi od materialnych, od wynagrodzenia. Proszę sobie wyobrazić „anielską” bez mała sytuację jakiegoś sędziego, obarczonego troską dnia codziennego, nie troską o to, czy ma się wyrzec rzeczy zbędnej, więc luksusu, lecz rzeczy niezbędnej, czy nie przyjdzie moment taki, że sędzia będąc na tym piedestale, na którym sądzi i feruje wyroki w skomplikowanej i coraz bardziej komplikującej się sytuacji życia codziennego, materialnego i moralnego, obarczony tą troską — po prostu fizycznie, jeżeli nie moralnie słabnie i czy własna troska nie weźmie góry nad beztroską, z jaką powinien cudzą troskę rozstrzygać. To jest sytuacja niezwykle ciężka. Może tak być rok, dwa, trzy lata, aż przychodzi moment załamania. Wtedy niezawisłość zostaje nadwyrężona i nawet przy najlepszej woli człowiek obarczony troską o własną sytuację życiową, obarczony ciężarem, staje się zależnym od swej troski. Niezależność musimy stworzyć nie tylko dla dobra tego, kto wyrok feruje, ale dla własnego dobra, dla dobra obywateli. Wielu mówców, lepiej się na tym znających ode mnie, mówiło o słusznym wynagrodzeniu, które jest wyszczególnione w szeregu warunków, obejmujących i wysługę lat i obarczenie rodziną, słowem wszystkich warunków składających się na komplet wynagrodzenia słusznego. To jest w memoriałach p. Ministrowi przedłożone. Z tym wiąże się też sytuacja prawna. Niezawisłość w ujęciu norm prawnych wyrasta ponad flukty dnia i pewne poglądy. To zdaje się decydujący jest warunek. Razem to wszystko składa się na pojęcie niezawisłości stanowiska sędziów.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#SFudakowski">Mówi o tym sprawozdanie, tylko ku mojemu żalowi, mówi zawsze tonem elegijnym, z tą nutą melancholii, która się przebija i która mnie nie zadowala Sprawozdawca mówi to, co ja mówię, tylko w innym tonie.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#SFudakowski">Kiedy sprawozdawca mówi, że w przyszłym roku budżetowym nie można oczekiwać zasadniczego polepszenia stosunków w resorcie i niestety wypada zmianę odłożyć na rok następny, to ja mówiłem rok temu tak samo, dlatego mnie to nie rozczula. Jeżeli w rok potem słyszę referenta, który to samo mówi, pytam się: iluż referentów będzie tak referowało budżet Ministerstwa Sprawiedliwości?</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#SFudakowski">Jest to resort i zagadnienie, które należy do zagadnień inwestycyjnych, jak miałem to już zaszczyt powiedzieć. Dla mnie poprawa bytu sędziów i w związku z tym ugruntowanie niezawisłości sądów polskich jest co najmniej taką samą inwestycją jak zagadnienie Rożnowa. Gdy myślę realnie, a nie elegijnie, że ma być ufundowany fundament w ważnej dziedzinie naszego życia, to wolę podmurować stanowisko sędziego polskiego, bo na nim spoczywa szereg doniosłych problemów. Wielką rzeczą jest Rożnów, ale jeszcze większą ufundowanie niezawisłości sądów i sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#KazimierzFudakowski">Więc to już jest jedna sprawa, którą wyczerpałem ku zadowoleniu wspólnemu.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#KazimierzFudakowski">Jest i druga sprawa. Jest to sprawa niezawisłości sądów, która istotnie powraca za każdym razem. W skromnej mojej roli rok temu na tej trybunie podnosiłem ją z wielkim prze konaniem, idąc śladami moich zresztą poprzedników, którzy to samo robili. I zresztą nie chodzi mi w tej chwili o tę tezę niewzruszoną niezawisłości sądów, jest to banałem i truizmem i dlatego w tej chwili nie mam zamiaru karmić siebie i Wysokiego Senatu rzeczami znanymi. Nie. Mnie chodzi o to tylko, ażeby ta rzecz znana stała się ciałem i krwią. Ona jest. Nie chciałbym pozostawiać wątpliwości, że jej nie ma. Niezawisłość sądów, oczywiście, istnieje w Konstytucji, w autorytecie sądów naszych, którym hołd składam w tej chwili. Nawet, gdyby w kimś zrodził się cień wątpliwości co do tego, chciałbym, ażeby zamarł, bo w momencie, w którym autorytet sędziego i sądu polskiego byłby nadwyrężony nawet w naszym pojęciu, już bylibyśmy na pochyłej ku pewnej klęsce. Ponieważ jej nie chcę, ani klęski, ani pochyłej, dlatego pozwalam sobie tutaj w tej chwili powiedzieć: Hołd składam autorytetowi naszych sądów. Ba, ale nie wystarczy tylko hołd składać, trzeba, ażebyśmy urealnili zagadnienie niezawisłości, bo przecież to jest zagadnienie ludzkie tak, jak ludźmi są sędziowie i to niezależnie od tego, czy nasz katechizm konstytucyjny będzie tak zrobiony czy inaczej, czy my w teorii prawa przyjmiemy takie czy inne założenia dogmatyczne. Przecież tylko mamy do czynienia z ludźmi, z ludzkimi stosunkami, zachodzi więc pytanie, czy dostateczne gwarancje materialne i moralne da jemy w życiu tym, którzy wymiar sprawiedliwości mają spełniać w Rzeczypospolitej, czy próba, na którą ich wystawiamy jako ludzi, nie jest zbyt silna i głęboka, aby oni w najlepszym rozumieniu swoich funkcyj i zadań ją wytrzymać mogli. Moja obawa idzie już teraz tak daleko, że obawiam się, iż przy największej mocy moralnej sędziego polskiego, próba, na którą go wystawiamy, będzie zbyt silna, a możliwość załamania się jego jest już klęską.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#KazimierzFudakowski">Niezawisłość zależy od rozmaitych względów, między innymi od materialnych, od wynagrodzenia. Proszę sobie wyobrazić „anielską” bez mała sytuację jakiegoś sędziego, obarczonego troską dnia codziennego, nie troską o to, czy ma się wyrzec rzeczy zbędnej, więc luksusu, lecz rzeczy niezbędnej, czy nie przyjdzie moment taki, że sędzia będąc na tym piedestale, na którym sądzi i feruje wyroki w skomplikowanej i coraz bardziej komplikującej się sytuacji życia codziennego, materialnego i moralnego, obarczony tą troską — po prostu fizycznie, jeżeli nie moralnie słabnie i czy własna troska nie weźmie góry nad beztroską, z jaką powinien cudzą troskę rozstrzygać. To jest sytuacja niezwykle ciężka. Może tak być rok, dwa, trzy lata, aż przychodzi moment załamania. Wtedy niezawisłość zostaje nadwyrężona i nawet przy najlepszej woli człowiek obarczony troską o własną sytuację życiową, obarczony ciężarem, staje się zależnym od swej troski. Niezależność musimy stworzyć nie tylko dla dobra tego, kto wyrok feruje, ale dla własnego dobra, dla dobra obywateli. Wielu mówców, lepiej się na tym znających ode mnie, mówiło o słusznym wynagrodzeniu, które jest wyszczególnione w szeregu warunków, obejmujących i wysługę lat i obarczenie rodziną, słowem wszystkich warunków składających się na komplet wynagrodzenia słusznego. To jest w memoriałach p. Ministrowi przedłożone. Z tym wiąże się też sytuacja prawna. Niezawisłość w ujęciu norm prawnych wyrasta ponad flukty dnia i pewne poglądy. To zdaje się decydujący jest warunek. Razem to wszystko składa się na pojęcie niezawisłości stanowiska sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#KazimierzFudakowski">Mówi o tym sprawozdanie, tylko ku mojemu żalowi, mówi zawsze tonem elegijnym, z tą nutą melancholii, która się przebija i która mnie nie zadowala Sprawozdawca mówi to, co ja mówię, tylko w innym tonie.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#KazimierzFudakowski">Kiedy sprawozdawca mówi, że w przyszłym roku budżetowym nie można oczekiwać zasadniczego polepszenia stosunków w resorcie i niestety wypada zmianę odłożyć na rok następny, to ja mówiłem rok temu tak samo, dlatego mnie to nie rozczula. Jeżeli w rok potem słyszę referenta, który to samo mówi, pytam się: iluż referentów będzie tak referowało budżet Ministerstwa Sprawiedliwości?</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#KazimierzFudakowski">Jest to resort i zagadnienie, które należy do zagadnień inwestycyjnych, jak miałem to już zaszczyt powiedzieć. Dla mnie poprawa bytu sędziów i w związku z tym ugruntowanie niezawisłości sądów polskich jest co najmniej taką samą inwestycją jak zagadnienie Rożnowa. Gdy myślę realnie, a nie elegijnie, że ma być ufundowany fundament w ważnej dziedzinie naszego życia, to wolę podmurować stanowisko sędziego polskiego, bo na nim spoczywa szereg doniosłych problemów. Wielką rzeczą jest Rożnów, ale jeszcze większą ufundowanie niezawisłości sądów i sędziów.</u>
<u xml:id="u-12.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#SFudakowski">Dlatego też te ustępy mnie nie zadowalają.</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#SFudakowski">Najzupełniej popieram projekt rezolucji Komisji Budżetowej. Byłbym bardzo rad, gdyby p. Minister zechciał powiedzieć, że już z tą troską przyszły referent nie będzie się zmagał i żeby p. Minister jednakowoż wyczerpał to, o czym rezolucja mówi. Te wszystkie opłaty pozwolą nam wejść na tę drogę i stworzyć odpowiednie do tego źródła. W zeszłym roku mówiliśmy o zaległościach. Nie wiem, czy Pan Minister to zrealizował, miał ich Pan kilka milionów. Pan Wiceminister pamięta, że staraliśmy się o zrealizowanie aktywów, które były; nie wiem, co się z nimi stało. Była mowa o tym, że jest wiele martwych i suchych gałęzi, niech je Panowie obcinają. Bardzo byłbym rad, gdyby Pan Minister zechciał podjąć się upłynnienia aktywów, żeby to mogło znaleźć wyraz przy opracowywaniu przyszłego budżetu. A zatem są źródła. Nie widzę powodów obdarzania przywilejem naszych instytucyj państwowych. Bank Rolny, Bank Gospodarstwa Krajowego są zwolnione od opłat sądowych. Niby z jakiego to tytułu — tym bardziej, że są to poważne źródła wpływów? Ale być może, że przy bliższym studiowaniu jeszcze z paru źródeł wytryśnie w tym bardzo jeszcze nieuwidocznionym pod tym względem lesie naszych źródeł, wystarczy tylko perforować nasze niektóre złoża, a tam coś nie coś może tryśnie. Będzie to zadanie niewątpliwie i ciał ustawodawczych, a nie wątpię, że także i Pana Ministra — i z tą nadzieją kończę.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#KazimierzFudakowski">Dlatego też te ustępy mnie nie zadowalają.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#KazimierzFudakowski">Najzupełniej popieram projekt rezolucji Komisji Budżetowej. Byłbym bardzo rad, gdyby p. Minister zechciał powiedzieć, że już z tą troską przyszły referent nie będzie się zmagał i żeby p. Minister jednakowoż wyczerpał to, o czym rezolucja mówi. Te wszystkie opłaty pozwolą nam wejść na tę drogę i stworzyć odpowiednie do tego źródła. W zeszłym roku mówiliśmy o zaległościach. Nie wiem, czy Pan Minister to zrealizował, miał ich Pan kilka milionów. Pan Wiceminister pamięta, że staraliśmy się o zrealizowanie aktywów, które były; nie wiem, co się z nimi stało. Była mowa o tym, że jest wiele martwych i suchych gałęzi, niech je Panowie obcinają. Bardzo byłbym rad, gdyby Pan Minister zechciał podjąć się upłynnienia aktywów, żeby to mogło znaleźć wyraz przy opracowywaniu przyszłego budżetu. A zatem są źródła. Nie widzę powodów obdarzania przywilejem naszych instytucyj państwowych. Bank Rolny, Bank Gospodarstwa Krajowego są zwolnione od opłat sądowych. Niby z jakiego to tytułu — tym bardziej, że są to poważne źródła wpływów? Ale być może, że przy bliższym studiowaniu jeszcze z paru źródeł wytryśnie w tym bardzo jeszcze nieuwidocznionym pod tym względem lesie naszych źródeł, wystarczy tylko perforować nasze niektóre złoża, a tam coś nie coś może tryśnie. Będzie to zadanie niewątpliwie i ciał ustawodawczych, a nie wątpię, że także i Pana Ministra — i z tą nadzieją kończę.</u>
<u xml:id="u-12.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Dyskusja została wyczerpana.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#Marszałek">Czy Pan Sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#BogusławMiedziński">Dyskusja została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#BogusławMiedziński">Czy Pan Sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(S. Głowacki: Parę słów, Panie Marszałku.)</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SGłowacki">Pragnę w odpowiedzi poczynić kilka uwag.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SGłowacki">Co do żądania odrębnego traktowania nieletnich karnych, o czym mówiła p. senatorka Szelągowska, to w praktyce się to już stosuje; sądy dla nieletnich mają być wprowadzone, a przedłożony Izbom projekt ustawy o organizacji więziennictwa przewiduje dla nieletnich odrębne więzienia wychowawcze względnie poprawcze.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SGłowacki">Z żądaniem zwolnienia transakcyj, odnoszących się do nieruchomości o mniejszej wartości, od formalnego aktu notarialnego zgodzić się nie mogę. Nieruchomość jest rzeczą zbyt ważną nie tylko w życiu rodzinnym, ale i w życiu społecznym. Prawa odnośnie nieruchomości muszą być jasne, czyli aktem publicznym stwierdzone, umowy prywatne są niewystarczające. Nie należy szukać trudności w opłatach notarialnych, a raczej w opłatach publicznych, opłatach stemplowych, które podrażają transakcje nieruchomości drobnych, a to odstrasza ludzi od zawierania umów w formalnym akcie notarialnym. O ile chodzi o opłaty notarialne, p. Minister Sprawiedliwości zawsze jest władny w drodze zarządzenia je obniżyć, a w danym razie tego rodzaju akty notarialne nawet zwolnić od opłaty.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SGłowacki">Mówiono tu o nadmiernych dochodach notariuszów. I ja mam pewien pogląd na ich dochody, na myśli mam wprawdzie ziemie zachodnie. Stwierdzam, że np. w pasie granicznym zauważa się raczej ucieczkę notariuszów, bo nie mają z czego żyć — potwierdzi to zapewne obecny p. Minister. W większych miastach, jak w Poznaniu, Toruniu itd., notariusze zarabiają więcej. Ale proszę nie zapominać, że zawód notariusza zalicza się do zawodów wolnych, tak jak lekarza, inżyniera, adwokata i in. Sprawny i zdolny adwokat zarabia nieraz bardzo wiele, tak samo i lekarz, temu nie można zapobiec. Nie można przecież stwarzać ustawy, która by zrównała dochody notariuszów, odbierając tym, co więcej zarabiają, a dodając innym, co mniej zarabiają. Aczkolwiek notariusz jest funkcjonariuszem publicznym, nie uzyskuje on praw emerytalnych, niech więc wykonując wolny zawód zarabia.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SGłowacki">Co do wywodów, poczynionych przez p. senatora Fudakowskiego, jestem mu wdzięczny, że zajęte przeze mnie stanowisko popiera. Jako sprawozdawca Komisji Budżetowej stwierdziłem, że kredyty przyznawane Ministerstwu Sprawiedliwości od lat były za szczupłe. Wpłynęła na to ustępliwość poprzedników obecnego Ministra Sprawiedliwości. Oni winni byli już dawniej domagać się wyższych kredytów, a było by w resorcie Ministerstwa Sprawiedliwości lepiej. Mam nadzieję, że spełnią się te obietnice, o których mówił p. senator Fudakowski, a które i ja w swym sprawozdaniu wyraziłem.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#ZygmuntGłowacki">Pragnę w odpowiedzi poczynić kilka uwag.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#ZygmuntGłowacki">Co do żądania odrębnego traktowania nieletnich karnych, o czym mówiła p. senatorka Szelągowska, to w praktyce się to już stosuje; sądy dla nieletnich mają być wprowadzone, a przedłożony Izbom projekt ustawy o organizacji więziennictwa przewiduje dla nieletnich odrębne więzienia wychowawcze względnie poprawcze.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#ZygmuntGłowacki">Z żądaniem zwolnienia transakcyj, odnoszących się do nieruchomości o mniejszej wartości, od formalnego aktu notarialnego zgodzić się nie mogę. Nieruchomość jest rzeczą zbyt ważną nie tylko w życiu rodzinnym, ale i w życiu społecznym. Prawa odnośnie nieruchomości muszą być jasne, czyli aktem publicznym stwierdzone, umowy prywatne są niewystarczające. Nie należy szukać trudności w opłatach notarialnych, a raczej w opłatach publicznych, opłatach stemplowych, które podrażają transakcje nieruchomości drobnych, a to odstrasza ludzi od zawierania umów w formalnym akcie notarialnym. O ile chodzi o opłaty notarialne, p. Minister Sprawiedliwości zawsze jest władny w drodze zarządzenia je obniżyć, a w danym razie tego rodzaju akty notarialne nawet zwolnić od opłaty.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#ZygmuntGłowacki">Mówiono tu o nadmiernych dochodach notariuszów. I ja mam pewien pogląd na ich dochody, na myśli mam wprawdzie ziemie zachodnie. Stwierdzam, że np. w pasie granicznym zauważa się raczej ucieczkę notariuszów, bo nie mają z czego żyć — potwierdzi to zapewne obecny p. Minister. W większych miastach, jak w Poznaniu, Toruniu itd., notariusze zarabiają więcej. Ale proszę nie zapominać, że zawód notariusza zalicza się do zawodów wolnych, tak jak lekarza, inżyniera, adwokata i in. Sprawny i zdolny adwokat zarabia nieraz bardzo wiele, tak samo i lekarz, temu nie można zapobiec. Nie można przecież stwarzać ustawy, która by zrównała dochody notariuszów, odbierając tym, co więcej zarabiają, a dodając innym, co mniej zarabiają. Aczkolwiek notariusz jest funkcjonariuszem publicznym, nie uzyskuje on praw emerytalnych, niech więc wykonując wolny zawód zarabia.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#ZygmuntGłowacki">Co do wywodów, poczynionych przez p. senatora Fudakowskiego, jestem mu wdzięczny, że zajęte przeze mnie stanowisko popiera. Jako sprawozdawca Komisji Budżetowej stwierdziłem, że kredyty przyznawane Ministerstwu Sprawiedliwości od lat były za szczupłe. Wpłynęła na to ustępliwość poprzedników obecnego Ministra Sprawiedliwości. Oni winni byli już dawniej domagać się wyższych kredytów, a było by w resorcie Ministerstwa Sprawiedliwości lepiej. Mam nadzieję, że spełnią się te obietnice, o których mówił p. senator Fudakowski, a które i ja w swym sprawozdaniu wyraziłem.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Rozprawa nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości została zakończona. Zarządzam 10-minutową przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#BogusławMiedziński">Rozprawa nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości została zakończona. Zarządzam 10-minutową przerwę.</u>
<u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz., 11 min. 55 do godz. 12 min. 8,)</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu — sprawozdawca s. Kobylański.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#Marszałek">P. Minister Przemysłu i Handlu zawiadomił mnie, iż jest chory i dlatego, ku swojemu głębokiemu żalowi, nie będzie mógł osobiście wziąć udziału w dzisiejszych obradach.</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#BogusławMiedziński">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu — sprawozdawca s. Kobylański.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#BogusławMiedziński">P. Minister Przemysłu i Handlu zawiadomił mnie, iż jest chory i dlatego, ku swojemu głębokiemu żalowi, nie będzie mógł osobiście wziąć udziału w dzisiejszych obradach.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SKobylański">Wysoka Izbo! Ministerstwo Przemysłu i Handlu stanowi resort, którego polityka na jednym z najważniejszych odcinków gospodarczych realizuje założenia ogólnej polityki gospodarczej Państwa. Jak to powszechnie jest wiadomo, te dążenia streszczają się w postulacie uprzemysłowienia całokształtu naszego życia gospodarczego. Zagadnienie to parokrotnie poruszane i formułowane w obradach obu Izb, a szczególnie omawiane przez przedstawicieli resortów gospodarczych Rządu, ma swoją obfitą literaturę, która wyczerpująco, w oparciu o pełny materiał statystyczny obrazuje nam wszystkie strony tej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SKobylański">Komisja, zastanawiając się na tym, nie mogła przejść nad tą sprawą do porządku dziennego i bieg jej myśli mniej więcej można by ująć w sposób następujący.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SKobylański">Przede wszystkim obserwujemy, że postępowi gospodarczemu każdego kraju w miarę jego podnoszenia się na wyższy poziom towarzyszy spadek odsetka ludności, zatrudnionej w rolnictwie. Takie zjawisko obserwujemy niemal we wszystkich krajach Europy, obserwujemy je i poza Europą.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SKobylański">Trzeba się zapytać, jaka jest istotna różnica między krajem przemysłowym a krajem rolniczym. Różnica ta — należy wyjaśnić — nie polega na tym, że kraje rolnicze mają na głowę ludności znaczniejszą produkcję rolniczą, przeciwnie, obserwując w pewnych zestawieniach zobrazowaną produkcję przemysłową i rolniczą dla poszczególnych krajów, musimy stwierdzić, że przeciętna wartość produkcji rolniczej na głowę ludności jest mniej więcej ta sama. Natomiast różnica polega na stosunku produkcji rolniczej jako takiej do całości produkcji. Mianowicie w krajach rolniczych stosunek produkcji rolniczej do całości produkcji jest większy. Różnica polega również na tym, że uzyskują one ten wynik przy użyciu większej ilości rąk ludzkich.</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SKobylański">Posiadane materiały podają, że na 100 zł wartości produkcji rolniczej przypada wartość produkcji przemysłowej: w Anglii — 530 zł, we Francji 276 zł, w Niemczech 252 zł, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej 227 zł, wszędzie więc prawie dwa razy tyle co u nas. W krajach na wpół uprzemysłowionych cyfra ta wynosi: dla Włoch 173, dla Japonii 119, dla Hiszpanii 82. W Polsce na 100 zł produkcji rolniczej przypada 48 zł produkcji przemysłowej. Kraje sąsiadujące z nami, jak np. Węgry, mają odnośną cyfrę 43, kraje bałtyckie 27, kraje bałkańskie 23, najniżej pod tym względem stoją Chiny, których produkcja ta wynosi około 13 zł na głowę ludności.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SKobylański">Wypływa z tych rozważań wniosek, że im sprawniejszy jest w danym kraju aparat przetwórczy, im większy odsetek ludności pracującej przy nowoczesnych urządzeniach, które wielokrotnie zwiększają wyniki ludzkiej gospodarki, tym większa jest jego produkcja. Rozbudowa tego udoskonalonego aparatu wytwórczego, to najistotniejsza treść rozwoju gospodarczego ludności. Za sobą mają ten etap kraje bardziej gospodarczo wysunięte, natomiast stanowi on najistotniejsze zadanie do wykonania w krajach opóźnionych w swoim rozwoju.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SKobylański">A jaki stan rzeczy pod tym względem jest w Polsce? W Polsce ludność rolnicza stanowi 61%. Jesteśmy przeto państwem rolniczym. Na komisji podnosiły się głosy, które przeprowadzały całą klasyfikację różnych stanów gospodarczych różnych państw i które stwierdzały — wyrazem tego był głos p. s. Klarnera — że wprawdzie Polska jest krajem rolniczym, ale ze słabo rozwiniętym przemysłem. Wchodzimy więc w tę kategorię społeczeństw, w jakiej są mniej więcej Włochy.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wysoka Izbo! Ministerstwo Przemysłu i Handlu stanowi resort, którego polityka na jednym z najważniejszych odcinków gospodarczych realizuje założenia ogólnej polityki gospodarczej Państwa. Jak to powszechnie jest wiadomo, te dążenia streszczają się w postulacie uprzemysłowienia całokształtu naszego życia gospodarczego. Zagadnienie to parokrotnie poruszane i formułowane w obradach obu Izb, a szczególnie omawiane przez przedstawicieli resortów gospodarczych Rządu, ma swoją obfitą literaturę, która wyczerpująco, w oparciu o pełny materiał statystyczny obrazuje nam wszystkie strony tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#TadeuszWiktorKobylański">Komisja, zastanawiając się na tym, nie mogła przejść nad tą sprawą do porządku dziennego i bieg jej myśli mniej więcej można by ująć w sposób następujący.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#TadeuszWiktorKobylański">Przede wszystkim obserwujemy, że postępowi gospodarczemu każdego kraju w miarę jego podnoszenia się na wyższy poziom towarzyszy spadek odsetka ludności, zatrudnionej w rolnictwie. Takie zjawisko obserwujemy niemal we wszystkich krajach Europy, obserwujemy je i poza Europą.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#TadeuszWiktorKobylański">Trzeba się zapytać, jaka jest istotna różnica między krajem przemysłowym a krajem rolniczym. Różnica ta — należy wyjaśnić — nie polega na tym, że kraje rolnicze mają na głowę ludności znaczniejszą produkcję rolniczą, przeciwnie, obserwując w pewnych zestawieniach zobrazowaną produkcję przemysłową i rolniczą dla poszczególnych krajów, musimy stwierdzić, że przeciętna wartość produkcji rolniczej na głowę ludności jest mniej więcej ta sama. Natomiast różnica polega na stosunku produkcji rolniczej jako takiej do całości produkcji. Mianowicie w krajach rolniczych stosunek produkcji rolniczej do całości produkcji jest większy. Różnica polega również na tym, że uzyskują one ten wynik przy użyciu większej ilości rąk ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#TadeuszWiktorKobylański">Posiadane materiały podają, że na 100 zł wartości produkcji rolniczej przypada wartość produkcji przemysłowej: w Anglii — 530 zł, we Francji 276 zł, w Niemczech 252 zł, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej 227 zł, wszędzie więc prawie dwa razy tyle co u nas. W krajach na wpół uprzemysłowionych cyfra ta wynosi: dla Włoch 173, dla Japonii 119, dla Hiszpanii 82. W Polsce na 100 zł produkcji rolniczej przypada 48 zł produkcji przemysłowej. Kraje sąsiadujące z nami, jak np. Węgry, mają odnośną cyfrę 43, kraje bałtyckie 27, kraje bałkańskie 23, najniżej pod tym względem stoją Chiny, których produkcja ta wynosi około 13 zł na głowę ludności.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wypływa z tych rozważań wniosek, że im sprawniejszy jest w danym kraju aparat przetwórczy, im większy odsetek ludności pracującej przy nowoczesnych urządzeniach, które wielokrotnie zwiększają wyniki ludzkiej gospodarki, tym większa jest jego produkcja. Rozbudowa tego udoskonalonego aparatu wytwórczego, to najistotniejsza treść rozwoju gospodarczego ludności. Za sobą mają ten etap kraje bardziej gospodarczo wysunięte, natomiast stanowi on najistotniejsze zadanie do wykonania w krajach opóźnionych w swoim rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#TadeuszWiktorKobylański">A jaki stan rzeczy pod tym względem jest w Polsce? W Polsce ludność rolnicza stanowi 61%. Jesteśmy przeto państwem rolniczym. Na komisji podnosiły się głosy, które przeprowadzały całą klasyfikację różnych stanów gospodarczych różnych państw i które stwierdzały — wyrazem tego był głos p. s. Klarnera — że wprawdzie Polska jest krajem rolniczym, ale ze słabo rozwiniętym przemysłem. Wchodzimy więc w tę kategorię społeczeństw, w jakiej są mniej więcej Włochy.</u>
<u xml:id="u-16.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec,)</u>
- <u xml:id="u-16.8" who="#SKobylański">Przeciętny dochód społeczny możemy w Polsce określić na jakieś 600 zł, z czego wartość produkcji przemysłowej wynosi około 165 zł. Jak widzimy, wartość naszej produkcji przemysłowej jest stosunkowo nieznaczna i utrzymanie tego stanu, w którym istnieją dwie nierówne gospodarki: rolnicza, obejmująca 61% ludności, i nieporównanie mniejsza przemysłowa — prowadzi do chronicznego braku równowagi pomiędzy produkcją przemysłową a rolniczą i uzależnia obie w sposób prawie decydujący od przebiegu koniunktury zagranicznej bez możności tamowania tych wpływów przez konsumcję krajową. W obecnym stanie rzeczy, gdy wielka ilość rolników produkuje zboże, a po części i artykuły hodowlane dla zbyt małej ilości mieszkańców miast, wszelkie nadzieje na możliwość dokonania naprawy gospodarki rolnej nie są w tych warunkach uzasadnione.</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SKobylański">Uprzemysłowienie powoduje zmianę struktury gospodarczej ludności. Należy sobie zadać pytanie, jaki jest cel zmiany tej struktury. Celem na najbliższą metę jest doprowadzenie do tego rodzaju układu stosunków gospodarczych, żeby mniej więcej 50% w miejsce dotychczasowych 61% ludności, zatrudnionych było w rolnictwie, a drugie 50% znajdowało zatrudnienie w przemyśle i handlu. Przy poprzednich debatach określano, że na to, ażeby do tego rozwoju gospodarczego dojść, minimalny niezbędny okres czasu wynosiłby około 20 lat. W czasie debat komisyjnych z uwagi na postępujący ten proces istotnie cyfry rzucane w latach ubiegłych znalazły potwierdzenie i wielu członków komisji oświadczyło, że w okresie 20-letnim dokonanie takiej ewolucji jest przy dużym wysiłku możliwe.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SKobylański">Teraz trzeba powiedzieć, na czym to uprzemysłowienie i realizacja tego uprzemysłowienia ma polegać. Więc oczywiście tu przede wszystkim nieodzowne jest i najpilniejsze zwiększenie natężenia naszego potencjału obronnego, a więc rozbudowa wielkiego i średniego przemysłu w gałęziach przydatnych dla tych celów. Następnie tak opracowana polityka gospodarcza, która by w pełni wyzyskała surowce krajowe i użyła je jako bazy dla przemysłu przetwórczego tak, aby dewastacyjny wywóz surowców zastąpić wywozem wytworów przemysłu. Na tle powyższej akcji należy spowodować rozwój małych i średnich zakładów przemysłowych jako naturalnych konsumentów krajowych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Należy udoskonalić metody pracy produkcji przemysłowej wraz ze wzmożeniem tej produkcji racjonalną organizacją importu niezbędnych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Wreszcie powinna być należycie postawiona realizacja urządzeń gospodarczych w skali państwowej, jak elektryfikacja i gazyfikacja, budowa dróg kołowych, żelaznych i wodnych, rozbudowa miast i osiedli przemysłowych, jak również rozbudowa urządzeń gospodarczych dla handlu, jak elewatory zbożowe, chłodnie, składy i urządzenia załadunkowe.</u>
- <u xml:id="u-16.11" who="#SKobylański">Wreszcie ważną sprawą w tej dziedzinie jest wychowanie zawodowe ludności w przemyśle, rolnictwie i handlu. W zakresie tym główną akcją, która w tej chwili jest prowadzona, jest państwowa akcja inwestycyjna, która w dużej mierze realizuje te postulaty. Na czym ta akcja polega? Przede wszystkim na budowie fabryk uzbrojenia, na budowie przemysłu lotniczego, to jest wytwórni silników i płatowców. Wchodzimy w okres budowy fabryk samochodów. Tak czy inaczej ta sprawa zostanie załatwiona.</u>
- <u xml:id="u-16.12" who="#SKobylański">Ważnym punktem w tej dziedzinie jest narzucenie fabrykom uzbrojenia, jako programu pokojowego, budowy obrabiarek. W ten sposób zostanie zaspokojony ten głód inwestycyjny, który dotychczas był, to znaczy, że wiele fabryk nie było w możności uzupełniać swoich urządzeń technicznych, ponieważ odnośne maszyny nie były budowane w kraju. Jest to sprawa, która w zainwestowaniu przemysłu niewątpliwie odegra bardzo dużą rolę.</u>
- <u xml:id="u-16.13" who="#SKobylański">Dalej prowadzone są, już raczej w ramach Ministerstwa Przemysłu i Handlu, prace nad badaniem bogactw mineralnych polskich oraz nad należytym wykorzystaniem istniejących złóż kopalnianych. Prace te są prowadzone przez Państwowy Instytut Geologiczny. Do najważniejszych prac tego Instytutu należą badania: złóż węgla czarnego i brunatnego, rudy żelaznej i rud darniowych, nafty, złóż cynkowo-ołowianych, pirytu, manganu, siarki, soli kuchennej i glinek.</u>
- <u xml:id="u-16.14" who="#SKobylański">Również ważne są pracę nad zastosowaniem surowców zastępczych i zużytkowaniem ich w produkcji w miejsce przywożonych surowców zagranicznych. Polityka ta skoncentrowana jest w Biurze Surowcowym przy Ministrze Przemysłu i Handlu. Sprawa ta ma swoją dużą doniosłość, gdyż trzeba zwrócić uwagę na to, że w bilansie naszym w r. 1937 przywóz wyniósł 1.254.000.000 zł. Z tej wielkiej kwoty 604.000.000 były wydane na surowce i półfabrykaty przemysłowe, a 126.000.000 zł na surowce spożywcze. Razem przeto z sumy 1.254.000.000 zł 730.000.000 zł, to znaczy bez mała 60%, wydano na surowce.</u>
- <u xml:id="u-16.15" who="#SKobylański">Pod tym względem polityka Ministerstwa zmierza przede wszystkim do tego, ażeby wpłynąć w sposób istotny na zmniejszenie przywozu surowców włókienniczych, to znaczy wełny i bawełny. Pod tym względem już p. Minister Przemysłu i Handlu wydał zarządzenie w zakresie stosowania kotoniny, t.j. włókna wytwarzanego z lnu i konopi, które w pewnym procencie dodaje się do bawełny. Przeszkodą szerszego stosowania kotoniny jest jej stosunkowo wysoka cena. Natomiast znacznie większe możliwości zastosowania ma wyrób lanitalu i włókna celulozowego, wytwarzanego z drzewa, jako domieszki do wełny. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że przywóz wełny i bawełny wynosił w tymże 1937 r. 250.000.000 zł. to zmniejszenie tej tak olbrzymiej sumy, niewątpliwie ciążącej na naszym przywozie, jest zagadnieniem bardzo ważnym. Na skutek wydanych zarządzeń Ministerstwo Przemysłu i Handlu ma nadzieję zmniejszyć ten przywóz o sumę 23.000.000 zł, tj. prawie o 10%. Również należy podkreślić, że w związku z tą reorganizacją przemysłu włókienniczego wzrośnie zapotrzebowanie na len. Wzrost tego zapotrzebowania ocenia się w ilości 4.600 ton.</u>
- <u xml:id="u-16.16" who="#SKobylański">Zarządzenie to oczywiście nie wyczerpuje szeregu innych dziedzin, gdzie stosowane są różne prace w tym kierunku. Między innymi należy zwrócić uwagę na realizowanie przez wojsko sprawy sztucznego kauczuku tzw. keru. Ker wytwarzany jest ze spirytusu za pomocą rozkładu par spirytusu w piecu elektrycznym.</u>
- <u xml:id="u-16.17" who="#SKobylański">Z kolei następną sprawą, która w rządowej akcji inwestycyjnej odgrywa wielką rolę, jest reorganizacja hutnictwa żelaznego. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że nasza produkcja hutnicza jest stosunkowo niewielka i w stosunku do produkcji państw sąsiednich — cyfry, które przytaczam, są jeszcze z okresu przed zajęciem Zaolzia — to znaczy Niemiec, Rosji i Czechosłowacji wynosi 1 : 52, jeżeli Panowie z drugiej strony uwzględnią, że dla utrzymania według norm z 1918 r. na froncie 1 miliona żołnierzy w przeciągu 1 miesiąca należy im dostarczyć w tej lub innej formie 300.000 ton żelaza i stali, to każdy zrozumie, że zagadnienie produkcji żelaza nie jest zagadnieniem tylko wytwórczym, ale jest zagadnieniem znacznie szerszym, mającym znaczenie zasadnicze dla całości naszego życia państwowego. Dlatego też przeprowadzenie tej reorganizacji, która właściwie datuje się na koniec roku 1937, jest zagadnieniem bardzo ważnym, które podkreślone tu być musi. Panów Senatorów, którzy się tym interesują, pozwolę sobie skierować do sprawozdania komisji, gdzie ta sprawa bardzo szczegółowo jest omówiona. Muszę w krótkości tylko wyjaśnić, że reorganizacja ta ma na celu: zwiększenie zużycia krajowych rud żelaznych, ograniczenie importu złomu zagranicznego, które to zagadnienie w bardzo wydatny również sposób ciąży nad naszym przywozem, i dalej zmierza do tego, co poniekąd dzięki przyłączeniu Zaolzia zostało niezależnie zrealizowane, to znaczy do poprawy naszego koksownictwa. Dotychczas wytwarzany u nas koks był miękki i ścieralny, co uniemożliwiało przeprowadzenie procesów wielkopiecowych w większym rozmiarze, gdyż nasze wielkie piece miały wydajność 165 ton na dobę, to jest produkcję dość małą, podczas gdy prawdziwe wielkie piece w Nadrenii i Westfalii produkują 500–1000 ton na dobę. Oczywiście powoduje to nierentowność tego zasadniczego procesu, względnie powoduje zniżkę cen.</u>
- <u xml:id="u-16.18" who="#SKobylański">I wreszcie reorganizacja ta zmierza do modernizacji stalownictwa i walcownictwa.</u>
- <u xml:id="u-16.19" who="#SKobylański">Z kolei następną akcją jest elektryfikacja i gazyfikacja. Istnieje t. zw. czteroletni plan Rządu w dziedzinie elektryfikacji, który zmierza do tego, aby wyzyskać naturalne możliwości, jakie istnieją na terenach podgórskich, względnie w postaci kopalń na Śląsku, po prostu spowodować pewną wspólną sieć rozdzielczą i przy pomocy linii wysokiego napięcia rozprowadzić prąd po całym kraju. Nie chcę omawiać tej rzeczy jako zbyt szczegółowej na dzisiejszym posiedzeniu. pragnę zwrócić jedynie uwagę na wielką doniosłość tych spraw oraz na to, że w tej dziedzinie na najbliższe lata przewidywany jest poważny postęp, Gazyfikacja również jest mniej więcej w tej samej fazie, to znaczy że częściowo gazociągi doprowadzone są już właściwie do Ostrowca, cały przemysł jest zabezpieczony, a w dalszym ciągu linia ta prowadzona będzie do Radomia.</u>
- <u xml:id="u-16.20" who="#SKobylański">Z kolei następnym zagadnieniem jest sprawa handlu zagranicznego. Mianowicie w związku z akcją uprzemysłowienia należy baczną uwagę zwrócić na to, w jaki sposób kształtuje się nasz handel zagraniczny, gdyż prowadzona przez nas akcja w znacznym stopniu odbije się na naszych postulatach w zakresie tego handlu. Import w 1938 roku wyniósł 1.300.000.000 zł, wywóz zaś 1.184.000.000 zł. Ujemne saldo naszego bilansu handlowego wyniosło 116.000.000 zł. W porównaniu więc z okresem swego natężenia najwyższego, tj. z latami 1928 i 1929, przywóz nasz w roku ubiegłym zmalał do 39%, a wywóz do 42%. Jeżeliby zaś uwzględnić różnicę cen i obliczyć tzw. wartość realną, to w przywozie mielibyśmy wskaźnik 71, a w wywozie 73. A więc stoimy jeszcze mniej więcej o 30% poniżej poziomu obrotów, jakie były w okresie przedkryzysowym. Tym niemniej jednak obroty polskie w 1938 r. wykazały większą prężność niż światowe, które spadły w 1938 r. o około 7%, polskie zaś utrzymały się na tym samym poziomie.</u>
- <u xml:id="u-16.21" who="#SKobylański">Rysem charakterystycznym ubiegłego roku było, że ujemny bilans handlowy, jaki się uwidocznił w r. 1937, w r. 1938 znacznie się zaostrzył, bo ujemne saldo wzrosło z 59 milionów do 116 milionów zł. Należy jednak stwierdzić, że w drugim półroczu ubiegłego roku zaszły korzystne zmiany w dynamice tego salda. Poczynając od października roku ubiegłego utrzymuje się saldo dodatnie, jak dotąd, z tendencją rozwojową. W styczniu saldo dodatnie wyniosło ponad 16 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-16.22" who="#SKobylański">Pierwszą i najbardziej podkreślaną troską jest, aby w zakresie wywozu i przywozu wyniki nie były deficytowe. Z punktu widzenia jednak akcji uprzemysłowienia kraju nie można zadowolić się taką ogólną formułą. Wprawdzie i nadal pozostanie naszym obowiązkiem, aby bilans handlu zagranicznego był wyższy, a przynajmniej zrównoważony, oprócz tego jednak należy wziąć pod uwagę także następstwa akcji uprzemysłowienia, to jest konieczność znacznego zwiększenia wywozu i dokonania możliwych zmian w charakterze naszego przywozu.</u>
- <u xml:id="u-16.23" who="#SKobylański">Nie chcę analizować bliżej cyfr przywozu i wywozu, pozwolę sobie tylko stwierdzić, że w zakresie wywozu musi być stanowczym postulatem na najbliższą przyszłość stałe dążenie do podniesienia wywozu i to nie tylko rolniczego, ale jeszcze bardziej przemysłowego. Polski handel zagraniczny w miarę powstawania odpowiednich warunków, to znaczy unormowania i obniżenia kosztów produkcji, finansowania długo i średnioterminowych dostaw, wreszcie premii eksportowych, winien dążyć do tego, aby krajowe surowce wywozić nie w stanie surowym, ale przerobionym, a nadto, ażeby zwiększyć w kraju możliwość pracy, zwiększając przywóz surowców zagranicznych, i aby je po przerobieniu w Polsce wywozić z powrotem w postaci produktu uszlachetnionego i wartościowego.</u>
- <u xml:id="u-16.24" who="#SKobylański">Tyle, jeżeli chodzi o wywóz. Jeżeli chodzi o przywóz, to nie będę analizował samego przywozu, pozwolę sobie tylko podać ogólne wnioski.</u>
- <u xml:id="u-16.25" who="#SKobylański">Więc przede wszystkim import rośnie i w miarę postępu uprzemysłowienia oraz polepszenia się ponownego koniunktury, a zatem i wzrostu cen światowych, będzie nadal wzrastał. Potrzeba się liczyć z tym, że na import metali, rud i złomu będziemy w latach nadchodzących wydawali coraz więcej. Musimy zatem czynić wszystko, co tylko będzie możliwe, ażeby jak najintensywniej zwiększyć wywóz. O ile by zaś to nie dopisało lub nie wystarczyło, nie pozostałoby nic innego, jak ograniczyć jeszcze bardziej niż dotąd wszelki import zbędny, oczywiście jednak bez uszczerbku dla naszych interesów eksportowych.</u>
- <u xml:id="u-16.26" who="#SKobylański">Jeżeli chodzi o poszczególne kraje, to najkorzystniejszy mamy obrót z Anglią, gdyż wynosi on 363 miliony zł i mamy saldo dodatnie 67,7 miliona zł. Następnie spore również saldo czynne mamy ze Szwecją — 26 milionów. Jesteśmy aktywni także wobec Belgii i Holandii. Co do szeregu krajów, z którymi mamy umowy rozrachunkowe, przewidujące bądź to całkowite wyrównanie -się obustronnych obrotów, bądź też saldo dodatnie dla Polski, nie odgrywa roli, czy saldo w danym roku jest dodatnie, czy też przejściowo ujemne.</u>
- <u xml:id="u-16.27" who="#SKobylański">Niepomyślnie się kształtował rok ostatni w naszych stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi, w których nasz wywóz spadł w roku zeszłym ze 101 milionów do 63 milionów, wskutek czego deficyt handlowy w stosunku do tego kraju wzrósł z 48 do 96 milionów, czyli w dwójnasób. Należy jednak uwzględnić, że spadek naszego wywozu podzielił w tym wypadku los szeregu także innych krajów eksportujących do Ameryki, wskutek bowiem dekoniunktury ogólny import do Stanów Zjednoczonych spadł w ciągu 10 miesięcy r. 1938 w porównaniu z takim że okresem r. 1937 z 13,7 do 8,5 miliarda zł.</u>
- <u xml:id="u-16.28" who="#SKobylański">Wreszcie wspomnieć należy o pomyślnie rozwijających się stosunkach z Niemcami oraz o zwiększeniu się obrotów polsko-włoskich.</u>
- <u xml:id="u-16.29" who="#SKobylański">Przechodząc do konkluzji na temat zadań naszej polityki handlowej, należy stwierdzić co następuje. Naczelnym postulatem jest czynne saldo handlowe nasze z krajami, z którymi mamy ujemne saldo płatnicze z tytułu, że są naszymi wierzycielami. Eksport naszych surowców winien w zasadzie iść do krajów, z których wzrasta nasz przywóz inwestycyjny — maszyn i narzędzi produkcji.</u>
- <u xml:id="u-16.30" who="#SKobylański">W stosunku do krajów, z których sami sprowadzamy surowce, należy dążyć w miarę możności do wzmożenia naszego wywozu przemysłowego, a w każdym razie stawiać to jako stanowczy warunek, jeśli chodzi o surowce, bez których nie możemy się obejść.</u>
- <u xml:id="u-16.31" who="#SKobylański">Importując artykuły konsumcyjne, zwłaszcza konsumcji zbędnej, powinniśmy w zamian wywozić produkty podobnego rodzaju.</u>
- <u xml:id="u-16.32" who="#SKobylański">Nader ważną wreszcie jest sprawa kosztów przewozu.</u>
- <u xml:id="u-16.33" who="#SKobylański">Z kolei w zakresie akcji inwestycyjnej, która jest obecnie prowadzona, należy zwrócić uwagę na rozwój portu w Gdyni, floty morskiej i rybołówstwa. Co się tyczy rybołówstwa, to corocznie wypłacamy do 26 milionów zł w dewizach za import ryb morskich. Nasze własne połowy pokrywają tylko 18% zapotrzebowania i stanowią 10% ogólnego połowu na Bałtyku i 3% na morzach północnych. Toteż Ministerstwo żywo się tymi rzeczami zajęło, kierując rybaków zwłaszcza na połowy dalekomorskie. W związku z tym poważne rozmiary przybrała akcja zaopatrywania rybaków w statki przystosowane do dalekomorskich połowów. W roku ubiegłym zwiększyła się flota o 10 kutrów, 5 lugrów, 3 trawlery i 3 łodzie rybackie. Flotylla rybacka składa się z 220 jednostek o napędzie technicznym i około 30 łodzi motorowych.</u>
- <u xml:id="u-16.34" who="#SKobylański">Drugą ważną sprawą jest port w Gdyni. Po tylu latach musimy z całą dokładnością stwierdzić, że budowa tego portu była po prostu koniecznością państwową, a rola, jaką odgrywa port w naszych obrotach z zagranicą, rośnie z każdym rokiem. Obecnie 78% naszego handlu zagranicznego przechodzi przez porty, przy czym na Gdynię wypada 46%.</u>
- <u xml:id="u-16.35" who="#SKobylański">Zamorskie obroty towarowe Gdyni w r. 1937 przekroczyły 9 milionów ton. Z uwagi na tak znaczny obrót urządzenia portowe w wielu działach czynne są cały rok.</u>
- <u xml:id="u-16.36" who="#SKobylański">Oczywiście, w miarę możliwości prowadzona jest akcja inwestycyjna, przy czym w tej chwili idzie ona w kierunku zbrojeń portowych, ponieważ te postulaty są najważniejsze. Z tych zagadnień pozostaje do omówienia sprawa floty morskiej handlowej, przy czym tonaż floty morskiej łącznie ze statkami, będącymi w budowie, które w najbliższym czasie zostaną oddane do użycia, wynosić będzie 130.000 ton rejestrowych brutto. Na tym działalność Ministerstwa nie wyczerpuje się, zrobiono dalsze zamówienia 6 jednostek o pojemności 14.000 ton. Również należy podkreślić, że pomoc państwowa, udzielana naszej flocie, obraca się w ramach stosunkowo skromnych, i jak to wynika z przemówienia p. Ministra Przemysłu i Handlu w komisji Sejmu, stosunek bezpośredniej pomocy finansowej ze strony Państwa do obrotu naszej floty obniżył się w roku zeszłym do 4,7%. Jest to stosunkowo procent niewielki.</u>
- <u xml:id="u-16.37" who="#SKobylański">Z kolei następna sprawa — to plan ulg przemysłowych, których celem jest pobudzenie akcji inwestycyjnej i skłonienie społeczeństwa do żywszego udziału w pracy nad rozbudową przemysłu. Rząd wydał trzy ustawy dla Gdyni, województw wschodnich i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Gdyby chodziło o ocenę, jakie skutki te ustawy przynoszą, to musiałbym powstrzymać się z oceną skutków tego w Centralnym Okręgu Przemysłowym, gdyż ustawa ta została wydana niedawno i Okręg Centralny dopiero się montuje w zakresie swych głównych ośrodków produkcyjnych, w swych wytwórniach, dopiero w ostatnich miesiącach rozpoczął produkcję, więc nie ma niezbędnego czasu dla oceny.</u>
- <u xml:id="u-16.38" who="#SKobylański">Natomiast należy stwierdzić, że jeżeli chodzi o Gdynię, to pod tym względem, opierając się bodajże na stanie rzeczy, jaki wskazuje p. Minister Przemysłu i Handlu, pod względem uprzemysłowienia tego tak ważnego punktu w naszym życiu gospodarczym jest jeszcze wiele rzeczy do zrobienia. Pesymistycznie również na ogół są oceniane przez miejscowych działaczy możliwości uprzemysłowienia województw wschodnich. Właściwie nie przewidują oni, by zarówno wydana ustawa, jak i widoki możliwości dopływu większych kapitałów mogły się przyczynić do wzmożenia tempa intensyfikacji uprzemysłowienia województw wschodnich, a raczej liczą oni na własne siły tych województw.</u>
- <u xml:id="u-16.39" who="#SKobylański">Wreszcie powstaje zagadnienie po prostu materiału ludzkiego i problem człowieka, z jakim w odniesieniu do życia przemysłowego mamy do czynienia. Analizując pod tym względem stan rzeczy, musimy powiedzieć co następuje: materiał ludzki jest bardzo różnorodny.</u>
- <u xml:id="u-16.40" who="#SKobylański">W przemyśle poważną rolę gra kapitał zagraniczny. Na 1 stycznia 1938 r. w 1414 spółkach akcyjnych, będących normalną formą organizacyjną dla większych przedsiębiorstw, o łącznym kapitale 3.361.000.000 zł kapitał zagraniczny reprezentował 42,9%. W przemyśle naftowym — 85,6%, górniczo-hutniczym—56%, elektrotechnicznym — 55%, w elektrowniach — 83%, chemicznym — 49%. W pozostałych przemysłach powyżej 50%. Najniższy był odsetek w przemyśle graficznym — 2,1%. Największy jest udział kapitału francuskiego, który stanowi 26,2% całego kapitału zagranicznego w Polsce, kapitał amerykański stanowi 18%, belgijski — 13,5%, niemiecki — 13,3%, angielski — 5,4%. Cała suma kapitału zagranicznego wynosi 1.411.000.000 zł i ulokowana jest w 483 spółkach. W 314 spółkach kapitał zagraniczny wynosi ponad 50%, stanowiąc łącznie 88,9% całego kapitału zagranicznego w Polsce. Przeważną część, bo prawie 90%, stanowi kapitał zagraniczny, ulokowany w spółkach, w których ma większość.</u>
- <u xml:id="u-16.41" who="#SKobylański">Z kolei na drugim miejscu po kapitale zagranicznym stoi kapitał żydowski. Brak danych statystycznych uniemożliwia zobrazowanie wielkości tego kapitału. Główna rola jego leży nie tyle w fakcie poważnego uzupełnienia kapitału zagranicznego w spółkach akcyjnych, ile w tym, że kapitał żydowski stanowi znaczną większość w handlu hurtowym i detalicznym, rzemiośle oraz przemyśle, istniejącym poza formą spółek akcyjnych.</u>
- <u xml:id="u-16.42" who="#SKobylański">Na trzecim miejscu dopiero stoi kapitał polski. Otóż samo zobrazowanie tego stanu faktycznego wykazuje i wyjaśnia wiele trudności, które mamy nie tylko w zakresie organizowania naszego życia, ale i jego administrowania, gdyż oczywiście uzasadniona jest ze strony tego kapitału pewna oględność i pewna rezerwa i to, że jego stosunek jest poniekąd odrębny. Możemy tu dopatrzeć się skutków tego strukturalnego stanu, który w tej chwili przytoczyłem, we wszystkich niemal ważniejszych zagadnieniach. Widzimy to w dyskusji w zakresie problemu etatyzmu, który ze względu na bardzo różnorodne elementy, jakie tu wchodzą, jest zrozumiały, jest jasne, dlaczego pewna większa opieka nad działalnością w tym zakresie przez Rząd powinna być roztoczona. Również ten wzgląd nie może być pomijany przy dyskusjach, jakie się toczą w zakresie karteli, boć oczywiście, nie chodzi tu tylko o pewną formę gospodarczą, ale również i o możliwości wyzyskania i nadużycia tego zakresu. W ten sposób omówiłem całokształt najważniejszych spraw, jakie miałem do poruszenia. Na komisji w dyskusji, która się toczyła, została wysunięta potrzeba omówienia zwłaszcza sprawy rzemiosła. Sądzę, że może będzie bardziej wskazane, jeżeli moi następcy poruszą tę sprawę. W zakresie budżetu prosiłbym o rozpatrzenie uwag, które pozwoliłem sobie nakreślić w sprawozdaniu pisemnym. W sprawie gospodarki przedsiębiorstw specjalnych uwag nie mam.</u>
- <u xml:id="u-16.43" who="#SKobylański">Sejm, uchwalając preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu, wprowadził do przedłożenia rządowego poprawki, polegające na przeniesieniu z wydatków zwyczajnych w dziale 1 § 9 — Remont i konserwacja nieruchomości — kwoty 100.000 zł do § 9 — Nieruchomości — w dziale 3 wydatków nadzwyczajnych.</u>
- <u xml:id="u-16.44" who="#SKobylański">Komisja Budżetowa rozpatrywała preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 17 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-16.45" who="#SKobylański">Proszę o przyjęcie tego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#TadeuszWiktorKobylański">Przeciętny dochód społeczny możemy w Polsce określić na jakieś 600 zł, z czego wartość produkcji przemysłowej wynosi około 165 zł. Jak widzimy, wartość naszej produkcji przemysłowej jest stosunkowo nieznaczna i utrzymanie tego stanu, w którym istnieją dwie nierówne gospodarki: rolnicza, obejmująca 61% ludności, i nieporównanie mniejsza przemysłowa — prowadzi do chronicznego braku równowagi pomiędzy produkcją przemysłową a rolniczą i uzależnia obie w sposób prawie decydujący od przebiegu koniunktury zagranicznej bez możności tamowania tych wpływów przez konsumcję krajową. W obecnym stanie rzeczy, gdy wielka ilość rolników produkuje zboże, a po części i artykuły hodowlane dla zbyt małej ilości mieszkańców miast, wszelkie nadzieje na możliwość dokonania naprawy gospodarki rolnej nie są w tych warunkach uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#TadeuszWiktorKobylański">Uprzemysłowienie powoduje zmianę struktury gospodarczej ludności. Należy sobie zadać pytanie, jaki jest cel zmiany tej struktury. Celem na najbliższą metę jest doprowadzenie do tego rodzaju układu stosunków gospodarczych, żeby mniej więcej 50% w miejsce dotychczasowych 61% ludności, zatrudnionych było w rolnictwie, a drugie 50% znajdowało zatrudnienie w przemyśle i handlu. Przy poprzednich debatach określano, że na to, ażeby do tego rozwoju gospodarczego dojść, minimalny niezbędny okres czasu wynosiłby około 20 lat. W czasie debat komisyjnych z uwagi na postępujący ten proces istotnie cyfry rzucane w latach ubiegłych znalazły potwierdzenie i wielu członków komisji oświadczyło, że w okresie 20-letnim dokonanie takiej ewolucji jest przy dużym wysiłku możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#TadeuszWiktorKobylański">Teraz trzeba powiedzieć, na czym to uprzemysłowienie i realizacja tego uprzemysłowienia ma polegać. Więc oczywiście tu przede wszystkim nieodzowne jest i najpilniejsze zwiększenie natężenia naszego potencjału obronnego, a więc rozbudowa wielkiego i średniego przemysłu w gałęziach przydatnych dla tych celów. Następnie tak opracowana polityka gospodarcza, która by w pełni wyzyskała surowce krajowe i użyła je jako bazy dla przemysłu przetwórczego tak, aby dewastacyjny wywóz surowców zastąpić wywozem wytworów przemysłu. Na tle powyższej akcji należy spowodować rozwój małych i średnich zakładów przemysłowych jako naturalnych konsumentów krajowych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Należy udoskonalić metody pracy produkcji przemysłowej wraz ze wzmożeniem tej produkcji racjonalną organizacją importu niezbędnych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Wreszcie powinna być należycie postawiona realizacja urządzeń gospodarczych w skali państwowej, jak elektryfikacja i gazyfikacja, budowa dróg kołowych, żelaznych i wodnych, rozbudowa miast i osiedli przemysłowych, jak również rozbudowa urządzeń gospodarczych dla handlu, jak elewatory zbożowe, chłodnie, składy i urządzenia załadunkowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wreszcie ważną sprawą w tej dziedzinie jest wychowanie zawodowe ludności w przemyśle, rolnictwie i handlu. W zakresie tym główną akcją, która w tej chwili jest prowadzona, jest państwowa akcja inwestycyjna, która w dużej mierze realizuje te postulaty. Na czym ta akcja polega? Przede wszystkim na budowie fabryk uzbrojenia, na budowie przemysłu lotniczego, to jest wytwórni silników i płatowców. Wchodzimy w okres budowy fabryk samochodów. Tak czy inaczej ta sprawa zostanie załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#TadeuszWiktorKobylański">Ważnym punktem w tej dziedzinie jest narzucenie fabrykom uzbrojenia, jako programu pokojowego, budowy obrabiarek. W ten sposób zostanie zaspokojony ten głód inwestycyjny, który dotychczas był, to znaczy, że wiele fabryk nie było w możności uzupełniać swoich urządzeń technicznych, ponieważ odnośne maszyny nie były budowane w kraju. Jest to sprawa, która w zainwestowaniu przemysłu niewątpliwie odegra bardzo dużą rolę.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#TadeuszWiktorKobylański">Dalej prowadzone są, już raczej w ramach Ministerstwa Przemysłu i Handlu, prace nad badaniem bogactw mineralnych polskich oraz nad należytym wykorzystaniem istniejących złóż kopalnianych. Prace te są prowadzone przez Państwowy Instytut Geologiczny. Do najważniejszych prac tego Instytutu należą badania: złóż węgla czarnego i brunatnego, rudy żelaznej i rud darniowych, nafty, złóż cynkowo-ołowianych, pirytu, manganu, siarki, soli kuchennej i glinek.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#TadeuszWiktorKobylański">Również ważne są pracę nad zastosowaniem surowców zastępczych i zużytkowaniem ich w produkcji w miejsce przywożonych surowców zagranicznych. Polityka ta skoncentrowana jest w Biurze Surowcowym przy Ministrze Przemysłu i Handlu. Sprawa ta ma swoją dużą doniosłość, gdyż trzeba zwrócić uwagę na to, że w bilansie naszym w r. 1937 przywóz wyniósł 1.254.000.000 zł. Z tej wielkiej kwoty 604.000.000 były wydane na surowce i półfabrykaty przemysłowe, a 126.000.000 zł na surowce spożywcze. Razem przeto z sumy 1.254.000.000 zł 730.000.000 zł, to znaczy bez mała 60%, wydano na surowce.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#TadeuszWiktorKobylański">Pod tym względem polityka Ministerstwa zmierza przede wszystkim do tego, ażeby wpłynąć w sposób istotny na zmniejszenie przywozu surowców włókienniczych, to znaczy wełny i bawełny. Pod tym względem już p. Minister Przemysłu i Handlu wydał zarządzenie w zakresie stosowania kotoniny, t.j. włókna wytwarzanego z lnu i konopi, które w pewnym procencie dodaje się do bawełny. Przeszkodą szerszego stosowania kotoniny jest jej stosunkowo wysoka cena. Natomiast znacznie większe możliwości zastosowania ma wyrób lanitalu i włókna celulozowego, wytwarzanego z drzewa, jako domieszki do wełny. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że przywóz wełny i bawełny wynosił w tymże 1937 r. 250.000.000 zł. to zmniejszenie tej tak olbrzymiej sumy, niewątpliwie ciążącej na naszym przywozie, jest zagadnieniem bardzo ważnym. Na skutek wydanych zarządzeń Ministerstwo Przemysłu i Handlu ma nadzieję zmniejszyć ten przywóz o sumę 23.000.000 zł, tj. prawie o 10%. Również należy podkreślić, że w związku z tą reorganizacją przemysłu włókienniczego wzrośnie zapotrzebowanie na len. Wzrost tego zapotrzebowania ocenia się w ilości 4.600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#TadeuszWiktorKobylański">Zarządzenie to oczywiście nie wyczerpuje szeregu innych dziedzin, gdzie stosowane są różne prace w tym kierunku. Między innymi należy zwrócić uwagę na realizowanie przez wojsko sprawy sztucznego kauczuku tzw. keru. Ker wytwarzany jest ze spirytusu za pomocą rozkładu par spirytusu w piecu elektrycznym.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei następną sprawą, która w rządowej akcji inwestycyjnej odgrywa wielką rolę, jest reorganizacja hutnictwa żelaznego. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że nasza produkcja hutnicza jest stosunkowo niewielka i w stosunku do produkcji państw sąsiednich — cyfry, które przytaczam, są jeszcze z okresu przed zajęciem Zaolzia — to znaczy Niemiec, Rosji i Czechosłowacji wynosi 1 : 52, jeżeli Panowie z drugiej strony uwzględnią, że dla utrzymania według norm z 1918 r. na froncie 1 miliona żołnierzy w przeciągu 1 miesiąca należy im dostarczyć w tej lub innej formie 300.000 ton żelaza i stali, to każdy zrozumie, że zagadnienie produkcji żelaza nie jest zagadnieniem tylko wytwórczym, ale jest zagadnieniem znacznie szerszym, mającym znaczenie zasadnicze dla całości naszego życia państwowego. Dlatego też przeprowadzenie tej reorganizacji, która właściwie datuje się na koniec roku 1937, jest zagadnieniem bardzo ważnym, które podkreślone tu być musi. Panów Senatorów, którzy się tym interesują, pozwolę sobie skierować do sprawozdania komisji, gdzie ta sprawa bardzo szczegółowo jest omówiona. Muszę w krótkości tylko wyjaśnić, że reorganizacja ta ma na celu: zwiększenie zużycia krajowych rud żelaznych, ograniczenie importu złomu zagranicznego, które to zagadnienie w bardzo wydatny również sposób ciąży nad naszym przywozem, i dalej zmierza do tego, co poniekąd dzięki przyłączeniu Zaolzia zostało niezależnie zrealizowane, to znaczy do poprawy naszego koksownictwa. Dotychczas wytwarzany u nas koks był miękki i ścieralny, co uniemożliwiało przeprowadzenie procesów wielkopiecowych w większym rozmiarze, gdyż nasze wielkie piece miały wydajność 165 ton na dobę, to jest produkcję dość małą, podczas gdy prawdziwe wielkie piece w Nadrenii i Westfalii produkują 500–1000 ton na dobę. Oczywiście powoduje to nierentowność tego zasadniczego procesu, względnie powoduje zniżkę cen.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#TadeuszWiktorKobylański">I wreszcie reorganizacja ta zmierza do modernizacji stalownictwa i walcownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei następną akcją jest elektryfikacja i gazyfikacja. Istnieje t. zw. czteroletni plan Rządu w dziedzinie elektryfikacji, który zmierza do tego, aby wyzyskać naturalne możliwości, jakie istnieją na terenach podgórskich, względnie w postaci kopalń na Śląsku, po prostu spowodować pewną wspólną sieć rozdzielczą i przy pomocy linii wysokiego napięcia rozprowadzić prąd po całym kraju. Nie chcę omawiać tej rzeczy jako zbyt szczegółowej na dzisiejszym posiedzeniu. pragnę zwrócić jedynie uwagę na wielką doniosłość tych spraw oraz na to, że w tej dziedzinie na najbliższe lata przewidywany jest poważny postęp, Gazyfikacja również jest mniej więcej w tej samej fazie, to znaczy że częściowo gazociągi doprowadzone są już właściwie do Ostrowca, cały przemysł jest zabezpieczony, a w dalszym ciągu linia ta prowadzona będzie do Radomia.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei następnym zagadnieniem jest sprawa handlu zagranicznego. Mianowicie w związku z akcją uprzemysłowienia należy baczną uwagę zwrócić na to, w jaki sposób kształtuje się nasz handel zagraniczny, gdyż prowadzona przez nas akcja w znacznym stopniu odbije się na naszych postulatach w zakresie tego handlu. Import w 1938 roku wyniósł 1.300.000.000 zł, wywóz zaś 1.184.000.000 zł. Ujemne saldo naszego bilansu handlowego wyniosło 116.000.000 zł. W porównaniu więc z okresem swego natężenia najwyższego, tj. z latami 1928 i 1929, przywóz nasz w roku ubiegłym zmalał do 39%, a wywóz do 42%. Jeżeliby zaś uwzględnić różnicę cen i obliczyć tzw. wartość realną, to w przywozie mielibyśmy wskaźnik 71, a w wywozie 73. A więc stoimy jeszcze mniej więcej o 30% poniżej poziomu obrotów, jakie były w okresie przedkryzysowym. Tym niemniej jednak obroty polskie w 1938 r. wykazały większą prężność niż światowe, które spadły w 1938 r. o około 7%, polskie zaś utrzymały się na tym samym poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#TadeuszWiktorKobylański">Rysem charakterystycznym ubiegłego roku było, że ujemny bilans handlowy, jaki się uwidocznił w r. 1937, w r. 1938 znacznie się zaostrzył, bo ujemne saldo wzrosło z 59 milionów do 116 milionów zł. Należy jednak stwierdzić, że w drugim półroczu ubiegłego roku zaszły korzystne zmiany w dynamice tego salda. Poczynając od października roku ubiegłego utrzymuje się saldo dodatnie, jak dotąd, z tendencją rozwojową. W styczniu saldo dodatnie wyniosło ponad 16 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#TadeuszWiktorKobylański">Pierwszą i najbardziej podkreślaną troską jest, aby w zakresie wywozu i przywozu wyniki nie były deficytowe. Z punktu widzenia jednak akcji uprzemysłowienia kraju nie można zadowolić się taką ogólną formułą. Wprawdzie i nadal pozostanie naszym obowiązkiem, aby bilans handlu zagranicznego był wyższy, a przynajmniej zrównoważony, oprócz tego jednak należy wziąć pod uwagę także następstwa akcji uprzemysłowienia, to jest konieczność znacznego zwiększenia wywozu i dokonania możliwych zmian w charakterze naszego przywozu.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#TadeuszWiktorKobylański">Nie chcę analizować bliżej cyfr przywozu i wywozu, pozwolę sobie tylko stwierdzić, że w zakresie wywozu musi być stanowczym postulatem na najbliższą przyszłość stałe dążenie do podniesienia wywozu i to nie tylko rolniczego, ale jeszcze bardziej przemysłowego. Polski handel zagraniczny w miarę powstawania odpowiednich warunków, to znaczy unormowania i obniżenia kosztów produkcji, finansowania długo i średnioterminowych dostaw, wreszcie premii eksportowych, winien dążyć do tego, aby krajowe surowce wywozić nie w stanie surowym, ale przerobionym, a nadto, ażeby zwiększyć w kraju możliwość pracy, zwiększając przywóz surowców zagranicznych, i aby je po przerobieniu w Polsce wywozić z powrotem w postaci produktu uszlachetnionego i wartościowego.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#TadeuszWiktorKobylański">Tyle, jeżeli chodzi o wywóz. Jeżeli chodzi o przywóz, to nie będę analizował samego przywozu, pozwolę sobie tylko podać ogólne wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#TadeuszWiktorKobylański">Więc przede wszystkim import rośnie i w miarę postępu uprzemysłowienia oraz polepszenia się ponownego koniunktury, a zatem i wzrostu cen światowych, będzie nadal wzrastał. Potrzeba się liczyć z tym, że na import metali, rud i złomu będziemy w latach nadchodzących wydawali coraz więcej. Musimy zatem czynić wszystko, co tylko będzie możliwe, ażeby jak najintensywniej zwiększyć wywóz. O ile by zaś to nie dopisało lub nie wystarczyło, nie pozostałoby nic innego, jak ograniczyć jeszcze bardziej niż dotąd wszelki import zbędny, oczywiście jednak bez uszczerbku dla naszych interesów eksportowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#TadeuszWiktorKobylański">Jeżeli chodzi o poszczególne kraje, to najkorzystniejszy mamy obrót z Anglią, gdyż wynosi on 363 miliony zł i mamy saldo dodatnie 67,7 miliona zł. Następnie spore również saldo czynne mamy ze Szwecją — 26 milionów. Jesteśmy aktywni także wobec Belgii i Holandii. Co do szeregu krajów, z którymi mamy umowy rozrachunkowe, przewidujące bądź to całkowite wyrównanie -się obustronnych obrotów, bądź też saldo dodatnie dla Polski, nie odgrywa roli, czy saldo w danym roku jest dodatnie, czy też przejściowo ujemne.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#TadeuszWiktorKobylański">Niepomyślnie się kształtował rok ostatni w naszych stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi, w których nasz wywóz spadł w roku zeszłym ze 101 milionów do 63 milionów, wskutek czego deficyt handlowy w stosunku do tego kraju wzrósł z 48 do 96 milionów, czyli w dwójnasób. Należy jednak uwzględnić, że spadek naszego wywozu podzielił w tym wypadku los szeregu także innych krajów eksportujących do Ameryki, wskutek bowiem dekoniunktury ogólny import do Stanów Zjednoczonych spadł w ciągu 10 miesięcy r. 1938 w porównaniu z takim że okresem r. 1937 z 13,7 do 8,5 miliarda zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wreszcie wspomnieć należy o pomyślnie rozwijających się stosunkach z Niemcami oraz o zwiększeniu się obrotów polsko-włoskich.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#TadeuszWiktorKobylański">Przechodząc do konkluzji na temat zadań naszej polityki handlowej, należy stwierdzić co następuje. Naczelnym postulatem jest czynne saldo handlowe nasze z krajami, z którymi mamy ujemne saldo płatnicze z tytułu, że są naszymi wierzycielami. Eksport naszych surowców winien w zasadzie iść do krajów, z których wzrasta nasz przywóz inwestycyjny — maszyn i narzędzi produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#TadeuszWiktorKobylański">W stosunku do krajów, z których sami sprowadzamy surowce, należy dążyć w miarę możności do wzmożenia naszego wywozu przemysłowego, a w każdym razie stawiać to jako stanowczy warunek, jeśli chodzi o surowce, bez których nie możemy się obejść.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#TadeuszWiktorKobylański">Importując artykuły konsumcyjne, zwłaszcza konsumcji zbędnej, powinniśmy w zamian wywozić produkty podobnego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#TadeuszWiktorKobylański">Nader ważną wreszcie jest sprawa kosztów przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei w zakresie akcji inwestycyjnej, która jest obecnie prowadzona, należy zwrócić uwagę na rozwój portu w Gdyni, floty morskiej i rybołówstwa. Co się tyczy rybołówstwa, to corocznie wypłacamy do 26 milionów zł w dewizach za import ryb morskich. Nasze własne połowy pokrywają tylko 18% zapotrzebowania i stanowią 10% ogólnego połowu na Bałtyku i 3% na morzach północnych. Toteż Ministerstwo żywo się tymi rzeczami zajęło, kierując rybaków zwłaszcza na połowy dalekomorskie. W związku z tym poważne rozmiary przybrała akcja zaopatrywania rybaków w statki przystosowane do dalekomorskich połowów. W roku ubiegłym zwiększyła się flota o 10 kutrów, 5 lugrów, 3 trawlery i 3 łodzie rybackie. Flotylla rybacka składa się z 220 jednostek o napędzie technicznym i około 30 łodzi motorowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#TadeuszWiktorKobylański">Drugą ważną sprawą jest port w Gdyni. Po tylu latach musimy z całą dokładnością stwierdzić, że budowa tego portu była po prostu koniecznością państwową, a rola, jaką odgrywa port w naszych obrotach z zagranicą, rośnie z każdym rokiem. Obecnie 78% naszego handlu zagranicznego przechodzi przez porty, przy czym na Gdynię wypada 46%.</u>
+ <u xml:id="u-16.35" who="#TadeuszWiktorKobylański">Zamorskie obroty towarowe Gdyni w r. 1937 przekroczyły 9 milionów ton. Z uwagi na tak znaczny obrót urządzenia portowe w wielu działach czynne są cały rok.</u>
+ <u xml:id="u-16.36" who="#TadeuszWiktorKobylański">Oczywiście, w miarę możliwości prowadzona jest akcja inwestycyjna, przy czym w tej chwili idzie ona w kierunku zbrojeń portowych, ponieważ te postulaty są najważniejsze. Z tych zagadnień pozostaje do omówienia sprawa floty morskiej handlowej, przy czym tonaż floty morskiej łącznie ze statkami, będącymi w budowie, które w najbliższym czasie zostaną oddane do użycia, wynosić będzie 130.000 ton rejestrowych brutto. Na tym działalność Ministerstwa nie wyczerpuje się, zrobiono dalsze zamówienia 6 jednostek o pojemności 14.000 ton. Również należy podkreślić, że pomoc państwowa, udzielana naszej flocie, obraca się w ramach stosunkowo skromnych, i jak to wynika z przemówienia p. Ministra Przemysłu i Handlu w komisji Sejmu, stosunek bezpośredniej pomocy finansowej ze strony Państwa do obrotu naszej floty obniżył się w roku zeszłym do 4,7%. Jest to stosunkowo procent niewielki.</u>
+ <u xml:id="u-16.37" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei następna sprawa — to plan ulg przemysłowych, których celem jest pobudzenie akcji inwestycyjnej i skłonienie społeczeństwa do żywszego udziału w pracy nad rozbudową przemysłu. Rząd wydał trzy ustawy dla Gdyni, województw wschodnich i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Gdyby chodziło o ocenę, jakie skutki te ustawy przynoszą, to musiałbym powstrzymać się z oceną skutków tego w Centralnym Okręgu Przemysłowym, gdyż ustawa ta została wydana niedawno i Okręg Centralny dopiero się montuje w zakresie swych głównych ośrodków produkcyjnych, w swych wytwórniach, dopiero w ostatnich miesiącach rozpoczął produkcję, więc nie ma niezbędnego czasu dla oceny.</u>
+ <u xml:id="u-16.38" who="#TadeuszWiktorKobylański">Natomiast należy stwierdzić, że jeżeli chodzi o Gdynię, to pod tym względem, opierając się bodajże na stanie rzeczy, jaki wskazuje p. Minister Przemysłu i Handlu, pod względem uprzemysłowienia tego tak ważnego punktu w naszym życiu gospodarczym jest jeszcze wiele rzeczy do zrobienia. Pesymistycznie również na ogół są oceniane przez miejscowych działaczy możliwości uprzemysłowienia województw wschodnich. Właściwie nie przewidują oni, by zarówno wydana ustawa, jak i widoki możliwości dopływu większych kapitałów mogły się przyczynić do wzmożenia tempa intensyfikacji uprzemysłowienia województw wschodnich, a raczej liczą oni na własne siły tych województw.</u>
+ <u xml:id="u-16.39" who="#TadeuszWiktorKobylański">Wreszcie powstaje zagadnienie po prostu materiału ludzkiego i problem człowieka, z jakim w odniesieniu do życia przemysłowego mamy do czynienia. Analizując pod tym względem stan rzeczy, musimy powiedzieć co następuje: materiał ludzki jest bardzo różnorodny.</u>
+ <u xml:id="u-16.40" who="#TadeuszWiktorKobylański">W przemyśle poważną rolę gra kapitał zagraniczny. Na 1 stycznia 1938 r. w 1414 spółkach akcyjnych, będących normalną formą organizacyjną dla większych przedsiębiorstw, o łącznym kapitale 3.361.000.000 zł kapitał zagraniczny reprezentował 42,9%. W przemyśle naftowym — 85,6%, górniczo-hutniczym—56%, elektrotechnicznym — 55%, w elektrowniach — 83%, chemicznym — 49%. W pozostałych przemysłach powyżej 50%. Najniższy był odsetek w przemyśle graficznym — 2,1%. Największy jest udział kapitału francuskiego, który stanowi 26,2% całego kapitału zagranicznego w Polsce, kapitał amerykański stanowi 18%, belgijski — 13,5%, niemiecki — 13,3%, angielski — 5,4%. Cała suma kapitału zagranicznego wynosi 1.411.000.000 zł i ulokowana jest w 483 spółkach. W 314 spółkach kapitał zagraniczny wynosi ponad 50%, stanowiąc łącznie 88,9% całego kapitału zagranicznego w Polsce. Przeważną część, bo prawie 90%, stanowi kapitał zagraniczny, ulokowany w spółkach, w których ma większość.</u>
+ <u xml:id="u-16.41" who="#TadeuszWiktorKobylański">Z kolei na drugim miejscu po kapitale zagranicznym stoi kapitał żydowski. Brak danych statystycznych uniemożliwia zobrazowanie wielkości tego kapitału. Główna rola jego leży nie tyle w fakcie poważnego uzupełnienia kapitału zagranicznego w spółkach akcyjnych, ile w tym, że kapitał żydowski stanowi znaczną większość w handlu hurtowym i detalicznym, rzemiośle oraz przemyśle, istniejącym poza formą spółek akcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.42" who="#TadeuszWiktorKobylański">Na trzecim miejscu dopiero stoi kapitał polski. Otóż samo zobrazowanie tego stanu faktycznego wykazuje i wyjaśnia wiele trudności, które mamy nie tylko w zakresie organizowania naszego życia, ale i jego administrowania, gdyż oczywiście uzasadniona jest ze strony tego kapitału pewna oględność i pewna rezerwa i to, że jego stosunek jest poniekąd odrębny. Możemy tu dopatrzeć się skutków tego strukturalnego stanu, który w tej chwili przytoczyłem, we wszystkich niemal ważniejszych zagadnieniach. Widzimy to w dyskusji w zakresie problemu etatyzmu, który ze względu na bardzo różnorodne elementy, jakie tu wchodzą, jest zrozumiały, jest jasne, dlaczego pewna większa opieka nad działalnością w tym zakresie przez Rząd powinna być roztoczona. Również ten wzgląd nie może być pomijany przy dyskusjach, jakie się toczą w zakresie karteli, boć oczywiście, nie chodzi tu tylko o pewną formę gospodarczą, ale również i o możliwości wyzyskania i nadużycia tego zakresu. W ten sposób omówiłem całokształt najważniejszych spraw, jakie miałem do poruszenia. Na komisji w dyskusji, która się toczyła, została wysunięta potrzeba omówienia zwłaszcza sprawy rzemiosła. Sądzę, że może będzie bardziej wskazane, jeżeli moi następcy poruszą tę sprawę. W zakresie budżetu prosiłbym o rozpatrzenie uwag, które pozwoliłem sobie nakreślić w sprawozdaniu pisemnym. W sprawie gospodarki przedsiębiorstw specjalnych uwag nie mam.</u>
+ <u xml:id="u-16.43" who="#TadeuszWiktorKobylański">Sejm, uchwalając preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu, wprowadził do przedłożenia rządowego poprawki, polegające na przeniesieniu z wydatków zwyczajnych w dziale 1 § 9 — Remont i konserwacja nieruchomości — kwoty 100.000 zł do § 9 — Nieruchomości — w dziale 3 wydatków nadzwyczajnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.44" who="#TadeuszWiktorKobylański">Komisja Budżetowa rozpatrywała preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 17 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-16.45" who="#TadeuszWiktorKobylański">Proszę o przyjęcie tego budżetu.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chwila dzisiejsza jest podobna do tego momentu, jaki dawna Rzeczpospolita przeżywała w końcu XVIII w. Również wtedy podnoszone było hasło odbudowy stanu średniego w Polsce, również budziło to zainteresowanie w społeczeństwie i wielu ówczesnych Polaków godziło się na to, że od odbudowy tego stanu, siły zbrojnej i Skarbu zależy dobrobyt Rzeczypospolitej. Niestety, okoliczności tak się złożyły, że ówczesne pokolenie nie mogło dokończyć tej pracy.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SBarcikowski">Na wstępie chcę przypomnieć uwagę, którą Stanisław Staszyc w rozprawie nad życiem J. Zamojskiego wypowiedział na temat znaczenia handlu: „Handel wewnętrzny jest najpierwszym i ze wszystkich handlów najużyteczniejszym. Ten całą staranność Rządu na siebie obracać powinien”. To, że ten wielki Polak w takich słowach odezwał się o handlu, napawa mnie większą otuchą i daje większą odwagę, żeby przed Wysoką Izbą na temat handlu wewnętrznego w Polsce powiedzieć kilka słów.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SBarcikowski">Pomimo wzrastającego zrozumienia zarówno ze strony czynników rządowych, jak też ogółu społeczeństwa dla spraw unarodowienia i naprawy naszego handlu, jesteśmy wciąż świadkami olbrzymiej dysproporcji pomiędzy tym, co się o tej sprawie mówi, a tym, co się dla niej robi.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SBarcikowski">Prasa często zamieszcza pod triumfalnymi tytułami wiadomości o postępach akcji unarodowienia, tymczasem w gruncie rzeczy wyniki tej akcji, jak dotychczas, są — moim zdaniem — niedostateczne. Nie ma w tym zresztą nic dziwnego. Reforma naszego handlu, zarówno pod względem narodowościowym, jak też i metod jego działania, jest sprawą nie mniejszego znaczenia, niż wykonanie wielkiego programu inwestycyjnego, realizowanego obecnie przez Rząd, a wielkie przedsięwzięcia wymagają odpowiednio potężnych środków działania.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SBarcikowski">Społeczeństwo oczekuje wielkich rzeczy od najbardziej zainteresowanego w tej sprawie, to jest od kupiectwa polskiego. Ale trzeba przecież jasno sobie uświadomić, że kupiectwo polskie nie ma wielkich szans pchnięcia naprzód problemu w tym tempie, jak tego wymaga konieczność skoncentrowania w polskich rękach aparatu wymiany, którego doniosłe znaczenie w czasie pokoju staje się jeszcze donioślejszym w dobie wojennej.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SBarcikowski">Jak się przedstawia struktura narodowościowa naszego handlu? Według cyfr, zaczerpniętych z książki Jana Chodorowskiego „Struktura wewnętrznego handlu towarowego w Polsce”, odsetek przedsiębiorstw żydowskich w 1933 r. przekraczał 50% ogólnej liczby placówek handlowych. Przy tym zaznaczyć należy, że ten stosunek procentowy utrzymujemy, biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa handlowe w całej Polsce, a więc i w województwach zachodnich, gdzie, jak wiadomo, odsetek przedsiębiorstw żydowskich jest znikomy, podczas gdy na terenie województw wschodnich przekracza on 70% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Stan ten w ostatnich kilku latach uległ pewnej poprawie. Statystyka obrazująca zmiany jest obecnie opracowywana.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SBarcikowski">Smutniejsze jednak były cyfry dotyczące stanu majątkowego, stanu kapitału zatrudnionego w przedsiębiorstwach żydowskich i przedsiębiorstwach polskich. Przypuszczam, że nie przesadzę, jeśli powiem, że około 80% kapitałów zaangażowanych w ogóle w handlu znajduje się w rękach żydowskich. Pozycję kupiectwa polskiego osłabia jeszcze i ten fakt, że znaczną większość tego kupiectwa, szczególnie na terenie województw centralnych i wschodnich, stanowią jednostki, które dość niedawno zabrały się do tego zawodu, przedsiębiorstwa te prowadzone są nie zawsze przez dostatecznie wyszkolonych fachowców, nie rozporządzają dostatecznymi środkami obrotowymi. Jednakże stwierdzić trzeba, że i na tym polu obserwujemy też wyraźny postęp. Nowopowstałe przedsiębiorstwa polskie muszą walczyć z nieprzebierającą w środkach potężną materialnie konkurencją żydowską. Jeśli mimo tej dysproporcji sił firmy polskie utrzymują się na powierzchni, to już jest bardzo wiele, ale z punktu widzenia oceny wysiłków naszego kupiectwa, nie zaś z punktu widzenia pożądanych dla Państwa przemian w aparacie wymiany.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SBarcikowski">Powstanie kilkudziesięciu tysięcy nowych przedsiębiorstw polskich, w tym jednak dużo małych straganów i sklepów, nie spowodowało likwidacji takiej samej ilości przedsiębiorstw żydowskich. Było by również błędem sądzić, że powiększenie się ilości tych sklepów i sklepików wzmogło w odpowiednim stosunku globalne cyfry obrotu towarowego. Raczej należy stwierdzić dalsze zmniejszone sumy obrotu, przypadającego na jedno przedsiębiorstwo, która i tak np. w województwach wschodnich wynosi zaledwie kilkanaście tysięcy zł rocznie, podczas gdy w Niemczech sięga 100, w Anglii 150, a w Ameryce 250 tys. zł.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SBarcikowski">Na tle tej postępującej pauperyzacji naszego handlu, której skutki są tym groźniejsze, że rentowność solidnie prowadzonych przedsiębiorstw handlowych jest obecnie wyjątkowo niska — nasuwa się potrzeba gruntownego rozważenia sprawy wstrzymania dopływu nowych placówek handlowych, przynajmniej w niektórych branżach, na pewien określony przeciąg czasu. Nie leży bowiem w interesie unarodowienia handlu narażanie ludzi na zakładanie sklepów tam, gdzie nie posiadają one żadnych warunków rozwoju. Z tą sprawą wiąże się zagadnienie cenzusu kupieckiego, a także jeśli chodzi o niektóre branże, sprawa koncesjonowania przedsiębiorstw, których odpowiedni poziom powinien gwarantować konsumentowi uczciwą i racjonalną obsługę, trudną do pomyślenia w warunkach dzisiejszej konkurencji, zmuszającej przedsiębiorstwa do posługiwania się prymitywnymi formami działania.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SBarcikowski">Często spotykamy zarzut zbędnego pośrednictwa, mianowicie zbyt wielkiej zyskowności w handlu. Należy sobie uświadomić, że tak jak każda czynność gospodarcza, tak samo i handel musi się opierać na rentowności. Bez zysku, bez rentowności nie ma kumulacji kapitałów w naszych przedsiębiorstwach, a bez kumulacji kapitałów nie ma inwestycyj i widzimy, jakie są skutki takiego stanu rzeczy w naszych miasteczkach, rozsianych na prowincji, i z jakim zadowoleniem oglądamy te miasta i miasteczka, położone w dzielnicy zachodniej, których wygląd jest europejski, czysty i schludny.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SBarcikowski">Stwierdzić należy, że nowopowstające placówki polskie — to przeważnie sklepy detaliczne. Hurt pozostaje do dziś dnia w przygniatającym procencie w rękach żydowskich, a w tym stanie rzeczy polski detalista jest w bardzo dużym stopniu uzależniony od polityki hurtownika żydowskiego.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SBarcikowski">Nie sądzę, aby globalna cyfra obrotów towarowych w Polsce w najbliższych latach mogła ulec znacznym zmianom. Obroty te dokonywane są zatem w przeważającym stopniu przez handel żydowski (przede wszystkim na szczeblu hurtu). W tym stanie rzeczy polska racja stanu wymaga przesunięcia znacznej części tych obrotów z rąk żydowskich do polskich.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SBarcikowski">Uwagi te, które pozwalam sobie dzisiaj wypowiedzieć, koncentruję przede wszystkim na odcinku hurtu wewnętrznego, przy czym pomijam związane z hurtem sprawy importu, które niedawno były przedmiotem szczegółowych dyskusji na Konferencji Importowej, gdzie również podkreślono jasno i wyraźnie potrzebę unarodowienia przedsiębiorstw, pracujących z zagranicą. Chcę tylko zaznaczyć tutaj, że powstawanie licznych drobnych przedsiębiorstw polskich nie rozwiązuje sprawy. Z drugiej strony musimy dbać o to, żeby stwarzać warunki dla powstawania przedsiębiorstw dużych, poważnych, zasobnych w kapitały. Do tego zmusza nas chociażby fakt, że zarówno na wschodzie naszego kraju, jak i na zachodzie mamy do czynienia z państwami zwartymi, zorganizowanymi, które prowadzą politykę planową, koncentrującą wysiłki na poszczególnych odcinkach. I dlatego, zwłaszcza w handlu zagranicznym, musimy dążyć do tego, żeby po stronie importu i po stronie eksportu działały i pracowały firmy solidne, poważne, zasobne w kapitały, bo tylko te firmy mogą być odpowiednią przeciwwagą dla organizacji zagranicznej.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SBarcikowski">A teraz kilka słów o znaczeniu hurtu w aparacie wymiany.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SBarcikowski">Znaczenie hurtu w aparacie wymiany jest, niestety, dzisiaj zbyt mało doceniane. Do upadku hurtu w Polsce przyczyniły się wojna, kryzys, dewaluacja, jak również tendencje przemysłowców, zmierzające do opanowania rynku detalicznego, a biorące swoje źródło w osłabieniu handlu pod względem materialnym, technicznym i etycznym skutkiem wojny, inflacji i kryzysu. Jedną z ważnych przyczyn upadku hurtu była również błędna polityka kredytowania jedynie przemysłu, jako posiadającego zabezpieczenia rzeczowe, z pomijaniem handlu, wreszcie nastawienie psychiczne do tzw. „zbędnego pośrednictwa”, będącego jakoby źródłem „nadmiernych” kosztów dystrybucji. Tymczasem w racjonalnym aparacie wymiany hurt odgrywa w dalszym ciągu wybitnie dodatnią rolę, szczególnie wówczas, gdy tak jak w Polsce zmierzamy obecnie do uprzemysłowienia kraju, a co za tym idzie, musimy się liczyć ze zwiększeniem podaży szeregu artykułów na rynku wewnętrznym. Zdrowy, prawidłowo rozwinięty hurt zapewnia prawidłową działalność przemysłu, gdyż zwalniając po zakończonym procesie produkcyjnym składy przemysłowca, pozwala mu na swobodne lokowanie gotówki obrotowej w nowym cyklu produkcji. Przemysł może w tych warunkach interesować się jedynie tanim i dobrym źródłem surowcowym, techniką produkcji, jej racjonalizacją, tj. sprawami przemysłowymi, a zwolniony jest od konieczności szukania rynków zbytu i organizacji sprzedaży. Hurt dzięki właśnie posiadaniu odpowiednich zapasów towarowych łagodzi zbyt silne wahanie cen w okresach między sezonowych i odgrywa szczególnie doniosłą rolę w czasie niepokojów i zaburzeń natury politycznej i wojennej, kiedy to detalista, po szybkim wyprzedaniu niewielkich zapasów, pozostaje bez towaru. Poważne hurtownie kupieckie, które stają się naturalnymi składnicami zapasów towarów i surowców, muszą oczywiście w czasie wojny znajdować się w pewnych rękach, gdyż od zachowania się ich właścicieli w znacznej mierze zależą nastroje ludności, ulegającej łatwo panice w takich okresach czasu. Problem hurtu sprowadza się u nas przede wszystkim do dwóch elementów: człowieka i kapitału. Nie jest dla nikogo tajemnicą, że w tej chwili handel polski cierpi na wyraźny niedostatek obu tych czynników, głównie jednak odczuwa brak kapitału.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SBarcikowski">Nastawienie kupieckiego szkolnictwa zawodowego pozwala przypuszczać, że młody narybek posiadać będzie potrzebne praktyczne wiadomości do pracy w handlu. Nie wystarcza jednak przygotowanie młodych sił, konieczna jest jak najszersza akcja dokształcająca, podejmowana w stosunku do tego kupiectwa, które już w tej chwili znajduje się w warsztatach pracy. Akcja ta, prowadzona obecnie przy pomocy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przez samorząd gospodarczy i Instytut Wiedzy Kupieckiej przy Naczelnej Radzie Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego, musi nabrać szerszego rozmachu poprzez wydatniejsze ' jej sfinansowanie.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SBarcikowski">Równolegle do prac nad przygotowaniem elementu ludzkiego, który wychowywać trzeba w poczuciu, że kupiec jest przede wszystkim obywatelem Państwa i że w jego posunięciach nie mogą decydować wyłącznie czynniki zysku osobistego, ale także i interes ogólnospołeczny, trzeba wreszcie podjąć śmiałą akcję kredytowania tworzącego się hurtu, który posiada w obecnej koniunkturze olbrzymie dynamiczne możliwości. Uruchomienie na ten cel specjalnych kredytów, chociażby w sumie kilku milionów złotych na początek, posiadać będzie dla tej sprawy wielkie znaczenie. Kredyty te muszą być rozdzielane nie na zasadzie sztywnych norm bankowości, wymagających zabezpieczeń hipotecznych i wekslowych, bo tych nowopowstająca placówka polska dać nie może, ale w oparciu o zabezpieczenie, którym jest osobista dzielność i uczciwość pożyczkobiorcy.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SBarcikowski">Organizacje kupieckie powołane są przede wszystkim do opiniowania podań o tego rodzaju pożyczki.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SBarcikowski">Uruchamianie placówek hurtowych odbywać się winno planowo, z uwzględnieniem poszczególnych regionów i branż, jak również z uwzględnieniem wymogów obronności kraju.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SBarcikowski">Rzecz oczywista, że przy oparciu kredytów na zabezpieczeniu osobistych walorów pożyczkobiorcy trzeba by się liczyć z tym, że pewna część pieniędzy może nie wrócić do kas bankowych. Ale unarodowienie handlu w czynach, a nie w słowach nie może być przeprowadzone bez pewnych materialnych ofiar. Zresztą i przy inwestycjach przemysłowych na wielką skalę może się zdarzyć także, że pewien procent inwestowanych sum pójdzie na straty.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla sprawy rozwoju naszego hurtu, jak też handlu w ogóle, miałoby wprowadzenie ulg podatkowych dla inwestycyj handlowych, jak hale targowe, magazyny i ich urządzenia, bocznice kolejowe itp.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SBarcikowski">P. Minister Przemysłu i Handlu w jednym ze swoich przemówień w czasie obecnej debaty budżetowej poświęcił parę uwag spółdzielniom kupieckim, które stanowią dzisiaj jedną z form tworzenia się polskich placówek hurtowych. Spółdzielnie te zakładane są przez polskie kupiectwo detaliczne, które dzięki zorganizowaniu w ten sposób zbiorowych zakupów ma możność uzyskiwania lepszych cen przy nabywaniu towarów. Spółdzielnie kupieckie zabiegają obecnie w kierunku zorganizowania własnego związku rewizyjnego, który zapewniłby im jednolite kierownictwo i opiekę. Nadanie uprawnień rewizyjnych takiemu związkowi leży w kompetencji p. Ministra Skarbu. Mam nadzieję, że formalności legalizacyjne, związane z tą sprawą, nie będą trwały zbyt długo i powstanie związku przyczyni się do dalszego rozwoju tej formy hurtu.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SBarcikowski">Przy tej okazji chcę poruszyć niezdrowe stosunki między spółdzielczością konsumencką a wolnym handlem. Stosunki te jak najfatalniej odbijają się na całości akcji unarodowienia handlu i dlatego w dzisiejszym stanie rzeczy zasługują na szczególne potępienie. Demagogiczna agitacja, jaką prowadzi przeciw kupiectwu spółdzielczość spod znaku „Społem”, sięga do arsenału najzupełniej, niewłaściwych środków, sprowadzając normalną konkurencję handlową na płaszczyznę walki społecznej.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SBarcikowski">Znamiona takiej walki upatruję chociażby w takim napisie, drukowanym na torebkach, używanych przez spółdzielnie prowincjonalne (w Skarżysku i Sokołowie Podlaskim), który cytuję dosłownie: „Zbrodnią jest, jeżeli robotnik czy włościanin choć jeden grosz, który powinien iść do spółdzielni, niesie do prywatnego sklepikarza. Każdy grosz, zaniesiony do prywatnego sklepikarza, idzie na wzmocnienie kapitalizmu, podczas gdy każdy grosz, oddany spółdzielni, rozwiązuje więzy ekonomiczne od tegoż kapitalizmu”. Sądzę, że jest dzisiaj dość miejsca w naszym kraju na polski handel spółdzielczy i wolny, dlatego też nie ma żadnej potrzeby uciekania się do tego rodzaju metod konkurencyjnych, które mają na celu całkowite zniszczenie przeciwnika i które dla wolnego handlu są tym bardziej szkodliwe, że nie korzysta on z ulg podatkowych, będących niesłusznym przywilejem spółdzielczości. Zamiast demagogicznych haseł walki — czas, by podnieść hasło współpracy.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#SBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla akcji tworzenia polskiego hurtu posiada również polityka monopoli państwowych, które hurtową sprzedaż swoich artykułów winny powierzyć wyłącznie polskim placówkom. Konieczne są także przesunięcia w dystrybucji niektórych artykułów przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SBarcikowski">Reasumując powyższe uwagi, pragnę stwierdzić, że istnieją zupełnie konkretne możliwości przyśpieszenia pożądanej ewolucji stosunków w handlu wewnętrznym. Możliwości te powinny być wykorzystane bez zwłoki. Akcja unarodowienia handlu nie może utknąć na martwym punkcie. Najwyższy czas przejść od słów do czynów. Olbrzymia, decydująca większość narodu polskiego oczekuje z niecierpliwością skoncentrowania w rękach polskich pełnej dyspozycji gospodarczej. Społeczeństwo żydowskie natomiast powinno zrozumieć, że nie kieruje nami nienawiść rasowa, ale wymagania polskiej racji stanu, że nie chcemy i nie możemy powtórzyć błędu przeszłości, że musimy stworzyć ujście do miast dla nadmiaru ludności wiejskiej, że musimy dać zatrudnienie dorastającemu pokoleniu młodych Polaków.</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SBarcikowski">W tym stanie rzeczy społeczeństwo żydowskie powinno we własnym dobrze zrozumianym interesie dopomóc Rządowi polskiemu w jego pracach nad rozwiązaniem sprawy emigracji, która nawet wówczas, jeśli obejmować będzie choćby tylko kilkadziesiąt tysięcy głów rocznie, zapewniając stopniowe zmniejszanie się odsetka ludności żydowskiej, przyczyni się do uspokojenia i złagodzenia problemu żydowskiego w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#SBarcikowski">Chciałbym jeszcze na zakończenie dodać, tak jak już miałem możność oświadczyć na senackiej Komisji Budżetowej, że jesteśmy w okresie wyjątkowo szczęśliwym dla organizacji kupiectwa polskiego, a to z tego względu, iż możemy stwierdzić, że poczynania nasze i to, co p. Minister Przemysłu i Handlu powiedział zarówno na terenie Sejmu jak i Senatu, całkowicie ze sobą harmonizuje i idzie w tym samym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoki Senacie! Chwila dzisiejsza jest podobna do tego momentu, jaki dawna Rzeczpospolita przeżywała w końcu XVIII w. Również wtedy podnoszone było hasło odbudowy stanu średniego w Polsce, również budziło to zainteresowanie w społeczeństwie i wielu ówczesnych Polaków godziło się na to, że od odbudowy tego stanu, siły zbrojnej i Skarbu zależy dobrobyt Rzeczypospolitej. Niestety, okoliczności tak się złożyły, że ówczesne pokolenie nie mogło dokończyć tej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#StefanBarcikowski">Na wstępie chcę przypomnieć uwagę, którą Stanisław Staszyc w rozprawie nad życiem J. Zamojskiego wypowiedział na temat znaczenia handlu: „Handel wewnętrzny jest najpierwszym i ze wszystkich handlów najużyteczniejszym. Ten całą staranność Rządu na siebie obracać powinien”. To, że ten wielki Polak w takich słowach odezwał się o handlu, napawa mnie większą otuchą i daje większą odwagę, żeby przed Wysoką Izbą na temat handlu wewnętrznego w Polsce powiedzieć kilka słów.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#StefanBarcikowski">Pomimo wzrastającego zrozumienia zarówno ze strony czynników rządowych, jak też ogółu społeczeństwa dla spraw unarodowienia i naprawy naszego handlu, jesteśmy wciąż świadkami olbrzymiej dysproporcji pomiędzy tym, co się o tej sprawie mówi, a tym, co się dla niej robi.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#StefanBarcikowski">Prasa często zamieszcza pod triumfalnymi tytułami wiadomości o postępach akcji unarodowienia, tymczasem w gruncie rzeczy wyniki tej akcji, jak dotychczas, są — moim zdaniem — niedostateczne. Nie ma w tym zresztą nic dziwnego. Reforma naszego handlu, zarówno pod względem narodowościowym, jak też i metod jego działania, jest sprawą nie mniejszego znaczenia, niż wykonanie wielkiego programu inwestycyjnego, realizowanego obecnie przez Rząd, a wielkie przedsięwzięcia wymagają odpowiednio potężnych środków działania.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#StefanBarcikowski">Społeczeństwo oczekuje wielkich rzeczy od najbardziej zainteresowanego w tej sprawie, to jest od kupiectwa polskiego. Ale trzeba przecież jasno sobie uświadomić, że kupiectwo polskie nie ma wielkich szans pchnięcia naprzód problemu w tym tempie, jak tego wymaga konieczność skoncentrowania w polskich rękach aparatu wymiany, którego doniosłe znaczenie w czasie pokoju staje się jeszcze donioślejszym w dobie wojennej.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#StefanBarcikowski">Jak się przedstawia struktura narodowościowa naszego handlu? Według cyfr, zaczerpniętych z książki Jana Chodorowskiego „Struktura wewnętrznego handlu towarowego w Polsce”, odsetek przedsiębiorstw żydowskich w 1933 r. przekraczał 50% ogólnej liczby placówek handlowych. Przy tym zaznaczyć należy, że ten stosunek procentowy utrzymujemy, biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa handlowe w całej Polsce, a więc i w województwach zachodnich, gdzie, jak wiadomo, odsetek przedsiębiorstw żydowskich jest znikomy, podczas gdy na terenie województw wschodnich przekracza on 70% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Stan ten w ostatnich kilku latach uległ pewnej poprawie. Statystyka obrazująca zmiany jest obecnie opracowywana.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#StefanBarcikowski">Smutniejsze jednak były cyfry dotyczące stanu majątkowego, stanu kapitału zatrudnionego w przedsiębiorstwach żydowskich i przedsiębiorstwach polskich. Przypuszczam, że nie przesadzę, jeśli powiem, że około 80% kapitałów zaangażowanych w ogóle w handlu znajduje się w rękach żydowskich. Pozycję kupiectwa polskiego osłabia jeszcze i ten fakt, że znaczną większość tego kupiectwa, szczególnie na terenie województw centralnych i wschodnich, stanowią jednostki, które dość niedawno zabrały się do tego zawodu, przedsiębiorstwa te prowadzone są nie zawsze przez dostatecznie wyszkolonych fachowców, nie rozporządzają dostatecznymi środkami obrotowymi. Jednakże stwierdzić trzeba, że i na tym polu obserwujemy też wyraźny postęp. Nowopowstałe przedsiębiorstwa polskie muszą walczyć z nieprzebierającą w środkach potężną materialnie konkurencją żydowską. Jeśli mimo tej dysproporcji sił firmy polskie utrzymują się na powierzchni, to już jest bardzo wiele, ale z punktu widzenia oceny wysiłków naszego kupiectwa, nie zaś z punktu widzenia pożądanych dla Państwa przemian w aparacie wymiany.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#StefanBarcikowski">Powstanie kilkudziesięciu tysięcy nowych przedsiębiorstw polskich, w tym jednak dużo małych straganów i sklepów, nie spowodowało likwidacji takiej samej ilości przedsiębiorstw żydowskich. Było by również błędem sądzić, że powiększenie się ilości tych sklepów i sklepików wzmogło w odpowiednim stosunku globalne cyfry obrotu towarowego. Raczej należy stwierdzić dalsze zmniejszone sumy obrotu, przypadającego na jedno przedsiębiorstwo, która i tak np. w województwach wschodnich wynosi zaledwie kilkanaście tysięcy zł rocznie, podczas gdy w Niemczech sięga 100, w Anglii 150, a w Ameryce 250 tys. zł.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#StefanBarcikowski">Na tle tej postępującej pauperyzacji naszego handlu, której skutki są tym groźniejsze, że rentowność solidnie prowadzonych przedsiębiorstw handlowych jest obecnie wyjątkowo niska — nasuwa się potrzeba gruntownego rozważenia sprawy wstrzymania dopływu nowych placówek handlowych, przynajmniej w niektórych branżach, na pewien określony przeciąg czasu. Nie leży bowiem w interesie unarodowienia handlu narażanie ludzi na zakładanie sklepów tam, gdzie nie posiadają one żadnych warunków rozwoju. Z tą sprawą wiąże się zagadnienie cenzusu kupieckiego, a także jeśli chodzi o niektóre branże, sprawa koncesjonowania przedsiębiorstw, których odpowiedni poziom powinien gwarantować konsumentowi uczciwą i racjonalną obsługę, trudną do pomyślenia w warunkach dzisiejszej konkurencji, zmuszającej przedsiębiorstwa do posługiwania się prymitywnymi formami działania.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#StefanBarcikowski">Często spotykamy zarzut zbędnego pośrednictwa, mianowicie zbyt wielkiej zyskowności w handlu. Należy sobie uświadomić, że tak jak każda czynność gospodarcza, tak samo i handel musi się opierać na rentowności. Bez zysku, bez rentowności nie ma kumulacji kapitałów w naszych przedsiębiorstwach, a bez kumulacji kapitałów nie ma inwestycyj i widzimy, jakie są skutki takiego stanu rzeczy w naszych miasteczkach, rozsianych na prowincji, i z jakim zadowoleniem oglądamy te miasta i miasteczka, położone w dzielnicy zachodniej, których wygląd jest europejski, czysty i schludny.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#StefanBarcikowski">Stwierdzić należy, że nowopowstające placówki polskie — to przeważnie sklepy detaliczne. Hurt pozostaje do dziś dnia w przygniatającym procencie w rękach żydowskich, a w tym stanie rzeczy polski detalista jest w bardzo dużym stopniu uzależniony od polityki hurtownika żydowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#StefanBarcikowski">Nie sądzę, aby globalna cyfra obrotów towarowych w Polsce w najbliższych latach mogła ulec znacznym zmianom. Obroty te dokonywane są zatem w przeważającym stopniu przez handel żydowski (przede wszystkim na szczeblu hurtu). W tym stanie rzeczy polska racja stanu wymaga przesunięcia znacznej części tych obrotów z rąk żydowskich do polskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#StefanBarcikowski">Uwagi te, które pozwalam sobie dzisiaj wypowiedzieć, koncentruję przede wszystkim na odcinku hurtu wewnętrznego, przy czym pomijam związane z hurtem sprawy importu, które niedawno były przedmiotem szczegółowych dyskusji na Konferencji Importowej, gdzie również podkreślono jasno i wyraźnie potrzebę unarodowienia przedsiębiorstw, pracujących z zagranicą. Chcę tylko zaznaczyć tutaj, że powstawanie licznych drobnych przedsiębiorstw polskich nie rozwiązuje sprawy. Z drugiej strony musimy dbać o to, żeby stwarzać warunki dla powstawania przedsiębiorstw dużych, poważnych, zasobnych w kapitały. Do tego zmusza nas chociażby fakt, że zarówno na wschodzie naszego kraju, jak i na zachodzie mamy do czynienia z państwami zwartymi, zorganizowanymi, które prowadzą politykę planową, koncentrującą wysiłki na poszczególnych odcinkach. I dlatego, zwłaszcza w handlu zagranicznym, musimy dążyć do tego, żeby po stronie importu i po stronie eksportu działały i pracowały firmy solidne, poważne, zasobne w kapitały, bo tylko te firmy mogą być odpowiednią przeciwwagą dla organizacji zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#StefanBarcikowski">A teraz kilka słów o znaczeniu hurtu w aparacie wymiany.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#StefanBarcikowski">Znaczenie hurtu w aparacie wymiany jest, niestety, dzisiaj zbyt mało doceniane. Do upadku hurtu w Polsce przyczyniły się wojna, kryzys, dewaluacja, jak również tendencje przemysłowców, zmierzające do opanowania rynku detalicznego, a biorące swoje źródło w osłabieniu handlu pod względem materialnym, technicznym i etycznym skutkiem wojny, inflacji i kryzysu. Jedną z ważnych przyczyn upadku hurtu była również błędna polityka kredytowania jedynie przemysłu, jako posiadającego zabezpieczenia rzeczowe, z pomijaniem handlu, wreszcie nastawienie psychiczne do tzw. „zbędnego pośrednictwa”, będącego jakoby źródłem „nadmiernych” kosztów dystrybucji. Tymczasem w racjonalnym aparacie wymiany hurt odgrywa w dalszym ciągu wybitnie dodatnią rolę, szczególnie wówczas, gdy tak jak w Polsce zmierzamy obecnie do uprzemysłowienia kraju, a co za tym idzie, musimy się liczyć ze zwiększeniem podaży szeregu artykułów na rynku wewnętrznym. Zdrowy, prawidłowo rozwinięty hurt zapewnia prawidłową działalność przemysłu, gdyż zwalniając po zakończonym procesie produkcyjnym składy przemysłowca, pozwala mu na swobodne lokowanie gotówki obrotowej w nowym cyklu produkcji. Przemysł może w tych warunkach interesować się jedynie tanim i dobrym źródłem surowcowym, techniką produkcji, jej racjonalizacją, tj. sprawami przemysłowymi, a zwolniony jest od konieczności szukania rynków zbytu i organizacji sprzedaży. Hurt dzięki właśnie posiadaniu odpowiednich zapasów towarowych łagodzi zbyt silne wahanie cen w okresach między sezonowych i odgrywa szczególnie doniosłą rolę w czasie niepokojów i zaburzeń natury politycznej i wojennej, kiedy to detalista, po szybkim wyprzedaniu niewielkich zapasów, pozostaje bez towaru. Poważne hurtownie kupieckie, które stają się naturalnymi składnicami zapasów towarów i surowców, muszą oczywiście w czasie wojny znajdować się w pewnych rękach, gdyż od zachowania się ich właścicieli w znacznej mierze zależą nastroje ludności, ulegającej łatwo panice w takich okresach czasu. Problem hurtu sprowadza się u nas przede wszystkim do dwóch elementów: człowieka i kapitału. Nie jest dla nikogo tajemnicą, że w tej chwili handel polski cierpi na wyraźny niedostatek obu tych czynników, głównie jednak odczuwa brak kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#StefanBarcikowski">Nastawienie kupieckiego szkolnictwa zawodowego pozwala przypuszczać, że młody narybek posiadać będzie potrzebne praktyczne wiadomości do pracy w handlu. Nie wystarcza jednak przygotowanie młodych sił, konieczna jest jak najszersza akcja dokształcająca, podejmowana w stosunku do tego kupiectwa, które już w tej chwili znajduje się w warsztatach pracy. Akcja ta, prowadzona obecnie przy pomocy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przez samorząd gospodarczy i Instytut Wiedzy Kupieckiej przy Naczelnej Radzie Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego, musi nabrać szerszego rozmachu poprzez wydatniejsze ' jej sfinansowanie.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#StefanBarcikowski">Równolegle do prac nad przygotowaniem elementu ludzkiego, który wychowywać trzeba w poczuciu, że kupiec jest przede wszystkim obywatelem Państwa i że w jego posunięciach nie mogą decydować wyłącznie czynniki zysku osobistego, ale także i interes ogólnospołeczny, trzeba wreszcie podjąć śmiałą akcję kredytowania tworzącego się hurtu, który posiada w obecnej koniunkturze olbrzymie dynamiczne możliwości. Uruchomienie na ten cel specjalnych kredytów, chociażby w sumie kilku milionów złotych na początek, posiadać będzie dla tej sprawy wielkie znaczenie. Kredyty te muszą być rozdzielane nie na zasadzie sztywnych norm bankowości, wymagających zabezpieczeń hipotecznych i wekslowych, bo tych nowopowstająca placówka polska dać nie może, ale w oparciu o zabezpieczenie, którym jest osobista dzielność i uczciwość pożyczkobiorcy.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#StefanBarcikowski">Organizacje kupieckie powołane są przede wszystkim do opiniowania podań o tego rodzaju pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#StefanBarcikowski">Uruchamianie placówek hurtowych odbywać się winno planowo, z uwzględnieniem poszczególnych regionów i branż, jak również z uwzględnieniem wymogów obronności kraju.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#StefanBarcikowski">Rzecz oczywista, że przy oparciu kredytów na zabezpieczeniu osobistych walorów pożyczkobiorcy trzeba by się liczyć z tym, że pewna część pieniędzy może nie wrócić do kas bankowych. Ale unarodowienie handlu w czynach, a nie w słowach nie może być przeprowadzone bez pewnych materialnych ofiar. Zresztą i przy inwestycjach przemysłowych na wielką skalę może się zdarzyć także, że pewien procent inwestowanych sum pójdzie na straty.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#StefanBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla sprawy rozwoju naszego hurtu, jak też handlu w ogóle, miałoby wprowadzenie ulg podatkowych dla inwestycyj handlowych, jak hale targowe, magazyny i ich urządzenia, bocznice kolejowe itp.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#StefanBarcikowski">P. Minister Przemysłu i Handlu w jednym ze swoich przemówień w czasie obecnej debaty budżetowej poświęcił parę uwag spółdzielniom kupieckim, które stanowią dzisiaj jedną z form tworzenia się polskich placówek hurtowych. Spółdzielnie te zakładane są przez polskie kupiectwo detaliczne, które dzięki zorganizowaniu w ten sposób zbiorowych zakupów ma możność uzyskiwania lepszych cen przy nabywaniu towarów. Spółdzielnie kupieckie zabiegają obecnie w kierunku zorganizowania własnego związku rewizyjnego, który zapewniłby im jednolite kierownictwo i opiekę. Nadanie uprawnień rewizyjnych takiemu związkowi leży w kompetencji p. Ministra Skarbu. Mam nadzieję, że formalności legalizacyjne, związane z tą sprawą, nie będą trwały zbyt długo i powstanie związku przyczyni się do dalszego rozwoju tej formy hurtu.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#StefanBarcikowski">Przy tej okazji chcę poruszyć niezdrowe stosunki między spółdzielczością konsumencką a wolnym handlem. Stosunki te jak najfatalniej odbijają się na całości akcji unarodowienia handlu i dlatego w dzisiejszym stanie rzeczy zasługują na szczególne potępienie. Demagogiczna agitacja, jaką prowadzi przeciw kupiectwu spółdzielczość spod znaku „Społem”, sięga do arsenału najzupełniej, niewłaściwych środków, sprowadzając normalną konkurencję handlową na płaszczyznę walki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#StefanBarcikowski">Znamiona takiej walki upatruję chociażby w takim napisie, drukowanym na torebkach, używanych przez spółdzielnie prowincjonalne (w Skarżysku i Sokołowie Podlaskim), który cytuję dosłownie: „Zbrodnią jest, jeżeli robotnik czy włościanin choć jeden grosz, który powinien iść do spółdzielni, niesie do prywatnego sklepikarza. Każdy grosz, zaniesiony do prywatnego sklepikarza, idzie na wzmocnienie kapitalizmu, podczas gdy każdy grosz, oddany spółdzielni, rozwiązuje więzy ekonomiczne od tegoż kapitalizmu”. Sądzę, że jest dzisiaj dość miejsca w naszym kraju na polski handel spółdzielczy i wolny, dlatego też nie ma żadnej potrzeby uciekania się do tego rodzaju metod konkurencyjnych, które mają na celu całkowite zniszczenie przeciwnika i które dla wolnego handlu są tym bardziej szkodliwe, że nie korzysta on z ulg podatkowych, będących niesłusznym przywilejem spółdzielczości. Zamiast demagogicznych haseł walki — czas, by podnieść hasło współpracy.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#StefanBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla akcji tworzenia polskiego hurtu posiada również polityka monopoli państwowych, które hurtową sprzedaż swoich artykułów winny powierzyć wyłącznie polskim placówkom. Konieczne są także przesunięcia w dystrybucji niektórych artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#StefanBarcikowski">Reasumując powyższe uwagi, pragnę stwierdzić, że istnieją zupełnie konkretne możliwości przyśpieszenia pożądanej ewolucji stosunków w handlu wewnętrznym. Możliwości te powinny być wykorzystane bez zwłoki. Akcja unarodowienia handlu nie może utknąć na martwym punkcie. Najwyższy czas przejść od słów do czynów. Olbrzymia, decydująca większość narodu polskiego oczekuje z niecierpliwością skoncentrowania w rękach polskich pełnej dyspozycji gospodarczej. Społeczeństwo żydowskie natomiast powinno zrozumieć, że nie kieruje nami nienawiść rasowa, ale wymagania polskiej racji stanu, że nie chcemy i nie możemy powtórzyć błędu przeszłości, że musimy stworzyć ujście do miast dla nadmiaru ludności wiejskiej, że musimy dać zatrudnienie dorastającemu pokoleniu młodych Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#StefanBarcikowski">W tym stanie rzeczy społeczeństwo żydowskie powinno we własnym dobrze zrozumianym interesie dopomóc Rządowi polskiemu w jego pracach nad rozwiązaniem sprawy emigracji, która nawet wówczas, jeśli obejmować będzie choćby tylko kilkadziesiąt tysięcy głów rocznie, zapewniając stopniowe zmniejszanie się odsetka ludności żydowskiej, przyczyni się do uspokojenia i złagodzenia problemu żydowskiego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#StefanBarcikowski">Chciałbym jeszcze na zakończenie dodać, tak jak już miałem możność oświadczyć na senackiej Komisji Budżetowej, że jesteśmy w okresie wyjątkowo szczęśliwym dla organizacji kupiectwa polskiego, a to z tego względu, iż możemy stwierdzić, że poczynania nasze i to, co p. Minister Przemysłu i Handlu powiedział zarówno na terenie Sejmu jak i Senatu, całkowicie ze sobą harmonizuje i idzie w tym samym kierunku.</u>
<u xml:id="u-18.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Klamer.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Klamer.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Przemysłu i Handlu w Komisji Budżetowej p. Minister Roman, tu nieobecny niestety, w swym programowym przemówieniu z dużą siłą mówił nam o rozbudowie średniego stanu, tego stanu, który był szczególnie zaniedbany w dawnej Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SKlamer">W takim momencie każdemu, kto zna historię gospodarczą Polski, przychodzą na myśl wizje naszej przeszłości, która posiada światła i cienie, ale jeżeli chodzi o odcinek polityki gospodarczej, niestety posiada tylko cienie.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SKlamer">Otóż pragnąłbym, nawiązując do tego tematu, do kwestii stanu średniego, przytoczyć tu kilka dat i najwięcej charakterystycznych faktów właśnie z tych naszych dawnych dziejów, Oto na przełomie XV stulecia w nagrodę za pospolite ruszenie w Mołdawii za króla Jana Olbrachta szlachta otrzymuje na sejmie piotrkowskim, który odbył się w 1496 r., przywilej cłowy. Przywilej ten zwalniał ją od płacenia cła na komorach granicznych przy sprowadzaniu wszelkich produktów zagranicznych na własne potrzeby, jak również przy wywożeniu płodów gospodarstwa domowego. Było to pierwsze poważne ograniczenie handlu i rękodzieła, które właśnie w tym okresie wymagały od Państwa szczególnego poparcia.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SKlamer">Prawo cłowe było jednak tylko przywilejem stanowym, aczkolwiek przez samą swą treść, przez efekty tego przywileju uderzało ono w miasta i mieszczaństwo.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SKlamer">Wyraźne ograniczenie prawa i swobód kupiectwa następuje w chwili wejścia na tron Zygmunta Augusta w 1550 r. przez zakaz wywozu z Korony koni i skór. Była to już zapowiedź tej linii polskiej polityki gospodarczej, która wkrótce za tego samego panowania zadecydowała na długie lata o ciężkiej sytuacji handlu i rzemiosła polskiego. Mianowicie Konstytucja Piotrkowska w 1565 r. przyznaje wojewodom prawo wydawania cenników na towary krajowe i zagraniczne z wyłączeniem produktów rolnych. Ta reglamentacja uderza w jednakowej mierze w kupców i rękodzielników. Pozostawia ona zupełną swobodę ziemiaństwu sprzedawania płodów po dowolnych cenach, zapewnia mu możność nabywania wyrobów rękodzielniczych według cen reglamentowanych.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SKlamer">Ten sam sejm ogranicza handel polski, zabraniając kupcom krajowym trudnić się wywozem towarów za granicę oraz przywozem obcych towarów do Polski. „A żadnych towarów małych i wielkich nie ma być wolno kupcom naszym koronnym stanu wszelkiego z granic koronnych wywozić zagranicę, jedno cudzoziemcom samym będzie wolno ze wszelkimi kopiami małemi i wielkiemi na też miejsca składowe przyjeżdżać i tam za się wszelkie brać, składać i wywozić tam, gdzie im będzie potrzeba, cła i myta wszystkie powinne zapłaciwszy”. Zabraniając kupcom polskim udziału w handlu zagranicznym, Konstytucja Piotrkowska wyznacza surowe kary aż do konfiskaty towarów bezprawnie przywiezionych do kraju.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SKlamer">„Niemądre prawa z 1565 r., zakazując kupcom krajowym wywozu i przywozu towarów, oddały cudzoziemcom całą wymianę międzynarodową, a handel i przemysł polski zabiły” — powiada Kalinka.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SKlamer">„Bramy Polski ciągle stały otworem dla nowych tłumów płynących z zachodu... Ciągle przyjmują ich i przywilejami darzą królowie polscy, pragnący pogłowiem żydowskim i innymi dochodami przez Żydów płaconymi zasilać szczupły skarb państwa” — powiada Ptaśnik.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SKlamer">„Zamiast na wzór narodów zachodnich dążyć do organizacji handlu zagranicznego w rękach krajowców i do zapewnienia własnemu społeczeństwu zysków z handlu, transportu i żeglugi, zamiast przystąpić czynnie do zaszczepienia przemysłu w kraju poprzestają nasi politycy na stanowej polityce ekonomicznej, na żądaniu „zawarcia ziemi”, łudząc się nadzieją, że cudzoziemiec przybywający do kraju sprzeda swoje towary najtaniej, a kupi krajowe towary najdrożej, że nie uwzględni swego faktycznego monopolu...” — powiada dr Stanisław Głąbiński w Wykładzie Ekonomii Społecznej.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SKlamer">W tym samym czasie zachód w oparciu o system merkantylny wybitnie popierał własny handel wewnętrzny i zewnętrzny, usiłował rozwijać własne rękodzieła, ułatwiając im przez politykę gospodarczą zaopatrzenie w surowce i sprzedaż gotowych wyrobów.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SKlamer">Nie co innego, jak ta właśnie polityka zaważyła na tak ważnej sprawie, podobnie jak polityka morska wniwecz obracając zwycięstwa Kazimierza Jagiellończyka, Zabijając polski handel i rzemiosło, polityka ta zabijała wszelką zdrową myśl gospodarczą, wychowując wiele pokoleń w głębokich błędach gospodarczych. Toteż stosunek warstwy rządzącej do mieszczaństwa stale się pogarszał.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SKlamer">Okres złotej wolności wieku XVII przyniósł największe uciemiężenie miast i ludu miejskiego, uzależniając ustawodawstwo Rzeczypospolitej już nie od jednego stanu, lecz nawet od jednostki. Bolesne polityczne wypadki, które wypełniały historię Polski w XVII wieku, pogłębiały smutną społeczną i gospodarczą rzeczywistość kraju.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SKlamer">Stanisław Cikowski, podkomorzy krakowski, w broszurze „W sprawach celnych odpis”, wydanej w 1602 r., stwierdza upadek miast, ubytek dochodów z ceł, bo „faktorami cudzoziemskimi tak miasta koronne są napełnione, że obywatele dawne... faktorzy z nich wypchnęli, domy znaczne szlacheckie z pamięci ich wyniszczyli, kupce zaś starożytne z kamienic tak, że ledwo w piwnicach im mieszkać dopuszczając”. „Faktorzy cudzoziemscy miasta zubożyli, rzemieślniki zniszczyli, zatem stan szlachecki i wszystkich obywateli koronnych przez drogość towarów wyniszczyli, a wiosek wykupili”.</u>
- <u xml:id="u-20.13" who="#SKlamer">Jedyną na to radę wiek XVII widzi w ustaleniu taks, w reglamentacji towarów. W r. 1620 Sejm Warszawski oznacza swoją uchwałą dokładnie, ile ma kosztować „łokieć aksamitu, atłasu, adamaszku, tabisu, kitajki, półszkarłacia, półgranacia, falendyszu itp. Jedna i ta sama taksa obowiązywać miała w całej Polsce, a nawet i na Litwie, bez względu na to, czy były większe lub mniejsze koszty transportu. Uchwała sejmowa — powiada Ptaśnik — uderzyła jak grom w kupiectwo koronne i litewskie”.</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SKlamer">Idąc konsekwentnie po tak nieszczęśliwie obranej drodze, Sejm z 1643 r. określa kalkulację kupiecką na towary zagraniczne, ustanawiając, aby „kupiec tak towar sprzedawał, jakoby po strąceniu wszelkich kosztów nie brał więcej zysku, jedno jeżeli krajowiec 7, jeżeli przybysz 5, jeżeli niewierny 3 od stać, co się ma rozumieć, aby już z tej kwarty zysku wychowanie wszystko swoje, familii swojej i płace opatrywał i że cła J. K. M-ci Rzplitej sprawiedliwie oddawać będzie”.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SKlamer">„Jednocześnie zaprowadzono przysięgę dla kupców, że nie będą pobierali więcej zysku ponad oznaczony procent. Skutkiem tego wszystkiego było, że handel nie znajdując poparcia, a ciągle zagrożony, nareszcie upadł, a z nim wielkie źródło dochodu i siły społeczeństwa i państwa wyschło. Jeden Gdańsk i kupiectwo jego, ciągnące z handlu zbożowego zyski, na poziomie zamożności się utrzymało.</u>
- <u xml:id="u-20.16" who="#SKlamer">Kupcy i rzemieślnicy bronili się ostatecznie tym, że nie wyrabiali i nie sprzedawali towarów, które się nie opłacały” (Bobrzyński).</u>
- <u xml:id="u-20.17" who="#SKlamer">Nienawiść i pogarda w stosunku do mieszczan i zajęć mieszczańskich podyktowały Sejmowi z 1663 r. uchwałę, że „każdy szlachcic szlachectwo traci, jeśli będąc w mieście osiadły handlami i szynkami się bawi miejskimi i magistratus miejskie odprawuje i potomstwo jego podówczas spłodzone i on sam dóbr ziemskich nie może. nabywać”. To krzywdzące dla mieszczaństwa ustawodawstwo, które sięga końca XV wieku, zostało skasowane dopiero przez Sejm w 1780 r. już w zaraniu upadku Państwa.</u>
- <u xml:id="u-20.18" who="#SKlamer">Z tego dziedzictwa naszej historii wynika obecny niedorozwój społeczny i gospodarczy, który nie może trwać w odrodzonej Polsce.</u>
- <u xml:id="u-20.19" who="#SKlamer">Wiek XIX nie mógł już odrobić tych błędów. Znaleźliśmy się w niewoli politycznej, a więc w niewoli socjalnej i gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-20.20" who="#SKlamer">Jeśli Polska przed swym upadkiem w XVIII wieku naprawiła tragiczne błędy historii, to przed odrodzoną Polską stoi obowiązek podjęcia tej pracy a więc praca nad odbudową stanu trzeciego, zapowiedziana przez Rząd polski, a objęta programem Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
- <u xml:id="u-20.21" who="#SKlamer">Tyle z naszej przeszłości. A jak jest z teraźniejszością?</u>
- <u xml:id="u-20.22" who="#SKlamer">Na Komisji Budżetowej Senatu podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa, jak również podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu wskazywałem, iż zgodnie ze statystyką urzędową ludność pracująca w rolnictwie z 64% w 1921 r. spadła do 58,6% w 1938 r., oraz iż 8-milionowy przyrost ludności w tym okresie obciąża ludność rolniczą 3 milionami, ludność pracującą poza rolnictwem 5 milionami. Trzeba uważać, że te pierwsze zmiany struktury demograficznej w Polsce, aczkolwiek pomyślne, w żaden sposób nas zadowolić nie mogą i nie będą zadowalać tak długo, dopóki nie zostaną zintensyfikowane w sposób, który nie dopuszczałby do zwiększenia absolutnej liczby ludności żyjącej z rolnictwa i powstrzymał dalszy proces karłowacenia gospodarstw rolnych. Do czego więc dążyć będziemy? Dążyć powinniśmy do zmniejszenia tej ilości, żeby wyjść z gospodarki karłowatej. Co to znaczy? To znaczy, że dziś trzeba zwalczać tę ludność, która ze stanowiska ludności pracującej na wsi jest ludnością zbędną. Myśmy stanęli na stanowisku, że przeszło 45% ludności Państwa pracującej na roli zadość uczyni pracy na roli i trzeba powiedzieć, że w stosunku do sytuacji obecnej mamy 4 do 4% miliona ludności zbędnej. To jest ten wielki problem teraźniejszości polskiej, który nakazuje nam, żeby tę ludność w skali 4–4% miliona umieć zdjąć z terenu pracy rolniczej. Kto tego postulatu nie rozumie, nie zrozumie tych zasadniczych prądów, jakie w tej chwili społeczeństwo polskie przeżywa.</u>
- <u xml:id="u-20.23" who="#SKlamer">Wobec stałego przyrostu ludności, zwłaszcza rolniczej, i przeludnienia wsi musimy tworzyć dla niej nowe źródła pracy, biorąc przykład z doświadczeń państw i narodów, które przeszły już podobną ewolucję. A więc musimy dążyć do uprzemysłowienia i unarodowienia naszych zajęć gospodarczych, w imię odbudowy polskiego średniego i drobnego stanu posiadania, która staje się nakazem powszechnego interesu, a nie koniunkturalnych klasowych korzyści. Oczekiwane zaś zmiany struktury ludnościowej i gospodarczej leżą na linii polskich interesów politycznych, społecznych i gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Przemysłu i Handlu w Komisji Budżetowej p. Minister Roman, tu nieobecny niestety, w swym programowym przemówieniu z dużą siłą mówił nam o rozbudowie średniego stanu, tego stanu, który był szczególnie zaniedbany w dawnej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#CzesławKlarner">W takim momencie każdemu, kto zna historię gospodarczą Polski, przychodzą na myśl wizje naszej przeszłości, która posiada światła i cienie, ale jeżeli chodzi o odcinek polityki gospodarczej, niestety posiada tylko cienie.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#CzesławKlarner">Otóż pragnąłbym, nawiązując do tego tematu, do kwestii stanu średniego, przytoczyć tu kilka dat i najwięcej charakterystycznych faktów właśnie z tych naszych dawnych dziejów, Oto na przełomie XV stulecia w nagrodę za pospolite ruszenie w Mołdawii za króla Jana Olbrachta szlachta otrzymuje na sejmie piotrkowskim, który odbył się w 1496 r., przywilej cłowy. Przywilej ten zwalniał ją od płacenia cła na komorach granicznych przy sprowadzaniu wszelkich produktów zagranicznych na własne potrzeby, jak również przy wywożeniu płodów gospodarstwa domowego. Było to pierwsze poważne ograniczenie handlu i rękodzieła, które właśnie w tym okresie wymagały od Państwa szczególnego poparcia.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#CzesławKlarner">Prawo cłowe było jednak tylko przywilejem stanowym, aczkolwiek przez samą swą treść, przez efekty tego przywileju uderzało ono w miasta i mieszczaństwo.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#CzesławKlarner">Wyraźne ograniczenie prawa i swobód kupiectwa następuje w chwili wejścia na tron Zygmunta Augusta w 1550 r. przez zakaz wywozu z Korony koni i skór. Była to już zapowiedź tej linii polskiej polityki gospodarczej, która wkrótce za tego samego panowania zadecydowała na długie lata o ciężkiej sytuacji handlu i rzemiosła polskiego. Mianowicie Konstytucja Piotrkowska w 1565 r. przyznaje wojewodom prawo wydawania cenników na towary krajowe i zagraniczne z wyłączeniem produktów rolnych. Ta reglamentacja uderza w jednakowej mierze w kupców i rękodzielników. Pozostawia ona zupełną swobodę ziemiaństwu sprzedawania płodów po dowolnych cenach, zapewnia mu możność nabywania wyrobów rękodzielniczych według cen reglamentowanych.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#CzesławKlarner">Ten sam sejm ogranicza handel polski, zabraniając kupcom krajowym trudnić się wywozem towarów za granicę oraz przywozem obcych towarów do Polski. „A żadnych towarów małych i wielkich nie ma być wolno kupcom naszym koronnym stanu wszelkiego z granic koronnych wywozić zagranicę, jedno cudzoziemcom samym będzie wolno ze wszelkimi kopiami małemi i wielkiemi na też miejsca składowe przyjeżdżać i tam za się wszelkie brać, składać i wywozić tam, gdzie im będzie potrzeba, cła i myta wszystkie powinne zapłaciwszy”. Zabraniając kupcom polskim udziału w handlu zagranicznym, Konstytucja Piotrkowska wyznacza surowe kary aż do konfiskaty towarów bezprawnie przywiezionych do kraju.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#CzesławKlarner">„Niemądre prawa z 1565 r., zakazując kupcom krajowym wywozu i przywozu towarów, oddały cudzoziemcom całą wymianę międzynarodową, a handel i przemysł polski zabiły” — powiada Kalinka.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#CzesławKlarner">„Bramy Polski ciągle stały otworem dla nowych tłumów płynących z zachodu... Ciągle przyjmują ich i przywilejami darzą królowie polscy, pragnący pogłowiem żydowskim i innymi dochodami przez Żydów płaconymi zasilać szczupły skarb państwa” — powiada Ptaśnik.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#CzesławKlarner">„Zamiast na wzór narodów zachodnich dążyć do organizacji handlu zagranicznego w rękach krajowców i do zapewnienia własnemu społeczeństwu zysków z handlu, transportu i żeglugi, zamiast przystąpić czynnie do zaszczepienia przemysłu w kraju poprzestają nasi politycy na stanowej polityce ekonomicznej, na żądaniu „zawarcia ziemi”, łudząc się nadzieją, że cudzoziemiec przybywający do kraju sprzeda swoje towary najtaniej, a kupi krajowe towary najdrożej, że nie uwzględni swego faktycznego monopolu...” — powiada dr Stanisław Głąbiński w Wykładzie Ekonomii Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#CzesławKlarner">W tym samym czasie zachód w oparciu o system merkantylny wybitnie popierał własny handel wewnętrzny i zewnętrzny, usiłował rozwijać własne rękodzieła, ułatwiając im przez politykę gospodarczą zaopatrzenie w surowce i sprzedaż gotowych wyrobów.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#CzesławKlarner">Nie co innego, jak ta właśnie polityka zaważyła na tak ważnej sprawie, podobnie jak polityka morska wniwecz obracając zwycięstwa Kazimierza Jagiellończyka, Zabijając polski handel i rzemiosło, polityka ta zabijała wszelką zdrową myśl gospodarczą, wychowując wiele pokoleń w głębokich błędach gospodarczych. Toteż stosunek warstwy rządzącej do mieszczaństwa stale się pogarszał.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#CzesławKlarner">Okres złotej wolności wieku XVII przyniósł największe uciemiężenie miast i ludu miejskiego, uzależniając ustawodawstwo Rzeczypospolitej już nie od jednego stanu, lecz nawet od jednostki. Bolesne polityczne wypadki, które wypełniały historię Polski w XVII wieku, pogłębiały smutną społeczną i gospodarczą rzeczywistość kraju.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#CzesławKlarner">Stanisław Cikowski, podkomorzy krakowski, w broszurze „W sprawach celnych odpis”, wydanej w 1602 r., stwierdza upadek miast, ubytek dochodów z ceł, bo „faktorami cudzoziemskimi tak miasta koronne są napełnione, że obywatele dawne... faktorzy z nich wypchnęli, domy znaczne szlacheckie z pamięci ich wyniszczyli, kupce zaś starożytne z kamienic tak, że ledwo w piwnicach im mieszkać dopuszczając”. „Faktorzy cudzoziemscy miasta zubożyli, rzemieślniki zniszczyli, zatem stan szlachecki i wszystkich obywateli koronnych przez drogość towarów wyniszczyli, a wiosek wykupili”.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#CzesławKlarner">Jedyną na to radę wiek XVII widzi w ustaleniu taks, w reglamentacji towarów. W r. 1620 Sejm Warszawski oznacza swoją uchwałą dokładnie, ile ma kosztować „łokieć aksamitu, atłasu, adamaszku, tabisu, kitajki, półszkarłacia, półgranacia, falendyszu itp. Jedna i ta sama taksa obowiązywać miała w całej Polsce, a nawet i na Litwie, bez względu na to, czy były większe lub mniejsze koszty transportu. Uchwała sejmowa — powiada Ptaśnik — uderzyła jak grom w kupiectwo koronne i litewskie”.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#CzesławKlarner">Idąc konsekwentnie po tak nieszczęśliwie obranej drodze, Sejm z 1643 r. określa kalkulację kupiecką na towary zagraniczne, ustanawiając, aby „kupiec tak towar sprzedawał, jakoby po strąceniu wszelkich kosztów nie brał więcej zysku, jedno jeżeli krajowiec 7, jeżeli przybysz 5, jeżeli niewierny 3 od stać, co się ma rozumieć, aby już z tej kwarty zysku wychowanie wszystko swoje, familii swojej i płace opatrywał i że cła J. K. M-ci Rzplitej sprawiedliwie oddawać będzie”.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#CzesławKlarner">„Jednocześnie zaprowadzono przysięgę dla kupców, że nie będą pobierali więcej zysku ponad oznaczony procent. Skutkiem tego wszystkiego było, że handel nie znajdując poparcia, a ciągle zagrożony, nareszcie upadł, a z nim wielkie źródło dochodu i siły społeczeństwa i państwa wyschło. Jeden Gdańsk i kupiectwo jego, ciągnące z handlu zbożowego zyski, na poziomie zamożności się utrzymało.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#CzesławKlarner">Kupcy i rzemieślnicy bronili się ostatecznie tym, że nie wyrabiali i nie sprzedawali towarów, które się nie opłacały” (Bobrzyński).</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#CzesławKlarner">Nienawiść i pogarda w stosunku do mieszczan i zajęć mieszczańskich podyktowały Sejmowi z 1663 r. uchwałę, że „każdy szlachcic szlachectwo traci, jeśli będąc w mieście osiadły handlami i szynkami się bawi miejskimi i magistratus miejskie odprawuje i potomstwo jego podówczas spłodzone i on sam dóbr ziemskich nie może. nabywać”. To krzywdzące dla mieszczaństwa ustawodawstwo, które sięga końca XV wieku, zostało skasowane dopiero przez Sejm w 1780 r. już w zaraniu upadku Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#CzesławKlarner">Z tego dziedzictwa naszej historii wynika obecny niedorozwój społeczny i gospodarczy, który nie może trwać w odrodzonej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#CzesławKlarner">Wiek XIX nie mógł już odrobić tych błędów. Znaleźliśmy się w niewoli politycznej, a więc w niewoli socjalnej i gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#CzesławKlarner">Jeśli Polska przed swym upadkiem w XVIII wieku naprawiła tragiczne błędy historii, to przed odrodzoną Polską stoi obowiązek podjęcia tej pracy a więc praca nad odbudową stanu trzeciego, zapowiedziana przez Rząd polski, a objęta programem Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#CzesławKlarner">Tyle z naszej przeszłości. A jak jest z teraźniejszością?</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#CzesławKlarner">Na Komisji Budżetowej Senatu podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa, jak również podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu wskazywałem, iż zgodnie ze statystyką urzędową ludność pracująca w rolnictwie z 64% w 1921 r. spadła do 58,6% w 1938 r., oraz iż 8-milionowy przyrost ludności w tym okresie obciąża ludność rolniczą 3 milionami, ludność pracującą poza rolnictwem 5 milionami. Trzeba uważać, że te pierwsze zmiany struktury demograficznej w Polsce, aczkolwiek pomyślne, w żaden sposób nas zadowolić nie mogą i nie będą zadowalać tak długo, dopóki nie zostaną zintensyfikowane w sposób, który nie dopuszczałby do zwiększenia absolutnej liczby ludności żyjącej z rolnictwa i powstrzymał dalszy proces karłowacenia gospodarstw rolnych. Do czego więc dążyć będziemy? Dążyć powinniśmy do zmniejszenia tej ilości, żeby wyjść z gospodarki karłowatej. Co to znaczy? To znaczy, że dziś trzeba zwalczać tę ludność, która ze stanowiska ludności pracującej na wsi jest ludnością zbędną. Myśmy stanęli na stanowisku, że przeszło 45% ludności Państwa pracującej na roli zadość uczyni pracy na roli i trzeba powiedzieć, że w stosunku do sytuacji obecnej mamy 4 do 4% miliona ludności zbędnej. To jest ten wielki problem teraźniejszości polskiej, który nakazuje nam, żeby tę ludność w skali 4–4% miliona umieć zdjąć z terenu pracy rolniczej. Kto tego postulatu nie rozumie, nie zrozumie tych zasadniczych prądów, jakie w tej chwili społeczeństwo polskie przeżywa.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#CzesławKlarner">Wobec stałego przyrostu ludności, zwłaszcza rolniczej, i przeludnienia wsi musimy tworzyć dla niej nowe źródła pracy, biorąc przykład z doświadczeń państw i narodów, które przeszły już podobną ewolucję. A więc musimy dążyć do uprzemysłowienia i unarodowienia naszych zajęć gospodarczych, w imię odbudowy polskiego średniego i drobnego stanu posiadania, która staje się nakazem powszechnego interesu, a nie koniunkturalnych klasowych korzyści. Oczekiwane zaś zmiany struktury ludnościowej i gospodarczej leżą na linii polskich interesów politycznych, społecznych i gospodarczych.</u>
<u xml:id="u-20.24" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-20.25" who="#SKlamer">Stan trzeci odgrywał wszędzie w państwie twórczą rolę jako czynnik ładu i porządku, pracowitości i oszczędności, przeciwnik teorii Marksa i komuny. Zdobycie decydującej pozycji w naszym życiu gospodarczym przez rodzimy przemysł, handel, rzemiosło i chałupnictwo — to poważne wzmocnienie i zabezpieczenie podstaw politycznych Państwa. Aż do tej chwili trud nad zapewnieniem ostatecznej niezależności Państwa nie może być uważany za ukończony. Praca o to polskie nowe jutro gospodarcze — to trud długotrwały, cierpliwy, wymaga on wielkiego wysiłku społecznego, aby przyśpieszyć odbywające się, lecz zbyt powolne automatyczne zmiany struktury społecznej i gospodarczej. Nastąpią one tym prędzej, im cele ich lepiej przenikną do świadomości polskiego społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-20.26" who="#SKlamer">Każdy obywatel polski winien już w dzieciństwie, w szkole powszechnej uświadomić sobie, co to jest karłowata gospodarka na polskiej wsi. Gospodarstw o obszarze poniżej 5 ha posiadamy około 1.800.000 jednostek, co stanowi 60% ogólnej ich ilości. Środki do życie czerpie z nich około 12 milionów ludzi, czyli 1/3 część ludności Państwa, a więcej niż połowa ludności rolniczej, pędząc żywot na prymitywach naturalnej gospodarki, wykluczona jest prawie z zewnętrznego obrotu towarowego. Wprowadzenie w orbitę wymiany towarowej tego olbrzymiego kompleksu ludności, mało produkującej i mało spożywającej, to jednocześnie parokrotne pomnożenie obecnej ilości innych warsztatów pracy poza rolnictwem, to jedyna gospodarcza niezawodna metoda walki z biedą wsi, ze zbyt niskimi cenami płodów rolnych, to gwarancja poprawy bytu mas, większego dochodu społecznego, większej zdolności do świadczeń publicznych, słowem to jedyny sposób trwałego wzrostu potencjału gospodarczego, a więc i obronnego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-20.27" who="#SKlamer">Uprzemysłowienie kraju, pojęte jako praca poza rolnictwem na terenie miasta i wsi, praca w przemyśle, handlu, rzemiośle, chałupnictwie — to jedna z najpewniejszych metod uzdrowienia stosunków wiejskich w warunkach polskiej rzeczywistości. Wszak Polska nie posiada większych ilości wolnych terenów. Wszak emigracja do obcych krajów jest utrudniona i powiedzmy sobie wyraźnie — nie leży w interesie Państwa, zwłaszcza gdy obejmuje zawodowo najmniej wykwalifikowane, a więc mało cenione elementy.</u>
- <u xml:id="u-20.28" who="#SKlamer">Czyż emigracja — tak samo jak bezrobocie — nie jest jedną z plag i plam historycznych na organizmie narodowym, które trwać będą tak długo, dopóki nie zmienimy naszej struktury ludnościowej?</u>
- <u xml:id="u-20.29" who="#SKlamer">„Element ludzki, własny obywatel, należycie wyszkolony i przygotowany do pracy gospodarczej i należycie wykorzystany zgodnie z jego własnym interesem i interesem kraju — to najlepsza gwarancja naszej siły politycznej, którą należy stale, nieustannie zwiększać” — powiedział nam tę prostą, a jakże wielką prawdę p. Minister Roman. A posiadamy ku temu sprzyjające warunki i wielkie niewykorzystane pola dla pracy narodowej. Trzeba zrozumieć polską rację stanu.</u>
- <u xml:id="u-20.30" who="#SKlamer">Rozbudowa polskiego średniego i drobnego przemysłu, zracjonalizowanie i pomnożenie warsztatów rzemieślniczych i chałupniczych, gruntowna sanacja karłowatych warsztatów handlowych, pomnożenie szeregu innych zajęć gospodarczych poza rolnictwem — to niewyczerpana skarbnica źródeł pracy i dobrobytu, które będą zdobyte drogą unarodowienia przemysłu, handlu i rzemiosła, zapoznanych w naszej przeszłości pod wpływem egoistycznej polityki stanowej.</u>
- <u xml:id="u-20.31" who="#SKlamer">W 1937 r. posiadaliśmy zakładów przemysłowych I — VII kategorii 28.594, a VIII — 223.757. W tym samym roku posiadaliśmy 456.615 zakładów handlowych, z czego I i II kategorii zaledwie 28.088, co świadczy, iż karłowate gospodarstwa rolne znajdują swój odpowiednik w karłowatych zakładach handlowych, które tworzą zbyt długi łańcuch pośrednictwa, czynią je kosztownym przy niskiej nawet zarobkowości handlu, stają się źródłem nędzy miasteczek polskich i ich odrażającej fizjonomii, o czym również wspominał przed chwilą mój przedmówca. Liczba warsztatów rzemieślniczych w 1936 r. wynosiła 354.449, czyli zaledwie 1 warsztat na 100 mieszkańców. Tutaj trzeba powiedzieć, że wydajność drobnego warsztatu rzemieślniczego wymaga racjonalizacji tak samo, jak i wydajność gleby z jednego ha gospodarstwa włościańskiego.</u>
- <u xml:id="u-20.32" who="#SKlamer">Nie będę się dłużej zatrzymywał nad statystyką ludnościową, gdyż o tym wspominał tu mój przedmówca. Wskazałbym jedynie na najbardziej charakterystyczne momenty, mianowicie na momenty gospodarcze, stwierdzające, że w 1931 r. mieliśmy 59% ludności żydowskiej w stosunku do ogólnego zatrudnienia w handlu całej Polski, z czego w województwach wschodnich 75%, w południowych 74%, w centralnych 60%.</u>
- <u xml:id="u-20.33" who="#SKlamer">W zgodzie z p. Ministrem Przemysłu i Handlu uważamy, że proces unarodowienia winien się odbywać jako wielka programowa praca społeczna i państwowa, z którą nie harmonizuje nienawiść narodowa lub rasizm jako zjawiska sprzeczne z psychiką i historią Polski oraz niezgodne z etyką Kościoła rzymskokatolickiego. Słuszny udział elementu żydowskiego w życiu gospodarczym Polski w skali, jaką obserwujemy w Anglii, we Francji, w krajach skandynawskich, słowem w tzw. państwach demokratycznych, nie będzie w Polsce z pewnością przez nikogo kwestionowany. Wśród tego kompleksu znajdą się ci właśnie, którzy w imię polskiej sprawy pracowali, a których szanujemy 1zwalczać nie będziemy. Dążąc do, wyrównania procentowego stosunku ludności żydowskiej 2państwami demokratycznymi, potrafimy przeciwstawić się idei nienawiści rasowej.</u>
- <u xml:id="u-20.34" who="#SKlamer">My mamy przed sobą wielkie historyczne zadania. Nie rozwiązaliśmy ich w swej przeszłości i posiadamy skazy organiczne, bijące w teraźniejszość, niebezpieczne dla przyszłości.</u>
- <u xml:id="u-20.35" who="#SKlamer">Nasza praca nad unarodowieniem średniego i drobnego stanu posiadania musi się odbywać w największej powadze, przy pełnej stabilizacji uprawnień, musi być oparta o rewizję naszych własnych światopoglądów, mało licujących ze zrozumieniem zjawisk i potrzeb gospodarczych, musi się oprzeć o sympatię całego społeczeństwa dla każdej pracy gospodarczej, musi w swą orbitę wciągnąć na j wy trwalsze elementy, zdolne do poświęceń, wreszcie musi być oparta o oświatę, o wiedzę, o naukę zawodową. Praca nad odbudowaniem polskiego średniego i drobnego stanu posiadania i jego unarodowieniem, obejmując stopniowo w swą orbitę miliony obywateli, jest rzeczą oczywistą, że będzie oparta o inicjatywę prywatną wielu, bardzo wielu nowych warsztatów pracy i przez to samo będzie gruntować ideę, reprezentowaną wszędzie przez stan trzeci, ideę inicjatywy prywatnej w gospodarstwie narodowym.</u>
- <u xml:id="u-20.36" who="#SKlamer">Tym sposobem poprawa gospodarstw rolnych, odbudowa średniego i drobnego stanu posiadania — to znaczne wzmożenie potencjału inicjatywy prywatnej, która jeszcze i dzisiaj w Polsce nie zdobyła należytego miejsca i walczy wśród niedostatecznie dobrze zorientowanej opinii społeczeństwa, obciążonej smutnym dziedzictwem historii.</u>
- <u xml:id="u-20.37" who="#SKlamer">Praca nad odbudowaniem średniego i drobnego stanu posiadania, nad sanacją gospodarczych stosunków na wsi doprowadzi również do ugruntowania idei dochodowości wszystkich warsztatów pracy narodowej, od najmniejszych do największych, co stanie się dalszym zwycięstwem polskiej myśli gospodarczej, która w swej tułaczce po polskiej rzeczywistości nie łatwo znajduje należyte zrozumienie i oparcie.</u>
- <u xml:id="u-20.38" who="#SKlamer">Przy tej okazji jako przedstawiciel samorządu gospodarczego wypowiadam pogląd z tego wysokiego miejsca pod adresem czynników gospodarczych, że pojęcie dochodowości, należycie realizowanej na wszystkich etapach naszego życia gospodarczego, winno doprowadzić do racjonalnej produkcji, zgodnej z powszechnym interesem publicznym, a więc do produkcji dostatecznie obfitej, dobrej i taniej, a nie do uprzywilejowanej, wygodnej pozycji, spokojnej o jutro, bez ciężkiej pracy. Każdy producent jest jednocześnie konsumentem i jest bezpośrednio jako konsument zainteresowany w realizacji tej naczelnej zasady polskiej produkcji i polskiej wymiany. Oczywiście niskie ceny — lecz nie kosztem obniżenia dobrobytu mas żyjących z przemysłu, handlu i rzemiosła, odpowiadającego ich socjalnej pozycji, oraz nie kosztem pozbawienia właściciela dochodowości. Niska cena — to przede wszystkim wynik dużej a dobrze zorganizowanej produkcji. Ale niskie ceny bez zarobku, bądź obniżone kosztem społecznie usprawiedliwionej stopy życiowej — to bieda warsztatu pracy, związanych z nim rzesz pracowniczych, to nędza miast i miasteczek, to niewystarczające budżety organizmów publicznych.</u>
- <u xml:id="u-20.39" who="#SKlamer">W atmosferze rozbudowanej produkcji i wymiany, odpowiadającej potrzebom 35 milionowego narodu, zblednie niejedno dzisiaj niepokojące zagadnienie wobec wzrostu potencjału produkcji i wymiany w ramach inicjatywy prywatnej. Chociażby tak mocno zwalczany etatyzm w produkcji. W morzu pracy gospodarczej, opartej o nowe setki tysięcy, a właściwie miliony warsztatów pracy, rozcieńczać się będzie on stopniowo aż do zaniku. Zniknie dzisiejszy zbyt wielki ciężar obciążenia dochodu społecznego na rzecz świadczeń publicznych, gdyż dochód społeczny wzrośnie, a jednocześnie zdolność płatnika przeciętnego obywatela pomnoży się.</u>
- <u xml:id="u-20.40" who="#SKlamer">Te wszystkie bolączki polskie, a więc walka o miejsce dla inicjatywy prywatnej w gospodarstwie, o rentowność warsztatów pracy, walka przeciwko etatyzmowi, biadanie nad słabą skalą dochodu społecznego i wiele innych, nie mają miejsca w krajach demokratycznych, a więc we Francji i Anglii, w krajach skandynawskich, które posiadają zdrową strukturę demograficzną i gospodarczą. Zapomni o nich społeczeństwo polskie, gdy w sposób należyty zostaną naprawione błędy naszej przeszłości przez odbudowę polskiego stanu posiadania średniego i drobnego. A przyśpieszenie tej chwili przede wszystkim od nas samych zależy. Ta odbudowa może się odbyć i odbędzie w imię wspólnego interesu ludności polskiej, w imię interesu wsi i miasta.</u>
- <u xml:id="u-20.41" who="#SKlamer">Stanowisko to wypowiedziałem również na Komisji Budżetowej w tym głębokim przekonaniu, iż 90% zagadnień i to zagadnień kapitalnych, wielkich łączy nas w jeden organizm narodowy o wspólnych celach i obowiązkach. Względnie drobne, poziome sprawy stanowią o różnicy naszych światopoglądów — o różnicy, którą winniśmy umieć wyrównać, szukając metod, które zbliżyłyby nas. Wreszcie, zanim to nastąpi, mamy arbitra w osobach Rządu Rzeczypospolitej, który jest powołany do zajęcia ostatecznego stanowiska w sporach zgodnie z interesem publicznym.</u>
- <u xml:id="u-20.42" who="#SKlamer">Jeśli wielkie hasła fascynują swym blaskiem szerokie warstwy społeczne, usuwają, a co najmniej łagodzą różnice światopoglądów, gdyż łączą ludzi w imię wspólnych celów w każdej sytuacji życia, to i dzisiaj zdobycie niezależności gospodarczej, a więc ostateczne utrwalenie niezależności politycznej, przebudowa struktury gospodarczej winny połączyć nas we wspólnej pracy w imię wspólnego czynu.</u>
- <u xml:id="u-20.43" who="#SKlamer">Proszę Panów, wyznaczony mi czas nie pozwala, abym mógł z tego wysokiego miejsca omówić metody polityki gospodarczej, które winny ułatwić realizację programu uprzemysłowienia i unarodowienia naszego życia gospodarczego. Powrócę do tej sprawy przy dyskusji nad preliminarzem budżetu Ministerstwa Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-20.44" who="#SKlamer">Przepraszam Pana Ministra Przemysłu i Handlu, że bez niego omawiałem sprawy, wchodzące w zakres jego resortu.</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#CzesławKlarner">Stan trzeci odgrywał wszędzie w państwie twórczą rolę jako czynnik ładu i porządku, pracowitości i oszczędności, przeciwnik teorii Marksa i komuny. Zdobycie decydującej pozycji w naszym życiu gospodarczym przez rodzimy przemysł, handel, rzemiosło i chałupnictwo — to poważne wzmocnienie i zabezpieczenie podstaw politycznych Państwa. Aż do tej chwili trud nad zapewnieniem ostatecznej niezależności Państwa nie może być uważany za ukończony. Praca o to polskie nowe jutro gospodarcze — to trud długotrwały, cierpliwy, wymaga on wielkiego wysiłku społecznego, aby przyśpieszyć odbywające się, lecz zbyt powolne automatyczne zmiany struktury społecznej i gospodarczej. Nastąpią one tym prędzej, im cele ich lepiej przenikną do świadomości polskiego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#CzesławKlarner">Każdy obywatel polski winien już w dzieciństwie, w szkole powszechnej uświadomić sobie, co to jest karłowata gospodarka na polskiej wsi. Gospodarstw o obszarze poniżej 5 ha posiadamy około 1.800.000 jednostek, co stanowi 60% ogólnej ich ilości. Środki do życie czerpie z nich około 12 milionów ludzi, czyli 1/3 część ludności Państwa, a więcej niż połowa ludności rolniczej, pędząc żywot na prymitywach naturalnej gospodarki, wykluczona jest prawie z zewnętrznego obrotu towarowego. Wprowadzenie w orbitę wymiany towarowej tego olbrzymiego kompleksu ludności, mało produkującej i mało spożywającej, to jednocześnie parokrotne pomnożenie obecnej ilości innych warsztatów pracy poza rolnictwem, to jedyna gospodarcza niezawodna metoda walki z biedą wsi, ze zbyt niskimi cenami płodów rolnych, to gwarancja poprawy bytu mas, większego dochodu społecznego, większej zdolności do świadczeń publicznych, słowem to jedyny sposób trwałego wzrostu potencjału gospodarczego, a więc i obronnego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.27" who="#CzesławKlarner">Uprzemysłowienie kraju, pojęte jako praca poza rolnictwem na terenie miasta i wsi, praca w przemyśle, handlu, rzemiośle, chałupnictwie — to jedna z najpewniejszych metod uzdrowienia stosunków wiejskich w warunkach polskiej rzeczywistości. Wszak Polska nie posiada większych ilości wolnych terenów. Wszak emigracja do obcych krajów jest utrudniona i powiedzmy sobie wyraźnie — nie leży w interesie Państwa, zwłaszcza gdy obejmuje zawodowo najmniej wykwalifikowane, a więc mało cenione elementy.</u>
+ <u xml:id="u-20.28" who="#CzesławKlarner">Czyż emigracja — tak samo jak bezrobocie — nie jest jedną z plag i plam historycznych na organizmie narodowym, które trwać będą tak długo, dopóki nie zmienimy naszej struktury ludnościowej?</u>
+ <u xml:id="u-20.29" who="#CzesławKlarner">„Element ludzki, własny obywatel, należycie wyszkolony i przygotowany do pracy gospodarczej i należycie wykorzystany zgodnie z jego własnym interesem i interesem kraju — to najlepsza gwarancja naszej siły politycznej, którą należy stale, nieustannie zwiększać” — powiedział nam tę prostą, a jakże wielką prawdę p. Minister Roman. A posiadamy ku temu sprzyjające warunki i wielkie niewykorzystane pola dla pracy narodowej. Trzeba zrozumieć polską rację stanu.</u>
+ <u xml:id="u-20.30" who="#CzesławKlarner">Rozbudowa polskiego średniego i drobnego przemysłu, zracjonalizowanie i pomnożenie warsztatów rzemieślniczych i chałupniczych, gruntowna sanacja karłowatych warsztatów handlowych, pomnożenie szeregu innych zajęć gospodarczych poza rolnictwem — to niewyczerpana skarbnica źródeł pracy i dobrobytu, które będą zdobyte drogą unarodowienia przemysłu, handlu i rzemiosła, zapoznanych w naszej przeszłości pod wpływem egoistycznej polityki stanowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.31" who="#CzesławKlarner">W 1937 r. posiadaliśmy zakładów przemysłowych I — VII kategorii 28.594, a VIII — 223.757. W tym samym roku posiadaliśmy 456.615 zakładów handlowych, z czego I i II kategorii zaledwie 28.088, co świadczy, iż karłowate gospodarstwa rolne znajdują swój odpowiednik w karłowatych zakładach handlowych, które tworzą zbyt długi łańcuch pośrednictwa, czynią je kosztownym przy niskiej nawet zarobkowości handlu, stają się źródłem nędzy miasteczek polskich i ich odrażającej fizjonomii, o czym również wspominał przed chwilą mój przedmówca. Liczba warsztatów rzemieślniczych w 1936 r. wynosiła 354.449, czyli zaledwie 1 warsztat na 100 mieszkańców. Tutaj trzeba powiedzieć, że wydajność drobnego warsztatu rzemieślniczego wymaga racjonalizacji tak samo, jak i wydajność gleby z jednego ha gospodarstwa włościańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-20.32" who="#CzesławKlarner">Nie będę się dłużej zatrzymywał nad statystyką ludnościową, gdyż o tym wspominał tu mój przedmówca. Wskazałbym jedynie na najbardziej charakterystyczne momenty, mianowicie na momenty gospodarcze, stwierdzające, że w 1931 r. mieliśmy 59% ludności żydowskiej w stosunku do ogólnego zatrudnienia w handlu całej Polski, z czego w województwach wschodnich 75%, w południowych 74%, w centralnych 60%.</u>
+ <u xml:id="u-20.33" who="#CzesławKlarner">W zgodzie z p. Ministrem Przemysłu i Handlu uważamy, że proces unarodowienia winien się odbywać jako wielka programowa praca społeczna i państwowa, z którą nie harmonizuje nienawiść narodowa lub rasizm jako zjawiska sprzeczne z psychiką i historią Polski oraz niezgodne z etyką Kościoła rzymskokatolickiego. Słuszny udział elementu żydowskiego w życiu gospodarczym Polski w skali, jaką obserwujemy w Anglii, we Francji, w krajach skandynawskich, słowem w tzw. państwach demokratycznych, nie będzie w Polsce z pewnością przez nikogo kwestionowany. Wśród tego kompleksu znajdą się ci właśnie, którzy w imię polskiej sprawy pracowali, a których szanujemy 1zwalczać nie będziemy. Dążąc do, wyrównania procentowego stosunku ludności żydowskiej 2państwami demokratycznymi, potrafimy przeciwstawić się idei nienawiści rasowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.34" who="#CzesławKlarner">My mamy przed sobą wielkie historyczne zadania. Nie rozwiązaliśmy ich w swej przeszłości i posiadamy skazy organiczne, bijące w teraźniejszość, niebezpieczne dla przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-20.35" who="#CzesławKlarner">Nasza praca nad unarodowieniem średniego i drobnego stanu posiadania musi się odbywać w największej powadze, przy pełnej stabilizacji uprawnień, musi być oparta o rewizję naszych własnych światopoglądów, mało licujących ze zrozumieniem zjawisk i potrzeb gospodarczych, musi się oprzeć o sympatię całego społeczeństwa dla każdej pracy gospodarczej, musi w swą orbitę wciągnąć na j wy trwalsze elementy, zdolne do poświęceń, wreszcie musi być oparta o oświatę, o wiedzę, o naukę zawodową. Praca nad odbudowaniem polskiego średniego i drobnego stanu posiadania i jego unarodowieniem, obejmując stopniowo w swą orbitę miliony obywateli, jest rzeczą oczywistą, że będzie oparta o inicjatywę prywatną wielu, bardzo wielu nowych warsztatów pracy i przez to samo będzie gruntować ideę, reprezentowaną wszędzie przez stan trzeci, ideę inicjatywy prywatnej w gospodarstwie narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-20.36" who="#CzesławKlarner">Tym sposobem poprawa gospodarstw rolnych, odbudowa średniego i drobnego stanu posiadania — to znaczne wzmożenie potencjału inicjatywy prywatnej, która jeszcze i dzisiaj w Polsce nie zdobyła należytego miejsca i walczy wśród niedostatecznie dobrze zorientowanej opinii społeczeństwa, obciążonej smutnym dziedzictwem historii.</u>
+ <u xml:id="u-20.37" who="#CzesławKlarner">Praca nad odbudowaniem średniego i drobnego stanu posiadania, nad sanacją gospodarczych stosunków na wsi doprowadzi również do ugruntowania idei dochodowości wszystkich warsztatów pracy narodowej, od najmniejszych do największych, co stanie się dalszym zwycięstwem polskiej myśli gospodarczej, która w swej tułaczce po polskiej rzeczywistości nie łatwo znajduje należyte zrozumienie i oparcie.</u>
+ <u xml:id="u-20.38" who="#CzesławKlarner">Przy tej okazji jako przedstawiciel samorządu gospodarczego wypowiadam pogląd z tego wysokiego miejsca pod adresem czynników gospodarczych, że pojęcie dochodowości, należycie realizowanej na wszystkich etapach naszego życia gospodarczego, winno doprowadzić do racjonalnej produkcji, zgodnej z powszechnym interesem publicznym, a więc do produkcji dostatecznie obfitej, dobrej i taniej, a nie do uprzywilejowanej, wygodnej pozycji, spokojnej o jutro, bez ciężkiej pracy. Każdy producent jest jednocześnie konsumentem i jest bezpośrednio jako konsument zainteresowany w realizacji tej naczelnej zasady polskiej produkcji i polskiej wymiany. Oczywiście niskie ceny — lecz nie kosztem obniżenia dobrobytu mas żyjących z przemysłu, handlu i rzemiosła, odpowiadającego ich socjalnej pozycji, oraz nie kosztem pozbawienia właściciela dochodowości. Niska cena — to przede wszystkim wynik dużej a dobrze zorganizowanej produkcji. Ale niskie ceny bez zarobku, bądź obniżone kosztem społecznie usprawiedliwionej stopy życiowej — to bieda warsztatu pracy, związanych z nim rzesz pracowniczych, to nędza miast i miasteczek, to niewystarczające budżety organizmów publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-20.39" who="#CzesławKlarner">W atmosferze rozbudowanej produkcji i wymiany, odpowiadającej potrzebom 35 milionowego narodu, zblednie niejedno dzisiaj niepokojące zagadnienie wobec wzrostu potencjału produkcji i wymiany w ramach inicjatywy prywatnej. Chociażby tak mocno zwalczany etatyzm w produkcji. W morzu pracy gospodarczej, opartej o nowe setki tysięcy, a właściwie miliony warsztatów pracy, rozcieńczać się będzie on stopniowo aż do zaniku. Zniknie dzisiejszy zbyt wielki ciężar obciążenia dochodu społecznego na rzecz świadczeń publicznych, gdyż dochód społeczny wzrośnie, a jednocześnie zdolność płatnika przeciętnego obywatela pomnoży się.</u>
+ <u xml:id="u-20.40" who="#CzesławKlarner">Te wszystkie bolączki polskie, a więc walka o miejsce dla inicjatywy prywatnej w gospodarstwie, o rentowność warsztatów pracy, walka przeciwko etatyzmowi, biadanie nad słabą skalą dochodu społecznego i wiele innych, nie mają miejsca w krajach demokratycznych, a więc we Francji i Anglii, w krajach skandynawskich, które posiadają zdrową strukturę demograficzną i gospodarczą. Zapomni o nich społeczeństwo polskie, gdy w sposób należyty zostaną naprawione błędy naszej przeszłości przez odbudowę polskiego stanu posiadania średniego i drobnego. A przyśpieszenie tej chwili przede wszystkim od nas samych zależy. Ta odbudowa może się odbyć i odbędzie w imię wspólnego interesu ludności polskiej, w imię interesu wsi i miasta.</u>
+ <u xml:id="u-20.41" who="#CzesławKlarner">Stanowisko to wypowiedziałem również na Komisji Budżetowej w tym głębokim przekonaniu, iż 90% zagadnień i to zagadnień kapitalnych, wielkich łączy nas w jeden organizm narodowy o wspólnych celach i obowiązkach. Względnie drobne, poziome sprawy stanowią o różnicy naszych światopoglądów — o różnicy, którą winniśmy umieć wyrównać, szukając metod, które zbliżyłyby nas. Wreszcie, zanim to nastąpi, mamy arbitra w osobach Rządu Rzeczypospolitej, który jest powołany do zajęcia ostatecznego stanowiska w sporach zgodnie z interesem publicznym.</u>
+ <u xml:id="u-20.42" who="#CzesławKlarner">Jeśli wielkie hasła fascynują swym blaskiem szerokie warstwy społeczne, usuwają, a co najmniej łagodzą różnice światopoglądów, gdyż łączą ludzi w imię wspólnych celów w każdej sytuacji życia, to i dzisiaj zdobycie niezależności gospodarczej, a więc ostateczne utrwalenie niezależności politycznej, przebudowa struktury gospodarczej winny połączyć nas we wspólnej pracy w imię wspólnego czynu.</u>
+ <u xml:id="u-20.43" who="#CzesławKlarner">Proszę Panów, wyznaczony mi czas nie pozwala, abym mógł z tego wysokiego miejsca omówić metody polityki gospodarczej, które winny ułatwić realizację programu uprzemysłowienia i unarodowienia naszego życia gospodarczego. Powrócę do tej sprawy przy dyskusji nad preliminarzem budżetu Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-20.44" who="#CzesławKlarner">Przepraszam Pana Ministra Przemysłu i Handlu, że bez niego omawiałem sprawy, wchodzące w zakres jego resortu.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Śląski.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SŚląski">Wysoki Senacie! Nie będę mówił ani o zagadnieniach przemysłowych, ani o zagadnieniach kupieckich, ani o zagadnieniach rzemieślniczych dlatego, że będzie o nich mówił mój kolega s. Bruski. Chciałbym chwilę czasu wysokiego Senatu zająć paru sprawami związanymi z rozbudową portu Gdyni i z usprawnieniem jego administracji, wreszcie z usprawnieniem naszego handlu zamorskiego.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SŚląski">W Sejmie już omawiano konieczność rozbudowy portu gdyńskiego i dlatego w dzisiejszej debacie fragmentów rozbudowy poruszać nie będę. Muszę jedynie podnieść zbyt powolne tempo robót przewidzianych w myśl ostatnich projektów oraz preliminowanych na ten cel środków budżetowych. Niestety, tempo prac spadło dziś poniżej norm nieodzownie potrzebnych. Istnieją bowiem prace, których opóźniać nie wolno, gdyż wykonanie ich trzeba rozkładać na lata całe.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SŚląski">Przede wszystkim potrzeba więc wzmożenia tempa przy rozbudowie basenów i nadbrzeży. Dzisiaj bywają dni, gdzie nie ma miejsca w basenach i statki, które chcą przybić do portu, nie znajdują wolnego nadbrzeża. Stan obecny jest niebezpieczny: dla przeładunku 9 miln. ton rocznie instalacje portowe czynne są czasem 24 godziny. Takie natężenie na dłuższą metę jest niedopuszczalne. Wydaje mi się rzeczą niemożliwą, by instalacje portowe i ludzie mogli je przez dłuższy okres czasu wytrzymać.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SŚląski">Ostatnie wypadki i ciągłe zadrażnienia, których jesteśmy świadkami w Gdańsku, wskazują, że wolne miasto nie docenia, że byt jego materialny zależny jest od rozmiarów naszego handlu zamorskiego, przechodzącego przez port Gdańska. To nas zmusza do podwójnej czujności. Tym więcej musimy pamiętać, że koniecznością jest co najmniej rozbudowa basenu i nadbrzeży do takiego stanu, aby mogły przy normalnym czasie pracy 12 milionów ton rocznie przeładować.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SŚląski">I dlatego wzmożony na tym odcinku pracy inwestycyjnej wysiłek Państwa wydaje mi się konieczny.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SŚląski">Drugie zagadnienie, które chciałem poruszyć, to zagadnienie usprawnienia administracji portu Gdyni. Musimy przeprowadzić: 1) wyodrębnienie administracji finansowej portu z budżetu Państwa, a więc jego komercjalizację, co nam da możność pokrycia szeregu wydatków portu, których ze środków, przewidzianych na te cele, pokryć nie można, 2) musimy zapewnić żywiołowi gospodarczemu większy wpływ na administrację tegoż portu, bo jedynie zwiększona elastyczność administracji i zwiększona aktywność kupiectwa morskiego będą prowadziły równolegle z dalszą rozbudową portu do podniesienia jego zdolności konkurencyjnej i do zapewnienia mu warunków tranzytowych, to jest do tego, co w każdym porcie jest rzeczą niesłychanie ważną.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#SŚląski">Port gdyński winien zatem zostać wydzielony z administracji państwowej. Rozważania i materiały wydane nakładem Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni pod tytułem: „O dalszą rozbudowę Portu Gdyńskiego” potwierdzają w zupełności te poruszone przeze mnie zagadnienia. Krótki ustęp pozwolę sobie odczytać Wysokiemu Senatowi: „Pozostając wciąż urzędem państwowym, port jest zmuszony do przestrzegania powolnej drogi instancyjnego załatwiania spraw, zamiast szybko przedsięwziąć decyzję na miejscu, a zamiast kalkulować — urzęduje. Związanie z ogólnym budżetem państwowym uniemożliwia jego elastyczność finansową i inwestycyjną. Port nie może ustalić swoich kosztów własnych, bo nie prowadzi buchalterii handlowej, lecz jako urząd państwowy zmuszony jest do prowadzenia nic mu nie dającej księgowości kameralnej, podobnie jak i inne urzędy państwowe.</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#SŚląski">Port gdyński nie może, a przynajmniej nie powinien być postawiony w gorszych warunkach, niż drugi port naszego obszaru celnego, a przede wszystkim niż jego porty konkurencyjne”. Przechodzę z kolei do ostatniego zagadnienia, które dziś chciałem przedstawić Wysokiemu Senatowi. Chodzi tu o sprawę niesłychanie ważną dla wzmożenia pracy naszego handlu zamorskiego, mianowicie o sprawę przeniesienia szeregu środków dyspozycji handlowej do Gdyni. 80% naszego importu i eksportu przechodzi drogą morską, byłoby więc rzeczą naturalną, jak to zresztą się dzieje w portach zagranicznych, gdyby w portach osiedliła się większa część handlu, obsługująca zamorski ruch towarowy. Ponieważ eksporter względnie importer, osiadły w porcie, ma na miejscu całkowity aparat transportowy i frachtowy, w handlu zamorskim stanowi czynnik podstawowy.</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#SŚląski">W Gdyni, niestety, brak dostatecznej ilości przedsiębiorstw, zajmujących się eksportem. Jedną z głównych przyczyn tego zjawiska jest scentralizowanie w Warszawie wszystkich formalności, związanych z systemem reglamentacji handlu zagranicznego. Starania o załatwienie wymienionych formalności absorbują eksportera tak dalece, że pomimo oczywistych korzyści, jakie dałoby mu osiedlenie się w Gdyni, jest on zmuszony utrzymać swe biuro w Warszawie. Wszyscy rozumiemy, że to niesłychanie podnosi koszty handlowe. I dlatego przeniesienie środków dyspozycji handlowej do portu gdyńskiego jest rzeczą konieczną i, wydaje mi się, podstawowym warunkiem dla rozwoju portu w zakresie handlu zagranicznego.</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#SŚląski">Usprawnienia, przyśpieszenia i decentralizacji wymagają następujące zagadnienia: 1) sprawy dewizowe, 2) sprawa pomocy finansowej dla eksportu, 3) sprawa kontyngentów eksportowych i importowych, 4) wystawianie szeregu zaświadczeń, jak zaświadczenia o pochodzeniu towarów, zaświadczenia eksportowe, wizowanie dokumentów eksportowych przez konsulaty zagraniczne, wreszcie przeniesienie dyspozycji finansowej w bankach z Warszawy do Gdyni. Rozumiem, że załatwienie części tych zagadnień leży właściwie w kompetencji Ministerstwa Skarbu, jednak ponieważ chodzi o nasz handel zagraniczny, mówię o nim właśnie dziś, kiedy rozprawiamy nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#SŚląski">Przeprowadzenie decentralizacji wymienionych poprzednio spraw mogłoby nastąpić przez utworzenie w Gdyni specjalnej instytucji, wyposażonej w kompetencje poszczególnych resortów względnie organizacyj branżowych, bądź też przez upoważnienie Izby Przemysłowo-Handlowej do pośredniczenia w załatwianiu tych spraw w drodze przyśpieszonej, czy to telefonicznie, czy telegraficznie. Wydaje mi się, że ta druga droga byłaby lepszą, gdyż umożliwiłaby szybkie załatwianie zagadnienia i nie potrzebowalibyśmy czekać na szereg uzgodnień między poszczególnymi resortami. Oczywiście wszystkie sprawy załatwiane w ten sposób musiałyby być uprzednio przez Izby Przemysłowo Handlowe dokładnie badane i dopiero wówczas załatwiane z instytucjami centralnymi.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#SŚląski">Pod koniec mego przemówienia chcę oświadczyć, że tak nam wszystkim na Pomorzu drogi jest nasz niewielki kawałek morza, tak nam wszystkim zależy na usprawnieniu naszego handlu zamorskiego, że pod specjalną pieczę p. Ministra oddajemy te zagadnienia, a wierzymy i ufamy, że będą one dobrze i należycie rozwiązane.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Nie będę mówił ani o zagadnieniach przemysłowych, ani o zagadnieniach kupieckich, ani o zagadnieniach rzemieślniczych dlatego, że będzie o nich mówił mój kolega s. Bruski. Chciałbym chwilę czasu wysokiego Senatu zająć paru sprawami związanymi z rozbudową portu Gdyni i z usprawnieniem jego administracji, wreszcie z usprawnieniem naszego handlu zamorskiego.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#JanSlaski">W Sejmie już omawiano konieczność rozbudowy portu gdyńskiego i dlatego w dzisiejszej debacie fragmentów rozbudowy poruszać nie będę. Muszę jedynie podnieść zbyt powolne tempo robót przewidzianych w myśl ostatnich projektów oraz preliminowanych na ten cel środków budżetowych. Niestety, tempo prac spadło dziś poniżej norm nieodzownie potrzebnych. Istnieją bowiem prace, których opóźniać nie wolno, gdyż wykonanie ich trzeba rozkładać na lata całe.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#JanSlaski">Przede wszystkim potrzeba więc wzmożenia tempa przy rozbudowie basenów i nadbrzeży. Dzisiaj bywają dni, gdzie nie ma miejsca w basenach i statki, które chcą przybić do portu, nie znajdują wolnego nadbrzeża. Stan obecny jest niebezpieczny: dla przeładunku 9 miln. ton rocznie instalacje portowe czynne są czasem 24 godziny. Takie natężenie na dłuższą metę jest niedopuszczalne. Wydaje mi się rzeczą niemożliwą, by instalacje portowe i ludzie mogli je przez dłuższy okres czasu wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#JanSlaski">Ostatnie wypadki i ciągłe zadrażnienia, których jesteśmy świadkami w Gdańsku, wskazują, że wolne miasto nie docenia, że byt jego materialny zależny jest od rozmiarów naszego handlu zamorskiego, przechodzącego przez port Gdańska. To nas zmusza do podwójnej czujności. Tym więcej musimy pamiętać, że koniecznością jest co najmniej rozbudowa basenu i nadbrzeży do takiego stanu, aby mogły przy normalnym czasie pracy 12 milionów ton rocznie przeładować.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#JanSlaski">I dlatego wzmożony na tym odcinku pracy inwestycyjnej wysiłek Państwa wydaje mi się konieczny.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#JanSlaski">Drugie zagadnienie, które chciałem poruszyć, to zagadnienie usprawnienia administracji portu Gdyni. Musimy przeprowadzić: 1) wyodrębnienie administracji finansowej portu z budżetu Państwa, a więc jego komercjalizację, co nam da możność pokrycia szeregu wydatków portu, których ze środków, przewidzianych na te cele, pokryć nie można, 2) musimy zapewnić żywiołowi gospodarczemu większy wpływ na administrację tegoż portu, bo jedynie zwiększona elastyczność administracji i zwiększona aktywność kupiectwa morskiego będą prowadziły równolegle z dalszą rozbudową portu do podniesienia jego zdolności konkurencyjnej i do zapewnienia mu warunków tranzytowych, to jest do tego, co w każdym porcie jest rzeczą niesłychanie ważną.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#JanSlaski">Port gdyński winien zatem zostać wydzielony z administracji państwowej. Rozważania i materiały wydane nakładem Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni pod tytułem: „O dalszą rozbudowę Portu Gdyńskiego” potwierdzają w zupełności te poruszone przeze mnie zagadnienia. Krótki ustęp pozwolę sobie odczytać Wysokiemu Senatowi: „Pozostając wciąż urzędem państwowym, port jest zmuszony do przestrzegania powolnej drogi instancyjnego załatwiania spraw, zamiast szybko przedsięwziąć decyzję na miejscu, a zamiast kalkulować — urzęduje. Związanie z ogólnym budżetem państwowym uniemożliwia jego elastyczność finansową i inwestycyjną. Port nie może ustalić swoich kosztów własnych, bo nie prowadzi buchalterii handlowej, lecz jako urząd państwowy zmuszony jest do prowadzenia nic mu nie dającej księgowości kameralnej, podobnie jak i inne urzędy państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#JanSlaski">Port gdyński nie może, a przynajmniej nie powinien być postawiony w gorszych warunkach, niż drugi port naszego obszaru celnego, a przede wszystkim niż jego porty konkurencyjne”. Przechodzę z kolei do ostatniego zagadnienia, które dziś chciałem przedstawić Wysokiemu Senatowi. Chodzi tu o sprawę niesłychanie ważną dla wzmożenia pracy naszego handlu zamorskiego, mianowicie o sprawę przeniesienia szeregu środków dyspozycji handlowej do Gdyni. 80% naszego importu i eksportu przechodzi drogą morską, byłoby więc rzeczą naturalną, jak to zresztą się dzieje w portach zagranicznych, gdyby w portach osiedliła się większa część handlu, obsługująca zamorski ruch towarowy. Ponieważ eksporter względnie importer, osiadły w porcie, ma na miejscu całkowity aparat transportowy i frachtowy, w handlu zamorskim stanowi czynnik podstawowy.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#JanSlaski">W Gdyni, niestety, brak dostatecznej ilości przedsiębiorstw, zajmujących się eksportem. Jedną z głównych przyczyn tego zjawiska jest scentralizowanie w Warszawie wszystkich formalności, związanych z systemem reglamentacji handlu zagranicznego. Starania o załatwienie wymienionych formalności absorbują eksportera tak dalece, że pomimo oczywistych korzyści, jakie dałoby mu osiedlenie się w Gdyni, jest on zmuszony utrzymać swe biuro w Warszawie. Wszyscy rozumiemy, że to niesłychanie podnosi koszty handlowe. I dlatego przeniesienie środków dyspozycji handlowej do portu gdyńskiego jest rzeczą konieczną i, wydaje mi się, podstawowym warunkiem dla rozwoju portu w zakresie handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#JanSlaski">Usprawnienia, przyśpieszenia i decentralizacji wymagają następujące zagadnienia: 1) sprawy dewizowe, 2) sprawa pomocy finansowej dla eksportu, 3) sprawa kontyngentów eksportowych i importowych, 4) wystawianie szeregu zaświadczeń, jak zaświadczenia o pochodzeniu towarów, zaświadczenia eksportowe, wizowanie dokumentów eksportowych przez konsulaty zagraniczne, wreszcie przeniesienie dyspozycji finansowej w bankach z Warszawy do Gdyni. Rozumiem, że załatwienie części tych zagadnień leży właściwie w kompetencji Ministerstwa Skarbu, jednak ponieważ chodzi o nasz handel zagraniczny, mówię o nim właśnie dziś, kiedy rozprawiamy nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#JanSlaski">Przeprowadzenie decentralizacji wymienionych poprzednio spraw mogłoby nastąpić przez utworzenie w Gdyni specjalnej instytucji, wyposażonej w kompetencje poszczególnych resortów względnie organizacyj branżowych, bądź też przez upoważnienie Izby Przemysłowo-Handlowej do pośredniczenia w załatwianiu tych spraw w drodze przyśpieszonej, czy to telefonicznie, czy telegraficznie. Wydaje mi się, że ta druga droga byłaby lepszą, gdyż umożliwiłaby szybkie załatwianie zagadnienia i nie potrzebowalibyśmy czekać na szereg uzgodnień między poszczególnymi resortami. Oczywiście wszystkie sprawy załatwiane w ten sposób musiałyby być uprzednio przez Izby Przemysłowo Handlowe dokładnie badane i dopiero wówczas załatwiane z instytucjami centralnymi.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#JanSlaski">Pod koniec mego przemówienia chcę oświadczyć, że tak nam wszystkim na Pomorzu drogi jest nasz niewielki kawałek morza, tak nam wszystkim zależy na usprawnieniu naszego handlu zamorskiego, że pod specjalną pieczę p. Ministra oddajemy te zagadnienia, a wierzymy i ufamy, że będą one dobrze i należycie rozwiązane.</u>
<u xml:id="u-22.12" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Beczkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Beczkowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SBeczkowicz">Wysoki Senacie! Zagadnienie surowca krajowego, polityka surowcowa jest zagadnieniem podstawowym dla rozwoju kraju i jego samodzielności gospodarczej, na której bazuje się w wielkim stopniu samodzielność polityczna Państwa. Temu zagadnieniu dużo uwagi poświęca Rząd, temu zagadnieniu, jako składowemu elementowi uprzemysłowienia kraju, poświęconą została duża część obrad ostatniej Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Poświęcił temu także dużo uwagi p. sprawozdawca Kobylański. To zagadnienie opiera się również o wielkie zagadnienie kolonialne, stawiane bardzo mocno i stanowczo przez naszą politykę zagraniczną.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SBeczkowicz">Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ograniczę się do dziedzin regulowanych przez ten resort, przy tym poruszę nie całość surowcowego zagadnienia, lecz część, dotyczącą surowców krajowych włókienniczych.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SBeczkowicz">Na samym wstępie muszę podkreślić tę wyjątkową uwagę, z jaką odnosi się do tego zagadnienia obecny kierownik resortu p. Minister Roman. W jednym ze swych przemówień podczas bieżącej debaty budżetowej p. Minister oświadczył, że r. 1938 należy traktować jako pierwszy okres przemysłowego przerobu krajowych surowców w przemyśle włókienniczym. W roku tym spożycie kotoniny i włókna celulozowego w stosunku do sprowadzonej w roku 1938 bawełny wyniesie 6,4%. Przypomnę, że kotonina jest to włókno lniane i konopne, upodobnione swym wyglądem zewnętrznym i właściwościami przędzalniczymi do bawełny, nie wymagające przez to zmiany wrzecion bawełnianych na wrzeciona lniane i nie pociągające przez to za sobą żadnych nakładów finansowych. Dodać przy tym należy, że do przerobu kotoniny używa się surowca lnianego i bawełnianego pośredniego gatunku (pakuły).</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SBeczkowicz">P. Minister zapowiada, że r. 1939 przyniesie rozszerzenie ram produkcji i przerobu krajowych surowców i wyniesie 12% w stosunku do przewidywanego importu bawełny, co da oszczędności w dewizach około 12 milionów złotych. W przemyśle wełnianym czesankowym zbyt lanitalu (wełny z kazeiny, produktu mlecznego) i włókna celulozowego w stosunku do importu wełny wyniesie 10%, w przemyśle wełnianym zgrzebnym ten procent podnosi się do 12%, co łącznie da oszczędność z tytułu surowca krajowego w wełnie nowych 11 milionów złotych.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SBeczkowicz">Kończy p. Minister swe oświadczenie podkreśleniem, że dzięki rozwojowi produkcji kotoniny oraz większemu ograniczeniu artykułów jutowych nastąpić powinno zwiększenie zbytu lnu co najmniej o 4.600 ton.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SBeczkowicz">Przypominając to oświadczenie p. Ministra, chciałbym zapewnić go, że poczynania Rządu, którym dał wyraz p. Minister, nie tylko witane są w społeczeństwie z głębokim uznaniem, lecz że im towarzyszy najdalej idące współdziałanie ze strony osób i instytucyj społeczno-gospodarczych, zajmujących się sprawami surowców włókienniczych, z Towarzystwem Lniarskim na czele. Będąc osobiście w tych szeregach oddawna i będąc związany ściśle z powyższymi zagadnieniami, zabieram głos, by zanalizować stan obecny jeszcze bardzo niedoskonały i wysunąć wnioski, zmierzające do przyśpieszenia procesów w tej dziedzinie, mających duży wpływ na przeobrażenia strukturalne, do jakich Rząd i społeczeństwo dążą.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SBeczkowicz">Analizę swą rozpoczynam od bawełny, surowca przywozowego, którego przywóz ciągle się jeszcze wzmaga; za ostatnie trzy lata: 1935, 1936 i 1937 wynosi 68,7 tysięcy ton, 75,9 tysięcy ton i 80,6 tysięcy ton. Saldo przywozu otrzymane po potrąceniu niewielkiego wywozu przerobów bawełnianych — niewiele mniejsze. W r. 1937 wynosiło 78,5 tysięcy ton, wartości 155,8 miliona zł, a w r. 1928 saldo wynosiło 384 milionów zł. Za okres 1926–1937, a więc w ciągu 12 lat wypłaciliśmy zagranicy z tytułu nadwyżki importu bawełny i jej fabrykatów 2.432 miliony zł, przeciętnie 200 milionów z górą zł rocznie. Należy dodać, że bilans handlowy polski z państwami, z których importujemy bawełnę, stale jest dla nas ujemny.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SBeczkowicz">Drugim surowcem włókienniczym importowanym z zewnątrz, lecz którego import się zmniejsza — jest wełna. Za ostatnie 3 lata import wynosił: 22,6 tysiąca ton, 27,2 tysiąca ton, w r. 1937 spada do 22,8 tysiąca ton, wartości jednak 107,9 miliona zł. Stanowi to jedną z najpoważniejszych pozycji w naszym handlu zagranicznym, niestety o ujemnym bilansie płatniczym.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SBeczkowicz">W latach 1926–1937, zatem w ciągu 12 lat, wypłaciliśmy zagranicy netto 1.243 miliony zł z tytułu salda obrotowego wełną i jej pochodnymi. Produkcja wełny krajowej pokrywa zaledwie 9,1% zapotrzebowania. W hodowli europejskiej Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc, a mianowicie w r. 1936 posiadaliśmy 3.000.000 sztuk owiec, co stanowi 30% ilości owiec we Francji, a jest to pewien wzrost w porównaniu z poprzednimi latami. Rozmieszczenie terytorialne owiec nie jest w Polsce jednolite. Większe zagęszczenie obserwujemy w województwach północno wschodnich, gdzie koncentruje się 59,73% pogłowia owiec, jednakże ten główny ośrodek produkcji jest bierny handlowo. Małorolny producent, który tutaj w ogromnej mierze przeważa, zużywa wełnę przeważnie na własne potrzeby, bo w 80%, resztę zaś przerabia przemysł ludowy na samodziały. Czynnymi handlowo są województwa zachodnie, w których hodowla owiec znajduje się w rękach większej własności; odbywające się tam jarmarki usprawniają wydatnie handel wełną. Przemysł wełniany koncentruje się głównie w 3 ośrodkach: w łódzkim, bielskim i białostockim. Jest to wadliwe rozmieszczenie zarówno ze względów obronności, jak i oddalenia zbyt wielkiego przeważnej części przemysłu od bazy surowcowej.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SBeczkowicz">Trzecim surowcem przywozowym jest juta. Saldo przywozowe juty od r. 1930 powoli się zmniejszało; w ostatnich 3 latach, niestety, znowu poczęło wzrastać. A więc w r. 1934, 1935 i 1936 wygląda saldo następująco: 8,6 tys. ton, 12,7 tys. ton i 13,7 tys. ton. Rok 1937 przynosi nieznaczną obniżkę — 12,3 tys. ton o wartości poważnej, bo 6,4 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SBeczkowicz">W okresie ostatnich 12 lat wypłaciliśmy netto zagranicy 145,2 miliona zł z tytułu salda importowego juty — surowca, który może być zastąpiony całkowicie surowcem rodzimym, który eksportujemy, tj. lnem i konopiami.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SBeczkowicz">Wyższa cena tkanin i worków z krajowych surowców, zamiast z juty, wyrównuje się trwałością użytkowania. Państwowy Monopol Solny od dłuższego czasu używa worków lnianych i osiąga dodatkowy zysk na tej zamianie. Niestety, bardzo opornie idzie tymi śladami przemysł cukrowy, a zupełnie nie wszedł na tę drogę przemysł nawozowy i młynarstwo.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SBeczkowicz">Przechodzę do lnu, surowca, który eksportujemy. W produkcji lnu zajmujemy po Rosji pierwsze miejsce w świecie. W latach 1933–1937 powierzchnia uprawy lnu wzrosła z 93.600 ha do 148.500 ha w r. 1938. Tempo wzrostu niestety w ostatnich latach bardzo maleje: gdy w r. 1935 wzrósł obszar zasiewu o 20% w porównaniu z r. 1934, to w r. 1936/37 — o 9%', w r. 1938 — o 2% tylko. Zbiory włókna i siemienia z 1 ha są w Polsce jedne z najniższych, gdyż w r. 1936 przypadał w Polsce zbiór włókna na 1 ha — 2,8 q, gdy w Belgii 7,5 q, we Francji 6,5 q, w Niemczech 6,9 q, na Litwie 3,4 q, w Estonii 3,1 q i tylko Łotwa posiada taki sam niski zbiór 2,8 q. Tłumaczy się to głównie małym stosowaniem nawozów sztucznych oraz słabą organizacją zbytu w gospodarstwach małych (do 50 ha), które stanowią ogromną, większość, bo z górą 90% produkcji producentów lnu.</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#SBeczkowicz">Pod względem rozmieszczenia uprawy lnu wyodrębniają się dwa główne okręgi: północno-wschodni z 60,37%t zasiewu oraz południowo-wschodni z 25,5% całości zasiewu w Polsce. Czym jest len dla tych obszarów, to dla ilustracji przytaczam, że w r. 1938 rolnicy producenci lnu w 3 województwach północno-wschodnich uzyskali ze sprzedaży włókna i siemienia 25 milionów zł. Słusznie więc len w północno-wschodnich województwach nazywają burakiem północy. Zużycie lnu w Polsce, mimo wielkiego importu surowców włóknistych, o którym poprzednio mówiłem, niewiele przekracza 50% jego produkcji, resztę wywozimy na rynki zagraniczne. Saldo eksportowe systematycznie wzrastało, szczególniej w latach 1935, 1936 i 1937. Z 7 tysięcy ton w r. 1934 wzrasta w r. 1935 do 13,9 tys. ton, w r. 1936 do 21,7 tys. ton, żeby się zmniejszyć w r. 1937 do 17,6 tys. ton, a w r. 1938 do 11 tys. ton. Eksport ten jednak nie jest zadowalający pod względem jakości; ciągle jeszcze jest poważną, pomimo systematycznego zmniejszania się, pozycja wywozu słomy lnianej; dużą pozycję jeszcze, o wiele za dużą, bo aż 55% stanowią pakuły, wyczeski i włókna, które winny być przerobione w kraju, przede wszystkim na kotoninę.</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SBeczkowicz">Eksport włókna lnianego ma duże znaczenie dla produkcji lnu, jednak opieranie uprawy lnu na eksporcie jest bardzo niebezpieczne, gdyż z jednej strony pozycja lnu naszego pod względem obróbki włókna, standaryzacji ma słabą pozycję na rynkach europejskich, a następnie ścisłe wiązanie się z rynkiem światowym naraża uprawę lnu, a więc rolnictwo na wstrząsy, wynikające z konfiguracji koniunkturalnych; np. z powodu zmniejszenia się wywozu lnu rosyjskiego udało się nam podnieść eksport z 7,3 tys. ton w r. 1934 na 21,8 tys. ton w r. 1936. Na obecnej jednak polityce gospodarczej i handlowej Rosji, producenta lnu o olbrzymich możliwościach, nie sposób budować szerokich planów gospodarczych. Należy pamiętać również, że kraje dotąd importujące zwiększają szybko zasiewy lnu; w ciągu ostatnich 6 lat wzrosły 5-krotnie. Jedynie i tylko na rozbudowie rynku wewnętrznego możemy budować przyszłość produkcji lniarskiej, mającej tak ogromne znaczenie dla bilansu płatniczego, a przede wszystkim dla obronności Państwa.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SBeczkowicz">Jak ten nasz rynek wewnętrzny dla lnu wygląda? Niewesoło. Przemysł fabryczny rozwinięty jest bardzo słabo i dysponuje zaledwie 45.000 czynnych wrzecion lnianych na 1.870.000 wrzecion bawełnianych, tymczasem Francja posiada 550.000, Niemcy podobną ilość, Czechosłowacja nawet po utracie Sudetów i Zaolzia ma jeszcze 80.000 wrzecion. Przerób tego przemysłu jest znikome. W r. 1935 wynosił niecałe 1,5% zbioru. Parę słów o Żyrardowie, największym ośrodku przemysłu lniarskiego. Żyrardów przed wojną posiadał 22.000 wrzecion. O ile mi wiadomo, nie osiągnął dotąd w tej dziedzinie jeszcze stanu z przed wojny, co ważniejsza nie zmodernizował ani nie odnowił wrzecion lniarskich, instalowanych przed 40 laty, których wydajność jest nieporównanie mniejsza od wrzecion nowoczesnych. Obecnie, jak doniosły gazety, zakłady żyrardowskie zmieniają swego gestora: gestia od Państwowego Banku Rolnego przejdzie do Banku Gospodarstwa Krajowego. Na czasie więc będzie z tego miejsca oznajmić, że sfery rolnicze oraz szerokie sfery społeczeństwa, zainteresowane w rozwoju akcji lniarskiej, traktują zakłady żyrardowskie jako placówkę przemysłową, na której przede wszystkim bazować się powinien nie tylko przerób fabryczny włókna lnianego, lecz doskonalenie go, więcej, wypracowanie innego, udoskonalonego typu polskiej przędzy i tkaniny lnianej. Zakłady Żyrardowskie swoją akcją, podjętą na szeroką skalę, winny ukoronować prowadzoną przez sfery rolnicze i nie tylko rolnicze z takim wysiłkiem akcję lniarską.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#SBeczkowicz">Rozmieszczenie zakładów fabrycznych przeróbki włókna jest niekorzystne i należy zastosować je do ośrodków surowcowych i zadań obronnych Państwa. Dalsza rozbudowa zakładów przemysłu lniarskiego w Nowo Wilejce (Wilenko) narzuca się jako pierwsze zadanie w dziedzinie racjonalnego rozmieszczenia.</u>
- <u xml:id="u-24.17" who="#SBeczkowicz">Oprócz przemysłu fabrycznego odbywa się przetwórstwo samodziałowe lnu. Wieś przerabia 25 do 30 tysięcy ton włókna przy pomocy około 1 miliona kołowrotków i wrzecion oraz około pół miliona krosien, co odpowiada około 100 milionom metrów lnianego samodziału (według prof. Jagmina). Kalkulację produkcji samodziałowej określa ten sam autor następująco: 1 metr tkaniny samodziałowej łącznie z produkcją surowca reprezentuje 1 dzień pracy, a przy cenie 1 m. tkaniny—1 zł określa wysokość zarobku na 1 zł. Pomimo niskiej ceny produkcja i przetwórstwo samodziałowe lniarskie mają olbrzymie społeczne znaczenie pod względem zatrudnienia przeludnionej wsi na wschodzie Polski, szczególniej zatrudnienia kobiet.</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#SBeczkowicz">Należy dążyć do urentownienia przetwórstwa samodziałowego przez zakładanie średniej wielkości przędzalni, które by skróciły i przez to potaniły powyższy proces.</u>
- <u xml:id="u-24.19" who="#SBeczkowicz">Konsumcja wyrobów lnianych, niestety, za wolno się rozwija, chłonność rynku wewnętrznego zbyt powoli wzrasta. Postępy są, lecz mają charakter dorywczy i nie stanowią ogniw w jednej całości, czy w jednym systemie, jak to ma miejsce we Francji, Niemczech, Włoszech, Sowietach. Musimy i my przejść na system energiczniejszego i szybszego działania, dostosowany do naszych warunków i naszych konieczności.</u>
- <u xml:id="u-24.20" who="#SBeczkowicz">Drugim z kolei co do ważności włókienniczym surowcem roślinnym krajowym są konopie, Użyteczność konopi do niedawna była szczupła, dopiero tendencje eliminacji juty i możliwości kotonizacji konopi nadały temu surowcowi duże znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-24.21" who="#SBeczkowicz">Powierzchnia uprawy konopi w ostatnim dziesięcioleciu chociaż powoli lecz stale wzrasta, wynosi obecnie 34 tys. ha. Wyjątek stanowi r. 1938, w którym skurczył się zasiew konopi o 1,5%. Tłumaczy ten objaw zmniejszenie się możliwości eksportowych i słabe zainteresowanie lnem i konopiami ze strony krajowego przemysłu fabrycznego. Wydajność z 1 ha, podobnie jak lnu, jest bardzo słaba i jest najniższą w Europie poza Rosją.</u>
- <u xml:id="u-24.22" who="#SBeczkowicz">Podobnie jak ze lnem, można wyodrębnić dwa okręgi uprawy konopi: południowo-wschodni i północno-wschodni, lecz stojące do siebie w zmienionej kolejności. Udział okręgu północno-wschodniego wynosi około 15% zasiewu, gros przypada na okręg południowo-wschodni. Uprawę prowadzą przeważnie drobne gospodarstwa (98,25%). Obroty z zagranicą konopiami są nikłe. Saldo wywozowe za okres ostatnich 12 lat, pomimo że wyniosło 8.000 ton, spowodowało, że zmuszeni jednak byliśmy dopłacić za nie zagranicy 8,5 milionów zł wobec wyższej ceny zagranicznych rachunków.</u>
- <u xml:id="u-24.23" who="#SBeczkowicz">Przemysł konopny właściwie jest dopiero w zawiązku i nie odgrywa roli. Przemysł samodziałowy i domowy na własne potrzeby producenta ulokował się tuż na bazach surowcowych. Prymitywna technika przeróbki w konsekwencji uniemożliwia wyjście na szersze rynki.</u>
- <u xml:id="u-24.24" who="#SBeczkowicz">Jesteśmy na początku okresu restytucji wartości i znaczenia surowca konopnego. Przede wszystkim chodzi o eliminację bezwzględną juty z gospodarki włókienniczej. Konopie mają wielką przyszłość jako substytucja bawełny w formie kotoniny.</u>
- <u xml:id="u-24.25" who="#SBeczkowicz">Z pobieżnego przedstawienia obecnego stanu produkcji i spożycia krajowych surowców włókienniczych wynika przede wszystkim wniosek najogólniejszy, że produkcja jest na zbyt niskim poziomie i żeby ją podnieść, należy zwiększyć konsumcję.</u>
- <u xml:id="u-24.26" who="#SBeczkowicz">Dalszy wniosek, że konsumcja nie może się opierać na zmiennych koniunkturach wywozowych, lecz na własnym rynku wewnętrznym. Pozostała jedynie ilość w formie gotowego wyrobu lub co najmniej półfabrykatu o wysokim standarcie winna być eksportowana.</u>
- <u xml:id="u-24.27" who="#SBeczkowicz">Rynek wewnętrzny winien konsumować coraz mniej surowców przywozowych i przechodzić na wyroby z surowców krajowych, ewentualnie wyroby mieszane: surowców przywozowych z krajowymi.</u>
- <u xml:id="u-24.28" who="#SBeczkowicz">Jak już wspomniałem, skotonizowane len i konopie mogą być mieszane z bawełną, zarówno jak i włókna cięte; do wełny mogą być zastosowane domieszki włókien ciętych oraz lanitalu. Wobec oporu przemysłu bawełnianego został zastosowany przymus stosowania domieszek w niewielkiej, bo 5–6% ilości. Niestety zarządzenie p. Ministra w sprawie wspomnianego przymusu nie jest wykonywane. Komisja międzyministerialna powołana w maju 1938 r. dla zbadania stanu produkcji kotoniny w Polsce stwierdziła, że zaledwie 10% zdolności produkcyjnej 18 zakładów fabrycznych dla wyrobu kotoniny jest wykorzystane. Jako powody słabego rozwoju produkcji kotoniny w Polsce między innymi wskazała komisja: 1) że przemysł fabryczny bawełniany nie jest zainteresowany w przerobie kotoniny dlatego, że kontyngenty importowe bawełny są tak wysokie, że zaspokajają całkowicie zapotrzebowanie zakładów na surowiec, 2) że ustalona premia za spożycie kotoniny jest mało atrakcyjna, 3) że przemysł fabryczny, z natury konserwatywny, nie ma dostatecznej pewności, czy państwowa polityka włókiennicza będzie i nadal popierać użycie kotoniny i czy nie ulegnie zmianie. Zewnętrznym wyrazem tego jest nieuchwalenie przez Komitet Ekonomiczny wytycznych polityki włókienniczej.</u>
- <u xml:id="u-24.29" who="#SBeczkowicz">Z powyższego wynika konieczność wydania ustawy ramowej o preferencji krajowych surowców włókienniczych, która by normowała w sposób zasadniczy i przewidywała przymus używania włókna krajowego. Ustawa taka byłaby bodźcem i podnietą dla podejmowania prac, wysiłków i inwestycyj, związanych z rozwojem uprawy lnu i konopi w Polsce oraz rozbudową przemysłu, opartego o surowce krajowe. Stanowiłaby ona zewnętrzny wyraz tendencji polityki gospodarczej Państwa i wytyczyłaby kierunek rozwoju tej polityki na przyszłość. W zakresie ustawy ramowej zarządzeniem kluczowym byłoby stopniowe ograniczenie importu bawełny i innych surowców zagranicznych. Zarządzenie takie mogłoby tylko wtedy być celowym, gdyby miało charakter trwały.</u>
- <u xml:id="u-24.30" who="#SBeczkowicz">Sprawą ogromnej wagi jest dla rynku wewnętrznego, by posiadał tkaniny również czysto lniane, jednak do tego potrzeba ułatwić tym tkaninom konkurencyjność cen z tkaninami z surowców przywozowych. Konkurencyjność ceny mogłyby zapewnić tylko fabryki odpowiednio zorganizowane, na wzór fabryk czesko słowackich, które pomimo braku surowca i drogiej robocizny konkurowały skutecznie w dziedzinie przędzy i tkanin lnianych na szeregu rynków europejskich i zamorskich. Do czasu zaś uzyskania istotnej konkurencyjności przez tkaniny lniane na rynku należało by stworzyć taką konkurencyjność drogą premiowania zbytu na rynku wewnętrznym. Środki finansowe na to premiowanie pochodzić by mogły z opłat importowych na surowce zagraniczne, w takiej jednak wysokości, by nie tworzyły drożyzny na wyroby codziennego użytku.</u>
- <u xml:id="u-24.31" who="#SBeczkowicz">Zorganizowane w racjonalny sposób spożycie na rynku wewnętrznym stworzy zapotrzebowanie na krajowe surowce włókniste, co spowoduje zwiększenie produkcji pod względem obszaru zasiewu i podniesienie plonów z hektara. Pod tym względem możliwości przed Polską stoją ogromne.</u>
- <u xml:id="u-24.32" who="#SBeczkowicz">Wystarczy zaznajomić się z opracowaniami Biura Planowania Gospodarczego przy Ministrze Skarbu, by przekonać się, że te możliwości wyrastają ze ścisłych obliczeń, uwzględniających stopniowe podniesienie poziomu spożycia artykułów włókienniczych, które umożliwi rozbudowę względnie intensyfikację produkcji krajowych surowców włókienniczych i rozbudowę produkcji surowców zastępczych, co w swej konsekwencji da ogromną oszczędność na surowcach zakupywanych za granicą. Rozbudowa wspomniana przewiduje równomierne rozmieszczenie ośrodków przetwórczych i zbliżenie ich do naturalnych baz surowca krajowego.</u>
- <u xml:id="u-24.33" who="#SBeczkowicz">Kończę, wyrażając głębokie przekonanie, że celowa polityka Rządu w dziedzinie krajowych surowców włókienniczych, energicznie realizowana przez p. Ministra Przemysłu i Handlu, będzie konsekwentnie rozbudowywana, zostanie przy tym ustabilizowana normami ustawowymi, które stworzą niewzruszone fundamenty, umożliwiając zarówno producentowi, jak i przetwórcy śmiałą, konsekwentną i na daleką metę obliczoną planową działalność włókienniczą.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#ZygmuntBeczkowicz">Wysoki Senacie! Zagadnienie surowca krajowego, polityka surowcowa jest zagadnieniem podstawowym dla rozwoju kraju i jego samodzielności gospodarczej, na której bazuje się w wielkim stopniu samodzielność polityczna Państwa. Temu zagadnieniu dużo uwagi poświęca Rząd, temu zagadnieniu, jako składowemu elementowi uprzemysłowienia kraju, poświęconą została duża część obrad ostatniej Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Poświęcił temu także dużo uwagi p. sprawozdawca Kobylański. To zagadnienie opiera się również o wielkie zagadnienie kolonialne, stawiane bardzo mocno i stanowczo przez naszą politykę zagraniczną.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#ZygmuntBeczkowicz">Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ograniczę się do dziedzin regulowanych przez ten resort, przy tym poruszę nie całość surowcowego zagadnienia, lecz część, dotyczącą surowców krajowych włókienniczych.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#ZygmuntBeczkowicz">Na samym wstępie muszę podkreślić tę wyjątkową uwagę, z jaką odnosi się do tego zagadnienia obecny kierownik resortu p. Minister Roman. W jednym ze swych przemówień podczas bieżącej debaty budżetowej p. Minister oświadczył, że r. 1938 należy traktować jako pierwszy okres przemysłowego przerobu krajowych surowców w przemyśle włókienniczym. W roku tym spożycie kotoniny i włókna celulozowego w stosunku do sprowadzonej w roku 1938 bawełny wyniesie 6,4%. Przypomnę, że kotonina jest to włókno lniane i konopne, upodobnione swym wyglądem zewnętrznym i właściwościami przędzalniczymi do bawełny, nie wymagające przez to zmiany wrzecion bawełnianych na wrzeciona lniane i nie pociągające przez to za sobą żadnych nakładów finansowych. Dodać przy tym należy, że do przerobu kotoniny używa się surowca lnianego i bawełnianego pośredniego gatunku (pakuły).</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#ZygmuntBeczkowicz">P. Minister zapowiada, że r. 1939 przyniesie rozszerzenie ram produkcji i przerobu krajowych surowców i wyniesie 12% w stosunku do przewidywanego importu bawełny, co da oszczędności w dewizach około 12 milionów złotych. W przemyśle wełnianym czesankowym zbyt lanitalu (wełny z kazeiny, produktu mlecznego) i włókna celulozowego w stosunku do importu wełny wyniesie 10%, w przemyśle wełnianym zgrzebnym ten procent podnosi się do 12%, co łącznie da oszczędność z tytułu surowca krajowego w wełnie nowych 11 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#ZygmuntBeczkowicz">Kończy p. Minister swe oświadczenie podkreśleniem, że dzięki rozwojowi produkcji kotoniny oraz większemu ograniczeniu artykułów jutowych nastąpić powinno zwiększenie zbytu lnu co najmniej o 4.600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#ZygmuntBeczkowicz">Przypominając to oświadczenie p. Ministra, chciałbym zapewnić go, że poczynania Rządu, którym dał wyraz p. Minister, nie tylko witane są w społeczeństwie z głębokim uznaniem, lecz że im towarzyszy najdalej idące współdziałanie ze strony osób i instytucyj społeczno-gospodarczych, zajmujących się sprawami surowców włókienniczych, z Towarzystwem Lniarskim na czele. Będąc osobiście w tych szeregach oddawna i będąc związany ściśle z powyższymi zagadnieniami, zabieram głos, by zanalizować stan obecny jeszcze bardzo niedoskonały i wysunąć wnioski, zmierzające do przyśpieszenia procesów w tej dziedzinie, mających duży wpływ na przeobrażenia strukturalne, do jakich Rząd i społeczeństwo dążą.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#ZygmuntBeczkowicz">Analizę swą rozpoczynam od bawełny, surowca przywozowego, którego przywóz ciągle się jeszcze wzmaga; za ostatnie trzy lata: 1935, 1936 i 1937 wynosi 68,7 tysięcy ton, 75,9 tysięcy ton i 80,6 tysięcy ton. Saldo przywozu otrzymane po potrąceniu niewielkiego wywozu przerobów bawełnianych — niewiele mniejsze. W r. 1937 wynosiło 78,5 tysięcy ton, wartości 155,8 miliona zł, a w r. 1928 saldo wynosiło 384 milionów zł. Za okres 1926–1937, a więc w ciągu 12 lat wypłaciliśmy zagranicy z tytułu nadwyżki importu bawełny i jej fabrykatów 2.432 miliony zł, przeciętnie 200 milionów z górą zł rocznie. Należy dodać, że bilans handlowy polski z państwami, z których importujemy bawełnę, stale jest dla nas ujemny.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#ZygmuntBeczkowicz">Drugim surowcem włókienniczym importowanym z zewnątrz, lecz którego import się zmniejsza — jest wełna. Za ostatnie 3 lata import wynosił: 22,6 tysiąca ton, 27,2 tysiąca ton, w r. 1937 spada do 22,8 tysiąca ton, wartości jednak 107,9 miliona zł. Stanowi to jedną z najpoważniejszych pozycji w naszym handlu zagranicznym, niestety o ujemnym bilansie płatniczym.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#ZygmuntBeczkowicz">W latach 1926–1937, zatem w ciągu 12 lat, wypłaciliśmy zagranicy netto 1.243 miliony zł z tytułu salda obrotowego wełną i jej pochodnymi. Produkcja wełny krajowej pokrywa zaledwie 9,1% zapotrzebowania. W hodowli europejskiej Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc, a mianowicie w r. 1936 posiadaliśmy 3.000.000 sztuk owiec, co stanowi 30% ilości owiec we Francji, a jest to pewien wzrost w porównaniu z poprzednimi latami. Rozmieszczenie terytorialne owiec nie jest w Polsce jednolite. Większe zagęszczenie obserwujemy w województwach północno wschodnich, gdzie koncentruje się 59,73% pogłowia owiec, jednakże ten główny ośrodek produkcji jest bierny handlowo. Małorolny producent, który tutaj w ogromnej mierze przeważa, zużywa wełnę przeważnie na własne potrzeby, bo w 80%, resztę zaś przerabia przemysł ludowy na samodziały. Czynnymi handlowo są województwa zachodnie, w których hodowla owiec znajduje się w rękach większej własności; odbywające się tam jarmarki usprawniają wydatnie handel wełną. Przemysł wełniany koncentruje się głównie w 3 ośrodkach: w łódzkim, bielskim i białostockim. Jest to wadliwe rozmieszczenie zarówno ze względów obronności, jak i oddalenia zbyt wielkiego przeważnej części przemysłu od bazy surowcowej.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#ZygmuntBeczkowicz">Trzecim surowcem przywozowym jest juta. Saldo przywozowe juty od r. 1930 powoli się zmniejszało; w ostatnich 3 latach, niestety, znowu poczęło wzrastać. A więc w r. 1934, 1935 i 1936 wygląda saldo następująco: 8,6 tys. ton, 12,7 tys. ton i 13,7 tys. ton. Rok 1937 przynosi nieznaczną obniżkę — 12,3 tys. ton o wartości poważnej, bo 6,4 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#ZygmuntBeczkowicz">W okresie ostatnich 12 lat wypłaciliśmy netto zagranicy 145,2 miliona zł z tytułu salda importowego juty — surowca, który może być zastąpiony całkowicie surowcem rodzimym, który eksportujemy, tj. lnem i konopiami.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#ZygmuntBeczkowicz">Wyższa cena tkanin i worków z krajowych surowców, zamiast z juty, wyrównuje się trwałością użytkowania. Państwowy Monopol Solny od dłuższego czasu używa worków lnianych i osiąga dodatkowy zysk na tej zamianie. Niestety, bardzo opornie idzie tymi śladami przemysł cukrowy, a zupełnie nie wszedł na tę drogę przemysł nawozowy i młynarstwo.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#ZygmuntBeczkowicz">Przechodzę do lnu, surowca, który eksportujemy. W produkcji lnu zajmujemy po Rosji pierwsze miejsce w świecie. W latach 1933–1937 powierzchnia uprawy lnu wzrosła z 93.600 ha do 148.500 ha w r. 1938. Tempo wzrostu niestety w ostatnich latach bardzo maleje: gdy w r. 1935 wzrósł obszar zasiewu o 20% w porównaniu z r. 1934, to w r. 1936/37 — o 9%', w r. 1938 — o 2% tylko. Zbiory włókna i siemienia z 1 ha są w Polsce jedne z najniższych, gdyż w r. 1936 przypadał w Polsce zbiór włókna na 1 ha — 2,8 q, gdy w Belgii 7,5 q, we Francji 6,5 q, w Niemczech 6,9 q, na Litwie 3,4 q, w Estonii 3,1 q i tylko Łotwa posiada taki sam niski zbiór 2,8 q. Tłumaczy się to głównie małym stosowaniem nawozów sztucznych oraz słabą organizacją zbytu w gospodarstwach małych (do 50 ha), które stanowią ogromną, większość, bo z górą 90% produkcji producentów lnu.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#ZygmuntBeczkowicz">Pod względem rozmieszczenia uprawy lnu wyodrębniają się dwa główne okręgi: północno-wschodni z 60,37%t zasiewu oraz południowo-wschodni z 25,5% całości zasiewu w Polsce. Czym jest len dla tych obszarów, to dla ilustracji przytaczam, że w r. 1938 rolnicy producenci lnu w 3 województwach północno-wschodnich uzyskali ze sprzedaży włókna i siemienia 25 milionów zł. Słusznie więc len w północno-wschodnich województwach nazywają burakiem północy. Zużycie lnu w Polsce, mimo wielkiego importu surowców włóknistych, o którym poprzednio mówiłem, niewiele przekracza 50% jego produkcji, resztę wywozimy na rynki zagraniczne. Saldo eksportowe systematycznie wzrastało, szczególniej w latach 1935, 1936 i 1937. Z 7 tysięcy ton w r. 1934 wzrasta w r. 1935 do 13,9 tys. ton, w r. 1936 do 21,7 tys. ton, żeby się zmniejszyć w r. 1937 do 17,6 tys. ton, a w r. 1938 do 11 tys. ton. Eksport ten jednak nie jest zadowalający pod względem jakości; ciągle jeszcze jest poważną, pomimo systematycznego zmniejszania się, pozycja wywozu słomy lnianej; dużą pozycję jeszcze, o wiele za dużą, bo aż 55% stanowią pakuły, wyczeski i włókna, które winny być przerobione w kraju, przede wszystkim na kotoninę.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#ZygmuntBeczkowicz">Eksport włókna lnianego ma duże znaczenie dla produkcji lnu, jednak opieranie uprawy lnu na eksporcie jest bardzo niebezpieczne, gdyż z jednej strony pozycja lnu naszego pod względem obróbki włókna, standaryzacji ma słabą pozycję na rynkach europejskich, a następnie ścisłe wiązanie się z rynkiem światowym naraża uprawę lnu, a więc rolnictwo na wstrząsy, wynikające z konfiguracji koniunkturalnych; np. z powodu zmniejszenia się wywozu lnu rosyjskiego udało się nam podnieść eksport z 7,3 tys. ton w r. 1934 na 21,8 tys. ton w r. 1936. Na obecnej jednak polityce gospodarczej i handlowej Rosji, producenta lnu o olbrzymich możliwościach, nie sposób budować szerokich planów gospodarczych. Należy pamiętać również, że kraje dotąd importujące zwiększają szybko zasiewy lnu; w ciągu ostatnich 6 lat wzrosły 5-krotnie. Jedynie i tylko na rozbudowie rynku wewnętrznego możemy budować przyszłość produkcji lniarskiej, mającej tak ogromne znaczenie dla bilansu płatniczego, a przede wszystkim dla obronności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#ZygmuntBeczkowicz">Jak ten nasz rynek wewnętrzny dla lnu wygląda? Niewesoło. Przemysł fabryczny rozwinięty jest bardzo słabo i dysponuje zaledwie 45.000 czynnych wrzecion lnianych na 1.870.000 wrzecion bawełnianych, tymczasem Francja posiada 550.000, Niemcy podobną ilość, Czechosłowacja nawet po utracie Sudetów i Zaolzia ma jeszcze 80.000 wrzecion. Przerób tego przemysłu jest znikome. W r. 1935 wynosił niecałe 1,5% zbioru. Parę słów o Żyrardowie, największym ośrodku przemysłu lniarskiego. Żyrardów przed wojną posiadał 22.000 wrzecion. O ile mi wiadomo, nie osiągnął dotąd w tej dziedzinie jeszcze stanu z przed wojny, co ważniejsza nie zmodernizował ani nie odnowił wrzecion lniarskich, instalowanych przed 40 laty, których wydajność jest nieporównanie mniejsza od wrzecion nowoczesnych. Obecnie, jak doniosły gazety, zakłady żyrardowskie zmieniają swego gestora: gestia od Państwowego Banku Rolnego przejdzie do Banku Gospodarstwa Krajowego. Na czasie więc będzie z tego miejsca oznajmić, że sfery rolnicze oraz szerokie sfery społeczeństwa, zainteresowane w rozwoju akcji lniarskiej, traktują zakłady żyrardowskie jako placówkę przemysłową, na której przede wszystkim bazować się powinien nie tylko przerób fabryczny włókna lnianego, lecz doskonalenie go, więcej, wypracowanie innego, udoskonalonego typu polskiej przędzy i tkaniny lnianej. Zakłady Żyrardowskie swoją akcją, podjętą na szeroką skalę, winny ukoronować prowadzoną przez sfery rolnicze i nie tylko rolnicze z takim wysiłkiem akcję lniarską.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#ZygmuntBeczkowicz">Rozmieszczenie zakładów fabrycznych przeróbki włókna jest niekorzystne i należy zastosować je do ośrodków surowcowych i zadań obronnych Państwa. Dalsza rozbudowa zakładów przemysłu lniarskiego w Nowo Wilejce (Wilenko) narzuca się jako pierwsze zadanie w dziedzinie racjonalnego rozmieszczenia.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#ZygmuntBeczkowicz">Oprócz przemysłu fabrycznego odbywa się przetwórstwo samodziałowe lnu. Wieś przerabia 25 do 30 tysięcy ton włókna przy pomocy około 1 miliona kołowrotków i wrzecion oraz około pół miliona krosien, co odpowiada około 100 milionom metrów lnianego samodziału (według prof. Jagmina). Kalkulację produkcji samodziałowej określa ten sam autor następująco: 1 metr tkaniny samodziałowej łącznie z produkcją surowca reprezentuje 1 dzień pracy, a przy cenie 1 m. tkaniny—1 zł określa wysokość zarobku na 1 zł. Pomimo niskiej ceny produkcja i przetwórstwo samodziałowe lniarskie mają olbrzymie społeczne znaczenie pod względem zatrudnienia przeludnionej wsi na wschodzie Polski, szczególniej zatrudnienia kobiet.</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#ZygmuntBeczkowicz">Należy dążyć do urentownienia przetwórstwa samodziałowego przez zakładanie średniej wielkości przędzalni, które by skróciły i przez to potaniły powyższy proces.</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#ZygmuntBeczkowicz">Konsumcja wyrobów lnianych, niestety, za wolno się rozwija, chłonność rynku wewnętrznego zbyt powoli wzrasta. Postępy są, lecz mają charakter dorywczy i nie stanowią ogniw w jednej całości, czy w jednym systemie, jak to ma miejsce we Francji, Niemczech, Włoszech, Sowietach. Musimy i my przejść na system energiczniejszego i szybszego działania, dostosowany do naszych warunków i naszych konieczności.</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#ZygmuntBeczkowicz">Drugim z kolei co do ważności włókienniczym surowcem roślinnym krajowym są konopie, Użyteczność konopi do niedawna była szczupła, dopiero tendencje eliminacji juty i możliwości kotonizacji konopi nadały temu surowcowi duże znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-24.21" who="#ZygmuntBeczkowicz">Powierzchnia uprawy konopi w ostatnim dziesięcioleciu chociaż powoli lecz stale wzrasta, wynosi obecnie 34 tys. ha. Wyjątek stanowi r. 1938, w którym skurczył się zasiew konopi o 1,5%. Tłumaczy ten objaw zmniejszenie się możliwości eksportowych i słabe zainteresowanie lnem i konopiami ze strony krajowego przemysłu fabrycznego. Wydajność z 1 ha, podobnie jak lnu, jest bardzo słaba i jest najniższą w Europie poza Rosją.</u>
+ <u xml:id="u-24.22" who="#ZygmuntBeczkowicz">Podobnie jak ze lnem, można wyodrębnić dwa okręgi uprawy konopi: południowo-wschodni i północno-wschodni, lecz stojące do siebie w zmienionej kolejności. Udział okręgu północno-wschodniego wynosi około 15% zasiewu, gros przypada na okręg południowo-wschodni. Uprawę prowadzą przeważnie drobne gospodarstwa (98,25%). Obroty z zagranicą konopiami są nikłe. Saldo wywozowe za okres ostatnich 12 lat, pomimo że wyniosło 8.000 ton, spowodowało, że zmuszeni jednak byliśmy dopłacić za nie zagranicy 8,5 milionów zł wobec wyższej ceny zagranicznych rachunków.</u>
+ <u xml:id="u-24.23" who="#ZygmuntBeczkowicz">Przemysł konopny właściwie jest dopiero w zawiązku i nie odgrywa roli. Przemysł samodziałowy i domowy na własne potrzeby producenta ulokował się tuż na bazach surowcowych. Prymitywna technika przeróbki w konsekwencji uniemożliwia wyjście na szersze rynki.</u>
+ <u xml:id="u-24.24" who="#ZygmuntBeczkowicz">Jesteśmy na początku okresu restytucji wartości i znaczenia surowca konopnego. Przede wszystkim chodzi o eliminację bezwzględną juty z gospodarki włókienniczej. Konopie mają wielką przyszłość jako substytucja bawełny w formie kotoniny.</u>
+ <u xml:id="u-24.25" who="#ZygmuntBeczkowicz">Z pobieżnego przedstawienia obecnego stanu produkcji i spożycia krajowych surowców włókienniczych wynika przede wszystkim wniosek najogólniejszy, że produkcja jest na zbyt niskim poziomie i żeby ją podnieść, należy zwiększyć konsumcję.</u>
+ <u xml:id="u-24.26" who="#ZygmuntBeczkowicz">Dalszy wniosek, że konsumcja nie może się opierać na zmiennych koniunkturach wywozowych, lecz na własnym rynku wewnętrznym. Pozostała jedynie ilość w formie gotowego wyrobu lub co najmniej półfabrykatu o wysokim standarcie winna być eksportowana.</u>
+ <u xml:id="u-24.27" who="#ZygmuntBeczkowicz">Rynek wewnętrzny winien konsumować coraz mniej surowców przywozowych i przechodzić na wyroby z surowców krajowych, ewentualnie wyroby mieszane: surowców przywozowych z krajowymi.</u>
+ <u xml:id="u-24.28" who="#ZygmuntBeczkowicz">Jak już wspomniałem, skotonizowane len i konopie mogą być mieszane z bawełną, zarówno jak i włókna cięte; do wełny mogą być zastosowane domieszki włókien ciętych oraz lanitalu. Wobec oporu przemysłu bawełnianego został zastosowany przymus stosowania domieszek w niewielkiej, bo 5–6% ilości. Niestety zarządzenie p. Ministra w sprawie wspomnianego przymusu nie jest wykonywane. Komisja międzyministerialna powołana w maju 1938 r. dla zbadania stanu produkcji kotoniny w Polsce stwierdziła, że zaledwie 10% zdolności produkcyjnej 18 zakładów fabrycznych dla wyrobu kotoniny jest wykorzystane. Jako powody słabego rozwoju produkcji kotoniny w Polsce między innymi wskazała komisja: 1) że przemysł fabryczny bawełniany nie jest zainteresowany w przerobie kotoniny dlatego, że kontyngenty importowe bawełny są tak wysokie, że zaspokajają całkowicie zapotrzebowanie zakładów na surowiec, 2) że ustalona premia za spożycie kotoniny jest mało atrakcyjna, 3) że przemysł fabryczny, z natury konserwatywny, nie ma dostatecznej pewności, czy państwowa polityka włókiennicza będzie i nadal popierać użycie kotoniny i czy nie ulegnie zmianie. Zewnętrznym wyrazem tego jest nieuchwalenie przez Komitet Ekonomiczny wytycznych polityki włókienniczej.</u>
+ <u xml:id="u-24.29" who="#ZygmuntBeczkowicz">Z powyższego wynika konieczność wydania ustawy ramowej o preferencji krajowych surowców włókienniczych, która by normowała w sposób zasadniczy i przewidywała przymus używania włókna krajowego. Ustawa taka byłaby bodźcem i podnietą dla podejmowania prac, wysiłków i inwestycyj, związanych z rozwojem uprawy lnu i konopi w Polsce oraz rozbudową przemysłu, opartego o surowce krajowe. Stanowiłaby ona zewnętrzny wyraz tendencji polityki gospodarczej Państwa i wytyczyłaby kierunek rozwoju tej polityki na przyszłość. W zakresie ustawy ramowej zarządzeniem kluczowym byłoby stopniowe ograniczenie importu bawełny i innych surowców zagranicznych. Zarządzenie takie mogłoby tylko wtedy być celowym, gdyby miało charakter trwały.</u>
+ <u xml:id="u-24.30" who="#ZygmuntBeczkowicz">Sprawą ogromnej wagi jest dla rynku wewnętrznego, by posiadał tkaniny również czysto lniane, jednak do tego potrzeba ułatwić tym tkaninom konkurencyjność cen z tkaninami z surowców przywozowych. Konkurencyjność ceny mogłyby zapewnić tylko fabryki odpowiednio zorganizowane, na wzór fabryk czesko słowackich, które pomimo braku surowca i drogiej robocizny konkurowały skutecznie w dziedzinie przędzy i tkanin lnianych na szeregu rynków europejskich i zamorskich. Do czasu zaś uzyskania istotnej konkurencyjności przez tkaniny lniane na rynku należało by stworzyć taką konkurencyjność drogą premiowania zbytu na rynku wewnętrznym. Środki finansowe na to premiowanie pochodzić by mogły z opłat importowych na surowce zagraniczne, w takiej jednak wysokości, by nie tworzyły drożyzny na wyroby codziennego użytku.</u>
+ <u xml:id="u-24.31" who="#ZygmuntBeczkowicz">Zorganizowane w racjonalny sposób spożycie na rynku wewnętrznym stworzy zapotrzebowanie na krajowe surowce włókniste, co spowoduje zwiększenie produkcji pod względem obszaru zasiewu i podniesienie plonów z hektara. Pod tym względem możliwości przed Polską stoją ogromne.</u>
+ <u xml:id="u-24.32" who="#ZygmuntBeczkowicz">Wystarczy zaznajomić się z opracowaniami Biura Planowania Gospodarczego przy Ministrze Skarbu, by przekonać się, że te możliwości wyrastają ze ścisłych obliczeń, uwzględniających stopniowe podniesienie poziomu spożycia artykułów włókienniczych, które umożliwi rozbudowę względnie intensyfikację produkcji krajowych surowców włókienniczych i rozbudowę produkcji surowców zastępczych, co w swej konsekwencji da ogromną oszczędność na surowcach zakupywanych za granicą. Rozbudowa wspomniana przewiduje równomierne rozmieszczenie ośrodków przetwórczych i zbliżenie ich do naturalnych baz surowca krajowego.</u>
+ <u xml:id="u-24.33" who="#ZygmuntBeczkowicz">Kończę, wyrażając głębokie przekonanie, że celowa polityka Rządu w dziedzinie krajowych surowców włókienniczych, energicznie realizowana przez p. Ministra Przemysłu i Handlu, będzie konsekwentnie rozbudowywana, zostanie przy tym ustabilizowana normami ustawowymi, które stworzą niewzruszone fundamenty, umożliwiając zarówno producentowi, jak i przetwórcy śmiałą, konsekwentną i na daleką metę obliczoną planową działalność włókienniczą.</u>
<u xml:id="u-24.34" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BogusławMiedziński">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
<u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 21 do godz. 17 min. 3.)</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#WicemarszałekPawelec">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#AlojzyPawelec">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Gnoiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SGnoiński">Wysoki Senacie! Ile razy życie zetknęło mnie z zagadnieniem bezrobocia czy to na terenie województwa czy też Funduszu Pracy, to napotykałem na zjawisko stale powtarzające się, że mimo, iż tu i owdzie przy ogromnym nacisku władz administracyjnych i wysiłku całego społeczeństwa udało się rozładować bezrobocie w 100%, to znaczy dało się pracę wszystkim ludziom w poszczególnych miastach, jednakowoż po pewnym czasie zjawiały się na rynku wolne ręce do pracy i zagadnienie na nowo powstawało, jak mówię, tak na odcinku województwa jak i na odcinku Funduszu Pracy. Gdy się szuka, gdzie jest źródło napływu nowych, świeżych sił, okazuje się, oczywista rzecz, że jest nim wieś. To był rezerwuar, z którego stale miasta czerpały, jak tylko nasyciły swoje miejskie zapotrzebowanie.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#SGnoiński">Niemcy, gdy zaobserwowali to zjawisko u siebie, wydali bardzo surowe zarządzenie, mocą którego nie wolno było ludności przenosić się z miasta do miasta, jak również ze wsi do miasta. W literaturze można się spotkać z twierdzeniem, że to zarządzenie Niemcy sami bardzo ostro krytykowali, uważając, że to nie tylko nie wyleczy samej choroby bezrobocia, lecz że przeciwnie ją zaostrzy. I u nas w Polsce zaczęły się tu i ówdzie odzywać głosy, żeby zarządzeniami administracyjnymi zahamować dopływ ludności bezrobotnej ze wsi do miast. Należy się cieszyć, że to zarządzenie nie wyszło, dlatego, że takiego zjawiska jak rozładowanie bezrobocia nie można, proszę Wysokiej Izby, załatwić drogą zarządzeń administracyjnych. Tylko zarządzenia gospodarcze mogą mieć uzasadnienie i osiągnąć oczekiwany skutek i właśnie w momencie, kiedy się stwierdza, że wieś jest tym wielkim rezerwuarem, skąd płyną wolne ręce do pracy, trzeba się głęboko zastanowić nad tym, jak ten mur chiński między miastem, a wsią postawić. Oczywista rzecz mówimy o murze chińskim tylko w dziedzinie gospodarczej, drogą gospodarczą, a więc poprzez danie zatrudnienia ludności wiejskiej, czy to w chałupnictwie, rzemiośle czy handlu. Z tego też punktu widzenia pozwalam sobie zabrać głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jako tego resortu, którego odpowiednia polityka w decydujący sposób może się przyczynić do produktywnego, trwałego i rentownego zatrudnienia nadmiaru rąk roboczych na wsi.</u>
- <u xml:id="u-27.2" who="#SGnoiński">Spośród szeregu tematów, poruszonych przez p. Ministra w przemówieniu na Komisji Budżetowej Senatu, zatrzymam się na jednym, mianowicie na handlu, a ściślej biorąc na handlu wiejskim, rozumiejąc pod tym terminem zarówno handel wiejski, jak i handel małomiasteczkowy, obsługujący przede wszystkim ludność wiejską.</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#SGnoiński">Polski handel wiejski powstaje i organizuje się. Fakt ten stwierdził p. Minister w swym przemówieniu, podkreślając nie tylko swą życzliwość do tego zagadnienia, lecz również pomoc, jaką temu ruchowi okazuje.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#SGnoiński">Miałem możność zaobserwować na terenie woj. krakowskiego, że powstało wiele nowych warsztatów pracy, drobnych warsztatów handlowych, dzięki wybitnemu poparciu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-27.5" who="#SGnoiński">Ze względu na to, że w dotychczasowej dyskusji zarówno w Sejmie, jak i w Senacie temat ten omawiany był tylko fragmentarycznie, pozwalam sobie potraktować go szerzej i omówić całość zagadnienia.</u>
- <u xml:id="u-27.6" who="#SGnoiński">Brak urzędowych danych statystycznych zmusza mnie do ograniczenia się do cyfr nieoficjalnych, przybliżonych, sądzę jednak, że nie będę daleki od prawdy, gdy określę ilość osiadłych i wędrownych polskich kupców wiejskich na 60.000, a ich obroty na ca zł 300.000.000.</u>
- <u xml:id="u-27.7" who="#SGnoiński">Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że do handlu bierze się na wsi element najbardziej rzutki i energiczny, to jasnym będzie, że kwestia stworzenia odpowiednich warunków pracy dla tej armii jest jednym z najkapitalniejszych zagadnień doby obecnej.</u>
- <u xml:id="u-27.8" who="#SGnoiński">Wszyscy jesteśmy zgodni w poglądzie, że naród polski również w swym życiu gospodarczym musi posiadać to decydujące stanowisko, jakie posiada w swym życiu politycznym. Na platformie tej niepodlegającej dyskusji tezy rozpatrzmy, jak wygląda nasza rzeczywistość oraz jakie ewentualne posunięcia konieczne są dla zrealizowania tych założeń.</u>
- <u xml:id="u-27.9" who="#SGnoiński">Sytuacja na odcinku handlu wiejskiego wygląda w grubszych zarysach podobnie jak w całym handlu. Z jednej strony bardzo duże środki finansowe, wiekowe wyrobienie, święte prawa nabyte itp., o ile chodzi o element obcy; dotychczas dzierżący prymat w naszym handlu; z drugiej strony powstaje kupiectwo polskie — to głównie dobra wola, upór i zawziętość, płynące z głębokiego i słusznego przekonania, że stan dzisiejszy w handlu musi w Polsce ulec zmianie.</u>
- <u xml:id="u-27.10" who="#SGnoiński">Kupcy wiejscy to armia, która nieomal gołymi rękami porywa się na armaty, która z iście chłopską zawziętością realizuje w życiu powiedzenie ś. p. Marszałka Piłsudskiego, „że i mur można przebić głową, jeżeli się tylko mocno chce”. Przeciwstawienie tych dwu stron wykazuje olbrzymią nierówność wyposażenia. Aczkolwiek ostateczny rezultat tej walki, która się dzisiaj toczy, nie ulega dla mnie żadnej wątpliwości, to jednak zdaję sobie sprawę, że jeżeli walka ta będzie się toczyć w warunkach tak zwanej wolnej konkurencji, nienaruszalności praw nabytych itp., zwycięstwo będzie bardzo odległe. A na to nie mamy czasu. Uważam, że szczególnie w dzisiejszych czasach nie możemy sobie pozwolić na to, aby rozwiązanie zagadnienia, posiadającego kapitalne znaczenie dla kraju zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny, odkładać na dziesiątki lat. Uważam, że obowiązkiem naszym jest tę armię dozbroić.</u>
- <u xml:id="u-27.11" who="#SGnoiński">Daleki jestem od dążenia do wytwarzania dla wiejskiego kupiectwa polskiego warunków cieplarnianych, w których rosłyby mniej lub więcej rachityczne słabe rośliny, uważam jednak, że jest zarówno obowiązkiem Rządu, jak i społeczeństwa wytworzyć taką atmosferę, w której zdrowe poczynania kupiectwa polskiego mogłyby się pomyślnie rozwijać, wytworzyć warunki, które by przynajmniej częściowo wyrównywały istniejącą dzisiaj przewagę sił z jednej strony.</u>
- <u xml:id="u-27.12" who="#SGnoiński">Jakie są warunki konieczne dla rozwoju kupiectwa polskiego? 1o przygotowanie fachowe, 2 o zagadnienie kapitału obrotowego względnie kredytu, 3 o zagadnienie hurtu.</u>
- <u xml:id="u-27.13" who="#SGnoiński">Zanim przejdę do omówienia tych poszczególnych kwestii, muszę zaznaczyć, że doświadczenia czynione w życiu praktycznym czy to przez poszczególnych kupców wiejskich, czy też przez działające na tym polu organizacje zawodowe, wykazują, że opory czy hamulce, z jakimi się spotykają w praktyce, płyną, zdaniem moim, z niewłaściwego ujmowania istoty zagadnienia unarodowienia handlu.</u>
- <u xml:id="u-27.14" who="#SGnoiński">Unarodowienie handlu to inwestycja długofalowa, inwestycja o pośredniej rentowności. Należy przy realizowaniu tego zagadnienia pamiętać zawsze, że nawet gdy w pewnym poszczególnym wypadku okaże się ona chybiona i nierentowna, to w całości rentowność jej jest po prostu nie dająca się obliczyć. W walce, jaką podjęliśmy celem unarodowienia handlu, tak samo jak zresztą w każdej walce, moment ryzyka nie da się nigdy całkowicie wyeliminować.</u>
- <u xml:id="u-27.15" who="#SGnoiński">Można i należy starać się zmniejszyć go do minimum, jednakże całkiem uniknąć go niepodobna. Zbyt wielki i ważny cel mamy przed sobą, abyśmy mogli poniechać wysiłków dlatego, że połączone są z pewnym ryzykiem.</u>
- <u xml:id="u-27.16" who="#SGnoiński">O tej prawdzie zdają się, niestety, często zapominać te czynniki, którym przypadło w udziale realizowanie omawianych zamierzeń.</u>
- <u xml:id="u-27.17" who="#SGnoiński">Jeżeli chodzi o pierwszy punkt w zakresie przygotowania fachowego kupiectwa polskiego, zarówno samodzielne poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jak również współpraca z Ministerstwem Oświaty daje bezsprzecznie pozytywne wyniki. Z roku na rok przybywają coraz liczniejsze zastępy nowego narybku, przygotowane fachowo do handlu. Doniosłe skutki tego faktu bezwątpienia znajdą swój wyraz w najbliższych latach.</u>
- <u xml:id="u-27.18" who="#SGnoiński">W zakresie przeze mnie omawianym, wydaje mi się, że było by bardzo wskazanym zintensyfikować sprawę zawodowego przeszkolenia istniejącego kupiectwa wiejskiego, nie odrywając go od jego warsztatu pracy. Dzisiejszy kupiec wiejski jest bezwątpienia pionierem dla swego otoczenia w rejonie swego działania. Tak samo jak jego powodzenie działa pobudzająco, tak samo jego niepowodzenia działają odstraszająco. Mając na uwadze tę okoliczność, jak również fakt, że wiele niepowodzeń ma swe źródło w braku przygotowania fachowego, uważam ten problem za bardzo doniosły. Jestem przekonany, że współpraca Ministerstwa Przemysłu i Handlu z odpowiednimi organizacjami zawodowymi kupiectwa wiejskiego w krótkim czasie da pomyślne wyniki.</u>
- <u xml:id="u-27.19" who="#SGnoiński">Prowadzoną przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu akcję stypendiów na kształcenie względnie praktyki zawodowe należało by rozszerzyć w kierunku zapewnienia stypendystom możliwości zakładania samodzielnych warsztatów pracy. Zdaję sobie sprawę, że zagadnienie to jest nie zawsze możliwe do zrealizowania szczególnie tam, gdzie samodzielny warsztat pracy wymaga dużych nakładów kapitału, wierzę jednak, że opracowanie tego problemu z organizacjami zawodowymi, gospodarczymi i bankowymi w bardzo wielu przypadkach pozwoli znaleźć pomyślne rozwiązanie.</u>
- <u xml:id="u-27.20" who="#SGnoiński">Drugie zagadnienie — dostarczenie kupiectwu kapitału obrotowego lub kredytu pieniężnego nie leży w orbicie bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Jestem w posiadaniu dokumentów stwierdzających, że jeszcze bardzo niedawno czynniki wykonawcze, powołane z racji swojej działalności do zapewnienia kupiectwu wiejskiemu pomocy pieniężnej lub kredytowej, ustosunkowały się do tych zadań wręcz negatywnie. Dzięki interwencji Ministerstwa Przemysłu i Handlu przeszkody te zostały częściowo usunięte. Mówię „częściowo”, bowiem w praktyce wyłoniły się inne. Jest poniekąd zrozumiałe, że instytucje finansowe, choćby z racji rutyny, podchodzą do tych spraw wyłącznie z punktu widzenia pewności i zabezpieczenia, przy czym ostrożność ta posuwana bywa często do granic, nie mających żadnego uzasadnienia, odmawia się bowiem pożyczki kilkuset złotych kupcowi, który nie posiada własnego nieruchomego majątku, mimo że nieruchomy majątek jego żyrantów wielokrotnie przewyższa wartość pożyczki.</u>
- <u xml:id="u-27.21" who="#SGnoiński">Wierzę, że p. Minister Przemysłu i Handlu, do którego należy nie tylko opieka nad handlem, lecz również wysoki patronat akcji unarodowienia handlu, zdoła przekonać odpowiednie czynniki, że udzielanie kredytu tylko tym, którzy z racji swego majątku kredytu tego nie potrzebują, mija się z celem i nie służy sprawie unarodowienia handlu.</u>
- <u xml:id="u-27.22" who="#SGnoiński">Kupiectwo wiejskie, potrzebujące kredytów nie przekraczających z reguły sumy zł 1.000, winno otrzymywać ten kredyt przede wszystkim szybko i na takich warunkach, aby mógł z niego korzystać każdy kupiec, którego solidność, praca i rozwój jego warsztatu pozwala słusznie przypuszczać, że zaciągniętą pożyczkę spłaci w terminie. Nie od rzeczy będzie również pamiętać przy tym, że notorycznie najlepszym płatnikiem był zawsze polski chłop.</u>
- <u xml:id="u-27.23" who="#SGnoiński">Zagadnienie kredytu dla kupiectwa wiejskiego nie może być rozwiązane na drodze kas bezprocentowych. Kasy te, operujące z reguły bardzo niewielkimi środkami, są nierzadko zbawieniem dla straganiarzy, handlarzy wędrownych i domokrążców, potrzebujących drobnych pożyczek, nie wystarczają natomiast tam, gdzie chodzi o kupiectwo osiadłe. Oczywiście nie wyklucza to możności korzystania z kas bezprocentowych, tylko tego ciężaru nie chciałbym przerzucać na te instytucje.</u>
- <u xml:id="u-27.24" who="#SGnoiński">Przechodząc z kolei do sprawy hurtu wkraczam z powrotem w dziedzinę bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Handel wiejski woła o hurt polski. Głos ten dominuje we wszystkich postulatach kupiectwa wiejskiego. Chłop woła o lojalny polski hurt i to w obu kierunkach: zarówno z miasta na wieś jak i ze wsi do miasta. Nieprzychylny lub wręcz wrogo nastawiony hurtownik — to największa przeszkoda w rozwoju polskiego kupiectwa wiejskiego. Tego hurtu na terenie województw centralnych i południowo wschodnich prawie że nie ma i trzeba go jak najprędzej stworzyć. Daleki jestem od stawiania kupiectwu miejskiemu zarzutów, że nie stworzyło dotychczas tego hurtu w takich rozmiarach, jak tego obecnie warunki wymagają, bowiem zdaję sobie sprawę z tego, że do bardzo niedawna nie było dla kogo tego hurtu stwarzać, bowiem nie było dostatecznej ilości polskich detalistów. Dzisiaj warunki się zmieniły i hurt ten trzeba jak najprędzej stworzyć.</u>
- <u xml:id="u-27.25" who="#SGnoiński">Z radością stwierdzić mogę, że zorganizowane kupiectwo wiejskie, samo nie oglądając się na nikogo, usiłuje to zagadnienie rozwiązać we własnym zakresie i legitymuje się w niektórych dziedzinach wcale poważnym sukcesem. Dam przykład Tarnopola. Tam pod dużym naciskiem i przy ogromnej współpracy wojska, na którego czele stoi gen. Paszkiewicz, zagadnienie to jest stawiane po prostu przykładowo.</u>
- <u xml:id="u-27.26" who="#SGnoiński">Dotychczasowe doświadczenia organizacji kupiectwa wiejskiego wykazują, że sukces w tej dziedzinie uzależniony jest od nastawienia przemysłu. W tych gałęziach, gdzie przemysł rozumie konieczność rozwoju handlu polskiego, rezultaty są wręcz rewelacyjne. Niestety stwierdzić trzeba, że szereg bardzo poważnych firm przemysłowych niedostatecznie rozumie swój obowiązek względem polskiej gospodarki narodowej. Stąd też często wypadki zupełnej obojętności i zasklepiania się w wygodnych ramach wyłącznych przedstawicielstw, wyłączności rejonowych itp. Są to niesłychanie wygodne szańce, za którymi każdy ukryć się może, zachowując przy tym pozory entuzjasty idei unarodowienia handlu. Szańców takich kupiectwo wiejskie, a zapewne również i miejskie, spotyka na swej drodze zbyt wiele i szańce te muszą zostać usunięte. Prawa nabyte są bezwątpienia bardzo ważnym czynnikiem w gospodarce, ale jeszcze ważniejszym jest, aby prawa te nabyli wreszcie i Polacy. Taka jest państwowa racja stanu, i musi ona być bezwzględnie realizowana.</u>
- <u xml:id="u-27.27" who="#SGnoiński">Jestem przekonany, że p. Minister Przemysłu i Handlu po bliższym zapoznaniu się z potrzebami kupiectwa wiejskiego użyje całego swego autorytetu, by prawdę tę zrozumiały wszystkie komórki podwładnego mu resortu, jak również te sfery gospodarcze, które tego zrozumienia nie przejawiają.</u>
- <u xml:id="u-27.28" who="#SGnoiński">Naród polski odrabia wiekowe zaległości w dziedzinie uprzemysłowienia kraju i tworzy w przyśpieszonym tempie polski „stan trzeci”, którego głównym trzonem musi być i będzie nie urzędnik, ale kupiec, rzemieślnik i przemysłowiec.</u>
- <u xml:id="u-27.29" who="#SGnoiński">Obszerne miejsce, jakie w tym zespole musi zająć kupiectwo, nie zostanie wypełnione przez kupców, rekrutujących się spośród inteligencji miejskiej, ale przez masy kupiectwa wiejskiego, które w drodze rozwoju swych warsztatów powstałych po wsiach, pod wpływem drzemiącej w ludzie polskim ekspansji, przejdą do miast. Przejdą do miast, lecz już nie jako nędzarze bezrobotni, poszukujący pracy fizycznej, ale przejdą ze swymi warsztatami handlowymi, z kapitałem, z doświadczeniem fachowym i swą wrodzoną tężyzną duchową i fizyczną.</u>
- <u xml:id="u-27.30" who="#SGnoiński">Rzeczą Rządu jest ruchowi temu, ze wszech miar dla Państwa pożytecznemu, dopomóc i ruchem tym troskliwie się zaopiekować, gdyż tylko wówczas rzucone dwa lata temu przez p. Premiera Składkowskiego z trybuny sejmowej hasło „chłopi do miast nabierze wartości żywotnej.</u>
- <u xml:id="u-27.31" who="#SGnoiński">Nie wyczerpałbym zagadnienia, gdybym pominął sprawę handlu spółdzielczego, którego głównym terenem działalności jest wieś, i wzajemnych stosunków handlu indywidualnego i spółdzielczego.</u>
- <u xml:id="u-27.32" who="#SGnoiński">W przemówieniach swych p. Minister Przemysłu i Handlu niejednokrotnie podkreślał, że obie te formy handlu mają dla siebie dosyć pracy i że winna być między nimi zachowana zupełna równowaga.</u>
- <u xml:id="u-27.33" who="#SGnoiński">Wiemy jak i kiedy powstały nasze spółdzielnie. Sięgają one jeszcze czasów zaborczych i trzeba przyznać, że ruch spółdzielczy swoją misję spełniał należycie. W zaraniu odzyskania niepodległości i jeszcze przed powstaniem Państwa Polskiego były to jednocześnie i komórki polskości i tam rozpoczął się ruch unarodowienia naszego handlu. Dziś jednak warunki się zasadniczo zmieniły i ten stosunek do zagadnienia spółdzielni należało by poddać rewizji — nie w tym sensie, by ograniczyć dotychczasową opiekę nad spółdzielniami, lecz by zastanowić się nad tym, czy nowopowstającemu handlowi indywidualnemu nie należało by pomóc, nie należało by go otoczyć opieką — opieką troskliwszą niż dotychczas.</u>
- <u xml:id="u-27.34" who="#SGnoiński">Co do faktów, o których jeden z panów przedmówców wspomniał — zdaje się p. senator Barcikowski — co do spółdzielni „Społem”, to mam i co do tego duży materiał. Nie chciałbym go jednak traktować jako materiału, który by miał bić w całą ideę spółdzielczości. Bezwątpienia są i tam duże niedociągnięcia i liczę się z tym, że w czasie debaty nad Ministerstwem Rolnictwa ta sprawa zostanie poruszona i panowie Ministrowie Przemysłu i Rolnictwa te niedomagania postarają się usunąć. Samemu ruchowi spółdzielczemu przecież nie tylko nie możemy stawiać żadnych przeszkód, ale raczej trzeba było by pomyśleć, żeby w dalszym ciągu — może w mniejszym stopniu — otoczyć go opieką.</u>
- <u xml:id="u-27.35" who="#SGnoiński">Jak widać z tego wszystkiego, na tle tych stosunków dola kupca wiejskiego jest istotnie niewesoła. Nieprzygotowany fachowo, pozbawiony kredytów i lojalnego hurtu musi on walczyć na dwa fronty. Ale walczy i wygra.</u>
- <u xml:id="u-27.36" who="#SGnoiński">Kończąc swoje przemówienie pozwolę sobie zrekapitulować dezyderaty polskiego kupiectwa wiejskiego i drobnych warsztatów. Jest to:</u>
- <u xml:id="u-27.37" who="#SGnoiński">1) wzmożenie akcji przeszkoleniowej,</u>
- <u xml:id="u-27.38" who="#SGnoiński">2) reforma systemu stypendialnego,</u>
- <u xml:id="u-27.39" who="#SGnoiński">3) udostępnienie tanich i dogodnych kredytów,</u>
- <u xml:id="u-27.40" who="#SGnoiński">4) pomoc dla organizacji kupiectwa wiejskiego w tworzeniu hurtu dla swych członków,</u>
- <u xml:id="u-27.41" who="#SGnoiński">5) pomoc dla handlu indywidualnego.</u>
- <u xml:id="u-27.42" who="#SGnoiński">Wierzę, że p. Minister zdoła wpoić przekonanie zarówno całemu podległemu mu resortowi, jak i innym organom państwowym z jego resortem w tej dziedzinie współpracującym, że ich kardynalnym obowiązkiem jest wszelkimi siłami pomagać społeczeństwu do zrealizowania tego hasła, jakie na swej siedzibie umieściła Komunalna Kasa Oszczędności w Warszawie. Hasło to brzmi: „Polacy, bogaćcie się”. Tą tylko drogą rozwiązać możemy i sprawę bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#MichałGnoiński">Wysoki Senacie! Ile razy życie zetknęło mnie z zagadnieniem bezrobocia czy to na terenie województwa czy też Funduszu Pracy, to napotykałem na zjawisko stale powtarzające się, że mimo, iż tu i owdzie przy ogromnym nacisku władz administracyjnych i wysiłku całego społeczeństwa udało się rozładować bezrobocie w 100%, to znaczy dało się pracę wszystkim ludziom w poszczególnych miastach, jednakowoż po pewnym czasie zjawiały się na rynku wolne ręce do pracy i zagadnienie na nowo powstawało, jak mówię, tak na odcinku województwa jak i na odcinku Funduszu Pracy. Gdy się szuka, gdzie jest źródło napływu nowych, świeżych sił, okazuje się, oczywista rzecz, że jest nim wieś. To był rezerwuar, z którego stale miasta czerpały, jak tylko nasyciły swoje miejskie zapotrzebowanie.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#MichałGnoiński">Niemcy, gdy zaobserwowali to zjawisko u siebie, wydali bardzo surowe zarządzenie, mocą którego nie wolno było ludności przenosić się z miasta do miasta, jak również ze wsi do miasta. W literaturze można się spotkać z twierdzeniem, że to zarządzenie Niemcy sami bardzo ostro krytykowali, uważając, że to nie tylko nie wyleczy samej choroby bezrobocia, lecz że przeciwnie ją zaostrzy. I u nas w Polsce zaczęły się tu i ówdzie odzywać głosy, żeby zarządzeniami administracyjnymi zahamować dopływ ludności bezrobotnej ze wsi do miast. Należy się cieszyć, że to zarządzenie nie wyszło, dlatego, że takiego zjawiska jak rozładowanie bezrobocia nie można, proszę Wysokiej Izby, załatwić drogą zarządzeń administracyjnych. Tylko zarządzenia gospodarcze mogą mieć uzasadnienie i osiągnąć oczekiwany skutek i właśnie w momencie, kiedy się stwierdza, że wieś jest tym wielkim rezerwuarem, skąd płyną wolne ręce do pracy, trzeba się głęboko zastanowić nad tym, jak ten mur chiński między miastem, a wsią postawić. Oczywista rzecz mówimy o murze chińskim tylko w dziedzinie gospodarczej, drogą gospodarczą, a więc poprzez danie zatrudnienia ludności wiejskiej, czy to w chałupnictwie, rzemiośle czy handlu. Z tego też punktu widzenia pozwalam sobie zabrać głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jako tego resortu, którego odpowiednia polityka w decydujący sposób może się przyczynić do produktywnego, trwałego i rentownego zatrudnienia nadmiaru rąk roboczych na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#MichałGnoiński">Spośród szeregu tematów, poruszonych przez p. Ministra w przemówieniu na Komisji Budżetowej Senatu, zatrzymam się na jednym, mianowicie na handlu, a ściślej biorąc na handlu wiejskim, rozumiejąc pod tym terminem zarówno handel wiejski, jak i handel małomiasteczkowy, obsługujący przede wszystkim ludność wiejską.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#MichałGnoiński">Polski handel wiejski powstaje i organizuje się. Fakt ten stwierdził p. Minister w swym przemówieniu, podkreślając nie tylko swą życzliwość do tego zagadnienia, lecz również pomoc, jaką temu ruchowi okazuje.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#MichałGnoiński">Miałem możność zaobserwować na terenie woj. krakowskiego, że powstało wiele nowych warsztatów pracy, drobnych warsztatów handlowych, dzięki wybitnemu poparciu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#MichałGnoiński">Ze względu na to, że w dotychczasowej dyskusji zarówno w Sejmie, jak i w Senacie temat ten omawiany był tylko fragmentarycznie, pozwalam sobie potraktować go szerzej i omówić całość zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#MichałGnoiński">Brak urzędowych danych statystycznych zmusza mnie do ograniczenia się do cyfr nieoficjalnych, przybliżonych, sądzę jednak, że nie będę daleki od prawdy, gdy określę ilość osiadłych i wędrownych polskich kupców wiejskich na 60.000, a ich obroty na ca zł 300.000.000.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#MichałGnoiński">Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że do handlu bierze się na wsi element najbardziej rzutki i energiczny, to jasnym będzie, że kwestia stworzenia odpowiednich warunków pracy dla tej armii jest jednym z najkapitalniejszych zagadnień doby obecnej.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#MichałGnoiński">Wszyscy jesteśmy zgodni w poglądzie, że naród polski również w swym życiu gospodarczym musi posiadać to decydujące stanowisko, jakie posiada w swym życiu politycznym. Na platformie tej niepodlegającej dyskusji tezy rozpatrzmy, jak wygląda nasza rzeczywistość oraz jakie ewentualne posunięcia konieczne są dla zrealizowania tych założeń.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#MichałGnoiński">Sytuacja na odcinku handlu wiejskiego wygląda w grubszych zarysach podobnie jak w całym handlu. Z jednej strony bardzo duże środki finansowe, wiekowe wyrobienie, święte prawa nabyte itp., o ile chodzi o element obcy; dotychczas dzierżący prymat w naszym handlu; z drugiej strony powstaje kupiectwo polskie — to głównie dobra wola, upór i zawziętość, płynące z głębokiego i słusznego przekonania, że stan dzisiejszy w handlu musi w Polsce ulec zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#MichałGnoiński">Kupcy wiejscy to armia, która nieomal gołymi rękami porywa się na armaty, która z iście chłopską zawziętością realizuje w życiu powiedzenie ś. p. Marszałka Piłsudskiego, „że i mur można przebić głową, jeżeli się tylko mocno chce”. Przeciwstawienie tych dwu stron wykazuje olbrzymią nierówność wyposażenia. Aczkolwiek ostateczny rezultat tej walki, która się dzisiaj toczy, nie ulega dla mnie żadnej wątpliwości, to jednak zdaję sobie sprawę, że jeżeli walka ta będzie się toczyć w warunkach tak zwanej wolnej konkurencji, nienaruszalności praw nabytych itp., zwycięstwo będzie bardzo odległe. A na to nie mamy czasu. Uważam, że szczególnie w dzisiejszych czasach nie możemy sobie pozwolić na to, aby rozwiązanie zagadnienia, posiadającego kapitalne znaczenie dla kraju zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny, odkładać na dziesiątki lat. Uważam, że obowiązkiem naszym jest tę armię dozbroić.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#MichałGnoiński">Daleki jestem od dążenia do wytwarzania dla wiejskiego kupiectwa polskiego warunków cieplarnianych, w których rosłyby mniej lub więcej rachityczne słabe rośliny, uważam jednak, że jest zarówno obowiązkiem Rządu, jak i społeczeństwa wytworzyć taką atmosferę, w której zdrowe poczynania kupiectwa polskiego mogłyby się pomyślnie rozwijać, wytworzyć warunki, które by przynajmniej częściowo wyrównywały istniejącą dzisiaj przewagę sił z jednej strony.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#MichałGnoiński">Jakie są warunki konieczne dla rozwoju kupiectwa polskiego? 1o przygotowanie fachowe, 2 o zagadnienie kapitału obrotowego względnie kredytu, 3 o zagadnienie hurtu.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#MichałGnoiński">Zanim przejdę do omówienia tych poszczególnych kwestii, muszę zaznaczyć, że doświadczenia czynione w życiu praktycznym czy to przez poszczególnych kupców wiejskich, czy też przez działające na tym polu organizacje zawodowe, wykazują, że opory czy hamulce, z jakimi się spotykają w praktyce, płyną, zdaniem moim, z niewłaściwego ujmowania istoty zagadnienia unarodowienia handlu.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#MichałGnoiński">Unarodowienie handlu to inwestycja długofalowa, inwestycja o pośredniej rentowności. Należy przy realizowaniu tego zagadnienia pamiętać zawsze, że nawet gdy w pewnym poszczególnym wypadku okaże się ona chybiona i nierentowna, to w całości rentowność jej jest po prostu nie dająca się obliczyć. W walce, jaką podjęliśmy celem unarodowienia handlu, tak samo jak zresztą w każdej walce, moment ryzyka nie da się nigdy całkowicie wyeliminować.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#MichałGnoiński">Można i należy starać się zmniejszyć go do minimum, jednakże całkiem uniknąć go niepodobna. Zbyt wielki i ważny cel mamy przed sobą, abyśmy mogli poniechać wysiłków dlatego, że połączone są z pewnym ryzykiem.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#MichałGnoiński">O tej prawdzie zdają się, niestety, często zapominać te czynniki, którym przypadło w udziale realizowanie omawianych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#MichałGnoiński">Jeżeli chodzi o pierwszy punkt w zakresie przygotowania fachowego kupiectwa polskiego, zarówno samodzielne poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jak również współpraca z Ministerstwem Oświaty daje bezsprzecznie pozytywne wyniki. Z roku na rok przybywają coraz liczniejsze zastępy nowego narybku, przygotowane fachowo do handlu. Doniosłe skutki tego faktu bezwątpienia znajdą swój wyraz w najbliższych latach.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#MichałGnoiński">W zakresie przeze mnie omawianym, wydaje mi się, że było by bardzo wskazanym zintensyfikować sprawę zawodowego przeszkolenia istniejącego kupiectwa wiejskiego, nie odrywając go od jego warsztatu pracy. Dzisiejszy kupiec wiejski jest bezwątpienia pionierem dla swego otoczenia w rejonie swego działania. Tak samo jak jego powodzenie działa pobudzająco, tak samo jego niepowodzenia działają odstraszająco. Mając na uwadze tę okoliczność, jak również fakt, że wiele niepowodzeń ma swe źródło w braku przygotowania fachowego, uważam ten problem za bardzo doniosły. Jestem przekonany, że współpraca Ministerstwa Przemysłu i Handlu z odpowiednimi organizacjami zawodowymi kupiectwa wiejskiego w krótkim czasie da pomyślne wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#MichałGnoiński">Prowadzoną przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu akcję stypendiów na kształcenie względnie praktyki zawodowe należało by rozszerzyć w kierunku zapewnienia stypendystom możliwości zakładania samodzielnych warsztatów pracy. Zdaję sobie sprawę, że zagadnienie to jest nie zawsze możliwe do zrealizowania szczególnie tam, gdzie samodzielny warsztat pracy wymaga dużych nakładów kapitału, wierzę jednak, że opracowanie tego problemu z organizacjami zawodowymi, gospodarczymi i bankowymi w bardzo wielu przypadkach pozwoli znaleźć pomyślne rozwiązanie.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#MichałGnoiński">Drugie zagadnienie — dostarczenie kupiectwu kapitału obrotowego lub kredytu pieniężnego nie leży w orbicie bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Jestem w posiadaniu dokumentów stwierdzających, że jeszcze bardzo niedawno czynniki wykonawcze, powołane z racji swojej działalności do zapewnienia kupiectwu wiejskiemu pomocy pieniężnej lub kredytowej, ustosunkowały się do tych zadań wręcz negatywnie. Dzięki interwencji Ministerstwa Przemysłu i Handlu przeszkody te zostały częściowo usunięte. Mówię „częściowo”, bowiem w praktyce wyłoniły się inne. Jest poniekąd zrozumiałe, że instytucje finansowe, choćby z racji rutyny, podchodzą do tych spraw wyłącznie z punktu widzenia pewności i zabezpieczenia, przy czym ostrożność ta posuwana bywa często do granic, nie mających żadnego uzasadnienia, odmawia się bowiem pożyczki kilkuset złotych kupcowi, który nie posiada własnego nieruchomego majątku, mimo że nieruchomy majątek jego żyrantów wielokrotnie przewyższa wartość pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#MichałGnoiński">Wierzę, że p. Minister Przemysłu i Handlu, do którego należy nie tylko opieka nad handlem, lecz również wysoki patronat akcji unarodowienia handlu, zdoła przekonać odpowiednie czynniki, że udzielanie kredytu tylko tym, którzy z racji swego majątku kredytu tego nie potrzebują, mija się z celem i nie służy sprawie unarodowienia handlu.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#MichałGnoiński">Kupiectwo wiejskie, potrzebujące kredytów nie przekraczających z reguły sumy zł 1.000, winno otrzymywać ten kredyt przede wszystkim szybko i na takich warunkach, aby mógł z niego korzystać każdy kupiec, którego solidność, praca i rozwój jego warsztatu pozwala słusznie przypuszczać, że zaciągniętą pożyczkę spłaci w terminie. Nie od rzeczy będzie również pamiętać przy tym, że notorycznie najlepszym płatnikiem był zawsze polski chłop.</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#MichałGnoiński">Zagadnienie kredytu dla kupiectwa wiejskiego nie może być rozwiązane na drodze kas bezprocentowych. Kasy te, operujące z reguły bardzo niewielkimi środkami, są nierzadko zbawieniem dla straganiarzy, handlarzy wędrownych i domokrążców, potrzebujących drobnych pożyczek, nie wystarczają natomiast tam, gdzie chodzi o kupiectwo osiadłe. Oczywiście nie wyklucza to możności korzystania z kas bezprocentowych, tylko tego ciężaru nie chciałbym przerzucać na te instytucje.</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#MichałGnoiński">Przechodząc z kolei do sprawy hurtu wkraczam z powrotem w dziedzinę bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Handel wiejski woła o hurt polski. Głos ten dominuje we wszystkich postulatach kupiectwa wiejskiego. Chłop woła o lojalny polski hurt i to w obu kierunkach: zarówno z miasta na wieś jak i ze wsi do miasta. Nieprzychylny lub wręcz wrogo nastawiony hurtownik — to największa przeszkoda w rozwoju polskiego kupiectwa wiejskiego. Tego hurtu na terenie województw centralnych i południowo wschodnich prawie że nie ma i trzeba go jak najprędzej stworzyć. Daleki jestem od stawiania kupiectwu miejskiemu zarzutów, że nie stworzyło dotychczas tego hurtu w takich rozmiarach, jak tego obecnie warunki wymagają, bowiem zdaję sobie sprawę z tego, że do bardzo niedawna nie było dla kogo tego hurtu stwarzać, bowiem nie było dostatecznej ilości polskich detalistów. Dzisiaj warunki się zmieniły i hurt ten trzeba jak najprędzej stworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#MichałGnoiński">Z radością stwierdzić mogę, że zorganizowane kupiectwo wiejskie, samo nie oglądając się na nikogo, usiłuje to zagadnienie rozwiązać we własnym zakresie i legitymuje się w niektórych dziedzinach wcale poważnym sukcesem. Dam przykład Tarnopola. Tam pod dużym naciskiem i przy ogromnej współpracy wojska, na którego czele stoi gen. Paszkiewicz, zagadnienie to jest stawiane po prostu przykładowo.</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#MichałGnoiński">Dotychczasowe doświadczenia organizacji kupiectwa wiejskiego wykazują, że sukces w tej dziedzinie uzależniony jest od nastawienia przemysłu. W tych gałęziach, gdzie przemysł rozumie konieczność rozwoju handlu polskiego, rezultaty są wręcz rewelacyjne. Niestety stwierdzić trzeba, że szereg bardzo poważnych firm przemysłowych niedostatecznie rozumie swój obowiązek względem polskiej gospodarki narodowej. Stąd też często wypadki zupełnej obojętności i zasklepiania się w wygodnych ramach wyłącznych przedstawicielstw, wyłączności rejonowych itp. Są to niesłychanie wygodne szańce, za którymi każdy ukryć się może, zachowując przy tym pozory entuzjasty idei unarodowienia handlu. Szańców takich kupiectwo wiejskie, a zapewne również i miejskie, spotyka na swej drodze zbyt wiele i szańce te muszą zostać usunięte. Prawa nabyte są bezwątpienia bardzo ważnym czynnikiem w gospodarce, ale jeszcze ważniejszym jest, aby prawa te nabyli wreszcie i Polacy. Taka jest państwowa racja stanu, i musi ona być bezwzględnie realizowana.</u>
+ <u xml:id="u-27.27" who="#MichałGnoiński">Jestem przekonany, że p. Minister Przemysłu i Handlu po bliższym zapoznaniu się z potrzebami kupiectwa wiejskiego użyje całego swego autorytetu, by prawdę tę zrozumiały wszystkie komórki podwładnego mu resortu, jak również te sfery gospodarcze, które tego zrozumienia nie przejawiają.</u>
+ <u xml:id="u-27.28" who="#MichałGnoiński">Naród polski odrabia wiekowe zaległości w dziedzinie uprzemysłowienia kraju i tworzy w przyśpieszonym tempie polski „stan trzeci”, którego głównym trzonem musi być i będzie nie urzędnik, ale kupiec, rzemieślnik i przemysłowiec.</u>
+ <u xml:id="u-27.29" who="#MichałGnoiński">Obszerne miejsce, jakie w tym zespole musi zająć kupiectwo, nie zostanie wypełnione przez kupców, rekrutujących się spośród inteligencji miejskiej, ale przez masy kupiectwa wiejskiego, które w drodze rozwoju swych warsztatów powstałych po wsiach, pod wpływem drzemiącej w ludzie polskim ekspansji, przejdą do miast. Przejdą do miast, lecz już nie jako nędzarze bezrobotni, poszukujący pracy fizycznej, ale przejdą ze swymi warsztatami handlowymi, z kapitałem, z doświadczeniem fachowym i swą wrodzoną tężyzną duchową i fizyczną.</u>
+ <u xml:id="u-27.30" who="#MichałGnoiński">Rzeczą Rządu jest ruchowi temu, ze wszech miar dla Państwa pożytecznemu, dopomóc i ruchem tym troskliwie się zaopiekować, gdyż tylko wówczas rzucone dwa lata temu przez p. Premiera Składkowskiego z trybuny sejmowej hasło „chłopi do miast nabierze wartości żywotnej.</u>
+ <u xml:id="u-27.31" who="#MichałGnoiński">Nie wyczerpałbym zagadnienia, gdybym pominął sprawę handlu spółdzielczego, którego głównym terenem działalności jest wieś, i wzajemnych stosunków handlu indywidualnego i spółdzielczego.</u>
+ <u xml:id="u-27.32" who="#MichałGnoiński">W przemówieniach swych p. Minister Przemysłu i Handlu niejednokrotnie podkreślał, że obie te formy handlu mają dla siebie dosyć pracy i że winna być między nimi zachowana zupełna równowaga.</u>
+ <u xml:id="u-27.33" who="#MichałGnoiński">Wiemy jak i kiedy powstały nasze spółdzielnie. Sięgają one jeszcze czasów zaborczych i trzeba przyznać, że ruch spółdzielczy swoją misję spełniał należycie. W zaraniu odzyskania niepodległości i jeszcze przed powstaniem Państwa Polskiego były to jednocześnie i komórki polskości i tam rozpoczął się ruch unarodowienia naszego handlu. Dziś jednak warunki się zasadniczo zmieniły i ten stosunek do zagadnienia spółdzielni należało by poddać rewizji — nie w tym sensie, by ograniczyć dotychczasową opiekę nad spółdzielniami, lecz by zastanowić się nad tym, czy nowopowstającemu handlowi indywidualnemu nie należało by pomóc, nie należało by go otoczyć opieką — opieką troskliwszą niż dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-27.34" who="#MichałGnoiński">Co do faktów, o których jeden z panów przedmówców wspomniał — zdaje się p. senator Barcikowski — co do spółdzielni „Społem”, to mam i co do tego duży materiał. Nie chciałbym go jednak traktować jako materiału, który by miał bić w całą ideę spółdzielczości. Bezwątpienia są i tam duże niedociągnięcia i liczę się z tym, że w czasie debaty nad Ministerstwem Rolnictwa ta sprawa zostanie poruszona i panowie Ministrowie Przemysłu i Rolnictwa te niedomagania postarają się usunąć. Samemu ruchowi spółdzielczemu przecież nie tylko nie możemy stawiać żadnych przeszkód, ale raczej trzeba było by pomyśleć, żeby w dalszym ciągu — może w mniejszym stopniu — otoczyć go opieką.</u>
+ <u xml:id="u-27.35" who="#MichałGnoiński">Jak widać z tego wszystkiego, na tle tych stosunków dola kupca wiejskiego jest istotnie niewesoła. Nieprzygotowany fachowo, pozbawiony kredytów i lojalnego hurtu musi on walczyć na dwa fronty. Ale walczy i wygra.</u>
+ <u xml:id="u-27.36" who="#MichałGnoiński">Kończąc swoje przemówienie pozwolę sobie zrekapitulować dezyderaty polskiego kupiectwa wiejskiego i drobnych warsztatów. Jest to:</u>
+ <u xml:id="u-27.37" who="#MichałGnoiński">1) wzmożenie akcji przeszkoleniowej,</u>
+ <u xml:id="u-27.38" who="#MichałGnoiński">2) reforma systemu stypendialnego,</u>
+ <u xml:id="u-27.39" who="#MichałGnoiński">3) udostępnienie tanich i dogodnych kredytów,</u>
+ <u xml:id="u-27.40" who="#MichałGnoiński">4) pomoc dla organizacji kupiectwa wiejskiego w tworzeniu hurtu dla swych członków,</u>
+ <u xml:id="u-27.41" who="#MichałGnoiński">5) pomoc dla handlu indywidualnego.</u>
+ <u xml:id="u-27.42" who="#MichałGnoiński">Wierzę, że p. Minister zdoła wpoić przekonanie zarówno całemu podległemu mu resortowi, jak i innym organom państwowym z jego resortem w tej dziedzinie współpracującym, że ich kardynalnym obowiązkiem jest wszelkimi siłami pomagać społeczeństwu do zrealizowania tego hasła, jakie na swej siedzibie umieściła Komunalna Kasa Oszczędności w Warszawie. Hasło to brzmi: „Polacy, bogaćcie się”. Tą tylko drogą rozwiązać możemy i sprawę bezrobocia.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Semkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Semkowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Od kilku dni jesteśmy słuchaczami wywodów historycznych niezmiernie ciekawych i chwilami zdawać by się mogło, że trybuna senacka zamieniła się w katedrę historii. Dowodzi to, że historia jest istotnie mistrzynią życia. Z historii czerpiemy bardzo wiele nauk, a przede wszystkim poznajemy z historii błędy, których unikać należy i nauki, którymi się kierować należy w życiu.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#SSemkowicz">Rzemiosło z pewnością ma tradycje tak piękne w historii mieszczaństwa polskiego, że nie potrzebuję przypominać o tym i nie będę mówił dlatego o przeszłości, natomiast wspomnę fakt nowy, który istotnie w historii rzemiosła jest momentem naprawdę doniosłym.</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#SSemkowicz">Chcę mówić o enuncjacji p. Ministra Przemysłu i Handlu — bez ukłonów w stronę Ministra — o tym przemówieniu, które wygłosił na Komisji Budżetowej przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Istotnie przemówienie to odbiło się echem szeroko w kołach rzemiosła polskiego. Po raz pierwszy z ust sternika nawy gospodarstwa narodowego usłyszeliśmy, że „gospodarstwo narodowe buduje się nie od złoconych kopuł i dachów, ale od fundamentów”. To rzemiosło, którym dotychczas tak pogardzano, tak poniewierano i którym się w ogóle nie zajmowano, jest fundamentem i podwaliną gospodarstwa narodowego, bo istotnie od rzemiosła zaczyna się wielkość przemysłu. Przecież rzemiosło jest tą szkołą, w której kształcą się przyszli robotnicy przemysłu fabrycznego, przecież w rzemiośle nabiera się dopiero podstaw fachowych każdego zawodu.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#SSemkowicz">Rzemiosło było uważane dotychczas za zagadnienie minores gentium, niemal za królika doświadczalnego, na którym można było dokonywać wiwisekcji, prób i najrozmaitszych doświadczeń, Rzemiosłem zajmowały się wszystkie resorty. Uważano, że rzemiosło jest czymś tak małym, że trzeba otoczyć je opieką i prowadzić je za rękę jak dziecko niedoświadczone. Wiadomo, że sierota, która ma za wielu opiekunów, kiepsko na tym wychodzi. Każdy resort ministerialny uważał za stosowne zastosowywać najrozmaitsze przepisy i zarządzenia w stosunku do rzemiosła nie pytając się, czy rzemiosło na tym wyjdzie dobrze, czy nie i nie pytając się zupełnie zainteresowanego. Z tego wynikły takie absurdalne zawikłania, że rzemieślnicy biernie poddawali się swemu losowi i płacili grzywny, nie mogąc podołać obostrzeniom, jakie ze wszystkich stron na nich czyhały.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#SSemkowicz">Dawniej, jeżeli wrócimy do tych wypadków historycznych, rzemieślnik opierając się o swój statut cechowy miał szeroko zakreślone prawa i przywileje, zresztą miał dostęp do samego króla łatwiejszy, aniżeli dziś do urzędnika urzędu skarbowego i wiedział co mu się należy i co mu wolno. Dziś wszyscy nim rządzą.</u>
- <u xml:id="u-29.5" who="#SSemkowicz">Wiele się mówi o pomocy dla rzemiosła, o kredytach, o obciążeniu podatkowym. Są to wszystko postulaty bardzo ważne, ale dziś muszę wysunąć najważniejszy postulat, ażeby wszystkie zarządzenia, dotyczące rzemiosła, były skoordynowane tylko w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, od którego powinien zależeć los rzemiosła. Postaram się pokrótce opisać tutaj opiekę wszystkich resortów nad rzemiosłem.</u>
- <u xml:id="u-29.6" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Przemysłu i Handlu kieruje rzemiosłem na podstawie ustawy przemysłowej. Rozumiem — jest to jedynie miarodajne uprawnienie, że tak powiem, które daje rzemieślnikowi nie tylko pogląd, co mu wolno, ale w jakim kierunku ma iść. Ale inne ministerstwa zaczynają wydawać ustawy sprzeczne zupełnie z tym, co zawarte jest w ustawie przemysłowej. Więc w „Monitorze Polskim”, który jest wydawany przez Prezydium Rady Ministrów, od czasu do czasu ukazuje się ogłoszenie przetargu o dostawach rzemieślników dla poszczególnych resortów. Przetargi są ogłaszane w ten sposób, że rzemieślnik nigdy w nich udziału wziąć nie może. Przede wszystkim łączy się często kilka zawodów razem tak, że rzemieślnik nie może się podawać o te roboty, bo np. żąda się od niego, żeby dostarczał i druk i oprawę, a rzemieślnikowi wolno robić albo jedno, albo drugie. Poza tym dostawy są zwykle ogłaszane na termin tak krótki, że rzemieślnik nie jest w możności postarać się o odpowiednie wadium, co wymaga kilka dni czasu.</u>
- <u xml:id="u-29.7" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Sprawiedliwości nie wiedząc co robić ze swoimi więźniami każę ich uczyć rzemiosła i następnie głowi się, jakby to umożliwić tym zbrodniarzom założenie własnego warsztatu pracy, jak ułatwić im egzaminy czeladnicze a nawet mistrzowskie. Więc ten, który został wyrzucony poza nawias społeczeństwa, ma znaleźć swoją ostoję w rzemiośle i ma być wprowadzony do społeczeństwa rzemieślniczego.</u>
- <u xml:id="u-29.8" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Rolnictwa zajmuje się, nie wiem z jakiej racji, chałupnictwem, które jest przecież niczym innym, jak niższego rodzaju rzemiosłem i absolutnie powinno być oddane pod nadzór resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-29.9" who="#SSemkowicz">Jeżeli idzie o chałupnictwo, to naprawdę pożałowania godnym jest stan tych białych niewolników, wyzyskiwanych w najohydniejszy sposób przez Żydów. Na takim chałupniku zarabia 6 do 7 pośredników.</u>
- <u xml:id="u-29.10" who="#SSemkowicz">Jest najwyższy czas, ażeby tym problemem zajęło się Ministerstwo Przemysłu i Handlu, ażeby Ministerstwo Rolnictwa nie wydawało olbrzymich kwot na teoretyczne badanie chałupnictwa, któremu to żadnej korzyści nie przynosi. Fundusze te obrócone na podniesienie poziomu tego chałupnictwa, podniesienie go do poziomu rzemiosła, naprawdę przyniosłyby mu wiele więcej korzyści.</u>
- <u xml:id="u-29.11" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Oświaty ustaliło, jak długo ma trwać najniższe wykształcenie ucznia — a więc do 14 roku życia. Natomiast ustawa przemysłowa powiada, że przed 15 rokiem życia nie wolno przyjąć ucznia do nauki rzemiosła. Sprowadza to najgorsze skutki w życiu chłopaka, który nie wie, co ma robić od 14 do 15 roku życia i jest wówczas po prostu wyrzucony na ulicę, wydany na łup najstraszliwszej demoralizacji i wpływy ulicy, bo w bezczynności chłopak w tym wieku ulega zgubnym wpływom.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Od kilku dni jesteśmy słuchaczami wywodów historycznych niezmiernie ciekawych i chwilami zdawać by się mogło, że trybuna senacka zamieniła się w katedrę historii. Dowodzi to, że historia jest istotnie mistrzynią życia. Z historii czerpiemy bardzo wiele nauk, a przede wszystkim poznajemy z historii błędy, których unikać należy i nauki, którymi się kierować należy w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#AleksanderSemkowicz">Rzemiosło z pewnością ma tradycje tak piękne w historii mieszczaństwa polskiego, że nie potrzebuję przypominać o tym i nie będę mówił dlatego o przeszłości, natomiast wspomnę fakt nowy, który istotnie w historii rzemiosła jest momentem naprawdę doniosłym.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#AleksanderSemkowicz">Chcę mówić o enuncjacji p. Ministra Przemysłu i Handlu — bez ukłonów w stronę Ministra — o tym przemówieniu, które wygłosił na Komisji Budżetowej przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Istotnie przemówienie to odbiło się echem szeroko w kołach rzemiosła polskiego. Po raz pierwszy z ust sternika nawy gospodarstwa narodowego usłyszeliśmy, że „gospodarstwo narodowe buduje się nie od złoconych kopuł i dachów, ale od fundamentów”. To rzemiosło, którym dotychczas tak pogardzano, tak poniewierano i którym się w ogóle nie zajmowano, jest fundamentem i podwaliną gospodarstwa narodowego, bo istotnie od rzemiosła zaczyna się wielkość przemysłu. Przecież rzemiosło jest tą szkołą, w której kształcą się przyszli robotnicy przemysłu fabrycznego, przecież w rzemiośle nabiera się dopiero podstaw fachowych każdego zawodu.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#AleksanderSemkowicz">Rzemiosło było uważane dotychczas za zagadnienie minores gentium, niemal za królika doświadczalnego, na którym można było dokonywać wiwisekcji, prób i najrozmaitszych doświadczeń, Rzemiosłem zajmowały się wszystkie resorty. Uważano, że rzemiosło jest czymś tak małym, że trzeba otoczyć je opieką i prowadzić je za rękę jak dziecko niedoświadczone. Wiadomo, że sierota, która ma za wielu opiekunów, kiepsko na tym wychodzi. Każdy resort ministerialny uważał za stosowne zastosowywać najrozmaitsze przepisy i zarządzenia w stosunku do rzemiosła nie pytając się, czy rzemiosło na tym wyjdzie dobrze, czy nie i nie pytając się zupełnie zainteresowanego. Z tego wynikły takie absurdalne zawikłania, że rzemieślnicy biernie poddawali się swemu losowi i płacili grzywny, nie mogąc podołać obostrzeniom, jakie ze wszystkich stron na nich czyhały.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#AleksanderSemkowicz">Dawniej, jeżeli wrócimy do tych wypadków historycznych, rzemieślnik opierając się o swój statut cechowy miał szeroko zakreślone prawa i przywileje, zresztą miał dostęp do samego króla łatwiejszy, aniżeli dziś do urzędnika urzędu skarbowego i wiedział co mu się należy i co mu wolno. Dziś wszyscy nim rządzą.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#AleksanderSemkowicz">Wiele się mówi o pomocy dla rzemiosła, o kredytach, o obciążeniu podatkowym. Są to wszystko postulaty bardzo ważne, ale dziś muszę wysunąć najważniejszy postulat, ażeby wszystkie zarządzenia, dotyczące rzemiosła, były skoordynowane tylko w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, od którego powinien zależeć los rzemiosła. Postaram się pokrótce opisać tutaj opiekę wszystkich resortów nad rzemiosłem.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#AleksanderSemkowicz">Ministerstwo Przemysłu i Handlu kieruje rzemiosłem na podstawie ustawy przemysłowej. Rozumiem — jest to jedynie miarodajne uprawnienie, że tak powiem, które daje rzemieślnikowi nie tylko pogląd, co mu wolno, ale w jakim kierunku ma iść. Ale inne ministerstwa zaczynają wydawać ustawy sprzeczne zupełnie z tym, co zawarte jest w ustawie przemysłowej. Więc w „Monitorze Polskim”, który jest wydawany przez Prezydium Rady Ministrów, od czasu do czasu ukazuje się ogłoszenie przetargu o dostawach rzemieślników dla poszczególnych resortów. Przetargi są ogłaszane w ten sposób, że rzemieślnik nigdy w nich udziału wziąć nie może. Przede wszystkim łączy się często kilka zawodów razem tak, że rzemieślnik nie może się podawać o te roboty, bo np. żąda się od niego, żeby dostarczał i druk i oprawę, a rzemieślnikowi wolno robić albo jedno, albo drugie. Poza tym dostawy są zwykle ogłaszane na termin tak krótki, że rzemieślnik nie jest w możności postarać się o odpowiednie wadium, co wymaga kilka dni czasu.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#AleksanderSemkowicz">Ministerstwo Sprawiedliwości nie wiedząc co robić ze swoimi więźniami każę ich uczyć rzemiosła i następnie głowi się, jakby to umożliwić tym zbrodniarzom założenie własnego warsztatu pracy, jak ułatwić im egzaminy czeladnicze a nawet mistrzowskie. Więc ten, który został wyrzucony poza nawias społeczeństwa, ma znaleźć swoją ostoję w rzemiośle i ma być wprowadzony do społeczeństwa rzemieślniczego.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#AleksanderSemkowicz">Ministerstwo Rolnictwa zajmuje się, nie wiem z jakiej racji, chałupnictwem, które jest przecież niczym innym, jak niższego rodzaju rzemiosłem i absolutnie powinno być oddane pod nadzór resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#AleksanderSemkowicz">Jeżeli idzie o chałupnictwo, to naprawdę pożałowania godnym jest stan tych białych niewolników, wyzyskiwanych w najohydniejszy sposób przez Żydów. Na takim chałupniku zarabia 6 do 7 pośredników.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#AleksanderSemkowicz">Jest najwyższy czas, ażeby tym problemem zajęło się Ministerstwo Przemysłu i Handlu, ażeby Ministerstwo Rolnictwa nie wydawało olbrzymich kwot na teoretyczne badanie chałupnictwa, któremu to żadnej korzyści nie przynosi. Fundusze te obrócone na podniesienie poziomu tego chałupnictwa, podniesienie go do poziomu rzemiosła, naprawdę przyniosłyby mu wiele więcej korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#AleksanderSemkowicz">Ministerstwo Oświaty ustaliło, jak długo ma trwać najniższe wykształcenie ucznia — a więc do 14 roku życia. Natomiast ustawa przemysłowa powiada, że przed 15 rokiem życia nie wolno przyjąć ucznia do nauki rzemiosła. Sprowadza to najgorsze skutki w życiu chłopaka, który nie wie, co ma robić od 14 do 15 roku życia i jest wówczas po prostu wyrzucony na ulicę, wydany na łup najstraszliwszej demoralizacji i wpływy ulicy, bo w bezczynności chłopak w tym wieku ulega zgubnym wpływom.</u>
<u xml:id="u-29.12" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
- <u xml:id="u-29.13" who="#SSemkowicz">Jest rzeczą konieczną, ażeby o tym również pomyślano, ażeby Ministerstwo Przemysłu i Handlu albo obniżyło granicę wieku chłopca, który ma być przyjęty do terminu, albo ażeby Ministerstwo Oświaty wymyśliło jeszcze jakieś zajęcie dla tego chłopaka w szkole, ewentualnie przygotowało go odpowiednio, ażeby mógł później do zawodu rzemieślniczego przystąpić.</u>
- <u xml:id="u-29.14" who="#SSemkowicz">Najwięcej zgryzoty i zmartwienia mają rzemieślnicy z Ministerstwem Pracy i Opieki Społecznej. Ministerstwo to jakby umyślnie pogłębia różnice między pracodawcą a pracownikiem. Nie jest to rzeczą potrzebną. Rzemieślnik przeciętny wyrasta przecież z robotnika i daleki jest od tego, ażeby dążył do wyzyskania tego robotnika. Rozumiem, że są wielkie zakłady przemysłowe, w których przedsiębiorca wyzyskuje w niemiłosierny sposób robotników, i tam opieka społeczna i inspekcja pracy jest potrzebna. Jednak na terenach, gdzie tego wielkiego przemysłu nie ma, inspekcja pracy nie mając zajęcia, bo to są warsztaty, w których jest zaledwie 4–5 robotników, żąda od takiego rzemieślnika niemożliwych po prostu rzeczy. Każę się w małym warsztacie zakładać izbę wypoczynkową, w warsztacie, w którym zaledwie jest pomieszczenie na sam warsztat. Uczniów uważa się nie za uczniów, ale za pracowników najemnych. Ma to zgubny wpływ pedagogiczny na uczniów. Chłopak taki bierze udział w strajkach, gdyż rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej pozwala mu nawet na to.</u>
- <u xml:id="u-29.15" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Niedawno byliśmy z wycieczką w COP-ie. Widziałem tam szeregi młodych chłopców 14 i 15-letnich stojących przy maszynach i śrubsztakach, uczących się z zamiłowaniem i naprawdę serce się radowało, gdy się patrzyło na te zastępy młodych uczniów, tych młodych rzemieślników, którzy w życiu nie zaznają bezrobocia, którzy będą mieli zawsze szacunek dla pracy i będą budzić wśród ludzi poszanowanie tej pracy.</u>
- <u xml:id="u-29.16" who="#SSemkowicz">Dlatego naprawdę należy tę młodzież rzemieślniczą otoczyć opieką, nie budzić haseł nienawiści do pracodawców, ale wzbudzać w nich szacunek dla tych, którzy ich uczą tego rzemiosła i zawodu.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#AleksanderSemkowicz">Jest rzeczą konieczną, ażeby o tym również pomyślano, ażeby Ministerstwo Przemysłu i Handlu albo obniżyło granicę wieku chłopca, który ma być przyjęty do terminu, albo ażeby Ministerstwo Oświaty wymyśliło jeszcze jakieś zajęcie dla tego chłopaka w szkole, ewentualnie przygotowało go odpowiednio, ażeby mógł później do zawodu rzemieślniczego przystąpić.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#AleksanderSemkowicz">Najwięcej zgryzoty i zmartwienia mają rzemieślnicy z Ministerstwem Pracy i Opieki Społecznej. Ministerstwo to jakby umyślnie pogłębia różnice między pracodawcą a pracownikiem. Nie jest to rzeczą potrzebną. Rzemieślnik przeciętny wyrasta przecież z robotnika i daleki jest od tego, ażeby dążył do wyzyskania tego robotnika. Rozumiem, że są wielkie zakłady przemysłowe, w których przedsiębiorca wyzyskuje w niemiłosierny sposób robotników, i tam opieka społeczna i inspekcja pracy jest potrzebna. Jednak na terenach, gdzie tego wielkiego przemysłu nie ma, inspekcja pracy nie mając zajęcia, bo to są warsztaty, w których jest zaledwie 4–5 robotników, żąda od takiego rzemieślnika niemożliwych po prostu rzeczy. Każę się w małym warsztacie zakładać izbę wypoczynkową, w warsztacie, w którym zaledwie jest pomieszczenie na sam warsztat. Uczniów uważa się nie za uczniów, ale za pracowników najemnych. Ma to zgubny wpływ pedagogiczny na uczniów. Chłopak taki bierze udział w strajkach, gdyż rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej pozwala mu nawet na to.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Niedawno byliśmy z wycieczką w COP-ie. Widziałem tam szeregi młodych chłopców 14 i 15-letnich stojących przy maszynach i śrubsztakach, uczących się z zamiłowaniem i naprawdę serce się radowało, gdy się patrzyło na te zastępy młodych uczniów, tych młodych rzemieślników, którzy w życiu nie zaznają bezrobocia, którzy będą mieli zawsze szacunek dla pracy i będą budzić wśród ludzi poszanowanie tej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#AleksanderSemkowicz">Dlatego naprawdę należy tę młodzież rzemieślniczą otoczyć opieką, nie budzić haseł nienawiści do pracodawców, ale wzbudzać w nich szacunek dla tych, którzy ich uczą tego rzemiosła i zawodu.</u>
<u xml:id="u-29.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-29.18" who="#SSemkowicz">Niemało również zmartwienia sprawiają nam biura pośrednictwa pracy, stworzone przez Fundusz Pracy. Każę się rzemieślnikom zgłaszać zapotrzebowania na robotników do biur pośrednictwa pracy. W praktyce wygląda to w ten sposób, że często cukiernik, potrzebujący dwóch robotników, dostaje dwóch rzeźników, a przedsiębiorca budowlany — krawca. Są to fakty, na które mam dowody.</u>
- <u xml:id="u-29.19" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Rzemiosło nie może zatrudniać robotników niewykwalifikowanych, rzemiosło musi mieć robotnika wykształconego w swoim zawodzie i nie może być traktowane na równi z przemysłem wielkim, gdzie robotnik niewykwalifikowany zawsze znajdzie zajęcie. Należy zatem w tym kierunku zmienić ustawę, a przede wszystkim uzgodnić z wymaganiami ustawy przemysłowej, a więc z resortem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-29.20" who="#SSemkowicz">Również duże zastrzeżenia budzi zresztą bardzo chwalebne rozporządzenie o zatrudnieniu niepodległościowców. Rozumiem bardzo dobrze, że obowiązkiem każdego obywatela jest dać pracę przede wszystkim tym, którzy krew przelewali za Ojczyznę. Jednakowoż w praktyce wygląda to również bardzo ciekawie. Są jednostki, które nie cenią sobie tego, że Państwo ich ochrania i stara się o to, żeby im zapewnić pracę, ale uważają to za przywilej i takiej pracy zupełnie nie cenią, tylko uważają, że pracodawca jest obowiązany ich zatrudniać bez względu, czy mają jakiekolwiek kwalifikacje, czy cokolwiek na rzecz tego warsztatu świadczą. Znam wypadki, gdzie przedsiębiorca przyjmując takiego niepodległościowca płaci mu z góry za trzy miesiące naprzód i mówi: Niech pan nie pokazuje się w pracowni, bo mi pan zdemoralizuje cały personel. Są to wypadki, proszę Wysokiej Izby, dość częste i mogę je udowodnić, bo mam na to skargi i dowody.</u>
- <u xml:id="u-29.21" who="#SSemkowicz">Reasumując te wszystkie niedomagania, wysuwam jako najważniejszy postulat rzemiosła — skoordynowanie wszystkich zarządzeń i przepisów, dotyczących rzemiosła, w ręku Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Czas najwyższy, aby naprawdę Ministerstwo Przemysłu i Handlu zajęło się — jako jedyne i miarodajne ministerstwo — tymi sprawami, żeby tylko od tego Ministerstwa były zależne wszystkie sprawy dotyczące rzemiosła.</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#AleksanderSemkowicz">Niemało również zmartwienia sprawiają nam biura pośrednictwa pracy, stworzone przez Fundusz Pracy. Każę się rzemieślnikom zgłaszać zapotrzebowania na robotników do biur pośrednictwa pracy. W praktyce wygląda to w ten sposób, że często cukiernik, potrzebujący dwóch robotników, dostaje dwóch rzeźników, a przedsiębiorca budowlany — krawca. Są to fakty, na które mam dowody.</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Rzemiosło nie może zatrudniać robotników niewykwalifikowanych, rzemiosło musi mieć robotnika wykształconego w swoim zawodzie i nie może być traktowane na równi z przemysłem wielkim, gdzie robotnik niewykwalifikowany zawsze znajdzie zajęcie. Należy zatem w tym kierunku zmienić ustawę, a przede wszystkim uzgodnić z wymaganiami ustawy przemysłowej, a więc z resortem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#AleksanderSemkowicz">Również duże zastrzeżenia budzi zresztą bardzo chwalebne rozporządzenie o zatrudnieniu niepodległościowców. Rozumiem bardzo dobrze, że obowiązkiem każdego obywatela jest dać pracę przede wszystkim tym, którzy krew przelewali za Ojczyznę. Jednakowoż w praktyce wygląda to również bardzo ciekawie. Są jednostki, które nie cenią sobie tego, że Państwo ich ochrania i stara się o to, żeby im zapewnić pracę, ale uważają to za przywilej i takiej pracy zupełnie nie cenią, tylko uważają, że pracodawca jest obowiązany ich zatrudniać bez względu, czy mają jakiekolwiek kwalifikacje, czy cokolwiek na rzecz tego warsztatu świadczą. Znam wypadki, gdzie przedsiębiorca przyjmując takiego niepodległościowca płaci mu z góry za trzy miesiące naprzód i mówi: Niech pan nie pokazuje się w pracowni, bo mi pan zdemoralizuje cały personel. Są to wypadki, proszę Wysokiej Izby, dość częste i mogę je udowodnić, bo mam na to skargi i dowody.</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#AleksanderSemkowicz">Reasumując te wszystkie niedomagania, wysuwam jako najważniejszy postulat rzemiosła — skoordynowanie wszystkich zarządzeń i przepisów, dotyczących rzemiosła, w ręku Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Czas najwyższy, aby naprawdę Ministerstwo Przemysłu i Handlu zajęło się — jako jedyne i miarodajne ministerstwo — tymi sprawami, żeby tylko od tego Ministerstwa były zależne wszystkie sprawy dotyczące rzemiosła.</u>
<u xml:id="u-29.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Zagadnienie, które poruszyć pragnę, jest zagadnieniem wielokrotnie dzisiaj już stanowiącym przedmiot dyskusji. Jeżeli wypowiadam w obecnym momencie myśli moje, czynię to w głębokim przekonaniu, że jeśli nie przekonam Państwa, to przynajmniej Państwo zechcą wysłuchać moich argumentów płynących z głębokiego przekonania.</u>
- <u xml:id="u-31.1" who="#SZmigryderKonopka">W „Tygodniku Polskim” znaleźć można ankietę Związku Kupców Polskich stwierdzającą, że na 298 nowych kupców polskich w Warszawie mamy wszystkiego 2% pochodzących ze sfer rolniczych, a na prowincji na 1085 mamy wszystkiego 9% pochodzących z warstwy chłopskiej. Jeżeli teraz zważymy, że zatrudnienie włościan w przemyśle i w handlu, a zwłaszcza w handlu samodzielnym, było celem całej podjętej akcji, wówczas z kolei muszę zapytać, w jakiej formie i w jakim tempie akcja odbywać się będzie, albowiem tempo odgrywa tutaj rolę zasadniczą, i przy tym muszę powiedzieć, że wypowiadając teraz to przekonanie nie rezygnuję jednocześnie z tej pozycji, jaką zajmuje dzisiaj kupiectwo żydowskie; dążyć do przetworzenia istniejącego stanu rzeczy należy w zgodzie z zasadniczym hasłem: jeśli przetwarzać, to w każdym razie nie niszczyć.</u>
- <u xml:id="u-31.2" who="#SZmigryderKonopka">Otóż jeżeli na 100 osób, jak wykazuje statystyka, żyjących z pracy najemnej, to znaczy czynnych i biernych, jeżeli — powtórzę — na 100 osób w ten sposób zatrudnionych na rolnictwo przypada wszystkiego 1472%, stanowi to niewątpliwie bardzo niski odsetek i ten niski odsetek jeszcze ma dzisiaj tendencję zniżkową, która jest rezultatem obecnej struktury agrarnej, albowiem obserwujemy tutaj, jak kiedyś wyraził się prof. Krzyżanowski, formę ukrytego jakby bezrobocia rolnego. Ludność, pracująca w rolnictwie, zmuszona jest wobec niezamożności przerzucać się z kolei do zawodów poza rolnych, albowiem w samym rolnictwie te warsztaty utrzymują się już własną pracą właścicieli. Więc nazywa się tę ludność, jak to powiedział dziś p. senator Klamer, ludnością „zbędną” i ma ona przede wszystkim iść do miast, aby trudnić się handlem.</u>
- <u xml:id="u-31.3" who="#SZmigryderKonopka">Otóż tu jest właśnie istota zagadnienia, ponieważ można się zapatrywać na ten problemat albo jako na problemat długofalowy, bądź też traktować go jako problemat krótkofalowy. Jeżeli będziemy patrzyli na całość zagadnienia — jak to w wielu dziennikach czytamy — jako na problemat krótkofalowy, co doprowadziło do szeregu tragicznych wypadków, wówczas od razu musimy powiedzieć — i to jest poniekąd moja odpowiedź p. senatorowi Gnoińskiemu — że ta ludność nie może obecnie obejmować na wielką skalę tych warsztatów; dzieje się to dlatego, że w dzisiejszym momencie handel małomiasteczkowy jest niezmiernie słaby, jak to właśnie Pan Senator powiedział, a zasiłki kredytowe są w tym wypadku minimalne. Wynika to z innych przesłanek, które również w statystyce można znaleźć, mianowicie z tego, że wieś w obecnym stanie rzeczy konsumuje około 15% całej produkcji przemysłowej, podczas gdy miasta około 85%. A więc rynek wiejski jest bardzo ograniczony i przedsiębiorstwa handlowe na wsi również układają swoje budżety, póki ten stan będzie trwał, raczej niżej aniżeli wyżej. Otóż jedyny warunek opłacalności tego handlu — przykro to powiedzieć, ale tak istotnie jest — to prymitywizm tego handlu. I obliczenia statystyczne, na których się opieram, wykazują, że nie w tych dzielnicach dobrze zagospodarowanych, ale właśnie w tych bardzo słabo zagospodarowanych dzielnicach naszego kraju przeciętnie stragan daje koło 10 zł dochodu tygodniowo. Stanowi to minimalny dochód. Wynika zaś ten dochód i tylko z wielkiej taniości dystrybucji i z wielkiego prymitywizmu tego całego handlu. Jeżeli wszystkich straganów jest około 73.000 i jeżeli około 40.000 z nich należy do Żydów, jeżeli dalej uwzględnimy, że 25.000 straganów znajduje się w województwach środkowych, 17.500 w województwach wschodnich, 14.500 w województwach południowych, 15.000 w województwach zachodnich, jeżeli dodamy jeszcze, że 90% straganów na terenie zachodnich województw prowadzą nie Żydzi a chrześcijanie, to gdybyśmy z tych pozostałych straganów wszystkie żydowskie chcieli usunąć (na kresach wschodnich nie będą one objęte tak łatwo przez element polski), pozostanie 20–25.000 straganów dziś żydowskich, a możliwych — według teorii tu głoszonej, ale nie według mojej — do objęcia przez ludność „zbędną”, o której mówiłem. Otóż muszę powiedzieć, że jest to być może pewne rozstrzygnięcie dla jednostek, ale proszę Panów obliczyć, jak małe w obecnym stanie rzeczy i z jak wielką łączy się to jednocześnie krzywdą ludzi najbiedniejszych, tych, którzy nie reprezentują żadnej istotnej siły ekonomicznej, a żyją tylko dlatego z tych straganów, że z niczego innego żyć nie mogą. To są zresztą ludzie, którzy żadnych kwot nie posiadają. I jeżeli teraz dodamy, że cały ten problemat został poprzednio jak gdyby powiększony do form zasadniczego problematu, to musimy zauważyć, że pominięto tutaj rzecz, moim zdaniem, nadzwyczaj ważną, to jest to, że akt przebudowy musi we wszystkich odcinkach następować, żeby tworzone placówki miały rację bytu, a nie były tylko formą jakiejś egzystencji tymczasowej, albowiem przy poczuciu „tymczasowości” nie może być zamiłowania do tej egzystencji. Panowie zapominają, że najbiedniejsi Żydzi dlatego zajmują się straganami, bo przywykli do nich od lat; ale przecież ten, kto dziś ma przyjść do straganu, żywi większe aspiracje i zawiedzenie go w nadziejach nie jest rzeczą słuszną, a w wielu wypadkach będzie koniecznością.</u>
- <u xml:id="u-31.4" who="#SZmigryderKonopka">Ja wypowiadam moje szczere przekonanie; mogą Panowie uważać, że się mylę — to jest zupełnie co innego — ale mówię tak jak myślę i jak w statystyce wyczytałem. Proszę jednocześnie zważyć, iż nadmierne rozwijanie tego zagadnienia zasłania wiele innych faktów. Przecież jest faktem i to statystycznie potwierdzonym, że jeżeli idzie o kapitał wewnętrzny, uruchomiony w handlu naszego Państwa, jest nim nie tylko kapitał polski i żydowski. Nie oświadczam tego dla jakiejś dywersji, lecz gwoli prawdzie, aby stwierdzić tu, że np. w zachodnich okolicach naszego kraju, jak podaje Instytut Bałtycki w Gdyni, mamy olbrzymi procent wielkiego i potężnego kapitału niepolskiego (a również nieżydowskiego), który wynosi np. w bekoniarstwie 75%, a to jest artykuł eksportowy, przynoszący dewizy. Musimy wskazać...</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Zagadnienie, które poruszyć pragnę, jest zagadnieniem wielokrotnie dzisiaj już stanowiącym przedmiot dyskusji. Jeżeli wypowiadam w obecnym momencie myśli moje, czynię to w głębokim przekonaniu, że jeśli nie przekonam Państwa, to przynajmniej Państwo zechcą wysłuchać moich argumentów płynących z głębokiego przekonania.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">W „Tygodniku Polskim” znaleźć można ankietę Związku Kupców Polskich stwierdzającą, że na 298 nowych kupców polskich w Warszawie mamy wszystkiego 2% pochodzących ze sfer rolniczych, a na prowincji na 1085 mamy wszystkiego 9% pochodzących z warstwy chłopskiej. Jeżeli teraz zważymy, że zatrudnienie włościan w przemyśle i w handlu, a zwłaszcza w handlu samodzielnym, było celem całej podjętej akcji, wówczas z kolei muszę zapytać, w jakiej formie i w jakim tempie akcja odbywać się będzie, albowiem tempo odgrywa tutaj rolę zasadniczą, i przy tym muszę powiedzieć, że wypowiadając teraz to przekonanie nie rezygnuję jednocześnie z tej pozycji, jaką zajmuje dzisiaj kupiectwo żydowskie; dążyć do przetworzenia istniejącego stanu rzeczy należy w zgodzie z zasadniczym hasłem: jeśli przetwarzać, to w każdym razie nie niszczyć.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Otóż jeżeli na 100 osób, jak wykazuje statystyka, żyjących z pracy najemnej, to znaczy czynnych i biernych, jeżeli — powtórzę — na 100 osób w ten sposób zatrudnionych na rolnictwo przypada wszystkiego 1472%, stanowi to niewątpliwie bardzo niski odsetek i ten niski odsetek jeszcze ma dzisiaj tendencję zniżkową, która jest rezultatem obecnej struktury agrarnej, albowiem obserwujemy tutaj, jak kiedyś wyraził się prof. Krzyżanowski, formę ukrytego jakby bezrobocia rolnego. Ludność, pracująca w rolnictwie, zmuszona jest wobec niezamożności przerzucać się z kolei do zawodów poza rolnych, albowiem w samym rolnictwie te warsztaty utrzymują się już własną pracą właścicieli. Więc nazywa się tę ludność, jak to powiedział dziś p. senator Klamer, ludnością „zbędną” i ma ona przede wszystkim iść do miast, aby trudnić się handlem.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Otóż tu jest właśnie istota zagadnienia, ponieważ można się zapatrywać na ten problemat albo jako na problemat długofalowy, bądź też traktować go jako problemat krótkofalowy. Jeżeli będziemy patrzyli na całość zagadnienia — jak to w wielu dziennikach czytamy — jako na problemat krótkofalowy, co doprowadziło do szeregu tragicznych wypadków, wówczas od razu musimy powiedzieć — i to jest poniekąd moja odpowiedź p. senatorowi Gnoińskiemu — że ta ludność nie może obecnie obejmować na wielką skalę tych warsztatów; dzieje się to dlatego, że w dzisiejszym momencie handel małomiasteczkowy jest niezmiernie słaby, jak to właśnie Pan Senator powiedział, a zasiłki kredytowe są w tym wypadku minimalne. Wynika to z innych przesłanek, które również w statystyce można znaleźć, mianowicie z tego, że wieś w obecnym stanie rzeczy konsumuje około 15% całej produkcji przemysłowej, podczas gdy miasta około 85%. A więc rynek wiejski jest bardzo ograniczony i przedsiębiorstwa handlowe na wsi również układają swoje budżety, póki ten stan będzie trwał, raczej niżej aniżeli wyżej. Otóż jedyny warunek opłacalności tego handlu — przykro to powiedzieć, ale tak istotnie jest — to prymitywizm tego handlu. I obliczenia statystyczne, na których się opieram, wykazują, że nie w tych dzielnicach dobrze zagospodarowanych, ale właśnie w tych bardzo słabo zagospodarowanych dzielnicach naszego kraju przeciętnie stragan daje koło 10 zł dochodu tygodniowo. Stanowi to minimalny dochód. Wynika zaś ten dochód i tylko z wielkiej taniości dystrybucji i z wielkiego prymitywizmu tego całego handlu. Jeżeli wszystkich straganów jest około 73.000 i jeżeli około 40.000 z nich należy do Żydów, jeżeli dalej uwzględnimy, że 25.000 straganów znajduje się w województwach środkowych, 17.500 w województwach wschodnich, 14.500 w województwach południowych, 15.000 w województwach zachodnich, jeżeli dodamy jeszcze, że 90% straganów na terenie zachodnich województw prowadzą nie Żydzi a chrześcijanie, to gdybyśmy z tych pozostałych straganów wszystkie żydowskie chcieli usunąć (na kresach wschodnich nie będą one objęte tak łatwo przez element polski), pozostanie 20–25.000 straganów dziś żydowskich, a możliwych — według teorii tu głoszonej, ale nie według mojej — do objęcia przez ludność „zbędną”, o której mówiłem. Otóż muszę powiedzieć, że jest to być może pewne rozstrzygnięcie dla jednostek, ale proszę Panów obliczyć, jak małe w obecnym stanie rzeczy i z jak wielką łączy się to jednocześnie krzywdą ludzi najbiedniejszych, tych, którzy nie reprezentują żadnej istotnej siły ekonomicznej, a żyją tylko dlatego z tych straganów, że z niczego innego żyć nie mogą. To są zresztą ludzie, którzy żadnych kwot nie posiadają. I jeżeli teraz dodamy, że cały ten problemat został poprzednio jak gdyby powiększony do form zasadniczego problematu, to musimy zauważyć, że pominięto tutaj rzecz, moim zdaniem, nadzwyczaj ważną, to jest to, że akt przebudowy musi we wszystkich odcinkach następować, żeby tworzone placówki miały rację bytu, a nie były tylko formą jakiejś egzystencji tymczasowej, albowiem przy poczuciu „tymczasowości” nie może być zamiłowania do tej egzystencji. Panowie zapominają, że najbiedniejsi Żydzi dlatego zajmują się straganami, bo przywykli do nich od lat; ale przecież ten, kto dziś ma przyjść do straganu, żywi większe aspiracje i zawiedzenie go w nadziejach nie jest rzeczą słuszną, a w wielu wypadkach będzie koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Ja wypowiadam moje szczere przekonanie; mogą Panowie uważać, że się mylę — to jest zupełnie co innego — ale mówię tak jak myślę i jak w statystyce wyczytałem. Proszę jednocześnie zważyć, iż nadmierne rozwijanie tego zagadnienia zasłania wiele innych faktów. Przecież jest faktem i to statystycznie potwierdzonym, że jeżeli idzie o kapitał wewnętrzny, uruchomiony w handlu naszego Państwa, jest nim nie tylko kapitał polski i żydowski. Nie oświadczam tego dla jakiejś dywersji, lecz gwoli prawdzie, aby stwierdzić tu, że np. w zachodnich okolicach naszego kraju, jak podaje Instytut Bałtycki w Gdyni, mamy olbrzymi procent wielkiego i potężnego kapitału niepolskiego (a również nieżydowskiego), który wynosi np. w bekoniarstwie 75%, a to jest artykuł eksportowy, przynoszący dewizy. Musimy wskazać...</u>
<u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
- <u xml:id="u-31.6" who="#SZmigryderKonopka">Panie Senatorze, jak skończę, to będę służył wszelkimi odpowiedziami. Musimy równocześnie wskazać, że aczkolwiek pogardą otoczony jest handel żydowski i uważany za szkodnika, to choć p. senator Semkowicz narzekał bardzo na nadużycie historycznych argumentów podczas debaty, jednak pozwoli Pan, Panie Senatorze, że ja, jako historyk, pewne argumenty tego rodzaju dołączę.</u>
- <u xml:id="u-31.7" who="#SZmigryderKonopka">Były już w różnych okresach różne poglądy na rozwój miast polskich. Był taki okres, kiedy właśnie ten handel żydowski przeciwstawił się objęciu tych placówek mieszczańskich przez kapitał obcy i w ten sposób, chociaż to nie jest doceniane, odegrał on swoją rolę, Panie Senatorze.</u>
- <u xml:id="u-31.8" who="#SZmigryderKonopka">A z drugiej strony sprawa położenia naszego rolnictwa odbija się wyraźnie zupełnie na położeniu wysoko zagospodarowanej części kraju naszego, Wielkopolski, gdzie właśnie placówki handlowe polskie nie mają należytej rentowności dlatego, że jest dziś ogólny kryzys rolniczy. I teraz do omówienia tego kryzysu przystępuję. Mówić o tym będę, aby wskazać na niebezpieczeństwo zajmowania się kwestiami drobniejszymi od tych, które ja — może błędnie, Panowie to zaraz ocenią — uważam za problemy, jeśli nie ważniejsze, to w każdym razie równie ważne.</u>
- <u xml:id="u-31.9" who="#SZmigryderKonopka">Otóż za taki równie ważny problemat, którym zajmę się, o którym jednak nie czytam w artykułach prasy codziennej, niejednokrotnie bardzo obszernie i szeroko udowadniającej niebezpieczeństwo, jakie zachodzi na terenie handlu ze strony Żydów — rozważania te nie są przynajmniej publikowane dotychczas na łamach prasy — uważam sprawę paliwa dla trakcji motorowej. W Małym Roczniku Statystycznym na stronicy 133 znajdujemy groźną tablicę 25, która mówi, że ropy naftowej w r. 1936 wydobyto w Stanach Zjednoczonych 149 milionów ton, a jednocześnie w Polsce 500.000 ton. To są rzeczy zrozumiałe i znane — nie mamy tyle źródeł. Jesteśmy więc na czwartym miejscu od końca na tej całej tablicy. Ale nadto w tejże tablicy znajdujemy, że w r. 1913 mieliśmy jednak 1.100.000 ton, a w r. 1928 — 700.000 ton, a więc widzimy, że ilość naszej ropy naftowej spada. Z tej ropy otrzymuje się rocznie około 140.000 ton benzyny razem z gazoliną. Jeżeli ilość samochodów czy trakcji motorowej powiększy się u nas dwukrotnie, to powstanie brak 70.000 ton rocznie paliwa. Przyznają Państwo, że jest to olbrzymiej wagi problem i tej olbrzymiej wagi problemat nie powinien być przesłaniany przez inne, wielokrotnie i niemal stale na łamach prasy wysuwane.</u>
- <u xml:id="u-31.10" who="#SZmigryderKonopka">Jak można zapobiec temu tak kapitalnemu dla obronności naszego kraju brakowi? Otóż zapobiec można; 1) przez usilne poszukiwanie źródeł ropy naftowej, 2) przez wytworzenie zasobów rozporządzalnych paliwa płynnego z węgla (ale to będzie wymagało wielkich inwestycyj) i wreszcie 3) przez rozbudowę produkcji spirytusu z ziemiopłodów; i to właśnie jest czynnik, na którzy chciałbym zwrócić uwagę. Otóż spirytus skierowany na przetwórczość na cele napędu zużytkuje nadprodukcję rolną, tę właśnie ilość ziemiopłodów, której dzisiaj nie możemy korzystnie spieniężyć. To podniesie cenę tych ziemiopłodów rolnych, a tym samym może sprowadzić opłacalność gospodarki.</u>
- <u xml:id="u-31.11" who="#SZmigryderKonopka">Oto jest jeden tylko przykład, jaką można rozwinąć działalność — obok wszelkich innych problematów, obok wszelkiego innego starania — ażeby tak czy inaczej przetworzyć nasze gospodarstwo, aczkolwiek podkreślam, że nie zgadzam się z tymi wszystkimi projektami, jakie tu proponowano.</u>
- <u xml:id="u-31.12" who="#SZmigryderKonopka">Jeżeli można podnieść opłacalność gospodarki rolnej, to ogromnie ułatwi to całą kwestię. Idzie bowiem o to, ażeby podnieść stan zatrudnienia, ażeby podnieść ceny i ażeby to równocześnie współdziałało z koniecznością wzmożenia obronności kraju.</u>
- <u xml:id="u-31.13" who="#SZmigryderKonopka">Drugim problematem niezmiernie ważnym jest problemat zapasów, zasobów materiałowych na miejscu, „na składzie”. Proszę zwrócić uwagę, iż teoretycy gospodarki wojennej, na których tutaj się opieram, a jest między nimi bardzo ciekawy, zdaniem moim, teoretyk Possany, który w 1938 r. ogłosił swoją pracę o gospodarce zbrojnej przystosowanej do wojny totalnej, są zdania, że wojna przyszła będzie długotrwała i dla tej wojny silna gospodarka jest zasadniczą koniecznością, decydującą o potędze. W jaki sposób tę siłę gospodarczą na wypadek wojny wytworzyć? Przede wszystkim przez rozwój przemysłu, a po drugie przez kapitalizację w zapasach. Kiedy ta kapitalizacja w zapasach jest możliwa? Tylko wówczas, gdy ten, kto posiada kapitały i prowadzi tego rodzaju przedsiębiorstwo, spokojnie uzupełnia swoje zapasy. Jeżeli zaistnieje obawa, że te zapasy będą w ten czy inny sposób unicestwione, zwłaszcza jeżeli chodzi o tytuł własności, wtedy kapitał ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce, ucieka od inwestycji jeszcze prędzej aniżeli od robienia zapasów. W ten sposób widzimy, jak jest niekorzystny dla akcji tworzenia zapasów wszelki niepokój na terenie życia handlowego i przemysłowego. I muszę to już dziś podkreślić, bo zanim proces, o którym mówił właśnie p. sen. Gnoiński, a poprzednio p. sen. Barcikowski, byłby dokończony, nie wiemy, jakie mogą zajść ewentualności. Nie mówię tego dla jakiejś dywersji w temacie debat, jeno dlatego, że takie są moje wątpliwości. Wreszcie, jeślibym mówił to gwoli takiej „tematycznej” dywersji, to przecież tu są specjaliści, którzy na pewno udowodnią, że tak nie jest, jak mówię. Wiedząc, że to jest może tylko humbug, nigdybym tego nie powiedział.</u>
- <u xml:id="u-31.14" who="#SZmigryderKonopka">Wreszcie kwestia, czy zajmując się tymi problematami hamujemy zwiększanie się innych, niż żydowski, elementów w handlu. Polska znajduje się wśród krajów, które posiadają najmniejszą ilość ludzi zatrudnionych w handlu, a mianowicie na 100 mieszkańców, utrzymujących się z działów takich jak rolnictwo, przemysł czy handel, Polska po Sowietach, Bułgarii oraz Estonii posiada największą ilość ludzi zatrudnionych w rolnictwie, potem z kolei w przemyśle i wreszcie w handlu. Z górą 60% (60,9%) pracuje w rolnictwie, powyżej 17% w przemyśle i tylko 5,55% w handlu. Jeżeli zważymy teraz, że kraje wysoko uprzemysłowione, takie jak Szwajcaria, mają np. na 100 zatrudnionych i utrzymujących się z jakiegoś działu: w rolnictwie około 22%, w przemyśle z górą 41%, w handlu zaś blisko 12%, to widzimy, że istnieją wielkie możliwości, ażeby ilość ludzi zatrudnionych w handlu powiększyć łącznie z rozwojem naszego przemysłu, łącznie z tym wielkim programem inwestycyjnym. A zatem nie trzeba doraźnego niszczenia, należy tylko odpowiednio gospodarować, odpowiednio rozplanować naszą gospodarkę ludnościową i materiałową. Wreszcie, jeżeli zauważymy, że inne różnorodne przesunięcia w strukturze ludności wiejskiej i miejskiej wśród Żydów jak i nie Żydów mogą nastąpić w tym długim okresie, to należy stwierdzić, że wszelkie doraźne i niecierpliwe projekty „niecierpliwe”, bo tego wyrażenia użył w swoim czasie p. Premier Składkowski — nie są, zdaniem moim, odpowiednie.</u>
- <u xml:id="u-31.15" who="#SZmigryderKonopka">Dlaczego? Jeszcze jeden argument podam. Jeżeli wyobrazimy sobie, że Żydzi będą wyobcowani z wielkiego kręgu gospodarczego w Państwie Polskim, jeżeli w ogóle tego rodzaju myśl będziemy w' ramach jednolitego organizmu gospodarczego propagować, cóż wtedy powstanie? Możemy wykreślić mapę taką, w której będziemy widzieli wielki krąg gospodarki państwowej, prowadzonej przez Państwo, gdzie będziemy widzieli krąg gospodarki narodowej polskiej, gdzie obok niego będzie krąg gospodarki spółdzielczej ukraińskiej, dalej będzie występował silny gospodarczo i ekonomicznie żywioł niemiecki i na koniec będzie krąg gospodarczy żydowski. Czy słuszne jest, ażeby z oddzielna pracowało pięć kręgów gospodarczych w Państwie, zamiast ażeby one wszystkie w jednej i logicznie ujętej gospodarce były prowadzone? Tym bardziej muszę to podnieść, że w ogromnej mierze utrudnia się przez to zagadnienia importu, że utrudniony byłby kredyt firm zagranicznych. Czy jest możliwe, ażeby sprzedawca badał, czy ten, kto od niego kupuje, jest Żydem czy nie Żydem. Przecież ten stan rzeczy jest niedobry z różnych względów, w które nie chcę się tu zagłębiać. Ponadto muszę podkreślić, że podcinając ten kredyt na importowane towary jednocześnie hamujemy jakby długofalowość różnych procesów gospodarczych. Zbyteczne dodawać, że istnieje w tym niesprawiedliwość, istnieje pewna sprzeczność, sprzeczność zasadnicza, trudna do pogodzenia, albowiem interes państwowy i narodowy zbyt silnie tu wiąże się z wielokrotnym interesem osobistym. Nie możemy także uznać, ażeby zagadnienie dawania kredytów jednym, a odmawiania innym, nie było pewną formą etatyzmu.</u>
- <u xml:id="u-31.16" who="#SZmigryderKonopka">Ale przechodzę do następnego zagadnienia. Przypomnijmy sobie sytuację, którą przecież wszyscy Państwo pamiętają, wielkiej koniunktury, jaka istniała w Polsce w czasie strajku angielskiego. Otóż zauważmy, że wśród piekących problemów, które są dzisiaj i które właśnie mogą być względnie łatwo rozwiązane — o tym także mówił dziś p. sen. Barcikowski — występuje zagadnienie wyjścia na wielki rynek krajów anglosaskich, a więc np. na rynek amerykański, który w tym wypadku jest specjalnie korzystny, albowiem nasz bilans handlowy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej jest ostatnio ujemny. Ale właśnie muszę tu stwierdzić, dlaczego kraje anglosaskie stoją dla nas otworem. Właśnie dlatego, że nie chcą podtrzymywać stosunków z krajami totalnymi. My takim krajem nie jesteśmy i nasza polityka zagraniczna też w tym kierunku idzie, ażeby właśnie ten rynek pozyskać w ramach ogólnych zabiegów dyplomatycznych.</u>
- <u xml:id="u-31.17" who="#SZmigryderKonopka">Muszę więc powiedzieć, że gdybyśmy te pięć kręgów wprowadzili, to powstaje teraz dla tych transakcji — zastrzegam się: zupełnie bez udziału chcących takie transakcje prowadzić importerów czy eksporterów żydowskich — możliwość zniszczenia tego nastroju.</u>
- <u xml:id="u-31.18" who="#SZmigryderKonopka">Teraz rozpatrzmy jeszcze zarysy koniunktury. Ameryka zakupywała w Sudetach za z górą 10 milionów dolarów rocznie samych rękawiczek. Możemy ten przemysł u nas rozwinąć. Możemy rozwinąć przemysł ludowy na eksport, produkować narzędzia tańszych gatunków, różnych montaży, jak radio i rowery.</u>
- <u xml:id="u-31.19" who="#SZmigryderKonopka">To są rzeczy, które w krótkiej fali można rozwiązać, i te problematy nie powinny być zaniedbane. One zaś mogą być rozwiązane tylko przy harmonijnej gospodarce w całym Państwie. To są problematy bardzo wielkie. A przede wszystkim jeżeli w krótkiej fali będziemy chcieli je rozwiązać, to unikniemy wielokrotnie anarchizowania rynku wewnętrznego.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Panie Senatorze, jak skończę, to będę służył wszelkimi odpowiedziami. Musimy równocześnie wskazać, że aczkolwiek pogardą otoczony jest handel żydowski i uważany za szkodnika, to choć p. senator Semkowicz narzekał bardzo na nadużycie historycznych argumentów podczas debaty, jednak pozwoli Pan, Panie Senatorze, że ja, jako historyk, pewne argumenty tego rodzaju dołączę.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Były już w różnych okresach różne poglądy na rozwój miast polskich. Był taki okres, kiedy właśnie ten handel żydowski przeciwstawił się objęciu tych placówek mieszczańskich przez kapitał obcy i w ten sposób, chociaż to nie jest doceniane, odegrał on swoją rolę, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">A z drugiej strony sprawa położenia naszego rolnictwa odbija się wyraźnie zupełnie na położeniu wysoko zagospodarowanej części kraju naszego, Wielkopolski, gdzie właśnie placówki handlowe polskie nie mają należytej rentowności dlatego, że jest dziś ogólny kryzys rolniczy. I teraz do omówienia tego kryzysu przystępuję. Mówić o tym będę, aby wskazać na niebezpieczeństwo zajmowania się kwestiami drobniejszymi od tych, które ja — może błędnie, Panowie to zaraz ocenią — uważam za problemy, jeśli nie ważniejsze, to w każdym razie równie ważne.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Otóż za taki równie ważny problemat, którym zajmę się, o którym jednak nie czytam w artykułach prasy codziennej, niejednokrotnie bardzo obszernie i szeroko udowadniającej niebezpieczeństwo, jakie zachodzi na terenie handlu ze strony Żydów — rozważania te nie są przynajmniej publikowane dotychczas na łamach prasy — uważam sprawę paliwa dla trakcji motorowej. W Małym Roczniku Statystycznym na stronicy 133 znajdujemy groźną tablicę 25, która mówi, że ropy naftowej w r. 1936 wydobyto w Stanach Zjednoczonych 149 milionów ton, a jednocześnie w Polsce 500.000 ton. To są rzeczy zrozumiałe i znane — nie mamy tyle źródeł. Jesteśmy więc na czwartym miejscu od końca na tej całej tablicy. Ale nadto w tejże tablicy znajdujemy, że w r. 1913 mieliśmy jednak 1.100.000 ton, a w r. 1928 — 700.000 ton, a więc widzimy, że ilość naszej ropy naftowej spada. Z tej ropy otrzymuje się rocznie około 140.000 ton benzyny razem z gazoliną. Jeżeli ilość samochodów czy trakcji motorowej powiększy się u nas dwukrotnie, to powstanie brak 70.000 ton rocznie paliwa. Przyznają Państwo, że jest to olbrzymiej wagi problem i tej olbrzymiej wagi problemat nie powinien być przesłaniany przez inne, wielokrotnie i niemal stale na łamach prasy wysuwane.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Jak można zapobiec temu tak kapitalnemu dla obronności naszego kraju brakowi? Otóż zapobiec można; 1) przez usilne poszukiwanie źródeł ropy naftowej, 2) przez wytworzenie zasobów rozporządzalnych paliwa płynnego z węgla (ale to będzie wymagało wielkich inwestycyj) i wreszcie 3) przez rozbudowę produkcji spirytusu z ziemiopłodów; i to właśnie jest czynnik, na którzy chciałbym zwrócić uwagę. Otóż spirytus skierowany na przetwórczość na cele napędu zużytkuje nadprodukcję rolną, tę właśnie ilość ziemiopłodów, której dzisiaj nie możemy korzystnie spieniężyć. To podniesie cenę tych ziemiopłodów rolnych, a tym samym może sprowadzić opłacalność gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Oto jest jeden tylko przykład, jaką można rozwinąć działalność — obok wszelkich innych problematów, obok wszelkiego innego starania — ażeby tak czy inaczej przetworzyć nasze gospodarstwo, aczkolwiek podkreślam, że nie zgadzam się z tymi wszystkimi projektami, jakie tu proponowano.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Jeżeli można podnieść opłacalność gospodarki rolnej, to ogromnie ułatwi to całą kwestię. Idzie bowiem o to, ażeby podnieść stan zatrudnienia, ażeby podnieść ceny i ażeby to równocześnie współdziałało z koniecznością wzmożenia obronności kraju.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Drugim problematem niezmiernie ważnym jest problemat zapasów, zasobów materiałowych na miejscu, „na składzie”. Proszę zwrócić uwagę, iż teoretycy gospodarki wojennej, na których tutaj się opieram, a jest między nimi bardzo ciekawy, zdaniem moim, teoretyk Possany, który w 1938 r. ogłosił swoją pracę o gospodarce zbrojnej przystosowanej do wojny totalnej, są zdania, że wojna przyszła będzie długotrwała i dla tej wojny silna gospodarka jest zasadniczą koniecznością, decydującą o potędze. W jaki sposób tę siłę gospodarczą na wypadek wojny wytworzyć? Przede wszystkim przez rozwój przemysłu, a po drugie przez kapitalizację w zapasach. Kiedy ta kapitalizacja w zapasach jest możliwa? Tylko wówczas, gdy ten, kto posiada kapitały i prowadzi tego rodzaju przedsiębiorstwo, spokojnie uzupełnia swoje zapasy. Jeżeli zaistnieje obawa, że te zapasy będą w ten czy inny sposób unicestwione, zwłaszcza jeżeli chodzi o tytuł własności, wtedy kapitał ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce, ucieka od inwestycji jeszcze prędzej aniżeli od robienia zapasów. W ten sposób widzimy, jak jest niekorzystny dla akcji tworzenia zapasów wszelki niepokój na terenie życia handlowego i przemysłowego. I muszę to już dziś podkreślić, bo zanim proces, o którym mówił właśnie p. sen. Gnoiński, a poprzednio p. sen. Barcikowski, byłby dokończony, nie wiemy, jakie mogą zajść ewentualności. Nie mówię tego dla jakiejś dywersji w temacie debat, jeno dlatego, że takie są moje wątpliwości. Wreszcie, jeślibym mówił to gwoli takiej „tematycznej” dywersji, to przecież tu są specjaliści, którzy na pewno udowodnią, że tak nie jest, jak mówię. Wiedząc, że to jest może tylko humbug, nigdybym tego nie powiedział.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wreszcie kwestia, czy zajmując się tymi problematami hamujemy zwiększanie się innych, niż żydowski, elementów w handlu. Polska znajduje się wśród krajów, które posiadają najmniejszą ilość ludzi zatrudnionych w handlu, a mianowicie na 100 mieszkańców, utrzymujących się z działów takich jak rolnictwo, przemysł czy handel, Polska po Sowietach, Bułgarii oraz Estonii posiada największą ilość ludzi zatrudnionych w rolnictwie, potem z kolei w przemyśle i wreszcie w handlu. Z górą 60% (60,9%) pracuje w rolnictwie, powyżej 17% w przemyśle i tylko 5,55% w handlu. Jeżeli zważymy teraz, że kraje wysoko uprzemysłowione, takie jak Szwajcaria, mają np. na 100 zatrudnionych i utrzymujących się z jakiegoś działu: w rolnictwie około 22%, w przemyśle z górą 41%, w handlu zaś blisko 12%, to widzimy, że istnieją wielkie możliwości, ażeby ilość ludzi zatrudnionych w handlu powiększyć łącznie z rozwojem naszego przemysłu, łącznie z tym wielkim programem inwestycyjnym. A zatem nie trzeba doraźnego niszczenia, należy tylko odpowiednio gospodarować, odpowiednio rozplanować naszą gospodarkę ludnościową i materiałową. Wreszcie, jeżeli zauważymy, że inne różnorodne przesunięcia w strukturze ludności wiejskiej i miejskiej wśród Żydów jak i nie Żydów mogą nastąpić w tym długim okresie, to należy stwierdzić, że wszelkie doraźne i niecierpliwe projekty „niecierpliwe”, bo tego wyrażenia użył w swoim czasie p. Premier Składkowski — nie są, zdaniem moim, odpowiednie.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Dlaczego? Jeszcze jeden argument podam. Jeżeli wyobrazimy sobie, że Żydzi będą wyobcowani z wielkiego kręgu gospodarczego w Państwie Polskim, jeżeli w ogóle tego rodzaju myśl będziemy w' ramach jednolitego organizmu gospodarczego propagować, cóż wtedy powstanie? Możemy wykreślić mapę taką, w której będziemy widzieli wielki krąg gospodarki państwowej, prowadzonej przez Państwo, gdzie będziemy widzieli krąg gospodarki narodowej polskiej, gdzie obok niego będzie krąg gospodarki spółdzielczej ukraińskiej, dalej będzie występował silny gospodarczo i ekonomicznie żywioł niemiecki i na koniec będzie krąg gospodarczy żydowski. Czy słuszne jest, ażeby z oddzielna pracowało pięć kręgów gospodarczych w Państwie, zamiast ażeby one wszystkie w jednej i logicznie ujętej gospodarce były prowadzone? Tym bardziej muszę to podnieść, że w ogromnej mierze utrudnia się przez to zagadnienia importu, że utrudniony byłby kredyt firm zagranicznych. Czy jest możliwe, ażeby sprzedawca badał, czy ten, kto od niego kupuje, jest Żydem czy nie Żydem. Przecież ten stan rzeczy jest niedobry z różnych względów, w które nie chcę się tu zagłębiać. Ponadto muszę podkreślić, że podcinając ten kredyt na importowane towary jednocześnie hamujemy jakby długofalowość różnych procesów gospodarczych. Zbyteczne dodawać, że istnieje w tym niesprawiedliwość, istnieje pewna sprzeczność, sprzeczność zasadnicza, trudna do pogodzenia, albowiem interes państwowy i narodowy zbyt silnie tu wiąże się z wielokrotnym interesem osobistym. Nie możemy także uznać, ażeby zagadnienie dawania kredytów jednym, a odmawiania innym, nie było pewną formą etatyzmu.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Ale przechodzę do następnego zagadnienia. Przypomnijmy sobie sytuację, którą przecież wszyscy Państwo pamiętają, wielkiej koniunktury, jaka istniała w Polsce w czasie strajku angielskiego. Otóż zauważmy, że wśród piekących problemów, które są dzisiaj i które właśnie mogą być względnie łatwo rozwiązane — o tym także mówił dziś p. sen. Barcikowski — występuje zagadnienie wyjścia na wielki rynek krajów anglosaskich, a więc np. na rynek amerykański, który w tym wypadku jest specjalnie korzystny, albowiem nasz bilans handlowy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej jest ostatnio ujemny. Ale właśnie muszę tu stwierdzić, dlaczego kraje anglosaskie stoją dla nas otworem. Właśnie dlatego, że nie chcą podtrzymywać stosunków z krajami totalnymi. My takim krajem nie jesteśmy i nasza polityka zagraniczna też w tym kierunku idzie, ażeby właśnie ten rynek pozyskać w ramach ogólnych zabiegów dyplomatycznych.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Muszę więc powiedzieć, że gdybyśmy te pięć kręgów wprowadzili, to powstaje teraz dla tych transakcji — zastrzegam się: zupełnie bez udziału chcących takie transakcje prowadzić importerów czy eksporterów żydowskich — możliwość zniszczenia tego nastroju.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Teraz rozpatrzmy jeszcze zarysy koniunktury. Ameryka zakupywała w Sudetach za z górą 10 milionów dolarów rocznie samych rękawiczek. Możemy ten przemysł u nas rozwinąć. Możemy rozwinąć przemysł ludowy na eksport, produkować narzędzia tańszych gatunków, różnych montaży, jak radio i rowery.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">To są rzeczy, które w krótkiej fali można rozwiązać, i te problematy nie powinny być zaniedbane. One zaś mogą być rozwiązane tylko przy harmonijnej gospodarce w całym Państwie. To są problematy bardzo wielkie. A przede wszystkim jeżeli w krótkiej fali będziemy chcieli je rozwiązać, to unikniemy wielokrotnie anarchizowania rynku wewnętrznego.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Niewtajemniczony, oceniający rzeczywistość według zewnętrznych pozorów mógłby przy porównaniu Pomorza z innymi dzielnicami Polski ulec złudzeniu, że to jakiś kraj szczęśliwy: piękne, schludne miasta, murowane domy, szosy, drogi, fabryki, ludność żyjąca w dobrobycie i dostatku. Ale kto spojrzy za kulisy tego zewnętrznego wyglądu, ujrzy tam dość smutną rzeczywistość: kamienice masowo wystawiane na licytację, sklepy stare, ongiś zasobne, w likwidacji, przemysł w upadku, bezrobocie szaleje, miasta zadłużone.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#SBruski">Następuje stopniowe wyrównanie poziomu, ale jakże nieszczęsne: Polska B i Polska C się podnosi, Polska A nie stoi, ale się obniża, a to chyba jest zjawiskiem groźnym. Mówiono podczas dyskusji w dniach poprzednich, że równolegle z inwestycjami winna iść w parze konserwacja i utrzymywanie starego stanu. Tego niestety nie ma na Pomorzu. Świadczy o tym stopniowy upadek wysoko ongi postawionego przemysłu w Bydgoszczy, Grudziądzu, Czersku, likwidacja dziesiątek dobrze prosperujących warsztatów rzemieślniczych, masowe bankructwa zakładów handlowych. Jaka tego przyczyna? Wpływa na to zmniejszenie konsumcji ze strony ludności, w lwiej części rolniczej, a gwałtownie ubożejącej, śruba podatkowa szczególnie dotkliwie tu odczuwana, konkurencja żydowska oraz niemiecka. Właśnie mniejszość niemiecka nieproporcjonalnie do swej liczebności ma duży wpływ na życie gospodarcze Pomorza: czy to w posiadaniu ziemi, czy w ilości warsztatów rzemieślniczych, placówek handlowych, spółdzielczych czy przemysłowych. Obecnie odbywa się też masowy najazd Żydów na Pomorze.</u>
- <u xml:id="u-33.2" who="#SBruski">Gdynia stworzona geniuszem polskiego ministra, rękami polskiego robotnika, umysłem polskiego inżyniera, dziś eksploatowana bywa przez kapitał żydowski i obcy, a tylko częściowo przez kapitał polski. Masowy najazd na Gdynię wzmógł się po wypadkach prześladowań Żydów w Gdańsku, w konsekwencji czego następuje wtórne opanowanie przez nich placówek handlowych. Ten stan rzeczy woła o naprawę. Trzeba zatem uaktywnić polskie życie gospodarcze na Pomorzu, czemu dają wyraz tezy okręgu pomorskiego O.Z.N.</u>
- <u xml:id="u-33.3" who="#SBruski">Domagamy się: 1) wprowadzenia ulg taryfowych dla surowców, sprowadzanych przez przemysł pomorski z okręgów przemysłowych, 2) pomocy Ministerstwa Przemysłu i Handlu w kierunku uruchomienia nieczynnych większych zakładów przemysłowych, np. w Bydgoszczy i Grudziądzu (P.P.G.), 3) otoczenia specjalną opieką: a) pomorskiego przemysłu spożywczego, b) przemysłu przetwarzającego produkty rolne, c) przemysłu i handlu eksportowego przez udostępnienie mu dogodnych kredytów obrotowych i inwestycyjnych oraz rozciągnięcie na Pomorze tych samych przywilejów podatkowych, jakie ma C.O.P. oraz województwa wschodnie, 4) drobne warsztaty rzemieślnicze i handlowe, będące na Pomorzu tak zdrową i ważną siłą gospodarczą, winny otrzymać przywilej w zakresie obciążeń publicznych; warsztatom tym należy udostępnić dogodne długoterminowe kredyty. W związku z tym należało by przyśpieszyć uzdrowienie polskich spółdzielni kredytowych. Kupcowi i handlowi polskiemu w Gdyni należy pomóc w tworzeniu polskich placówek handlowych, szczególnie przez preferowanie ich w zakresie polityki kontyngentowej.</u>
- <u xml:id="u-33.4" who="#SBruski">Przy tej okazji chciałbym zwrócić uwagę na systematyczne upośledzanie elementu polskiego przy udzielaniu koncesji. Dla unarodowienia przemysłu i handlu polskiego polityka koncesyjna Ministerstwa Przemysłu i Handlu powinna zdążać do liczbowo sprawiedliwego przydziału koncesji kapitałowi polskiemu i przedsiębiorcy polskiemu.</u>
- <u xml:id="u-33.5" who="#SBruski">Port Gdyni należy dalej rozbudować i uprzemysłowić oraz tworzyć w północnej części Pomorza, jako zapleczu Gdyni, placówki przemysłowe oraz rzemieślnicze dla bezpośredniej obsługi portu. Idealnie do tego nadaje się uprzemysłowione miasto Starogard. Realizowania tych postulatów przyczyniłoby się też do usunięcia największej bolączki Pomorza — bezrobocia oraz unarodowiłoby nasz handel, przemysł i rzemiosło. Gdynia musi być portem polskim nie tylko z nazwy, ale rzeczywiście. Ten charakter może jej dać tylko polski kupiec, polski rzemieślnik, polski przemysłowiec i handlowiec. Gdynia z całym Pomorzem muszą być silnym bastionem polskiego życia gospodarczego, gdyż tędy prowadzą drogi całej Polski ku ekspansji, ku koloniom, ku dalekim oceanom i krajom zamorskim. Dajmy jednak Polakom możność konkurowania z elementem niepolskim. Polacy pomorscy od wieków pełniący „straż nad Bałtykiem”, najdłużej jęczący w jarzmie niewoli, wprawieni są w ponoszeniu ciężarów i ofiar dla dobra kraju. My dobrze rozumiemy potrzeby innych rejonów polskich i chętnie przykładamy ręce do dźwignięcia całego kraju gospodarczo. Otoczeni z trzech stron granicami potężnego sąsiada, nie boimy się konsekwencji tego położenia, ale zarazem chcemy tym intensywniej pracować, aby Polska mogła spokojną być o swe morze, o swój handel zamorski, o swą flotę morską, o swą Gdynię. Pomorze potrzebuje jednak pomocy całej Polski, żeby móc skutecznie oprzeć się wszelkim elementom wrogim. Tego dokona całkowicie, skoro będzie silne gospodarczo, to jest przez rozwój przemysłu i handlu, który przecież ma taką chlubną kartę na polu ekonomicznym Polski, który był ostoją polskiego życia gospodarczego w czasach niewoli.</u>
- <u xml:id="u-33.6" who="#SBruski">Pomorze, właśnie Pomorze z polską Gdynią, z polskim Gdańskiem i Bałtykiem, silne gospodarczo, połączone arteriami komunikacyjnymi wszelkiego rodzaju z C.O.P-em, Śląskiem, Lwowem, Wilnem i stolicą, to najlepsza gwarancja i podstawa mocarstwowości Polski.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#DawidBruski">Wysoka Izbo! Niewtajemniczony, oceniający rzeczywistość według zewnętrznych pozorów mógłby przy porównaniu Pomorza z innymi dzielnicami Polski ulec złudzeniu, że to jakiś kraj szczęśliwy: piękne, schludne miasta, murowane domy, szosy, drogi, fabryki, ludność żyjąca w dobrobycie i dostatku. Ale kto spojrzy za kulisy tego zewnętrznego wyglądu, ujrzy tam dość smutną rzeczywistość: kamienice masowo wystawiane na licytację, sklepy stare, ongiś zasobne, w likwidacji, przemysł w upadku, bezrobocie szaleje, miasta zadłużone.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#DawidBruski">Następuje stopniowe wyrównanie poziomu, ale jakże nieszczęsne: Polska B i Polska C się podnosi, Polska A nie stoi, ale się obniża, a to chyba jest zjawiskiem groźnym. Mówiono podczas dyskusji w dniach poprzednich, że równolegle z inwestycjami winna iść w parze konserwacja i utrzymywanie starego stanu. Tego niestety nie ma na Pomorzu. Świadczy o tym stopniowy upadek wysoko ongi postawionego przemysłu w Bydgoszczy, Grudziądzu, Czersku, likwidacja dziesiątek dobrze prosperujących warsztatów rzemieślniczych, masowe bankructwa zakładów handlowych. Jaka tego przyczyna? Wpływa na to zmniejszenie konsumcji ze strony ludności, w lwiej części rolniczej, a gwałtownie ubożejącej, śruba podatkowa szczególnie dotkliwie tu odczuwana, konkurencja żydowska oraz niemiecka. Właśnie mniejszość niemiecka nieproporcjonalnie do swej liczebności ma duży wpływ na życie gospodarcze Pomorza: czy to w posiadaniu ziemi, czy w ilości warsztatów rzemieślniczych, placówek handlowych, spółdzielczych czy przemysłowych. Obecnie odbywa się też masowy najazd Żydów na Pomorze.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#DawidBruski">Gdynia stworzona geniuszem polskiego ministra, rękami polskiego robotnika, umysłem polskiego inżyniera, dziś eksploatowana bywa przez kapitał żydowski i obcy, a tylko częściowo przez kapitał polski. Masowy najazd na Gdynię wzmógł się po wypadkach prześladowań Żydów w Gdańsku, w konsekwencji czego następuje wtórne opanowanie przez nich placówek handlowych. Ten stan rzeczy woła o naprawę. Trzeba zatem uaktywnić polskie życie gospodarcze na Pomorzu, czemu dają wyraz tezy okręgu pomorskiego O.Z.N.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#DawidBruski">Domagamy się: 1) wprowadzenia ulg taryfowych dla surowców, sprowadzanych przez przemysł pomorski z okręgów przemysłowych, 2) pomocy Ministerstwa Przemysłu i Handlu w kierunku uruchomienia nieczynnych większych zakładów przemysłowych, np. w Bydgoszczy i Grudziądzu (P.P.G.), 3) otoczenia specjalną opieką: a) pomorskiego przemysłu spożywczego, b) przemysłu przetwarzającego produkty rolne, c) przemysłu i handlu eksportowego przez udostępnienie mu dogodnych kredytów obrotowych i inwestycyjnych oraz rozciągnięcie na Pomorze tych samych przywilejów podatkowych, jakie ma C.O.P. oraz województwa wschodnie, 4) drobne warsztaty rzemieślnicze i handlowe, będące na Pomorzu tak zdrową i ważną siłą gospodarczą, winny otrzymać przywilej w zakresie obciążeń publicznych; warsztatom tym należy udostępnić dogodne długoterminowe kredyty. W związku z tym należało by przyśpieszyć uzdrowienie polskich spółdzielni kredytowych. Kupcowi i handlowi polskiemu w Gdyni należy pomóc w tworzeniu polskich placówek handlowych, szczególnie przez preferowanie ich w zakresie polityki kontyngentowej.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#DawidBruski">Przy tej okazji chciałbym zwrócić uwagę na systematyczne upośledzanie elementu polskiego przy udzielaniu koncesji. Dla unarodowienia przemysłu i handlu polskiego polityka koncesyjna Ministerstwa Przemysłu i Handlu powinna zdążać do liczbowo sprawiedliwego przydziału koncesji kapitałowi polskiemu i przedsiębiorcy polskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#DawidBruski">Port Gdyni należy dalej rozbudować i uprzemysłowić oraz tworzyć w północnej części Pomorza, jako zapleczu Gdyni, placówki przemysłowe oraz rzemieślnicze dla bezpośredniej obsługi portu. Idealnie do tego nadaje się uprzemysłowione miasto Starogard. Realizowania tych postulatów przyczyniłoby się też do usunięcia największej bolączki Pomorza — bezrobocia oraz unarodowiłoby nasz handel, przemysł i rzemiosło. Gdynia musi być portem polskim nie tylko z nazwy, ale rzeczywiście. Ten charakter może jej dać tylko polski kupiec, polski rzemieślnik, polski przemysłowiec i handlowiec. Gdynia z całym Pomorzem muszą być silnym bastionem polskiego życia gospodarczego, gdyż tędy prowadzą drogi całej Polski ku ekspansji, ku koloniom, ku dalekim oceanom i krajom zamorskim. Dajmy jednak Polakom możność konkurowania z elementem niepolskim. Polacy pomorscy od wieków pełniący „straż nad Bałtykiem”, najdłużej jęczący w jarzmie niewoli, wprawieni są w ponoszeniu ciężarów i ofiar dla dobra kraju. My dobrze rozumiemy potrzeby innych rejonów polskich i chętnie przykładamy ręce do dźwignięcia całego kraju gospodarczo. Otoczeni z trzech stron granicami potężnego sąsiada, nie boimy się konsekwencji tego położenia, ale zarazem chcemy tym intensywniej pracować, aby Polska mogła spokojną być o swe morze, o swój handel zamorski, o swą flotę morską, o swą Gdynię. Pomorze potrzebuje jednak pomocy całej Polski, żeby móc skutecznie oprzeć się wszelkim elementom wrogim. Tego dokona całkowicie, skoro będzie silne gospodarczo, to jest przez rozwój przemysłu i handlu, który przecież ma taką chlubną kartę na polu ekonomicznym Polski, który był ostoją polskiego życia gospodarczego w czasach niewoli.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#DawidBruski">Pomorze, właśnie Pomorze z polską Gdynią, z polskim Gdańskiem i Bałtykiem, silne gospodarczo, połączone arteriami komunikacyjnymi wszelkiego rodzaju z C.O.P-em, Śląskiem, Lwowem, Wilnem i stolicą, to najlepsza gwarancja i podstawa mocarstwowości Polski.</u>
<u xml:id="u-33.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#SSzelągowska">Zagadnienie przymusowej zewnętrznej rewizji bilansów i rachunkowości przedsiębiorstw prywatnych jest od szeregu lat na zachodzie Europy niezmiernie aktualne. Na tle polskich stosunków gospodarczych omawiana kwestia nabiera szczególnie doniosłego znaczenia z uwagi na poważną rolę, jaką w naszym życiu przemysłowym i handlowym odgrywa kapitał zagraniczny, którego interesy nawet przy zupełnej lojalności z natury rzeczy bardzo często wykazują sprzeczność z dobrem publicznym Rzeczypospolitej i społeczeństwa polskiego. Poza tym konieczność wprowadzenia przymusowej rewizji spółek akcyjnych posiada szczególnie doniosłe znaczenie dla gospodarstwa społecznego ze względu na luźny związek między akcjonariuszami, co stwarza możliwość posunięć szkodliwych dla mniejszości akcjonariuszów danej spółki. Ileż to już przepadło drobnych oszczędności ulokowanych w akcjach przedsiębiorstw, które nie zasługiwały na zaufanie. Zresztą nie tylko chodzi o zabezpieczenie interesów tej mniejszości, ale i o ochronę interesów spółki akcyjnej jako przedsiębiorstwa, z którymi w sprzeczności mogą pozostawać niekiedy interesy nawet wszystkich akcjonariuszów, jako kapitalistów, wreszcie chodzi też o ochronę interesu publicznego, który w tej formie zrzeszenia może być narażony na szczególne niebezpieczeństwo.</u>
- <u xml:id="u-35.1" who="#SSzelągowska">Toteż kodeks handlowy, który wszedł w życie na całym obszarze Państwa w dn. 1 lipca 1934 r., zawiera art. 376, którego brzmienie jest następujące: „Każda spółka powinna corocznie poddać bilans, rachunek strat i zysków tudzież sprawozdanie sporządzone przez zarząd badaniu przez biegłych rewidentów zarówno pod względem zgodności ich z księgami i dokumentami, jako też faktycznym stanem majątku i interesów spółki. Biegłych wyznaczy sąd rejestrowy”. § 2 art. 376 głosi: „Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki”. Potrzeba więc takiego rozporządzenia jest uznana za konieczną.</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#SSzelągowska">Ale w tymże kodeksie w art. 697 jest powiedziane, że wprowadzenie w życie art. 376 zastrzega się osobnym rozporządzeniom Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Sprawiedliwości, które oznaczać będą jego moc obowiązującą pod względem czasu, obszaru i rodzaju spółek akcyjnych. W interesie publicznym należy dążyć, by zapowiedziane rozporządzenie, które się dotąd nie ukazało, zostało jednak wreszcie wydane i objęło wszystkie spółki akcyjne w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-35.3" who="#SSzelągowska">O realizację postanowienia art. 376 kodeksu handlowego dobijają się corocznie zjazdy zawodowe księgowych, ostatnio czwarty ogólnokrajowy Kongres Księgowych i Rzeczoznawców Księgowości w Katowicach w roku ubiegłym, jako iż kontrola nad bilansami spółek akcyjnych uznana jest za doniosły postulat społeczno-gospodarczy, który umożliwi pełną i wszechstronną kontrolę nad życiem gospodarczym kraju.</u>
- <u xml:id="u-35.4" who="#SSzelągowska">Rzecz prosta, rewident nie może i nie powinien poprzestać na formalnej stronie zagadnienia rewizji, to jest na stwierdzeniu rachunkowej prawidłowości i zgodności z formalnymi zasadami, dotyczącymi sposobu prowadzenia ksiąg handlowych, ale musi sięgnąć głębiej, t.j. do krytycznej oceny wewnętrznej istoty zjawisk gospodarczych i ich rachunkowych odpowiedników, do ustalenia zgodności zapisów i zestawień z rzeczywistym położeniem gospodarczym spółki, jak to zresztą w art. 376 jest podkreślone w słowach, zalecających badanie faktycznego stanu majątku i interesów spółki.</u>
- <u xml:id="u-35.5" who="#SSzelągowska">§ 2 art. 376 głosi, że „rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki”. Oczywiście do pełnienia tych odpowiedzialnych funkcyj biegłych rewidentów powołane być muszą osoby odpowiednio wykwalifikowane i dające obiektywną rękojmię należytego wykonania poruczonych im obowiązków. Świat zawodowy jest przygotowany i stale się przygotowuje do zadań, do których powołuje go art. 376 kodeksu handlowego.</u>
- <u xml:id="u-35.6" who="#SSzelągowska">Niezmiernie pożądanym jest przyśpieszenie wydania rozporządzenia, zapowiedzianego artykułem 697 kodeksu handlowego, które pozwoli zrealizować art. 376 w całej pełni, za czym przemawiają ważne względy gospodarcze i państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#AnnaSzelągowska">Zagadnienie przymusowej zewnętrznej rewizji bilansów i rachunkowości przedsiębiorstw prywatnych jest od szeregu lat na zachodzie Europy niezmiernie aktualne. Na tle polskich stosunków gospodarczych omawiana kwestia nabiera szczególnie doniosłego znaczenia z uwagi na poważną rolę, jaką w naszym życiu przemysłowym i handlowym odgrywa kapitał zagraniczny, którego interesy nawet przy zupełnej lojalności z natury rzeczy bardzo często wykazują sprzeczność z dobrem publicznym Rzeczypospolitej i społeczeństwa polskiego. Poza tym konieczność wprowadzenia przymusowej rewizji spółek akcyjnych posiada szczególnie doniosłe znaczenie dla gospodarstwa społecznego ze względu na luźny związek między akcjonariuszami, co stwarza możliwość posunięć szkodliwych dla mniejszości akcjonariuszów danej spółki. Ileż to już przepadło drobnych oszczędności ulokowanych w akcjach przedsiębiorstw, które nie zasługiwały na zaufanie. Zresztą nie tylko chodzi o zabezpieczenie interesów tej mniejszości, ale i o ochronę interesów spółki akcyjnej jako przedsiębiorstwa, z którymi w sprzeczności mogą pozostawać niekiedy interesy nawet wszystkich akcjonariuszów, jako kapitalistów, wreszcie chodzi też o ochronę interesu publicznego, który w tej formie zrzeszenia może być narażony na szczególne niebezpieczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#AnnaSzelągowska">Toteż kodeks handlowy, który wszedł w życie na całym obszarze Państwa w dn. 1 lipca 1934 r., zawiera art. 376, którego brzmienie jest następujące: „Każda spółka powinna corocznie poddać bilans, rachunek strat i zysków tudzież sprawozdanie sporządzone przez zarząd badaniu przez biegłych rewidentów zarówno pod względem zgodności ich z księgami i dokumentami, jako też faktycznym stanem majątku i interesów spółki. Biegłych wyznaczy sąd rejestrowy”. § 2 art. 376 głosi: „Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki”. Potrzeba więc takiego rozporządzenia jest uznana za konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#AnnaSzelągowska">Ale w tymże kodeksie w art. 697 jest powiedziane, że wprowadzenie w życie art. 376 zastrzega się osobnym rozporządzeniom Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Sprawiedliwości, które oznaczać będą jego moc obowiązującą pod względem czasu, obszaru i rodzaju spółek akcyjnych. W interesie publicznym należy dążyć, by zapowiedziane rozporządzenie, które się dotąd nie ukazało, zostało jednak wreszcie wydane i objęło wszystkie spółki akcyjne w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#AnnaSzelągowska">O realizację postanowienia art. 376 kodeksu handlowego dobijają się corocznie zjazdy zawodowe księgowych, ostatnio czwarty ogólnokrajowy Kongres Księgowych i Rzeczoznawców Księgowości w Katowicach w roku ubiegłym, jako iż kontrola nad bilansami spółek akcyjnych uznana jest za doniosły postulat społeczno-gospodarczy, który umożliwi pełną i wszechstronną kontrolę nad życiem gospodarczym kraju.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#AnnaSzelągowska">Rzecz prosta, rewident nie może i nie powinien poprzestać na formalnej stronie zagadnienia rewizji, to jest na stwierdzeniu rachunkowej prawidłowości i zgodności z formalnymi zasadami, dotyczącymi sposobu prowadzenia ksiąg handlowych, ale musi sięgnąć głębiej, t.j. do krytycznej oceny wewnętrznej istoty zjawisk gospodarczych i ich rachunkowych odpowiedników, do ustalenia zgodności zapisów i zestawień z rzeczywistym położeniem gospodarczym spółki, jak to zresztą w art. 376 jest podkreślone w słowach, zalecających badanie faktycznego stanu majątku i interesów spółki.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#AnnaSzelągowska">§ 2 art. 376 głosi, że „rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki”. Oczywiście do pełnienia tych odpowiedzialnych funkcyj biegłych rewidentów powołane być muszą osoby odpowiednio wykwalifikowane i dające obiektywną rękojmię należytego wykonania poruczonych im obowiązków. Świat zawodowy jest przygotowany i stale się przygotowuje do zadań, do których powołuje go art. 376 kodeksu handlowego.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#AnnaSzelągowska">Niezmiernie pożądanym jest przyśpieszenie wydania rozporządzenia, zapowiedzianego artykułem 697 kodeksu handlowego, które pozwoli zrealizować art. 376 w całej pełni, za czym przemawiają ważne względy gospodarcze i państwowe.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Drozdowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Jeśli chciałbym w toku debaty dzisiejszej nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu poruszyć zagadnienia naszego handlu zagranicznego, to nie tylko dlatego, że jest to w dobie obecnej dziedziną niezmiernie skomplikowaną i stwarzającą dla gospodarki niezliczone trudności, ale także dlatego, że, zdaniem moim, wymaga podkreślenia i nacisku fakt, iż handel zagraniczny. wymiana towarów z zagranicą jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju i postępu gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-37.1" who="#SDrozdowski">Wzajemne zazębianie się i oddziaływanie wewnętrznych zjawisk gospodarczych na kształtowanie się obrotów zagranicznych i nawzajem — warunków handlu zagranicznego na koniunkturę wewnętrzną jest oczywiste. W Polsce ta współzależność na przestrzeni 20-lecia naszej niepodległości przejawia się w sposób zupełnie wyraźny. Spadek obrotów z zagranicą jest równoznaczny z okresami kryzysów gospodarczych, a ich wzrost jest oczywistym wskaźnikiem prosperacji. Nie można obrotów towarowych z zagranicą traktować jako zjawiska oderwanego od całokształtu polityki przemysłowo handlowej. Handel zagraniczny jest zjawiskiem, wypływającym z potrzeb polityki gospodarczej Państwa. Wszystkie zasadnicze założenia naszej przebudowy struktury gospodarczej kraju zahaczają o handel zagraniczny, zarówno polityka uprzemysłowienia i rozwoju produkcji, jak zagadnienie poziomu cen rolniczych i cen przemysłowych mają z tym bezpośredni związek. Ale o ile w polityce handlowej wewnętrznej jesteśmy nieskrępowanymi dysponentami, o tyle w handlu zagranicznym dyspozycja naszego Rządu jest uzależniona od co najmniej dwustronnego porozumienia z partnerem zagranicznym, a często wymaga wielokrotnych układów i porozumień. Zwłaszcza w czasach obecnych polityka handlu zagranicznego z jednej strony zwalczać musi olbrzymie przeszkody wszelkiego rodzaju w postaci reglamentacji towarowych i dewizowych, wypływających bądź z autarkicznych kierunków gospodarczych, bądź z trudności, wynikających na skutek daleko idących zmian w układzie stosunków gospodarczych świata powojennego, z drugiej zaś strony stale dążyć musi do dynamizmu, ażeby zaspokajać potrzeby rozwoju gospodarczego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-37.2" who="#SDrozdowski">Udział Polski w handlu zagranicznym, światowym jest znikomy. Obraca się on stale w granicach około 1% obrotów światowych, a chociaż można by pocieszać się, że udział ten tylko nieznacznie odbiega od procentowego stosunku z okresu 1929 r., a w ostatnich latach znów wzrasta, tym niemniej trzeba stwierdzić, że rola kraju, odgrywającego w handlu międzynarodowym tak nieznaczną rolę i nie posiadającego przy tym żadnych atrakcyjnych artykułów eksportowych, ani znaczniejszego zapotrzebowania na artykuły produkowane przez kontrahentów, jest niezmiernie trudna.</u>
- <u xml:id="u-37.3" who="#SDrozdowski">Nikły stosunek obrotów zagranicznych na głowę ludności, wynoszący w Polsce w 1937 r. — 71 zł, gdy w Rumunii 101, w Czechosłowacji 277, w Estonii 277, we Francji 334, w Niemczech 358, w Danii, Holandii, Belgii powyżej 900–1000 zł, jest wykładnikiem naszego słabego rozwoju gospodarczego i wielkich w tym zakresie zaległości do odrobienia. Toteż zasada wzrostu obrotów z zagranicą, stałego rozwoju równoznacznego i równoczesnego z rozwojem potencjału gospodarstwa narodowego jest naczelnym postulatem polityki handlu zagranicznego.</u>
- <u xml:id="u-37.4" who="#SDrozdowski">P. sprawozdawca budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu dał nam w swoim drukowanym sprawozdaniu obszerne omówienie kształtowania się naszego przywozu towarów i wywozu. Położył słusznie duży nacisk na sprawę bilansu handlowego, który w naszych warunkach nie może, bez szkody dla podstaw naszej gospodarki, przez czas dłuższy wykazywać salda ujemnego. Jeśli przyjmiemy za słuszne te dwie zasady, to jest konieczność dynamizmu obrotów zagranicznych i utrzymania nadwyżek eksportu nad importem, to jasnym się staje, że ich realizacja możliwa jest tylko na drodze rozwoju ekspansji eksportowej. W żadnym razie nie możemy dla osiągnięcia nadwyżek eksportowych uciekać się do mechanicznych redukcji importu, zwłaszcza iż struktura importu wskazuje na stały stopniowy wzrost pozycji surowców i środków produkcji. W tych warunkach zasadniczym dążeniem naszej polityki handlowej staje się zagadnienie eksportu.</u>
- <u xml:id="u-37.5" who="#SDrozdowski">Poza normami regulującymi dziś handel zagraniczny w postaci ograniczeń reglamentacyjnych, dewizowych i innych, ogromne trudności napotyka dziś wszelka działalność eksportowa na skutek powikłań natury walutowej i poziomu cen światowych w złocie. Dla zobrazowania tych trudności wystarczy przytoczyć fakt, że 74,3% naszego wywozu kierowane jest na rynki, posiadające ceny w złocie niższe niż w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-37.6" who="#SDrozdowski">Istnieje dziś zasadniczy podział rynków pod kątem widzenia zapłaty za towar. Są to rynki clearingowe i tzw. wolno-dewizowe. Oczywiście, jest dążeniem wszystkich państw, zwłaszcza stosujących reglamentację dewizową, a zmuszonych, jak Polska, do importowania szeregu surowców, które nabyć można tylko na rynkach wolno dewizowych, aby swój eksport ulokować również na rynkach wolno dewizowych bez potrzeby kompensowania go przywozem. Niestety ceny na rynkach wolnodewizowych kształtują się na ogół znacznie niżej niż na rynkach clearingowych. Kiedy jeszcze w roku 1938 stosunek eksportu z Polski do krajów wolno-dewizowych wynosił 63,1% wobec 36,9% wywozu na rynki clearingowe, to już dziś, jak obliczam, na skutek ostatnio zawartych umów handlowych lub będących w toku stosunek ten spadnie do 56% wywozu na rynki wolno-dewizowe wobec 44 na rynki clearingowe. Te przesunięcia nakładają na nas nowe obowiązki w dziedzinie umożliwienia większej aktywności eksportowej na rynki wolno-dewizowe. Należało by się zastanowić, czy nie istnieją możliwości pewnego uprzywilejowania eksportu na rynki wolno-dewizowe w dziedzinie niektórych przepisów reglamentacyjnych czy dewizowych, które by stanowiły zachętę dla eksporterów do podejmowania pewnych wysiłków w tym kierunku. W momencie, kiedy zaczynamy w coraz większym stopniu zaopatrywać się w surowce w drodze rozrachunku clearingowego, co połączone być może ze wzrostem cen tych surowców, należy zwrócić baczną uwagę na to, aby nie stało się to powodem dalszego podrażania kosztów naszej produkcji przemysłowej. Prowadziłoby to w konsekwencji do dalszego ograniczenia naszego wywozu na rynki wolnodewizowe na skutek pogłębiającej się różnicy poziomu cen.</u>
- <u xml:id="u-37.7" who="#SDrozdowski">Na sprawy importu rozpowszechniony jest niesłuszny pogląd, jakoby import był złem koniecznym a importer jednostką społecznie mniej użyteczną. Istotnie, import w Polsce nie może być stawiany jako wzór dobrej i racjonalnej organizacji. Zbyt wielka ilość importerów towarów zakupywanych za granicą wywołuje ich słabość w stosunku do zagranicy. Kupując małe partie towarów, kupujemy je drogo, nie z pierwszego źródła, nie mamy wpływu na drogę i sposób transportu i ubezpieczenia.</u>
- <u xml:id="u-37.8" who="#SDrozdowski">Reglamentacja przywozu, która w pierwszym okresie słusznie oparta została na zasadzie tzw. praw nabytych, tj. stabilizowania dotychczasowych importerów, z czasem doprowadziła przez sztywność swoich form do zupełnego wypaczenia struktury handlu importowego. Toteż dobrze się stało, że z inicjatywy p. Ministra Przemysłu i Handlu zwołana została pierwsza konferencja importowa, która przed niedawnym czasem poddała gruntownej i wnikliwej analizie zagadnienia importu. Konferencja pod kątem widzenia interesu publicznego w kolaboracji Ministerstwa z przedstawicielami sfer kupieckich i przemysłowych zbadała gruntownie zagadnienie organizacji, warunków i potrzeb importu. Daje ona podstawy do racjonalizacji naszej polityki handlowej w dziedzinie importu. Konferencja wyraźnie wypowiedziała się w kierunku koncentracji importu przez ustalenie minimalnych niepodzielnych kwot poszczególnych towarów, które mogą być importowane. Będzie to miało dodatni wpływ na warunki zakupu, ale także ułatwi warunki finansowania transakcji importowych, pozwoli na uchwycenie pod nasze wpływy zagadnień transportu i ubezpieczenia.</u>
- <u xml:id="u-37.9" who="#SDrozdowski">Nie mam zamiaru poddawać tu szczegółowemu omówieniu prac i wyników konferencji importowej. Będzie ona miała niewątpliwie swe następstwa w dziedzinie uzdrowienia naszego handlu. Nie bez znaczenia jest okoliczność, że i moment unarodowienia naszego handlu ma tu swoje miejsce. Na konferencji tej przytoczono cyfry, z których wynika, iż rozdrobnienie importu stoi w ścisłym związku z jego strukturą narodowościową. Stworzenie silnych polskich domów importowych jest istotną potrzebą naszego życia gospodarczego i to nie tylko ze względu na racjonalizację importu, ale i ze względu na rolę, jaką handel powinien odgrywać w zakresie równomiernego zaopatrywania produkcji w surowce i gromadzenia zapasów.</u>
- <u xml:id="u-37.10" who="#SDrozdowski">Instrumentem w ręku Państwa, wpływającym na kształtowanie się obrotów zagranicznych, jest polityka traktatowa. Warunki dzisiejsze stwarzają niesłychane trudności dla naszych negocjatorów. Z reguły dawny typ traktatu handlowego, opartego na klauzuli największego uprzywilejowania, stał się dziś tylko ramką ogólną, wymagającą szczegółowego wypełnienia treści umów płatniczych, kontyngentowych, celnych, weterynaryjnych itp. Umowy te wobec płynności stosunków zawierane są z reguły na krótkie terminy, najwyżej roczne, i wymagają stałej regulacji we wzajemnym kontakcie z kontrahentami. Powoduje to stan permanentnych rokowań handlowych, obciążających aparat ministerialny i utrudniających wszelką działalność handlową na dłuższą metę. Trzeba stwierdzić, że osiągnięcia naszej polityki traktatowej w warunkach, w jakich ona musi być prowadzona, są na ogół bardzo korzystne.</u>
- <u xml:id="u-37.11" who="#SDrozdowski">W zakresie opieki nad eksportem rolniczym nasza polityka traktatowa w latach ostatnich oddała znaczne usługi w zakresie kształtowania się cen artykułów rolniczych w Polsce. Szereg traktatów handlowych z niemieckim na czele miało wybitne nastawienie prorolnicze.</u>
- <u xml:id="u-37.12" who="#SDrozdowski">Nie twierdzę, aby interesy ekspansji przemysłowej nie były odpowiednio doceniane przy negocjacjach handlowych. Chodzi mi o to, aby tak jak w pewnych okresach czasu dominujące interesy rolnictwa znajdowały swój słuszny wyraz w kierunku polityki traktatowej, tak samo interesy przemysłu w stosunku zwłaszcza do tych gałęzi przemysłu, które swoją produkcję w większości lub w znacznej mierze opierają na stosunkach z rynkami zagranicznymi, lub w stosunku do krajów, z którymi obroty rolnicze nie mają dla rolnictwa krajowego istotnego znaczenia, były odpowiednio chronione.</u>
- <u xml:id="u-37.13" who="#SDrozdowski">Jak doniosłe znaczenie mają sprawy traktatowe i dobry system umów handlowych na kształtowanie się eksportu, mogły służyć przykładem ostatnie miesiące. Na negocjatorów naszych spadł obowiązek zapewnienia zbytu znacznej części towarów, produkowanych przez przemysł przyłączonych ziem Śląska zachodniego. Zadanie to, trzeba stwierdzić, zostało wykonane i dziś możemy uważać problem utrzymania produkcji zakładów przemysłowych na ziemiach odzyskanych w granicach dotychczasowych za rozwiązany na okres najbliższy.</u>
- <u xml:id="u-37.14" who="#SDrozdowski">Słyszy się często narzekania iż obecna administracja handlu zagranicznego, wymagająca różnego rodzaju zaświadczeń, pozwoleń, opłat itd., powodująca najróżniejsze utrudnienia życia w postaci zarządzeń reglamentacyjnych celnych i dewizowych, o których mówiłem, jest zbyt biurokratyczna, skomplikowana, nie elastyczna, hamująca obroty i powodująca tzw. zmęczenie eksportowe. Istotnie lista formalności wymaganych i instytucyj uczestniczących w tej administracji jest poważna. Lecz nie jest to wynalazek polski. To samo obserwujemy nieomal wszędzie, a przede wszystkim w krajach posiadających ograniczenia dewizowe. Natomiast trzeba stwierdzić, że dążność do uproszczenia i ułatwienia obsługi handlu zagranicznego jest powszechna. Dzięki współpracy Ministerstwa z samorządem gospodarczym pod kątem wspólnego celu — zwiększenia naszej ekspansji wszelkie problemy rozpatrywane i rozwiązywane być mogą ku pożytkowi sprawy. Mam nadzieję, że powołana przez p. Ministra komisja do zbadania i uproszczenia obsługi handlu zagranicznego zdoła dalsze postępy na tej drodze poczynić.</u>
- <u xml:id="u-37.15" who="#SDrozdowski">Gdy mowa o handlu zagranicznym, nie sposób pominąć zagadnienia Gdyni. Gdynia, o której tutaj już była dzisiaj mowa, zbudowana wysiłkiem całego narodu i jego chluba, jest jedynym naszym handlowym portem, pozostającym całkowicie w naszej dyspozycji. Przez Gdynię przechodzi obecnie 46% naszych obrotów handlowych z zagranicą. Dzisiejszego handlu zagranicznego Polski i jego dynamiki tak bardzo uzasadnionej i potrzebnej nie można sobie wyobrazić bez Gdyni. Ale oto dochodzimy do stanu rzeczy, że Gdynia nie jest już w stanie podołać ciążącym na niej zadaniom, jako port przeładunkowy.</u>
- <u xml:id="u-37.16" who="#SDrozdowski">Praca w porcie odbywa się bez przerwy w ciągu 24 godzin, co jest rzeczą prawie niespotykaną w innych portach. Zdolność techniczna przeładunku artykułów masowych, a w szczególności rud i złomu żelaznego — rzecz niesłychanie ważna na wypadek jakiejś potrzeby specjalnej — jest całkowicie wyczerpana. Kontynuowanie rozbudowy Gdyni jako portu, a w szczególności dalsze inwestycje w zakresie zwiększenia zdolności przeładunkowej, należy zaliczyć do potrzeb niezbędnych i najpilniejszych. Skoro w preliminarzu budżetowym znajdujemy na ten cel tylko minimalne kwoty, będące raczej obsługą długów, powstałych z tytułu rozbudowy portu w latach poprzednich, niż zaspokojeniem bieżących potrzeb inwestycyjnych, należy poważnie zastanowić się nad tym, czy nie można by rozbudowy Gdyni przyśpieszyć na innej drodze. Mam tu na myśli zagadnienie komercjalizacji portu. Sprawa komercjalizacji portu gdyńskiego ciągnie się od szeregu lat. Formułowano na ten temat szereg projektów, z których żaden nie doczekał się realizacji. Ostatni projekt komercjalizacji portu raczej pogarsza niż polepsza stan obecny. Port gdyński przynosi obecnie zysk eksploatacyjny wstawiany do budżetu w wysokości około 5 milionów zł rocznie. Przedsiębiorstwo posiadające zdolność prawną, majątek tej wysokości, co port gdyński, oraz zysk eksploatacyjny około 5 milionów zł rocznie, o ile ten zysk zostałby wydzielony z budżetu państwowego, mogłoby z łatwością w dzisiejszych czasach uzyskać kapitały na inwestycje. Komercjalizacja portu gdyńskiego powinna pójść w kierunku stworzenia dla Gdyni warunków niezależności finansowej od budżetu Państwa, dania jej osobowości prawnej i osiągnięcia przez to właściwych podstaw polityki finansowej. Ponadto port gdyński powinien posiadać swobodę i samodzielność w zakresie polityki personalnej tak niezbędną z punktu widzenia elastyczności działania.</u>
- <u xml:id="u-37.17" who="#SDrozdowski">Z tego jednoprocentowego udziału naszego w handlu światowym, pozostawiającego nas w tyle za takimi krajami, jak Dania, Szwecja i Norwegia, musimy co prędzej wysunąć się na inne miejsce.</u>
- <u xml:id="u-37.18" who="#SDrozdowski">Śmiem twierdzić, że nie bez istotnego znaczenia i wpływu na pozycję Polski w świecie jest jej udział w handlu światowym. Musimy stać się narodem, biorącym żywy udział w wymianie międzynarodowej i czerpać z niej korzyści. Aby to osiągnąć, stawać się musimy narodem coraz bardziej morskim. W tych 80% naszych obrotów, idących drogą morską, dominujące miejsce zajmują produkty przemysłu śląskiego. Śląsk docenia zagadnienie morskie i dlatego woła o nieustanną pracę na morzu.</u>
- <u xml:id="u-37.19" who="#SDrozdowski">Proszę Panów! Chciałbym w paru słowach przejść do zagadnienia handlu wewnętrznego, a to na skutek tego, że sprawy te znalazły tutaj przed niedawną chwilą naświetlenie, moim zdaniem, najzupełniej fałszywe, być może naświetlenie historyka, ale mam wrażenie, że nieznającego zasad gospodarczych i zasad ekonomii.</u>
- <u xml:id="u-37.20" who="#SDrozdowski">Proszę Panów! Jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że w Polsce istnieje kilkadziesiąt tysięcy straganów, że te stragany są podstawą egzystencji szeregu ludzi i nie mogą się stać podstawą egzystencji rolnika, jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że te stragany są uosobieniem biedy, to ja na to muszę powiedzieć, że sytuacja wsi polskiej, która dąży do tego handlu drobnego, jest uosobieniem nie biedy, lecz uosobieniem nędzy.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoki Senacie! Jeśli chciałbym w toku debaty dzisiejszej nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu poruszyć zagadnienia naszego handlu zagranicznego, to nie tylko dlatego, że jest to w dobie obecnej dziedziną niezmiernie skomplikowaną i stwarzającą dla gospodarki niezliczone trudności, ale także dlatego, że, zdaniem moim, wymaga podkreślenia i nacisku fakt, iż handel zagraniczny. wymiana towarów z zagranicą jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju i postępu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#MarianWacławDrozdowski">Wzajemne zazębianie się i oddziaływanie wewnętrznych zjawisk gospodarczych na kształtowanie się obrotów zagranicznych i nawzajem — warunków handlu zagranicznego na koniunkturę wewnętrzną jest oczywiste. W Polsce ta współzależność na przestrzeni 20-lecia naszej niepodległości przejawia się w sposób zupełnie wyraźny. Spadek obrotów z zagranicą jest równoznaczny z okresami kryzysów gospodarczych, a ich wzrost jest oczywistym wskaźnikiem prosperacji. Nie można obrotów towarowych z zagranicą traktować jako zjawiska oderwanego od całokształtu polityki przemysłowo handlowej. Handel zagraniczny jest zjawiskiem, wypływającym z potrzeb polityki gospodarczej Państwa. Wszystkie zasadnicze założenia naszej przebudowy struktury gospodarczej kraju zahaczają o handel zagraniczny, zarówno polityka uprzemysłowienia i rozwoju produkcji, jak zagadnienie poziomu cen rolniczych i cen przemysłowych mają z tym bezpośredni związek. Ale o ile w polityce handlowej wewnętrznej jesteśmy nieskrępowanymi dysponentami, o tyle w handlu zagranicznym dyspozycja naszego Rządu jest uzależniona od co najmniej dwustronnego porozumienia z partnerem zagranicznym, a często wymaga wielokrotnych układów i porozumień. Zwłaszcza w czasach obecnych polityka handlu zagranicznego z jednej strony zwalczać musi olbrzymie przeszkody wszelkiego rodzaju w postaci reglamentacji towarowych i dewizowych, wypływających bądź z autarkicznych kierunków gospodarczych, bądź z trudności, wynikających na skutek daleko idących zmian w układzie stosunków gospodarczych świata powojennego, z drugiej zaś strony stale dążyć musi do dynamizmu, ażeby zaspokajać potrzeby rozwoju gospodarczego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#MarianWacławDrozdowski">Udział Polski w handlu zagranicznym, światowym jest znikomy. Obraca się on stale w granicach około 1% obrotów światowych, a chociaż można by pocieszać się, że udział ten tylko nieznacznie odbiega od procentowego stosunku z okresu 1929 r., a w ostatnich latach znów wzrasta, tym niemniej trzeba stwierdzić, że rola kraju, odgrywającego w handlu międzynarodowym tak nieznaczną rolę i nie posiadającego przy tym żadnych atrakcyjnych artykułów eksportowych, ani znaczniejszego zapotrzebowania na artykuły produkowane przez kontrahentów, jest niezmiernie trudna.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#MarianWacławDrozdowski">Nikły stosunek obrotów zagranicznych na głowę ludności, wynoszący w Polsce w 1937 r. — 71 zł, gdy w Rumunii 101, w Czechosłowacji 277, w Estonii 277, we Francji 334, w Niemczech 358, w Danii, Holandii, Belgii powyżej 900–1000 zł, jest wykładnikiem naszego słabego rozwoju gospodarczego i wielkich w tym zakresie zaległości do odrobienia. Toteż zasada wzrostu obrotów z zagranicą, stałego rozwoju równoznacznego i równoczesnego z rozwojem potencjału gospodarstwa narodowego jest naczelnym postulatem polityki handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#MarianWacławDrozdowski">P. sprawozdawca budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu dał nam w swoim drukowanym sprawozdaniu obszerne omówienie kształtowania się naszego przywozu towarów i wywozu. Położył słusznie duży nacisk na sprawę bilansu handlowego, który w naszych warunkach nie może, bez szkody dla podstaw naszej gospodarki, przez czas dłuższy wykazywać salda ujemnego. Jeśli przyjmiemy za słuszne te dwie zasady, to jest konieczność dynamizmu obrotów zagranicznych i utrzymania nadwyżek eksportu nad importem, to jasnym się staje, że ich realizacja możliwa jest tylko na drodze rozwoju ekspansji eksportowej. W żadnym razie nie możemy dla osiągnięcia nadwyżek eksportowych uciekać się do mechanicznych redukcji importu, zwłaszcza iż struktura importu wskazuje na stały stopniowy wzrost pozycji surowców i środków produkcji. W tych warunkach zasadniczym dążeniem naszej polityki handlowej staje się zagadnienie eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#MarianWacławDrozdowski">Poza normami regulującymi dziś handel zagraniczny w postaci ograniczeń reglamentacyjnych, dewizowych i innych, ogromne trudności napotyka dziś wszelka działalność eksportowa na skutek powikłań natury walutowej i poziomu cen światowych w złocie. Dla zobrazowania tych trudności wystarczy przytoczyć fakt, że 74,3% naszego wywozu kierowane jest na rynki, posiadające ceny w złocie niższe niż w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Istnieje dziś zasadniczy podział rynków pod kątem widzenia zapłaty za towar. Są to rynki clearingowe i tzw. wolno-dewizowe. Oczywiście, jest dążeniem wszystkich państw, zwłaszcza stosujących reglamentację dewizową, a zmuszonych, jak Polska, do importowania szeregu surowców, które nabyć można tylko na rynkach wolno dewizowych, aby swój eksport ulokować również na rynkach wolno dewizowych bez potrzeby kompensowania go przywozem. Niestety ceny na rynkach wolnodewizowych kształtują się na ogół znacznie niżej niż na rynkach clearingowych. Kiedy jeszcze w roku 1938 stosunek eksportu z Polski do krajów wolno-dewizowych wynosił 63,1% wobec 36,9% wywozu na rynki clearingowe, to już dziś, jak obliczam, na skutek ostatnio zawartych umów handlowych lub będących w toku stosunek ten spadnie do 56% wywozu na rynki wolno-dewizowe wobec 44 na rynki clearingowe. Te przesunięcia nakładają na nas nowe obowiązki w dziedzinie umożliwienia większej aktywności eksportowej na rynki wolno-dewizowe. Należało by się zastanowić, czy nie istnieją możliwości pewnego uprzywilejowania eksportu na rynki wolno-dewizowe w dziedzinie niektórych przepisów reglamentacyjnych czy dewizowych, które by stanowiły zachętę dla eksporterów do podejmowania pewnych wysiłków w tym kierunku. W momencie, kiedy zaczynamy w coraz większym stopniu zaopatrywać się w surowce w drodze rozrachunku clearingowego, co połączone być może ze wzrostem cen tych surowców, należy zwrócić baczną uwagę na to, aby nie stało się to powodem dalszego podrażania kosztów naszej produkcji przemysłowej. Prowadziłoby to w konsekwencji do dalszego ograniczenia naszego wywozu na rynki wolnodewizowe na skutek pogłębiającej się różnicy poziomu cen.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Na sprawy importu rozpowszechniony jest niesłuszny pogląd, jakoby import był złem koniecznym a importer jednostką społecznie mniej użyteczną. Istotnie, import w Polsce nie może być stawiany jako wzór dobrej i racjonalnej organizacji. Zbyt wielka ilość importerów towarów zakupywanych za granicą wywołuje ich słabość w stosunku do zagranicy. Kupując małe partie towarów, kupujemy je drogo, nie z pierwszego źródła, nie mamy wpływu na drogę i sposób transportu i ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#MarianWacławDrozdowski">Reglamentacja przywozu, która w pierwszym okresie słusznie oparta została na zasadzie tzw. praw nabytych, tj. stabilizowania dotychczasowych importerów, z czasem doprowadziła przez sztywność swoich form do zupełnego wypaczenia struktury handlu importowego. Toteż dobrze się stało, że z inicjatywy p. Ministra Przemysłu i Handlu zwołana została pierwsza konferencja importowa, która przed niedawnym czasem poddała gruntownej i wnikliwej analizie zagadnienia importu. Konferencja pod kątem widzenia interesu publicznego w kolaboracji Ministerstwa z przedstawicielami sfer kupieckich i przemysłowych zbadała gruntownie zagadnienie organizacji, warunków i potrzeb importu. Daje ona podstawy do racjonalizacji naszej polityki handlowej w dziedzinie importu. Konferencja wyraźnie wypowiedziała się w kierunku koncentracji importu przez ustalenie minimalnych niepodzielnych kwot poszczególnych towarów, które mogą być importowane. Będzie to miało dodatni wpływ na warunki zakupu, ale także ułatwi warunki finansowania transakcji importowych, pozwoli na uchwycenie pod nasze wpływy zagadnień transportu i ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#MarianWacławDrozdowski">Nie mam zamiaru poddawać tu szczegółowemu omówieniu prac i wyników konferencji importowej. Będzie ona miała niewątpliwie swe następstwa w dziedzinie uzdrowienia naszego handlu. Nie bez znaczenia jest okoliczność, że i moment unarodowienia naszego handlu ma tu swoje miejsce. Na konferencji tej przytoczono cyfry, z których wynika, iż rozdrobnienie importu stoi w ścisłym związku z jego strukturą narodowościową. Stworzenie silnych polskich domów importowych jest istotną potrzebą naszego życia gospodarczego i to nie tylko ze względu na racjonalizację importu, ale i ze względu na rolę, jaką handel powinien odgrywać w zakresie równomiernego zaopatrywania produkcji w surowce i gromadzenia zapasów.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#MarianWacławDrozdowski">Instrumentem w ręku Państwa, wpływającym na kształtowanie się obrotów zagranicznych, jest polityka traktatowa. Warunki dzisiejsze stwarzają niesłychane trudności dla naszych negocjatorów. Z reguły dawny typ traktatu handlowego, opartego na klauzuli największego uprzywilejowania, stał się dziś tylko ramką ogólną, wymagającą szczegółowego wypełnienia treści umów płatniczych, kontyngentowych, celnych, weterynaryjnych itp. Umowy te wobec płynności stosunków zawierane są z reguły na krótkie terminy, najwyżej roczne, i wymagają stałej regulacji we wzajemnym kontakcie z kontrahentami. Powoduje to stan permanentnych rokowań handlowych, obciążających aparat ministerialny i utrudniających wszelką działalność handlową na dłuższą metę. Trzeba stwierdzić, że osiągnięcia naszej polityki traktatowej w warunkach, w jakich ona musi być prowadzona, są na ogół bardzo korzystne.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#MarianWacławDrozdowski">W zakresie opieki nad eksportem rolniczym nasza polityka traktatowa w latach ostatnich oddała znaczne usługi w zakresie kształtowania się cen artykułów rolniczych w Polsce. Szereg traktatów handlowych z niemieckim na czele miało wybitne nastawienie prorolnicze.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#MarianWacławDrozdowski">Nie twierdzę, aby interesy ekspansji przemysłowej nie były odpowiednio doceniane przy negocjacjach handlowych. Chodzi mi o to, aby tak jak w pewnych okresach czasu dominujące interesy rolnictwa znajdowały swój słuszny wyraz w kierunku polityki traktatowej, tak samo interesy przemysłu w stosunku zwłaszcza do tych gałęzi przemysłu, które swoją produkcję w większości lub w znacznej mierze opierają na stosunkach z rynkami zagranicznymi, lub w stosunku do krajów, z którymi obroty rolnicze nie mają dla rolnictwa krajowego istotnego znaczenia, były odpowiednio chronione.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#MarianWacławDrozdowski">Jak doniosłe znaczenie mają sprawy traktatowe i dobry system umów handlowych na kształtowanie się eksportu, mogły służyć przykładem ostatnie miesiące. Na negocjatorów naszych spadł obowiązek zapewnienia zbytu znacznej części towarów, produkowanych przez przemysł przyłączonych ziem Śląska zachodniego. Zadanie to, trzeba stwierdzić, zostało wykonane i dziś możemy uważać problem utrzymania produkcji zakładów przemysłowych na ziemiach odzyskanych w granicach dotychczasowych za rozwiązany na okres najbliższy.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#MarianWacławDrozdowski">Słyszy się często narzekania iż obecna administracja handlu zagranicznego, wymagająca różnego rodzaju zaświadczeń, pozwoleń, opłat itd., powodująca najróżniejsze utrudnienia życia w postaci zarządzeń reglamentacyjnych celnych i dewizowych, o których mówiłem, jest zbyt biurokratyczna, skomplikowana, nie elastyczna, hamująca obroty i powodująca tzw. zmęczenie eksportowe. Istotnie lista formalności wymaganych i instytucyj uczestniczących w tej administracji jest poważna. Lecz nie jest to wynalazek polski. To samo obserwujemy nieomal wszędzie, a przede wszystkim w krajach posiadających ograniczenia dewizowe. Natomiast trzeba stwierdzić, że dążność do uproszczenia i ułatwienia obsługi handlu zagranicznego jest powszechna. Dzięki współpracy Ministerstwa z samorządem gospodarczym pod kątem wspólnego celu — zwiększenia naszej ekspansji wszelkie problemy rozpatrywane i rozwiązywane być mogą ku pożytkowi sprawy. Mam nadzieję, że powołana przez p. Ministra komisja do zbadania i uproszczenia obsługi handlu zagranicznego zdoła dalsze postępy na tej drodze poczynić.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#MarianWacławDrozdowski">Gdy mowa o handlu zagranicznym, nie sposób pominąć zagadnienia Gdyni. Gdynia, o której tutaj już była dzisiaj mowa, zbudowana wysiłkiem całego narodu i jego chluba, jest jedynym naszym handlowym portem, pozostającym całkowicie w naszej dyspozycji. Przez Gdynię przechodzi obecnie 46% naszych obrotów handlowych z zagranicą. Dzisiejszego handlu zagranicznego Polski i jego dynamiki tak bardzo uzasadnionej i potrzebnej nie można sobie wyobrazić bez Gdyni. Ale oto dochodzimy do stanu rzeczy, że Gdynia nie jest już w stanie podołać ciążącym na niej zadaniom, jako port przeładunkowy.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#MarianWacławDrozdowski">Praca w porcie odbywa się bez przerwy w ciągu 24 godzin, co jest rzeczą prawie niespotykaną w innych portach. Zdolność techniczna przeładunku artykułów masowych, a w szczególności rud i złomu żelaznego — rzecz niesłychanie ważna na wypadek jakiejś potrzeby specjalnej — jest całkowicie wyczerpana. Kontynuowanie rozbudowy Gdyni jako portu, a w szczególności dalsze inwestycje w zakresie zwiększenia zdolności przeładunkowej, należy zaliczyć do potrzeb niezbędnych i najpilniejszych. Skoro w preliminarzu budżetowym znajdujemy na ten cel tylko minimalne kwoty, będące raczej obsługą długów, powstałych z tytułu rozbudowy portu w latach poprzednich, niż zaspokojeniem bieżących potrzeb inwestycyjnych, należy poważnie zastanowić się nad tym, czy nie można by rozbudowy Gdyni przyśpieszyć na innej drodze. Mam tu na myśli zagadnienie komercjalizacji portu. Sprawa komercjalizacji portu gdyńskiego ciągnie się od szeregu lat. Formułowano na ten temat szereg projektów, z których żaden nie doczekał się realizacji. Ostatni projekt komercjalizacji portu raczej pogarsza niż polepsza stan obecny. Port gdyński przynosi obecnie zysk eksploatacyjny wstawiany do budżetu w wysokości około 5 milionów zł rocznie. Przedsiębiorstwo posiadające zdolność prawną, majątek tej wysokości, co port gdyński, oraz zysk eksploatacyjny około 5 milionów zł rocznie, o ile ten zysk zostałby wydzielony z budżetu państwowego, mogłoby z łatwością w dzisiejszych czasach uzyskać kapitały na inwestycje. Komercjalizacja portu gdyńskiego powinna pójść w kierunku stworzenia dla Gdyni warunków niezależności finansowej od budżetu Państwa, dania jej osobowości prawnej i osiągnięcia przez to właściwych podstaw polityki finansowej. Ponadto port gdyński powinien posiadać swobodę i samodzielność w zakresie polityki personalnej tak niezbędną z punktu widzenia elastyczności działania.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#MarianWacławDrozdowski">Z tego jednoprocentowego udziału naszego w handlu światowym, pozostawiającego nas w tyle za takimi krajami, jak Dania, Szwecja i Norwegia, musimy co prędzej wysunąć się na inne miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#MarianWacławDrozdowski">Śmiem twierdzić, że nie bez istotnego znaczenia i wpływu na pozycję Polski w świecie jest jej udział w handlu światowym. Musimy stać się narodem, biorącym żywy udział w wymianie międzynarodowej i czerpać z niej korzyści. Aby to osiągnąć, stawać się musimy narodem coraz bardziej morskim. W tych 80% naszych obrotów, idących drogą morską, dominujące miejsce zajmują produkty przemysłu śląskiego. Śląsk docenia zagadnienie morskie i dlatego woła o nieustanną pracę na morzu.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#MarianWacławDrozdowski">Proszę Panów! Chciałbym w paru słowach przejść do zagadnienia handlu wewnętrznego, a to na skutek tego, że sprawy te znalazły tutaj przed niedawną chwilą naświetlenie, moim zdaniem, najzupełniej fałszywe, być może naświetlenie historyka, ale mam wrażenie, że nieznającego zasad gospodarczych i zasad ekonomii.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#MarianWacławDrozdowski">Proszę Panów! Jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że w Polsce istnieje kilkadziesiąt tysięcy straganów, że te stragany są podstawą egzystencji szeregu ludzi i nie mogą się stać podstawą egzystencji rolnika, jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że te stragany są uosobieniem biedy, to ja na to muszę powiedzieć, że sytuacja wsi polskiej, która dąży do tego handlu drobnego, jest uosobieniem nie biedy, lecz uosobieniem nędzy.</u>
<u xml:id="u-37.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-37.22" who="#SDrozdowski">Nędza ma przed sobą zawsze tylko nędzę, a bieda ma przed sobą możliwości rozwoju. Otóż dążymy do tego, ażeby z nędzy przejść do biedy, a potem dalej. Dlatego też nie mogę się zgodzić z tym, ażeby te stragany, które p. senator Zmigryder-Konopka pragnie zachować jako formę handlu drobnego w Polsce, mogły być dla nas ideałem. Te stragany powodują niski poziom handlu, jaki w Polsce mamy. Są one symbolem handlu polskiego, a tego my nie chcemy. My chcemy mieć taki handel, jaki jest na zachodzie, gdzie tych straganów nie ma. My nie chcemy takich straganów, które dają 10 zł tygodniowo, tylko takie, które dają dochód większy. My mamy ambicję, żeby zarabiać w handlu więcej, żeby w ten sposób wytworzyć kapitał rodzimy. Nie chcemy dążyć do utrzymania tych straganów, my dążymy do ich zlikwidowania, bo chcemy, żeby poziom handlu i jego struktura miały formy wyższe, takie, jakie mamy na zachodzie. P. senator Zmigryder-Konopka powiada dalej, że w Polsce kapitał, ten właśnie, który gromadzą w tych straganach, musi mieć spokój dla swej działalności gospodarczej. W wypadku jakiegoś niepokoju ten kapitał — jak powiada senator Zmigryder-Konopka — ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce. Muszę powiedzieć, że to jest wielkie nieporozumienie, znam fakty, ale odwrotne. W momencie niepokoju, kiedy ten kapitał powinien był zdać egzamin wobec Państwa, uciekał on właśnie z lokat gotówkowych do zapasów towarowych, jeżeli nie do innej formy i innego miejsca ukrycia. Dlatego my tego kapitału w Polsce nie chcemy, bo nie chcemy takiego kapitału, który zawodzi, kiedy Państwo przechodzi chwile próby, ale chcemy mieć taki kapitał, który jest z losem Państwa związany nie tylko na chwilę spokoju, ale również na chwilę niepokoju.</u>
+ <u xml:id="u-37.22" who="#MarianWacławDrozdowski">Nędza ma przed sobą zawsze tylko nędzę, a bieda ma przed sobą możliwości rozwoju. Otóż dążymy do tego, ażeby z nędzy przejść do biedy, a potem dalej. Dlatego też nie mogę się zgodzić z tym, ażeby te stragany, które p. senator Zmigryder-Konopka pragnie zachować jako formę handlu drobnego w Polsce, mogły być dla nas ideałem. Te stragany powodują niski poziom handlu, jaki w Polsce mamy. Są one symbolem handlu polskiego, a tego my nie chcemy. My chcemy mieć taki handel, jaki jest na zachodzie, gdzie tych straganów nie ma. My nie chcemy takich straganów, które dają 10 zł tygodniowo, tylko takie, które dają dochód większy. My mamy ambicję, żeby zarabiać w handlu więcej, żeby w ten sposób wytworzyć kapitał rodzimy. Nie chcemy dążyć do utrzymania tych straganów, my dążymy do ich zlikwidowania, bo chcemy, żeby poziom handlu i jego struktura miały formy wyższe, takie, jakie mamy na zachodzie. P. senator Zmigryder-Konopka powiada dalej, że w Polsce kapitał, ten właśnie, który gromadzą w tych straganach, musi mieć spokój dla swej działalności gospodarczej. W wypadku jakiegoś niepokoju ten kapitał — jak powiada senator Zmigryder-Konopka — ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce. Muszę powiedzieć, że to jest wielkie nieporozumienie, znam fakty, ale odwrotne. W momencie niepokoju, kiedy ten kapitał powinien był zdać egzamin wobec Państwa, uciekał on właśnie z lokat gotówkowych do zapasów towarowych, jeżeli nie do innej formy i innego miejsca ukrycia. Dlatego my tego kapitału w Polsce nie chcemy, bo nie chcemy takiego kapitału, który zawodzi, kiedy Państwo przechodzi chwile próby, ale chcemy mieć taki kapitał, który jest z losem Państwa związany nie tylko na chwilę spokoju, ale również na chwilę niepokoju.</u>
<u xml:id="u-37.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-37.24" who="#SDrozdowski">Dlatego muszę powiedzieć, że te momenty, które przytoczył s. Zmigryder-Konopka, istotnie nie odpowiadają poglądowi gospodarczemu i sytuacji gospodarczej, jaka istnieje w Polsce. My tego rodzaju życia gospodarczego zupełnie w Polsce sobie nie życzymy, abyśmy mieli kapitał strachliwy, unikający losu i niebezpieczeństw, na jakie Państwo jest narażone. S. Zmigryder-Konopka podał nam tutaj jakieś alegoryczne wykresy pięciu kręgów, w których ma się toczyć życie gospodarcze Polski. Mówił, że chcemy jakoby Żydów „wyobcować” spoza sfery obrotów i stosunków gospodarczych Polski. Otóż ja nie widzę tych pięciu kręgów w całej strukturze gospodarczej Polski, ale widzę tylko jeden wielki krąg, który przeciwnie, „wyobcować” pragnie z życia gospodarczego to, co w nim jest polskie, bo mogę s. Zmigryderowi-Konopce przytoczyć fakty znane mi z imienia i nazwiska, że kiedy przychodzi polski kupiec i stara się otworzyć interes handlowy, założyć sklep w jakiejś miejscowości, gdzie jest preponderancja żydowskiego handlu, to fabrykanci żydowscy robią zmowę, ażeby temu polskiemu kupcowi, broń Boże, nie sprzedać towaru, żeby „wyobcować” go poza ramy handlu w Państwie Polskim. Dlatego to wyodrębnienie jest tylko odpowiedzią na te metody w handlu, które stosuje element żydowski. Musimy to robić, bowiem te metody i te sposoby w praktyce są stosowane w życiu gospodarczym przez kupców żydowskich. Na to musimy odpowiedzieć tą samą bronią i tymi samymi metodami, gdyż inaczej nie dojdziemy do stworzenia polskiego handlu i polskiego przemysłu. Jak powiedziałem, życie gospodarcze i życie Państwa należy ugruntować na potędze gospodarczej. Można to tylko i wyłącznie uczynić na takim kapitale, na takich obywatelach i na takim życiu gospodarczym, które z losem Państwa jest związane nie tylko na dobre, ale i na złe chwile.</u>
+ <u xml:id="u-37.24" who="#MarianWacławDrozdowski">Dlatego muszę powiedzieć, że te momenty, które przytoczył s. Zmigryder-Konopka, istotnie nie odpowiadają poglądowi gospodarczemu i sytuacji gospodarczej, jaka istnieje w Polsce. My tego rodzaju życia gospodarczego zupełnie w Polsce sobie nie życzymy, abyśmy mieli kapitał strachliwy, unikający losu i niebezpieczeństw, na jakie Państwo jest narażone. S. Zmigryder-Konopka podał nam tutaj jakieś alegoryczne wykresy pięciu kręgów, w których ma się toczyć życie gospodarcze Polski. Mówił, że chcemy jakoby Żydów „wyobcować” spoza sfery obrotów i stosunków gospodarczych Polski. Otóż ja nie widzę tych pięciu kręgów w całej strukturze gospodarczej Polski, ale widzę tylko jeden wielki krąg, który przeciwnie, „wyobcować” pragnie z życia gospodarczego to, co w nim jest polskie, bo mogę s. Zmigryderowi-Konopce przytoczyć fakty znane mi z imienia i nazwiska, że kiedy przychodzi polski kupiec i stara się otworzyć interes handlowy, założyć sklep w jakiejś miejscowości, gdzie jest preponderancja żydowskiego handlu, to fabrykanci żydowscy robią zmowę, ażeby temu polskiemu kupcowi, broń Boże, nie sprzedać towaru, żeby „wyobcować” go poza ramy handlu w Państwie Polskim. Dlatego to wyodrębnienie jest tylko odpowiedzią na te metody w handlu, które stosuje element żydowski. Musimy to robić, bowiem te metody i te sposoby w praktyce są stosowane w życiu gospodarczym przez kupców żydowskich. Na to musimy odpowiedzieć tą samą bronią i tymi samymi metodami, gdyż inaczej nie dojdziemy do stworzenia polskiego handlu i polskiego przemysłu. Jak powiedziałem, życie gospodarcze i życie Państwa należy ugruntować na potędze gospodarczej. Można to tylko i wyłącznie uczynić na takim kapitale, na takich obywatelach i na takim życiu gospodarczym, które z losem Państwa jest związane nie tylko na dobre, ale i na złe chwile.</u>
<u xml:id="u-37.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu p. Rose.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu p. Rose.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Wysoki Senacie! W zastępstwie p. Ministra Przemysłu i Handlu, który polecił mi wyrazić żal, że choroba i kategoryczny nakaz lekarski uniemożliwiły mu uczestniczenie w dzisiejszej debacie, podczas gdy zmiana terminu dzisiejszego zebrania, o którą prosił, nie była już możliwa — pragnę kilka słów tu powiedzieć — kilka słów tylko, gdyż zadanie moje dziś jest łatwe wobec daleko idącej zbieżności polityki i poczynań Ministerstwa Przemysłu z tym, co tutaj dzisiaj było powiedziane. Cały szereg pp. senatorów zechciał tę zbieżność specjalnie podkreślić, za co im w imieniu p. Ministra Romana pragnę podziękować.</u>
- <u xml:id="u-39.1" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, realizowane pod kierownictwem Ministra Romana przez cały resort i zespół urzędników w ścisłym porozumieniu ze sferami gospodarczymi, składają się według terminologii, użytej przez Ministra Romana w jego ostatniej mowie sejmowej, na tę „narodową politykę gospodarczą”, która musi przejawiać się na wszelkich odcinkach polityki Ministerstwa. Naczelnym zadaniem tej polityki, naczelnym hasłem jest szybkie uprzemysłowienie kraju. Mam wrażenie, że zawsze i ponownie podkreślać trzeba, że polska polityka przemysłowa zawierać musi cechy dynamizmu, czyli musi dążyć do zmiany dzisiejszego stanu rzeczy. Dzisiejsza debata podkreśliła raz jeszcze, że tezy tej już w Polsce specjalnie podkreślać i bronić nie potrzeba, gdyż wszystkie sfery nie tylko przemysłowe, nie tylko kupiectwo, nie tylko rzemiosło, ale również i rolnictwo i szerokie warstwy tzw. konsumenckie rozumieją, że tylko rozbudowa produkcji poza rolnictwem wprowadzić może polskie życie narodowe na właściwe tory i doprowadzić polski stan gospodarczy do tego dobrobytu, który jedynie odpowiedzieć może naszym aspiracjom narodowym.</u>
- <u xml:id="u-39.2" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Jeżeli teraz w kilku słowach poruszę kilka tych specjalnych działów polityki Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nad którymi pp. senatorowie dzisiaj specjalnie raczyli się rozwodzić, to przede wszystkim zacznę od polityki kupieckiej.</u>
- <u xml:id="u-39.3" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Liczni panowie senatorowie, a zwłaszcza p. senator Barcikowski zechciał tu wysunąć myśli, którym i p. Minister Roman niejednokrotnie, w ostatnich zwłaszcza tygodniach, dawał wyraz. Mam wrażenie, że i uwagi p. senatora Gnoińskiego w zupełności odpowiadają programowi Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
- <u xml:id="u-39.4" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">W skrócie powiedzieć można, że wady strukturalne handlu, odziedziczone przez Polskę niepodległą po Polsce podległej, albo, jak to podkreślił p. sen. Klamer, po Polsce niepodległej dawnych wieków, nie mogą być kwestionowane. Jest również faktem, że polityka reglamentacyjna, kartelowa itd., która rozwinęła się po wojnie, wprowadzić może do stosunków handlowych moment statyczny, petryfikując, że tak powiem, ten wadliwy stan rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-39.5" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Idzie o to, żeby te potężne instrumenty polityki gospodarczej wykorzystać w sposób zgodny z interesami Państwa i społeczeństwa. Zespół wszystkich tych środków polityki gospodarczej, połączonej ze specyficznymi środkami, jakimi nowoczesna polityka Państwa rozporządza w zakresie kształcenia zawodowego kupiectwa, w zakresie akcji kredytowej itp., musi się złożyć na tę polską politykę kupiecką, nad podstawami i metodami której Ministerstwo Przemysłu i Handlu pracuje w ścisłym kontakcie z zorganizowanym polskim kupiectwem, jak to raczył podkreślić s. Barcikowski.</u>
- <u xml:id="u-39.6" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Przechodzę do polityki rzemieślniczej. Mam wrażenie, że również po mowie komisyjnej, wygłoszonej w Komisji Budżetowej przez p. Ministra Romana, prawie w całości temu zagadnieniu poświęconej, niewiele jest do dodania.</u>
- <u xml:id="u-39.7" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">To, co mówił s. Semkowicz, jest niewątpliwie słuszne. Ta długa lista skarg na poszczególne działy polityki gospodarczej niewątpliwie ma z punktu widzenia potrzeb rzemiosła swoje uzasadnienie. Ale nie ulega również wątpliwości, że przewekslowanie na wszystkich tych odcinkach polityki gospodarczej na tory prorzemieślnicze nie może być tylko wynikiem prac Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nawet gdyby był zrealizowany postulat koncentracji środków polityki gospodarczej na odcinku rzemieślniczym w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu. To musi być wynik pracy samego rzemiosła i cel ten nie da się osiągnąć, póki organizacja rzemiosła nie wywalczy sobie należytego miejsca. I dlatego jak najmocniej Ministerstwo Przemysłu i Handlu poparło w zeszłym roku te wysiłki rzemiosła, które zmierzały do zwolnienia organizacyj rzemieślniczych od ograniczeń zawartych w dawnej ustawie przemysłowej. Ograniczenia te w tej chwili padły i organizacje rzemieślnicze mają nieograniczone pole działania przed sobą i muszą fakt ten należycie wykorzystać. Jesteśmy w Ministerstwie przekonani, że wykorzystanie to nastąpi wówczas dopiero, jeżeli samorząd rzemieślniczy, dzisiaj — śmiem twierdzić — niedostatecznie jeszcze zakorzeniony w naszym rzemiośle, nawiąże należytą łączność z najszerszymi sferami rzemieślniczymi. I dlatego przypuszczam, że do tych spraw organizacyjnych będziemy musieli powrócić, bo przy słabej organizacji rzemiosła trudno jest mówić o dobrej polityce rzemieślniczej.</u>
- <u xml:id="u-39.8" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Dalsze zagadnienie, które tu było poruszone, a które specjalnie duże zainteresowanie wzbudza w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, tj. zagadnienie surowców krajowych, a zwłaszcza surowców krajowych włókienniczych, którym p. senator Beczkowicz zechciał dzisiaj swoje przemówienie poświęcić. Chciałbym program Ministerstwa Przemysłu i Handlu w tej dziedzinie przedstawić w sposób możliwie ścisły i konkretny.</u>
- <u xml:id="u-39.9" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Celem naszym zasadniczym jest, aby na wzór tego, co ma miejsce w innych państwach, będących w zbliżonym do nas położeniu, zastąpić surowce zagraniczne mniej więcej w zakresie 25% surowców przywożonych. Ta cyfra 25% praktycznie nie została jeszcze nigdzie przekroczona i przypuszczam, że przedstawia i w naszych warunkach, na razie przynajmniej, pewne maximum. Z cyfr, cytowanych tutaj przez p. senatora Beczkowicza, wynika, że program ten dotychczas zrealizowany jest u nas zaledwie w połowie. Przy prowadzeniu polityki surowców zastępczych zasadniczo bierzemy pod uwagę wszystkie surowce, które w kraju produkowane być mogą, a więc przede wszystkim len i konopie łącznie z ich przetworem, który nazywamy kotoniną, jak również sztuczne włókna celulozowe, a wreszcie sztuczne włókna kazeinowe, zwane lanitalem.</u>
- <u xml:id="u-39.10" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Zadaniem naszym musi być zapewnienie należytego zbytu dla surowców krajowych i mam wrażenie, że pod tym względem mamy wobec producentów surowców krajowych sumienie czyste. Mam wrażenie, że nie można wskazać wielu przykładów, przy których surowce krajowe włókiennicze w ostatnich latach nie znajdywałyby zbytu i — dodam — stosunkowo rentownego zbytu. Nie można jednak prowadzić na tym odcinku — jeżeli tak można powiedzieć — polityki próżni i wstrzymywać dopływu surowców zagranicznych, chociaż surowców krajowych nie ma, jeżeli rynek produktów włókienniczych potrzebuje, a życie gospodarcze Polski surowców tych dostarczyć nie może.</u>
- <u xml:id="u-39.11" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Przyrost bawełny w ostatnich trzech latach powiększył się istotnie, ale czy potrzebuję podkreślać, że konsumcja na głowę ludności znakomicie wzrosła w ciągu tych ostatnich trzech lat, że wyniszczenie było w zakresie artykułów włókienniczych po kryzysie specjalnie głębokie, że nie możemy dziś powrócić do cyfr sprzed lat, zapominając o tym wielomilionowym przyroście ludności, który wszakże także musi być odziany.</u>
- <u xml:id="u-39.12" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">A więc jeżeli przy pełnym zapewnieniu zbytu dla surowców krajowych, jednak rynek wymaga dalszych produktów włókienniczych, to mam wrażenie, że choćby w tym celu, ażeby nie rozwierały się przysłowiowe nożyce cen, musimy temu niezbędnemu przywozowi zadośćuczynić. Ale powtarzam, to nie zwalnia nas i nie może nas zwolnić ani na chwilę od trwałej troski o to, żeby odsetek krajowych surowców konsekwentnie, stale i programowo wzrastał. Cyfry na najbliższe lata zostały Panom przedstawione przez p. senatora Beczkowicza i zapewnić Panów mogę, że w chwili obecnej pracujemy w Ministerstw Przemysłu i Handlu nad tym, aby w r. 1940 dalszy poważny przyrost konsumcji krajowych surowców zrealizować.</u>
- <u xml:id="u-39.13" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Jeżeli chodzi o te surowce, które ziemie wschodnie interesują, tj. o len i konopie, to tutaj bardzo poważny wysiłek będzie musiał być zrobiony na odcinku produkcji rolnej.</u>
- <u xml:id="u-39.14" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Jeżeli idzie o konopie, które są tańsze z tych dwóch surowców i bardziej powszechnie wobec tego nadają się do stosowania, to jeszcze w tej chwili konopie w produkcji rolnej odgrywają rolę na pewno zupełnie niedostateczną. Jesteśmy przekonani, że przez zapewnienie zbytu dla tego włókna produkcja rolna za zapotrzebowaniem nadąży.</u>
- <u xml:id="u-39.15" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Trudniej trochę przedstawia się kwestia zapewnienia należytego zbytu materiałów czysto lnianych. To, że w całym szeregu państw zachodnich bogatszych od nas konsumcja na głowę ludności tkanin czysto lnianych jest większa, jest faktem, któremu przeczyć oczywiście nie można, boć niestety konsumcja tkanin czysto lnianych jest funkcją zamożności społeczeństwa. To, co przy naszym stanie zamożności można zrobić, oczywiście zrobić należy. Ale pamiętać trzeba o tym, że zastępowanie tanich tkanin tym droższym produktem jest rzeczą szczególnie trudną.</u>
- <u xml:id="u-39.16" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Specjalnie p. senator Beczkowicz zechciał poruszyć sprawę Żyrardowa, który w tej chwili znajduje się — bez względu na to, czy gestię sprawuje Państwowy Bank Rolny, czy Bank Gospodarstwa Krajowego — w gestii państwowej. Oczywiście naturalnym jest, że ze sfer rolniczych wychodzi postulat, żeby tę placówkę dzisiaj Państwo rozbudowywało. Mamy ciężki kłopot, jak ten postulat pogodzić z innym postulatem i w tej Izbie nieraz podkreślanym, aby nie istniał nadmierny etatyzm, zwłaszcza etatyzm w zakresie przemysłu przetwórczego.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#ARose">Wysoki Senacie! W zastępstwie p. Ministra Przemysłu i Handlu, który polecił mi wyrazić żal, że choroba i kategoryczny nakaz lekarski uniemożliwiły mu uczestniczenie w dzisiejszej debacie, podczas gdy zmiana terminu dzisiejszego zebrania, o którą prosił, nie była już możliwa — pragnę kilka słów tu powiedzieć — kilka słów tylko, gdyż zadanie moje dziś jest łatwe wobec daleko idącej zbieżności polityki i poczynań Ministerstwa Przemysłu z tym, co tutaj dzisiaj było powiedziane. Cały szereg pp. senatorów zechciał tę zbieżność specjalnie podkreślić, za co im w imieniu p. Ministra Romana pragnę podziękować.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#ARose">Poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, realizowane pod kierownictwem Ministra Romana przez cały resort i zespół urzędników w ścisłym porozumieniu ze sferami gospodarczymi, składają się według terminologii, użytej przez Ministra Romana w jego ostatniej mowie sejmowej, na tę „narodową politykę gospodarczą”, która musi przejawiać się na wszelkich odcinkach polityki Ministerstwa. Naczelnym zadaniem tej polityki, naczelnym hasłem jest szybkie uprzemysłowienie kraju. Mam wrażenie, że zawsze i ponownie podkreślać trzeba, że polska polityka przemysłowa zawierać musi cechy dynamizmu, czyli musi dążyć do zmiany dzisiejszego stanu rzeczy. Dzisiejsza debata podkreśliła raz jeszcze, że tezy tej już w Polsce specjalnie podkreślać i bronić nie potrzeba, gdyż wszystkie sfery nie tylko przemysłowe, nie tylko kupiectwo, nie tylko rzemiosło, ale również i rolnictwo i szerokie warstwy tzw. konsumenckie rozumieją, że tylko rozbudowa produkcji poza rolnictwem wprowadzić może polskie życie narodowe na właściwe tory i doprowadzić polski stan gospodarczy do tego dobrobytu, który jedynie odpowiedzieć może naszym aspiracjom narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#ARose">Jeżeli teraz w kilku słowach poruszę kilka tych specjalnych działów polityki Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nad którymi pp. senatorowie dzisiaj specjalnie raczyli się rozwodzić, to przede wszystkim zacznę od polityki kupieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#ARose">Liczni panowie senatorowie, a zwłaszcza p. senator Barcikowski zechciał tu wysunąć myśli, którym i p. Minister Roman niejednokrotnie, w ostatnich zwłaszcza tygodniach, dawał wyraz. Mam wrażenie, że i uwagi p. senatora Gnoińskiego w zupełności odpowiadają programowi Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#ARose">W skrócie powiedzieć można, że wady strukturalne handlu, odziedziczone przez Polskę niepodległą po Polsce podległej, albo, jak to podkreślił p. sen. Klamer, po Polsce niepodległej dawnych wieków, nie mogą być kwestionowane. Jest również faktem, że polityka reglamentacyjna, kartelowa itd., która rozwinęła się po wojnie, wprowadzić może do stosunków handlowych moment statyczny, petryfikując, że tak powiem, ten wadliwy stan rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#ARose">Idzie o to, żeby te potężne instrumenty polityki gospodarczej wykorzystać w sposób zgodny z interesami Państwa i społeczeństwa. Zespół wszystkich tych środków polityki gospodarczej, połączonej ze specyficznymi środkami, jakimi nowoczesna polityka Państwa rozporządza w zakresie kształcenia zawodowego kupiectwa, w zakresie akcji kredytowej itp., musi się złożyć na tę polską politykę kupiecką, nad podstawami i metodami której Ministerstwo Przemysłu i Handlu pracuje w ścisłym kontakcie z zorganizowanym polskim kupiectwem, jak to raczył podkreślić s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#ARose">Przechodzę do polityki rzemieślniczej. Mam wrażenie, że również po mowie komisyjnej, wygłoszonej w Komisji Budżetowej przez p. Ministra Romana, prawie w całości temu zagadnieniu poświęconej, niewiele jest do dodania.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#ARose">To, co mówił s. Semkowicz, jest niewątpliwie słuszne. Ta długa lista skarg na poszczególne działy polityki gospodarczej niewątpliwie ma z punktu widzenia potrzeb rzemiosła swoje uzasadnienie. Ale nie ulega również wątpliwości, że przewekslowanie na wszystkich tych odcinkach polityki gospodarczej na tory prorzemieślnicze nie może być tylko wynikiem prac Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nawet gdyby był zrealizowany postulat koncentracji środków polityki gospodarczej na odcinku rzemieślniczym w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu. To musi być wynik pracy samego rzemiosła i cel ten nie da się osiągnąć, póki organizacja rzemiosła nie wywalczy sobie należytego miejsca. I dlatego jak najmocniej Ministerstwo Przemysłu i Handlu poparło w zeszłym roku te wysiłki rzemiosła, które zmierzały do zwolnienia organizacyj rzemieślniczych od ograniczeń zawartych w dawnej ustawie przemysłowej. Ograniczenia te w tej chwili padły i organizacje rzemieślnicze mają nieograniczone pole działania przed sobą i muszą fakt ten należycie wykorzystać. Jesteśmy w Ministerstwie przekonani, że wykorzystanie to nastąpi wówczas dopiero, jeżeli samorząd rzemieślniczy, dzisiaj — śmiem twierdzić — niedostatecznie jeszcze zakorzeniony w naszym rzemiośle, nawiąże należytą łączność z najszerszymi sferami rzemieślniczymi. I dlatego przypuszczam, że do tych spraw organizacyjnych będziemy musieli powrócić, bo przy słabej organizacji rzemiosła trudno jest mówić o dobrej polityce rzemieślniczej.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#ARose">Dalsze zagadnienie, które tu było poruszone, a które specjalnie duże zainteresowanie wzbudza w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, tj. zagadnienie surowców krajowych, a zwłaszcza surowców krajowych włókienniczych, którym p. senator Beczkowicz zechciał dzisiaj swoje przemówienie poświęcić. Chciałbym program Ministerstwa Przemysłu i Handlu w tej dziedzinie przedstawić w sposób możliwie ścisły i konkretny.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#ARose">Celem naszym zasadniczym jest, aby na wzór tego, co ma miejsce w innych państwach, będących w zbliżonym do nas położeniu, zastąpić surowce zagraniczne mniej więcej w zakresie 25% surowców przywożonych. Ta cyfra 25% praktycznie nie została jeszcze nigdzie przekroczona i przypuszczam, że przedstawia i w naszych warunkach, na razie przynajmniej, pewne maximum. Z cyfr, cytowanych tutaj przez p. senatora Beczkowicza, wynika, że program ten dotychczas zrealizowany jest u nas zaledwie w połowie. Przy prowadzeniu polityki surowców zastępczych zasadniczo bierzemy pod uwagę wszystkie surowce, które w kraju produkowane być mogą, a więc przede wszystkim len i konopie łącznie z ich przetworem, który nazywamy kotoniną, jak również sztuczne włókna celulozowe, a wreszcie sztuczne włókna kazeinowe, zwane lanitalem.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#ARose">Zadaniem naszym musi być zapewnienie należytego zbytu dla surowców krajowych i mam wrażenie, że pod tym względem mamy wobec producentów surowców krajowych sumienie czyste. Mam wrażenie, że nie można wskazać wielu przykładów, przy których surowce krajowe włókiennicze w ostatnich latach nie znajdywałyby zbytu i — dodam — stosunkowo rentownego zbytu. Nie można jednak prowadzić na tym odcinku — jeżeli tak można powiedzieć — polityki próżni i wstrzymywać dopływu surowców zagranicznych, chociaż surowców krajowych nie ma, jeżeli rynek produktów włókienniczych potrzebuje, a życie gospodarcze Polski surowców tych dostarczyć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-39.11" who="#ARose">Przyrost bawełny w ostatnich trzech latach powiększył się istotnie, ale czy potrzebuję podkreślać, że konsumcja na głowę ludności znakomicie wzrosła w ciągu tych ostatnich trzech lat, że wyniszczenie było w zakresie artykułów włókienniczych po kryzysie specjalnie głębokie, że nie możemy dziś powrócić do cyfr sprzed lat, zapominając o tym wielomilionowym przyroście ludności, który wszakże także musi być odziany.</u>
+ <u xml:id="u-39.12" who="#ARose">A więc jeżeli przy pełnym zapewnieniu zbytu dla surowców krajowych, jednak rynek wymaga dalszych produktów włókienniczych, to mam wrażenie, że choćby w tym celu, ażeby nie rozwierały się przysłowiowe nożyce cen, musimy temu niezbędnemu przywozowi zadośćuczynić. Ale powtarzam, to nie zwalnia nas i nie może nas zwolnić ani na chwilę od trwałej troski o to, żeby odsetek krajowych surowców konsekwentnie, stale i programowo wzrastał. Cyfry na najbliższe lata zostały Panom przedstawione przez p. senatora Beczkowicza i zapewnić Panów mogę, że w chwili obecnej pracujemy w Ministerstw Przemysłu i Handlu nad tym, aby w r. 1940 dalszy poważny przyrost konsumcji krajowych surowców zrealizować.</u>
+ <u xml:id="u-39.13" who="#ARose">Jeżeli chodzi o te surowce, które ziemie wschodnie interesują, tj. o len i konopie, to tutaj bardzo poważny wysiłek będzie musiał być zrobiony na odcinku produkcji rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-39.14" who="#ARose">Jeżeli idzie o konopie, które są tańsze z tych dwóch surowców i bardziej powszechnie wobec tego nadają się do stosowania, to jeszcze w tej chwili konopie w produkcji rolnej odgrywają rolę na pewno zupełnie niedostateczną. Jesteśmy przekonani, że przez zapewnienie zbytu dla tego włókna produkcja rolna za zapotrzebowaniem nadąży.</u>
+ <u xml:id="u-39.15" who="#ARose">Trudniej trochę przedstawia się kwestia zapewnienia należytego zbytu materiałów czysto lnianych. To, że w całym szeregu państw zachodnich bogatszych od nas konsumcja na głowę ludności tkanin czysto lnianych jest większa, jest faktem, któremu przeczyć oczywiście nie można, boć niestety konsumcja tkanin czysto lnianych jest funkcją zamożności społeczeństwa. To, co przy naszym stanie zamożności można zrobić, oczywiście zrobić należy. Ale pamiętać trzeba o tym, że zastępowanie tanich tkanin tym droższym produktem jest rzeczą szczególnie trudną.</u>
+ <u xml:id="u-39.16" who="#ARose">Specjalnie p. senator Beczkowicz zechciał poruszyć sprawę Żyrardowa, który w tej chwili znajduje się — bez względu na to, czy gestię sprawuje Państwowy Bank Rolny, czy Bank Gospodarstwa Krajowego — w gestii państwowej. Oczywiście naturalnym jest, że ze sfer rolniczych wychodzi postulat, żeby tę placówkę dzisiaj Państwo rozbudowywało. Mamy ciężki kłopot, jak ten postulat pogodzić z innym postulatem i w tej Izbie nieraz podkreślanym, aby nie istniał nadmierny etatyzm, zwłaszcza etatyzm w zakresie przemysłu przetwórczego.</u>
<u xml:id="u-39.17" who="#komentarz">(Głos: Wam rolnikom oddać.)</u>
- <u xml:id="u-39.18" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Jeżeliby tylko chodziło o to, byłoby to bardzo łatwe zagadnienie, tylko że idzie o doprowadzenie bardzo znacznej nowej gotówki do tego przedsiębiorstwa, a z tym jest trudno w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-39.18" who="#ARose">Jeżeliby tylko chodziło o to, byłoby to bardzo łatwe zagadnienie, tylko że idzie o doprowadzenie bardzo znacznej nowej gotówki do tego przedsiębiorstwa, a z tym jest trudno w rolnictwie.</u>
<u xml:id="u-39.19" who="#komentarz">(Głosy: W dzierżawę oddać.)</u>
- <u xml:id="u-39.20" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">W każdym razie podkreślić pragnę, że tu chodzi o konieczność zainwestowania poważnych sum i nad tym nie można przejść w tej chwili do porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-39.21" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Przechodzę do zagadnienia Gdyni, które było również tutaj poruszane przez szereg p.p. senatorów.</u>
- <u xml:id="u-39.22" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Co do inwestycyj, które się w Gdyni prowadzi, to już p. Minister Przemysłu powiedział, że maximum tego, co można robić, robimy z chwilą, kiedy budżet Ministerstwa Przemysłu i Handlu w przeszło 50% przeznacza się na cele morskie. Sprawa dostosowania ustroju portu Gdyni do potrzeb życia gospodarczego jest w toku ostatecznego — mam wrażenie — opracowania. Idzie o to, ażeby rzeczywiście nastąpiło usprawnienie i uelastycznienie administracji portu w ten sposób, ażeby Gdynia nie utraciła nadrzędnego charakteru portu polskiego w życiu gospodarczym. Mam wrażenie, że projekt, który w tej chwili realizujemy, temu postulatowi zadośćuczynił. Projekt ten będzie teraz skonfrontowany z zainteresowanymi kołami gospodarczymi i jak tylko ta konfrontacja nastąpi, wejdzie cała ta sprawa w fazę ostatecznej finalizacji.</u>
- <u xml:id="u-39.23" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Wreszcie chciałbym tylko w trzech słowach odpowiedzieć na uwagi p. senatorki Szelągowskiej, dotyczące wprowadzenia w życie przepisu art. 376 kodeksu handlowego, który wymaga obowiązkowej rewizji spółek akcyjnych przez buchalterów.</u>
- <u xml:id="u-39.24" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Rozporządzenie to dotychczas nie ukazało się dlatego, że obecnie spółki akcyjne podlegają rewizji ze strony rewidentów fiskalnych Jest nie do pomyślenia, żeby wprowadzać drugi i zupełnie innej urzędowej kontroli i żeby pomiędzy dwiema kategoriami rewidentów różnych resortów nastąpiła pewnego rodzaju konkurencja, Nawiasem mówiąc, konkurencja ta obarczyłaby życie gospodarcze sumą, wynoszącą mniej więcej 4 miliony złotych. Dlatego też do zagadnienia tego musimy przystąpić uważnie, rozumiejąc oczywiście, że dla buchalterów przedstawia ono pierwszorzędne znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-39.25" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluRose">Mam jednak wrażenie, że bodaj jeszcze ważniejsze jest inne zagadnienie, którego realizacja jest w tej chwili może łatwiejsza, mianowicie chodzi o kwestię prawnego uregulowania zawodu i tytułu buchaltera. Sprawy te zostały również wysunięte przez zainteresowane koła i są obecnie precyzowane. Ministerstwo będzie dążyć do jak najbardziej aktywnego poparcia tych wysiłków i, przypuszczam, że w ten sposób przyjdzie z efektywną pomocą buchalterom, którzy niewątpliwie na tę pomoc zasługują.</u>
+ <u xml:id="u-39.20" who="#ARose">W każdym razie podkreślić pragnę, że tu chodzi o konieczność zainwestowania poważnych sum i nad tym nie można przejść w tej chwili do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-39.21" who="#ARose">Przechodzę do zagadnienia Gdyni, które było również tutaj poruszane przez szereg p.p. senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-39.22" who="#ARose">Co do inwestycyj, które się w Gdyni prowadzi, to już p. Minister Przemysłu powiedział, że maximum tego, co można robić, robimy z chwilą, kiedy budżet Ministerstwa Przemysłu i Handlu w przeszło 50% przeznacza się na cele morskie. Sprawa dostosowania ustroju portu Gdyni do potrzeb życia gospodarczego jest w toku ostatecznego — mam wrażenie — opracowania. Idzie o to, ażeby rzeczywiście nastąpiło usprawnienie i uelastycznienie administracji portu w ten sposób, ażeby Gdynia nie utraciła nadrzędnego charakteru portu polskiego w życiu gospodarczym. Mam wrażenie, że projekt, który w tej chwili realizujemy, temu postulatowi zadośćuczynił. Projekt ten będzie teraz skonfrontowany z zainteresowanymi kołami gospodarczymi i jak tylko ta konfrontacja nastąpi, wejdzie cała ta sprawa w fazę ostatecznej finalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-39.23" who="#ARose">Wreszcie chciałbym tylko w trzech słowach odpowiedzieć na uwagi p. senatorki Szelągowskiej, dotyczące wprowadzenia w życie przepisu art. 376 kodeksu handlowego, który wymaga obowiązkowej rewizji spółek akcyjnych przez buchalterów.</u>
+ <u xml:id="u-39.24" who="#ARose">Rozporządzenie to dotychczas nie ukazało się dlatego, że obecnie spółki akcyjne podlegają rewizji ze strony rewidentów fiskalnych Jest nie do pomyślenia, żeby wprowadzać drugi i zupełnie innej urzędowej kontroli i żeby pomiędzy dwiema kategoriami rewidentów różnych resortów nastąpiła pewnego rodzaju konkurencja, Nawiasem mówiąc, konkurencja ta obarczyłaby życie gospodarcze sumą, wynoszącą mniej więcej 4 miliony złotych. Dlatego też do zagadnienia tego musimy przystąpić uważnie, rozumiejąc oczywiście, że dla buchalterów przedstawia ono pierwszorzędne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-39.25" who="#ARose">Mam jednak wrażenie, że bodaj jeszcze ważniejsze jest inne zagadnienie, którego realizacja jest w tej chwili może łatwiejsza, mianowicie chodzi o kwestię prawnego uregulowania zawodu i tytułu buchaltera. Sprawy te zostały również wysunięte przez zainteresowane koła i są obecnie precyzowane. Ministerstwo będzie dążyć do jak najbardziej aktywnego poparcia tych wysiłków i, przypuszczam, że w ten sposób przyjdzie z efektywną pomocą buchalterom, którzy niewątpliwie na tę pomoc zasługują.</u>
<u xml:id="u-39.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#WicemarszałekPawelec">Lista mówców została wyczerpana.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#WicemarszałekPawelec">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#AlojzyPawelec">Lista mówców została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#AlojzyPawelec">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-40.2" who="#komentarz">(S. Kobylański: Zrzekam się głosu.)</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#WicemarszałekPawelec">Rozprawa nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Przemysłu i Handlu została wyczerpana.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#WicemarszałekPawelec">Wpłynęła interpelacja s. Kornkego, którą przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#WicemarszałekPawelec">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#AlojzyPawelec">Rozprawa nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Przemysłu i Handlu została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#AlojzyPawelec">Wpłynęła interpelacja s. Kornkego, którą przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#AlojzyPawelec">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzsRadziwiłł">Interpelacja s. Kornkego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie odznaczeń niepodległościowych dla b. uczestników powstań śląskich.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Interpelacja s. Kornkego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie odznaczeń niepodległościowych dla b. uczestników powstań śląskich.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszałekPawelec">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#WicemarszałekPawelec">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#WicemarszałekPawelec">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#WicemarszałekPawelec">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#AlojzyPawelec">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#AlojzyPawelec">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#AlojzyPawelec">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#AlojzyPawelec">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
index e06c502..c32de09 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00011-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00011-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>11 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">11</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-15</date>
@@ -23,72 +23,230 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="MinisterRolnictwaiReformRolnychPoniatowski" role="speaker">
- <persName>Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Poniatowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
- <persName>S. Barcikowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBruski" role="speaker">
- <persName>S. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
- <persName>S. Bundzylak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGiedroyć" role="speaker">
- <persName>S. Giedroyć</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
- <persName>S. Hasbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalicki" role="speaker">
- <persName>S. Malicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalski" role="speaker">
- <persName>S. Malski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
- <persName>S. Morawski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrzedpełski" role="speaker">
- <persName>S. Przedpełski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>S. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWróbel" role="speaker">
- <persName>S. Wróbel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
- <persName>S. ks. Machay</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŁazarski" role="speaker">
- <persName>S. Łazarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŚlaski" role="speaker">
- <persName>S. Ślaski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterRolnictwaiReformRolnychPoniatowski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Minister Rolnictwa i Reform Rolnych</roleName>
+ <surname>Poniatowski</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="StefanBarcikowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Barcikowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Barcikowski_(parlamentarzysta)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaciejBundzylak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maciej</forename>
+ <surname>Bundzylak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bundzylak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszGiedroyć" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Giedroyć</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Giedroy%C4%87</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ErwinHasbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Erwin</forename>
+ <surname>Hasbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Hasbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajMalicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Malicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Ma%C5%82y%C4%87kyj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMalski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Malski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Malski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EdwardDzierżykrajMorawski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Edward</forename>
+ <surname>Dzierżykraj-Morawski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Dzier%C5%BCykraj-Morawski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławPrzedpełski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Przedpełski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Przedpe%C5%82ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WiktorWróbel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Wiktor</forename>
+ <surname>Wróbel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_Wr%C3%B3bel</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandMachay" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Machay</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Machay_(1889%E2%80%931967)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałŁazarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Łazarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_%C5%81azarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanSlaski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Slaski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Slaski_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
index 3a0b792..da9401a 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
@@ -1,460 +1,460 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 9 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 10 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swą nieobecność na 10 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na dwa dni z powodu choroby s. Miklaszewskiemu.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 9 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 10 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swą nieobecność na 10 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na dwa dni z powodu choroby s. Miklaszewskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W zupełnie wyjątkowym okresie przypadają tegoroczne rozważania Izb ustawodawczych nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W bardzo małych odstępach czasu odwiedzili stolicę naszego Państwa kolejno ministrowie spraw zagranicznych: Niemiec, Italii, ostatnio sojuszniczej Rumunii. W niedługim czasie Minister Józef Beck odwiedzi Londyn. Wydaje się, że wizyta ta nie wyczerpie cyklu najbliższych rozmów kierownika naszego resortu zagranicznego z kierownikami tego samego resortu w innych państwach. Ten wyjątkowo ożywiony okres odwiedzin i rozmów wskazuje na to, iż Polska jest ośrodkiem zainteresowań państw europejskich, że nie masz w Europie państwa, dla którego stosunek Polski do aktualnych problemów międzynarodowych mógłby być rzeczą drugorzędną lub obojętną. Jeżeli dziś możemy uczynić tę konstatację w pełnym poczuciu tego, iż nie ma w niej ani krzty zdawkowego frazesu, to jest to skutek przyjęcia przez społeczeństwo szeregu zasad, które, na szczęście, dla opinii naszej stały się już dziś niewzruszalnymi kanonami.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SKatelbach">Nie wdając się w analizę politycznych działań Ministerstwa Spraw Zagranicznych — pragnę skorzystać z roli sprawozdawcy budżetu tego resortu, aby na temat tych zasad wypowiedzieć kilka uwag.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SKatelbach">Przed z górą stu laty powiedział znakomity teoretyk wojny gen. pruski Karol von Clausewitz, że „wojna jest tylko dalszym ciągiem polityki, prowadzonej innymi środkami”. Ta prawda o ścisłym związku, niemal tożsamości wojny i polityki zagranicznej nie straciła dotąd nic ze swej żywotności. Przeciwnie, zarówno ubiegłe stulecie, jak dzieje najnowsze potwierdzają w całej pełni tę zasadę.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SKatelbach">Wynikają stąd bardzo ważne a różnorodne konsekwencje, zwłaszcza zaś dla kraju, o którym Marszałek Śmigły Rydz pisał w 1926 r., że spośród wszystkich państw kontynentu europejskiego ma tak wyjątkowe położenie, iż na tej wyjątkowości winna być skoncentrowana codzienna myśl każdego obywatela Polski. Jeśli chodzi o te konsekwencje, to przede wszystkim trzeba podkreślić bardzo podobne wymagania psychologiczne, stawiane kierownikom obu dziedzin: wojny i polityki zagranicznej, z drugiej zaś konieczność stworzenia dla obydwu dziedzin szczególnej pozycji w życiu Państwa, konieczność zabezpieczenia kierownictwa jednej i drugiej od tego, aby przemijające potrzeby dnia nie wdzierały się do nich i nie tamowały działalności obliczonej nie na krótką falę, lecz na potrzeby dziejowe, wreszcie konieczność ścisłego współdziałania kierownictw obydwu dziedzin.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SKatelbach">Marszałek Piłsudski, który był w jednej osobie i wielkim wodzem i wielkim mężem stanu, miał głęboką świadomość tego ścisłego związku pomiędzy obydwoma dziedzinami. W 1923 r. powiedział: „wojnę się prowadzi dla polityki, bez niej nie ma wojny — są one nieodłączne od siebie”. Lecz mniejsza o cytaty. Całe życie Piłsudskiego, Jego czyny świadczą o tej prawdzie lepiej i głębiej, niż słowa Komendanta.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SKatelbach">W Polsce od zarania jej odrodzonej niepodległości czynniki negatywno-opozycyjne, zwłaszcza wrogie Piłsudskiemu, uniemożliwiały stworzenie dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa polityki zagranicznej takiej pozycji odrębnej i takiego między nimi współdziałania, jakie ze względu na dobro i byt Państwa jest dla tych dziedzin konieczne. Toteż cała działalność Piłsudskiego od chwili ustąpienia ze stanowiska Naczelnika Państwa w 1922 r. aż do objęcia pełni władzy w 1926 r. obraca się właśnie dookoła tego, aby zdobyć i zapewnić w Polsce dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa spraw polityki zagranicznej odpowiednią pozycję i odpowiednie warunki wzajemnego współdziałania, umożliwiające im działalność, która jest dla rozwoju i niepodległego bytu państwowego niezbędna. Od chwili objęcia pełni władzy Marszałek bezzwłocznie przystępuje do dzieła i pracuje nad nim przez cały czas swych rządów, aby pozostawić nam stan rzeczy możliwie najbliższy Jego poglądowi na te sprawy.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SKatelbach">Na czym polega istota pozycji, jaką Wielki Zmarły pozostawił po sobie w spuściźnie dla kierownictw owych obydwu najbardziej — że tak powiem — niepodległościowych dziedzin bytu państwowego? Polega ona na tym, że nie zdejmując z tych kierownictw rzeczywistej odpowiedzialności przed narodem za celowość i skuteczność ich działania w rzeczach wielkich, zabezpieczył je jednak przed dezorganizacyjnym i demoralizacyjnym mieszaniem się na każdym kroku elementów niepowołanych do rządzenia.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SKatelbach">Istota tych ugruntowanych przez Piłsudskiego warunków wzajemnego współdziałania pomiędzy kierownictwami obydwu dziedzin polega na dwóch punktach. Po pierwsze na tym, iż głowa Państwa, Pan Prezydent Rzeczypospolitej bierze istotny, bo bezpośredni, żywy udział w powyższych sprawach i ma możność decydującego na nie wpływania. Po drugie na tym, że kierownictwo dziedziny wojennej, mające wgląd w całość życia państwowego, jako odpowiedzialne za siłę obronną i w ogóle siłę wojenną Państwa, odpowiedzialne za to, by siła ta zdolna była sprostać zadaniom, jakie nakładają na nią właśnie potrzeby polityki zagranicznej, ma zapewniony udział w odpowiedzialności za ustalanie zasadniczych wytycznych polityki zagranicznej oraz za zasadnicze posunięcia w tej dziedzinie.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SKatelbach">Wypadki ostatnich dni, a nawet godzin oświetlają w sposób jaskrawy dodatnie strony takiego ustroju naszej polityki zagranicznej.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SKatelbach">Według ostatnich wiadomości nastąpiło wyodrębnienie Słowacji w formę niepodległego państwa. Rząd Słowacji zwrócił się w ciągu dzisiejszej nocy do Rządu Polskiego o uznanie tego stanu rzeczy. Równocześnie prezydent Hacha złożył w ręce kanclerza Hitlera w Berlinie losy swego państwa, wobec czego musimy liczyć się z faktem, że państwo czeskie, jako samodzielny organizm polityczny, przestaje istnieć. Odpowiedź czeska na ultimatum Węgier została uznana przez rząd węgierski za niewystarczającą, zaś wojska węgierskie wkroczyły na Ruś Przykarpacką.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SKatelbach">Ustosunkowanie się Rządu Polskiego do tych zjawisk opierać się będzie na zasadach zakomunikowanych przez p. Ministra Spraw Zagranicznych na posiedzeniu senackiej Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 11 marca r. b.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#SKatelbach">Sądzę, że nikt z obiektywnie czujących i myślących w Polsce ludzi nie zaprzeczy, iż kierownik naszej polityki zagranicznej okazał się konsekwentnym realizatorem poglądów Marszałka Piłsudskiego na zadania i metody pracy resortu spraw zagranicznych. A ci, którzy znaczenia tego faktu nie chcą zrozumieć, źle służą Ojczyźnie.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Wydaje mi się, że wypowiedziane uwagi określają dostatecznie zupełnie wyjątkową rolę, jaką ma do spełnienia resort, którego budżet dziś rozważamy. A przecież resort ten poza działem najgłówniejszym, ściśle politycznym, obejmuje zasięgiem swym rozległy kompleks spraw, związanych jak najściślej z obrazem polskiej rzeczywistości. Na Komisji Budżetowej mieliśmy możność szczegółowego omówienia trzech zagadnień tego kompleksu, muskowicie: zagadnienia Polonii zagranicznej, emigracji oraz sprawy kolonii i surowców.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#SKatelbach">Przy omawianiu pierwszego zagadnienia zwróciłem uwagę na fakt, jak mi się zdaje, za mało wciąż podkreślany, a bardzo ważny, że wszystkie państwa graniczące z Polską, w których żyją nasi bracia, rządzone są bądź autorytatywnie, bądź totalnie. A już, że tak powiem, z natury i charakteru tego typu ustrojów wynikają dla mniejszości narodowych konsekwencje, utrudniające w ramach takich ustrojów swobodę ich narodowo-kulturalnego rozwoju. Okazało się więc, że wśród państw, sąsiadujących z Polską, Polska jest jedynym państwem rządzonym w takich ramach konstytucyjnych, które ten rozwój w pełni gwarantują. Nasza Konstytucja, tworzona w okresie zwyciężających niemal wszędzie wokół nas haseł totalistycznych, zadała ostatecznie kłam szerzonej przez długie lata w święcie legendzie o nas, jako kraju rzekomego ucisku narodowościowego. Dziś — powtarzam to już po raz drugi w tej Wysokiej Izbie — w otaczającym nas święcie stanowimy, bez cienia przesady, oazę, w której obywatel niezależnie od swego pochodzenia, narodowości i wyznania może żyć swobodnie i swobodnie kultywować swe odrębności kulturalno narodowe. Taka jest nasza postawa w odniesieniu do zagadnień mniejszości narodowych w Polsce. Nasze, polskie mniejszości zamieszkują w państwach graniczących z Polską. Zastanawiając się nad ich losem mamy prawo i obowiązek mówienia prawdy, a nie owijania rzeczy w bawełnę. Mówimy tę prawdę nie gwoli komplikowania stosunków Państwa Polskiego z naszymi sąsiadami. Nie rozbijanie się o trudności, które niewątpliwie istnieją — dowodziła niedawno trafnie Deutsche Diplomatisch Politische Korespondenz — lecz przezwyciężanie tych trudności i ich rozwiązywanie jest celem obustronnej polityki, zarówno Polski jak Niemiec. Podzielamy to zdanie w całej pełni. I nam chodzi o przezwyciężanie trudności. Jedną z najniezawodniejszych dróg, prowadzących do osiągnięcia tego celu, jest szczere stawianie kwestii, pozbawione wszelkich złośliwości i inwektyw. Niestety, część prasy niemieckiej jest widocznie odmiennego zdania. Moje spokojne wypowiedzi na Komisji Budżetowej Senatu na temat położenia Polaków w Niemczech najzupełniej niepotrzebnie wytrąciły redakcje niektórych pism niemieckich z równowagi. Jedno z nich zwłaszcza wystrzeliło bardzo ciężkim ładunkiem. Musiał tu widocznie podziałać „genius loci”. Pismo to bowiem wychodzi w centrum niemieckiego ciężkiego przemysłu wojennego na zachodzie Niemiec.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#SKatelbach">Położenie braci naszych w państwach graniczących z Polską nie jest zadowalające. Obowiązkiem naszym i naszym prawem narodowym jest uczynić wszystko, aby uległo ono poprawie. I tego prawa się nie wyrzekniemy. Wierzymy, że zarówno Polacy z Niemiec, Sowietów, Litwy, Łotwy, Rumunii, jak też bracia nasi we Francji, Stanach Zjednoczonych, w przeżywającej dziś okres natężenia nacjonalizmu Brazylii oraz w innych państwach trwać będą niezłomnie w przywiązaniu do swej narodowej i kulturalnej Macierzy. III Zjazd Polaków z zagranicy, który latem roku bieżącego odbędzie się w Warszawie, stanie się nową manifestacją nierozerwalnych więzi, łączących 8-milionową rzeszę naszych rodaków z zagranicy z Macierzą.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#SKatelbach">Poza zagadnieniem wielomilionowej Polonii zagranicznej, której sprawami zajmują się powołane specjalnie do tego krajowe organizacje społeczne, w zasięgu bezpośrednich zainteresowań resortu Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajduje się dziś olbrzymi kompleks spraw emigracyjnych, jak również spraw kolonialnych i surowcowych.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#SKatelbach">W sprawozdaniu, wygłoszonym na Komisji Budżetowej Senatu, miałem możność szerszego omówienia obu tych zagadnień. Dziś stoimy — jeżeli chodzi o sprawy kolonialne — wobec faktu, którego znaczenie pragnę z całą wyrazistością z tej trybuny podkreślić. Oto przed niedawnym czasem obradowała w Warszawie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego. Na porządku dziennym obrad tego organu Obozu znalazły się zagadnienia kolonialne, a w dniu 1 marca Rada Obozu na swym plenarnym posiedzeniu przyjęła w sprawie tych zagadnień szereg uchwał, które śmiało można uważać za pierwsze gruntowne, wszechstronnie przemyślane sformułowanie polskiego programu kolonialnego. Program ten jest niczym więcej jak próbą — że się tak wyrażę — skodyfikowania dążeń i tęsknot, tkwiących już głęboko w świadomości całego narodu. W ten sposób zrozumiany został on za granicą, czego dowodem są liczne komentarze prasy różnych państw.</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#SKatelbach">Odbyliśmy długą, często ciężką tułaczą drogę własnych doświadczeń, która doprowadziła nas do sformułowania takiego programu. Chcę przez to powiedzieć, że nie jesteśmy narodem, który staje wobec tego zagadnienia, opierając się wyłącznie tylko na ściśle gospodarczym rachunku, wypływającym ze stwierdzenia, iż za niezbędne surowce musimy płacić dewizami, na których nadmiar, niestety, nie możemy narzekać. Gdyby tylko do tego miała się sprowadzać cała sprawa, uważalibyśmy, że słabo wyglądają nasze tytuły do posiadania własnych obszarów kolonialnych.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#SKatelbach">Tymczasem dzisiejsze tytuły do posiadania obszarów kolonialnych uległy zmianie. Żeby korzystać z kolonii, trzeba najpierw być w niej — jak to już mówiłem — obecnym fizycznie i duchowo. A na tę obecność możemy się zdobyć właśnie my — kraj, będący w pomyślnej sytuacji ludnościowej, kraj, który jak dotąd marnuje etnicznie polski element, dopuszczając do jego wolnej emigracji do różnych państw, w których ulega on wynarodowieniu, a nawet prześladowaniu. Ten rodzaj emigracji — to „malum necessarium”, owo „zło konieczne”, którego ujemne skutki można tylko załagodzić, lecz nie można ich usunąć. Czuwa nad tym załagodzeniem Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Natomiast „polskie dążenia kolonialne, jak głosi jedna z uchwał Rady Naczelnej O. Z. N., będąc przejawem żywotnych potrzeb i troski o przyszłość narodu polskiego, są jednym z najważniejszych czynników polskiej racji stanu. Idea kolonialna stanowi wartość twórczą, która winna być rozwijana na każdym odcinku życia społecznego”. Rząd całkowicie docenia ważność tej idei. Wyrazem tego zrozumienia jest to, że już kilkakrotnie stwierdzał, iż z chwilą wszczęcia dyskusji kolonialnej w skali międzynarodowej zastrzega sobie prawo wysunięcia również swoich zainteresowań w tej materii.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#SKatelbach">Obok troski o byt ośmiomilionowej rzeszy Polonii zagranicznej, obok wysiłków, zmierzających do zapewnienia emigrantowi polskiemu jak najlepszej opieki prawnej, moralnej i kulturalnej, obok stałego realnego zainteresowania postulatem dostępu do obszarów kolonialnych, uzasadnionym naszą sytuacją ludnościową i gospodarczymi potrzebami, obok zadań propagandowych resort Ministerstwa Spraw Zagranicznych poświęca baczną uwagę skomplikowanej sprawie emigracji żydowskiej.</u>
- <u xml:id="u-2.20" who="#SKatelbach">Jesteśmy świadkami paradoksu, że w dobie zaostrzenia się antysemityzmu nawet w takich państwach, w których zagadnienie żydowskie dawniej nie istniało, Polska stanęła wobec przypływu kilkunastu tysięcy 2ydów i że z państw o największej na świecie podaży emigracyjnej stała się krajem imigracji żydowskiej. Ten paradoks potęguje w społeczeństwie polskim wzmaganie się nastrojów niezadowolenia. W przekonaniu społeczeństwa polskiego zagadnienie żydowskie, abstrahując od aspektów wewnętrznych, jest z natury swej zagadnieniem światowym i nie może być wskutek tego traktowane w płaszczyźnie jednostronnej akcji ratowniczej, na przykład dla 2ydów niemieckich. Same Niemcy zresztą postawiły je w szeregu aktualnych spraw międzynarodowych. Fakt wprowadzenia przez różne państwa, jak Rumunia, Węgry, Włochy, ustawodawstwa specjalnego dla Żydów, podkreślił jeszcze hardziej międzynarodowy charakter zagadnienia. A podstawowym elementem żydowskiej akcji emigracyjnej, pojętej w skali światowej, musi być przede wszystkim żydowstwo polskie. Nie tylko ze względu na jego najwyższe skupienie liczebne w Europie. 2ydzi niemieccy, ze względu na ich strukturę gospodarczo-finansową, nie stanowią zdatnego i należycie przygotowanego materiału do zadań kolonialnych. Odwrotnie, 2ydzi z Polski — jest to strukturalnie element najlepiej przygotowany do akcji emigracyjno-kolonialnej, dowodem czego jest wybitny, pionierski udział żydostwa polskiego (35% ogółu 2ydów) w akcji palestyńskiej. Element ten reprezentuje w Polsce milionowe rzesze. Czują i rozumieją one swą odrębność. Te wielomilionowe rzesze czekają na chwilę, w której opuszczą granice Rzeczypospolitej, udając się bądź do Palestyny, bądź też na inne tereny dla nich dostępne. Mnożą się w ostatnich czasach projekty sfinansowania masowej emigracji 2ydów. Rodzą się one poza Polską oraz w Polsce. Na terenie międzynarodowym sprawa ta weszła w stadium ożywionych dyskusyj. Muszę stwierdzić, że wszystkie te przejawy śledzone są pilnie przez nasz resort spraw zagranicznych. Mało tego, resort ten stale czynnie współdziała w kierunku znalezienia konstruktywnego planu rozwiązania sprawy emigracji żydowskiej w skali międzynarodowej. Sprawa ta była między innymi tematem wspólnych rozważań polsko-rumuńskich w czasie ostatniej wizyty Ministra Spraw Zagranicznych tego kraju w Polsce. Rząd Polski nie może bowiem dopuścić do tolerowania wytwarzającego się stanu, który potęguje falę zrozumiałego zaniepokojenia opinii polskiej, do zaognienia i tak dostatecznie zaognionej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#SKatelbach">Stopień tego zaognienia mógłby być znakomicie złagodzony, gdyby żydzi w Polsce zgodnie jednomyślnie i czynnie poparli usiłowania Rządu polskiego w sprawie przyśpieszenia emigracji elementu żydowskiego z Polski. Niestety, skłócone miedzy sobą społeczeństwo żydowskie, silne i jednolite w defensywie, w obronie, nie okazuje jednolitej woli współdziałania z Rządem w sprawie stworzenia konstruktywnego planu emigracyjnego. Odnosi się wrażenie, że tego planu nie chce, że łudzi się wciąż nadzieja, że zmieni się „klimat” w sprawie żydowskiej i Żydzi zostaną w diasporze polskiej. Wskutek takiego stanowiska nie zanosi się wciąż, niestety, na to, aby znalazł się okrągły stół, przy którym strona polska i strona żydowska wspólnie, rzetelnie i pozytywnie przygotowywałyby, a potem realizowały obustronnie postulat emigracji żydowskiej z Polski.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#SKatelbach">Złudzenia czy rachuby żydowskie na zmianę „klimatu w świecie w sprawie żydowskiej są zjawiskiem najbardziej niepokojącym. Są to rachuby niczym nieuzasadnione, krótkowzroczne, biedne. Mimo iż utrudnia in one akcję Rządu Polskiego na terenie międzynarodowym, na pewno nie wpłyną na osłabienie tempa tej akcji. Przeciwnie, wzmogą ja. Wzmożenie to bowiem w żywotnych interesach naszego narodu i Państwa.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#SKatelbach">W przedłożeniu rządowym, dotyczącym bytu Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40. w rubryce dochodów przewidziano sumę zł 8.603.200. Jest ona w stosunku do zeszłorocznego budżetu mniejsza o zł 176.000. Zmniejszenie to jest realnie uzasadnione pozycją „zwrot pożyczek udzielonych z funduszu pomocy kredytowej Polakom za granicą”.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#SKatelbach">Uzasadnione jest również podwyższenie pozycji wydatkowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych w preliminarzu na rok 1939/40. Wyjątkowe ożywienie sytuacji międzynarodowej spowodowało rozszerzenie różnych agend Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W roku ubiegłym wydatki wyrażały się sumą zł 39.243.000, gdy w uchwalonym przez Sejm preliminarzu na rok bieżący wynoszą zł 42.203.000, to znaczy wzrosną o zł 2.960.000. Początkowo wzrost ten określony był sumą 2.135.000 złotych, lecz Sejm wprowadził szereg poprawek, które powiększyły tę sumę o zł 825.000, przeznaczając ją na wydatki nie objęte pierwotnym preliminarzem. O tę sama sumę zwiększone zostały dochody. W wydatkach suma 825.000 zł przeznaczona będzie na: 1) Urządzenie III Zjazdu Polaków z zagranicy (100.000 zł), 2) utworzenie placówki dyplomatycznej w Ameryce Południowej w Chile oraz urzędu konsularnego w Kłajpedzie (355.000 zł). 31 wzmocnienie etatu osobowego oraz kredytów rzeczowo-administracyjnych w urzędach zagranicznych (295.000 zł), 4) Bibliotekę Polską w Paryżu (75.000 zł).</u>
- <u xml:id="u-2.25" who="#SKatelbach">Sądzę, że pierwsza pozycja, dotycząca III Zjazdu Polaków z zagranicy, nie wymaga szerszego uzasadnienia. Znaczenie takich zjazdów jest powszechnie zrozumiałe. Pragnę tylko podkreślić, że w ramach Zjazdu odbędzie się Złot Młodzieży Polskiej z zagranicy, na który ma się zjechać młodzież ze wszystkich terenów Polonii zagranicznej w liczbie około 1.000 osób; w tym przede wszystkim kierownicy pracy społecznej wśród młodzieży.</u>
- <u xml:id="u-2.26" who="#SKatelbach">Druga pozycja, dotycząca utworzenia stałego przedstawicielstwa w Chile i konsulatu w Kłajpedzie, nie wymaga również szerszego uzasadnienia. I w jednym i w drugim wypadku zrozumiałe względy natury gospodarczo-handlowej przemawiają za utworzeniem obu placówek.</u>
- <u xml:id="u-2.27" who="#SKatelbach">Pozycja trzecia spowodowana została przede wszystkim wzrostem emigracji polskiej. Okazało się, że wydatnie redukowane w latach ubiegłych etaty osobowe oraz kredyty rzeczowo administracyjne muszą być w związku z wzrostem emigracji zwiększone, aby zapewnić naszym urzędom konsularnym normalne warunki pracy.</u>
- <u xml:id="u-2.28" who="#SKatelbach">Pozycji ostatniej, wyrażającej się sumą zł 75.000, przeznaczonej na Bibliotekę Polską w Paryżu, pragnę natomiast poświęcić nieco więcej uwagi. Założona w roku 1831 przez Wielka Emigrację przetrwała wszystkie burze niewoli narodu. W roku 1926 staraniem Polskiej Akademii Umiejętności i Ministerstwa Spraw Zagranicznych została przeorganizowana na największy w Paryżu instytut obcego państwa, przystosowany nie tylko do celów współpracy intelektualnej polsko-francuskiej, lecz również do szeroko pojętej propagandy naukowej polskiej polityki zagranicznej i wewnętrznej. Międzynarodowy Instytut Współpracy Umysłowej, rozważając sposoby ożywienia stosunków intelektualnych pomiędzy poszczególnymi krajami, zwrócił szczególną uwagę na Bibliotekę Polską w Paryżu, a odbyta z ramienia Instytutu wizytacja 17 przedstawicieli rozlicznych państw zakończyła się stwierdzeniem tego zespołu, że Biblioteka Polska stanowi wzór do naśladowania. Wszystkie działy Biblioteki: biblioteka, muzeum Adama Mickiewicza, Stacja Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności, Centrum Studiów nad Polską dla Francuzów, dział odczytowy, dział wydawniczy, dział wystawowy — wszystkie te działy stale rozwijają swą działalność, czyniąc z Biblioteki Polskiej w Paryżu żywego i skutecznego ambasadora naukowych, kulturalnych i politycznych interesów Polski.</u>
- <u xml:id="u-2.29" who="#SKatelbach">Tego rodzaju instytucja nie może być pozbawiona stałych podstaw materialnych. Nie może ona uzależniać swego bytu od mniej lub więcej przypadkowych okoliczności. Dlatego wprowadzenie dla tej instytucji kwoty złotych 75.000 do preliminarza należy powitać ze szczerą radością.</u>
- <u xml:id="u-2.30" who="#SKatelbach">Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 8 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go z następującymi poprawkami:</u>
- <u xml:id="u-2.31" who="#SKatelbach">W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 650.000 zł i dodano nowy: § 16 „Zjazd Polaków z zagranicy”—100.000 zł oraz § 17 „Biblioteka Polska w Paryżu” — 75.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.32" who="#SKatelbach">W dochodach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 825.000 zł, a w tablicy etatów powiększono etaty urzędnicze w grupach:</u>
- <u xml:id="u-2.33" who="#SKatelbach">IV — o 1, VI — o 1, VII — o 2 i ryczałt — o 28.</u>
- <u xml:id="u-2.34" who="#SKatelbach">Wysoka Izba uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! W zupełnie wyjątkowym okresie przypadają tegoroczne rozważania Izb ustawodawczych nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W bardzo małych odstępach czasu odwiedzili stolicę naszego Państwa kolejno ministrowie spraw zagranicznych: Niemiec, Italii, ostatnio sojuszniczej Rumunii. W niedługim czasie Minister Józef Beck odwiedzi Londyn. Wydaje się, że wizyta ta nie wyczerpie cyklu najbliższych rozmów kierownika naszego resortu zagranicznego z kierownikami tego samego resortu w innych państwach. Ten wyjątkowo ożywiony okres odwiedzin i rozmów wskazuje na to, iż Polska jest ośrodkiem zainteresowań państw europejskich, że nie masz w Europie państwa, dla którego stosunek Polski do aktualnych problemów międzynarodowych mógłby być rzeczą drugorzędną lub obojętną. Jeżeli dziś możemy uczynić tę konstatację w pełnym poczuciu tego, iż nie ma w niej ani krzty zdawkowego frazesu, to jest to skutek przyjęcia przez społeczeństwo szeregu zasad, które, na szczęście, dla opinii naszej stały się już dziś niewzruszalnymi kanonami.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#TadeuszKatelbach">Nie wdając się w analizę politycznych działań Ministerstwa Spraw Zagranicznych — pragnę skorzystać z roli sprawozdawcy budżetu tego resortu, aby na temat tych zasad wypowiedzieć kilka uwag.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#TadeuszKatelbach">Przed z górą stu laty powiedział znakomity teoretyk wojny gen. pruski Karol von Clausewitz, że „wojna jest tylko dalszym ciągiem polityki, prowadzonej innymi środkami”. Ta prawda o ścisłym związku, niemal tożsamości wojny i polityki zagranicznej nie straciła dotąd nic ze swej żywotności. Przeciwnie, zarówno ubiegłe stulecie, jak dzieje najnowsze potwierdzają w całej pełni tę zasadę.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#TadeuszKatelbach">Wynikają stąd bardzo ważne a różnorodne konsekwencje, zwłaszcza zaś dla kraju, o którym Marszałek Śmigły Rydz pisał w 1926 r., że spośród wszystkich państw kontynentu europejskiego ma tak wyjątkowe położenie, iż na tej wyjątkowości winna być skoncentrowana codzienna myśl każdego obywatela Polski. Jeśli chodzi o te konsekwencje, to przede wszystkim trzeba podkreślić bardzo podobne wymagania psychologiczne, stawiane kierownikom obu dziedzin: wojny i polityki zagranicznej, z drugiej zaś konieczność stworzenia dla obydwu dziedzin szczególnej pozycji w życiu Państwa, konieczność zabezpieczenia kierownictwa jednej i drugiej od tego, aby przemijające potrzeby dnia nie wdzierały się do nich i nie tamowały działalności obliczonej nie na krótką falę, lecz na potrzeby dziejowe, wreszcie konieczność ścisłego współdziałania kierownictw obydwu dziedzin.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#TadeuszKatelbach">Marszałek Piłsudski, który był w jednej osobie i wielkim wodzem i wielkim mężem stanu, miał głęboką świadomość tego ścisłego związku pomiędzy obydwoma dziedzinami. W 1923 r. powiedział: „wojnę się prowadzi dla polityki, bez niej nie ma wojny — są one nieodłączne od siebie”. Lecz mniejsza o cytaty. Całe życie Piłsudskiego, Jego czyny świadczą o tej prawdzie lepiej i głębiej, niż słowa Komendanta.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#TadeuszKatelbach">W Polsce od zarania jej odrodzonej niepodległości czynniki negatywno-opozycyjne, zwłaszcza wrogie Piłsudskiemu, uniemożliwiały stworzenie dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa polityki zagranicznej takiej pozycji odrębnej i takiego między nimi współdziałania, jakie ze względu na dobro i byt Państwa jest dla tych dziedzin konieczne. Toteż cała działalność Piłsudskiego od chwili ustąpienia ze stanowiska Naczelnika Państwa w 1922 r. aż do objęcia pełni władzy w 1926 r. obraca się właśnie dookoła tego, aby zdobyć i zapewnić w Polsce dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa spraw polityki zagranicznej odpowiednią pozycję i odpowiednie warunki wzajemnego współdziałania, umożliwiające im działalność, która jest dla rozwoju i niepodległego bytu państwowego niezbędna. Od chwili objęcia pełni władzy Marszałek bezzwłocznie przystępuje do dzieła i pracuje nad nim przez cały czas swych rządów, aby pozostawić nam stan rzeczy możliwie najbliższy Jego poglądowi na te sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#TadeuszKatelbach">Na czym polega istota pozycji, jaką Wielki Zmarły pozostawił po sobie w spuściźnie dla kierownictw owych obydwu najbardziej — że tak powiem — niepodległościowych dziedzin bytu państwowego? Polega ona na tym, że nie zdejmując z tych kierownictw rzeczywistej odpowiedzialności przed narodem za celowość i skuteczność ich działania w rzeczach wielkich, zabezpieczył je jednak przed dezorganizacyjnym i demoralizacyjnym mieszaniem się na każdym kroku elementów niepowołanych do rządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#TadeuszKatelbach">Istota tych ugruntowanych przez Piłsudskiego warunków wzajemnego współdziałania pomiędzy kierownictwami obydwu dziedzin polega na dwóch punktach. Po pierwsze na tym, iż głowa Państwa, Pan Prezydent Rzeczypospolitej bierze istotny, bo bezpośredni, żywy udział w powyższych sprawach i ma możność decydującego na nie wpływania. Po drugie na tym, że kierownictwo dziedziny wojennej, mające wgląd w całość życia państwowego, jako odpowiedzialne za siłę obronną i w ogóle siłę wojenną Państwa, odpowiedzialne za to, by siła ta zdolna była sprostać zadaniom, jakie nakładają na nią właśnie potrzeby polityki zagranicznej, ma zapewniony udział w odpowiedzialności za ustalanie zasadniczych wytycznych polityki zagranicznej oraz za zasadnicze posunięcia w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#TadeuszKatelbach">Wypadki ostatnich dni, a nawet godzin oświetlają w sposób jaskrawy dodatnie strony takiego ustroju naszej polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#TadeuszKatelbach">Według ostatnich wiadomości nastąpiło wyodrębnienie Słowacji w formę niepodległego państwa. Rząd Słowacji zwrócił się w ciągu dzisiejszej nocy do Rządu Polskiego o uznanie tego stanu rzeczy. Równocześnie prezydent Hacha złożył w ręce kanclerza Hitlera w Berlinie losy swego państwa, wobec czego musimy liczyć się z faktem, że państwo czeskie, jako samodzielny organizm polityczny, przestaje istnieć. Odpowiedź czeska na ultimatum Węgier została uznana przez rząd węgierski za niewystarczającą, zaś wojska węgierskie wkroczyły na Ruś Przykarpacką.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#TadeuszKatelbach">Ustosunkowanie się Rządu Polskiego do tych zjawisk opierać się będzie na zasadach zakomunikowanych przez p. Ministra Spraw Zagranicznych na posiedzeniu senackiej Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 11 marca r. b.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#TadeuszKatelbach">Sądzę, że nikt z obiektywnie czujących i myślących w Polsce ludzi nie zaprzeczy, iż kierownik naszej polityki zagranicznej okazał się konsekwentnym realizatorem poglądów Marszałka Piłsudskiego na zadania i metody pracy resortu spraw zagranicznych. A ci, którzy znaczenia tego faktu nie chcą zrozumieć, źle służą Ojczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! Wydaje mi się, że wypowiedziane uwagi określają dostatecznie zupełnie wyjątkową rolę, jaką ma do spełnienia resort, którego budżet dziś rozważamy. A przecież resort ten poza działem najgłówniejszym, ściśle politycznym, obejmuje zasięgiem swym rozległy kompleks spraw, związanych jak najściślej z obrazem polskiej rzeczywistości. Na Komisji Budżetowej mieliśmy możność szczegółowego omówienia trzech zagadnień tego kompleksu, muskowicie: zagadnienia Polonii zagranicznej, emigracji oraz sprawy kolonii i surowców.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#TadeuszKatelbach">Przy omawianiu pierwszego zagadnienia zwróciłem uwagę na fakt, jak mi się zdaje, za mało wciąż podkreślany, a bardzo ważny, że wszystkie państwa graniczące z Polską, w których żyją nasi bracia, rządzone są bądź autorytatywnie, bądź totalnie. A już, że tak powiem, z natury i charakteru tego typu ustrojów wynikają dla mniejszości narodowych konsekwencje, utrudniające w ramach takich ustrojów swobodę ich narodowo-kulturalnego rozwoju. Okazało się więc, że wśród państw, sąsiadujących z Polską, Polska jest jedynym państwem rządzonym w takich ramach konstytucyjnych, które ten rozwój w pełni gwarantują. Nasza Konstytucja, tworzona w okresie zwyciężających niemal wszędzie wokół nas haseł totalistycznych, zadała ostatecznie kłam szerzonej przez długie lata w święcie legendzie o nas, jako kraju rzekomego ucisku narodowościowego. Dziś — powtarzam to już po raz drugi w tej Wysokiej Izbie — w otaczającym nas święcie stanowimy, bez cienia przesady, oazę, w której obywatel niezależnie od swego pochodzenia, narodowości i wyznania może żyć swobodnie i swobodnie kultywować swe odrębności kulturalno narodowe. Taka jest nasza postawa w odniesieniu do zagadnień mniejszości narodowych w Polsce. Nasze, polskie mniejszości zamieszkują w państwach graniczących z Polską. Zastanawiając się nad ich losem mamy prawo i obowiązek mówienia prawdy, a nie owijania rzeczy w bawełnę. Mówimy tę prawdę nie gwoli komplikowania stosunków Państwa Polskiego z naszymi sąsiadami. Nie rozbijanie się o trudności, które niewątpliwie istnieją — dowodziła niedawno trafnie Deutsche Diplomatisch Politische Korespondenz — lecz przezwyciężanie tych trudności i ich rozwiązywanie jest celem obustronnej polityki, zarówno Polski jak Niemiec. Podzielamy to zdanie w całej pełni. I nam chodzi o przezwyciężanie trudności. Jedną z najniezawodniejszych dróg, prowadzących do osiągnięcia tego celu, jest szczere stawianie kwestii, pozbawione wszelkich złośliwości i inwektyw. Niestety, część prasy niemieckiej jest widocznie odmiennego zdania. Moje spokojne wypowiedzi na Komisji Budżetowej Senatu na temat położenia Polaków w Niemczech najzupełniej niepotrzebnie wytrąciły redakcje niektórych pism niemieckich z równowagi. Jedno z nich zwłaszcza wystrzeliło bardzo ciężkim ładunkiem. Musiał tu widocznie podziałać „genius loci”. Pismo to bowiem wychodzi w centrum niemieckiego ciężkiego przemysłu wojennego na zachodzie Niemiec.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#TadeuszKatelbach">Położenie braci naszych w państwach graniczących z Polską nie jest zadowalające. Obowiązkiem naszym i naszym prawem narodowym jest uczynić wszystko, aby uległo ono poprawie. I tego prawa się nie wyrzekniemy. Wierzymy, że zarówno Polacy z Niemiec, Sowietów, Litwy, Łotwy, Rumunii, jak też bracia nasi we Francji, Stanach Zjednoczonych, w przeżywającej dziś okres natężenia nacjonalizmu Brazylii oraz w innych państwach trwać będą niezłomnie w przywiązaniu do swej narodowej i kulturalnej Macierzy. III Zjazd Polaków z zagranicy, który latem roku bieżącego odbędzie się w Warszawie, stanie się nową manifestacją nierozerwalnych więzi, łączących 8-milionową rzeszę naszych rodaków z zagranicy z Macierzą.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#TadeuszKatelbach">Poza zagadnieniem wielomilionowej Polonii zagranicznej, której sprawami zajmują się powołane specjalnie do tego krajowe organizacje społeczne, w zasięgu bezpośrednich zainteresowań resortu Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajduje się dziś olbrzymi kompleks spraw emigracyjnych, jak również spraw kolonialnych i surowcowych.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#TadeuszKatelbach">W sprawozdaniu, wygłoszonym na Komisji Budżetowej Senatu, miałem możność szerszego omówienia obu tych zagadnień. Dziś stoimy — jeżeli chodzi o sprawy kolonialne — wobec faktu, którego znaczenie pragnę z całą wyrazistością z tej trybuny podkreślić. Oto przed niedawnym czasem obradowała w Warszawie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego. Na porządku dziennym obrad tego organu Obozu znalazły się zagadnienia kolonialne, a w dniu 1 marca Rada Obozu na swym plenarnym posiedzeniu przyjęła w sprawie tych zagadnień szereg uchwał, które śmiało można uważać za pierwsze gruntowne, wszechstronnie przemyślane sformułowanie polskiego programu kolonialnego. Program ten jest niczym więcej jak próbą — że się tak wyrażę — skodyfikowania dążeń i tęsknot, tkwiących już głęboko w świadomości całego narodu. W ten sposób zrozumiany został on za granicą, czego dowodem są liczne komentarze prasy różnych państw.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#TadeuszKatelbach">Odbyliśmy długą, często ciężką tułaczą drogę własnych doświadczeń, która doprowadziła nas do sformułowania takiego programu. Chcę przez to powiedzieć, że nie jesteśmy narodem, który staje wobec tego zagadnienia, opierając się wyłącznie tylko na ściśle gospodarczym rachunku, wypływającym ze stwierdzenia, iż za niezbędne surowce musimy płacić dewizami, na których nadmiar, niestety, nie możemy narzekać. Gdyby tylko do tego miała się sprowadzać cała sprawa, uważalibyśmy, że słabo wyglądają nasze tytuły do posiadania własnych obszarów kolonialnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#TadeuszKatelbach">Tymczasem dzisiejsze tytuły do posiadania obszarów kolonialnych uległy zmianie. Żeby korzystać z kolonii, trzeba najpierw być w niej — jak to już mówiłem — obecnym fizycznie i duchowo. A na tę obecność możemy się zdobyć właśnie my — kraj, będący w pomyślnej sytuacji ludnościowej, kraj, który jak dotąd marnuje etnicznie polski element, dopuszczając do jego wolnej emigracji do różnych państw, w których ulega on wynarodowieniu, a nawet prześladowaniu. Ten rodzaj emigracji — to „malum necessarium”, owo „zło konieczne”, którego ujemne skutki można tylko załagodzić, lecz nie można ich usunąć. Czuwa nad tym załagodzeniem Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Natomiast „polskie dążenia kolonialne, jak głosi jedna z uchwał Rady Naczelnej O. Z. N., będąc przejawem żywotnych potrzeb i troski o przyszłość narodu polskiego, są jednym z najważniejszych czynników polskiej racji stanu. Idea kolonialna stanowi wartość twórczą, która winna być rozwijana na każdym odcinku życia społecznego”. Rząd całkowicie docenia ważność tej idei. Wyrazem tego zrozumienia jest to, że już kilkakrotnie stwierdzał, iż z chwilą wszczęcia dyskusji kolonialnej w skali międzynarodowej zastrzega sobie prawo wysunięcia również swoich zainteresowań w tej materii.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#TadeuszKatelbach">Obok troski o byt ośmiomilionowej rzeszy Polonii zagranicznej, obok wysiłków, zmierzających do zapewnienia emigrantowi polskiemu jak najlepszej opieki prawnej, moralnej i kulturalnej, obok stałego realnego zainteresowania postulatem dostępu do obszarów kolonialnych, uzasadnionym naszą sytuacją ludnościową i gospodarczymi potrzebami, obok zadań propagandowych resort Ministerstwa Spraw Zagranicznych poświęca baczną uwagę skomplikowanej sprawie emigracji żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#TadeuszKatelbach">Jesteśmy świadkami paradoksu, że w dobie zaostrzenia się antysemityzmu nawet w takich państwach, w których zagadnienie żydowskie dawniej nie istniało, Polska stanęła wobec przypływu kilkunastu tysięcy 2ydów i że z państw o największej na świecie podaży emigracyjnej stała się krajem imigracji żydowskiej. Ten paradoks potęguje w społeczeństwie polskim wzmaganie się nastrojów niezadowolenia. W przekonaniu społeczeństwa polskiego zagadnienie żydowskie, abstrahując od aspektów wewnętrznych, jest z natury swej zagadnieniem światowym i nie może być wskutek tego traktowane w płaszczyźnie jednostronnej akcji ratowniczej, na przykład dla 2ydów niemieckich. Same Niemcy zresztą postawiły je w szeregu aktualnych spraw międzynarodowych. Fakt wprowadzenia przez różne państwa, jak Rumunia, Węgry, Włochy, ustawodawstwa specjalnego dla Żydów, podkreślił jeszcze hardziej międzynarodowy charakter zagadnienia. A podstawowym elementem żydowskiej akcji emigracyjnej, pojętej w skali światowej, musi być przede wszystkim żydowstwo polskie. Nie tylko ze względu na jego najwyższe skupienie liczebne w Europie. 2ydzi niemieccy, ze względu na ich strukturę gospodarczo-finansową, nie stanowią zdatnego i należycie przygotowanego materiału do zadań kolonialnych. Odwrotnie, 2ydzi z Polski — jest to strukturalnie element najlepiej przygotowany do akcji emigracyjno-kolonialnej, dowodem czego jest wybitny, pionierski udział żydostwa polskiego (35% ogółu 2ydów) w akcji palestyńskiej. Element ten reprezentuje w Polsce milionowe rzesze. Czują i rozumieją one swą odrębność. Te wielomilionowe rzesze czekają na chwilę, w której opuszczą granice Rzeczypospolitej, udając się bądź do Palestyny, bądź też na inne tereny dla nich dostępne. Mnożą się w ostatnich czasach projekty sfinansowania masowej emigracji 2ydów. Rodzą się one poza Polską oraz w Polsce. Na terenie międzynarodowym sprawa ta weszła w stadium ożywionych dyskusyj. Muszę stwierdzić, że wszystkie te przejawy śledzone są pilnie przez nasz resort spraw zagranicznych. Mało tego, resort ten stale czynnie współdziała w kierunku znalezienia konstruktywnego planu rozwiązania sprawy emigracji żydowskiej w skali międzynarodowej. Sprawa ta była między innymi tematem wspólnych rozważań polsko-rumuńskich w czasie ostatniej wizyty Ministra Spraw Zagranicznych tego kraju w Polsce. Rząd Polski nie może bowiem dopuścić do tolerowania wytwarzającego się stanu, który potęguje falę zrozumiałego zaniepokojenia opinii polskiej, do zaognienia i tak dostatecznie zaognionej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#TadeuszKatelbach">Stopień tego zaognienia mógłby być znakomicie złagodzony, gdyby żydzi w Polsce zgodnie jednomyślnie i czynnie poparli usiłowania Rządu polskiego w sprawie przyśpieszenia emigracji elementu żydowskiego z Polski. Niestety, skłócone miedzy sobą społeczeństwo żydowskie, silne i jednolite w defensywie, w obronie, nie okazuje jednolitej woli współdziałania z Rządem w sprawie stworzenia konstruktywnego planu emigracyjnego. Odnosi się wrażenie, że tego planu nie chce, że łudzi się wciąż nadzieja, że zmieni się „klimat” w sprawie żydowskiej i Żydzi zostaną w diasporze polskiej. Wskutek takiego stanowiska nie zanosi się wciąż, niestety, na to, aby znalazł się okrągły stół, przy którym strona polska i strona żydowska wspólnie, rzetelnie i pozytywnie przygotowywałyby, a potem realizowały obustronnie postulat emigracji żydowskiej z Polski.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#TadeuszKatelbach">Złudzenia czy rachuby żydowskie na zmianę „klimatu w świecie w sprawie żydowskiej są zjawiskiem najbardziej niepokojącym. Są to rachuby niczym nieuzasadnione, krótkowzroczne, biedne. Mimo iż utrudnia in one akcję Rządu Polskiego na terenie międzynarodowym, na pewno nie wpłyną na osłabienie tempa tej akcji. Przeciwnie, wzmogą ja. Wzmożenie to bowiem w żywotnych interesach naszego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#TadeuszKatelbach">W przedłożeniu rządowym, dotyczącym bytu Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40. w rubryce dochodów przewidziano sumę zł 8.603.200. Jest ona w stosunku do zeszłorocznego budżetu mniejsza o zł 176.000. Zmniejszenie to jest realnie uzasadnione pozycją „zwrot pożyczek udzielonych z funduszu pomocy kredytowej Polakom za granicą”.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#TadeuszKatelbach">Uzasadnione jest również podwyższenie pozycji wydatkowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych w preliminarzu na rok 1939/40. Wyjątkowe ożywienie sytuacji międzynarodowej spowodowało rozszerzenie różnych agend Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W roku ubiegłym wydatki wyrażały się sumą zł 39.243.000, gdy w uchwalonym przez Sejm preliminarzu na rok bieżący wynoszą zł 42.203.000, to znaczy wzrosną o zł 2.960.000. Początkowo wzrost ten określony był sumą 2.135.000 złotych, lecz Sejm wprowadził szereg poprawek, które powiększyły tę sumę o zł 825.000, przeznaczając ją na wydatki nie objęte pierwotnym preliminarzem. O tę sama sumę zwiększone zostały dochody. W wydatkach suma 825.000 zł przeznaczona będzie na: 1) Urządzenie III Zjazdu Polaków z zagranicy (100.000 zł), 2) utworzenie placówki dyplomatycznej w Ameryce Południowej w Chile oraz urzędu konsularnego w Kłajpedzie (355.000 zł). 31 wzmocnienie etatu osobowego oraz kredytów rzeczowo-administracyjnych w urzędach zagranicznych (295.000 zł), 4) Bibliotekę Polską w Paryżu (75.000 zł).</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#TadeuszKatelbach">Sądzę, że pierwsza pozycja, dotycząca III Zjazdu Polaków z zagranicy, nie wymaga szerszego uzasadnienia. Znaczenie takich zjazdów jest powszechnie zrozumiałe. Pragnę tylko podkreślić, że w ramach Zjazdu odbędzie się Złot Młodzieży Polskiej z zagranicy, na który ma się zjechać młodzież ze wszystkich terenów Polonii zagranicznej w liczbie około 1.000 osób; w tym przede wszystkim kierownicy pracy społecznej wśród młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#TadeuszKatelbach">Druga pozycja, dotycząca utworzenia stałego przedstawicielstwa w Chile i konsulatu w Kłajpedzie, nie wymaga również szerszego uzasadnienia. I w jednym i w drugim wypadku zrozumiałe względy natury gospodarczo-handlowej przemawiają za utworzeniem obu placówek.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#TadeuszKatelbach">Pozycja trzecia spowodowana została przede wszystkim wzrostem emigracji polskiej. Okazało się, że wydatnie redukowane w latach ubiegłych etaty osobowe oraz kredyty rzeczowo administracyjne muszą być w związku z wzrostem emigracji zwiększone, aby zapewnić naszym urzędom konsularnym normalne warunki pracy.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#TadeuszKatelbach">Pozycji ostatniej, wyrażającej się sumą zł 75.000, przeznaczonej na Bibliotekę Polską w Paryżu, pragnę natomiast poświęcić nieco więcej uwagi. Założona w roku 1831 przez Wielka Emigrację przetrwała wszystkie burze niewoli narodu. W roku 1926 staraniem Polskiej Akademii Umiejętności i Ministerstwa Spraw Zagranicznych została przeorganizowana na największy w Paryżu instytut obcego państwa, przystosowany nie tylko do celów współpracy intelektualnej polsko-francuskiej, lecz również do szeroko pojętej propagandy naukowej polskiej polityki zagranicznej i wewnętrznej. Międzynarodowy Instytut Współpracy Umysłowej, rozważając sposoby ożywienia stosunków intelektualnych pomiędzy poszczególnymi krajami, zwrócił szczególną uwagę na Bibliotekę Polską w Paryżu, a odbyta z ramienia Instytutu wizytacja 17 przedstawicieli rozlicznych państw zakończyła się stwierdzeniem tego zespołu, że Biblioteka Polska stanowi wzór do naśladowania. Wszystkie działy Biblioteki: biblioteka, muzeum Adama Mickiewicza, Stacja Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności, Centrum Studiów nad Polską dla Francuzów, dział odczytowy, dział wydawniczy, dział wystawowy — wszystkie te działy stale rozwijają swą działalność, czyniąc z Biblioteki Polskiej w Paryżu żywego i skutecznego ambasadora naukowych, kulturalnych i politycznych interesów Polski.</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#TadeuszKatelbach">Tego rodzaju instytucja nie może być pozbawiona stałych podstaw materialnych. Nie może ona uzależniać swego bytu od mniej lub więcej przypadkowych okoliczności. Dlatego wprowadzenie dla tej instytucji kwoty złotych 75.000 do preliminarza należy powitać ze szczerą radością.</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#TadeuszKatelbach">Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 8 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go z następującymi poprawkami:</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#TadeuszKatelbach">W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 650.000 zł i dodano nowy: § 16 „Zjazd Polaków z zagranicy”—100.000 zł oraz § 17 „Biblioteka Polska w Paryżu” — 75.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#TadeuszKatelbach">W dochodach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 825.000 zł, a w tablicy etatów powiększono etaty urzędnicze w grupach:</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#TadeuszKatelbach">IV — o 1, VI — o 1, VII — o 2 i ryczałt — o 28.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izba uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
<u xml:id="u-2.35" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">P. Minister Spraw Zagranicznych musiał, niestety, opuścić posiedzenie Senatu, odwołany do swych prac w Ministerstwie. Jest rzeczą oczywistą, że w chwili, gdy w bezpośrednim naszym sąsiedztwie rozgrywają się wypadki historycznej doniosłości, wymagające ze strony naszego Rządu niezwłocznych decyzyj i zarządzeń, nie możemy odrywać p. Ministra Spraw Zagranicznych od jego pracy. Nie mamy też żadnych wątpliwości, że gdy tylko sytuacja na to pozwoli, Izby otrzymają od p. Ministra Spraw Zagranicznych odpowiednie wyjaśnienia. Wobec tego nie zamierzam otwierać debaty.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">P. Minister Spraw Zagranicznych musiał, niestety, opuścić posiedzenie Senatu, odwołany do swych prac w Ministerstwie. Jest rzeczą oczywistą, że w chwili, gdy w bezpośrednim naszym sąsiedztwie rozgrywają się wypadki historycznej doniosłości, wymagające ze strony naszego Rządu niezwłocznych decyzyj i zarządzeń, nie możemy odrywać p. Ministra Spraw Zagranicznych od jego pracy. Nie mamy też żadnych wątpliwości, że gdy tylko sytuacja na to pozwoli, Izby otrzymają od p. Ministra Spraw Zagranicznych odpowiednie wyjaśnienia. Wobec tego nie zamierzam otwierać debaty.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SKamiński">Wysoki Senacie! Na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt stwierdzić, że wieś i rolnik w Polsce to jedna z kluczowych pozycji w naszym życiu państwowym i że pomimo tylu lat wysiłków i tylu pięknych deklaracji ze strony wielu rządów w Polsce polityka gospodarcza kraju nie uwzględnia w należytym stopniu interesów naszego rolnictwa. Miałem zaszczyt również stwierdzić, że wielkie siły moralne chłopa polskiego jeszcze nie zostały dostatecznie wprzęgnięte w prace i współodpowiedzialność za losy Polski.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SKamiński">Trzeźwa i spokojna analiza naszego rolnictwa musi ustalić, że co najmniej 59% gospodarstw w Polsce to gospodarstwa do 5 ha użytków rolnych, które przy obecnym przeciętnym poziomie kultury rolnej należy uznać za gospodarstwa niedostatecznie samowystarczalne. Sądzę, że chcielibyśmy wszyscy, aby było jak najwięcej — jak się wyraził jeden z posłów — gospodarstw tzw. parokonnych, czterokonnych, a nawet więcej konnych, ale są tu tylko urojenia i my musimy się liczyć realnie, że grupa gospodarstw do 5 ha nie tylko nie będzie malała, ale będzie rosła. W tych warunkach zwiększenie produkcji z hektara staje się zagadnieniem palącym, bo przecież olbrzymia część tej produkcji pójdzie na zaspokojenie najbardziej prymitywnych potrzeb rodziny rolniczej w gospodarstwie samowystarczalnym.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SKamiński">W referacie zostały podane odpowiednie cyfry porównawcze. Widać z nich, że ogólne zbiory z roku na rok z małymi wyjątkami wzrastają, natomiast ogólne plony z hektara za wyjątkiem ziemniaków, których plon stale wzrasta, nie wykazują ani większych odchyleń, ani poprawy. Zjawisko to ma miejsce z tego powodu, że zostały wzięte pod uprawę grunty zupełnie lichej jakości, jakimi są przeważnie grunty po serwitutowe, poleśne, które aczkolwiek zwiększają ogólne zbiory zbóż, to jednak nie pozwalają na zwiększenie ogólnych zbiorów z 1 ha. Natomiast jednak przesunięcie na lepsze widzimy na odcinku hodowlanym. Jest to objaw o tyle pocieszający, że odcinek hodowlany jest czynnikiem łatwiej decydującym o opłacalności warsztatów rolnych niż odcinek inny.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SKamiński">Centralnym zagadnieniem, które pochłania uwagę rolników, jest zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej. Niektóre czynniki chciałyby zahipnotyzować nas rolników mirażem wysokich cen na artykuły rolne. Opłacalności produkcji jednak nie możemy szukać jedynie na płaszczyźnie wysokich cen rolniczych, bo wysoka cena rolnicza przy jednocześnie wysokich kosztach nie da w poprawie doli rolnika żadnych pozytywnych rezultatów. Tylko wszechstronne zabiegi, a zwłaszcza na odcinku obniżenia kosztów produkcji, polepszą relację pomiędzy cenami artykułów nabywanych przez rolnika i cenami otrzymywanymi za artykuły rolne i dadzą rolnikowi lepsze warunki opłacalności.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SKamiński">Jakież czynniki mogą wpływać na polepszenie opłacalności w gospodarstwie rolnym? Tu należy przede wszystkim zagadnienie obniżenia cen artykułów przemysłowych, nabywanych przez rolnictwo, a zwłaszcza artykułów skartelizowanych i niektórych artykułów monopolowych. Mamy nadzieję, że nareszcie w Polsce będziemy mogli dojść do należytej rewizji kosztów produkcji przemysłu skartelizowanego i że wskutek tego będziemy mogli liczyć na to, że relacja między cenami artykułów produkcji skartelizowanej a cenami artykułów rolnych nareszcie znajdzie właściwe załatwienie. Nie możemy powiedzieć, ażeby dotychczasowe doświadczenia napawały nas pod tym względem optymizmem. Do tej pory zawsze panowie przedstawiciele karteli deklarowali nam swoje poparcie, ale w płaszczyźnie wyższych cen artykułów rolniczych. Wyraźnie musimy stwierdzić, że Polska nie może walczyć jednak o wysokie ceny artykułów rolniczych, gdyż pragnie być krajem konkurującym i konkurencyjnym w dziedzinie swoich artykułów rolniczych na rynku międzynarodowym, a tam z wysokimi cenami artykułów rolniczych nie mielibyśmy nic do robienia. W tych warunkach uważamy, iż wewnątrz kraju również nie możemy dążyć do tego, ażeby artykuły rolne kształtowały się na płaszczyźnie cen wysokich. Opłacalności musimy przede wszystkim szukać w płaszczyźnie obniżenia kosztów produkcji, a nie w płaszczyźnie podwyższenia cen. Dlatego dla nas zagadnienie odpowiedniego obniżenia cen artykułów przemysłowych, nie obniżenia takiego, ażeby produkcja była w ogóle nieopłacalną, ale dążenie do obniżenia tych cen w płaszczyźnie rewizji kosztów produkcji jest czynnikiem niezmiernie ważnym i aktualnym.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SKamiński">Oczywiście należyta organizacja pracy w samym gospodarstwie rolnym, lepsze wyzyskanie pracy ludzi, narzędzi i inwentarza, lepsze zaopatrzenie w inwentarz, lepsze zaopatrzenie w nasiona, nawozy sztuczne — wszystko to są czynniki, które mogą wpłynąć na zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej i jej wydajności. Wydatne zmniejszenie kosztów łańcucha pośrednictwa, tego naprawdę w Polsce nadmiernie rozbudowanego i niezdrowego pośrednictwa, przez należycie zorganizowany i wyposażony aparat zbytu i zaopatrzenia, a zwłaszcza spółdzielczość rolniczą, jest czynnikiem, o który rolnik musi walczyć i do którego musi przywiązywać należytą wagę.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SKamiński">Należyte zorganizowanie rynku wewnętrznego oraz należyta obrona interesów rolnika przez politykę Rządu, przez politykę Państwa tak w stosunku do rynku wewnętrznego, jak i w stosunku do rynku zewnętrznego, jest czynnikiem, na którym w dalszym ciągu chcielibyśmy się bazować. Nam nie wystarczą już żadne deklaracje i nie wystarczy tylko mocne stanowisko p. Ministra Rolnictwa. My się musimy domagać zdecydowanej, jednolitej i opartej rzeczywiście o interes rolnika polityki całego Rządu. Szybkie zainwestowanie handlu i przetwórstwa rolniczego przy pomocy odpowiednio niskiego kredytu przecież nie wyłącznie zależy od p. Ministra Rolnictwa, a czy nie więcej zależy od p. Ministra Skarbu? Nie tak dawno przecież na Komisji Budżetowej Senatu mieliśmy możność przekonania się, jak trudno jest tam, gdzie chodzi o najbardziej istotne interesy rolnictwa, wywalczyć dla niego zwiększenie do pewnych niezbędnych choć minimalnych norm pozycji w planie inwestycyj państwowych.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SKamiński">A wreszcie oczywiście na pozycję rolnictwa musi wpływać także i zagadnienie uporządkowania starych długów rolniczych, tych grzechów przeszłości, co może i powinno się stać przede wszystkim na drodze odpowiedniego zmniejszenia oprocentowania. I tutaj chcę Wysokiemu Senatowi przytoczyć niektóre bardzo charakterystyczne dane ze sprawozdania Banku Akceptacyjnego za rok 1937.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SKamiński">I tak: Jeżeli chodzi o posiadaczy grupy A, są to gospodarstwa do 50 ha — będę mówił w okrągłych tysiącach — zawarto układów 404.000 Zadłużenie tych 404.000 gospodarstw wynosi 272 miliony zł. Posiadacze grupy B zawarli 7.400 układów, zadłużenie tej grupy gospodarstw wynosi 112 milionów. Spośród grupy C, gospodarstw największych, zawarto układów 1124, zadłużenie wynosi przeszło 58 milionów. Ze spółdzielczością rolniczo handlową, przedsiębiorstwami rolnymi zawarto 663 układy na sumę 5 milionów złotych.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SKamiński">Dlatego też musimy sobie powiedzieć, że walcząc o niskie ceny produkcji rolnej, nie możemy w tych ciężkich czasach, kiedy produkcja rolna nie jest opłacalna, zamknąć księgi długów. To dla nas byłaby też ulga, gdybyśmy sobie mogli powiedzieć, że tę księgę już raz na zawsze zamykamy, już nie będziemy wracać do tej trudnej dla nas i przykrej przeszłości. Natomiast sytuacja gospodarcza nie pozwala nam na to, ażebyśmy ją dzisiaj zamknęli ostatecznie i nic dziwnego, że rolnicy wracają i będą wracać zawsze do zagadnienia długów, kiedy będziemy musieli pracować bądź stale w warunkach małej opłacalności, albo stale będziemy musieli pracować wśród perturbacji kryzysowych i w warunkach zupełnej nieopłacalności gospodarstw rolnych.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SKamiński">Dlatego będziemy walczyć tym bardziej o naszą zdolność konkurencyjną na rynku międzynarodowym, ażeby uplasować możliwie jak najwięcej artykułów rolniczych i w ten sposób wzmóc naszą produkcyjność na wewnątrz i przygotować Państwo do ewentualnych przejść na zewnątrz. W Polsce samej posiadamy olbrzymi niewyzyskany rynek zbytu na artykuły przemysłowe. Ten rynek zbytu to jest polskie rolnictwo, to zaniedbane tereny wschodnie. Podnieśmy je gospodarczo, należycie zainwestujmy, a zaoszczędzimy niejeden milion na szukanie rynku zbytu dla produkcji przemysłowej. Tylko mocno oparty o własny rynek zbytu przemysł polski będzie mógł produkować tanio i wytrzymać konkurencję na rynku zagranicznym.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#WładysławKamiński">Wysoki Senacie! Na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt stwierdzić, że wieś i rolnik w Polsce to jedna z kluczowych pozycji w naszym życiu państwowym i że pomimo tylu lat wysiłków i tylu pięknych deklaracji ze strony wielu rządów w Polsce polityka gospodarcza kraju nie uwzględnia w należytym stopniu interesów naszego rolnictwa. Miałem zaszczyt również stwierdzić, że wielkie siły moralne chłopa polskiego jeszcze nie zostały dostatecznie wprzęgnięte w prace i współodpowiedzialność za losy Polski.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#WładysławKamiński">Trzeźwa i spokojna analiza naszego rolnictwa musi ustalić, że co najmniej 59% gospodarstw w Polsce to gospodarstwa do 5 ha użytków rolnych, które przy obecnym przeciętnym poziomie kultury rolnej należy uznać za gospodarstwa niedostatecznie samowystarczalne. Sądzę, że chcielibyśmy wszyscy, aby było jak najwięcej — jak się wyraził jeden z posłów — gospodarstw tzw. parokonnych, czterokonnych, a nawet więcej konnych, ale są tu tylko urojenia i my musimy się liczyć realnie, że grupa gospodarstw do 5 ha nie tylko nie będzie malała, ale będzie rosła. W tych warunkach zwiększenie produkcji z hektara staje się zagadnieniem palącym, bo przecież olbrzymia część tej produkcji pójdzie na zaspokojenie najbardziej prymitywnych potrzeb rodziny rolniczej w gospodarstwie samowystarczalnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#WładysławKamiński">W referacie zostały podane odpowiednie cyfry porównawcze. Widać z nich, że ogólne zbiory z roku na rok z małymi wyjątkami wzrastają, natomiast ogólne plony z hektara za wyjątkiem ziemniaków, których plon stale wzrasta, nie wykazują ani większych odchyleń, ani poprawy. Zjawisko to ma miejsce z tego powodu, że zostały wzięte pod uprawę grunty zupełnie lichej jakości, jakimi są przeważnie grunty po serwitutowe, poleśne, które aczkolwiek zwiększają ogólne zbiory zbóż, to jednak nie pozwalają na zwiększenie ogólnych zbiorów z 1 ha. Natomiast jednak przesunięcie na lepsze widzimy na odcinku hodowlanym. Jest to objaw o tyle pocieszający, że odcinek hodowlany jest czynnikiem łatwiej decydującym o opłacalności warsztatów rolnych niż odcinek inny.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#WładysławKamiński">Centralnym zagadnieniem, które pochłania uwagę rolników, jest zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej. Niektóre czynniki chciałyby zahipnotyzować nas rolników mirażem wysokich cen na artykuły rolne. Opłacalności produkcji jednak nie możemy szukać jedynie na płaszczyźnie wysokich cen rolniczych, bo wysoka cena rolnicza przy jednocześnie wysokich kosztach nie da w poprawie doli rolnika żadnych pozytywnych rezultatów. Tylko wszechstronne zabiegi, a zwłaszcza na odcinku obniżenia kosztów produkcji, polepszą relację pomiędzy cenami artykułów nabywanych przez rolnika i cenami otrzymywanymi za artykuły rolne i dadzą rolnikowi lepsze warunki opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#WładysławKamiński">Jakież czynniki mogą wpływać na polepszenie opłacalności w gospodarstwie rolnym? Tu należy przede wszystkim zagadnienie obniżenia cen artykułów przemysłowych, nabywanych przez rolnictwo, a zwłaszcza artykułów skartelizowanych i niektórych artykułów monopolowych. Mamy nadzieję, że nareszcie w Polsce będziemy mogli dojść do należytej rewizji kosztów produkcji przemysłu skartelizowanego i że wskutek tego będziemy mogli liczyć na to, że relacja między cenami artykułów produkcji skartelizowanej a cenami artykułów rolnych nareszcie znajdzie właściwe załatwienie. Nie możemy powiedzieć, ażeby dotychczasowe doświadczenia napawały nas pod tym względem optymizmem. Do tej pory zawsze panowie przedstawiciele karteli deklarowali nam swoje poparcie, ale w płaszczyźnie wyższych cen artykułów rolniczych. Wyraźnie musimy stwierdzić, że Polska nie może walczyć jednak o wysokie ceny artykułów rolniczych, gdyż pragnie być krajem konkurującym i konkurencyjnym w dziedzinie swoich artykułów rolniczych na rynku międzynarodowym, a tam z wysokimi cenami artykułów rolniczych nie mielibyśmy nic do robienia. W tych warunkach uważamy, iż wewnątrz kraju również nie możemy dążyć do tego, ażeby artykuły rolne kształtowały się na płaszczyźnie cen wysokich. Opłacalności musimy przede wszystkim szukać w płaszczyźnie obniżenia kosztów produkcji, a nie w płaszczyźnie podwyższenia cen. Dlatego dla nas zagadnienie odpowiedniego obniżenia cen artykułów przemysłowych, nie obniżenia takiego, ażeby produkcja była w ogóle nieopłacalną, ale dążenie do obniżenia tych cen w płaszczyźnie rewizji kosztów produkcji jest czynnikiem niezmiernie ważnym i aktualnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#WładysławKamiński">Oczywiście należyta organizacja pracy w samym gospodarstwie rolnym, lepsze wyzyskanie pracy ludzi, narzędzi i inwentarza, lepsze zaopatrzenie w inwentarz, lepsze zaopatrzenie w nasiona, nawozy sztuczne — wszystko to są czynniki, które mogą wpłynąć na zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej i jej wydajności. Wydatne zmniejszenie kosztów łańcucha pośrednictwa, tego naprawdę w Polsce nadmiernie rozbudowanego i niezdrowego pośrednictwa, przez należycie zorganizowany i wyposażony aparat zbytu i zaopatrzenia, a zwłaszcza spółdzielczość rolniczą, jest czynnikiem, o który rolnik musi walczyć i do którego musi przywiązywać należytą wagę.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#WładysławKamiński">Należyte zorganizowanie rynku wewnętrznego oraz należyta obrona interesów rolnika przez politykę Rządu, przez politykę Państwa tak w stosunku do rynku wewnętrznego, jak i w stosunku do rynku zewnętrznego, jest czynnikiem, na którym w dalszym ciągu chcielibyśmy się bazować. Nam nie wystarczą już żadne deklaracje i nie wystarczy tylko mocne stanowisko p. Ministra Rolnictwa. My się musimy domagać zdecydowanej, jednolitej i opartej rzeczywiście o interes rolnika polityki całego Rządu. Szybkie zainwestowanie handlu i przetwórstwa rolniczego przy pomocy odpowiednio niskiego kredytu przecież nie wyłącznie zależy od p. Ministra Rolnictwa, a czy nie więcej zależy od p. Ministra Skarbu? Nie tak dawno przecież na Komisji Budżetowej Senatu mieliśmy możność przekonania się, jak trudno jest tam, gdzie chodzi o najbardziej istotne interesy rolnictwa, wywalczyć dla niego zwiększenie do pewnych niezbędnych choć minimalnych norm pozycji w planie inwestycyj państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#WładysławKamiński">A wreszcie oczywiście na pozycję rolnictwa musi wpływać także i zagadnienie uporządkowania starych długów rolniczych, tych grzechów przeszłości, co może i powinno się stać przede wszystkim na drodze odpowiedniego zmniejszenia oprocentowania. I tutaj chcę Wysokiemu Senatowi przytoczyć niektóre bardzo charakterystyczne dane ze sprawozdania Banku Akceptacyjnego za rok 1937.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#WładysławKamiński">I tak: Jeżeli chodzi o posiadaczy grupy A, są to gospodarstwa do 50 ha — będę mówił w okrągłych tysiącach — zawarto układów 404.000 Zadłużenie tych 404.000 gospodarstw wynosi 272 miliony zł. Posiadacze grupy B zawarli 7.400 układów, zadłużenie tej grupy gospodarstw wynosi 112 milionów. Spośród grupy C, gospodarstw największych, zawarto układów 1124, zadłużenie wynosi przeszło 58 milionów. Ze spółdzielczością rolniczo handlową, przedsiębiorstwami rolnymi zawarto 663 układy na sumę 5 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#WładysławKamiński">Dlatego też musimy sobie powiedzieć, że walcząc o niskie ceny produkcji rolnej, nie możemy w tych ciężkich czasach, kiedy produkcja rolna nie jest opłacalna, zamknąć księgi długów. To dla nas byłaby też ulga, gdybyśmy sobie mogli powiedzieć, że tę księgę już raz na zawsze zamykamy, już nie będziemy wracać do tej trudnej dla nas i przykrej przeszłości. Natomiast sytuacja gospodarcza nie pozwala nam na to, ażebyśmy ją dzisiaj zamknęli ostatecznie i nic dziwnego, że rolnicy wracają i będą wracać zawsze do zagadnienia długów, kiedy będziemy musieli pracować bądź stale w warunkach małej opłacalności, albo stale będziemy musieli pracować wśród perturbacji kryzysowych i w warunkach zupełnej nieopłacalności gospodarstw rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#WładysławKamiński">Dlatego będziemy walczyć tym bardziej o naszą zdolność konkurencyjną na rynku międzynarodowym, ażeby uplasować możliwie jak najwięcej artykułów rolniczych i w ten sposób wzmóc naszą produkcyjność na wewnątrz i przygotować Państwo do ewentualnych przejść na zewnątrz. W Polsce samej posiadamy olbrzymi niewyzyskany rynek zbytu na artykuły przemysłowe. Ten rynek zbytu to jest polskie rolnictwo, to zaniedbane tereny wschodnie. Podnieśmy je gospodarczo, należycie zainwestujmy, a zaoszczędzimy niejeden milion na szukanie rynku zbytu dla produkcji przemysłowej. Tylko mocno oparty o własny rynek zbytu przemysł polski będzie mógł produkować tanio i wytrzymać konkurencję na rynku zagranicznym.</u>
<u xml:id="u-4.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SKamiński">Od 1936 r. zaledwie 20 milionów zł przeznaczyliśmy na akcję inwestycyjną w rolnictwie. Dała ona już kolosalne rezultaty, jak o tym mogliście się Państwo przekonać z drukowanego sprawozdania, ale na jakie nieprzezwyciężone trudności napotykała i napotyka ta akcja nawet jeszcze dzisiaj! Można by powiedzieć, że akcja inwestycyjna w rolnictwie uzbraja teren, tzn. rynek wewnętrzny, pod właściwy zbyt artykułów przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SKamiński">Musimy sobie życzyć zdecydowanej, konsekwentnej i trwałej polityki całego Rządu, a nie tylko p. Ministra Rolnictwa w kierunku dogania rolnictwa z wiekowych zaniedbań, uzbrajania go w kierunku podniesienia stanu kulturalnego i materialnego wsi. Dysproporcje między opieką nad człowiekiem wsi i miasta powodują, że człowiek wsi nieraz zazdrości losu bezrobotnemu w mieście.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SKamiński">Dla zawodowego kształcenia przyszłych kierowników gospodarstw rolnych posiadamy w Polsce 192 szkoły rolnicze. Młodzież wiejską musimy otoczyć szczególną opieką. Młodzież ta kształci się zaledwie w kilkunastu uniwersytetach wiejskich.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SKamiński">Wiejskie kino objazdowe niedawno zjawiło się na wsi i stanowi nie tylko czynnik niezwykłej atrakcji, ale jest wprost nieoglądaną do tej pory rewelacją.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SKamiński">Człowiek wet — jego zdrowie, dom, szkoła, książka, gazeto, radio muszą znaleźć dużo poważniejsze uwzględnienie w obecnym życiu wsi i muszą znaleźć odpowiednie poparcie i podstawy dla swojej pracy w zdecydowanym stanowisku całego Rządu. Nawet tam, gdzie polityka Rządu powinna iść drogą żelaznej konsekwencji, na odcinku walki o samowystarczalność rolniczą, zmniejszenia przywozu z zagranicy nie widzimy dostatecznej stanowczości. Sprawa popierania przerobów włókna lnianego i konopnego pozostawia wiele do życzenia. Lepiej jest na odcinku oleistym. W czasie dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw stwierdzić, że w tej chwili produkcja lniana i konopna w Polsce spotyka się z należytą opieką Rządu. Rzeczywiście Rząd tę opiekę daje w dość wysokich rozmiarach, natomiast nie możemy powiedzieć, ażeby zagadnienie to zostało w sposób należyty w Polsce rozwiązane. Trudno jest dziś, przy wzmagającej się produkcji lnianej i konopnej na terenie państw zagranicznych liczyć wyłącznie na eksport naszego włókna lnianego i konopnego. Musimy liczyć przede wszystkim na stałe zapotrzebowanie wewnątrz kraju i pod tym względem musimy stwierdzić, że polityka Rządu nie zawsze doprowadzona jest do ostatecznej konsekwencji, bo przecież musimy pod tym względem zapewnić naszej produkcji trwałą, systematyczną opiekę, a nie tylko opiekę doraźną na dany rok.</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SKamiński">I tak np. widzimy w szeregu wypadków, że ta polityka Rządu podlegała najrozmaitszym fluktuacjom. Przed niespełna 10 laty Monopol Solny wprowadził worki lniane do opakowania. Po zmianie tylko dyrektora tego monopolu worki lniane zaczęto wyrzucać z Monopolu Solnego i dopiero powrót tegoż samego dyrektora spowodował, że worki lniane zdobyły sobie znowu prawo obywatelstwa na terenie Monopolu Solnego. W roku 1937 zostało wydane zarządzenie p. Ministra Przemysłu i Handlu o premiowaniu stosowania kotoniny przy przerobie bawełny, a następnie w 1938 roku wydano nakaz przymusowego stosowania kotoniny, mimo to przemysł bawełniany sabotował i nadal sabotuje nakaz używania kotoniny. Proszę Panów, mówiono nam o tym, że powstała fabryka lanitalu i że ona będzie zaspokajała brak naszej samowystarczalności pod tym względem. Proszę Panów, jestem bardzo daleki, aby nie tylko istnienie fabryki lanitalu uznać za dostateczny środek, ale uważam, że nawet przy bardzo poważnej, kilkakrotnie wyższej rozbudowie fabryk odpowiednio przerabiających włókno lniane nie będziemy się zbliżali nawet do granicy samowystarczalności, którą Państwo Polskie mieć powinno. Zainteresowany przemysł bawełniany nie chce pod tym względem uznać nakazów Rządu i w dalszym ciągu ich nie stosuje.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SKamiński">Juto jest surowcem używanym do produkcji tkanin opakunkowych i może być w 100% zastąpiona przez len i konopie. Były już zastosowane ograniczenia jej przywozu i mamy nadzieję, że te ograniczenia pójdą jeszcze dalej. W tych warunkach musimy sobie powiedzieć, że nawet na takim odcinku, jak ten, gdzie zdawałoby się interes wystarczalności Państwa wymaga tego, i tu polityka Rządu jest niedostatecznie konsekwentna, i jednak podlega pewnym wahaniom, aczkolwiek jest bardzo przychylna w stosunku do zagadnień, które poruszam.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SKamiński">Pragnąłbym kilka słów poświęcić zagadnieniu aprowizacji. Dzisiaj wszystkie narody i państwa przygotowują nie tylko swój aparat rolniczy na czas produkcji pokojowej, ale także przygotowują go na wypadek konieczności produkcji wojennej. Widzimy, że pod tym względem wyścig poszczególnych państw ma swoje uzasadnienie. Atmosfera i klimat, w którym żyjemy, wymaga dość szybkiego załatwienia tego zagadnienia i tutaj nie ma czasu na jakiekolwiek odwlekanie i czekanie. Tymczasem pod tym względem nawet skromny program inwestycyjny w dziale budowy spichrzów, elewatorów w Polsce i odpowiednich przetwórni jest tym czynnikiem, który jednakże nie znajduje należytego zrozumienia. Mam nadzieję, że jednak to, co zostało zrobione w Komisji Budżetowej Senatu, zwiększenie programu inwestycyjnego Rządu, jako wyraz woli Senatu, znajdzie należyty oddźwięk i zrozumienie w Wysokim Rządzie, i w tym planie inwestycyjnym odpowiednie zwiększenie w płaszczyźnie rolnictwa znajdzie jakiś realny wyraz.</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SKamiński">Mylne są jednak, jak mi się zdaje, tezy, które tutaj były wysunięte, że gospodarstwa drobno-rolnicze będą przechodziły w czasie wojny poważniejszy kryzys niż gospodarstwa większe. Sądzę, że perturbacje dotkną jednych i drugich. A jeżeli bym miał myśleć, kto będzie dotknięty więcej, to raczej mi się wydaje, iż gospodarstwa większe, bo one mają cały aparat dostosowany do większej ilości niezbędnych rąk roboczych i większego inwentarza. Oczywiście każdy wyłom w czasie wojny w tym gospodarstwie pozbawia je pewnego minimum, na Które jest nastawione w czasie pokoju. Odesłać bym tu mógł Panów do pracy dr Antoniewskiego „Z ekonomiki gospodarstw dużych i małych”. Otóż na 100 ha użytków rolnych najbardziej zasobne w inwentarz koński gospodarstwa folwarczne posiadają 16,1 koni, podczas gdy najbardziej zainteresowane w ilość koni drobne gospodarstwa małopolskie do 4 ha posiadają 22,6 koni. Jeżeli weźmiemy pracochłonność, to pod tym względem małe gospodarstwa małopolskie dochodzą na 1 ha użytków rolnych do 165 dni pracy, gdy najbardziej pracochłonne większe gospodarstwa rolne dochodzą zaledwie na 1 ha do 46 dni, a w województwach centralnych nawet do 41,6 dnia. A więc, jak mi się zdaje, nawet po pójściu do wojaka Kierowników warsztatów rolnych — warsztaty drobne będą odczuwały dużo mniejsze perturbacje niż warsztaty duże. Daj Boże, aby żadne nie odczuwały trudności, ale jeśli pod tym względem mamy dysputować, to niewątpliwie obiektywne dane muszą stwierdzić, że jednak perturbacje w mniejszych gospodarstwach są daleko mniej głębokie niż w gospodarstwach dużych.</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SKamiński">Muszę także zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik, nad którym niepodobna przejść do porządku dziennego, a mianowicie na zagadnienie organizacji rolniczej. Jesteśmy, jak mnie się zdaje, świadkami zaciemniania obrazu na odcinku życia rolniczego. Jako najważniejsze i najpilniejsze zagadnienie została wysunięta sprawa reorganizacji życia rolniczego, reorganizacji samorządu rolniczego i dobrowolnych organizacyj rolniczych. Gdy cała siła, cała energia, jak mnie się zdaje, powinna być skierowana na wspólną budowę lepszej ekonomicznej i kulturalnej podstawy pod dolę rolnika, to czy mamy się zaplątać w walki wewnętrzne o zagadnienie takiej czy innej organizacji rolniczej przy jednoczesnym braku środków na należyte funkcjonowanie nawet organizacyj już istniejących? Sądzę, że poszlibyśmy fałszywą drogą. Zresztą opinia rolników jest tu wyjątkowo jednolita i tylko reformatorzy stanowią odosobniony wyjątek. Wydaje mi się, że pod tym względem będzie bardziej właściwe, ażebyśmy nawet przy pewnych brakach, które posiadają obecne organizacje rolnicze, raczej wspólnie budowali mocniejsze podstawy ekonomiczne i na ten front walki skierowali przede wszystkim swoją uwagę.</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SKamiński">Jeżeli chodzi o zagadnienie przebudowy ustroju rolnego, to tutaj w sprawozdaniu podałem Wysokiemu Senatowi, jak się ilościowo przedstawia stan tej akcji. Muszę natomiast zwrócić uwagę Wysokiego Senatu tylko na niektóre cyfry pod tym względem. Mianowicie na cyfry świadczące, że w Polsce, posiadającej przeszło 3 1/2 miliona gospodarstw, dotkniętych zostało akcją przebudowy ustroju rolnego — tylko na odcinku parcelacji bądź uzupełnienia gospodarstw karłowatych — od początku tej akcji do 1939 r. 734.000 gospodarstw. Czyż można powiedzieć, że w tych warunkach akcja o tak głębokim zasięgu nie miała i nie ma żadnego wpływu na układ stosunków rolnych na wsi? Czy wieś nasza wyglądałaby w ten sposób, jak dziś wygląda, gdybyśmy tej akcji byli swego czasu nie wykonali i obecnie nie wykonywali? Zdaje mi się, że ta akcja głęboko sięgnęła w życie wsi, że uchroniła nas niewątpliwie od wielu wstrząsów, które na pewno miałyby miejsce, gdybyśmy jej nie byli przeprowadzili.</u>
- <u xml:id="u-4.23" who="#SKamiński">Dlatego zdaje mi się, że przebudowa ustroju rolnego przy możliwie jak najdalej posuniętym upełnorolnieniu wsi jest jedną z najbardziej podstawowych inwestycyj, na którą Państwo Polskie na terenie rolnictwa łożyło i łożyć powinno. Wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną, ażebyśmy sobie tutaj powiedzieli, że przecież dla olbrzymiej masy rolników ta inwestycja była tą, która się najbardziej opłacała i która stworzyła możliwości pracy i życia dla wielu rąk roboczych, które gdzie indziej odpływu ani możliwości pracy nie znajdowały. Dlatego, gdy dzisiaj otwierają się nawet nowe ewentualnie inne możliwości załatwienia zagadnienia przebudowy wsi, to jednak nie można sobie powiedzieć, że na innych drogach, a z pominięciem tej właśnie drogi to zagadnienie powinniśmy załatwiać. Przy użyciu wszelkich środków i wszelkich dróg przy najbardziej posuniętej wszechstronności na pewno jeszcze przez szereg lat nie dojdziemy do tego ideału, ażeby przynajmniej cały naturalny roczny przyrost rąk roboczych na wsi można było na tej wsi uplasować, poza terenem miejskim, ażebyśmy byli w ten sposób w stanie przeciwstawić się życiowo i realnie dalszemu rozdrabnianiu i kurczeniu drobnych gospodarstw rolnych na terenie Polski, ażebyśmy zmniejszyć mogli albo nie powiększali przynajmniej tego tak olbrzymiego odsetka 59% gospodarstw poniżej 5 hektarów w Polsce. I dlatego, ażeby uzdrowić strukturę agrarną wielu gospodarstw rolnych, proces parcelacyjny, który przy komasacji daje jak najbardziej pożądane rezultaty, jak najbardziej wyzyskuje ten niesłychanie szczupły zapas ziemi, musi być tym czynnikiem, który musi znajdować należyte poparcie tak ze strony społeczeństwa, jak i ze strony Wysokiego Rządu. Nie jest zdrową sytuacja, kiedy my w okresie kryzysu cofnęliśmy się wyłącznie na płaszczyznę załatwiania przebudowy ustroju rolnego własnymi środkami przy pomocy Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej. Państwo przestało na to świadczyć. Wydaje mi się, ż? te świadczenia muszą być jak najszybciej z powrotem wznowione. Świadczenia Państwa, tj. świadczenia poza programem inwestycyjnym nie załatwiają spraw, związanych ze scalaniem gospodarstw, likwidacją serwitutów i drobnymi regulacjami, związanymi z prowadzeniem melioracji przy komasacji, co nam uruchamia wiele przecież nieużytków rolnych, które istnieją nie tylko wśród większej własności, ale w olbrzymim procencie istnieją we własności drobnej. Przy tym zapasie ziemi, który Polska posiada, podciągnięcie zagadnienia ustroju rolnego jest czynnikiem wielkiej doniosłości i nie może ono być odkładane i załatwiane jedynie i wyłącznie za pomocą Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, którego kapitały w ziemi, w pożyczkach, udzielonych nabywcom, wynoszą zaledwie 600 milionów zł. Otóż w tych warunkach wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną powiedzieć wyraźnie, że świadczenia Rządu powinny być wznowione.</u>
- <u xml:id="u-4.24" who="#SKamiński">Zagadnienia niepodzielności gospodarstw w Polsce nie załatwimy jedynie drogą praw, drogą ustawy formalnej. Zagadnienie to przede wszystkim ma swój aspekt finansowy i tylko i wyłącznie w drodze odpowiednich świadczeń finansowych, przede wszystkim w płaszczyźnie świadczeń na spłaty rodzinne, załatwione być może. I jeżeli my dziś mówimy sobie, że zagadnieniem najważniejszym jest tylko zagadnienie wznowienia kredytu niskoprocentowego dla rolnictwa, to mam wrażenie, że my częścią zagadnienia, które załatwiamy, chcemy pokryć całe niezwykle nabolałe zagadnienie w Polsce. My przecież właściwie dziś spotkaliśmy się z sytuacją, że te minimalne świadczenia na spłaty rodzinne w Polsce zostały w ostatnich czasach zupełnie skreślone. Dziś funduszów na spłaty rodzinne w budżecie ani w sumach pozabudżetowych nie mamy. Wydaje mi się, że w ten sposób poszliśmy raczej w tył niż naprzód. Wznowienie z powrotem spłat jest w moim mniemaniu czynnikiem dużo poważniejszym niż przeprowadzenie takiej czy innej ustawy. Ja myślę, że znowu rolnictwo polskie jest pod tym względem zahypnotyzowane, że chce się rzeczy, które będą miały minimalne znaczenie w życiu, potraktować jako czynnik, który będzie miał decydujące znaczenie, odsuwając istotny cel zagadnienia na dalszy plan.</u>
- <u xml:id="u-4.25" who="#SKamiński">Istotnym również i ważnym czynnikiem dla zagadnienia przebudowy ustroju rolnego jest zagadnienie ceny ziemi. Tu powiadają nam: chcecie mieć kredyt rolniczy, to w takim razie powinniście mieć wysokie ceny na ziemię, to powiększa majątek państwowy. Myśmy już przeżywali wysokie ceny na ziemię i wiemy, że to nie tylko nie powiększa majątku państwowego, ale to stwarza bardzo wiele gospodarstw chromających i niezdrowych, gospodarstw, które trzeba było oddłużać lub które może jeszcze trzeba będzie oddłużać w przyszłości. Wydaje mi się, że cena ziemi musi być regulowana opłacalnością warsztatu rolnego i tylko taka cena ziemi, która pod tym względem odpowiada temu zadłużeniu, jest ceną słuszną i właściwą. Takiej ceny ziemi, która by odpowiadała przeciętnej opłacalności z hektara, nikt nie ma zamiaru równać w dół. Ale wydaje mi się, że śrubowanie ceny w górę, żeby rzekomo tą drogą powiększyć majątek państwowy i stworzyć większe możliwości dla rolnictwa, taką drogą nie polepszy się sytuacji w rolnictwie.</u>
- <u xml:id="u-4.26" who="#SKamiński">Chciałbym tutaj Wysoką Izbę zapoznać z niektórymi zagadnieniami związanymi z istotą osadnictwa, zwłaszcza osadnictwa na terenie ziem zachodnich i Małopolski wschodniej. Pragnąłbym tutaj Wysokiej Izbie dać mniej więcej pewien materiał cyfrowy, bo tego nie umieściłem w swoim referacie. Jeżeli chodzi o parcelację i ilość samodzielnych osad powstałych w okresie od 1919 do 1937 roku, bez 1938 roku, to ilość tych osad jest następująca: z parcelacji rządowej w województwie poznańskim 4122, z parcelacji prywatnej — 1840, osad anulacyjnych — 1605, z parcelacji Państwowego Banku Rolnego — 876, razem tych osad jest 8443 na obszarze 100.496 ha.</u>
- <u xml:id="u-4.27" who="#SKamiński">Była wielka dyskusja o to, czy osady tworzone przy parcelacji rządowej są za małe. Wydawało by się, że przy parcelacji prywatnej, gdzie już automatycznie życie się układa, osady powinny być stosunkowo większe. Przy porównaniu tych dwóch cyfr — parcelacji rządowej i parcelacji prywatnej — okazuje się, że przeciętna wielkość osady jest trochę większa niż 10 ha w jednej i w drugiej parcelacji. Więc samo życie tak w dziedzinie parcelacji rządowej. jak w dziedzinie parcelacji prywatnej układa się pod tym względem jednakowo. Na terenie woj. pomorskiego widzimy w jednym i w drugim wypadku, a zwłaszcza przy parcelacji rządowej, wyższe przeciętne normy niż przy parcelacji prywatnej. I tak — ilość osad utworzonych z parcelacji rządowej wynosi 4.844 o obszarze 61.000 ha — podaję cyfry okrągłe, z parcelacji prywatnej — osad 871 o obszarze 10.000 ha. Widzimy więc, że parcelacja rządowa dawała większe normy niż parcelacja prywatna.</u>
- <u xml:id="u-4.28" who="#SKamiński">Natomiast jeżeli chodzi o zadłużenie tych nowych osad, to tutaj zagadnienie w moim przekonaniu przedstawia się bardzo niedobrze, mianowicie cena sprzedażna gospodarstw, powstałych z parcelacji rządowej, wynosi około 15–16.000 zł za 10-hektarową osadę. Tytułem zadatku mniej więcej otrzymuje się 1.500, czyli powstałe zadłużenie wynosi 14.000 zł. Zadłużenie to składa się mniej więcej z 8.000 zł kapitału budowlanego i około 6.000 zł należności za ziemię. Roczna rata przy 3% i przy 57-letnim okresie spłaty na 1 ha wynosi przeciętnie 52 zł. Ostatnio zamierzona jest bonifikacja oprocentowania, zamierzone jest obniżenie oprocentowania kapitału budowlanego do 1%; wtedy spłata na kapitał wyniesie 36 zł z 1 ha. Wydaje mi się, że bezwarunkowo są to koszty Wysokie. Ale czy mamy powiedzieć, że na terenie Polski zachodniej, tam. gdzie mamy właściwie jedynie w Polsce zapas ziemi, nie będziemy tworzyć nowych osad? My musimy tworzyć tam nowe osady, albowiem to jest czynnikiem zupełnie uzasadnionym i Polska powinna te osady w sposób najbardziej zdecydowany tworzyć.</u>
- <u xml:id="u-4.29" who="#SKamiński">Jeżeli chodzi o analogiczną akcję na terenie Małopolski wschodniej, to rozpoczęła się ona po odzyskaniu niepodległości. Parcelację prowadzili zarówno właściciele nieruchomości ziemskich, jak i instytucje upoważnione do parcelacji. Nie prowadzono tam parcelacji rządowej, która została dopiero rozpoczęta właściwie w r. 1937. Mniej więcej, bo są to przybliżone dane, od r. 1919 do 1936 można przyjąć, iż na terenie Małopolski powstało około 10.000 osad. Są to cyfry bardzo a bardzo przybliżone, proszę nie wymagać, ażebym podał cyfry ścisłe, gdyż sam nie mogłem ścisłego materiału otrzymać. Natomiast tak samo szacunkowo biorąc, trzeba sobie powiedzieć, że około 20% osadników, nabywców ziemi w tym okresie czasu, do r. 1937, pozbyło się swojej ziemi.</u>
- <u xml:id="u-4.30" who="#SKamiński">Jeżeli chodzi o ostatnią akcję, którą już przeprowadza parcelacja państwowa, to ostatnio przymusem wykupu objęto 13 obiektów o łącznym mniej więcej obszarze przeszło 3000 ha. Utworzono 315 samodzielnych osad, w tym 258 osad zabudowanych. Przeciętny koszt tych budowli wynosi od 6.000 do 7.600 zł, a więc jest tańszy niż na terenie województwa poznańskiego.</u>
- <u xml:id="u-4.31" who="#SKamiński">Na podstawie materiałów, ogłoszonych i wydanych przez Instytut Gospodarczy Ziem Wschodnich w odniesieniu do gospodarstw nie przekraczających 50 ha, chciałbym Wysokiemu Senatowi podać w czyich rękach tak pod względem wyznaniowym, jak i narodowościowym, znajdowały się gospodarstwa w poszczególnych województwach. Będę podawał dane w procentach.</u>
- <u xml:id="u-4.32" who="#SKamiński">Rzymsko katolicy w stosunku do ilości gospodarstw posiadali w województwie lwowskim 44%, w stosunku do obszaru 38,8%; w województwie stanisławowskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 9,7%, w stosunku do obszaru — 10,1%; w województwie tarnopolskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 28%, w stosunku do obszaru — 29,7%.</u>
- <u xml:id="u-4.33" who="#SKamiński">Grekokatolicy posiadali — pierwsze cyfry będą się odnosiły do ilości gospodarstw, drugie do obszaru gospodarstw — w woj. lwowskim — 53% i 57,8%, w woj. stanisławowskim — 87,6% i 86,8%, w woj. tarnopolskim — 69,9% i 68%. Muszę się tu zastrzec, że dane te nie obejmują powiatu kolbuszowskiego w woj. lwowskim.</u>
- <u xml:id="u-4.34" who="#SKamiński">Prawosławni posiadali w województwie lwowskim w stosunku do ilości gospodarstw 0,3%, w stosunku do przestrzeni 0,6%; w województwie stanisławowskim w stosunku do ilości gospodarstw nie ma ich zupełnie, w województwie tarnopolskim wypadki pojedyncze, w stosunku do obszaru 0,1%.</u>
- <u xml:id="u-4.35" who="#SKamiński">Żydzi w woj. lwowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2%, w woj. stanisławowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2,3%, w woj. tarnopolskim w stosunku do ilości gospodarstw 1,7%, w stosunku do obszaru 1,5%. W innych województwach posiadają zupełnie drobne ułamki. — Tak się przedstawia stan faktyczny.</u>
- <u xml:id="u-4.36" who="#SKamiński">Muszę w tych warunkach kilka słów powiedzieć o osadnictwie wojskowym na terenie województw wschodnich. Zdaje mi się, że to osadnictwo ze specjalnych względów i ze względu na swoje położenie wymaga również szczególnej opieki ze strony Państwa, przede wszystkim w dziale wychowania dzieci. Pod tym względem wymaga osadnictwo opieki na wszystkich terenach Rzeczypospolitej. Osadnik w województwach zachodnich, Małopolski wschodnie, jak i na terenach województw wschodnich jest tym czynnikiem, który powinien być w tej dziedzinie otoczony szczególną opieką, żeby te gospodarstwa pozostały gospodarstwami zdrowymi na przyszłość, ażeby przedwcześnie nie potrzebowały się dzielić, wytwarzać osad rachitycznych. Trzeba pamiętać, że gospodarstwo normalne, niezadłużone w czasach kryzysu przechodzi ciężkie przejścia. Cóż mówić o gospodarstwie osadniczym, poważnie zadłużonym, o gospodarstwach, które pod tym względem muszą być otoczone, zdaje mi się, stałą opieką Rządu. My w Polsce wygodnie przeprowadzamy reformę rolną, jak mnie się wydaje, zanadto handlowo. Przeprowadzamy ją w ten sposób, że ze spłat, które dają sami nabywcy, robimy dalszy ciąg reformy rolnej. Robimy tę reformę rolną przy minimalnych świadczeniach ze strony Państwa. Ten stan rzeczy, jak mnie się wydaje, powinien ulec odpowiedniej poprawie na lepsze.</u>
- <u xml:id="u-4.37" who="#SKamiński">Pragnę obecnie przejść do naświetlenia jeszcze jednego zagadnienia, mianowicie zagadnienia Lasów Państwowych. W sprawozdaniu, Wysoki Senacie, będę zmuszony podać dość poważną ilość cyfr. Pragnę je z tego powodu podać, ażeby udowodnić jedną ze swoich tez, umieszczonych w referacie. A więc nie będę wprowadzał nowych tez, a jedynie będę raczej dawał cyfry do tez, które w referacie umieściłem, a których cyfrowo dostatecznie, moim zdaniem, nie umotywowałem. W sprawozdaniu drukowanym miałem zaszczyt przedstawić stan gospodarczy i uzasadnić realność wpłaty Lasów Państwowych do Skarbu Państwa, która wyraża się w budżecie kwotą 61 milionów zł. Dziś trochę więcej uwagi chciałbym poświęcić ogólnej gospodarce drzewnej w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.38" who="#SKamiński">Bilans gospodarki drzewnej świata już od wielu lat zamyka się deficytem, gdyż spożycie drewna prawie dwukrotnie przewyższa naturalny przyrost masy drzewnej. Jak się przedstawia obszar lasów w Polsce?</u>
- <u xml:id="u-4.39" who="#SKamiński">Obszar lasów w Polsce wraz ze związanymi z nimi gruntami, nie produkującymi drewna, wynosi około 8.513.000 ha, to jest 21,8% ogólnej powierzchni kraju. Na jednego mieszkańca wypada 0,25 ha lasu. W Polsce przedrozbiorowej lesistość wynosiła 37%. Lasy państwowe łącznie z lasami zaolziańskimi wynoszą obecnie 3.358.600 ha, co stanowi 40% powierzchni leśnej; lasy prywatne wynoszą 5.135.000 ha.</u>
- <u xml:id="u-4.40" who="#SKamiński">Powierzchnia produkująca drewno wynosi 7.181.152 ha, czyli 82% powierzchni leśnej, a więc faktyczna obecna lesistość Polski wynosi nie 21,8%, a wynosi 18,4%. Na głowę mieszkańca przypada 0,20 ha przestrzeni leśnej.</u>
- <u xml:id="u-4.41" who="#SKamiński">Ubytek powierzchni leśnej przedstawia się następująco: W okresie od r. 1918 do 1937 ubyło 850.839 ha powierzchni leśnej, przybyło zaś w tym czasie jedynie 108.922 ha, czyli strata powierzchni leśnej w ciągu 20 lat wynosi ± 742.000 ha.</u>
- <u xml:id="u-4.42" who="#SKamiński">Co się składa na ten ubytek, wynoszący 850.839 ha? Składają się na to:</u>
- <u xml:id="u-4.43" who="#SKamiński">1) na parcelacje i scalenie poszło 334.182 ha,</u>
- <u xml:id="u-4.44" who="#SKamiński">2) na likwidację służebności — 336.181 ha,</u>
- <u xml:id="u-4.45" who="#SKamiński">3) na inne cele bliżej nieokreślone — 180.476 ha.</u>
- <u xml:id="u-4.46" who="#SKamiński">Jeżelibyśmy uznali za usprawiedliwiony ubytek na likwidację służebności, to trudno jest uznać wylesienie w pozostałych grupach, a zwłaszcza w grupie 3-ej. W tym że czasie Lasy Państwowe powiększyły swój stan posiadania z 2.882.000 ha w 1921 roku na 3.317.000 ha w 1938 r Obszar lasów prywatnych według stanu na koniec 1937 r. można podzielić według następujących kategoryj własności: drobna własność — w różnych dzielnicach przedstawia się różnie — do 30–50 ha stanowi 464.000 gospodarstw o przestrzeni 929.000 ha, mała własność do 150–200 ha wynosi 5.694 gospodarstw o przestrzeni 466.000 ha. średnia własność do 500 ha wynosi 2.156 obiektów o przestrzeni 629.000 ha i wielka własność powyżej 500 ha wynosi 1.596 obiektów o przestrzeni 3.255.000 ha, czyli że drobna własność stanowi 17,7%, mała własność 8,8%, średnia własność 11,9% wielka własność 61,6%.</u>
- <u xml:id="u-4.47" who="#SKamiński">Najgorszy stan zagospodarowania i największe niebezpieczeństwo wylesienia musimy zanotować na odcinku drobnej własności leśnej. Ale i do innych odcinków nie należy odnosić się bez obaw, jak o tym będę miał zaszczyt jeszcze mówić.</u>
- <u xml:id="u-4.48" who="#SKamiński">Na lasy iglaste przypada 75%, a na liściaste 25% ogólnej przestrzeni produkującej drewno. Do najbardziej lesistych województw należy zaliczyć województwo stanisławowskie, które posiada 34% przestrzeni leśnej, śląskie 33%, poleskie 30%. Do najmniej lesistych województw należy województwo warszawskie — 11%, tarnopolskie — 14,5%, łódzkie — 14,7%.</u>
- <u xml:id="u-4.49" who="#SKamiński">Jak się przedstawia ustosunkowanie powierzchni drzewostanów według poszczególnych klas wieku? Wgląd w gospodarkę leśną z tego punktu widzenia daje możność właściwej orientacji w trwałości dochodów leśnych. Lasy prywatne bierzemy bez tak zwanej drobnej własności leśnej, a więc tylko to, co jest pod kontrolą, i lasy państwowe bierzemy według stanu na 1 października 1937 roku. Lasy państwowe — ja będę mówił w procentach — posiadają: halizn, płazowin i wyrębów 3,7%, lasy prywatne posiadają tychże halizn, płazowin i wyrębów niezalesionych 9,49%, czyli 9,5%; w pierwszej klasie wieku od 10 do 20 lat lasy państwowe — 34%, lasy prywatne — 26%; w drugiej klasie wieku od 20 do 40 lat lasy państwowe — 15%, lasy prywatne — 24%; w trzeciej klasie wieku od 40 do 60 lasy państwowe — 12%, lasy prywatne — 16%; w czwartej klasie wieku od lat 60 do 80 lasy państwowe — 11%, lasy prywatne — 13%; w piątej klasie wieku, która idzie do wyrębu, lasy państwowe posiadają 9,7%, lasy prywatne — 6,8% drzewostanu; w szóstej klasie wieku, to, co jest już tym, co powinno być wyrąbane, pewien zapas, lasy państwowe — 11,7%, lasy prywatne — 2,53%. Czyli widać z tego, że lasy państwowe posiadają drzewostanów rębnych lub przeszłorębnych 23,4%, lasy prywatne tylko 9,3%.</u>
- <u xml:id="u-4.50" who="#SKamiński">Odziedziczyliśmy wielkie obszary halizn, wyrębów i płazowin po okupantach. Posiadamy do dziś dnia zaniedbania w dziedzinie zalesień, zwłaszcza na odcinku prywatnej własności. W latach 1923–1932 zalesiono w lasach prywatnych zaledwie 20,6% powierzchni przypadającej do zalesienia.</u>
- <u xml:id="u-4.51" who="#SKamiński">W 1938 r. na podstawie spożycia możemy stwierdzić, że ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.664.083 m. Ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.644.083 m. Ponieważ Lasy Państwowe dokonały wyrębu zgodnie z planem, pozyskana nadwyżka drewna pochodzi z nielegalnych wyrębów w lasach prywatnych. Lasy muszą pokrywać trudności w gospodarstwach rolnych, wynikłe na tle kryzysu i jego skutków gospodarczych.</u>
- <u xml:id="u-4.52" who="#SKamiński">Gdy do tego dodamy przestarzałe urządzenia w tartakach, przeważnie nie znajdujących się w rękach właścicieli lasów, gdy stwierdzimy, że handel drewnem na rynku międzynarodowym, poza Lasami Państwowymi, które posiadają swój aparat handlowy, odbywał się za pośrednictwem tylko pośredników gdańskich i szedł jako drewno gdańskie, to sądzę, że jest usprawiedliwiona teza, niekwestionowana na Komisji Budżetowej, że należy jak najbardziej usilnie popierać tendencję przechodzenia lasów prywatnych w ręce Państwa. Sądzę, że należy również życzyć sobie, aby nastąpiło porozumienie między właścicielami lasów prywatnych a Lasami Państwowymi tak na terenie handlu wewnętrznego, jak przede wszystkim zewnętrznego. Wypowiedzieć się też należy za wzmocnieniem ochrony leśnej, aby przestrzeń leśna w Polsce się nie kurczyła. W r. 1927 udział produkcji drewna w bilansie handlowym Polski wynosił 25% całej wartości naszego bilansu handlowego, w r. 1931 spadł do 12%, a obecnie eksport drewna wynosi 17% wartości całego eksportu. Jest to eksport bez premii, eksport przeważnie na rynki wolnodewizowe, a więc eksport, który się szczególnie Państwu kalkuluje. Racjonalna eksploatacja naszych bogactw leśnych może nam zapewnić trwały wzrost tego naturalnego bogactwa naszego kraju. Myślę, że w tych warunkach tezy, które przedstawiłem w referacie, są całkowicie uzasadnione, podzielone zresztą były bez zastrzeżeń przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
- <u xml:id="u-4.53" who="#SKamiński">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Rolnictwa, Lasów Państwowych i Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm Rzeczypospolitej, bez zmian,</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#WładysławKamiński">Od 1936 r. zaledwie 20 milionów zł przeznaczyliśmy na akcję inwestycyjną w rolnictwie. Dała ona już kolosalne rezultaty, jak o tym mogliście się Państwo przekonać z drukowanego sprawozdania, ale na jakie nieprzezwyciężone trudności napotykała i napotyka ta akcja nawet jeszcze dzisiaj! Można by powiedzieć, że akcja inwestycyjna w rolnictwie uzbraja teren, tzn. rynek wewnętrzny, pod właściwy zbyt artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#WładysławKamiński">Musimy sobie życzyć zdecydowanej, konsekwentnej i trwałej polityki całego Rządu, a nie tylko p. Ministra Rolnictwa w kierunku dogania rolnictwa z wiekowych zaniedbań, uzbrajania go w kierunku podniesienia stanu kulturalnego i materialnego wsi. Dysproporcje między opieką nad człowiekiem wsi i miasta powodują, że człowiek wsi nieraz zazdrości losu bezrobotnemu w mieście.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#WładysławKamiński">Dla zawodowego kształcenia przyszłych kierowników gospodarstw rolnych posiadamy w Polsce 192 szkoły rolnicze. Młodzież wiejską musimy otoczyć szczególną opieką. Młodzież ta kształci się zaledwie w kilkunastu uniwersytetach wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#WładysławKamiński">Wiejskie kino objazdowe niedawno zjawiło się na wsi i stanowi nie tylko czynnik niezwykłej atrakcji, ale jest wprost nieoglądaną do tej pory rewelacją.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#WładysławKamiński">Człowiek wet — jego zdrowie, dom, szkoła, książka, gazeto, radio muszą znaleźć dużo poważniejsze uwzględnienie w obecnym życiu wsi i muszą znaleźć odpowiednie poparcie i podstawy dla swojej pracy w zdecydowanym stanowisku całego Rządu. Nawet tam, gdzie polityka Rządu powinna iść drogą żelaznej konsekwencji, na odcinku walki o samowystarczalność rolniczą, zmniejszenia przywozu z zagranicy nie widzimy dostatecznej stanowczości. Sprawa popierania przerobów włókna lnianego i konopnego pozostawia wiele do życzenia. Lepiej jest na odcinku oleistym. W czasie dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw stwierdzić, że w tej chwili produkcja lniana i konopna w Polsce spotyka się z należytą opieką Rządu. Rzeczywiście Rząd tę opiekę daje w dość wysokich rozmiarach, natomiast nie możemy powiedzieć, ażeby zagadnienie to zostało w sposób należyty w Polsce rozwiązane. Trudno jest dziś, przy wzmagającej się produkcji lnianej i konopnej na terenie państw zagranicznych liczyć wyłącznie na eksport naszego włókna lnianego i konopnego. Musimy liczyć przede wszystkim na stałe zapotrzebowanie wewnątrz kraju i pod tym względem musimy stwierdzić, że polityka Rządu nie zawsze doprowadzona jest do ostatecznej konsekwencji, bo przecież musimy pod tym względem zapewnić naszej produkcji trwałą, systematyczną opiekę, a nie tylko opiekę doraźną na dany rok.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#WładysławKamiński">I tak np. widzimy w szeregu wypadków, że ta polityka Rządu podlegała najrozmaitszym fluktuacjom. Przed niespełna 10 laty Monopol Solny wprowadził worki lniane do opakowania. Po zmianie tylko dyrektora tego monopolu worki lniane zaczęto wyrzucać z Monopolu Solnego i dopiero powrót tegoż samego dyrektora spowodował, że worki lniane zdobyły sobie znowu prawo obywatelstwa na terenie Monopolu Solnego. W roku 1937 zostało wydane zarządzenie p. Ministra Przemysłu i Handlu o premiowaniu stosowania kotoniny przy przerobie bawełny, a następnie w 1938 roku wydano nakaz przymusowego stosowania kotoniny, mimo to przemysł bawełniany sabotował i nadal sabotuje nakaz używania kotoniny. Proszę Panów, mówiono nam o tym, że powstała fabryka lanitalu i że ona będzie zaspokajała brak naszej samowystarczalności pod tym względem. Proszę Panów, jestem bardzo daleki, aby nie tylko istnienie fabryki lanitalu uznać za dostateczny środek, ale uważam, że nawet przy bardzo poważnej, kilkakrotnie wyższej rozbudowie fabryk odpowiednio przerabiających włókno lniane nie będziemy się zbliżali nawet do granicy samowystarczalności, którą Państwo Polskie mieć powinno. Zainteresowany przemysł bawełniany nie chce pod tym względem uznać nakazów Rządu i w dalszym ciągu ich nie stosuje.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#WładysławKamiński">Juto jest surowcem używanym do produkcji tkanin opakunkowych i może być w 100% zastąpiona przez len i konopie. Były już zastosowane ograniczenia jej przywozu i mamy nadzieję, że te ograniczenia pójdą jeszcze dalej. W tych warunkach musimy sobie powiedzieć, że nawet na takim odcinku, jak ten, gdzie zdawałoby się interes wystarczalności Państwa wymaga tego, i tu polityka Rządu jest niedostatecznie konsekwentna, i jednak podlega pewnym wahaniom, aczkolwiek jest bardzo przychylna w stosunku do zagadnień, które poruszam.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#WładysławKamiński">Pragnąłbym kilka słów poświęcić zagadnieniu aprowizacji. Dzisiaj wszystkie narody i państwa przygotowują nie tylko swój aparat rolniczy na czas produkcji pokojowej, ale także przygotowują go na wypadek konieczności produkcji wojennej. Widzimy, że pod tym względem wyścig poszczególnych państw ma swoje uzasadnienie. Atmosfera i klimat, w którym żyjemy, wymaga dość szybkiego załatwienia tego zagadnienia i tutaj nie ma czasu na jakiekolwiek odwlekanie i czekanie. Tymczasem pod tym względem nawet skromny program inwestycyjny w dziale budowy spichrzów, elewatorów w Polsce i odpowiednich przetwórni jest tym czynnikiem, który jednakże nie znajduje należytego zrozumienia. Mam nadzieję, że jednak to, co zostało zrobione w Komisji Budżetowej Senatu, zwiększenie programu inwestycyjnego Rządu, jako wyraz woli Senatu, znajdzie należyty oddźwięk i zrozumienie w Wysokim Rządzie, i w tym planie inwestycyjnym odpowiednie zwiększenie w płaszczyźnie rolnictwa znajdzie jakiś realny wyraz.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#WładysławKamiński">Mylne są jednak, jak mi się zdaje, tezy, które tutaj były wysunięte, że gospodarstwa drobno-rolnicze będą przechodziły w czasie wojny poważniejszy kryzys niż gospodarstwa większe. Sądzę, że perturbacje dotkną jednych i drugich. A jeżeli bym miał myśleć, kto będzie dotknięty więcej, to raczej mi się wydaje, iż gospodarstwa większe, bo one mają cały aparat dostosowany do większej ilości niezbędnych rąk roboczych i większego inwentarza. Oczywiście każdy wyłom w czasie wojny w tym gospodarstwie pozbawia je pewnego minimum, na Które jest nastawione w czasie pokoju. Odesłać bym tu mógł Panów do pracy dr Antoniewskiego „Z ekonomiki gospodarstw dużych i małych”. Otóż na 100 ha użytków rolnych najbardziej zasobne w inwentarz koński gospodarstwa folwarczne posiadają 16,1 koni, podczas gdy najbardziej zainteresowane w ilość koni drobne gospodarstwa małopolskie do 4 ha posiadają 22,6 koni. Jeżeli weźmiemy pracochłonność, to pod tym względem małe gospodarstwa małopolskie dochodzą na 1 ha użytków rolnych do 165 dni pracy, gdy najbardziej pracochłonne większe gospodarstwa rolne dochodzą zaledwie na 1 ha do 46 dni, a w województwach centralnych nawet do 41,6 dnia. A więc, jak mi się zdaje, nawet po pójściu do wojaka Kierowników warsztatów rolnych — warsztaty drobne będą odczuwały dużo mniejsze perturbacje niż warsztaty duże. Daj Boże, aby żadne nie odczuwały trudności, ale jeśli pod tym względem mamy dysputować, to niewątpliwie obiektywne dane muszą stwierdzić, że jednak perturbacje w mniejszych gospodarstwach są daleko mniej głębokie niż w gospodarstwach dużych.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#WładysławKamiński">Muszę także zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik, nad którym niepodobna przejść do porządku dziennego, a mianowicie na zagadnienie organizacji rolniczej. Jesteśmy, jak mnie się zdaje, świadkami zaciemniania obrazu na odcinku życia rolniczego. Jako najważniejsze i najpilniejsze zagadnienie została wysunięta sprawa reorganizacji życia rolniczego, reorganizacji samorządu rolniczego i dobrowolnych organizacyj rolniczych. Gdy cała siła, cała energia, jak mnie się zdaje, powinna być skierowana na wspólną budowę lepszej ekonomicznej i kulturalnej podstawy pod dolę rolnika, to czy mamy się zaplątać w walki wewnętrzne o zagadnienie takiej czy innej organizacji rolniczej przy jednoczesnym braku środków na należyte funkcjonowanie nawet organizacyj już istniejących? Sądzę, że poszlibyśmy fałszywą drogą. Zresztą opinia rolników jest tu wyjątkowo jednolita i tylko reformatorzy stanowią odosobniony wyjątek. Wydaje mi się, że pod tym względem będzie bardziej właściwe, ażebyśmy nawet przy pewnych brakach, które posiadają obecne organizacje rolnicze, raczej wspólnie budowali mocniejsze podstawy ekonomiczne i na ten front walki skierowali przede wszystkim swoją uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#WładysławKamiński">Jeżeli chodzi o zagadnienie przebudowy ustroju rolnego, to tutaj w sprawozdaniu podałem Wysokiemu Senatowi, jak się ilościowo przedstawia stan tej akcji. Muszę natomiast zwrócić uwagę Wysokiego Senatu tylko na niektóre cyfry pod tym względem. Mianowicie na cyfry świadczące, że w Polsce, posiadającej przeszło 3 1/2 miliona gospodarstw, dotkniętych zostało akcją przebudowy ustroju rolnego — tylko na odcinku parcelacji bądź uzupełnienia gospodarstw karłowatych — od początku tej akcji do 1939 r. 734.000 gospodarstw. Czyż można powiedzieć, że w tych warunkach akcja o tak głębokim zasięgu nie miała i nie ma żadnego wpływu na układ stosunków rolnych na wsi? Czy wieś nasza wyglądałaby w ten sposób, jak dziś wygląda, gdybyśmy tej akcji byli swego czasu nie wykonali i obecnie nie wykonywali? Zdaje mi się, że ta akcja głęboko sięgnęła w życie wsi, że uchroniła nas niewątpliwie od wielu wstrząsów, które na pewno miałyby miejsce, gdybyśmy jej nie byli przeprowadzili.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#WładysławKamiński">Dlatego zdaje mi się, że przebudowa ustroju rolnego przy możliwie jak najdalej posuniętym upełnorolnieniu wsi jest jedną z najbardziej podstawowych inwestycyj, na którą Państwo Polskie na terenie rolnictwa łożyło i łożyć powinno. Wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną, ażebyśmy sobie tutaj powiedzieli, że przecież dla olbrzymiej masy rolników ta inwestycja była tą, która się najbardziej opłacała i która stworzyła możliwości pracy i życia dla wielu rąk roboczych, które gdzie indziej odpływu ani możliwości pracy nie znajdowały. Dlatego, gdy dzisiaj otwierają się nawet nowe ewentualnie inne możliwości załatwienia zagadnienia przebudowy wsi, to jednak nie można sobie powiedzieć, że na innych drogach, a z pominięciem tej właśnie drogi to zagadnienie powinniśmy załatwiać. Przy użyciu wszelkich środków i wszelkich dróg przy najbardziej posuniętej wszechstronności na pewno jeszcze przez szereg lat nie dojdziemy do tego ideału, ażeby przynajmniej cały naturalny roczny przyrost rąk roboczych na wsi można było na tej wsi uplasować, poza terenem miejskim, ażebyśmy byli w ten sposób w stanie przeciwstawić się życiowo i realnie dalszemu rozdrabnianiu i kurczeniu drobnych gospodarstw rolnych na terenie Polski, ażebyśmy zmniejszyć mogli albo nie powiększali przynajmniej tego tak olbrzymiego odsetka 59% gospodarstw poniżej 5 hektarów w Polsce. I dlatego, ażeby uzdrowić strukturę agrarną wielu gospodarstw rolnych, proces parcelacyjny, który przy komasacji daje jak najbardziej pożądane rezultaty, jak najbardziej wyzyskuje ten niesłychanie szczupły zapas ziemi, musi być tym czynnikiem, który musi znajdować należyte poparcie tak ze strony społeczeństwa, jak i ze strony Wysokiego Rządu. Nie jest zdrową sytuacja, kiedy my w okresie kryzysu cofnęliśmy się wyłącznie na płaszczyznę załatwiania przebudowy ustroju rolnego własnymi środkami przy pomocy Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej. Państwo przestało na to świadczyć. Wydaje mi się, ż? te świadczenia muszą być jak najszybciej z powrotem wznowione. Świadczenia Państwa, tj. świadczenia poza programem inwestycyjnym nie załatwiają spraw, związanych ze scalaniem gospodarstw, likwidacją serwitutów i drobnymi regulacjami, związanymi z prowadzeniem melioracji przy komasacji, co nam uruchamia wiele przecież nieużytków rolnych, które istnieją nie tylko wśród większej własności, ale w olbrzymim procencie istnieją we własności drobnej. Przy tym zapasie ziemi, który Polska posiada, podciągnięcie zagadnienia ustroju rolnego jest czynnikiem wielkiej doniosłości i nie może ono być odkładane i załatwiane jedynie i wyłącznie za pomocą Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, którego kapitały w ziemi, w pożyczkach, udzielonych nabywcom, wynoszą zaledwie 600 milionów zł. Otóż w tych warunkach wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną powiedzieć wyraźnie, że świadczenia Rządu powinny być wznowione.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#WładysławKamiński">Zagadnienia niepodzielności gospodarstw w Polsce nie załatwimy jedynie drogą praw, drogą ustawy formalnej. Zagadnienie to przede wszystkim ma swój aspekt finansowy i tylko i wyłącznie w drodze odpowiednich świadczeń finansowych, przede wszystkim w płaszczyźnie świadczeń na spłaty rodzinne, załatwione być może. I jeżeli my dziś mówimy sobie, że zagadnieniem najważniejszym jest tylko zagadnienie wznowienia kredytu niskoprocentowego dla rolnictwa, to mam wrażenie, że my częścią zagadnienia, które załatwiamy, chcemy pokryć całe niezwykle nabolałe zagadnienie w Polsce. My przecież właściwie dziś spotkaliśmy się z sytuacją, że te minimalne świadczenia na spłaty rodzinne w Polsce zostały w ostatnich czasach zupełnie skreślone. Dziś funduszów na spłaty rodzinne w budżecie ani w sumach pozabudżetowych nie mamy. Wydaje mi się, że w ten sposób poszliśmy raczej w tył niż naprzód. Wznowienie z powrotem spłat jest w moim mniemaniu czynnikiem dużo poważniejszym niż przeprowadzenie takiej czy innej ustawy. Ja myślę, że znowu rolnictwo polskie jest pod tym względem zahypnotyzowane, że chce się rzeczy, które będą miały minimalne znaczenie w życiu, potraktować jako czynnik, który będzie miał decydujące znaczenie, odsuwając istotny cel zagadnienia na dalszy plan.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#WładysławKamiński">Istotnym również i ważnym czynnikiem dla zagadnienia przebudowy ustroju rolnego jest zagadnienie ceny ziemi. Tu powiadają nam: chcecie mieć kredyt rolniczy, to w takim razie powinniście mieć wysokie ceny na ziemię, to powiększa majątek państwowy. Myśmy już przeżywali wysokie ceny na ziemię i wiemy, że to nie tylko nie powiększa majątku państwowego, ale to stwarza bardzo wiele gospodarstw chromających i niezdrowych, gospodarstw, które trzeba było oddłużać lub które może jeszcze trzeba będzie oddłużać w przyszłości. Wydaje mi się, że cena ziemi musi być regulowana opłacalnością warsztatu rolnego i tylko taka cena ziemi, która pod tym względem odpowiada temu zadłużeniu, jest ceną słuszną i właściwą. Takiej ceny ziemi, która by odpowiadała przeciętnej opłacalności z hektara, nikt nie ma zamiaru równać w dół. Ale wydaje mi się, że śrubowanie ceny w górę, żeby rzekomo tą drogą powiększyć majątek państwowy i stworzyć większe możliwości dla rolnictwa, taką drogą nie polepszy się sytuacji w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#WładysławKamiński">Chciałbym tutaj Wysoką Izbę zapoznać z niektórymi zagadnieniami związanymi z istotą osadnictwa, zwłaszcza osadnictwa na terenie ziem zachodnich i Małopolski wschodniej. Pragnąłbym tutaj Wysokiej Izbie dać mniej więcej pewien materiał cyfrowy, bo tego nie umieściłem w swoim referacie. Jeżeli chodzi o parcelację i ilość samodzielnych osad powstałych w okresie od 1919 do 1937 roku, bez 1938 roku, to ilość tych osad jest następująca: z parcelacji rządowej w województwie poznańskim 4122, z parcelacji prywatnej — 1840, osad anulacyjnych — 1605, z parcelacji Państwowego Banku Rolnego — 876, razem tych osad jest 8443 na obszarze 100.496 ha.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#WładysławKamiński">Była wielka dyskusja o to, czy osady tworzone przy parcelacji rządowej są za małe. Wydawało by się, że przy parcelacji prywatnej, gdzie już automatycznie życie się układa, osady powinny być stosunkowo większe. Przy porównaniu tych dwóch cyfr — parcelacji rządowej i parcelacji prywatnej — okazuje się, że przeciętna wielkość osady jest trochę większa niż 10 ha w jednej i w drugiej parcelacji. Więc samo życie tak w dziedzinie parcelacji rządowej. jak w dziedzinie parcelacji prywatnej układa się pod tym względem jednakowo. Na terenie woj. pomorskiego widzimy w jednym i w drugim wypadku, a zwłaszcza przy parcelacji rządowej, wyższe przeciętne normy niż przy parcelacji prywatnej. I tak — ilość osad utworzonych z parcelacji rządowej wynosi 4.844 o obszarze 61.000 ha — podaję cyfry okrągłe, z parcelacji prywatnej — osad 871 o obszarze 10.000 ha. Widzimy więc, że parcelacja rządowa dawała większe normy niż parcelacja prywatna.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#WładysławKamiński">Natomiast jeżeli chodzi o zadłużenie tych nowych osad, to tutaj zagadnienie w moim przekonaniu przedstawia się bardzo niedobrze, mianowicie cena sprzedażna gospodarstw, powstałych z parcelacji rządowej, wynosi około 15–16.000 zł za 10-hektarową osadę. Tytułem zadatku mniej więcej otrzymuje się 1.500, czyli powstałe zadłużenie wynosi 14.000 zł. Zadłużenie to składa się mniej więcej z 8.000 zł kapitału budowlanego i około 6.000 zł należności za ziemię. Roczna rata przy 3% i przy 57-letnim okresie spłaty na 1 ha wynosi przeciętnie 52 zł. Ostatnio zamierzona jest bonifikacja oprocentowania, zamierzone jest obniżenie oprocentowania kapitału budowlanego do 1%; wtedy spłata na kapitał wyniesie 36 zł z 1 ha. Wydaje mi się, że bezwarunkowo są to koszty Wysokie. Ale czy mamy powiedzieć, że na terenie Polski zachodniej, tam. gdzie mamy właściwie jedynie w Polsce zapas ziemi, nie będziemy tworzyć nowych osad? My musimy tworzyć tam nowe osady, albowiem to jest czynnikiem zupełnie uzasadnionym i Polska powinna te osady w sposób najbardziej zdecydowany tworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#WładysławKamiński">Jeżeli chodzi o analogiczną akcję na terenie Małopolski wschodniej, to rozpoczęła się ona po odzyskaniu niepodległości. Parcelację prowadzili zarówno właściciele nieruchomości ziemskich, jak i instytucje upoważnione do parcelacji. Nie prowadzono tam parcelacji rządowej, która została dopiero rozpoczęta właściwie w r. 1937. Mniej więcej, bo są to przybliżone dane, od r. 1919 do 1936 można przyjąć, iż na terenie Małopolski powstało około 10.000 osad. Są to cyfry bardzo a bardzo przybliżone, proszę nie wymagać, ażebym podał cyfry ścisłe, gdyż sam nie mogłem ścisłego materiału otrzymać. Natomiast tak samo szacunkowo biorąc, trzeba sobie powiedzieć, że około 20% osadników, nabywców ziemi w tym okresie czasu, do r. 1937, pozbyło się swojej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#WładysławKamiński">Jeżeli chodzi o ostatnią akcję, którą już przeprowadza parcelacja państwowa, to ostatnio przymusem wykupu objęto 13 obiektów o łącznym mniej więcej obszarze przeszło 3000 ha. Utworzono 315 samodzielnych osad, w tym 258 osad zabudowanych. Przeciętny koszt tych budowli wynosi od 6.000 do 7.600 zł, a więc jest tańszy niż na terenie województwa poznańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#WładysławKamiński">Na podstawie materiałów, ogłoszonych i wydanych przez Instytut Gospodarczy Ziem Wschodnich w odniesieniu do gospodarstw nie przekraczających 50 ha, chciałbym Wysokiemu Senatowi podać w czyich rękach tak pod względem wyznaniowym, jak i narodowościowym, znajdowały się gospodarstwa w poszczególnych województwach. Będę podawał dane w procentach.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#WładysławKamiński">Rzymsko katolicy w stosunku do ilości gospodarstw posiadali w województwie lwowskim 44%, w stosunku do obszaru 38,8%; w województwie stanisławowskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 9,7%, w stosunku do obszaru — 10,1%; w województwie tarnopolskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 28%, w stosunku do obszaru — 29,7%.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#WładysławKamiński">Grekokatolicy posiadali — pierwsze cyfry będą się odnosiły do ilości gospodarstw, drugie do obszaru gospodarstw — w woj. lwowskim — 53% i 57,8%, w woj. stanisławowskim — 87,6% i 86,8%, w woj. tarnopolskim — 69,9% i 68%. Muszę się tu zastrzec, że dane te nie obejmują powiatu kolbuszowskiego w woj. lwowskim.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#WładysławKamiński">Prawosławni posiadali w województwie lwowskim w stosunku do ilości gospodarstw 0,3%, w stosunku do przestrzeni 0,6%; w województwie stanisławowskim w stosunku do ilości gospodarstw nie ma ich zupełnie, w województwie tarnopolskim wypadki pojedyncze, w stosunku do obszaru 0,1%.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#WładysławKamiński">Żydzi w woj. lwowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2%, w woj. stanisławowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2,3%, w woj. tarnopolskim w stosunku do ilości gospodarstw 1,7%, w stosunku do obszaru 1,5%. W innych województwach posiadają zupełnie drobne ułamki. — Tak się przedstawia stan faktyczny.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#WładysławKamiński">Muszę w tych warunkach kilka słów powiedzieć o osadnictwie wojskowym na terenie województw wschodnich. Zdaje mi się, że to osadnictwo ze specjalnych względów i ze względu na swoje położenie wymaga również szczególnej opieki ze strony Państwa, przede wszystkim w dziale wychowania dzieci. Pod tym względem wymaga osadnictwo opieki na wszystkich terenach Rzeczypospolitej. Osadnik w województwach zachodnich, Małopolski wschodnie, jak i na terenach województw wschodnich jest tym czynnikiem, który powinien być w tej dziedzinie otoczony szczególną opieką, żeby te gospodarstwa pozostały gospodarstwami zdrowymi na przyszłość, ażeby przedwcześnie nie potrzebowały się dzielić, wytwarzać osad rachitycznych. Trzeba pamiętać, że gospodarstwo normalne, niezadłużone w czasach kryzysu przechodzi ciężkie przejścia. Cóż mówić o gospodarstwie osadniczym, poważnie zadłużonym, o gospodarstwach, które pod tym względem muszą być otoczone, zdaje mi się, stałą opieką Rządu. My w Polsce wygodnie przeprowadzamy reformę rolną, jak mnie się wydaje, zanadto handlowo. Przeprowadzamy ją w ten sposób, że ze spłat, które dają sami nabywcy, robimy dalszy ciąg reformy rolnej. Robimy tę reformę rolną przy minimalnych świadczeniach ze strony Państwa. Ten stan rzeczy, jak mnie się wydaje, powinien ulec odpowiedniej poprawie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#WładysławKamiński">Pragnę obecnie przejść do naświetlenia jeszcze jednego zagadnienia, mianowicie zagadnienia Lasów Państwowych. W sprawozdaniu, Wysoki Senacie, będę zmuszony podać dość poważną ilość cyfr. Pragnę je z tego powodu podać, ażeby udowodnić jedną ze swoich tez, umieszczonych w referacie. A więc nie będę wprowadzał nowych tez, a jedynie będę raczej dawał cyfry do tez, które w referacie umieściłem, a których cyfrowo dostatecznie, moim zdaniem, nie umotywowałem. W sprawozdaniu drukowanym miałem zaszczyt przedstawić stan gospodarczy i uzasadnić realność wpłaty Lasów Państwowych do Skarbu Państwa, która wyraża się w budżecie kwotą 61 milionów zł. Dziś trochę więcej uwagi chciałbym poświęcić ogólnej gospodarce drzewnej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#WładysławKamiński">Bilans gospodarki drzewnej świata już od wielu lat zamyka się deficytem, gdyż spożycie drewna prawie dwukrotnie przewyższa naturalny przyrost masy drzewnej. Jak się przedstawia obszar lasów w Polsce?</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#WładysławKamiński">Obszar lasów w Polsce wraz ze związanymi z nimi gruntami, nie produkującymi drewna, wynosi około 8.513.000 ha, to jest 21,8% ogólnej powierzchni kraju. Na jednego mieszkańca wypada 0,25 ha lasu. W Polsce przedrozbiorowej lesistość wynosiła 37%. Lasy państwowe łącznie z lasami zaolziańskimi wynoszą obecnie 3.358.600 ha, co stanowi 40% powierzchni leśnej; lasy prywatne wynoszą 5.135.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#WładysławKamiński">Powierzchnia produkująca drewno wynosi 7.181.152 ha, czyli 82% powierzchni leśnej, a więc faktyczna obecna lesistość Polski wynosi nie 21,8%, a wynosi 18,4%. Na głowę mieszkańca przypada 0,20 ha przestrzeni leśnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#WładysławKamiński">Ubytek powierzchni leśnej przedstawia się następująco: W okresie od r. 1918 do 1937 ubyło 850.839 ha powierzchni leśnej, przybyło zaś w tym czasie jedynie 108.922 ha, czyli strata powierzchni leśnej w ciągu 20 lat wynosi ± 742.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#WładysławKamiński">Co się składa na ten ubytek, wynoszący 850.839 ha? Składają się na to:</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#WładysławKamiński">1) na parcelacje i scalenie poszło 334.182 ha,</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#WładysławKamiński">2) na likwidację służebności — 336.181 ha,</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#WładysławKamiński">3) na inne cele bliżej nieokreślone — 180.476 ha.</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#WładysławKamiński">Jeżelibyśmy uznali za usprawiedliwiony ubytek na likwidację służebności, to trudno jest uznać wylesienie w pozostałych grupach, a zwłaszcza w grupie 3-ej. W tym że czasie Lasy Państwowe powiększyły swój stan posiadania z 2.882.000 ha w 1921 roku na 3.317.000 ha w 1938 r Obszar lasów prywatnych według stanu na koniec 1937 r. można podzielić według następujących kategoryj własności: drobna własność — w różnych dzielnicach przedstawia się różnie — do 30–50 ha stanowi 464.000 gospodarstw o przestrzeni 929.000 ha, mała własność do 150–200 ha wynosi 5.694 gospodarstw o przestrzeni 466.000 ha. średnia własność do 500 ha wynosi 2.156 obiektów o przestrzeni 629.000 ha i wielka własność powyżej 500 ha wynosi 1.596 obiektów o przestrzeni 3.255.000 ha, czyli że drobna własność stanowi 17,7%, mała własność 8,8%, średnia własność 11,9% wielka własność 61,6%.</u>
+ <u xml:id="u-4.47" who="#WładysławKamiński">Najgorszy stan zagospodarowania i największe niebezpieczeństwo wylesienia musimy zanotować na odcinku drobnej własności leśnej. Ale i do innych odcinków nie należy odnosić się bez obaw, jak o tym będę miał zaszczyt jeszcze mówić.</u>
+ <u xml:id="u-4.48" who="#WładysławKamiński">Na lasy iglaste przypada 75%, a na liściaste 25% ogólnej przestrzeni produkującej drewno. Do najbardziej lesistych województw należy zaliczyć województwo stanisławowskie, które posiada 34% przestrzeni leśnej, śląskie 33%, poleskie 30%. Do najmniej lesistych województw należy województwo warszawskie — 11%, tarnopolskie — 14,5%, łódzkie — 14,7%.</u>
+ <u xml:id="u-4.49" who="#WładysławKamiński">Jak się przedstawia ustosunkowanie powierzchni drzewostanów według poszczególnych klas wieku? Wgląd w gospodarkę leśną z tego punktu widzenia daje możność właściwej orientacji w trwałości dochodów leśnych. Lasy prywatne bierzemy bez tak zwanej drobnej własności leśnej, a więc tylko to, co jest pod kontrolą, i lasy państwowe bierzemy według stanu na 1 października 1937 roku. Lasy państwowe — ja będę mówił w procentach — posiadają: halizn, płazowin i wyrębów 3,7%, lasy prywatne posiadają tychże halizn, płazowin i wyrębów niezalesionych 9,49%, czyli 9,5%; w pierwszej klasie wieku od 10 do 20 lat lasy państwowe — 34%, lasy prywatne — 26%; w drugiej klasie wieku od 20 do 40 lat lasy państwowe — 15%, lasy prywatne — 24%; w trzeciej klasie wieku od 40 do 60 lasy państwowe — 12%, lasy prywatne — 16%; w czwartej klasie wieku od lat 60 do 80 lasy państwowe — 11%, lasy prywatne — 13%; w piątej klasie wieku, która idzie do wyrębu, lasy państwowe posiadają 9,7%, lasy prywatne — 6,8% drzewostanu; w szóstej klasie wieku, to, co jest już tym, co powinno być wyrąbane, pewien zapas, lasy państwowe — 11,7%, lasy prywatne — 2,53%. Czyli widać z tego, że lasy państwowe posiadają drzewostanów rębnych lub przeszłorębnych 23,4%, lasy prywatne tylko 9,3%.</u>
+ <u xml:id="u-4.50" who="#WładysławKamiński">Odziedziczyliśmy wielkie obszary halizn, wyrębów i płazowin po okupantach. Posiadamy do dziś dnia zaniedbania w dziedzinie zalesień, zwłaszcza na odcinku prywatnej własności. W latach 1923–1932 zalesiono w lasach prywatnych zaledwie 20,6% powierzchni przypadającej do zalesienia.</u>
+ <u xml:id="u-4.51" who="#WładysławKamiński">W 1938 r. na podstawie spożycia możemy stwierdzić, że ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.664.083 m. Ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.644.083 m. Ponieważ Lasy Państwowe dokonały wyrębu zgodnie z planem, pozyskana nadwyżka drewna pochodzi z nielegalnych wyrębów w lasach prywatnych. Lasy muszą pokrywać trudności w gospodarstwach rolnych, wynikłe na tle kryzysu i jego skutków gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-4.52" who="#WładysławKamiński">Gdy do tego dodamy przestarzałe urządzenia w tartakach, przeważnie nie znajdujących się w rękach właścicieli lasów, gdy stwierdzimy, że handel drewnem na rynku międzynarodowym, poza Lasami Państwowymi, które posiadają swój aparat handlowy, odbywał się za pośrednictwem tylko pośredników gdańskich i szedł jako drewno gdańskie, to sądzę, że jest usprawiedliwiona teza, niekwestionowana na Komisji Budżetowej, że należy jak najbardziej usilnie popierać tendencję przechodzenia lasów prywatnych w ręce Państwa. Sądzę, że należy również życzyć sobie, aby nastąpiło porozumienie między właścicielami lasów prywatnych a Lasami Państwowymi tak na terenie handlu wewnętrznego, jak przede wszystkim zewnętrznego. Wypowiedzieć się też należy za wzmocnieniem ochrony leśnej, aby przestrzeń leśna w Polsce się nie kurczyła. W r. 1927 udział produkcji drewna w bilansie handlowym Polski wynosił 25% całej wartości naszego bilansu handlowego, w r. 1931 spadł do 12%, a obecnie eksport drewna wynosi 17% wartości całego eksportu. Jest to eksport bez premii, eksport przeważnie na rynki wolnodewizowe, a więc eksport, który się szczególnie Państwu kalkuluje. Racjonalna eksploatacja naszych bogactw leśnych może nam zapewnić trwały wzrost tego naturalnego bogactwa naszego kraju. Myślę, że w tych warunkach tezy, które przedstawiłem w referacie, są całkowicie uzasadnione, podzielone zresztą były bez zastrzeżeń przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.53" who="#WładysławKamiński">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Rolnictwa, Lasów Państwowych i Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm Rzeczypospolitej, bez zmian,</u>
<u xml:id="u-4.54" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#BłażejStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SRadziwiłł">Wysoki Senacie! W wydrukowanym sprawozdaniu senackiej Komisji Budżetowej uderzyły mnie następujące słowa senatora Kamińskiego: „Gospodarstwa do 5 ha muszą się nastawić na hodowlę, na warzywnictwo, licząc się z koniecznością dokupywania zboża czy paszy”. Nie wiem, czy to były słowa przemyślane, czy też były wypowiedziane polemicznie przeciwko tym, którzy się domagali i domagają zwyżki cen produktów roślinnych od naszego Ministerstwa Rolnictwa. W każdym razie nie może być dla polskiego gospodarstwa obojętnym, gdzie te przeszło 2 miliony ha gospodarstw karłowatych mogą zboże i paszę kupić, to znaczy ile zostało w Polsce jeszcze gospodarstw, które to zboże i tę paszę mogą sprzedać. Bo chyba nie myślał p. senator Kamiński o imporcie.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SRadziwiłł">A teraz drugie spostrzeżenie. Podczas wojny polsko bolszewickiej wyszło zupełnie słuszne i sprawiedliwe rozporządzenie, że gospodarstwa poniżej 3 ha mają być wolne od wszelkich świadczeń na wojsko, gdyż nie są w stanie nic poza utrzymaniem rodziny właściciela wygospodarować. Podaję tę wiadomość bez komentarzy.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SRadziwiłł">Nie może więc być dla obronności kraju obojętnym, czy takich gospodarstw nieprodukcyjnych zrobiło się w Polsce przez 20 lat więcej czy mniej. Boję się, że takich gospodarstw karłowatych lub zaledwie wystarczających do wyżywienia rodziny gospodarza jest w Polsce stanowczo coraz więcej. Ale dlaczego mówię: boję się, a nie twierdzę na pewno, że tak jest? Bo, Wysoka Izbo, i tutaj przechodzę do zasadniczego tematu mojego przemówienia — nikt w Polsce w dzisiejszej epoce statystyki, kiedy Mały Rocznik Statystyczny jest podręczną książką każdego ekonomisty i polityka, a co gorsza też i niejednego dziennikarza, który szczególnie chętnie nadużywa statystyki dla celów swojego stronnictwa, nikt w Polsce nie wie dokładnie, ile ziemi mamy dziś w rękach gospodarstw karłowatych, ile gospodarstw samowystarczalnych i kmiecych oraz wreszcie ile mamy jeszcze warsztatów folwarcznych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoki Senacie! W wydrukowanym sprawozdaniu senackiej Komisji Budżetowej uderzyły mnie następujące słowa senatora Kamińskiego: „Gospodarstwa do 5 ha muszą się nastawić na hodowlę, na warzywnictwo, licząc się z koniecznością dokupywania zboża czy paszy”. Nie wiem, czy to były słowa przemyślane, czy też były wypowiedziane polemicznie przeciwko tym, którzy się domagali i domagają zwyżki cen produktów roślinnych od naszego Ministerstwa Rolnictwa. W każdym razie nie może być dla polskiego gospodarstwa obojętnym, gdzie te przeszło 2 miliony ha gospodarstw karłowatych mogą zboże i paszę kupić, to znaczy ile zostało w Polsce jeszcze gospodarstw, które to zboże i tę paszę mogą sprzedać. Bo chyba nie myślał p. senator Kamiński o imporcie.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A teraz drugie spostrzeżenie. Podczas wojny polsko bolszewickiej wyszło zupełnie słuszne i sprawiedliwe rozporządzenie, że gospodarstwa poniżej 3 ha mają być wolne od wszelkich świadczeń na wojsko, gdyż nie są w stanie nic poza utrzymaniem rodziny właściciela wygospodarować. Podaję tę wiadomość bez komentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Nie może więc być dla obronności kraju obojętnym, czy takich gospodarstw nieprodukcyjnych zrobiło się w Polsce przez 20 lat więcej czy mniej. Boję się, że takich gospodarstw karłowatych lub zaledwie wystarczających do wyżywienia rodziny gospodarza jest w Polsce stanowczo coraz więcej. Ale dlaczego mówię: boję się, a nie twierdzę na pewno, że tak jest? Bo, Wysoka Izbo, i tutaj przechodzę do zasadniczego tematu mojego przemówienia — nikt w Polsce w dzisiejszej epoce statystyki, kiedy Mały Rocznik Statystyczny jest podręczną książką każdego ekonomisty i polityka, a co gorsza też i niejednego dziennikarza, który szczególnie chętnie nadużywa statystyki dla celów swojego stronnictwa, nikt w Polsce nie wie dokładnie, ile ziemi mamy dziś w rękach gospodarstw karłowatych, ile gospodarstw samowystarczalnych i kmiecych oraz wreszcie ile mamy jeszcze warsztatów folwarcznych w Polsce.</u>
<u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SRadziwiłł">To ostatnie może najszczegółowiej jeszcze jest wiadome. Ostatni, i to bardzo niedokładny, spis rolny był robiony w 1921 r., a jest w nim choćby jeden taki charakterystyczny szczegół, że na blisko — wówczas tak było, nie wiem, jak jest dzisiaj, ale chyba jest ich więcej — 3.000.000 gospodarstw w Polsce jest 260.000, a więc 10% gospodarstw o wielkości niewiadomej.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SRadziwiłł">W r. 1931 były wyciągane jeszcze wnioski z tego niedokładnego spisu rolnego z 1921 roku, ale głównie w celu ustalenia tzw. zapasu ziemi dla celów parcelacji większej własności. Ale nam nie chodzi o to, jaki jest zapas ziemi, ale o to, jaki jest potencjalny zapas warsztatów rolnych mniejszych, średnich i większych, za dużych i za małych, warsztatów, które mają służyć aprowizacji wojska podczas wojny i wyżywienia kraju podczas pokoju.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SRadziwiłł">Z wiadomości, które bardzo uprzejmie udzielono mi w Ministerstwie Rolnictwa, wnioskuję jedno, że to, co jest napisane i podane w Małym Roczniku Statystycznym jest przestarzałe i nie odpowiada prawdzie. A ponieważ wszyscy ludzie nie mogą zawracać głowy pp. urzędnikom w Ministerstwie, czytują oni Mały Rocznik Statystyczny i wprowadzają siebie i innych w błąd, i to błąd rodzący inne błędy.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SRadziwiłł">Otóż na zasadzie dostępnej ogółowi lektury statystycznej wypada, że Polska jest krajem bardzo obszarniczym i że jest tej nieszczęsnej większej własności przeszło 26%, a naprawdę jest jej niecałe 15%, a więc mniej więcej tyle, co w Niemczech i we Francji.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SRadziwiłł">Z lektury statystycznej wypływa, że karłowate gospodarstwa tylko się upełnorolnią i komasuje, a nikt nie wie, że prawdopodobnie równocześnie znacznie ich więcej powstaje przez prawne czy bezprawne działy rodzinne, i to niestety bardzo często nawet ze skomasowanych już obiektów.</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SRadziwiłł">Z lektury statystycznej nie widzimy dokładnie, że ten tak zwany zapas ziemi nie jest wcale niezamieszkały, a na nim jest trzysta kilkadziesiąt tysięcy rodzin robotników rolnych, których egzystencja jest związana na życie i śmierć z warsztatem, na którym pracują. Dopiero książka p. Grzegorza Turowskiego uświadamia nas pod tym względem, że na dworskiej ziemi wypada 36 ludzi na 100 ha, a więc mniej więcej tyle, ile jest rolników w cytowanej tak często, jako rolniczy ideał, Danii. A to, że przeciętnie w Polsce wypada 72 ludzi na kilometr kwadratowy, to może właśnie ta reszta, ta nadwyżka, to ci tak zwani zbędni, niezarejestrowani bezrobotni wiejscy, których prawdopodobnie mamy około 7 milionów. Nie krytykuję tu bynajmniej głęboko humanitarnego, ażeby nie powiedzieć filantropijnego nastawienia Ministerstwa Rolnictwa względem tego gospodarczo zbędnego proletariatu wiejskiego, jedynie z punktu widzenia gospodarczego uważam, że należało by postępować planowo, to znaczy naprzód ustalić, jaki mamy ustrój rolny, ażeby go następnie naprawiać. I to nie tylko na odcinku większej własności, choć i tu należało by naprzód przeliczyć bochenki chleba w spiżarni, zanim sprosi się gości, bo a nuż nienasyceni goście mogliby odejść obrażeni od pustego już stołu.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SRadziwiłł">Chodzi o to, ażeby móc uchronić samodzielne gospodarstwa włościańskie, których jest coraz mniej, od dalszego rozdrobnienia, ażeby uchronić je przeto od grożącej w konsekwencji konieczności kolektywizacji ich w kołchozy.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#SRadziwiłł">Chodzi o to, ażeby — jak widzę to choćby z bardzo ciekawych biografii młodego pokolenia chłopskiego w dziele p. Chałasińskiego — młodzież chłopska nie łudziła się, a mogła zużyć nagromadzoną energię w kierunku nie destrukcji i oczekiwania na jakiś „czornyj peredieł”, a w kierunku zaludnienia miast i dostarczenia kontyngentów rozradzającemu się narodowemu przemysłowi Polski.</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SRadziwiłł">Na to wszystko, ażeby stworzyć możliwość spokojnej intensyfikacji, tak zalecanej w doskonałym powiedzeniu p. Ministra Rolnictwa, że tak jak polska polityka zagraniczna skazana jest na wielkość, polskie rolnictwo skazane jest na intensyfikację, na to potrzebne jest powszechne poznanie sytuacji agrarnej, w jakiej się znajdujemy.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#SRadziwiłł">Nie można większej krzywdy ludziom robić, jak utrzymywać jednych w złudzeniu, że dostaną to, czego nie ma, a drugich w ciągłej niepewności, czy intensyfikacja warsztatu jest to budowanie rzeczy, które są skazane na zagładę. I dlatego, rozumiejąc, że koszta spisu rolnego są znaczne, uważam, że znacznie większe są straty poniesione z nieświadomości stanu faktycznego i upraszam Wysoki Rząd o zarządzenie spisu rolnego w najbliższym czasie. Zdaje mi się, że tutaj idę na rękę Ministerstwu Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SRadziwiłł">A teraz druga sprawa. Chcę kilka słów powiedzieć o polskich lasach. Ze źródłowego referatu p. senatora Kamińskiego, jak również z przemówień p. posła Ostafina w Sejmie mogło by się wydawać, że lasy polskie dzielą się na dwie części: na świetnie zagospodarowane lasy państwowe z jednej, a stopniowo dewastowane lasy prywatne z drugiej strony. Nie chcę tu być adwokatem żadnej strony, bo według mnie nie powinno tu być stron w ogóle, powinna być jedna wspólna troska o leśnictwo polskie, czy to zetatyzowane, czy to pozostawione prywatnej inicjatywie gospodarczej. Chciałbym znaleźć prawdę i prawdę tę możliwie syntetycznie podać Wysokiej Izbie do wiadomości.</u>
- <u xml:id="u-6.15" who="#SRadziwiłł">Mamy w Polsce lasów 8.500.000 ha, a więc niecałe 22% powierzchni, to znaczy bardzo mało, i jeśli dobrobyt, a więc i zapotrzebowanie ludności nieco się wzmocni, nie będzie można drewna z Polski eksportować, gdyż zaledwie wystarczy ono na pokrycie zapotrzebowania ludności żyjącej, daj Boże kiedyś na poziomie zachodnio-europejskich narodów. Nasuwa się więc tu główna teza — nie należało by już wylesiać ani jednego hektara, a tymczasem co widzimy w rzeczywistości? Lasy państwowe się konserwuje, a lasy prywatne ten sam Rząd zmniejsza przez zabiegi polityki agrarnej. Nie zapominajmy, że naprawa ustroju rolnego pochłonęła już czy to przez parcelację, czy też załatwienie serwitutów przeszło 600.000 ha lasów prywatnych, a obecnie uchwalona ustawa o załatwieniu służebności w Małopolsce znowu zrobi dużą szczerbę w zalesieniu naszego kraju i to nie będzie winą właścicieli tych lasów, tylko konieczności agrarnych.</u>
- <u xml:id="u-6.16" who="#SRadziwiłł">Ale jakiż jest stan faktyczny? Lasy nasze dzielą się na dwie, albo na trzy części: na lasy państwowe — około 40%, prywatne zagospodarowane według planów — około 45%, i lasy chłopskie, czy to wspólne, czy rozdzielone na drobne działki — około 15% całej przestrzeni; lasy te niestety znajdują się przeważnie w dewastacji. Wszelkie statystyczne dane, dotyczące lasów prywatnych wziętych razem, są wobec tego fałszywe i zaciemniają jedynie obraz rzeczywistości, gdyż lasy większej własności są gospodarowane według planów i mogą być pilnowane przez Ochronę Lasową, a lasów włościańskich nikt nie jest w stanie upilnować. O lasach państwowych, których jest plus minus 3.300.000 ha, z czego przestrzeni produkującej drewno plus minus 2.600.000 ha, powiedział p. senator Kamiński: „Bardzo życzylibyśmy sobie, żeby tak źle, jak jest w lasach państwowych, było w niejednym przedsiębiorstwie państwowym”. Nie wiem, czy to jest bardzo wielka pochwała. W opinii najszerszych mas społeczeństwa na pewno jest to pochwała umiarkowana.</u>
- <u xml:id="u-6.17" who="#SRadziwiłł">Ale ja tu pójdę dalej od p. senatora Kamińskiego i powiem, że cała część zalesienia i hodowli lasów, doświadczalnictwa i administracji, stoi w lasach państwowych na bardzo wysokim poziomie i naprawdę niejedną rzeczą moglibyśmy się pochwalić przed zagranicą. Jeżeli jednak chodzi o eksploatację i dochodowość, to eksploatacja jest nie dewastacyjna wprawdzie, ale i nie zanadto oszczędna, a coraz bardziej intensywna, zwłaszcza co do użytków międzyrębnych, a dochody netto, te wpłacane do Skarbu Państwa, nie stoją w żadnym stosunku do dochodowości przeciętnie zagospodarowanego porządnego lasu prywatnego. Mówię naturalnie o dochodzie netto, bo dochód brutto jest znacznie większy, ale używany jest on wewnątrz administracji lasów państwowych na różne cele społeczne oraz na ciągle rosnące inwestycje. Od 1933/34 do końca 1933 r. na inwestycje w lasach państwowych, podnoszące potencjał przemysłowy Państwa, ale jak dotąd prawie nie dochodowe, wydano 64 miln. zł.</u>
- <u xml:id="u-6.18" who="#SRadziwiłł">Reasumując chciałbym podkreślić, że nie cieszy mnie wcale wzmagająca się intensyfikacja eksploatacji drewna, gdyż nie trzeba zapominać, że celem Lasów Państwowych jest obok eksploatacji i używania wpływów z niej na własne inwestycje również stwarzanie żelaznego zapasu drewna na czas wojny lub choćby tylko wzrastającego zapotrzebowania ludności na drzewo w miarę jak będzie, daj Boże, rósł jej przeciętny dobrobyt.</u>
- <u xml:id="u-6.19" who="#SRadziwiłł">Na ogół jednak w lasach państwowych źle nie jest i zasadniczo zgadzam się z s. Kamińskim w jego ocenie w tym względzie.</u>
- <u xml:id="u-6.20" who="#SRadziwiłł">Powróćmy teraz do sprawy lasów prywatnych. Lasy zagospodarowane większej własności na ogół nie są gorzej zagospodarowane od państwowych, choć mniej zamożne i wyniszczone takimi ciężkimi koniecznościami gospodarczymi, jak załatwienie służebności, kontyngenty na odbudowę kraju, czy danina leśna lub wreszcie tak niebezpieczne dla substancji majątków leśnych podatki spadkowe i alienacyjne. Natomiast zgadzam się, że należy również obostrzyć jak najrygorystyczniej ochronę leśną, ażeby bronić lasy od niesumiennych właścicieli, ale równocześnie nie należy zbytnią interwencją, zwłaszcza w obsadzie administracji i prowadzeniu hodowli lasów, utrudniać pracy dobrym leśnikom na ich tak ważnych dla zbiorowości warsztatach. I przede wszystkim każda aluzja o niepewności władania uniemożliwia owocną pracę w lesie, ponieważ las sadzi się nie dla siebie i nie dla dzieci, a właściwie dla swoich prawnuków. Pewność posiadania jest tu, moim zdaniem, czynnikiem równie ważnym, jak ochrona leśna, jeżeli chodzi o dobrą gospodarkę leśną.</u>
- <u xml:id="u-6.21" who="#SRadziwiłł">Przechodzę teraz z kolei do trzeciej kategorii lasów, do lasów włościańskich. Lasów tych mamy od 1.000.000 do 1.500.000 ha. Znowu odczuwa się brak spisu rolnego; są to już bardzo często raczej wspomnienia lasów niż lasy. Daleki jestem od krytykowania włościańskiej gospodarki w ogóle, ale gospodarstwo leśne ma to do siebie, że nie znosi zbytniego rozdrobnienia i dlatego, zdaniem moim, jeżeli chcemy uratować lasy włościańskie od dalszej dewastacji, należy wszelkimi możliwymi środkami popierać tendencję do tworzenia się wspólnych gospodarstw, pewnego rodzaju spółdzielni leśnych, ze wspólną ochroną i wspólną eksploatacją leśną. Przy tym nie wahałbym się udzielać jak najdalej idących ulg podatkowych czy nawet kredytów, ażeby zachęcać do tego rodzaju gospodarki leśnej. Uważam, że słusznym by było, ażeby Rząd wydał specjalną ustawę o tych ulgach, analogicznie do ulg przy komasacji, aby w ten sposób zapobiec dalszemu wylesianiu Polski na tym najwięcej zagrożonym odcinku włościańskiej gospodarki leśnej.</u>
- <u xml:id="u-6.22" who="#SRadziwiłł">W końcu chciałbym jeszcze dodać, że jeśli rozpatrzymy sine ira et studio gospodarkę lasów państwowych i prywatnych, to zasadniczo nie ma tu wcale sprzecznych interesów i nie wątpię, że możliwą jest do osiągnięcia pożyteczna współpraca, o którą przecie dla dobra lasu polskiego przede wszystkim tu idzie. Ale las państwowy, jako starszy i silniejszy brat w tej leśnej rodzinie, nie powinien grozić, że pożre młodszych braci, a przeciwnie, powinien, jako bogatszy i często z tego powodu mądrzejszy w doświadczenie, być przykładem i pomocą dla lasów prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-6.23" who="#SRadziwiłł">A jeżeli będą wolne pieniądze w budżecie Lasów Państwowych, to przede wszystkim zamiast na dokupno lasów prywatnych, radziłbym je użyć na zmeliorowanie nieużytków, których mamy przecie w Polsce prawie 4 miliony ha i których duża część nadaje się na zalesienie. Zmeliorowanie i oddanie przeludnionej rolniczo Polsce tych 4 milionów ha istotnego, bo nie zamieszkałego przez nikogo, zapasu ziemi, powinno być, moim zdaniem, główną troską naszego Ministerstwa Reform Rolnych. Ale może cyfra ta jest niesłuszna i tyle nieużytków w Polsce nie ma? Może ich tyle nie ma, a może jest ich więcej. Na to, ażeby dowiedzieć się o tym dokładnie, trzeba, wracam tutaj do początku mojego przemówienia, nie odwlekać ze zrobieniem ogólnego spisu rolnego i to nie tylko co do wielkości poszczególnych gospodarstw, ale i co do rodzaju ich użytkowania.</u>
- <u xml:id="u-6.24" who="#SRadziwiłł">Kończąc zaznaczam, że przy wypowiedzeniu tych kilku słów nie chodziło mi o krytykę, a o uczciwe podejście do poznania rzeczywistej rzeczywistości ustroju agrarnego w Polsce, który, pomimo różnorodnych zabiegów naszego Ministra, nie tylko nie polepsza się, a przeciwnie, stale ulega zmianom na gorsze i coraz bardziej musi nas niepokoić. Ale na to żeby kogoś uleczyć trzeba naprzód poznać stan choroby, potem idąc według nieśmiertelnej zasady lekarskiej „primum non nocere” przede wszystkim nie szkodzić, a więc nie niszczyć, a tworzyć nowe wartości, np. zagospodarowywać nieużytki, a dopiero na końcu zmieniać to, co jest do zmiany w dokładnie poznanej rzeczywistości.</u>
- <u xml:id="u-6.25" who="#SRadziwiłł">Na to wszystko jest potrzebne zarządzenie przez Wysoki Rząd w najbliższym czasie dokładnego spisu rolnego na całym obszarze Rzeczypospolitej, czego się domagamy.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">To ostatnie może najszczegółowiej jeszcze jest wiadome. Ostatni, i to bardzo niedokładny, spis rolny był robiony w 1921 r., a jest w nim choćby jeden taki charakterystyczny szczegół, że na blisko — wówczas tak było, nie wiem, jak jest dzisiaj, ale chyba jest ich więcej — 3.000.000 gospodarstw w Polsce jest 260.000, a więc 10% gospodarstw o wielkości niewiadomej.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">W r. 1931 były wyciągane jeszcze wnioski z tego niedokładnego spisu rolnego z 1921 roku, ale głównie w celu ustalenia tzw. zapasu ziemi dla celów parcelacji większej własności. Ale nam nie chodzi o to, jaki jest zapas ziemi, ale o to, jaki jest potencjalny zapas warsztatów rolnych mniejszych, średnich i większych, za dużych i za małych, warsztatów, które mają służyć aprowizacji wojska podczas wojny i wyżywienia kraju podczas pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Z wiadomości, które bardzo uprzejmie udzielono mi w Ministerstwie Rolnictwa, wnioskuję jedno, że to, co jest napisane i podane w Małym Roczniku Statystycznym jest przestarzałe i nie odpowiada prawdzie. A ponieważ wszyscy ludzie nie mogą zawracać głowy pp. urzędnikom w Ministerstwie, czytują oni Mały Rocznik Statystyczny i wprowadzają siebie i innych w błąd, i to błąd rodzący inne błędy.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Otóż na zasadzie dostępnej ogółowi lektury statystycznej wypada, że Polska jest krajem bardzo obszarniczym i że jest tej nieszczęsnej większej własności przeszło 26%, a naprawdę jest jej niecałe 15%, a więc mniej więcej tyle, co w Niemczech i we Francji.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Z lektury statystycznej wypływa, że karłowate gospodarstwa tylko się upełnorolnią i komasuje, a nikt nie wie, że prawdopodobnie równocześnie znacznie ich więcej powstaje przez prawne czy bezprawne działy rodzinne, i to niestety bardzo często nawet ze skomasowanych już obiektów.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Z lektury statystycznej nie widzimy dokładnie, że ten tak zwany zapas ziemi nie jest wcale niezamieszkały, a na nim jest trzysta kilkadziesiąt tysięcy rodzin robotników rolnych, których egzystencja jest związana na życie i śmierć z warsztatem, na którym pracują. Dopiero książka p. Grzegorza Turowskiego uświadamia nas pod tym względem, że na dworskiej ziemi wypada 36 ludzi na 100 ha, a więc mniej więcej tyle, ile jest rolników w cytowanej tak często, jako rolniczy ideał, Danii. A to, że przeciętnie w Polsce wypada 72 ludzi na kilometr kwadratowy, to może właśnie ta reszta, ta nadwyżka, to ci tak zwani zbędni, niezarejestrowani bezrobotni wiejscy, których prawdopodobnie mamy około 7 milionów. Nie krytykuję tu bynajmniej głęboko humanitarnego, ażeby nie powiedzieć filantropijnego nastawienia Ministerstwa Rolnictwa względem tego gospodarczo zbędnego proletariatu wiejskiego, jedynie z punktu widzenia gospodarczego uważam, że należało by postępować planowo, to znaczy naprzód ustalić, jaki mamy ustrój rolny, ażeby go następnie naprawiać. I to nie tylko na odcinku większej własności, choć i tu należało by naprzód przeliczyć bochenki chleba w spiżarni, zanim sprosi się gości, bo a nuż nienasyceni goście mogliby odejść obrażeni od pustego już stołu.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Chodzi o to, ażeby móc uchronić samodzielne gospodarstwa włościańskie, których jest coraz mniej, od dalszego rozdrobnienia, ażeby uchronić je przeto od grożącej w konsekwencji konieczności kolektywizacji ich w kołchozy.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Chodzi o to, ażeby — jak widzę to choćby z bardzo ciekawych biografii młodego pokolenia chłopskiego w dziele p. Chałasińskiego — młodzież chłopska nie łudziła się, a mogła zużyć nagromadzoną energię w kierunku nie destrukcji i oczekiwania na jakiś „czornyj peredieł”, a w kierunku zaludnienia miast i dostarczenia kontyngentów rozradzającemu się narodowemu przemysłowi Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Na to wszystko, ażeby stworzyć możliwość spokojnej intensyfikacji, tak zalecanej w doskonałym powiedzeniu p. Ministra Rolnictwa, że tak jak polska polityka zagraniczna skazana jest na wielkość, polskie rolnictwo skazane jest na intensyfikację, na to potrzebne jest powszechne poznanie sytuacji agrarnej, w jakiej się znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Nie można większej krzywdy ludziom robić, jak utrzymywać jednych w złudzeniu, że dostaną to, czego nie ma, a drugich w ciągłej niepewności, czy intensyfikacja warsztatu jest to budowanie rzeczy, które są skazane na zagładę. I dlatego, rozumiejąc, że koszta spisu rolnego są znaczne, uważam, że znacznie większe są straty poniesione z nieświadomości stanu faktycznego i upraszam Wysoki Rząd o zarządzenie spisu rolnego w najbliższym czasie. Zdaje mi się, że tutaj idę na rękę Ministerstwu Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A teraz druga sprawa. Chcę kilka słów powiedzieć o polskich lasach. Ze źródłowego referatu p. senatora Kamińskiego, jak również z przemówień p. posła Ostafina w Sejmie mogło by się wydawać, że lasy polskie dzielą się na dwie części: na świetnie zagospodarowane lasy państwowe z jednej, a stopniowo dewastowane lasy prywatne z drugiej strony. Nie chcę tu być adwokatem żadnej strony, bo według mnie nie powinno tu być stron w ogóle, powinna być jedna wspólna troska o leśnictwo polskie, czy to zetatyzowane, czy to pozostawione prywatnej inicjatywie gospodarczej. Chciałbym znaleźć prawdę i prawdę tę możliwie syntetycznie podać Wysokiej Izbie do wiadomości.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Mamy w Polsce lasów 8.500.000 ha, a więc niecałe 22% powierzchni, to znaczy bardzo mało, i jeśli dobrobyt, a więc i zapotrzebowanie ludności nieco się wzmocni, nie będzie można drewna z Polski eksportować, gdyż zaledwie wystarczy ono na pokrycie zapotrzebowania ludności żyjącej, daj Boże kiedyś na poziomie zachodnio-europejskich narodów. Nasuwa się więc tu główna teza — nie należało by już wylesiać ani jednego hektara, a tymczasem co widzimy w rzeczywistości? Lasy państwowe się konserwuje, a lasy prywatne ten sam Rząd zmniejsza przez zabiegi polityki agrarnej. Nie zapominajmy, że naprawa ustroju rolnego pochłonęła już czy to przez parcelację, czy też załatwienie serwitutów przeszło 600.000 ha lasów prywatnych, a obecnie uchwalona ustawa o załatwieniu służebności w Małopolsce znowu zrobi dużą szczerbę w zalesieniu naszego kraju i to nie będzie winą właścicieli tych lasów, tylko konieczności agrarnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ale jakiż jest stan faktyczny? Lasy nasze dzielą się na dwie, albo na trzy części: na lasy państwowe — około 40%, prywatne zagospodarowane według planów — około 45%, i lasy chłopskie, czy to wspólne, czy rozdzielone na drobne działki — około 15% całej przestrzeni; lasy te niestety znajdują się przeważnie w dewastacji. Wszelkie statystyczne dane, dotyczące lasów prywatnych wziętych razem, są wobec tego fałszywe i zaciemniają jedynie obraz rzeczywistości, gdyż lasy większej własności są gospodarowane według planów i mogą być pilnowane przez Ochronę Lasową, a lasów włościańskich nikt nie jest w stanie upilnować. O lasach państwowych, których jest plus minus 3.300.000 ha, z czego przestrzeni produkującej drewno plus minus 2.600.000 ha, powiedział p. senator Kamiński: „Bardzo życzylibyśmy sobie, żeby tak źle, jak jest w lasach państwowych, było w niejednym przedsiębiorstwie państwowym”. Nie wiem, czy to jest bardzo wielka pochwała. W opinii najszerszych mas społeczeństwa na pewno jest to pochwała umiarkowana.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ale ja tu pójdę dalej od p. senatora Kamińskiego i powiem, że cała część zalesienia i hodowli lasów, doświadczalnictwa i administracji, stoi w lasach państwowych na bardzo wysokim poziomie i naprawdę niejedną rzeczą moglibyśmy się pochwalić przed zagranicą. Jeżeli jednak chodzi o eksploatację i dochodowość, to eksploatacja jest nie dewastacyjna wprawdzie, ale i nie zanadto oszczędna, a coraz bardziej intensywna, zwłaszcza co do użytków międzyrębnych, a dochody netto, te wpłacane do Skarbu Państwa, nie stoją w żadnym stosunku do dochodowości przeciętnie zagospodarowanego porządnego lasu prywatnego. Mówię naturalnie o dochodzie netto, bo dochód brutto jest znacznie większy, ale używany jest on wewnątrz administracji lasów państwowych na różne cele społeczne oraz na ciągle rosnące inwestycje. Od 1933/34 do końca 1933 r. na inwestycje w lasach państwowych, podnoszące potencjał przemysłowy Państwa, ale jak dotąd prawie nie dochodowe, wydano 64 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Reasumując chciałbym podkreślić, że nie cieszy mnie wcale wzmagająca się intensyfikacja eksploatacji drewna, gdyż nie trzeba zapominać, że celem Lasów Państwowych jest obok eksploatacji i używania wpływów z niej na własne inwestycje również stwarzanie żelaznego zapasu drewna na czas wojny lub choćby tylko wzrastającego zapotrzebowania ludności na drzewo w miarę jak będzie, daj Boże, rósł jej przeciętny dobrobyt.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Na ogół jednak w lasach państwowych źle nie jest i zasadniczo zgadzam się z s. Kamińskim w jego ocenie w tym względzie.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Powróćmy teraz do sprawy lasów prywatnych. Lasy zagospodarowane większej własności na ogół nie są gorzej zagospodarowane od państwowych, choć mniej zamożne i wyniszczone takimi ciężkimi koniecznościami gospodarczymi, jak załatwienie służebności, kontyngenty na odbudowę kraju, czy danina leśna lub wreszcie tak niebezpieczne dla substancji majątków leśnych podatki spadkowe i alienacyjne. Natomiast zgadzam się, że należy również obostrzyć jak najrygorystyczniej ochronę leśną, ażeby bronić lasy od niesumiennych właścicieli, ale równocześnie nie należy zbytnią interwencją, zwłaszcza w obsadzie administracji i prowadzeniu hodowli lasów, utrudniać pracy dobrym leśnikom na ich tak ważnych dla zbiorowości warsztatach. I przede wszystkim każda aluzja o niepewności władania uniemożliwia owocną pracę w lesie, ponieważ las sadzi się nie dla siebie i nie dla dzieci, a właściwie dla swoich prawnuków. Pewność posiadania jest tu, moim zdaniem, czynnikiem równie ważnym, jak ochrona leśna, jeżeli chodzi o dobrą gospodarkę leśną.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Przechodzę teraz z kolei do trzeciej kategorii lasów, do lasów włościańskich. Lasów tych mamy od 1.000.000 do 1.500.000 ha. Znowu odczuwa się brak spisu rolnego; są to już bardzo często raczej wspomnienia lasów niż lasy. Daleki jestem od krytykowania włościańskiej gospodarki w ogóle, ale gospodarstwo leśne ma to do siebie, że nie znosi zbytniego rozdrobnienia i dlatego, zdaniem moim, jeżeli chcemy uratować lasy włościańskie od dalszej dewastacji, należy wszelkimi możliwymi środkami popierać tendencję do tworzenia się wspólnych gospodarstw, pewnego rodzaju spółdzielni leśnych, ze wspólną ochroną i wspólną eksploatacją leśną. Przy tym nie wahałbym się udzielać jak najdalej idących ulg podatkowych czy nawet kredytów, ażeby zachęcać do tego rodzaju gospodarki leśnej. Uważam, że słusznym by było, ażeby Rząd wydał specjalną ustawę o tych ulgach, analogicznie do ulg przy komasacji, aby w ten sposób zapobiec dalszemu wylesianiu Polski na tym najwięcej zagrożonym odcinku włościańskiej gospodarki leśnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">W końcu chciałbym jeszcze dodać, że jeśli rozpatrzymy sine ira et studio gospodarkę lasów państwowych i prywatnych, to zasadniczo nie ma tu wcale sprzecznych interesów i nie wątpię, że możliwą jest do osiągnięcia pożyteczna współpraca, o którą przecie dla dobra lasu polskiego przede wszystkim tu idzie. Ale las państwowy, jako starszy i silniejszy brat w tej leśnej rodzinie, nie powinien grozić, że pożre młodszych braci, a przeciwnie, powinien, jako bogatszy i często z tego powodu mądrzejszy w doświadczenie, być przykładem i pomocą dla lasów prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A jeżeli będą wolne pieniądze w budżecie Lasów Państwowych, to przede wszystkim zamiast na dokupno lasów prywatnych, radziłbym je użyć na zmeliorowanie nieużytków, których mamy przecie w Polsce prawie 4 miliony ha i których duża część nadaje się na zalesienie. Zmeliorowanie i oddanie przeludnionej rolniczo Polsce tych 4 milionów ha istotnego, bo nie zamieszkałego przez nikogo, zapasu ziemi, powinno być, moim zdaniem, główną troską naszego Ministerstwa Reform Rolnych. Ale może cyfra ta jest niesłuszna i tyle nieużytków w Polsce nie ma? Może ich tyle nie ma, a może jest ich więcej. Na to, ażeby dowiedzieć się o tym dokładnie, trzeba, wracam tutaj do początku mojego przemówienia, nie odwlekać ze zrobieniem ogólnego spisu rolnego i to nie tylko co do wielkości poszczególnych gospodarstw, ale i co do rodzaju ich użytkowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Kończąc zaznaczam, że przy wypowiedzeniu tych kilku słów nie chodziło mi o krytykę, a o uczciwe podejście do poznania rzeczywistej rzeczywistości ustroju agrarnego w Polsce, który, pomimo różnorodnych zabiegów naszego Ministra, nie tylko nie polepsza się, a przeciwnie, stale ulega zmianom na gorsze i coraz bardziej musi nas niepokoić. Ale na to żeby kogoś uleczyć trzeba naprzód poznać stan choroby, potem idąc według nieśmiertelnej zasady lekarskiej „primum non nocere” przede wszystkim nie szkodzić, a więc nie niszczyć, a tworzyć nowe wartości, np. zagospodarowywać nieużytki, a dopiero na końcu zmieniać to, co jest do zmiany w dokładnie poznanej rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Na to wszystko jest potrzebne zarządzenie przez Wysoki Rząd w najbliższym czasie dokładnego spisu rolnego na całym obszarze Rzeczypospolitej, czego się domagamy.</u>
<u xml:id="u-6.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekStolarski">Wysoki Senacie! Uważam za swój obowiązek zabrać głos przede wszystkim w sprawie, która powstała ostatnio w Polsce — organizacji rolnictwa. Zabieram głos w tej sprawie również dlatego, aby się przeciwstawić zasadzie, którą tutaj reprezentował sprawozdawca p. senator Kamiński. Chcę stwierdzić, że zagadnienie organizacji czy reorganizacji rolnictwa, jak to rozumieć mamy, zaistniało u nas w Polsce i było rozważane na gruncie publicznym, a również i w Obozie Zjednoczenia Narodowego znalazło się jako konieczny przedmiot rozważań i zostało uwieńczone uchwałami Naczelnej Rady, tzw. tezami, dotyczącymi organizacji rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#WicemarszałekStolarski">Podobno i w Ministerstwie Rolnictwa istnieje również pewien projekt, idący w kierunku rozwiązania sprawy organizacji czy, jak powiedziałem, reorganizacji rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#WicemarszałekStolarski">Skoro zagadnienie było przedmiotem tak szerokich rozważań, to śmiem twierdzić, że miało ono ku temu podstawy. Bardzo przepraszam obecnych tu pp. prezesów organizacyj rolniczych, jeżeli użyję określenia, że zagadnienie to spowodowało głównie zdenerwowanie pp. prezesów. Dlaczego? Panowie prezesi powiadają, że w imię zorganizowanego rolnictwa zajmują czy ustalają takie czy inne stanowisko. Ślicznie, nie przeczę temu. Ja też należę do zorganizowanego rolnictwa, co więcej — stwierdzam, że swoją karierę społeczną zawdzięczam głównie tej dotychczasowej organizacji rolnictwa. Doceniam i stwierdzam, że niezmiernie wielką rolę odegrała ona w Polsce, ale nie mógłbym podzielić zdania, że dotychczasowe formy organizacji rolnictwa odpowiadają dniu jutrzejszemu, że one są w stanie rozwiązać te zagadnienia, które Polska stawia przed rolnictwem. Zdaniem moim, ma zupełnie uzasadnioną rację Obóz Zjednoczenia Narodowego, skoro to zagadnienie stawia śmiało. Obóz stwierdził na posiedzeniu Rady Naczelnej uchwałą tej Rady, że to zagadnienie istnieje i musi być zrealizowane. Dlaczego to zagadnienie zaistniało? Otóż jest faktem i temu nikt nie jest w stanie zaprzeczyć, że rolnictwo w Polsce jest tylko w 1/5 swojej liczebności zorganizowane, a w 4/5 niezorganizowane.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#WicemarszałekStolarski">Powiada się, że poza systemem organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego czy poza projektem Ministerstwa kryje się jakiś etatyzm, jakieś coś, czego się trzeba bać. Zdaje mi się, że tego rodzaju obawy nie mają słuszności. Jeżelibyśmy się chcieli dopatrywać, że za projektem Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się jakiś przymus niebezpieczny dla rolnictwa, to pytam się, czy przy tym systemie organizacji nie istnieje przymus? Twierdzę, że 1/5 rolników jest zorganizowana i jeżeli na podstawie działalności, poglądów i pojęć tej 1/5 coś się w Polsce utrwala, to się to coś narzuca tym 4/5 niezorganizowanym. A więc daleko lepiej i zdrowiej jest, jeżeli zostanie utworzony samorząd rolniczy, dający możność rolnikom stuprocentowego udziału w życiu organizacyjnym rolnictwa. Twierdzę, że w projektach znanych nie ma niebezpieczeństwa przymusu, bo jeżeli jest organizacja pomyślana na podstawie samorządu, w którym udział biorą przez wybory szerokie masy, to nie ulega najmniejszej wątpliwości, że tam nie może być przymusu i ograniczenia praw, i z tej racji nie jest uzasadnionym twierdzenie, że poza uchwałami Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się niebezpieczeństwo dla rolnictwa, kryje się przymus. Mniemam, że interes Państwa, nasza rzeczywistość polska tego wymaga, byśmy rolnictwo w 100% uczynili aktywnym, i pod jakimkolwiek kątem widzenia to będziemy rozważać, to zdaje mi się, że zasada ta jest słuszna. A czy ta aktywność ma pochodzić z nakazów? Zdaje mi się, że nie. Powinna pochodzić z głębokiego zrozumienia i udziału szerokich mas w życiu twórczym rolnictwa. Po tej linii należy iść i w moim zrozumieniu zasady takie zostały ustalone przez uchwałę Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Idą one po tej linii, ale jak one zostaną w życie wcielone? Jak one będą uzgodnione z poglądami Ministerstwa Rolnictwa — ja w tej chwili nie przesądzam. Twierdzę, że to musi być przedmiotem naszych szczegółowych rozważań i my niewątpliwie będziemy stać na straży interesów szerokich mas rolnictwa, mając na uwadze ogólne potrzeby państwowe.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#WicemarszałekStolarski">Chcę przytoczyć tutaj z własnego doświadczenia przykład. Od r. 1907 we własnym gospodarstwie rozpocząłem stosowanie różnych takich rzeczy, które nauka rolnictwu przynosi. I nie taję, że te wszystkie rzeczy, które wprowadziłem we własnym gospodarstwie, były daleko idącą nowością w pojęciu szerokich mas rolnictwa i moich najbliższych sąsiadów. Musiałem stosować tego rodzaju zasadę w swoim postępowaniu, że ilekroć wprowadziłem pewien postęp w swoim gospodarstwie, to musiałem po pewnym czasie się zatrzymać i poczekać, aż moi sąsiedzi się podciągną do tego, gdyż w swoim drobnym gospodarstwie nie mogłem się piąć wyżej. Musiałem czekać, gdy się podciągną moi sąsiedzi do tego poziomu, to dopiero wówczas i to moje pójście wyżej nabierało znaczenia. wartości twórczej. Sądzę, że po tej linii trzeba iść. nie w znaczeniu, iż nie tylko jakąś elitę ma się wytworzyć, że nie tylko jakąś śmietankę ma się wytworzyć w naszym życiu rolniczym, ale całość życia rolniczego trzeba dźwignąć na wyższy poziom produkcji i sprawności zbytu. I do tego ja bym chciał namawiać. Uważam to za swój obowiązek obywatelski względem potrzeb Państwa.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#WicemarszałekStolarski">Chcę dać jeszcze jeden przykład. Jest u nas zorganizowana spółdzielcza mleczarnia, która stanęła dość wysoko pod względem organizacyjnym i gospodarczym, ale myśmy sobie powiedzieli, że organizacyjnie musimy tę mleczarnię oprzeć nie na wybranych gospodarstwach, tylko musimy ją oprzeć na masach. I taki jest stan rzeczy, że na terenie, gdzie mleczarnia działa, wszystkie wsie się wcieliły w ramy organizacyjne spółdzielni i w tych wsiach bardzo znikomy tylko procent względnie ułamek procentu nie należy do spółdzielni, ale cała masa należy. Ta forma organizacyjna daje podstawy do rozwoju mleczami i sądzę, że tą drogą należy iść. Należy wytwarzać masowy ruch, masowe podniesienie. Tego masowego podniesienia, masowego ruchu nie osiągniemy na podstawie obecnego stanu organizacji rolnictwa, który obejmuje, jak wspomniałem, w organizacjach dotychczasowych br. naszego rolnictwa. W tej sprawie przeciwstawiam się zasadzie, jaką nam zreferował p. sprawozdawca.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#WicemarszałekStolarski">Następnie rzecz druga — Polska wymaga od rolnictwa sprawności pod względem organizacyjnym, nie tylko pod względem produkcji. My, rolnicy, z doświadczenia wiemy, że nie jest rzeczą naszą tylko produkować i tylko w produkcji się doskonalić pod względem ilości i jakości, ale trzeba mieć zdolność zbytu. Chciałbym, żeby ta zasada przyświecała nam rolnikom i żeby ona była bezsporna w Ministerstwie Rolnictwa. Niewątpliwie doceniamy to, że zagadnienie organizacji zbytu u nas natrafia na bardzo wielkie trudności. Ale jeżeli sama zasada będzie bezsporna, to wszelkie trudności dadzą się pokonać. Widzę niebezpieczeństwo dla Polski, jeżeli handel produktami rolniczymi nie będzie unarodowiony. On musi być w 100% unarodowiony. Po tej linii musimy iść i to musi być dla nas bezsporne przy szukaniu formy, drogi, wskazania dla organizacji zbytu produkcji rolnej w całym tego słowa znaczeniu.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#WicemarszałekStolarski">Mamy jeszcze inną dziedzinę, związaną z rolnictwem, która jest zupełnie zapuszczona, a mianowicie: zbyt produkcji leśnej. Twierdzę, że to zagadnienie jest u nas całkowicie zaniedbane i to zaniedbane nie tylko na niekorzyść honoru narodowego polskiego, ale i interesu polskiego. Twierdzę, że trzeba pewne radykalne posunięcia u nas poczynić, abyśmy zbyt produkcji leśnej uporządkowali.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#WicemarszałekStolarski">Wiąże się niewątpliwie ze zbytem produkcji leśnej zagadnienie przemysłu leśnego. Jeżeli zważymy na rzeczywistość naszą pod względem przemysłu leśnego, to jest on godny pożałowania. Przecież mamy tylu pracowników w Polsce i rzemieślników nie mających co robić. Tymczasem przemysł leśny nie jest dociągnięty do tego stopnia, żebyśmy produkt leśny przerabiali w pełnym tego słowa znaczeniu, a nie na tym poprzestawali, że przecieramy drewno na półfabrykaty, względnie w klocach wysyłamy za granicę, a robotnik polski w przemyśle leśnym nie ma zajęcia. Dlatego też twierdzę, że stan ten jest zły. Trzeba go zmienić w tym kierunku, żeby rozwinąć przemysł leśny i żeby go unarodowić tak, żeby odpowiadał całkowicie swemu zadaniu.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#WicemarszałekStolarski">To, co powiedziałem w odniesieniu do przemysłu leśnego, chciałbym, aby było bezspornie zastosowane do całości przemysłu rolnego.</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#WicemarszałekStolarski">Jest jeszcze zagadnienie, które z obowiązku swego, jako reprezentanta wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść. Jako reprezentant wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść sprawę, że na wsi jest źle, w rolnictwie jest biedą i niedomagania, szczególnie u ludu rolniczego. Dla mnie jest bezsporne, że obecny p. Minister Rolnictwa cieszy się stuprocentowym zaufaniem u ludu rolnego w Polsce, dla mnie jest bezsporne, że obecny Minister Rolnictwa odczuwa potrzeby wsi, odczuwa potrzeby ludu rolnego. wydaje mi się, że z tą chwilą, kiedy obecny Minister Rolnictwa odczuwa te potrzeby szerokich mas ludu, trzeba było by żądać, aby on w myśl ustalonych zasad szedł i nadal w tym kierunku. Bo uszczęśliwienie, dopomożenie ludowi do wyjścia z tej nędzy jest wielką rzeczą dla Polski, dlatego też kładę wielki nacisk na to zagadnienie.</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#WicemarszałekStolarski">Mój przedmówca p. senator Radziwiłł w swych uzasadnieniach użył wyrazu „planowanie”. Tak jest, to jest słuszne. Do jakiegokolwiek byśmy zagadnienia przystąpić mieli, musimy to zagadnienie rozwiązywać na podstawie głębokich przemyśleń, na podstawie tych przemyśleń uplanowanych na krótką i długą falę.</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#WicemarszałekStolarski">Chcielibyśmy, aby to przemyślenie było gruntowne i żeby ono nie było oparte na zdenerwowaniu poszczególnych jednostek w związku z zagadnieniem pierwszym, które poruszyłem dziś, to jest zagadnieniem organizacji rolnictwa, albowiem to zagadnienie wiąże się i splata z szeregiem zadań państwowych tak pod względem gospodarczym, jak i obronności Państwa i uważam, że nie można nie doceniać tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#BłażejStolarski">Wysoki Senacie! Uważam za swój obowiązek zabrać głos przede wszystkim w sprawie, która powstała ostatnio w Polsce — organizacji rolnictwa. Zabieram głos w tej sprawie również dlatego, aby się przeciwstawić zasadzie, którą tutaj reprezentował sprawozdawca p. senator Kamiński. Chcę stwierdzić, że zagadnienie organizacji czy reorganizacji rolnictwa, jak to rozumieć mamy, zaistniało u nas w Polsce i było rozważane na gruncie publicznym, a również i w Obozie Zjednoczenia Narodowego znalazło się jako konieczny przedmiot rozważań i zostało uwieńczone uchwałami Naczelnej Rady, tzw. tezami, dotyczącymi organizacji rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#BłażejStolarski">Podobno i w Ministerstwie Rolnictwa istnieje również pewien projekt, idący w kierunku rozwiązania sprawy organizacji czy, jak powiedziałem, reorganizacji rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#BłażejStolarski">Skoro zagadnienie było przedmiotem tak szerokich rozważań, to śmiem twierdzić, że miało ono ku temu podstawy. Bardzo przepraszam obecnych tu pp. prezesów organizacyj rolniczych, jeżeli użyję określenia, że zagadnienie to spowodowało głównie zdenerwowanie pp. prezesów. Dlaczego? Panowie prezesi powiadają, że w imię zorganizowanego rolnictwa zajmują czy ustalają takie czy inne stanowisko. Ślicznie, nie przeczę temu. Ja też należę do zorganizowanego rolnictwa, co więcej — stwierdzam, że swoją karierę społeczną zawdzięczam głównie tej dotychczasowej organizacji rolnictwa. Doceniam i stwierdzam, że niezmiernie wielką rolę odegrała ona w Polsce, ale nie mógłbym podzielić zdania, że dotychczasowe formy organizacji rolnictwa odpowiadają dniu jutrzejszemu, że one są w stanie rozwiązać te zagadnienia, które Polska stawia przed rolnictwem. Zdaniem moim, ma zupełnie uzasadnioną rację Obóz Zjednoczenia Narodowego, skoro to zagadnienie stawia śmiało. Obóz stwierdził na posiedzeniu Rady Naczelnej uchwałą tej Rady, że to zagadnienie istnieje i musi być zrealizowane. Dlaczego to zagadnienie zaistniało? Otóż jest faktem i temu nikt nie jest w stanie zaprzeczyć, że rolnictwo w Polsce jest tylko w 1/5 swojej liczebności zorganizowane, a w 4/5 niezorganizowane.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#BłażejStolarski">Powiada się, że poza systemem organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego czy poza projektem Ministerstwa kryje się jakiś etatyzm, jakieś coś, czego się trzeba bać. Zdaje mi się, że tego rodzaju obawy nie mają słuszności. Jeżelibyśmy się chcieli dopatrywać, że za projektem Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się jakiś przymus niebezpieczny dla rolnictwa, to pytam się, czy przy tym systemie organizacji nie istnieje przymus? Twierdzę, że 1/5 rolników jest zorganizowana i jeżeli na podstawie działalności, poglądów i pojęć tej 1/5 coś się w Polsce utrwala, to się to coś narzuca tym 4/5 niezorganizowanym. A więc daleko lepiej i zdrowiej jest, jeżeli zostanie utworzony samorząd rolniczy, dający możność rolnikom stuprocentowego udziału w życiu organizacyjnym rolnictwa. Twierdzę, że w projektach znanych nie ma niebezpieczeństwa przymusu, bo jeżeli jest organizacja pomyślana na podstawie samorządu, w którym udział biorą przez wybory szerokie masy, to nie ulega najmniejszej wątpliwości, że tam nie może być przymusu i ograniczenia praw, i z tej racji nie jest uzasadnionym twierdzenie, że poza uchwałami Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się niebezpieczeństwo dla rolnictwa, kryje się przymus. Mniemam, że interes Państwa, nasza rzeczywistość polska tego wymaga, byśmy rolnictwo w 100% uczynili aktywnym, i pod jakimkolwiek kątem widzenia to będziemy rozważać, to zdaje mi się, że zasada ta jest słuszna. A czy ta aktywność ma pochodzić z nakazów? Zdaje mi się, że nie. Powinna pochodzić z głębokiego zrozumienia i udziału szerokich mas w życiu twórczym rolnictwa. Po tej linii należy iść i w moim zrozumieniu zasady takie zostały ustalone przez uchwałę Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Idą one po tej linii, ale jak one zostaną w życie wcielone? Jak one będą uzgodnione z poglądami Ministerstwa Rolnictwa — ja w tej chwili nie przesądzam. Twierdzę, że to musi być przedmiotem naszych szczegółowych rozważań i my niewątpliwie będziemy stać na straży interesów szerokich mas rolnictwa, mając na uwadze ogólne potrzeby państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#BłażejStolarski">Chcę przytoczyć tutaj z własnego doświadczenia przykład. Od r. 1907 we własnym gospodarstwie rozpocząłem stosowanie różnych takich rzeczy, które nauka rolnictwu przynosi. I nie taję, że te wszystkie rzeczy, które wprowadziłem we własnym gospodarstwie, były daleko idącą nowością w pojęciu szerokich mas rolnictwa i moich najbliższych sąsiadów. Musiałem stosować tego rodzaju zasadę w swoim postępowaniu, że ilekroć wprowadziłem pewien postęp w swoim gospodarstwie, to musiałem po pewnym czasie się zatrzymać i poczekać, aż moi sąsiedzi się podciągną do tego, gdyż w swoim drobnym gospodarstwie nie mogłem się piąć wyżej. Musiałem czekać, gdy się podciągną moi sąsiedzi do tego poziomu, to dopiero wówczas i to moje pójście wyżej nabierało znaczenia. wartości twórczej. Sądzę, że po tej linii trzeba iść. nie w znaczeniu, iż nie tylko jakąś elitę ma się wytworzyć, że nie tylko jakąś śmietankę ma się wytworzyć w naszym życiu rolniczym, ale całość życia rolniczego trzeba dźwignąć na wyższy poziom produkcji i sprawności zbytu. I do tego ja bym chciał namawiać. Uważam to za swój obowiązek obywatelski względem potrzeb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#BłażejStolarski">Chcę dać jeszcze jeden przykład. Jest u nas zorganizowana spółdzielcza mleczarnia, która stanęła dość wysoko pod względem organizacyjnym i gospodarczym, ale myśmy sobie powiedzieli, że organizacyjnie musimy tę mleczarnię oprzeć nie na wybranych gospodarstwach, tylko musimy ją oprzeć na masach. I taki jest stan rzeczy, że na terenie, gdzie mleczarnia działa, wszystkie wsie się wcieliły w ramy organizacyjne spółdzielni i w tych wsiach bardzo znikomy tylko procent względnie ułamek procentu nie należy do spółdzielni, ale cała masa należy. Ta forma organizacyjna daje podstawy do rozwoju mleczami i sądzę, że tą drogą należy iść. Należy wytwarzać masowy ruch, masowe podniesienie. Tego masowego podniesienia, masowego ruchu nie osiągniemy na podstawie obecnego stanu organizacji rolnictwa, który obejmuje, jak wspomniałem, w organizacjach dotychczasowych br. naszego rolnictwa. W tej sprawie przeciwstawiam się zasadzie, jaką nam zreferował p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#BłażejStolarski">Następnie rzecz druga — Polska wymaga od rolnictwa sprawności pod względem organizacyjnym, nie tylko pod względem produkcji. My, rolnicy, z doświadczenia wiemy, że nie jest rzeczą naszą tylko produkować i tylko w produkcji się doskonalić pod względem ilości i jakości, ale trzeba mieć zdolność zbytu. Chciałbym, żeby ta zasada przyświecała nam rolnikom i żeby ona była bezsporna w Ministerstwie Rolnictwa. Niewątpliwie doceniamy to, że zagadnienie organizacji zbytu u nas natrafia na bardzo wielkie trudności. Ale jeżeli sama zasada będzie bezsporna, to wszelkie trudności dadzą się pokonać. Widzę niebezpieczeństwo dla Polski, jeżeli handel produktami rolniczymi nie będzie unarodowiony. On musi być w 100% unarodowiony. Po tej linii musimy iść i to musi być dla nas bezsporne przy szukaniu formy, drogi, wskazania dla organizacji zbytu produkcji rolnej w całym tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#BłażejStolarski">Mamy jeszcze inną dziedzinę, związaną z rolnictwem, która jest zupełnie zapuszczona, a mianowicie: zbyt produkcji leśnej. Twierdzę, że to zagadnienie jest u nas całkowicie zaniedbane i to zaniedbane nie tylko na niekorzyść honoru narodowego polskiego, ale i interesu polskiego. Twierdzę, że trzeba pewne radykalne posunięcia u nas poczynić, abyśmy zbyt produkcji leśnej uporządkowali.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#BłażejStolarski">Wiąże się niewątpliwie ze zbytem produkcji leśnej zagadnienie przemysłu leśnego. Jeżeli zważymy na rzeczywistość naszą pod względem przemysłu leśnego, to jest on godny pożałowania. Przecież mamy tylu pracowników w Polsce i rzemieślników nie mających co robić. Tymczasem przemysł leśny nie jest dociągnięty do tego stopnia, żebyśmy produkt leśny przerabiali w pełnym tego słowa znaczeniu, a nie na tym poprzestawali, że przecieramy drewno na półfabrykaty, względnie w klocach wysyłamy za granicę, a robotnik polski w przemyśle leśnym nie ma zajęcia. Dlatego też twierdzę, że stan ten jest zły. Trzeba go zmienić w tym kierunku, żeby rozwinąć przemysł leśny i żeby go unarodowić tak, żeby odpowiadał całkowicie swemu zadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#BłażejStolarski">To, co powiedziałem w odniesieniu do przemysłu leśnego, chciałbym, aby było bezspornie zastosowane do całości przemysłu rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#BłażejStolarski">Jest jeszcze zagadnienie, które z obowiązku swego, jako reprezentanta wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść. Jako reprezentant wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść sprawę, że na wsi jest źle, w rolnictwie jest biedą i niedomagania, szczególnie u ludu rolniczego. Dla mnie jest bezsporne, że obecny p. Minister Rolnictwa cieszy się stuprocentowym zaufaniem u ludu rolnego w Polsce, dla mnie jest bezsporne, że obecny Minister Rolnictwa odczuwa potrzeby wsi, odczuwa potrzeby ludu rolnego. wydaje mi się, że z tą chwilą, kiedy obecny Minister Rolnictwa odczuwa te potrzeby szerokich mas ludu, trzeba było by żądać, aby on w myśl ustalonych zasad szedł i nadal w tym kierunku. Bo uszczęśliwienie, dopomożenie ludowi do wyjścia z tej nędzy jest wielką rzeczą dla Polski, dlatego też kładę wielki nacisk na to zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#BłażejStolarski">Mój przedmówca p. senator Radziwiłł w swych uzasadnieniach użył wyrazu „planowanie”. Tak jest, to jest słuszne. Do jakiegokolwiek byśmy zagadnienia przystąpić mieli, musimy to zagadnienie rozwiązywać na podstawie głębokich przemyśleń, na podstawie tych przemyśleń uplanowanych na krótką i długą falę.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#BłażejStolarski">Chcielibyśmy, aby to przemyślenie było gruntowne i żeby ono nie było oparte na zdenerwowaniu poszczególnych jednostek w związku z zagadnieniem pierwszym, które poruszyłem dziś, to jest zagadnieniem organizacji rolnictwa, albowiem to zagadnienie wiąże się i splata z szeregiem zadań państwowych tak pod względem gospodarczym, jak i obronności Państwa i uważam, że nie można nie doceniać tej sprawy.</u>
<u xml:id="u-8.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę się dziś podzielić z Wysoką Izbą garścią uwag, jakie mi się nasuwają z racji moich długoletnich obserwacji zarówno rolnictwa naszego, jak i obrotów artykułami rolniczymi.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SBarcikowski">Sytuacja naszego rolnictwa po przejściowej poprawie w latach 1936/7 i 1937 8 uległa w drugim półroczu ubiegłego roku pogorszeniu wskutek załamania się światowych cen zboża.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SBarcikowski">Wszyscy są zgodni, że bez poprawy sytuacji materialnej rolnika i przywrócenia rentowności w gospodarce na wsi nie możemy oczekiwać szybkiej poprawy gospodarczej w innych dziedzinach gospodarstwa narodowego, a więc w przemyśle, handlu i rzemiośle. Siła nabywcza ludności wiejskiej, biorąc pod uwagę jej liczebność, wpływa w dużym stopniu na wysokość obrotów handlowych. Dlatego też nie jest sprawą obojętną ani dla polskiego kupca, ani dla przemysłowca, jak kształtuje się położenie materialne wsi. Zainteresowanie to potęguje się jeszcze i wskutek tego, iż rolnictwo nasze jest tą dziedziną gospodarstwa narodowego, w której dominuje kapitał czysto polski, chrześcijański.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SBarcikowski">Można śmiało powiedzieć, iż konieczność poprawy sytuacji rolnika jest postulatem powszechnie uznanym i że może on być postawiony obok postulatu obronności kraju, odbudowy i unarodowienia stanu średniego w Polsce. Wieś polska w razie poprawy rentowności może stać się źródłem, z którego dopływać będą kapitały do naszych miast i miasteczek i szukać zużytkowania w inwestycjach miejskich, w handlu drobnym i średnim przemyśle oraz rzemiośle, przyczyniając się w ten sposób do unarodowienia naszych miast i nadania im europejskiego wyglądu.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#SBarcikowski">Silne, zasobne i dobrze zorganizowane rolnictwo to fundament obrony narodowej na wypadek konfliktu wojennego, to dostawca nie tylko ludzi ale i środków aprowizacyjnych oraz surowców dla naszego przemysłu.</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SBarcikowski">Jakie przyczyny złożyły się na to, iż po 20 latach niepodległości ten najbardziej liczny stan w Polsce nie dźwignął się należycie i, jak powszechna opinia publiczna przyznaje, znajduje się wciąż w trudnej sytuacji gospodarczej? Pobieżny przegląd tych przyczyn pozwala zestawić je w 4 punktach.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SBarcikowski">1) Wysokie ceny na produkty rolnicze w latach do 1929 r. — zresztą nie tylko rolnicze — spowodowały w wielu warsztatach prowadzenie gospodarki bez rachunku, nadmierne korzystanie z kredytu, nadmierne wydatki, które pochłonęły nie tylko dochód rolnika, ale i zaciągnięte kredyty, jednym słowem, gospodarkę bez ołówka w ręku i wynikające stąd zbyt optymistyczne traktowanie strony dochodowej rolnictwa. Trzeba przyznać, że podobnie działo się i w wielu innych gałęziach gospodarstwa narodowego. Stąd pochodzi ten fakt, iż z okresu tzw. prosperity rolnictwo wyszło nie tylko bez rezerw, ale jeszcze poważnie obdłużone i ciężar długów dotychczas przygniata niejednego z rolników w Polsce. 2) Brak należytej, zwartej i solidarnej organizacji zawodowej rolników, zarówno małych jak i dużych. 3) Brak należytej opieki i organizacji Ministerstwa Rolnictwa; sprawy rolne często znajdowały się na szarym końcu, interesy rolnicze za mało były uwzględniane w naszej polityce traktatowej, ochrona celna była niedostateczna i stąd pochodzi zbędny import wielu artykułów, które już wcześniej można było produkować w kraju w większych ilościach (ryby, nasiona oleiste, owoce, tłuszcze zwierzęce itp.). 4) Brak inwestycji w zakresie urządzeń usprawniających i uszlachetniających obrót artykułami rolniczymi (elewatory i spichrze zbożowe, chłodnie, drogi wodne itp.).</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SBarcikowski">Sądzę, iż zastanowienie się na tymi przyczynami kryzysu polskiego rolnictwa jest z tego względu potrzebne, aby móc z tych rozważań wyciągnąć pewne wnioski na przyszłość.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SBarcikowski">Muszę stwierdzić z naciskiem i chcę podziwiać polskiego rolnika, iż pomimo niezbyt sprzyjających warunków i wielkiego załamania cen rolniczych po roku 1929 rolnictwo nasze nie opuściło rąk i jako całość nie załamało się. Rolnictwo nie tylko nie obniżyło produkcji, ale wyciągając nauki z przeszłości, wykazało wielką żywotność i rozwój dynamiczny. Ograniczając zużycie nawozów sztucznych, rolnik potrafił przy pomocy innych metod, a przede wszystkim metody samowystarczalności, wygospodarować plony w takiej ilości, iż wystarczyły nie tylko na jego potrzeby gospodarcze, ale pozwoliły wyżywić wzrastającą ludność w Polsce, podnieść znacznie pogłowie inwentarza i dać jeszcze poważne nadwyżki eksportowe zarówno w dziedzinie produkcji hodowlanej, jak i produkcji roślinnej. Ze tak jest, świadczy o tym najlepiej statystyka porównawcza przyrostu ludności w Polsce, przyrostu pogłowia inwentarza, statystyka eksportu. Niestety, tylko statystyka urzędowa, dotycząca wysokości zbiorów w Polsce, nie harmonizuje całkowicie z danymi statystycznymi, wzmiankowanymi uprzednio. Sądzę, iż należało by poddać dokładnej rewizji metody obliczania zbiorów w Polsce. Sądzę, iż jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest niedostateczna ilość korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego. W moim przekonaniu postęp rolniczy nie kończy się na stanie dzisiejszym i liczyć się należy z dalszymi wysiłkami rolnika w kierunku zwiększenia produkcji, hodowli, szczególniej na prawym brzegu Wisły i dalej na wschód w tak zwanej Polsce B. W miarę wzrostu oświaty zawodowej i uświadomienia rolniczego rolnik nawet bez nawozów sztucznych potrafi w najbliższej przyszłości, posługując się metodami naturalnymi, produkować lepiej i więcej. Rodzące się nowe potrzeby jak również niedostateczny poziom cen zmusza rolnika do wygospodarowania z każdego hektara większej ilości.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SBarcikowski">Aby wysiłki rolnika nie poszły na marne, koniecznym jest, aby zarówno Rząd jak i szeroka opinia publiczna doceniała należycie wagę problemu rolniczego i aby rosnąca produkcja rolna znalazła odpowiednie ujście zarówno na rynek wewnętrzny, jak i na rynek zagraniczny.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SBarcikowski">Rząd, wnosząc latem ubiegłego roku projekt ustawy o opłatach przemiałowych, dał wyraz trosce i chęci bardziej trwałego uregulowania sprawy poziomu cen rolniczych. Ostatnio stosowane środki pomocy, dotyczące zarówno zabiegów na terenie rynku wewnętrznego, jak i przy eksporcie, są bardzo poważne. Można by tylko jedno zarzucić, iż pomoc ta nie przyszła od razu po żniwach w r. 1938.</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#SBarcikowski">Rezultaty tych zabiegów nie zadowalają rolnika, gdyż obecny poziom cen obniżył się prawie do poziomu z lat największego kryzysu. Stąd pochodzi pewne zniecierpliwienie wśród rolników i w niektórych umysłach budzą się myśli i poszukiwania nowych dróg wyjścia i poprawy. Stąd pochodzi częściowe niezadowolenie z ustawy o opłatach przemiałowych. Rolnik nie tylko krytykuje tę ustawę dlatego, że nakłada na niego różne ograniczenia w zakresie zamiany zboża na mąkę, ale i dlatego, że ma wątpliwości, czy opłata przemiałowa nie jest pobierana jego kosztem, kosztem ceny zboża. W moim przekonaniu takie rozumowanie jest niesłuszne i wysoce niebezpieczne dla dobra rolnika. Ustawa przemiałowa stwarza finansowe podstawy dla pomocy eksportowej i zapewnia uzupełnienie sum pobranych w postaci opłat przemiałowych odpowiednimi dotacjami Skarbu Państwa. Tak długo, jak długo mamy nadwyżki eksportowe i wywozimy je za granicę, o poziomie cen w kraju decydują ceny uzyskiwane w transakcjach eksportowych mniej koszty transportu a plus premie eksportowe, wypłacane ze Skarbu Państwa i z funduszu opłat przemiałowych. Z tego wynika, iż opłatę przemiałową w danym wypadku ponosi konsument krajowy, a nie rolnik. Sądzę, iż koniecznym jest dokładne wyjaśnienie tej sprawy i organizacje rolnicze powinny w tym sensie oddziaływać na opinię rolniczą.</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#SBarcikowski">W poszukiwaniu nowych dróg i środków pomocy dla poprawy rentowności rolnictwa wysuwany jest w pewnych kołach rolniczych projekt wprowadzenia monopolu zbożowego, a to na wzór sąsiada naszego, Czechosłowacji. Zagadnienie to wymaga bardzo gruntownego przestudiowania. Na pierwszy rzut oka nasuwa się jednak szereg uwag krytycznych. Trudno sobie wyobrazić, aby w Polsce monopol zbożowy mógł być oparty na zasadzie wygospodarowywania dochodu z tego przedsięwzięcia. Dochód taki mógłby być uzyskiwany tylko drogą polityki wysokich cen żywności w Polsce, a to byłoby sprzeczne z polityką uprzemysłowienia kraju, koniecznością robienia inwestycyj publicznych i wymaganiami polityki eksportowej. Raczej przypuszczać należy, iż monopol zbożowy byłby przedsięwzięciem przynoszącym straty i to straty poważne, biorąc pod uwagę wysokie koszty administracji i ewentualne konsekwencje błędów, popełnionych przez czynnik kierowniczy. Dzisiejszy stan wyposażenia technicznego pod względem magazynów zbożowych, elewatorów, linii i bocznic kolejowych jest wysoce niedostateczny. Mamy już duże trudności, o ile chodzi o zrobienie pewnej rozsądnej rezerwy zbożowej w kraju, a cały nasz zapas zboża eksportowego musimy magazynować w porcie gdańskim. Również mamy poważne braki kapitałowe, a na wypadek wprowadzenia monopolu pracujące dziś w handlu zbożowym kapitały uległyby wycofaniu i musiałyby szukać zatrudnienia gdzie indziej.</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#SBarcikowski">W jakim stopniu monopol zbożowy mógłby zainteresować nasze rolnictwo? Sądzę, iż tylko pod trzema warunkami: 1) zagwarantowania rentownej ceny zboża, 2) stabilizacji stosunków zarówno pod względem organizacji obrotu zbożowego, jak i poziomu ceny na pewien okres czasu, 3) zapewnienia wolności produkcyjnej. Czy to jest możliwe?</u>
- <u xml:id="u-10.14" who="#SBarcikowski">W okresie po r. 1929 mieliśmy w Polsce wysokie ceny zboża albo w latach nieurodzaju w Polsce, a więc w braku nadwyżek wywozowych i oderwania się od cen światowych, albo też w latach nieurodzaju na świecie, jak to ostatnio miało miejsce w latach 1936/37 i 1937/38. Ile razy próbowaliśmy przy pomocy zakupów interwencyjnych PEZET-ów podnosić poziom cen zbożowych w Polsce, tyle razy po pewnym, zawsze krótkim okresie czasu następowało załamanie się interwencji i spadek cen zboża. W tych krótkich okresach, kiedy cenę zboża udało się podtrzymać, interwencja nie zawsze i nie w całej Polsce docierała do rolnika.</u>
- <u xml:id="u-10.15" who="#SBarcikowski">Rentowna cena monopolowa dla całego rolnictwa musiałaby być liczona na podstawie ko6ztów produkcji warsztatów stosunkowo drogo produkujących. Co z tego wyniknie?</u>
- <u xml:id="u-10.16" who="#SBarcikowski">Jeżeli rolnictwo w dotychczasowych warunkach wykazało znaczną dynamikę, to przy stosunkowo wysokiej cenie produkcja wzrosłaby gwałtownie i to przede wszystkim żyta, którego i tak produkujemy przeszło 50% ogólnej naszej produkcji zbożowej, a które najtrudniej jest ulokować na rynkach zagranicznych, bo kupowane jest prawie wyłącznie na paszę i to po cenach niższych od jęczmienia i kukurydzy. Wysoka cena zboża odwróciłaby uwagę rolnika od produkcji hodowlanej, jak również od produkcji artykułów roślinnych nie zbożowych, jak nasiona strączkowe, nasiona oleiste itp., których produkcja obecnie w Polsce jest niedostateczna. Przykładem dla nas pod tym względem mogłoby być przestudiowanie danych, zaczerpniętych ze stosunków czesko słowackich, gdzie po wprowadzeniu monopolu zbożowego ujawnił się wyraźny spadek produkcji, przerzucenie się rolników na produkcję zbożową i przede wszystkim wzrost importu świń do Czechosłowacji.</u>
- <u xml:id="u-10.17" who="#SBarcikowski">Monopol zbożowy zostałby już w pierwszych latach swego istnienia zasypany nadmiarem podaży zboża, co groziłoby załamaniem i pogrzebaniem całej koncepcji. Nawet przy wyznaczeniu przez monopol ceny względnie umiarkowanej sam fakt zdjęcia ryzyka z gospodarujących dotychczas na własny rachunek warsztatów rolnych zachęciłby rolnika do nadmiernie zwiększonej produkcji zbożowej i przysporzyłby monopolowi kłopotów i trudności w magazynowaniu i zbycie nadmiaru. Dlatego też monopol zbożowy, chcąc uchronić się od załamania, prędzej czy później musiałby dążyć do wprowadzenia reglamentacji produkcji, ograniczając poczynania rolników w zakresie swobodnego dysponowania warsztatami pracy. Właśnie obecnie już sygnalizują z Czechosłowacji, iż monopol zbożowy w tym kraju wprowadza tzw. paszporty produkcyjne dla rolników. Poza tym było zapowiedziane wprowadzenie monopolu zwierzęcego.</u>
- <u xml:id="u-10.18" who="#SBarcikowski">Jak będzie się czuł w tych warunkach rolnik polski, który jest przecież źródłem polskiego indywidualizmu?</u>
- <u xml:id="u-10.19" who="#SBarcikowski">W tych warunkach przed naszym rolnictwem stają dwie alternatywy: 1) monopol zbożowy z widokami na reglamentację produkcji i zbiurokratyzowanie obrotu zbożowego, albo 2) stan wolności produkcji z wszelkimi niewygodami dnia dzisiejszego i koniecznością wielkiego wysiłku w kierunku poprawy tego stanu dotychczasowymi metodami.</u>
- <u xml:id="u-10.20" who="#SBarcikowski">O ile dziś egzystujące monopole państwowe starają się skoncentrować w jednym ręku i spotęgować wszelkie dochody płynące z produkcji i obrotu handlowego, np. tytoniu i spirytusu, o tyle koncepcja monopolu zbożowego byłaby czymś całkiem odwrotnym, byłoby to zogniskowanie strat i ryzyk, dotychczas ponoszonych przez miliony rolników i dziesiątki tysięcy kupców i przedsiębiorstw przemysłowych, w jednym miejscu. Dziś za błędy odpowiada każdy wobec siebie i ryzyko ponosi każdy samodzielny przedsiębiorca. Przy koncepcji monopolu za błędy kierownictwa, a takie zawsze mogą się zdarzyć, ponosiłby odpowiedzialność Skarb Państwa, a więc wszyscy płatnicy. Jak długo żyjemy i gospodarujemy, musimy ponosić zawsze ryzyko i odpowiedzialność za nasze czyny i nikt jeszcze na święcie nie wynalazł takiej metody, która by z żyjącego człowieka zdjęła ciężar ryzyka i odpowiedzialności. Jedno z państw europejskich pokusiło się o wprowadzenie systemu sprzecznego z tą naturalną zasadą i rezultaty są znane.</u>
- <u xml:id="u-10.21" who="#SBarcikowski">Jakie należy stosować środki, ażeby stan dzisiejszy uległ poprawie? Sądzę, iż przede wszystkim stwierdzić należy, iż zagadnienie rolnicze, a zagadnienie zbożowe w szczególności, tak długo nie znajdzie swego rozwiązania, jak długo nie nastąpi poprawa w zakresie stosunku ilościowego ludności wiejskiej do ludności miejskiej. Dalej uświadomić sobie musimy, że takie lata, jak 1936/37 i 1937/38 należą do wyjątków i pomoc finansowa ze strony Skarbu Państwa musi być w każdym roku budżetowym na potrzeby obrotu artykułami zbożowymi i na pomoc eksportową przewidziana; że rokrocznie muszą być przeznaczane poważne fundusze na inwestycje w zakresie obrotu artykułami rolniczymi i że sumy te powinny być przeznaczane nie tylko dla aparatu spółdzielczego, ale i dla aparatu handlu prywatnego; że obok spółdzielczych organizacyj rolniczo-handlowych winien być w interesie rolnictwa zapewniony normalny rozwój zdrowemu i rzetelnemu aparatowi kupieckiemu, na wzór dzielnic zachodnich, i że jest ze wszech miar pożądana harmonijna współpraca w równych warunkach obydwóch odłamów handlu rolniczego w Polsce; że wszystkie dotychczas stosowane metody nie zawiodły i że trzeba dążyć do ich ulepszenia i konsekwentnego stosowania w przyszłości i zachować jak najdalej posuniętą ostrożność w wyszukiwaniu i wyborze nowych środków; że w Polsce potrzebny jest umiarkowany poziom cen rolniczych; że rolnik musi nastawiać swoją produkcję wielostronnie, a zadaniem Państwa jest stworzyć odpowiednie warunki, zachęcające dla szerokiego wachlarza produkcji rolniczej; że wreszcie rolnictwo powinno się zdobyć na jednolitą solidarną organizację zawodową i że, w moim przekonaniu, nie ma różnic zasadniczych i przeciwieństw w interesach drobnego, średniego i większego rolnika; że zorganizowanie rozsądnej emigracji żydowskiej w Polsce stworzy podstawy dla dania ujścia nadmiarowi ludności wiejskiej i przyśpieszy proces unarodowienia naszych miast i miasteczek.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę się dziś podzielić z Wysoką Izbą garścią uwag, jakie mi się nasuwają z racji moich długoletnich obserwacji zarówno rolnictwa naszego, jak i obrotów artykułami rolniczymi.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#StefanBarcikowski">Sytuacja naszego rolnictwa po przejściowej poprawie w latach 1936/7 i 1937 8 uległa w drugim półroczu ubiegłego roku pogorszeniu wskutek załamania się światowych cen zboża.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#StefanBarcikowski">Wszyscy są zgodni, że bez poprawy sytuacji materialnej rolnika i przywrócenia rentowności w gospodarce na wsi nie możemy oczekiwać szybkiej poprawy gospodarczej w innych dziedzinach gospodarstwa narodowego, a więc w przemyśle, handlu i rzemiośle. Siła nabywcza ludności wiejskiej, biorąc pod uwagę jej liczebność, wpływa w dużym stopniu na wysokość obrotów handlowych. Dlatego też nie jest sprawą obojętną ani dla polskiego kupca, ani dla przemysłowca, jak kształtuje się położenie materialne wsi. Zainteresowanie to potęguje się jeszcze i wskutek tego, iż rolnictwo nasze jest tą dziedziną gospodarstwa narodowego, w której dominuje kapitał czysto polski, chrześcijański.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#StefanBarcikowski">Można śmiało powiedzieć, iż konieczność poprawy sytuacji rolnika jest postulatem powszechnie uznanym i że może on być postawiony obok postulatu obronności kraju, odbudowy i unarodowienia stanu średniego w Polsce. Wieś polska w razie poprawy rentowności może stać się źródłem, z którego dopływać będą kapitały do naszych miast i miasteczek i szukać zużytkowania w inwestycjach miejskich, w handlu drobnym i średnim przemyśle oraz rzemiośle, przyczyniając się w ten sposób do unarodowienia naszych miast i nadania im europejskiego wyglądu.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#StefanBarcikowski">Silne, zasobne i dobrze zorganizowane rolnictwo to fundament obrony narodowej na wypadek konfliktu wojennego, to dostawca nie tylko ludzi ale i środków aprowizacyjnych oraz surowców dla naszego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#StefanBarcikowski">Jakie przyczyny złożyły się na to, iż po 20 latach niepodległości ten najbardziej liczny stan w Polsce nie dźwignął się należycie i, jak powszechna opinia publiczna przyznaje, znajduje się wciąż w trudnej sytuacji gospodarczej? Pobieżny przegląd tych przyczyn pozwala zestawić je w 4 punktach.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#StefanBarcikowski">1) Wysokie ceny na produkty rolnicze w latach do 1929 r. — zresztą nie tylko rolnicze — spowodowały w wielu warsztatach prowadzenie gospodarki bez rachunku, nadmierne korzystanie z kredytu, nadmierne wydatki, które pochłonęły nie tylko dochód rolnika, ale i zaciągnięte kredyty, jednym słowem, gospodarkę bez ołówka w ręku i wynikające stąd zbyt optymistyczne traktowanie strony dochodowej rolnictwa. Trzeba przyznać, że podobnie działo się i w wielu innych gałęziach gospodarstwa narodowego. Stąd pochodzi ten fakt, iż z okresu tzw. prosperity rolnictwo wyszło nie tylko bez rezerw, ale jeszcze poważnie obdłużone i ciężar długów dotychczas przygniata niejednego z rolników w Polsce. 2) Brak należytej, zwartej i solidarnej organizacji zawodowej rolników, zarówno małych jak i dużych. 3) Brak należytej opieki i organizacji Ministerstwa Rolnictwa; sprawy rolne często znajdowały się na szarym końcu, interesy rolnicze za mało były uwzględniane w naszej polityce traktatowej, ochrona celna była niedostateczna i stąd pochodzi zbędny import wielu artykułów, które już wcześniej można było produkować w kraju w większych ilościach (ryby, nasiona oleiste, owoce, tłuszcze zwierzęce itp.). 4) Brak inwestycji w zakresie urządzeń usprawniających i uszlachetniających obrót artykułami rolniczymi (elewatory i spichrze zbożowe, chłodnie, drogi wodne itp.).</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#StefanBarcikowski">Sądzę, iż zastanowienie się na tymi przyczynami kryzysu polskiego rolnictwa jest z tego względu potrzebne, aby móc z tych rozważań wyciągnąć pewne wnioski na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#StefanBarcikowski">Muszę stwierdzić z naciskiem i chcę podziwiać polskiego rolnika, iż pomimo niezbyt sprzyjających warunków i wielkiego załamania cen rolniczych po roku 1929 rolnictwo nasze nie opuściło rąk i jako całość nie załamało się. Rolnictwo nie tylko nie obniżyło produkcji, ale wyciągając nauki z przeszłości, wykazało wielką żywotność i rozwój dynamiczny. Ograniczając zużycie nawozów sztucznych, rolnik potrafił przy pomocy innych metod, a przede wszystkim metody samowystarczalności, wygospodarować plony w takiej ilości, iż wystarczyły nie tylko na jego potrzeby gospodarcze, ale pozwoliły wyżywić wzrastającą ludność w Polsce, podnieść znacznie pogłowie inwentarza i dać jeszcze poważne nadwyżki eksportowe zarówno w dziedzinie produkcji hodowlanej, jak i produkcji roślinnej. Ze tak jest, świadczy o tym najlepiej statystyka porównawcza przyrostu ludności w Polsce, przyrostu pogłowia inwentarza, statystyka eksportu. Niestety, tylko statystyka urzędowa, dotycząca wysokości zbiorów w Polsce, nie harmonizuje całkowicie z danymi statystycznymi, wzmiankowanymi uprzednio. Sądzę, iż należało by poddać dokładnej rewizji metody obliczania zbiorów w Polsce. Sądzę, iż jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest niedostateczna ilość korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego. W moim przekonaniu postęp rolniczy nie kończy się na stanie dzisiejszym i liczyć się należy z dalszymi wysiłkami rolnika w kierunku zwiększenia produkcji, hodowli, szczególniej na prawym brzegu Wisły i dalej na wschód w tak zwanej Polsce B. W miarę wzrostu oświaty zawodowej i uświadomienia rolniczego rolnik nawet bez nawozów sztucznych potrafi w najbliższej przyszłości, posługując się metodami naturalnymi, produkować lepiej i więcej. Rodzące się nowe potrzeby jak również niedostateczny poziom cen zmusza rolnika do wygospodarowania z każdego hektara większej ilości.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#StefanBarcikowski">Aby wysiłki rolnika nie poszły na marne, koniecznym jest, aby zarówno Rząd jak i szeroka opinia publiczna doceniała należycie wagę problemu rolniczego i aby rosnąca produkcja rolna znalazła odpowiednie ujście zarówno na rynek wewnętrzny, jak i na rynek zagraniczny.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#StefanBarcikowski">Rząd, wnosząc latem ubiegłego roku projekt ustawy o opłatach przemiałowych, dał wyraz trosce i chęci bardziej trwałego uregulowania sprawy poziomu cen rolniczych. Ostatnio stosowane środki pomocy, dotyczące zarówno zabiegów na terenie rynku wewnętrznego, jak i przy eksporcie, są bardzo poważne. Można by tylko jedno zarzucić, iż pomoc ta nie przyszła od razu po żniwach w r. 1938.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#StefanBarcikowski">Rezultaty tych zabiegów nie zadowalają rolnika, gdyż obecny poziom cen obniżył się prawie do poziomu z lat największego kryzysu. Stąd pochodzi pewne zniecierpliwienie wśród rolników i w niektórych umysłach budzą się myśli i poszukiwania nowych dróg wyjścia i poprawy. Stąd pochodzi częściowe niezadowolenie z ustawy o opłatach przemiałowych. Rolnik nie tylko krytykuje tę ustawę dlatego, że nakłada na niego różne ograniczenia w zakresie zamiany zboża na mąkę, ale i dlatego, że ma wątpliwości, czy opłata przemiałowa nie jest pobierana jego kosztem, kosztem ceny zboża. W moim przekonaniu takie rozumowanie jest niesłuszne i wysoce niebezpieczne dla dobra rolnika. Ustawa przemiałowa stwarza finansowe podstawy dla pomocy eksportowej i zapewnia uzupełnienie sum pobranych w postaci opłat przemiałowych odpowiednimi dotacjami Skarbu Państwa. Tak długo, jak długo mamy nadwyżki eksportowe i wywozimy je za granicę, o poziomie cen w kraju decydują ceny uzyskiwane w transakcjach eksportowych mniej koszty transportu a plus premie eksportowe, wypłacane ze Skarbu Państwa i z funduszu opłat przemiałowych. Z tego wynika, iż opłatę przemiałową w danym wypadku ponosi konsument krajowy, a nie rolnik. Sądzę, iż koniecznym jest dokładne wyjaśnienie tej sprawy i organizacje rolnicze powinny w tym sensie oddziaływać na opinię rolniczą.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#StefanBarcikowski">W poszukiwaniu nowych dróg i środków pomocy dla poprawy rentowności rolnictwa wysuwany jest w pewnych kołach rolniczych projekt wprowadzenia monopolu zbożowego, a to na wzór sąsiada naszego, Czechosłowacji. Zagadnienie to wymaga bardzo gruntownego przestudiowania. Na pierwszy rzut oka nasuwa się jednak szereg uwag krytycznych. Trudno sobie wyobrazić, aby w Polsce monopol zbożowy mógł być oparty na zasadzie wygospodarowywania dochodu z tego przedsięwzięcia. Dochód taki mógłby być uzyskiwany tylko drogą polityki wysokich cen żywności w Polsce, a to byłoby sprzeczne z polityką uprzemysłowienia kraju, koniecznością robienia inwestycyj publicznych i wymaganiami polityki eksportowej. Raczej przypuszczać należy, iż monopol zbożowy byłby przedsięwzięciem przynoszącym straty i to straty poważne, biorąc pod uwagę wysokie koszty administracji i ewentualne konsekwencje błędów, popełnionych przez czynnik kierowniczy. Dzisiejszy stan wyposażenia technicznego pod względem magazynów zbożowych, elewatorów, linii i bocznic kolejowych jest wysoce niedostateczny. Mamy już duże trudności, o ile chodzi o zrobienie pewnej rozsądnej rezerwy zbożowej w kraju, a cały nasz zapas zboża eksportowego musimy magazynować w porcie gdańskim. Również mamy poważne braki kapitałowe, a na wypadek wprowadzenia monopolu pracujące dziś w handlu zbożowym kapitały uległyby wycofaniu i musiałyby szukać zatrudnienia gdzie indziej.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#StefanBarcikowski">W jakim stopniu monopol zbożowy mógłby zainteresować nasze rolnictwo? Sądzę, iż tylko pod trzema warunkami: 1) zagwarantowania rentownej ceny zboża, 2) stabilizacji stosunków zarówno pod względem organizacji obrotu zbożowego, jak i poziomu ceny na pewien okres czasu, 3) zapewnienia wolności produkcyjnej. Czy to jest możliwe?</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#StefanBarcikowski">W okresie po r. 1929 mieliśmy w Polsce wysokie ceny zboża albo w latach nieurodzaju w Polsce, a więc w braku nadwyżek wywozowych i oderwania się od cen światowych, albo też w latach nieurodzaju na świecie, jak to ostatnio miało miejsce w latach 1936/37 i 1937/38. Ile razy próbowaliśmy przy pomocy zakupów interwencyjnych PEZET-ów podnosić poziom cen zbożowych w Polsce, tyle razy po pewnym, zawsze krótkim okresie czasu następowało załamanie się interwencji i spadek cen zboża. W tych krótkich okresach, kiedy cenę zboża udało się podtrzymać, interwencja nie zawsze i nie w całej Polsce docierała do rolnika.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#StefanBarcikowski">Rentowna cena monopolowa dla całego rolnictwa musiałaby być liczona na podstawie ko6ztów produkcji warsztatów stosunkowo drogo produkujących. Co z tego wyniknie?</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#StefanBarcikowski">Jeżeli rolnictwo w dotychczasowych warunkach wykazało znaczną dynamikę, to przy stosunkowo wysokiej cenie produkcja wzrosłaby gwałtownie i to przede wszystkim żyta, którego i tak produkujemy przeszło 50% ogólnej naszej produkcji zbożowej, a które najtrudniej jest ulokować na rynkach zagranicznych, bo kupowane jest prawie wyłącznie na paszę i to po cenach niższych od jęczmienia i kukurydzy. Wysoka cena zboża odwróciłaby uwagę rolnika od produkcji hodowlanej, jak również od produkcji artykułów roślinnych nie zbożowych, jak nasiona strączkowe, nasiona oleiste itp., których produkcja obecnie w Polsce jest niedostateczna. Przykładem dla nas pod tym względem mogłoby być przestudiowanie danych, zaczerpniętych ze stosunków czesko słowackich, gdzie po wprowadzeniu monopolu zbożowego ujawnił się wyraźny spadek produkcji, przerzucenie się rolników na produkcję zbożową i przede wszystkim wzrost importu świń do Czechosłowacji.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#StefanBarcikowski">Monopol zbożowy zostałby już w pierwszych latach swego istnienia zasypany nadmiarem podaży zboża, co groziłoby załamaniem i pogrzebaniem całej koncepcji. Nawet przy wyznaczeniu przez monopol ceny względnie umiarkowanej sam fakt zdjęcia ryzyka z gospodarujących dotychczas na własny rachunek warsztatów rolnych zachęciłby rolnika do nadmiernie zwiększonej produkcji zbożowej i przysporzyłby monopolowi kłopotów i trudności w magazynowaniu i zbycie nadmiaru. Dlatego też monopol zbożowy, chcąc uchronić się od załamania, prędzej czy później musiałby dążyć do wprowadzenia reglamentacji produkcji, ograniczając poczynania rolników w zakresie swobodnego dysponowania warsztatami pracy. Właśnie obecnie już sygnalizują z Czechosłowacji, iż monopol zbożowy w tym kraju wprowadza tzw. paszporty produkcyjne dla rolników. Poza tym było zapowiedziane wprowadzenie monopolu zwierzęcego.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#StefanBarcikowski">Jak będzie się czuł w tych warunkach rolnik polski, który jest przecież źródłem polskiego indywidualizmu?</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#StefanBarcikowski">W tych warunkach przed naszym rolnictwem stają dwie alternatywy: 1) monopol zbożowy z widokami na reglamentację produkcji i zbiurokratyzowanie obrotu zbożowego, albo 2) stan wolności produkcji z wszelkimi niewygodami dnia dzisiejszego i koniecznością wielkiego wysiłku w kierunku poprawy tego stanu dotychczasowymi metodami.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#StefanBarcikowski">O ile dziś egzystujące monopole państwowe starają się skoncentrować w jednym ręku i spotęgować wszelkie dochody płynące z produkcji i obrotu handlowego, np. tytoniu i spirytusu, o tyle koncepcja monopolu zbożowego byłaby czymś całkiem odwrotnym, byłoby to zogniskowanie strat i ryzyk, dotychczas ponoszonych przez miliony rolników i dziesiątki tysięcy kupców i przedsiębiorstw przemysłowych, w jednym miejscu. Dziś za błędy odpowiada każdy wobec siebie i ryzyko ponosi każdy samodzielny przedsiębiorca. Przy koncepcji monopolu za błędy kierownictwa, a takie zawsze mogą się zdarzyć, ponosiłby odpowiedzialność Skarb Państwa, a więc wszyscy płatnicy. Jak długo żyjemy i gospodarujemy, musimy ponosić zawsze ryzyko i odpowiedzialność za nasze czyny i nikt jeszcze na święcie nie wynalazł takiej metody, która by z żyjącego człowieka zdjęła ciężar ryzyka i odpowiedzialności. Jedno z państw europejskich pokusiło się o wprowadzenie systemu sprzecznego z tą naturalną zasadą i rezultaty są znane.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#StefanBarcikowski">Jakie należy stosować środki, ażeby stan dzisiejszy uległ poprawie? Sądzę, iż przede wszystkim stwierdzić należy, iż zagadnienie rolnicze, a zagadnienie zbożowe w szczególności, tak długo nie znajdzie swego rozwiązania, jak długo nie nastąpi poprawa w zakresie stosunku ilościowego ludności wiejskiej do ludności miejskiej. Dalej uświadomić sobie musimy, że takie lata, jak 1936/37 i 1937/38 należą do wyjątków i pomoc finansowa ze strony Skarbu Państwa musi być w każdym roku budżetowym na potrzeby obrotu artykułami zbożowymi i na pomoc eksportową przewidziana; że rokrocznie muszą być przeznaczane poważne fundusze na inwestycje w zakresie obrotu artykułami rolniczymi i że sumy te powinny być przeznaczane nie tylko dla aparatu spółdzielczego, ale i dla aparatu handlu prywatnego; że obok spółdzielczych organizacyj rolniczo-handlowych winien być w interesie rolnictwa zapewniony normalny rozwój zdrowemu i rzetelnemu aparatowi kupieckiemu, na wzór dzielnic zachodnich, i że jest ze wszech miar pożądana harmonijna współpraca w równych warunkach obydwóch odłamów handlu rolniczego w Polsce; że wszystkie dotychczas stosowane metody nie zawiodły i że trzeba dążyć do ich ulepszenia i konsekwentnego stosowania w przyszłości i zachować jak najdalej posuniętą ostrożność w wyszukiwaniu i wyborze nowych środków; że w Polsce potrzebny jest umiarkowany poziom cen rolniczych; że rolnik musi nastawiać swoją produkcję wielostronnie, a zadaniem Państwa jest stworzyć odpowiednie warunki, zachęcające dla szerokiego wachlarza produkcji rolniczej; że wreszcie rolnictwo powinno się zdobyć na jednolitą solidarną organizację zawodową i że, w moim przekonaniu, nie ma różnic zasadniczych i przeciwieństw w interesach drobnego, średniego i większego rolnika; że zorganizowanie rozsądnej emigracji żydowskiej w Polsce stworzy podstawy dla dania ujścia nadmiarowi ludności wiejskiej i przyśpieszy proces unarodowienia naszych miast i miasteczek.</u>
<u xml:id="u-10.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Morawski.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Przed paru dniami w dyskusji sejmowej nazwał p. Minister Rolnictwa wywody jednego z p. posłów, przedstawiającego idealną strukturę wsi polskiej, marzeniami, na które on, jako realny polityk, nie może sobie pozwolić. Wydaje mi się, że zdanie takie krzywdzi polityków i mężów stanu. Pamiętamy wszyscy epokę sprzed wielkiej wojny — rok 1905–1914, kiedy ludzi realnie myślących o niepodległości Polski również nazywano marzycielami. Gdyby jednak nie znaleźli się mężowie stanu, którzy marzenia te zamienili na to, co dzisiaj nazywamy polską rzeczywistością, a z wizji przyszłości Polski stworzyli to, co dziś przeżywamy, nie było by nas dziś w tej sali parlamentu polskiego. I dlatego sądzę, że obowiązkiem polityka, odpowiedzialnego za ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej, jest również mieć wizję przyszłości wsi polskiej, na niej budować swe plany, a nie zadowalać się rozstrzygnięciami, które, w moim pojęciu, często mają charakter prowizorycznego usuwania chwilowych trudności czy niedomagań.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#SMorawski">W tym samym przemówieniu stwierdził p. Minister Rolnictwa, że musi się liczyć z faktem, że własność średniorolna ponad 15 ha wynosi w Polsce tylko 4% ogólnej ilości gospodarstw, że zatem jego główna opieka kierować się musi ku gospodarstwom poniżej 5 ha, jako najliczniejszym. Nie wydaje mi się, ażeby sprawa ilości poszczególnych gospodarstw była w tym zagadnieniu rozstrzygająca.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SMorawski">Pozwolę sobie jednak zapytać, co uczyniło już dwóch senatorów poprzednio, przede wszystkim p. senator Radziwiłł, na czym statystyki swoje Pan Minister opiera? Jest to pierwszy, zdaniem moim, zasadniczy problem — konieczność przeprowadzenia spisu gospodarstw i zorientowania się w aktualnej strukturze rolnej. Bez tego spisu wszelkie poczynania w dziedzinie przebudowy ustroju rolnego są skokiem w ciemność. Obserwatorzy obecnego obrazu wsi polskiej stwierdzają wielokrotnie, że obecnie wykonywana przebudowa ustroju rolnego nie jest równoznaczna z jego naprawą. Wielokrotnie odzywały się głosy w dyskusji parlamentarnej ma. z tak kompetentnych ust, jak senatora Malskiego i posła Sanojcy, że gospodarstwa, w których już przeprowadzono komasację i upełnorolnienie, ponownie ulegają rozpadowi. Jest to objaw dowodzący, że jest jakiś zasadniczy błąd w naszej polityce rolnej.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#SMorawski">Dla wyszukania tego błędu zapytam: jakaż winna być ta idealna struktura wsi polskiej, do której dążyć winniśmy. Odpowiem słowami ustawy z dnia 28 grudnia 1925 r.: winna być oparta na silnych, zdrowych, zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach różnego typu i wielkości. Sądzę, że dam wyraz przekonaniu ogromnej większości rolników polskich, a w każdym razie rolników zachodniej Polski, których mam zaszczyt w tej Izbie reprezentować, jeżeli powiem, że w tej różności typów i wielkości dominować winno gospodarstwo średniorolne. Dyskusję nad wielkością obszaru gospodarstwa średniorolnego, czy to będzie 10, czy 15 ha, czy 200 ha — pozostawię na boku. Praktyczny rolnik wie, że o zdrowych podstawach gospodarstwa i o jego celowości decyduje wiele czynników, jak klimat i gleba, położenie geograficzne i wartość gospodarstwa z punktu widzenia aprowizacji miast i wojska, intensywność produkcji itp. Najważniejszym jednak z tych czynników jest, w moim pojęciu, wartość intelektualna i moralna właściciela warsztatu. Dlatego też z przebudową ustroju rolnego tak się ściśle wiąże podniesienie kulturalne wsi. Niestety, wydaje mi się, że głoszona przez p. Ministra opinia o znacznym postępie na tym polu, oparta jest na nieznajomości rzeczywistego oblicza naszej wsi.</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#SMorawski">Dlaczego uważam wieś opartą na zdrowych, silnych gospodarstwach średnich za najzdrowszą strukturalnie? Tylko wieś taka, uzbrojona w zasady prawdziwie europejskiej, katolickiej kultury oprze się skutecznie nowinkom politycznym, które na nią z zachodu i ze wschodu napierają. Tylko wieś taka odegrać może tę rolę społeczną, jakiej od niej Polska w przyszłości oczekuje. Będzie ona, jak była dotąd, tym rezerwuarem świeżego, zdrowego moralnie i fizycznie, prawdziwie polskiego materiału ludzkiego, który by miasta nasze, dziś niestety jeszcze nie polskie, na polskie mógł zamienić. Rolę tę pełniły przez wiele lat dwory wiejskie, z nich wyszły najlepsze elementy polskiej inteligencji, polskiej burżuazji, wojskowości, sfer rządowych i urzędniczych. Tej pięknej tradycji nie może i nie powinna wyrzec się wiejska chata, ale obowiązkiem jest udostępnić tej chacie naukę i kulturę, by umożliwić jej spełnienie tego szczytnego zadania.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#SMorawski">Tylko taka wieś wreszcie może sprostać tym zadaniom gospodarczym, jakich miasta nasze, jakich rozwijający się przemysł, jakich armia nasza od niej się domagają. Tylko twórcze, zdolne do wysokiej produkcji gospodarstwa mogą spełnić tę rolę. Tylko zgodna współpraca różnego typu i wielkości gospodarstw, przeznaczonych do produkcji zboża, produktów hodowlanych, spirytusu i wełny, koni remontowych czy nasion selekcyjnych, może to zagadnienie rozwiązać.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#SMorawski">Czy taką strukturę osiągnie się w drodze mechanicznego dzielenia ziemi — zabiegu, który już pochłonął około 75% tzw. zapasu ziemi, i czy to dało istotną poprawę? Pozwolę sobie stwierdzić, że w moim przekonaniu nie jest to w każdym razie jedyny zabieg, ale powinno się przede wszystkim podnieść kulturę i oświatę wsi polskiej, podnieść jej dobrobyt przy pomocy rozumnej polityki cen nie tylko produktów rolnych i hodowlanych, ale także i cen ziemi, oczywiście łącznie ze zdrową polityką ogólną cen produktów przemysłowych oraz doprowadzeniem do wsi kapitałów w formie tanich i celowych kredytów. Należało do tego dążyć przez uprzemysłowienie i urbanizację, wreszcie przez zjednoczenie wsi w jeden front rolniczy.</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#SMorawski">Być może, że zbyt szeroki program rolniczy wysunąłem. Nie twierdzę, by za wszystkie usterki p. Minister był odpowiedzialny, niewątpliwie jednak, jako inicjator i wykonawca polityki rolnej naszego kraju, ponosi on dużą część odpowiedzialności.</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#SMorawski">Przejdę teraz poszczególne działy, które tu nakreśliłem. W dziedzinie kultury i oświaty twierdzę, że wieś polska jest dotąd od niej odcięta. Faktu, że jeszcze 800.000 dzieci wiejskich nie może korzystać z nauki czytania i pisania, nie da się niestety pominąć. Niedostateczna ilość szkół II-go i III-go stopnia, tak geograficznie rozmieszczonych, że dla wielu wiosek i gromad są niedostępne, brak szkół zawodowych uniemożliwia mieszkańcom wsi korzystanie z tej nauki, która by podniosła poziom umysłowy kierowników gospodarstw wiejskich i otwarła wrota miast dla części ludności wiejskiej. W czasie dyskusji budżetowej na terenie Sejmu słyszałem, jak p. Sommerstein utrzymywał, że dla chłopa polskiego jest jeszcze wiele możliwości na drodze melioracji, intensyfikacji produkcji etc., a nie koniecznie pchać się on musi do miast. Czyż by tego rodzaju sugestie więcej przekonywały kompetentne resorty od głosu wsi polskiej, domagającego się otwarcia drogi do sklepów i wolnych zawodów?</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#SMorawski">Specjalną kartę podnoszenia kultury i oświaty wsi polskiej stanowią uniwersytety wiejskie. Czy instytucie te powołane do odegrania tak ważnej roli dla oświaty na wsi spełniają ją należycie? Pomijam fakt, że w niektórych z tych uniwersytetów szerzy się światopogląd wybitnie materialistyczny, areligijny, propagujący nawet jakiś specyficzny kult natury i żywiołów, mający być rzekomo nawiązaniem do obyczajowości religijnej starosłowiańskiej, a w rzeczywistości małpujący neopogańskie obrządki hitleryzmu. Najpoważniejszym zarzutem, jaki postawić muszę tym uniwersytetom, zarzutem, który opieram nie na własnym doświadczeniu, ale na rozmowach z wybitnymi naukowcami, jest ten, że uniwersytety te nie słoja na należytym poziomie naukowym. Wykładane w wielu z nich przedmioty, jak historia chłopów, socjologia wsi itp., nie są opracowane dość ściśle pod względem naukowym, a rzucane na nieprzygotowane podłoże umysłów młodzieży wiejskiej przez niedość również przygotowanych rzekomych naukowców wywołać mogą w tych umysłach zamęt, nie dając im rzetelnej oświaty. Jest to tym gorsze, że kompromituje to lud uniwersytetów wiejskich, ruch, który jest niewątpliwie cennym czynnikiem podniesienia kultury wsi.</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#SMorawski">Co uczyniono dla podniesienia dobrobytu wsi przez dopływ kapitałów? Zapytuję, czy zamiast stawiania na piedestał mechanicznej parcelacji nie należało raczej skierować największego wysiłku na podniesienie dobrobytu wsi przez zdrową politykę cen, stworzenie taniego kredytu, przede wszystkim na spłaty rodzinne, strzeżenie niepodzielności gospodarstw itp. zabiegi. Wyda się to może paradoksem, ale śmiem zaryzykować zdanie, że 10 milionów zł wydanych dotąd w formie kredytów na spłaty rodzinne oraz wniesiona pod obrady Sejmu nowa ustawa, upoważniająca Rząd do przeznaczenia dalszych 50 milionów zł na ten cel, przyniesie może większe korzyści dla struktury wsi polskiej, jak te setki milionów — jak obliczam. około 1 miliard złotych — które dotychczas wydało społeczeństwo polskie na cele złączone z tak zwaną naprawą ustroju rolnego. Zresztą p. senator referent podobną mniej więcej wysunął tezę.</u>
- <u xml:id="u-12.11" who="#SMorawski">Z uznaniem witam także tego rodzaju poczynania Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, jak kredyt na melioracje łąk i na intensyfikację produkcji. Nie wątpię, że tego rodzaju polityka podnoszenia dobrobytu i kultury wsi szybciej i zdrowiej przebudowałyby ustrój rolny niż większość dziś, niestety, bardzo intensywnie stosowanych środków, prowadzących raczej do ogólnej pauperyzacji wsi polskiej. Tu nie mogę się powstrzymać od zadania jeszcze jednego pytania, a mianowicie, co się dzieje z inicjatywą poprzedniego Sejmu w sprawie niepodzielności gospodarstw, tak zwanych popularnie lex Bartczak. Zupełnie podzielam zdanie p. senatora referenta, że tego rodzaju ustawa nie załatwiłaby ostatecznie niepodzielności gospodarstw rolnych, ale niewątpliwie do tego by się przyczyniła.</u>
- <u xml:id="u-12.12" who="#SMorawski">Mówiłem już o dotychczasowej opiece, którą Ministerstwo Rolnictwa otacza najmniejsze gospodarstwa. Nie mogę też z poczucia obiektywności pominąć milczeniem tych pozytywnych posunięć, jakie w tym zakresie zauważyć można, np. w kierunku popierania chałupnictwa i przemysłu ludowego (zresztą słyszeliśmy tu w czasie dyskusji nad budżetem przemysłu i handlu, że także w tym dziale są jeszcze pewne braki), upraw specjalnych, jak tytoń, czy sadownictwo. Nie można również negować znaczenia, jakie odegra budowa C.O.P. dla rozwiązania zagadnienia tych najmniejszych gospodarstw, szczególnie leżących w tym okręgu. Doniosłe także znaczenie mogłaby mieć dla najmniejszych gospodarstw sprawa, poruszona przez ss. Dębskiego i Miklaszewskiego, budowy dróg wodnych, a więc większa intensyfikacja regulacji naszych rzek. Ale niezależnie od tych posunięć zapytać się pragnę, czy procent tych karłowatych, niezdolnych do życia gospodarczego obiektów zmniejszył się znacznie od roku 1921? W roku 1921 wynosił 64%, dziś, jak to słyszeliśmy z ust p. referenta, wynosi 59%. Nie wiem na czym, na jakich danych te cyfry są oparte, w każdym razie wdzięczny byłbym za informacje na ten temat.</u>
- <u xml:id="u-12.13" who="#SMorawski">Przejdźmy z kolei do akcji osadniczo-parcelacyjnej. Ponieważ jest to dziedzina, w której Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych specjalną okazuje aktywność, zdawać by się mogło, ze może się ona poszczycić specjalnymi sukcesami. P. referent Kamiński przytoczył cyfry, z których wynika, że osady nowotworzone mają 8–10 ha. Zdawało by się, że tak pomyślane osady mogłyby wejść w kategorię warsztatów „silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji, o których myśli ustawa z dnia 28 grudnia 1925 r. Ale nie bacząc na to, że zdrowie warsztatu rolnego, jak już mówiłem, zależne jest od wielu warunków glebowych, klimatycznych etc., które muszą się, zdaniem moim, zharmonizować z jego obszarem, już sam fakt, że większość osad powstaje w warunkach nadmiernego zadłużenia, dyskwalifikuje je, zdaniem moim, pod względem gospodarczym. Nie wątpię, że p. Minister Rolnictwa zupełnie podziela to zdanie. Przecież niedawno wniósł on na forum sejmowe ustawę o parcelacji nadmiernie zadłużonych nieruchomości ziemskich, w której uzasadnieniu czytamy: „Istnienie gospodarstw wiejskich nadmiernie zadłużonych i niezdolnych wskutek tego do prawidłowej wytwórczości jest pod względem gospodarczym i społecznym objawem bezwzględnie ujemnym”.</u>
- <u xml:id="u-12.14" who="#SMorawski">P. senator referent przedstawił nam dzisiaj cyfry, które popierają tę tezę. Mianowicie stwierdził on, że w gospodarstwach, powstałych na terenie zachodniej Polski, zadłużenie, co zresztą zgadza się w zupełności z moimi cyframi, wynosi na 1 ha od 1.000 zł (to jest cyfra, którą ja cytuję) do 2.650 zł (jest to cyfra wzięta z dzieła p. Frankowskiego o zadłużeniu gospodarstw wiejskich). Tak samo powstałe osady w r. 1938, według danych Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, są zadłużone od 1.049 zł do 1.920 zł tylko z tytułu reszty ceny kupna — wszystko na 1 ha. P. senator Kamiński stwierdził, że ten objaw nie może zahamować procesu parcelacyjnego. W każdym razie musimy stwierdzić, że tego rodzaju poczynania nie mają nic wspólnego z zabiegami gospodarczymi i nie mogą one przyczynić się do poprawienia ustroju rolnego wsi polskiej. Przy tym jest to równoznaczne z robieniem z zagadnienia zadłużenia rolnictwa „perpetuum mobile”, z którego żadna ustawa oddłużeniowa nas nie wyprowadzi. Toteż poza oddłużeniem rolnictwa należało by uniemożliwić powstawanie nadmiernego zadłużenia.</u>
- <u xml:id="u-12.15" who="#SMorawski">P. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych wysuwa często tezę, że ponad względy gospodarcze winien być stawiany przede wszystkim wzgląd na uszczęśliwienie człowieka, że nie warsztat pracy ma być brany pod opiekę, ale jego właściciel. Nie będę z tą tezą polemizował. Przypuszczam również, że w czasie pierwszych dwóch lat, kiedy nowy osadnik osadzony na osadzie korzysta z karencji, szczęście jego jest zupełnie realne. Czy potem jednak, kiedy się staje nadmiernie obciążonym dzierżawcą własnej rzekomo ziemi, płacącym 4 q żyta z ha, szczęście to nie maleje? Zaryzykowałbym twierdzenie, że to powrót do czasów tak jaskrawo opisywanej pańszczyzny, w której rolę ekonoma dworskiego zajął egzekutor i komornik z ramienia banków państwowych. Zdawałyby się świadczyć o tym liczne rezolucje osadników, tak często domagających się zmiany warunków finansowych.</u>
- <u xml:id="u-12.16" who="#SMorawski">Łączy się z tym sprawa budownictwa wiejskiego. Osadnicy województw zachodnich, którzy otrzymali przed paru laty budynki drewniane, obecnie bardzo cierpią w tych budynkach, które wymagają ciągłych remontów. Obiektywnie stwierdzić muszę, że obecnie sprawa ta uległa znacznej poprawie. Stwierdzam nawet, że budynki nowopowstające odpowiadają nie tylko materialnym, ale kulturalnym i estetycznym wymogom nowonabywców. Nie wolno nam też zmieniać systemu tego budownictwa. Bardzo bym prosił Rząd, ażeby w dalszym ciągu nowopowstające budynki miały taki wygląd i były tak budowane, jak obecnie.</u>
- <u xml:id="u-12.17" who="#SMorawski">Pozostaje mi do omówienia konieczność zjednoczenia wsi polskiej w jeden front rolniczy. Uważam powstanie takiego solidarnego gospodarczego frontu, mogącego skutecznie podjąć dyskusję o swoje słuszne prawa, za niezmiernie ważne. Inżynier Sondell w książce pt. „Gospodarstwo włościańskie pisze co następuje:, Kryzys, położywszy całe rolnictwo na barki, przyczynił się raczej do wzrostu poczucia solidarności wśród rolników bez względu na wielkość posiadanego areału ziemi”. Sąd ten, może powierzchowny co do przyczyny objawu, niewątpliwie jest słuszny. Rzeczywiście polska wieś się jednoczy. Z radością stwierdzić ten objaw możemy; dowodzi tego zgodna współpraca zorganizowanych rolników w zachodnich organizacjach Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego i Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych, a także w innych organizacjach, jak w Lwowskim Towarzystwie Rolniczym i w Związku Izb i Organizacyj Rolniczych. Potwierdzają również ten wniosek wyniki wyborów do ciał samorządowych, rad gminnych i gromadzkich, przeprowadzone pod znakiem wspólnego interesu rolniczego. Wieś polska zrozumiała wreszcie, że ratunku w ciężkim położeniu szukać winna w zgodnej pracy, a nie w jałowej kłótni klasowej, której tertius gaudens jest przede wszystkim podżegacz partyjny i niepolski kapitał Niestety wydaje mi się, że Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych nie przyczynia się do tego zjednoczenia. Nie czynię tu oczywiście p. Ministra Rolnictwa odpowiedzialnym za te głosy prasy, które często podnoszą dyskusję na temat różnic pomiędzy wielką a małą własnością, jednak sądzę, że niektóre poczynania Ministerstwa Rolnictwa, dążące do rozbicia wspólnego frontu rolniczego przez odseparowanie izb rolniczych od dobrowolnych organizacyj, nie przyczyniają się do tego zjednoczenia.</u>
- <u xml:id="u-12.18" who="#SMorawski">Również poczynania na terenie organizacyj młodzieżowych należą do tej samej kategorii. Myślę tutaj o tej opiece, jaką p. Minister zdaje się otaczać Związek Młodzieży Wiejskiej „Siew”. Nie chciałbym wcale, ażeby moje słowa zrozumiane zostały w ten sposób, że potępiam młodzież, należącą do tego Związku. Broń Boże, niewątpliwie młodzież ta jest ideowa i pełna dobrej woli. Potępić zaś musimy tych jej przywódców, którzy prowadzą ją na manowce błędnych światopoglądów. Na dowód, jakie to są światopoglądy, mogę przytoczyć słowa autorytetu, którego nikt, jak mniemam, nie może kwestionować.</u>
- <u xml:id="u-12.19" who="#SMorawski">Ks. Kardynał Prymas tak zechciał scharakteryzować ruch młodowiejski, reprezentowany przez Centralny Związek Młodej Wsi i Związek Młodzieży Wiejskiej: „Walka z Bogiem w niczym nie sfolgowała... W najjaskrawszej formie występuje ona we wzmożonej propagandzie komunistycznej. maskując się w występach wolnomyślicieli... Ostatnio przejął ją ruch młodowiejski. Pracuje on w duchu bezbożnictwa, kłócąc chłopa z księdzem, proponując odbudowę kultu bóstw słowiańskich. Jego wysłańcy szerzą ordynarny bolszewicki antyklerykalizm, zalecając zastąpienie katolickiej etyki na wsi etyką świecka i swobodnym obyczajem... nawołują do radykalizmu i wywrotu”.</u>
- <u xml:id="u-12.20" who="#SMorawski">Dlaczego i na naszym terenie wielkopolskim, gdzie organizacja Centralnego Związku Młodej Wsi do niedawna jeszcze nie istniała, daje się jej subwencje z funduszów publicznych? W roku ubiegłym (1938) subwencja wyniosła 5.000 zł. Na wsi polskiej istnieją przecież inne organizacje młodzieżowe, mianowicie Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. Ich siła organizacyjna dostatecznie objawiła się w zeszłorocznym zjeździe na Jasnej Górze, dokąd przybyło 100 tysięcy delegatów. Ilość członków tych organizacyj wynosiła według Małego Rocznika Statystycznego 284.000. Ogromna większość, bo 180.000. to młodzież wiejska. Podejmowała ona niejednokrotnie te zadania, jakich od młodzieży wiejskiej oczekujemy — samokształcenia, przysposobienia rolniczego itp. Czyż koniecznym jest stwarzanie jej konkurencji tylko dlatego, że konkurent poza celami zawodowymi ma jeszcze specyficzne zabarwienie partyjne?</u>
- <u xml:id="u-12.21" who="#SMorawski">Na zakończenie pozwolę sobie zadać Panu Ministrowi parę pytań. W jednym ze swych ostatnich przemówień, które pozwolę sobie zacytować dosłownie, padły z ust Pana Ministra następujące słowa: „Padły słowa krytyki, czy nasze wysiłki w związku z naprawą struktury rolnej przynoszą coś istotnego, albowiem 2 miliony ha przeszło z rąk większej własności do rąk drobnej, a stan wsi jest w dalszym ciągu zły. Nie sądziłbym, żebyśmy w jakiejkolwiek mierze byli uprawnieni wysuwać wnioski, że to swojej roli nie odegrało. Przeciwnie, twierdzę z całą stanowczością, że gdyby procesu tego w pierwszych latach niepodległości nie było, bylibyśmy dziś w sytuacji niewspółmiernie gorszej. Jeżeli twierdzę, że ten proces trzeba snuć dalej do końca, do racjonalnego ukształtowania struktury rolnej tak, jak uważamy to za możliwe w obecnych warunkach, to dlatego, że jest on jedną z dróg, która pozwoli wytrzymać czas najcięższych 20 czy 30 lat, przedzielających nas od momentu, kiedy będziemy krajem dostatecznie uprzemysłowionym”. Wnoszę z tego, że p. Minister uważa to, co nazywano dotąd przebudową ustroju rolnego, za środek chwilowego odprężenia na 20 czy 30 lat przeludnienia wsi polskiej. Wiemy skądinąd, że już tzw. zapasu ziemi jest rozparcelowane. Pozostaje według oficjalnych cyfr około 800.000 ha. Mam wrażenie, że tego rodzaju raczej paliatywne środki nie mają nic wspólnego z gospodarczą przebudową struktury agrarnej, a mogą przynieść nieobliczalne szkody gospodarcze, społeczne i polityczne. Dlatego pozwolę sobie prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy ku takim celom drugorzędnym służyć mają nasze zabiegi agrarne? Jeżeli tak, to stwierdzam, że te cele drugorzędne nie są godne tych olbrzymich ofiar, ponoszonych przez całe społeczeństwo dla przebudowy ustroju rolnego.</u>
- <u xml:id="u-12.22" who="#SMorawski">Pozwolę sobie również zapytać, czy Panu Ministrowi znane są poczynania areligijne, wolnomyślicielskie i propagujące jakiś specjalny kult neopogański subsydiowanych przez Ministerstwo uniwersytetów wiejskich? Sądzę, że obowiązkiem Pana Ministra byłoby się z tym stanem rzeczy zapoznać, jeżeli zaś są mu te poczynania znane, to dlaczego na tych uniwersytetach chce oprzeć Pan Minister nasze dzieło podnoszenia kultury wsi i subwencjonuje je z funduszów budżetowych?</u>
- <u xml:id="u-12.23" who="#SMorawski">Wreszcie jeszcze jedno pytanie. Pozwoliłem sobie już na Komisji Budżetowej przy rozważaniu budżetu rolnictwa podzielić się z Wysoką Komisją moimi obawami co do możliwości zaopatrzenia naszej armii, o ile polityka agrarna postępować będzie takimi, jak dotychczas, drogami czy też może bezdrożami. Sądzę, że może jeszcze znajdą się mówcy, którzy tę sprawę głębiej oświetlą. Ze swej strony pozwolę sobie tylko jeszcze raz prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy z całym poczuciem odpowiedzialności może nam gwarantować, że dotychczasowa jego polityka nie naraża armii i kraju na poważne braki aprowizacyjne.</u>
- <u xml:id="u-12.24" who="#SMorawski">Wdzięczny byłbym Panu Ministrowi za wyjaśnienie tych dręczących pytań, które pozwolą Wysokiej Izbie wyrobić sobie opinię co do tego odcinka polityki naszego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wysoka Izbo! Przed paru dniami w dyskusji sejmowej nazwał p. Minister Rolnictwa wywody jednego z p. posłów, przedstawiającego idealną strukturę wsi polskiej, marzeniami, na które on, jako realny polityk, nie może sobie pozwolić. Wydaje mi się, że zdanie takie krzywdzi polityków i mężów stanu. Pamiętamy wszyscy epokę sprzed wielkiej wojny — rok 1905–1914, kiedy ludzi realnie myślących o niepodległości Polski również nazywano marzycielami. Gdyby jednak nie znaleźli się mężowie stanu, którzy marzenia te zamienili na to, co dzisiaj nazywamy polską rzeczywistością, a z wizji przyszłości Polski stworzyli to, co dziś przeżywamy, nie było by nas dziś w tej sali parlamentu polskiego. I dlatego sądzę, że obowiązkiem polityka, odpowiedzialnego za ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej, jest również mieć wizję przyszłości wsi polskiej, na niej budować swe plany, a nie zadowalać się rozstrzygnięciami, które, w moim pojęciu, często mają charakter prowizorycznego usuwania chwilowych trudności czy niedomagań.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">W tym samym przemówieniu stwierdził p. Minister Rolnictwa, że musi się liczyć z faktem, że własność średniorolna ponad 15 ha wynosi w Polsce tylko 4% ogólnej ilości gospodarstw, że zatem jego główna opieka kierować się musi ku gospodarstwom poniżej 5 ha, jako najliczniejszym. Nie wydaje mi się, ażeby sprawa ilości poszczególnych gospodarstw była w tym zagadnieniu rozstrzygająca.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Pozwolę sobie jednak zapytać, co uczyniło już dwóch senatorów poprzednio, przede wszystkim p. senator Radziwiłł, na czym statystyki swoje Pan Minister opiera? Jest to pierwszy, zdaniem moim, zasadniczy problem — konieczność przeprowadzenia spisu gospodarstw i zorientowania się w aktualnej strukturze rolnej. Bez tego spisu wszelkie poczynania w dziedzinie przebudowy ustroju rolnego są skokiem w ciemność. Obserwatorzy obecnego obrazu wsi polskiej stwierdzają wielokrotnie, że obecnie wykonywana przebudowa ustroju rolnego nie jest równoznaczna z jego naprawą. Wielokrotnie odzywały się głosy w dyskusji parlamentarnej ma. z tak kompetentnych ust, jak senatora Malskiego i posła Sanojcy, że gospodarstwa, w których już przeprowadzono komasację i upełnorolnienie, ponownie ulegają rozpadowi. Jest to objaw dowodzący, że jest jakiś zasadniczy błąd w naszej polityce rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dla wyszukania tego błędu zapytam: jakaż winna być ta idealna struktura wsi polskiej, do której dążyć winniśmy. Odpowiem słowami ustawy z dnia 28 grudnia 1925 r.: winna być oparta na silnych, zdrowych, zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach różnego typu i wielkości. Sądzę, że dam wyraz przekonaniu ogromnej większości rolników polskich, a w każdym razie rolników zachodniej Polski, których mam zaszczyt w tej Izbie reprezentować, jeżeli powiem, że w tej różności typów i wielkości dominować winno gospodarstwo średniorolne. Dyskusję nad wielkością obszaru gospodarstwa średniorolnego, czy to będzie 10, czy 15 ha, czy 200 ha — pozostawię na boku. Praktyczny rolnik wie, że o zdrowych podstawach gospodarstwa i o jego celowości decyduje wiele czynników, jak klimat i gleba, położenie geograficzne i wartość gospodarstwa z punktu widzenia aprowizacji miast i wojska, intensywność produkcji itp. Najważniejszym jednak z tych czynników jest, w moim pojęciu, wartość intelektualna i moralna właściciela warsztatu. Dlatego też z przebudową ustroju rolnego tak się ściśle wiąże podniesienie kulturalne wsi. Niestety, wydaje mi się, że głoszona przez p. Ministra opinia o znacznym postępie na tym polu, oparta jest na nieznajomości rzeczywistego oblicza naszej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dlaczego uważam wieś opartą na zdrowych, silnych gospodarstwach średnich za najzdrowszą strukturalnie? Tylko wieś taka, uzbrojona w zasady prawdziwie europejskiej, katolickiej kultury oprze się skutecznie nowinkom politycznym, które na nią z zachodu i ze wschodu napierają. Tylko wieś taka odegrać może tę rolę społeczną, jakiej od niej Polska w przyszłości oczekuje. Będzie ona, jak była dotąd, tym rezerwuarem świeżego, zdrowego moralnie i fizycznie, prawdziwie polskiego materiału ludzkiego, który by miasta nasze, dziś niestety jeszcze nie polskie, na polskie mógł zamienić. Rolę tę pełniły przez wiele lat dwory wiejskie, z nich wyszły najlepsze elementy polskiej inteligencji, polskiej burżuazji, wojskowości, sfer rządowych i urzędniczych. Tej pięknej tradycji nie może i nie powinna wyrzec się wiejska chata, ale obowiązkiem jest udostępnić tej chacie naukę i kulturę, by umożliwić jej spełnienie tego szczytnego zadania.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Tylko taka wieś wreszcie może sprostać tym zadaniom gospodarczym, jakich miasta nasze, jakich rozwijający się przemysł, jakich armia nasza od niej się domagają. Tylko twórcze, zdolne do wysokiej produkcji gospodarstwa mogą spełnić tę rolę. Tylko zgodna współpraca różnego typu i wielkości gospodarstw, przeznaczonych do produkcji zboża, produktów hodowlanych, spirytusu i wełny, koni remontowych czy nasion selekcyjnych, może to zagadnienie rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Czy taką strukturę osiągnie się w drodze mechanicznego dzielenia ziemi — zabiegu, który już pochłonął około 75% tzw. zapasu ziemi, i czy to dało istotną poprawę? Pozwolę sobie stwierdzić, że w moim przekonaniu nie jest to w każdym razie jedyny zabieg, ale powinno się przede wszystkim podnieść kulturę i oświatę wsi polskiej, podnieść jej dobrobyt przy pomocy rozumnej polityki cen nie tylko produktów rolnych i hodowlanych, ale także i cen ziemi, oczywiście łącznie ze zdrową polityką ogólną cen produktów przemysłowych oraz doprowadzeniem do wsi kapitałów w formie tanich i celowych kredytów. Należało do tego dążyć przez uprzemysłowienie i urbanizację, wreszcie przez zjednoczenie wsi w jeden front rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Być może, że zbyt szeroki program rolniczy wysunąłem. Nie twierdzę, by za wszystkie usterki p. Minister był odpowiedzialny, niewątpliwie jednak, jako inicjator i wykonawca polityki rolnej naszego kraju, ponosi on dużą część odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Przejdę teraz poszczególne działy, które tu nakreśliłem. W dziedzinie kultury i oświaty twierdzę, że wieś polska jest dotąd od niej odcięta. Faktu, że jeszcze 800.000 dzieci wiejskich nie może korzystać z nauki czytania i pisania, nie da się niestety pominąć. Niedostateczna ilość szkół II-go i III-go stopnia, tak geograficznie rozmieszczonych, że dla wielu wiosek i gromad są niedostępne, brak szkół zawodowych uniemożliwia mieszkańcom wsi korzystanie z tej nauki, która by podniosła poziom umysłowy kierowników gospodarstw wiejskich i otwarła wrota miast dla części ludności wiejskiej. W czasie dyskusji budżetowej na terenie Sejmu słyszałem, jak p. Sommerstein utrzymywał, że dla chłopa polskiego jest jeszcze wiele możliwości na drodze melioracji, intensyfikacji produkcji etc., a nie koniecznie pchać się on musi do miast. Czyż by tego rodzaju sugestie więcej przekonywały kompetentne resorty od głosu wsi polskiej, domagającego się otwarcia drogi do sklepów i wolnych zawodów?</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Specjalną kartę podnoszenia kultury i oświaty wsi polskiej stanowią uniwersytety wiejskie. Czy instytucie te powołane do odegrania tak ważnej roli dla oświaty na wsi spełniają ją należycie? Pomijam fakt, że w niektórych z tych uniwersytetów szerzy się światopogląd wybitnie materialistyczny, areligijny, propagujący nawet jakiś specyficzny kult natury i żywiołów, mający być rzekomo nawiązaniem do obyczajowości religijnej starosłowiańskiej, a w rzeczywistości małpujący neopogańskie obrządki hitleryzmu. Najpoważniejszym zarzutem, jaki postawić muszę tym uniwersytetom, zarzutem, który opieram nie na własnym doświadczeniu, ale na rozmowach z wybitnymi naukowcami, jest ten, że uniwersytety te nie słoja na należytym poziomie naukowym. Wykładane w wielu z nich przedmioty, jak historia chłopów, socjologia wsi itp., nie są opracowane dość ściśle pod względem naukowym, a rzucane na nieprzygotowane podłoże umysłów młodzieży wiejskiej przez niedość również przygotowanych rzekomych naukowców wywołać mogą w tych umysłach zamęt, nie dając im rzetelnej oświaty. Jest to tym gorsze, że kompromituje to lud uniwersytetów wiejskich, ruch, który jest niewątpliwie cennym czynnikiem podniesienia kultury wsi.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Co uczyniono dla podniesienia dobrobytu wsi przez dopływ kapitałów? Zapytuję, czy zamiast stawiania na piedestał mechanicznej parcelacji nie należało raczej skierować największego wysiłku na podniesienie dobrobytu wsi przez zdrową politykę cen, stworzenie taniego kredytu, przede wszystkim na spłaty rodzinne, strzeżenie niepodzielności gospodarstw itp. zabiegi. Wyda się to może paradoksem, ale śmiem zaryzykować zdanie, że 10 milionów zł wydanych dotąd w formie kredytów na spłaty rodzinne oraz wniesiona pod obrady Sejmu nowa ustawa, upoważniająca Rząd do przeznaczenia dalszych 50 milionów zł na ten cel, przyniesie może większe korzyści dla struktury wsi polskiej, jak te setki milionów — jak obliczam. około 1 miliard złotych — które dotychczas wydało społeczeństwo polskie na cele złączone z tak zwaną naprawą ustroju rolnego. Zresztą p. senator referent podobną mniej więcej wysunął tezę.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Z uznaniem witam także tego rodzaju poczynania Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, jak kredyt na melioracje łąk i na intensyfikację produkcji. Nie wątpię, że tego rodzaju polityka podnoszenia dobrobytu i kultury wsi szybciej i zdrowiej przebudowałyby ustrój rolny niż większość dziś, niestety, bardzo intensywnie stosowanych środków, prowadzących raczej do ogólnej pauperyzacji wsi polskiej. Tu nie mogę się powstrzymać od zadania jeszcze jednego pytania, a mianowicie, co się dzieje z inicjatywą poprzedniego Sejmu w sprawie niepodzielności gospodarstw, tak zwanych popularnie lex Bartczak. Zupełnie podzielam zdanie p. senatora referenta, że tego rodzaju ustawa nie załatwiłaby ostatecznie niepodzielności gospodarstw rolnych, ale niewątpliwie do tego by się przyczyniła.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Mówiłem już o dotychczasowej opiece, którą Ministerstwo Rolnictwa otacza najmniejsze gospodarstwa. Nie mogę też z poczucia obiektywności pominąć milczeniem tych pozytywnych posunięć, jakie w tym zakresie zauważyć można, np. w kierunku popierania chałupnictwa i przemysłu ludowego (zresztą słyszeliśmy tu w czasie dyskusji nad budżetem przemysłu i handlu, że także w tym dziale są jeszcze pewne braki), upraw specjalnych, jak tytoń, czy sadownictwo. Nie można również negować znaczenia, jakie odegra budowa C.O.P. dla rozwiązania zagadnienia tych najmniejszych gospodarstw, szczególnie leżących w tym okręgu. Doniosłe także znaczenie mogłaby mieć dla najmniejszych gospodarstw sprawa, poruszona przez ss. Dębskiego i Miklaszewskiego, budowy dróg wodnych, a więc większa intensyfikacja regulacji naszych rzek. Ale niezależnie od tych posunięć zapytać się pragnę, czy procent tych karłowatych, niezdolnych do życia gospodarczego obiektów zmniejszył się znacznie od roku 1921? W roku 1921 wynosił 64%, dziś, jak to słyszeliśmy z ust p. referenta, wynosi 59%. Nie wiem na czym, na jakich danych te cyfry są oparte, w każdym razie wdzięczny byłbym za informacje na ten temat.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Przejdźmy z kolei do akcji osadniczo-parcelacyjnej. Ponieważ jest to dziedzina, w której Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych specjalną okazuje aktywność, zdawać by się mogło, ze może się ona poszczycić specjalnymi sukcesami. P. referent Kamiński przytoczył cyfry, z których wynika, że osady nowotworzone mają 8–10 ha. Zdawało by się, że tak pomyślane osady mogłyby wejść w kategorię warsztatów „silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji, o których myśli ustawa z dnia 28 grudnia 1925 r. Ale nie bacząc na to, że zdrowie warsztatu rolnego, jak już mówiłem, zależne jest od wielu warunków glebowych, klimatycznych etc., które muszą się, zdaniem moim, zharmonizować z jego obszarem, już sam fakt, że większość osad powstaje w warunkach nadmiernego zadłużenia, dyskwalifikuje je, zdaniem moim, pod względem gospodarczym. Nie wątpię, że p. Minister Rolnictwa zupełnie podziela to zdanie. Przecież niedawno wniósł on na forum sejmowe ustawę o parcelacji nadmiernie zadłużonych nieruchomości ziemskich, w której uzasadnieniu czytamy: „Istnienie gospodarstw wiejskich nadmiernie zadłużonych i niezdolnych wskutek tego do prawidłowej wytwórczości jest pod względem gospodarczym i społecznym objawem bezwzględnie ujemnym”.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">P. senator referent przedstawił nam dzisiaj cyfry, które popierają tę tezę. Mianowicie stwierdził on, że w gospodarstwach, powstałych na terenie zachodniej Polski, zadłużenie, co zresztą zgadza się w zupełności z moimi cyframi, wynosi na 1 ha od 1.000 zł (to jest cyfra, którą ja cytuję) do 2.650 zł (jest to cyfra wzięta z dzieła p. Frankowskiego o zadłużeniu gospodarstw wiejskich). Tak samo powstałe osady w r. 1938, według danych Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, są zadłużone od 1.049 zł do 1.920 zł tylko z tytułu reszty ceny kupna — wszystko na 1 ha. P. senator Kamiński stwierdził, że ten objaw nie może zahamować procesu parcelacyjnego. W każdym razie musimy stwierdzić, że tego rodzaju poczynania nie mają nic wspólnego z zabiegami gospodarczymi i nie mogą one przyczynić się do poprawienia ustroju rolnego wsi polskiej. Przy tym jest to równoznaczne z robieniem z zagadnienia zadłużenia rolnictwa „perpetuum mobile”, z którego żadna ustawa oddłużeniowa nas nie wyprowadzi. Toteż poza oddłużeniem rolnictwa należało by uniemożliwić powstawanie nadmiernego zadłużenia.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">P. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych wysuwa często tezę, że ponad względy gospodarcze winien być stawiany przede wszystkim wzgląd na uszczęśliwienie człowieka, że nie warsztat pracy ma być brany pod opiekę, ale jego właściciel. Nie będę z tą tezą polemizował. Przypuszczam również, że w czasie pierwszych dwóch lat, kiedy nowy osadnik osadzony na osadzie korzysta z karencji, szczęście jego jest zupełnie realne. Czy potem jednak, kiedy się staje nadmiernie obciążonym dzierżawcą własnej rzekomo ziemi, płacącym 4 q żyta z ha, szczęście to nie maleje? Zaryzykowałbym twierdzenie, że to powrót do czasów tak jaskrawo opisywanej pańszczyzny, w której rolę ekonoma dworskiego zajął egzekutor i komornik z ramienia banków państwowych. Zdawałyby się świadczyć o tym liczne rezolucje osadników, tak często domagających się zmiany warunków finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Łączy się z tym sprawa budownictwa wiejskiego. Osadnicy województw zachodnich, którzy otrzymali przed paru laty budynki drewniane, obecnie bardzo cierpią w tych budynkach, które wymagają ciągłych remontów. Obiektywnie stwierdzić muszę, że obecnie sprawa ta uległa znacznej poprawie. Stwierdzam nawet, że budynki nowopowstające odpowiadają nie tylko materialnym, ale kulturalnym i estetycznym wymogom nowonabywców. Nie wolno nam też zmieniać systemu tego budownictwa. Bardzo bym prosił Rząd, ażeby w dalszym ciągu nowopowstające budynki miały taki wygląd i były tak budowane, jak obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Pozostaje mi do omówienia konieczność zjednoczenia wsi polskiej w jeden front rolniczy. Uważam powstanie takiego solidarnego gospodarczego frontu, mogącego skutecznie podjąć dyskusję o swoje słuszne prawa, za niezmiernie ważne. Inżynier Sondell w książce pt. „Gospodarstwo włościańskie pisze co następuje:, Kryzys, położywszy całe rolnictwo na barki, przyczynił się raczej do wzrostu poczucia solidarności wśród rolników bez względu na wielkość posiadanego areału ziemi”. Sąd ten, może powierzchowny co do przyczyny objawu, niewątpliwie jest słuszny. Rzeczywiście polska wieś się jednoczy. Z radością stwierdzić ten objaw możemy; dowodzi tego zgodna współpraca zorganizowanych rolników w zachodnich organizacjach Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego i Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych, a także w innych organizacjach, jak w Lwowskim Towarzystwie Rolniczym i w Związku Izb i Organizacyj Rolniczych. Potwierdzają również ten wniosek wyniki wyborów do ciał samorządowych, rad gminnych i gromadzkich, przeprowadzone pod znakiem wspólnego interesu rolniczego. Wieś polska zrozumiała wreszcie, że ratunku w ciężkim położeniu szukać winna w zgodnej pracy, a nie w jałowej kłótni klasowej, której tertius gaudens jest przede wszystkim podżegacz partyjny i niepolski kapitał Niestety wydaje mi się, że Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych nie przyczynia się do tego zjednoczenia. Nie czynię tu oczywiście p. Ministra Rolnictwa odpowiedzialnym za te głosy prasy, które często podnoszą dyskusję na temat różnic pomiędzy wielką a małą własnością, jednak sądzę, że niektóre poczynania Ministerstwa Rolnictwa, dążące do rozbicia wspólnego frontu rolniczego przez odseparowanie izb rolniczych od dobrowolnych organizacyj, nie przyczyniają się do tego zjednoczenia.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Również poczynania na terenie organizacyj młodzieżowych należą do tej samej kategorii. Myślę tutaj o tej opiece, jaką p. Minister zdaje się otaczać Związek Młodzieży Wiejskiej „Siew”. Nie chciałbym wcale, ażeby moje słowa zrozumiane zostały w ten sposób, że potępiam młodzież, należącą do tego Związku. Broń Boże, niewątpliwie młodzież ta jest ideowa i pełna dobrej woli. Potępić zaś musimy tych jej przywódców, którzy prowadzą ją na manowce błędnych światopoglądów. Na dowód, jakie to są światopoglądy, mogę przytoczyć słowa autorytetu, którego nikt, jak mniemam, nie może kwestionować.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Ks. Kardynał Prymas tak zechciał scharakteryzować ruch młodowiejski, reprezentowany przez Centralny Związek Młodej Wsi i Związek Młodzieży Wiejskiej: „Walka z Bogiem w niczym nie sfolgowała... W najjaskrawszej formie występuje ona we wzmożonej propagandzie komunistycznej. maskując się w występach wolnomyślicieli... Ostatnio przejął ją ruch młodowiejski. Pracuje on w duchu bezbożnictwa, kłócąc chłopa z księdzem, proponując odbudowę kultu bóstw słowiańskich. Jego wysłańcy szerzą ordynarny bolszewicki antyklerykalizm, zalecając zastąpienie katolickiej etyki na wsi etyką świecka i swobodnym obyczajem... nawołują do radykalizmu i wywrotu”.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dlaczego i na naszym terenie wielkopolskim, gdzie organizacja Centralnego Związku Młodej Wsi do niedawna jeszcze nie istniała, daje się jej subwencje z funduszów publicznych? W roku ubiegłym (1938) subwencja wyniosła 5.000 zł. Na wsi polskiej istnieją przecież inne organizacje młodzieżowe, mianowicie Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. Ich siła organizacyjna dostatecznie objawiła się w zeszłorocznym zjeździe na Jasnej Górze, dokąd przybyło 100 tysięcy delegatów. Ilość członków tych organizacyj wynosiła według Małego Rocznika Statystycznego 284.000. Ogromna większość, bo 180.000. to młodzież wiejska. Podejmowała ona niejednokrotnie te zadania, jakich od młodzieży wiejskiej oczekujemy — samokształcenia, przysposobienia rolniczego itp. Czyż koniecznym jest stwarzanie jej konkurencji tylko dlatego, że konkurent poza celami zawodowymi ma jeszcze specyficzne zabarwienie partyjne?</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Na zakończenie pozwolę sobie zadać Panu Ministrowi parę pytań. W jednym ze swych ostatnich przemówień, które pozwolę sobie zacytować dosłownie, padły z ust Pana Ministra następujące słowa: „Padły słowa krytyki, czy nasze wysiłki w związku z naprawą struktury rolnej przynoszą coś istotnego, albowiem 2 miliony ha przeszło z rąk większej własności do rąk drobnej, a stan wsi jest w dalszym ciągu zły. Nie sądziłbym, żebyśmy w jakiejkolwiek mierze byli uprawnieni wysuwać wnioski, że to swojej roli nie odegrało. Przeciwnie, twierdzę z całą stanowczością, że gdyby procesu tego w pierwszych latach niepodległości nie było, bylibyśmy dziś w sytuacji niewspółmiernie gorszej. Jeżeli twierdzę, że ten proces trzeba snuć dalej do końca, do racjonalnego ukształtowania struktury rolnej tak, jak uważamy to za możliwe w obecnych warunkach, to dlatego, że jest on jedną z dróg, która pozwoli wytrzymać czas najcięższych 20 czy 30 lat, przedzielających nas od momentu, kiedy będziemy krajem dostatecznie uprzemysłowionym”. Wnoszę z tego, że p. Minister uważa to, co nazywano dotąd przebudową ustroju rolnego, za środek chwilowego odprężenia na 20 czy 30 lat przeludnienia wsi polskiej. Wiemy skądinąd, że już tzw. zapasu ziemi jest rozparcelowane. Pozostaje według oficjalnych cyfr około 800.000 ha. Mam wrażenie, że tego rodzaju raczej paliatywne środki nie mają nic wspólnego z gospodarczą przebudową struktury agrarnej, a mogą przynieść nieobliczalne szkody gospodarcze, społeczne i polityczne. Dlatego pozwolę sobie prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy ku takim celom drugorzędnym służyć mają nasze zabiegi agrarne? Jeżeli tak, to stwierdzam, że te cele drugorzędne nie są godne tych olbrzymich ofiar, ponoszonych przez całe społeczeństwo dla przebudowy ustroju rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Pozwolę sobie również zapytać, czy Panu Ministrowi znane są poczynania areligijne, wolnomyślicielskie i propagujące jakiś specjalny kult neopogański subsydiowanych przez Ministerstwo uniwersytetów wiejskich? Sądzę, że obowiązkiem Pana Ministra byłoby się z tym stanem rzeczy zapoznać, jeżeli zaś są mu te poczynania znane, to dlaczego na tych uniwersytetach chce oprzeć Pan Minister nasze dzieło podnoszenia kultury wsi i subwencjonuje je z funduszów budżetowych?</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wreszcie jeszcze jedno pytanie. Pozwoliłem sobie już na Komisji Budżetowej przy rozważaniu budżetu rolnictwa podzielić się z Wysoką Komisją moimi obawami co do możliwości zaopatrzenia naszej armii, o ile polityka agrarna postępować będzie takimi, jak dotychczas, drogami czy też może bezdrożami. Sądzę, że może jeszcze znajdą się mówcy, którzy tę sprawę głębiej oświetlą. Ze swej strony pozwolę sobie tylko jeszcze raz prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy z całym poczuciem odpowiedzialności może nam gwarantować, że dotychczasowa jego polityka nie naraża armii i kraju na poważne braki aprowizacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wdzięczny byłbym Panu Ministrowi za wyjaśnienie tych dręczących pytań, które pozwolą Wysokiej Izbie wyrobić sobie opinię co do tego odcinka polityki naszego Rządu.</u>
<u xml:id="u-12.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Stare przysłowie niemieckie brzmi: Hat der Bauer Geld hats die ganze Welt, to znaczy w przetłumaczeniu na polski język: Jeżeli chłop ma pieniądze, ma je cały świat. Jest to święta prawda.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SHasbach">Kto śledził uważnie przemówienia, wygłaszane w komisjach i na plenum Sejmu i Senatu, musi dojść do przekonania, że niezadowolenie szerokiej wsi wzrasta w równej mierze zarówno u właścicieli większych, jak i mniejszych posiadłości. Wielki właściciel ziemski narzeka dlatego, że jemu zabiera się ziemię na parcelację, a drobny rolnik narzeka dlatego, że na przydzielonej mu działce nie może się wyżywić; obydwaj zaś uskarżają się na małą rentowność, niskie ceny zbożowe, niewspółmiernie wysokie ciężary podatkowe, niepewność koniunktury, przez co ustalenie budżetu czy większego, czy mniejszego jest niemożliwe. Rolnik nigdy nie wie, jakie będzie miał w ciągu roku dochody. Wie tylko tyle, że nic go nie chroni przed stałym wzrostem jego wydatków. Rozpiętość nożyc cen węgla, żelaza, skór, benzyny, benzolu, nawozu sztucznego, paszy, maszyn i narzędzi rolniczych a cen produktów rolnych powiększa się coraz bardziej.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SHasbach">Gdy w roku ubiegłym Rząd zwołał Sejm i Senat w najlepszych zamiarach na nadzwyczajną sesję z jednym punktem obrad — stabilizacja cen zbożowych, to wszyscy byli pełni nowych nadziei. Co z tego wynikło? Przedsięwzięte środki nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Co najgorsze przy tym — moralny kredyt Rządu, jako powołanego obrońcy rolnictwa, został mocno zachwiany. Dziś rolnicy mówią: gdyby nam wtedy nie radzili czekać ze sprzedażą zboża, gdyby nie robili nam widoków na lepsze ceny, bylibyśmy lepiej zrobili, sprzedając mało pomału, po każdorazowych cenach rynkowych i nie potrzebowalibyśmy się zapożyczać, czekając na lepsze ceny.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SHasbach">My, rolnicy, z zadowoleniem witamy starania Rządu w kierunku zmniejszenia bezrobocia w kraju przez rozbudowę przemysłu, podniesienia siły nabywczej narodu, co się przyczynić musi w końcu do zwiększenia konsumcji wszystkich produktów rolnych w kraju. Ale proces ten wymaga dużo czasu i Rząd nie powinien w dążeniu do tego celu, który przecież leży w przyszłości, zapominać o teraźniejszości. A teraźniejszość naszą cechuje nędza rolnictwa. Rolnictwo nie może żyć z widoków na przyszłość. Na rolnictwo, które stanowi podstawę egzystencji gospodarczej naszego kraju, winna być dziś i w przyszłości zwrócona główna troska Rządu.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SHasbach">Nieznaczne obniżenie cen sztucznego nawozu jest zupełnie niewystarczające i wobec jednoczesnego spadku cen zbożowych — nieskuteczne.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SHasbach">Póki rolnik nie będzie w stanie kupić za jeden kwintal zboża jednego kwintalu nawozu sztucznego, jak to przeprowadza się mimo wszelkiego oporu ze strony przemysłu nawozów sztucznych od dwóch w ramach 4-letniego planu w Niemczech, poty konsumcja nawozów sztucznych a skutkiem tego i produkcja zboża nie będzie rentowną.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SHasbach">Jeżeli depresja na rynku światowym przyczynia się do tego, że rolnik polski nie może otrzymać więcej niż dotychczas za swoje zboże, to można i trzeba mu pomóc w ten sposób, żeby za pomocą taniego sztucznego nawozu mógł powiększyć zbiory, to znaczy, żeby przy tych samych kosztach ogólnych i podatkach, przy tej samej pracy miał większy dochód z hektara. Więc jeszcze raz powtarzam żądanie rolnictwa: obniżyć ceny na nawozy sztuczne, obniżyć ceny wszystkich tych produktów, na których ceny Państwo może wywrzeć swój wpływ. Lepiej będzie, jeżeli państwowe zakłady nawozów sztucznych będą pracowały ze stratą, natomiast rolnik polski będzie miał zbiory o 2 q większe z hektara. Można to z ołówkiem w ręku obliczyć, że zarówno Państwo, jak i rolnictwo lepiej na tym wyjdą. Słowa te kieruję pod adresem p. Ministra Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SHasbach">Zadaniem Rządu jest czuwanie nad cenami bydła, by kartelizacja eksportu nie zmniejszyła zbytnio zysku należnego producentowi, tj. rolnikowi. Nie jest to dodatnim zjawiskiem, że kilku nielicznych eksporterów zarówno bekonów, jak i tuczonych baranów do Francji zarabia miliony, w porozumieniu ze sobą ceny monopolizuje i producentom tylko tyle ze swego zarobku oddaje, ile sami dobrowolnie oddać chcą.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SHasbach">W dziedzinie popierania hodowli owiec i produkcji wełny już coś niecoś zrobiono, dzięki niestrudzonej pracy Związku Hodowlanego i pełnemu zrozumienia poparciu ze strony Rządu. Ale powiększenie produkcji wełny jest tak ważną kwestią, że jej nawet w Ministerstwie Spraw Wojskowych poświęcają największą uwagę, i nie powinno się zaprzestać na tym. co dotychczas osiągnięto, lecz nadal popierać tę produkcję wszystkimi środkami.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#ErwinHasbach">Wysoki Senacie! Stare przysłowie niemieckie brzmi: Hat der Bauer Geld hats die ganze Welt, to znaczy w przetłumaczeniu na polski język: Jeżeli chłop ma pieniądze, ma je cały świat. Jest to święta prawda.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#ErwinHasbach">Kto śledził uważnie przemówienia, wygłaszane w komisjach i na plenum Sejmu i Senatu, musi dojść do przekonania, że niezadowolenie szerokiej wsi wzrasta w równej mierze zarówno u właścicieli większych, jak i mniejszych posiadłości. Wielki właściciel ziemski narzeka dlatego, że jemu zabiera się ziemię na parcelację, a drobny rolnik narzeka dlatego, że na przydzielonej mu działce nie może się wyżywić; obydwaj zaś uskarżają się na małą rentowność, niskie ceny zbożowe, niewspółmiernie wysokie ciężary podatkowe, niepewność koniunktury, przez co ustalenie budżetu czy większego, czy mniejszego jest niemożliwe. Rolnik nigdy nie wie, jakie będzie miał w ciągu roku dochody. Wie tylko tyle, że nic go nie chroni przed stałym wzrostem jego wydatków. Rozpiętość nożyc cen węgla, żelaza, skór, benzyny, benzolu, nawozu sztucznego, paszy, maszyn i narzędzi rolniczych a cen produktów rolnych powiększa się coraz bardziej.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#ErwinHasbach">Gdy w roku ubiegłym Rząd zwołał Sejm i Senat w najlepszych zamiarach na nadzwyczajną sesję z jednym punktem obrad — stabilizacja cen zbożowych, to wszyscy byli pełni nowych nadziei. Co z tego wynikło? Przedsięwzięte środki nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Co najgorsze przy tym — moralny kredyt Rządu, jako powołanego obrońcy rolnictwa, został mocno zachwiany. Dziś rolnicy mówią: gdyby nam wtedy nie radzili czekać ze sprzedażą zboża, gdyby nie robili nam widoków na lepsze ceny, bylibyśmy lepiej zrobili, sprzedając mało pomału, po każdorazowych cenach rynkowych i nie potrzebowalibyśmy się zapożyczać, czekając na lepsze ceny.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#ErwinHasbach">My, rolnicy, z zadowoleniem witamy starania Rządu w kierunku zmniejszenia bezrobocia w kraju przez rozbudowę przemysłu, podniesienia siły nabywczej narodu, co się przyczynić musi w końcu do zwiększenia konsumcji wszystkich produktów rolnych w kraju. Ale proces ten wymaga dużo czasu i Rząd nie powinien w dążeniu do tego celu, który przecież leży w przyszłości, zapominać o teraźniejszości. A teraźniejszość naszą cechuje nędza rolnictwa. Rolnictwo nie może żyć z widoków na przyszłość. Na rolnictwo, które stanowi podstawę egzystencji gospodarczej naszego kraju, winna być dziś i w przyszłości zwrócona główna troska Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#ErwinHasbach">Nieznaczne obniżenie cen sztucznego nawozu jest zupełnie niewystarczające i wobec jednoczesnego spadku cen zbożowych — nieskuteczne.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#ErwinHasbach">Póki rolnik nie będzie w stanie kupić za jeden kwintal zboża jednego kwintalu nawozu sztucznego, jak to przeprowadza się mimo wszelkiego oporu ze strony przemysłu nawozów sztucznych od dwóch w ramach 4-letniego planu w Niemczech, poty konsumcja nawozów sztucznych a skutkiem tego i produkcja zboża nie będzie rentowną.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#ErwinHasbach">Jeżeli depresja na rynku światowym przyczynia się do tego, że rolnik polski nie może otrzymać więcej niż dotychczas za swoje zboże, to można i trzeba mu pomóc w ten sposób, żeby za pomocą taniego sztucznego nawozu mógł powiększyć zbiory, to znaczy, żeby przy tych samych kosztach ogólnych i podatkach, przy tej samej pracy miał większy dochód z hektara. Więc jeszcze raz powtarzam żądanie rolnictwa: obniżyć ceny na nawozy sztuczne, obniżyć ceny wszystkich tych produktów, na których ceny Państwo może wywrzeć swój wpływ. Lepiej będzie, jeżeli państwowe zakłady nawozów sztucznych będą pracowały ze stratą, natomiast rolnik polski będzie miał zbiory o 2 q większe z hektara. Można to z ołówkiem w ręku obliczyć, że zarówno Państwo, jak i rolnictwo lepiej na tym wyjdą. Słowa te kieruję pod adresem p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#ErwinHasbach">Zadaniem Rządu jest czuwanie nad cenami bydła, by kartelizacja eksportu nie zmniejszyła zbytnio zysku należnego producentowi, tj. rolnikowi. Nie jest to dodatnim zjawiskiem, że kilku nielicznych eksporterów zarówno bekonów, jak i tuczonych baranów do Francji zarabia miliony, w porozumieniu ze sobą ceny monopolizuje i producentom tylko tyle ze swego zarobku oddaje, ile sami dobrowolnie oddać chcą.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#ErwinHasbach">W dziedzinie popierania hodowli owiec i produkcji wełny już coś niecoś zrobiono, dzięki niestrudzonej pracy Związku Hodowlanego i pełnemu zrozumienia poparciu ze strony Rządu. Ale powiększenie produkcji wełny jest tak ważną kwestią, że jej nawet w Ministerstwie Spraw Wojskowych poświęcają największą uwagę, i nie powinno się zaprzestać na tym. co dotychczas osiągnięto, lecz nadal popierać tę produkcję wszystkimi środkami.</u>
<u xml:id="u-14.9" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SHasbach">W związku z tym i spożycie mięsa baraniego w kraju winno być zwiększone. Niezrozumiałym jest, że intendentury wojskowe tylko niechętnie stosują się do zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych i przeto niedostateczne ilości baraniny, gotowanej razem z jarzynami, spożywane są przez żołnierzy.</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SHasbach">Dotychczas mówiłem o ogólnej nędzy rolnictwa, która powstała z wadliwego ustalania cen i skutkiem tego i niedostatecznych dochodów poszczególnego rolnika.</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#SHasbach">Oprócz tego niszczy się w dalszym ciągu pod względem gospodarczym posiadłości ziemskie, podlegające reformie rolnej, przez całkowicie niegospodarcze stosowanie ustawy o reformie rolnej.</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#SHasbach">Każdy zawodowy rolnik wie, co to znaczy, jeżeli gospodarstwo rolne musi być przerobione, tj. jeżeli cały zakrojony na wielki obszar aparat musi być zmniejszony. Przedstawcie sobie, Panowie Senatorowie, że gospodarstwo, mające 500 ha, podlega reformie rolnej. 180 ha pozostaje właścicielowi z artykułu 4. Przypuśćmy, że z powodu intensywnej uprawy buraków cukrowych, gorzelni, doskonałej hodowli bydła i owiec przyznano mu jeszcze 100 ha dodatków; pozostaje mu zatem zamiast 500 ha 280 ha. Wielkimi kosztami i z utratą znacznej części swego majątku właściciel reorganizuje swoje przedsiębiorstwo i przystosowuje zmniejszone gospodarstwo według wszelkich reguł praktyki i nauki do nowych warunków. Ledwo z tym skończył, bo to trwa dłuższy czas, powiedzmy 2–3 lata, przypomina sobie p. Minister Reform Rolnych, że właściciel ten przecież jeszcze więcej posiada, niż przewiduje minimum ustawy o reformie rolnej. I znów gospodarstwo to dla głupich paru hektarów, które przecież dla całokształtu reformy rolnej nie odgrywają żadnej roli, oddać musi część albo nawet wszystkie dodatki, przyznane mu poprzednio. Znów duże straty, znów konfiskata części majątku. Znany mi jest jeden wypadek, gdzie właściciel na zasadzie przyznanych mu dodatków, za wyraźną zgodą urzędu ziemskiego, po pożarze starej gorzelni wybudował nowiutką gorzelnię z najnowocześniejszym urządzeniem. Panowie wiedzą, co znaczy dziś dla Polski popieranie produkcji spirytusowej. Bez względu na wielkie inwestycje przy budowie nowej gorzelni i bez względu na to, że przecież urząd ziemski zezwolił na tę budowę, odebrano właścicielowi nowe obszary, przez co racjonalne wykorzystanie gorzelni jest utrudnione. Tak postępuje się u nas z majątkiem poszczególnego obywatela, chociaż majątek narodowy składa się przecież z majątków poszczególnych obywateli i z majątku Państwa.</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#SHasbach">Zawsze oświadczaliśmy z tego miejsca, że uważamy przeprowadzenie reformy rolnej dla Polski za konieczność socjalną i gospodarczą, ale w formie, która unika zbytecznych strat i stawia gospodarczy punkt widzenia na czele sprawy. Ideologiczna strona reformy nie powinna negować strony gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#SHasbach">Tyle o ogólnych trudnościach gospodarczych, które uciskają rolnictwo zarówno polskie, jak i niemieckie.</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#SHasbach">Ustawy, wydane w dziedzinie rolnictwa, mają dla nas Niemców oprócz strony gospodarczej jeszcze i stronę polityczną. Ku memu ubolewaniu już często o tym mówić musiałem. Poruszyć muszę przy tej okazji rozporządzenie o przewłaszczeniu, prawo odkupu i pierwokupu i ustawę o mleczarniach.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#SHasbach">Nabywcom narodowości niemieckiej odmawia się zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnej, wymaganego na zasadzie rozporządzenia Bundesratu z 18 marca 1918 r. i rozporządzenia ministra dla byłej dzielnicy pruskiej z dnia 25 czerwca 1919 r. Przy nieruchomościach wiejskich władze administracyjne uzasadniają odmowę zezwolenia tym, że nabywca niemiecki rzekomo nie jest w stanie daną nieruchomość racjonalnie zagospodarowywać. Decyzja opiera się na opinii, wydanej przez organa, podlegające Ministerstwu Rolnictwa. Uzasadnienie to jeszcze stale jest używane, pomimo że właśnie rolnik niemiecki w dzielnicy zachodniej pracą swoją dowiódł, że on specjalnie jest w stanie zagospodarowywać racjonalnie nieruchomość dla dobra ogółu i Państwa. Dotychczas nie znany mi jest ani jeden wypadek, żeby gospodarstwa rolne, nabyte przez rolników niemieckich, nawet mimo odmowy zezwolenia na przewłaszczenie, były dewastowane lub zaniedbywane. Przeciwnie, w około 150 przeze mnie przedstawionych wypadkach odmowy przewłaszczenia mogę w każdym poszczególnym wypadku dowieść, że uzasadnieniu odmowy złą gospodarką zaprzecza niezbicie świetne wprost zagospodarowanie tych nieruchomości. Starania moje o wznowienie postępowania w celu udzielenia zezwolenia na przewłaszczenie w tych wypadkach nie odniosły pożądanego skutku, pomimo że takie wznowienie byłoby pod względem administracyjno prawnym zupełnie możliwe. Stwierdzić muszę, że władze administracyjne nawet wtedy nie udzielają zezwolenia, jeżeli dany nabywca posiada orzeczenie Najwyższego Trybunału Administracyjnego, że odmowa jest nieuzasadniona.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#SHasbach">W związku z tym, niestety, stwierdzić muszę, że nie zaprzestano jeszcze stosowania wobec rolników niemieckich prawa odkupu i pierwokupu. W dalszym ciągu odbywają się eksmisje rolników niemieckich na zasadzie przeprowadzonych postępowań pierwokupu lub odkupu, a to w ten sposób, że nie otrzymują nawet odszkodowania. Jeszcze 7 marca tego roku eksmitowano rolnika Willi Utecht z Bługowca. pow. Wyrzysk, drogą przeprowadzonego postępowania odkupu z jego 60 morgowej posiadłości za zapłatą 453,35 zł, jako ceny odkupowej, pomimo że posiadłość ta warta jest co najmniej 19.000 zł. Postępowanie takie jest stosowane w dalszym ciągu, aczkolwiek polsko niemiecka umowa likwidacyjna dążyła do uregulowania kwestii stosowania prawa odkupu.</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#SHasbach">W roku 1936 wydano ustawę o mleczarniach. Ustawa ta zawiera obok ogólnych przepisów również bardzo szczegółowe wymagania co do technicznego urządzenia poszczególnych mleczarń. Kontrolę nad tym poruczono odnośnej Izbie Rolniczej. Minęło już 2 1/2lat od wejścia tej ustawy w życie, a zatem mamy już dosyć doświadczeń, by móc stwierdzić, że stosowanie tej ustawy ma tendencje wrogie mniejszości niemieckiej. Znam 14 wypadków, w których mleczarnie niemieckie, przeważnie spółdzielnie, musiały być zamknięte lub grozi im zamknięcie w najbliższym czasie. Aby cel ten osiągnąć, stawiane są takie wymagania techniczne, że są one po części w ogóle niewykonalne. Mogłem stwierdzić, że wymagania takie stawiane są tylko mleczarniom niemieckim, podczas gdy polskie przedsiębiorstwa nie są nawet w podobny sposób kwestionowane. Przytoczę jeden tylko przykład. W Siemkowic, powiat Świecie. jest mleczarnia, którą z polecenia Izby Rolnicze! zamknięto na zasadzie powtórnej rewizji z powodu braku odpowiedniego filtru mika i rzekomego wadliwego chłodzenia głębinowego. Wśród zimy mleczarnię zapieczętować no i nie dano nawet kierownikowi możności przygotowania likwidacji. Przez to powstały poważne straty. W tej samej miejscowości znajduje się nadzwyczaj prymitywna mleczarnia polska, urządzona w starym domu wiejskim, nie posiadająca nawet własnej studni i która posyła wydobytą śmietankę bez żadnego chłodzenia do drugiej mleczarni, oddalonej o 20 km. Ta mleczarnia pracuje jeszcze po dzień dzisiejszy bez przeszkody i zakwestionowania.</u>
- <u xml:id="u-14.20" who="#SHasbach">Przed tym mówiłem o skutkach reformy rolnej dla rolnictwa w ogóle. Teraz, jak rokrocznie, przedstawić muszę szkodliwe następstwa tej ustawy dla moich współrodaków. W każdym roku niemiecka grupa narodowościowa tak dotkliwie odczuwała polityczny charakter stosowania ustawy o reformie rolnej, że teraz już wprost notorycznie wiadomym jest, że ustawa o reformie rolnej ma ograniczać teren życiowy ludności niemieckiej. Setki rezolucji najróżniejszych stowarzyszeń i związków polskich, a nawet i interpelacje sejmowe posłów polskich domagały się stosowania ustawy o reformie rolnej do całkowitego wywłaszczenia Niemców. Chyba mogę sobie zaoszczędzić bliższego zajęcia się żądaniami i życzeniami poszczególnych sfer narodu polskiego. Podobne żądania cechuje aż nader wyraźnie charakter przeciwkonstytucyjny. Mimo to stwierdzić muszę, że widocznie Rząd przychyla się do żądania stosowania ustawy o reformie rolnej na niekorzyść mniejszości niemieckiej. Inaczej bowiem trudno zrozumieć nieproporcjonalny stosunek między polską a niemiecką własnością ziemską, przymusowo rozparcelowaną.</u>
- <u xml:id="u-14.21" who="#SHasbach">Dla bliższego wyjaśnienia muszę przytoczyć tu kilka liczb. W województwach poznańskim i pomorskim rozparcelowano od r. 1926, to jest od czasu obowiązywania ustawy o reformie rolnej, ogółem 200.436 ha. Z tego 132.644 ha było posiadłością niemiecką, a 67.792 ha — posiadłością polską. Wyrażona w procentach niemiecka własność prywatna musiała oddać na parcelację przymusową 2/3, czyli 66% całego obszaru parcelacyjnego, od polskiej własności zażądano natomiast tylko 1/3, czyli 34%. A z całkowitego obszaru, podlegającego parcelacji, Niemcy posiadali tylko 262.110 łut, czyli 38%, albo 1/3, Polacy natomiast 417.237 ha, czyli 62% lub 2/3. Z tych paru liczb wyraźnie uwydatnia się pokrzywdzenie własności niemieckiej W wielu memoriałach do p. Ministra Reform Rolnych i p. Premiera prosiłem o pomoc w tej naszej krzywdzie. Ale wszystkie moje prośby i memoriały pozostały bez odpowiedzi. Oczywista, antymniejszościowa taktyka przy przeprowadzaniu reformy rolnej jest w dalszym ciągu stosowana.</u>
- <u xml:id="u-14.22" who="#SHasbach">Tak i w ostatnim roku, w r. 1939 Rada Ministrów ogłosiła listę imienną, z którą my, Niemcy, nie możemy się pogodzić bez energicznego protestu. Mianowicie zażądano w tym roku od posiadłości niemieckich 22.732 ha i tylko 11.988 ha z polskiej ręki. Stara dysproporcja, która istniała od dawna, i w tym roku się znów powtórzyła, aczkolwiek oświadczenie w sprawie mniejszości z dnia 5 listopada 1937 r. przyznaje wyraźnie w punkcie 5, że „członkowie mniejszości z powodu swej przynależności do tejże nie mogą być hamowani ani pokrzywdzeni przy wyborze lub przy wykonywaniu zawodu lub działalności gospodarczej”. Przyznano nawet wyraźnie, że w dziedzinie gospodarczej posiadają te same prawa, co członkowie narodu państwowego, szczególnie co się tyczy posiadania i nabywania nieruchomości. Jest dla mnie zupełnie niezrozumiałe, jak stosowanie reformy rolnej pogodzić można szczególnie po 5 listopada 1937 r. z zapewnieniem, podanym nam przez Pana Prezydenta w tak uroczysty sposób do wiadomości.</u>
- <u xml:id="u-14.23" who="#SHasbach">Skutki przedstawionego przeze mnie stosowania reformy rolnej nie dały długo na siebie czekać. Niemiecka własność ziemska, która w roku 1926 posiadała 514.992 ha, straciła do roku 1939 - 198.377 ha, to znaczy 38,5% swego całkowitego obszaru, tak że dziś pozostało tylko jeszcze 316,615 ha, czyli 61,5% pierwotnego obszaru. Polscy właściciele ziemscy, którzy w r. 1926 posiadali 742.916 ha, stracili w tym samym czasokresie tylko 88.144 ha, czyli 11,1% swej ogólnej posiadłości, a zatem mają jeszcze dziś 664.772 ha, czyli 88,9%. Tych kilka liczb wskazuje wyraźnie na przesunięcie stosunku posiadania między polską a niemiecką własnością ziemską w województwach zachodnich kraju, albowiem w roku 1926 z obszaru, podlegającego reformie rolnej, znajdowało się jeszcze 40% w rękach niemieckich i 60% w rękach polskich, podczas gdy dziś po przeprowadzonej reformie rolnej znajduje się w rękach niemieckich tylko jeszcze 20%, a 80% w rękach polskich.</u>
- <u xml:id="u-14.24" who="#SHasbach">Pomimo że własność niemiecka, jak już dowiodłem tymi paru przedtem cytowanymi liczbami, jest niewspółmiernie licznie pociągnięta do parcelacji i przez to teren życiowy mniejszości niemieckiej z roku na rok doznaje coraz to większego ograniczenia, to jednak na nowo powstałych gospodarstwach rolnych nie osiedlono prawie zupełnie członków mniejszości niemieckiej. Według dostarczonego mi materiału nie zużyto nawet ani jednego procentu całego do parcelacji pociągniętego obszaru na osiedlenie chłopów niemieckich na parcelach, ponieważ komisarze ziemscy w województwach poznańskim i pomorskim z zasady odmawiają osiedlania członków mniejszości niemieckiej, do czego nie wahali się nawet przyznać w ustnych pertraktacjach. W memoriałach moich i z trybuny Senatu kilkakrotnie podkreślałem, że nadmiar ludności wsi niemieckiej jest co najmniej taki sam, jak ogólnie znany przerost ludności wsi polskiej. Głód ziemi wśród ludności niemieckiej jest przeto tak samo silny, jak wśród ludności polskiej. Nawet śmiem twierdzić, że jest jeszcze silniejszy, bo dla potomstwa chłopów niemieckich niedostępne są wszelkie stanowiska niższych urzędników i pracowników komunalnych i państwowych, które otworem stoją dla potomstwa polskich chłopów. Dlatego też prosiłem kilkakrotnie p. Premiera, względnie p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, by chcieli w przyszłości dbać o to, ażeby przy tworzeniu nowych osad chłopskich była odpowiednio uwzględniana również mniejszość niemiecka, o ile reflektuje ona na nowe względnie przyległe parcele. Przeto dziś jeszcze raz powtórzyć muszę moją prośbę, by Rząd chciał chociażby częściowo naprawić krzywdę, wyrządzoną mniejszości niemieckiej dotychczas przez stosowanie reformy rolnej, i uwzględnić w przyszłości osadników niemieckich.</u>
- <u xml:id="u-14.25" who="#SHasbach">Nie mogę dopuścić do tego, że się stara nas, Niemców w Polsce, rugować z życia gospodarczego przez jednostronne stosowanie ustaw, aby tym samym odmówić nam naszego prawa swojszczyzny. Kończę moje przemówienie ustępem z memoriału, wręczonego 11 marca 1937 r. p. Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych: „Niemieckiej grupie narodowościowej w dzielnicy zachodniej wyrządza się w sprawie agrarnej krzywdę, nieuzasadnioną pod względem gospodarczym ani pod względem państwowo politycznym. Prośby moje, by zapobiec tej krzywdzie, pozostały, jak już zaznaczyłem, bezskuteczne. Oświadczam z całym naciskiem, że niemiecka grupa narodowościowa zwalczać będzie podobne naruszanie swych praw życiowych, wszystkimi stojącymi jej do dyspozycji środkami wewnętrzno państwowymi”.</u>
- <u xml:id="u-14.26" who="#SHasbach">Będziemy dalej walczyć o nasz teren życiowy i o przyszłość naszych dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#ErwinHasbach">W związku z tym i spożycie mięsa baraniego w kraju winno być zwiększone. Niezrozumiałym jest, że intendentury wojskowe tylko niechętnie stosują się do zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych i przeto niedostateczne ilości baraniny, gotowanej razem z jarzynami, spożywane są przez żołnierzy.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#ErwinHasbach">Dotychczas mówiłem o ogólnej nędzy rolnictwa, która powstała z wadliwego ustalania cen i skutkiem tego i niedostatecznych dochodów poszczególnego rolnika.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#ErwinHasbach">Oprócz tego niszczy się w dalszym ciągu pod względem gospodarczym posiadłości ziemskie, podlegające reformie rolnej, przez całkowicie niegospodarcze stosowanie ustawy o reformie rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#ErwinHasbach">Każdy zawodowy rolnik wie, co to znaczy, jeżeli gospodarstwo rolne musi być przerobione, tj. jeżeli cały zakrojony na wielki obszar aparat musi być zmniejszony. Przedstawcie sobie, Panowie Senatorowie, że gospodarstwo, mające 500 ha, podlega reformie rolnej. 180 ha pozostaje właścicielowi z artykułu 4. Przypuśćmy, że z powodu intensywnej uprawy buraków cukrowych, gorzelni, doskonałej hodowli bydła i owiec przyznano mu jeszcze 100 ha dodatków; pozostaje mu zatem zamiast 500 ha 280 ha. Wielkimi kosztami i z utratą znacznej części swego majątku właściciel reorganizuje swoje przedsiębiorstwo i przystosowuje zmniejszone gospodarstwo według wszelkich reguł praktyki i nauki do nowych warunków. Ledwo z tym skończył, bo to trwa dłuższy czas, powiedzmy 2–3 lata, przypomina sobie p. Minister Reform Rolnych, że właściciel ten przecież jeszcze więcej posiada, niż przewiduje minimum ustawy o reformie rolnej. I znów gospodarstwo to dla głupich paru hektarów, które przecież dla całokształtu reformy rolnej nie odgrywają żadnej roli, oddać musi część albo nawet wszystkie dodatki, przyznane mu poprzednio. Znów duże straty, znów konfiskata części majątku. Znany mi jest jeden wypadek, gdzie właściciel na zasadzie przyznanych mu dodatków, za wyraźną zgodą urzędu ziemskiego, po pożarze starej gorzelni wybudował nowiutką gorzelnię z najnowocześniejszym urządzeniem. Panowie wiedzą, co znaczy dziś dla Polski popieranie produkcji spirytusowej. Bez względu na wielkie inwestycje przy budowie nowej gorzelni i bez względu na to, że przecież urząd ziemski zezwolił na tę budowę, odebrano właścicielowi nowe obszary, przez co racjonalne wykorzystanie gorzelni jest utrudnione. Tak postępuje się u nas z majątkiem poszczególnego obywatela, chociaż majątek narodowy składa się przecież z majątków poszczególnych obywateli i z majątku Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#ErwinHasbach">Zawsze oświadczaliśmy z tego miejsca, że uważamy przeprowadzenie reformy rolnej dla Polski za konieczność socjalną i gospodarczą, ale w formie, która unika zbytecznych strat i stawia gospodarczy punkt widzenia na czele sprawy. Ideologiczna strona reformy nie powinna negować strony gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#ErwinHasbach">Tyle o ogólnych trudnościach gospodarczych, które uciskają rolnictwo zarówno polskie, jak i niemieckie.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#ErwinHasbach">Ustawy, wydane w dziedzinie rolnictwa, mają dla nas Niemców oprócz strony gospodarczej jeszcze i stronę polityczną. Ku memu ubolewaniu już często o tym mówić musiałem. Poruszyć muszę przy tej okazji rozporządzenie o przewłaszczeniu, prawo odkupu i pierwokupu i ustawę o mleczarniach.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#ErwinHasbach">Nabywcom narodowości niemieckiej odmawia się zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnej, wymaganego na zasadzie rozporządzenia Bundesratu z 18 marca 1918 r. i rozporządzenia ministra dla byłej dzielnicy pruskiej z dnia 25 czerwca 1919 r. Przy nieruchomościach wiejskich władze administracyjne uzasadniają odmowę zezwolenia tym, że nabywca niemiecki rzekomo nie jest w stanie daną nieruchomość racjonalnie zagospodarowywać. Decyzja opiera się na opinii, wydanej przez organa, podlegające Ministerstwu Rolnictwa. Uzasadnienie to jeszcze stale jest używane, pomimo że właśnie rolnik niemiecki w dzielnicy zachodniej pracą swoją dowiódł, że on specjalnie jest w stanie zagospodarowywać racjonalnie nieruchomość dla dobra ogółu i Państwa. Dotychczas nie znany mi jest ani jeden wypadek, żeby gospodarstwa rolne, nabyte przez rolników niemieckich, nawet mimo odmowy zezwolenia na przewłaszczenie, były dewastowane lub zaniedbywane. Przeciwnie, w około 150 przeze mnie przedstawionych wypadkach odmowy przewłaszczenia mogę w każdym poszczególnym wypadku dowieść, że uzasadnieniu odmowy złą gospodarką zaprzecza niezbicie świetne wprost zagospodarowanie tych nieruchomości. Starania moje o wznowienie postępowania w celu udzielenia zezwolenia na przewłaszczenie w tych wypadkach nie odniosły pożądanego skutku, pomimo że takie wznowienie byłoby pod względem administracyjno prawnym zupełnie możliwe. Stwierdzić muszę, że władze administracyjne nawet wtedy nie udzielają zezwolenia, jeżeli dany nabywca posiada orzeczenie Najwyższego Trybunału Administracyjnego, że odmowa jest nieuzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#ErwinHasbach">W związku z tym, niestety, stwierdzić muszę, że nie zaprzestano jeszcze stosowania wobec rolników niemieckich prawa odkupu i pierwokupu. W dalszym ciągu odbywają się eksmisje rolników niemieckich na zasadzie przeprowadzonych postępowań pierwokupu lub odkupu, a to w ten sposób, że nie otrzymują nawet odszkodowania. Jeszcze 7 marca tego roku eksmitowano rolnika Willi Utecht z Bługowca. pow. Wyrzysk, drogą przeprowadzonego postępowania odkupu z jego 60 morgowej posiadłości za zapłatą 453,35 zł, jako ceny odkupowej, pomimo że posiadłość ta warta jest co najmniej 19.000 zł. Postępowanie takie jest stosowane w dalszym ciągu, aczkolwiek polsko niemiecka umowa likwidacyjna dążyła do uregulowania kwestii stosowania prawa odkupu.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#ErwinHasbach">W roku 1936 wydano ustawę o mleczarniach. Ustawa ta zawiera obok ogólnych przepisów również bardzo szczegółowe wymagania co do technicznego urządzenia poszczególnych mleczarń. Kontrolę nad tym poruczono odnośnej Izbie Rolniczej. Minęło już 2 1/2lat od wejścia tej ustawy w życie, a zatem mamy już dosyć doświadczeń, by móc stwierdzić, że stosowanie tej ustawy ma tendencje wrogie mniejszości niemieckiej. Znam 14 wypadków, w których mleczarnie niemieckie, przeważnie spółdzielnie, musiały być zamknięte lub grozi im zamknięcie w najbliższym czasie. Aby cel ten osiągnąć, stawiane są takie wymagania techniczne, że są one po części w ogóle niewykonalne. Mogłem stwierdzić, że wymagania takie stawiane są tylko mleczarniom niemieckim, podczas gdy polskie przedsiębiorstwa nie są nawet w podobny sposób kwestionowane. Przytoczę jeden tylko przykład. W Siemkowic, powiat Świecie. jest mleczarnia, którą z polecenia Izby Rolnicze! zamknięto na zasadzie powtórnej rewizji z powodu braku odpowiedniego filtru mika i rzekomego wadliwego chłodzenia głębinowego. Wśród zimy mleczarnię zapieczętować no i nie dano nawet kierownikowi możności przygotowania likwidacji. Przez to powstały poważne straty. W tej samej miejscowości znajduje się nadzwyczaj prymitywna mleczarnia polska, urządzona w starym domu wiejskim, nie posiadająca nawet własnej studni i która posyła wydobytą śmietankę bez żadnego chłodzenia do drugiej mleczarni, oddalonej o 20 km. Ta mleczarnia pracuje jeszcze po dzień dzisiejszy bez przeszkody i zakwestionowania.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#ErwinHasbach">Przed tym mówiłem o skutkach reformy rolnej dla rolnictwa w ogóle. Teraz, jak rokrocznie, przedstawić muszę szkodliwe następstwa tej ustawy dla moich współrodaków. W każdym roku niemiecka grupa narodowościowa tak dotkliwie odczuwała polityczny charakter stosowania ustawy o reformie rolnej, że teraz już wprost notorycznie wiadomym jest, że ustawa o reformie rolnej ma ograniczać teren życiowy ludności niemieckiej. Setki rezolucji najróżniejszych stowarzyszeń i związków polskich, a nawet i interpelacje sejmowe posłów polskich domagały się stosowania ustawy o reformie rolnej do całkowitego wywłaszczenia Niemców. Chyba mogę sobie zaoszczędzić bliższego zajęcia się żądaniami i życzeniami poszczególnych sfer narodu polskiego. Podobne żądania cechuje aż nader wyraźnie charakter przeciwkonstytucyjny. Mimo to stwierdzić muszę, że widocznie Rząd przychyla się do żądania stosowania ustawy o reformie rolnej na niekorzyść mniejszości niemieckiej. Inaczej bowiem trudno zrozumieć nieproporcjonalny stosunek między polską a niemiecką własnością ziemską, przymusowo rozparcelowaną.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#ErwinHasbach">Dla bliższego wyjaśnienia muszę przytoczyć tu kilka liczb. W województwach poznańskim i pomorskim rozparcelowano od r. 1926, to jest od czasu obowiązywania ustawy o reformie rolnej, ogółem 200.436 ha. Z tego 132.644 ha było posiadłością niemiecką, a 67.792 ha — posiadłością polską. Wyrażona w procentach niemiecka własność prywatna musiała oddać na parcelację przymusową 2/3, czyli 66% całego obszaru parcelacyjnego, od polskiej własności zażądano natomiast tylko 1/3, czyli 34%. A z całkowitego obszaru, podlegającego parcelacji, Niemcy posiadali tylko 262.110 łut, czyli 38%, albo 1/3, Polacy natomiast 417.237 ha, czyli 62% lub 2/3. Z tych paru liczb wyraźnie uwydatnia się pokrzywdzenie własności niemieckiej W wielu memoriałach do p. Ministra Reform Rolnych i p. Premiera prosiłem o pomoc w tej naszej krzywdzie. Ale wszystkie moje prośby i memoriały pozostały bez odpowiedzi. Oczywista, antymniejszościowa taktyka przy przeprowadzaniu reformy rolnej jest w dalszym ciągu stosowana.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#ErwinHasbach">Tak i w ostatnim roku, w r. 1939 Rada Ministrów ogłosiła listę imienną, z którą my, Niemcy, nie możemy się pogodzić bez energicznego protestu. Mianowicie zażądano w tym roku od posiadłości niemieckich 22.732 ha i tylko 11.988 ha z polskiej ręki. Stara dysproporcja, która istniała od dawna, i w tym roku się znów powtórzyła, aczkolwiek oświadczenie w sprawie mniejszości z dnia 5 listopada 1937 r. przyznaje wyraźnie w punkcie 5, że „członkowie mniejszości z powodu swej przynależności do tejże nie mogą być hamowani ani pokrzywdzeni przy wyborze lub przy wykonywaniu zawodu lub działalności gospodarczej”. Przyznano nawet wyraźnie, że w dziedzinie gospodarczej posiadają te same prawa, co członkowie narodu państwowego, szczególnie co się tyczy posiadania i nabywania nieruchomości. Jest dla mnie zupełnie niezrozumiałe, jak stosowanie reformy rolnej pogodzić można szczególnie po 5 listopada 1937 r. z zapewnieniem, podanym nam przez Pana Prezydenta w tak uroczysty sposób do wiadomości.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#ErwinHasbach">Skutki przedstawionego przeze mnie stosowania reformy rolnej nie dały długo na siebie czekać. Niemiecka własność ziemska, która w roku 1926 posiadała 514.992 ha, straciła do roku 1939 - 198.377 ha, to znaczy 38,5% swego całkowitego obszaru, tak że dziś pozostało tylko jeszcze 316,615 ha, czyli 61,5% pierwotnego obszaru. Polscy właściciele ziemscy, którzy w r. 1926 posiadali 742.916 ha, stracili w tym samym czasokresie tylko 88.144 ha, czyli 11,1% swej ogólnej posiadłości, a zatem mają jeszcze dziś 664.772 ha, czyli 88,9%. Tych kilka liczb wskazuje wyraźnie na przesunięcie stosunku posiadania między polską a niemiecką własnością ziemską w województwach zachodnich kraju, albowiem w roku 1926 z obszaru, podlegającego reformie rolnej, znajdowało się jeszcze 40% w rękach niemieckich i 60% w rękach polskich, podczas gdy dziś po przeprowadzonej reformie rolnej znajduje się w rękach niemieckich tylko jeszcze 20%, a 80% w rękach polskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#ErwinHasbach">Pomimo że własność niemiecka, jak już dowiodłem tymi paru przedtem cytowanymi liczbami, jest niewspółmiernie licznie pociągnięta do parcelacji i przez to teren życiowy mniejszości niemieckiej z roku na rok doznaje coraz to większego ograniczenia, to jednak na nowo powstałych gospodarstwach rolnych nie osiedlono prawie zupełnie członków mniejszości niemieckiej. Według dostarczonego mi materiału nie zużyto nawet ani jednego procentu całego do parcelacji pociągniętego obszaru na osiedlenie chłopów niemieckich na parcelach, ponieważ komisarze ziemscy w województwach poznańskim i pomorskim z zasady odmawiają osiedlania członków mniejszości niemieckiej, do czego nie wahali się nawet przyznać w ustnych pertraktacjach. W memoriałach moich i z trybuny Senatu kilkakrotnie podkreślałem, że nadmiar ludności wsi niemieckiej jest co najmniej taki sam, jak ogólnie znany przerost ludności wsi polskiej. Głód ziemi wśród ludności niemieckiej jest przeto tak samo silny, jak wśród ludności polskiej. Nawet śmiem twierdzić, że jest jeszcze silniejszy, bo dla potomstwa chłopów niemieckich niedostępne są wszelkie stanowiska niższych urzędników i pracowników komunalnych i państwowych, które otworem stoją dla potomstwa polskich chłopów. Dlatego też prosiłem kilkakrotnie p. Premiera, względnie p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, by chcieli w przyszłości dbać o to, ażeby przy tworzeniu nowych osad chłopskich była odpowiednio uwzględniana również mniejszość niemiecka, o ile reflektuje ona na nowe względnie przyległe parcele. Przeto dziś jeszcze raz powtórzyć muszę moją prośbę, by Rząd chciał chociażby częściowo naprawić krzywdę, wyrządzoną mniejszości niemieckiej dotychczas przez stosowanie reformy rolnej, i uwzględnić w przyszłości osadników niemieckich.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#ErwinHasbach">Nie mogę dopuścić do tego, że się stara nas, Niemców w Polsce, rugować z życia gospodarczego przez jednostronne stosowanie ustaw, aby tym samym odmówić nam naszego prawa swojszczyzny. Kończę moje przemówienie ustępem z memoriału, wręczonego 11 marca 1937 r. p. Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych: „Niemieckiej grupie narodowościowej w dzielnicy zachodniej wyrządza się w sprawie agrarnej krzywdę, nieuzasadnioną pod względem gospodarczym ani pod względem państwowo politycznym. Prośby moje, by zapobiec tej krzywdzie, pozostały, jak już zaznaczyłem, bezskuteczne. Oświadczam z całym naciskiem, że niemiecka grupa narodowościowa zwalczać będzie podobne naruszanie swych praw życiowych, wszystkimi stojącymi jej do dyspozycji środkami wewnętrzno państwowymi”.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#ErwinHasbach">Będziemy dalej walczyć o nasz teren życiowy i o przyszłość naszych dzieci.</u>
<u xml:id="u-14.27" who="#komentarz">(S. Kamiński: Rozzuchwalacie się zanadto.)</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Ślaski.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Ślaski.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SŚlaski">Wysoki Senacie! Zanim przejdę do poruszenia tych zagadnień, które chciałem omówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chciałem w paru słowach, choć bez liczb, odpowiedzieć memu szanownemu przedmówcy.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SŚlaski">Nie będę mówił o pierwszych zagadnieniach. poruszonych przez s. Hasbacha, ale przejdę do dwóch zagadnień, które mnie specjalnie dotknęły.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SŚlaski">Pierwsze zagadnienie, o którym mówił — to działalność Pomorskiej Izby Rolniczej w odniesieniu do mleczarń niemieckich. Byłem przez szereg lat do niedawna radcą Izby Rolniczej i znając pracę sumienną i dokładną Izby, wiem — i myślę, że to samo p. Minister potwierdzi — że z tamtej strony żadnej niedokładności ani niesumienności, ani niesprawiedliwości być nie mogło.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SŚlaski">Następnie p. senator Hasbach był łaskaw mówić, że listy imienne, ostatnio ogłaszane, wybitnie krzywdzą właścicieli niemieckich, zamieszkałych na ziemiach polskich. Mówił dalej, że słyszy się o rezolucjach, które żądają wykupu majątków niemieckich całkowicie. Panie Senatorze, gdzie leży źródło tych żądań, które w sposób spontaniczny wyrastają w terenie? Ono tkwi daleko, ono tkwi w okresie, kiedy przeciwko społeczeństwu polskiemu stosowano na Pomorzu ustawy wyjątkowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#JanSlaski">Wysoki Senacie! Zanim przejdę do poruszenia tych zagadnień, które chciałem omówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chciałem w paru słowach, choć bez liczb, odpowiedzieć memu szanownemu przedmówcy.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#JanSlaski">Nie będę mówił o pierwszych zagadnieniach. poruszonych przez s. Hasbacha, ale przejdę do dwóch zagadnień, które mnie specjalnie dotknęły.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#JanSlaski">Pierwsze zagadnienie, o którym mówił — to działalność Pomorskiej Izby Rolniczej w odniesieniu do mleczarń niemieckich. Byłem przez szereg lat do niedawna radcą Izby Rolniczej i znając pracę sumienną i dokładną Izby, wiem — i myślę, że to samo p. Minister potwierdzi — że z tamtej strony żadnej niedokładności ani niesumienności, ani niesprawiedliwości być nie mogło.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#JanSlaski">Następnie p. senator Hasbach był łaskaw mówić, że listy imienne, ostatnio ogłaszane, wybitnie krzywdzą właścicieli niemieckich, zamieszkałych na ziemiach polskich. Mówił dalej, że słyszy się o rezolucjach, które żądają wykupu majątków niemieckich całkowicie. Panie Senatorze, gdzie leży źródło tych żądań, które w sposób spontaniczny wyrastają w terenie? Ono tkwi daleko, ono tkwi w okresie, kiedy przeciwko społeczeństwu polskiemu stosowano na Pomorzu ustawy wyjątkowe.</u>
<u xml:id="u-16.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SŚlaski">To jest źródłem tych odruchów, które w terenie niekiedy widzimy. Ja też przeglądałem ostatnie wykazy imienne i przyznam się, że czytałem je też z przykrością, ale właśnie dlatego, że znajdywałem na nich nazwiska rodzin, które przeszły do historii Pomorza, którym w wielkiej mierze polskość Pomorza należy zawdzięczać, a które znalazły się na wykazie pomimo, że to są dobre gospodarstwa, bo do jednego z nich jeszcze tego roku wożono wycieczki uniwersyteckie angielskie.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SŚlaski">Nie mogąc w tej chwili przeciwstawić danych cyfrowych, muszę chociaż na gorąco złożyć te dwa sprostowania do przemówienia p. s. Hasbacha.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SŚlaski">Przechodzę do dwóch zagadnień, które chciałem poruszyć w splocie tych wszystkich rzeczy, które się koncentrują w resorcie, którego budżet dziś omawiamy.</u>
- <u xml:id="u-16.8" who="#SŚlaski">Najpierw chciałbym się zastanowić, jaki jest stan finansowy rolnictwa Dolskiego w stosunku do roku ubiegłego. Przyznać się muszę, że, niestety, nie mogę podzielić optymizmu p. Ministra Rolnictwa, który w swym przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu w następujący sposób ocenił wyniki finansowe rolnictwa w bieżącym roku gospodarczym: „Ta luka, która zaszła na skutek pogorszenia cen zbożowych, wyrwała z gotówkowego dochodu rolniczego sumę od 100 do 120 milionów złotych. Powiększenie sprzedaży w zakresie produktów handlowych, powiększenie sprzedaży w zakresie roślin przemysłowych, a więc roślin oleistych, buraków, daje pewne wyrównanie, które szacujemy na 80 do 100 milionów, być może, że do końca roku — mówię o latach gospodarczych, licząc od sierpnia do sierpnia — to wyrównanie zbliży się do tej sumy, która jako strata w zakresie zbożowym zachodzi”.</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SŚlaski">Moje obliczenia doprowadziły mnie do wyników zupełnie odmiennych. Za podstawę brałem, według zestawień Urzędu Statystycznego w „Wiadomościach Statystycznych”, ceny w przecięciu płacone producentom między sierpniem r. z. a końcem stycznia b. r. Różnica między cenami w okresie bieżącym a cenami w okresie poprzednim wynosiła dla żyta 8.05 zł, to jest obniżyła się o 40%, dla pszenicy 8.28 zł. dla jęczmienia 5,85 zł. dla owsa 5.25 zł W tych trzech ostatnich rodzajach zbóż obniżka wynosiła 30% wartości roku poprzedniego. Największą rozpiętość cen wykazała pierwsza połowa października, kiedy rozpiętość między cenami żyta i pszenicy w okresie bieżącym a poprzednim wynosiła około 10 zł.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SŚlaski">A jak się przedstawiała w tym samym okresie zwiększona opłacalność produkcji zwierzęcej, ta, która miała rzekomo częściowo wyrównać ubytek dochodów z produkcji zbożowej. Biorę pod uwagę ceny za 7 miesięcy, to jest od 1 lipca 1938 r. do końca stycznia roku bieżącego. Różnica w cenach, według notowań giełdy poznańskiej, przy bydle wyniosła = zero, tak że ani zwyżki, ani zniżki nie było, przy świniach — zniżka wyniosła 8 zł. Według notowań zaś giełdy warszawskiej przy maśle wyniosła zniżka 7 zł, przy jajach 14 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#JanSlaski">To jest źródłem tych odruchów, które w terenie niekiedy widzimy. Ja też przeglądałem ostatnie wykazy imienne i przyznam się, że czytałem je też z przykrością, ale właśnie dlatego, że znajdywałem na nich nazwiska rodzin, które przeszły do historii Pomorza, którym w wielkiej mierze polskość Pomorza należy zawdzięczać, a które znalazły się na wykazie pomimo, że to są dobre gospodarstwa, bo do jednego z nich jeszcze tego roku wożono wycieczki uniwersyteckie angielskie.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#JanSlaski">Nie mogąc w tej chwili przeciwstawić danych cyfrowych, muszę chociaż na gorąco złożyć te dwa sprostowania do przemówienia p. s. Hasbacha.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#JanSlaski">Przechodzę do dwóch zagadnień, które chciałem poruszyć w splocie tych wszystkich rzeczy, które się koncentrują w resorcie, którego budżet dziś omawiamy.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#JanSlaski">Najpierw chciałbym się zastanowić, jaki jest stan finansowy rolnictwa Dolskiego w stosunku do roku ubiegłego. Przyznać się muszę, że, niestety, nie mogę podzielić optymizmu p. Ministra Rolnictwa, który w swym przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu w następujący sposób ocenił wyniki finansowe rolnictwa w bieżącym roku gospodarczym: „Ta luka, która zaszła na skutek pogorszenia cen zbożowych, wyrwała z gotówkowego dochodu rolniczego sumę od 100 do 120 milionów złotych. Powiększenie sprzedaży w zakresie produktów handlowych, powiększenie sprzedaży w zakresie roślin przemysłowych, a więc roślin oleistych, buraków, daje pewne wyrównanie, które szacujemy na 80 do 100 milionów, być może, że do końca roku — mówię o latach gospodarczych, licząc od sierpnia do sierpnia — to wyrównanie zbliży się do tej sumy, która jako strata w zakresie zbożowym zachodzi”.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#JanSlaski">Moje obliczenia doprowadziły mnie do wyników zupełnie odmiennych. Za podstawę brałem, według zestawień Urzędu Statystycznego w „Wiadomościach Statystycznych”, ceny w przecięciu płacone producentom między sierpniem r. z. a końcem stycznia b. r. Różnica między cenami w okresie bieżącym a cenami w okresie poprzednim wynosiła dla żyta 8.05 zł, to jest obniżyła się o 40%, dla pszenicy 8.28 zł. dla jęczmienia 5,85 zł. dla owsa 5.25 zł W tych trzech ostatnich rodzajach zbóż obniżka wynosiła 30% wartości roku poprzedniego. Największą rozpiętość cen wykazała pierwsza połowa października, kiedy rozpiętość między cenami żyta i pszenicy w okresie bieżącym a poprzednim wynosiła około 10 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#JanSlaski">A jak się przedstawiała w tym samym okresie zwiększona opłacalność produkcji zwierzęcej, ta, która miała rzekomo częściowo wyrównać ubytek dochodów z produkcji zbożowej. Biorę pod uwagę ceny za 7 miesięcy, to jest od 1 lipca 1938 r. do końca stycznia roku bieżącego. Różnica w cenach, według notowań giełdy poznańskiej, przy bydle wyniosła = zero, tak że ani zwyżki, ani zniżki nie było, przy świniach — zniżka wyniosła 8 zł. Według notowań zaś giełdy warszawskiej przy maśle wyniosła zniżka 7 zł, przy jajach 14 zł.</u>
<u xml:id="u-16.11" who="#komentarz">(Głos: To jest za 100 kg?)</u>
- <u xml:id="u-16.12" who="#SŚlaski">Tak jest. Sądziłem pierwotnie, że może niższe ceny wyrówna eksport tych artykułów.</u>
- <u xml:id="u-16.13" who="#SŚlaski">Gdy jednak sprawdziłem ilość i wartość wyeksportowanego żywca względnie artykułów żywnościowych i produktów zwierzęcych, przekonałem się, że dała ona w okresie półrocznym do 1 stycznia sumę jedynie około 7 milionów zł. Sądzę zatem, że jeżeli się weźmie pod uwagę, że rolnictwo właśnie w ostatnim półroczu poniosło znaczne straty przez pryszczycę, nie będę daleki od prawdy, jeżeli stwierdzę, że artykuły zwierzęce rolnictwu dotychczas zwyżki opłacalności nie przyniosły. Oczywiście, trzeba brać pod uwagę, że rolnictwo w bieżącym roku rzuci większe ilości zboża na rynek, mam jednak wrażenie, że nawet w połowie nie wyrówna strat, które ponosi wskutek nadmiernego obniżenia się cen.</u>
- <u xml:id="u-16.14" who="#SŚlaski">Większe dochody z plantacji buraczanych będą, niestety, wyrównane przez mniejszy dochód z ziemniaków, których mieliśmy wybitny nieurodzaj.</u>
- <u xml:id="u-16.15" who="#SŚlaski">Natomiast, Panie Ministrze, obserwujemy ogromny wzrost obciążeń rolnictwa właśnie w roku bieżącym. Postaram się wypośrodkować, o ile obciążenia te wzrosły. Mianowicie liczę, że obciążenie z tytułu rat konwersyjnych, które w tym roku zapadają, może wynosić od 60 do 70 milionów zł. Podatki państwowe zwiększone, szczególnie podatek dochodowy, obciążają rolnictwo dodatkową sumą 10 do 15 milionów zł. Samorządowe podatki także wzrosły i wreszcie wybitnie wzrosły na zachodzie świadczenia socjalne, którą to zwyżkę organizacje określają na 2 do 3 milionów zł. Podliczając te sumy — oczywiście bez zobowiązania, że one okażą się słuszne — otrzymuję, że obciążenie rolnictwa wzrosło w bieżącym okresie o 70 do 100 milionów zł. Jeżeli tę sumę uwzględnimy przy określaniu pogorszenia się położenia rolnictwa w roku bieżącym, to mam wrażenie, że to pogorszenie będzie się obracać, ostrożnie licząc, w ramach 200 do 250 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-16.16" who="#SŚlaski">Po tej ocenie bieżącej sytuacji rolnictwa chciałbym odpowiedzieć na pytanie, czy pogorszenie, które stwierdziłem, było nieuniknionym. czy też zostało ono spowodowane przez te lub inne fałszywe posunięcia, czy wina za nie leży po stronie rolników względnie ich organizacji, czy też po stronie czynników decydujących o naszej polityce gospodarczej względnie polityce rolniczej.</u>
- <u xml:id="u-16.17" who="#SŚlaski">Zastanawiając się nad odpowiedzią, muszę się cofnąć do lipca 1938 r., tj. do okresu, kiedy Rząd w przewidywaniu nadwyżki eksportowej wniósł ustawę o środkach finansowych na popieranie gospodarczo uzasadnionego kształtowania się cen artykułów rolnych. Przypominam, jak żywy oddźwięk w sercach rolników znalazły w szczególności słowa p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, który pod koniec swego przemówienia sejmowego, kiedy mówił o przyszłej kampanii zbożowej, powiedział: „Walka o opłacalność praktyczną w produkcji rolniczej w ogóle, a produkcji roślinnej w szczególności, wyrażająca się przykładowo tendencją utrzymania dzisiejszego poziomu cen albo systematycznego wysiłku o zbliżenie się do niego, jest nakazem rozumu stanu”. Dalej, mówiąc o środkach, które należy zastosować dla utrzymania cen zbożowych, p. Minister Skarbu po wyliczeniu innych środków oświadczył: „Zwroty ceł zostały przywrócone od 1 sierpnia, ściśle zgodnie z wnioskami resortu rolniczego i w granicach, usprawiedliwionych różnicą między obecną koniunkturą a kryzysem, który panował w latach 1935/36”. Natomiast w pięknym swoim radiowym przemówieniu p. Minister Rolnictwa, kończąc, użył następujących zwrotów: „Rząd nie dopuści do zbyt gwałtownego spadku ceny zboża i uruchomił już wystarczające do tego celu środki. Jednocześnie widzi Rząd szereg możliwości korzystniejszego ukształtowania poziomu cen, niż by to wynikało z cen światowych i ustalonej wysokości zwrotu ceł. Wiążą się one z omówionymi wyżej zamierzeniami Rządu, z ugruntowaną nadzieją na dalszy rozwój konsumcji. Zależne są one również od samych rolników, od ich spokoju w rozporządzaniu zbożem”.</u>
- <u xml:id="u-16.18" who="#SŚlaski">Ustawa, o której wspomniałem, została przez Sejm i Senat przyjęta. Rolnicy, jak wszyscy wiemy, podaż ograniczyli jak najwydatniej, wykorzystali kredyty zastawowe i zaliczkowe silniej niż w poprzednich okresach gospodarczych, powstrzymywali się z podażą do drugiego półrocza, w którym miała rzekomo nastąpić zwyżka cen na produkty rolne. Organizacje rolnicze, które, nawiasem mówiąc, dawniej bywały wzywane na przednówku do wydawania opinii tak co do sytuacji rolnictwa, jak przyszłej kampanii zbożowej, chociaż obecnie nie były wzywane, jednak dołożyły wszelkich starań, by rolnictwo nakłonić do nierzucania na rynek nadmiernych ilości zbóż. P. Minister Skarbu dotrzymał wszystkich swych zobowiązań. Premia 4-złotowa została wprowadzona zgodnie z jego obietnicą i obowiązuje dotychczas. Zbliżamy się do połowy drugiego półrocza, a ceny dotychczas nie odbiegają zbytnio od cen listopadowych, są dalekie od opłacalności i dalekie od tylokrotnie obiecywanej poprawy. A więc chyba ustawa przemiałowa zawiodła, może wpływy z opłat były za małe, nie wystarczające dla zapewnienia lepszych cen.</u>
- <u xml:id="u-16.19" who="#SŚlaski">Wpływy z opłat przemiałowych wynoszą dotychczas około 25 miln. zł, przypuszczalnie dojdą one do 45 miln. zł, wydatkowano natomiast, według moich obliczeń, na super premie około 10 miln. zł. Tutaj tkwi wielki błąd, który zrobiono, bo ta ustawa, która miała być potężną bronią do skutecznej walki o opłacalność w rolnictwie, stała się jedynie słabym instrumentem, który — nieumiejętnie użyty — nie działa tak. jak powinien.</u>
- <u xml:id="u-16.20" who="#SŚlaski">Przytoczę parę cyfr. Ceny za żyto w okresie, o którym mówię, tj. w ciągu 9-ciu miesięcy kształtowały się w sposób następujący. Będę cytował cyfry według notowań giełdy poznańskiej: za 100 kg żyta na 1 lipca — zł 23, na 1 sierpnia — 16,75, na 1 września — 14,25. na 1 października — 14,10, na 1 listopada — 15, na 1 grudnia — 13,75, na 1 stycznia — 14,75, na 1 lutego — 14,50, na 1 marca — 15.00 zł. A zatem ani wyraźnej zwyżki ani wyraźnego kształtowania się cen w kierunku poprawy stwierdzić nie można. A jak się przedstawiała superpremia? Wynosiła ona: w październiku 2,50 zł, w listopadzie 2 zł, w grudniu 3 zł, w styczniu 3 zł, dopiero od połowy stycznia 4 zł. Dlatego powiedziałem, że superpremie nie zostały użyte na walkę o opłacalność, tylko na utrzymanie niskich i nieopłacalnych cen za produkty rolne. Jak już mówiłem, podniesienie superpremii następowało zawsze za późno i zawsze w za niskiej sumie, pomimo że środki na to były i są, i pomimo że żądano w komisji opiniodawczej podniesienia tychże premij. Nie wchodzę w to, czy nie umiano, czy nie chciano wykorzystać tej broni, którą dała Ministrowi Rolnictwa ustawa przemiałowa, nie ustalono dość wcześnie zasad polityki przemiałowej i eksportowej, nie wykorzystano letnich i wczesnojesiennych możliwości korzystnego eksportu zboża. Nie można mówić, że premie nasze są za wysokie, bo nawet państwo nierolnicze — Francja w tym samym późnojesiennym okresie premiowała pszenicę, dopłacając około 10 zł do 100 kg. Poza stratami finansowymi rolnictwa, spowodowanymi złą polityką cen zbożowych, są jeszcze inne skutki ujemne. Mianowicie, jak wspomniałem, rolnictwo w roku ubiegłym zużyło największą ilość kredytów zastawnych i zaliczkowych w ciągu ostatnich 5 czy 6 lat. Czy ta broń, tak skuteczna, będzie działała na przyszły rok, jeżeli rolnik przestaje wierzyć, że potrafimy prowadzić racjonalną politykę zbożową? I to poddaję pod rozwagę p. Ministra.</u>
- <u xml:id="u-16.21" who="#SŚlaski">Reasumując stwierdzam, że mając środki do dyspozycji, którymi Ministerstwo Rolnictwa w bieżącym okresie dysponowało, można było przy umiejętnym ich wykorzystaniu uchronić rolnictwo przed tak niskim i nieopłaconym poziomem cen zboża — i dlatego działalność Ministerstwa na tym odcinku mnie nie zadowala.</u>
- <u xml:id="u-16.22" who="#SŚlaski">Przechodzę do drugiego zagadnienia, które ma może pozory znaczenia lokalnego, ale faktycznie w swych reperkusjach nabiera znaczenia państwowego. P. Minister w odpowiedzi, danej w Sejmie p. Dudzińskiemu, użył następującego zwrotu: „Nie chcę w ten sposób o dzielnicy zachodniej myśleć, aby się broniła przed tym, żeby chociaż część niewielka ziem tam parcelowanych została użyta na polepszenie losu ludności najbardziej przeludnionej dzielnicy, jaką jest Małopolska”. Mam wrażenie, że taka odpowiedź zbytnio upraszczała zagadnienie, które zostało poruszone. I dlatego, urodzony i wychowany na Pomorzu, chciałem wyjaśnić i p. Ministrowi i Wysokiej Izbie, jakimi przesłankami kieruje się społeczeństwo Pomorza, domagając się ziemi z parcelacji dla zamieszkałych na Pomorzu rolników. Stwierdzę tu zgodną opinię ziem zachodnich, że polityka prowadzona w tym zakresie nam nie odpowiada. Potwierdzi to p. Ministrowi i miasto i wieś zachodniej Polski.</u>
- <u xml:id="u-16.23" who="#SŚlaski">Brak może tych nieuchwytnych nici wzajemnego zrozumienia między p. Ministrem a zachodem Polski, tego czegoś, co właściwie powinno istnieć między ministrem a społeczeństwem.</u>
- <u xml:id="u-16.24" who="#SŚlaski">Trzeba bowiem dziś jeszcze o tym pamiętać, że jedynie wytrwała praca, głęboki patriotyzm, energia, przywiązanie do Kościoła, języka i ziemi, uparta walka dorosłych, starców i dzieci umożliwiły mimo niesłychanego naporu niemieckiego utrzymanie polskości Pomorza.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#JanSlaski">Tak jest. Sądziłem pierwotnie, że może niższe ceny wyrówna eksport tych artykułów.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#JanSlaski">Gdy jednak sprawdziłem ilość i wartość wyeksportowanego żywca względnie artykułów żywnościowych i produktów zwierzęcych, przekonałem się, że dała ona w okresie półrocznym do 1 stycznia sumę jedynie około 7 milionów zł. Sądzę zatem, że jeżeli się weźmie pod uwagę, że rolnictwo właśnie w ostatnim półroczu poniosło znaczne straty przez pryszczycę, nie będę daleki od prawdy, jeżeli stwierdzę, że artykuły zwierzęce rolnictwu dotychczas zwyżki opłacalności nie przyniosły. Oczywiście, trzeba brać pod uwagę, że rolnictwo w bieżącym roku rzuci większe ilości zboża na rynek, mam jednak wrażenie, że nawet w połowie nie wyrówna strat, które ponosi wskutek nadmiernego obniżenia się cen.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#JanSlaski">Większe dochody z plantacji buraczanych będą, niestety, wyrównane przez mniejszy dochód z ziemniaków, których mieliśmy wybitny nieurodzaj.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#JanSlaski">Natomiast, Panie Ministrze, obserwujemy ogromny wzrost obciążeń rolnictwa właśnie w roku bieżącym. Postaram się wypośrodkować, o ile obciążenia te wzrosły. Mianowicie liczę, że obciążenie z tytułu rat konwersyjnych, które w tym roku zapadają, może wynosić od 60 do 70 milionów zł. Podatki państwowe zwiększone, szczególnie podatek dochodowy, obciążają rolnictwo dodatkową sumą 10 do 15 milionów zł. Samorządowe podatki także wzrosły i wreszcie wybitnie wzrosły na zachodzie świadczenia socjalne, którą to zwyżkę organizacje określają na 2 do 3 milionów zł. Podliczając te sumy — oczywiście bez zobowiązania, że one okażą się słuszne — otrzymuję, że obciążenie rolnictwa wzrosło w bieżącym okresie o 70 do 100 milionów zł. Jeżeli tę sumę uwzględnimy przy określaniu pogorszenia się położenia rolnictwa w roku bieżącym, to mam wrażenie, że to pogorszenie będzie się obracać, ostrożnie licząc, w ramach 200 do 250 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#JanSlaski">Po tej ocenie bieżącej sytuacji rolnictwa chciałbym odpowiedzieć na pytanie, czy pogorszenie, które stwierdziłem, było nieuniknionym. czy też zostało ono spowodowane przez te lub inne fałszywe posunięcia, czy wina za nie leży po stronie rolników względnie ich organizacji, czy też po stronie czynników decydujących o naszej polityce gospodarczej względnie polityce rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#JanSlaski">Zastanawiając się nad odpowiedzią, muszę się cofnąć do lipca 1938 r., tj. do okresu, kiedy Rząd w przewidywaniu nadwyżki eksportowej wniósł ustawę o środkach finansowych na popieranie gospodarczo uzasadnionego kształtowania się cen artykułów rolnych. Przypominam, jak żywy oddźwięk w sercach rolników znalazły w szczególności słowa p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, który pod koniec swego przemówienia sejmowego, kiedy mówił o przyszłej kampanii zbożowej, powiedział: „Walka o opłacalność praktyczną w produkcji rolniczej w ogóle, a produkcji roślinnej w szczególności, wyrażająca się przykładowo tendencją utrzymania dzisiejszego poziomu cen albo systematycznego wysiłku o zbliżenie się do niego, jest nakazem rozumu stanu”. Dalej, mówiąc o środkach, które należy zastosować dla utrzymania cen zbożowych, p. Minister Skarbu po wyliczeniu innych środków oświadczył: „Zwroty ceł zostały przywrócone od 1 sierpnia, ściśle zgodnie z wnioskami resortu rolniczego i w granicach, usprawiedliwionych różnicą między obecną koniunkturą a kryzysem, który panował w latach 1935/36”. Natomiast w pięknym swoim radiowym przemówieniu p. Minister Rolnictwa, kończąc, użył następujących zwrotów: „Rząd nie dopuści do zbyt gwałtownego spadku ceny zboża i uruchomił już wystarczające do tego celu środki. Jednocześnie widzi Rząd szereg możliwości korzystniejszego ukształtowania poziomu cen, niż by to wynikało z cen światowych i ustalonej wysokości zwrotu ceł. Wiążą się one z omówionymi wyżej zamierzeniami Rządu, z ugruntowaną nadzieją na dalszy rozwój konsumcji. Zależne są one również od samych rolników, od ich spokoju w rozporządzaniu zbożem”.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#JanSlaski">Ustawa, o której wspomniałem, została przez Sejm i Senat przyjęta. Rolnicy, jak wszyscy wiemy, podaż ograniczyli jak najwydatniej, wykorzystali kredyty zastawowe i zaliczkowe silniej niż w poprzednich okresach gospodarczych, powstrzymywali się z podażą do drugiego półrocza, w którym miała rzekomo nastąpić zwyżka cen na produkty rolne. Organizacje rolnicze, które, nawiasem mówiąc, dawniej bywały wzywane na przednówku do wydawania opinii tak co do sytuacji rolnictwa, jak przyszłej kampanii zbożowej, chociaż obecnie nie były wzywane, jednak dołożyły wszelkich starań, by rolnictwo nakłonić do nierzucania na rynek nadmiernych ilości zbóż. P. Minister Skarbu dotrzymał wszystkich swych zobowiązań. Premia 4-złotowa została wprowadzona zgodnie z jego obietnicą i obowiązuje dotychczas. Zbliżamy się do połowy drugiego półrocza, a ceny dotychczas nie odbiegają zbytnio od cen listopadowych, są dalekie od opłacalności i dalekie od tylokrotnie obiecywanej poprawy. A więc chyba ustawa przemiałowa zawiodła, może wpływy z opłat były za małe, nie wystarczające dla zapewnienia lepszych cen.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#JanSlaski">Wpływy z opłat przemiałowych wynoszą dotychczas około 25 miln. zł, przypuszczalnie dojdą one do 45 miln. zł, wydatkowano natomiast, według moich obliczeń, na super premie około 10 miln. zł. Tutaj tkwi wielki błąd, który zrobiono, bo ta ustawa, która miała być potężną bronią do skutecznej walki o opłacalność w rolnictwie, stała się jedynie słabym instrumentem, który — nieumiejętnie użyty — nie działa tak. jak powinien.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#JanSlaski">Przytoczę parę cyfr. Ceny za żyto w okresie, o którym mówię, tj. w ciągu 9-ciu miesięcy kształtowały się w sposób następujący. Będę cytował cyfry według notowań giełdy poznańskiej: za 100 kg żyta na 1 lipca — zł 23, na 1 sierpnia — 16,75, na 1 września — 14,25. na 1 października — 14,10, na 1 listopada — 15, na 1 grudnia — 13,75, na 1 stycznia — 14,75, na 1 lutego — 14,50, na 1 marca — 15.00 zł. A zatem ani wyraźnej zwyżki ani wyraźnego kształtowania się cen w kierunku poprawy stwierdzić nie można. A jak się przedstawiała superpremia? Wynosiła ona: w październiku 2,50 zł, w listopadzie 2 zł, w grudniu 3 zł, w styczniu 3 zł, dopiero od połowy stycznia 4 zł. Dlatego powiedziałem, że superpremie nie zostały użyte na walkę o opłacalność, tylko na utrzymanie niskich i nieopłacalnych cen za produkty rolne. Jak już mówiłem, podniesienie superpremii następowało zawsze za późno i zawsze w za niskiej sumie, pomimo że środki na to były i są, i pomimo że żądano w komisji opiniodawczej podniesienia tychże premij. Nie wchodzę w to, czy nie umiano, czy nie chciano wykorzystać tej broni, którą dała Ministrowi Rolnictwa ustawa przemiałowa, nie ustalono dość wcześnie zasad polityki przemiałowej i eksportowej, nie wykorzystano letnich i wczesnojesiennych możliwości korzystnego eksportu zboża. Nie można mówić, że premie nasze są za wysokie, bo nawet państwo nierolnicze — Francja w tym samym późnojesiennym okresie premiowała pszenicę, dopłacając około 10 zł do 100 kg. Poza stratami finansowymi rolnictwa, spowodowanymi złą polityką cen zbożowych, są jeszcze inne skutki ujemne. Mianowicie, jak wspomniałem, rolnictwo w roku ubiegłym zużyło największą ilość kredytów zastawnych i zaliczkowych w ciągu ostatnich 5 czy 6 lat. Czy ta broń, tak skuteczna, będzie działała na przyszły rok, jeżeli rolnik przestaje wierzyć, że potrafimy prowadzić racjonalną politykę zbożową? I to poddaję pod rozwagę p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#JanSlaski">Reasumując stwierdzam, że mając środki do dyspozycji, którymi Ministerstwo Rolnictwa w bieżącym okresie dysponowało, można było przy umiejętnym ich wykorzystaniu uchronić rolnictwo przed tak niskim i nieopłaconym poziomem cen zboża — i dlatego działalność Ministerstwa na tym odcinku mnie nie zadowala.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#JanSlaski">Przechodzę do drugiego zagadnienia, które ma może pozory znaczenia lokalnego, ale faktycznie w swych reperkusjach nabiera znaczenia państwowego. P. Minister w odpowiedzi, danej w Sejmie p. Dudzińskiemu, użył następującego zwrotu: „Nie chcę w ten sposób o dzielnicy zachodniej myśleć, aby się broniła przed tym, żeby chociaż część niewielka ziem tam parcelowanych została użyta na polepszenie losu ludności najbardziej przeludnionej dzielnicy, jaką jest Małopolska”. Mam wrażenie, że taka odpowiedź zbytnio upraszczała zagadnienie, które zostało poruszone. I dlatego, urodzony i wychowany na Pomorzu, chciałem wyjaśnić i p. Ministrowi i Wysokiej Izbie, jakimi przesłankami kieruje się społeczeństwo Pomorza, domagając się ziemi z parcelacji dla zamieszkałych na Pomorzu rolników. Stwierdzę tu zgodną opinię ziem zachodnich, że polityka prowadzona w tym zakresie nam nie odpowiada. Potwierdzi to p. Ministrowi i miasto i wieś zachodniej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#JanSlaski">Brak może tych nieuchwytnych nici wzajemnego zrozumienia między p. Ministrem a zachodem Polski, tego czegoś, co właściwie powinno istnieć między ministrem a społeczeństwem.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#JanSlaski">Trzeba bowiem dziś jeszcze o tym pamiętać, że jedynie wytrwała praca, głęboki patriotyzm, energia, przywiązanie do Kościoła, języka i ziemi, uparta walka dorosłych, starców i dzieci umożliwiły mimo niesłychanego naporu niemieckiego utrzymanie polskości Pomorza.</u>
<u xml:id="u-16.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-16.26" who="#SŚlaski">Trzeba sobie uprzytomnić, że miasta nasze, które dziś są najbardziej polskimi ze wszystkich miast polskich, zamieszkałe są w większości przez dzieci i wnuki wsi pomorskiej. Stąd wspólne zapatrywania wsi i miasta u nas na szereg zagadnień gospodarczych. I dziwić się dlatego nie można, że gdy gospodarz pomorski dla swoich przygotowanych do pracy na tej ziemi synów ziemi z parcelacji rządowej dostać nie może, burzy się całe społeczeństwo, gdyż dzieje mu się krzywda. Ujście do miast dla wsi naszej jest dziś prawie że zamknięte. Wysiłek przemysłowy i inwestycyjny Państwa ześrodkowuje się w Okręgu Centralnym. Rozumiemy tę konieczność państwową, ale czujemy, że mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek żądać, by słuszne nasze prawa do nabycia ziemi były uszanowane.</u>
- <u xml:id="u-16.27" who="#SŚlaski">Cyfrom ogólnym, podanym przez p. Ministra, nie będę przeczył, ale przytoczę szereg cyfr przez mnie zebranych, a będących do sprawdzenia w każdej chwili. W powiecie chełmińskim w drodze parcelacji rządowej stworzono w latach 1937/38 - 91 gospodarstw, z tego ludność miejscowa otrzymała jedynie 44 osady, w tym ogromną większość robotnicy, bo na paręset podań i zgłoszeń tylko dwa czy trzy wnioski miejscowych rolników zostały uwzględnione.</u>
- <u xml:id="u-16.28" who="#SŚlaski">Jak się przedstawia bilans populacyjny tych zabiegów? Oprę się na danych z województwa poznańskiego dlatego, że opierają się one na materiałach wydanych przez urząd wojewódzki w Poznaniu. W „Szczegółowych danych, dotyczących parcelacji majątków Nowa Wieś i Biezdrowo” czytamy: „W związku z parcelacją obszaru 205 ha utraciło pracę 13 rodzin służby folwarcznej, z których 6 osiedliło się na ziemi, 4 otrzymały odprawy po 500 zł i 2.550 zł, 3 zrezygnowały z nabycia ziemi z braku gotówki, jednakże odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
- <u xml:id="u-16.29" who="#SŚlaski">Majątek Charcice — Izdebno: „W związku z parcelacją obszaru 436 ha utraciło pracę 32 rodziny służby folwarcznej, z których 24 osiedliło się na roli, a 4 otrzymały odprawy. 4 rodziny zrezygnowały z nabycia ziemi i odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
- <u xml:id="u-16.30" who="#SŚlaski">Cóż z tego wynika? Wynika, że jak w jednym tak i w drugim wypadku 7 czy 8 rodzin z niewielką stosunkowo odprawą znalazło się bez pracy i bez zajęcia. I tutaj, Panie Ministrze, słuszne są głosy przedstawicieli warstw pracowniczych w Sejmie, którzy przeciwstawiają się dzisiejszym metodom przeprowadzania parcelacji na Pomorzu. Bo, Wysoki Senacie, cóż ci ludzie mają robić? Cóż się z nimi dzieje? Trzeba się o to zapytać w naszych gminach i miasteczkach, gdzie z roku na rok narasta ilość ludzi bez pracy i ludzi bez domu.</u>
- <u xml:id="u-16.31" who="#SŚlaski">Przykładów dużo. Mam tutaj przed sobą ciekawe zestawienie miasta Chełmży, które ma około 12.000 ludności, z czego większa część pracuje w cukrowni, a przez 9 miesięcy jest bez pracy. Jakiż jest przyrost ludności tego miasta na skutek dopływu ze wsi? „Powołując się na odbytą rozmowę w sprawie napływu ludności wiejskiej do miast, donoszę uprzejmie, że do miasta Chełmży sprowadziło się z okolicznych wsi w czasie roku 1937 — 30 rodzin, to jest 257 osób, a w czasie roku 1938 — 27 rodzin, to jest 296 osób”. Wysoki Senacie, w świetle tych cyfr dążenie do zagęszczenia ludności na Pomorzu, o czym p. Minister wspomniał i co p. Minister przeprowadza, wydaje się nam rzeczą nie tylko złą, ale i groźną. Dlaczego groźną? 2adna chyba dzielnica Polski nie przyjęła z otwartymi rękoma tylu braci z innych zaborów i dlatego chyba nas o dzielnicowość, w złym tego słowa znaczeniu, nikt pomawiać nie będzie. Żądamy ziemi nie tylko dla tych, którzy się na Pomorzu urodzili, ale i dla tych, którzy osiedlili się u nas, dostali często małe 7–8 ha osady i dzisiaj czasem z ośmiorgiem dorosłych i podrastających dzieci siedzą na tych gospodarstwach i nie wiedzą, co z dziećmi robić. Przemawia przez nas świadomość, że o ile ziemie zachodnie mają być nadal stawiane, jak to uczynił p. Premier, jako przykład zdrowej struktury gospodarczej, to tej struktury nie wolno psuć; nie można zagęszczać ludności wiejskiej tam, skąd ona i tak już odpływa do miasta. I tutaj, Wysoki Senacie, trzeba zrozumieć, że społeczeństwo broni się przeciwko temu, że widzi co się dzieje, że widzą to gminy, widzą miasta, widzi całe Pomorze. Czujemy na sobie nadal odpowiedzialność za strukturę i prężność gospodarczą Pomorza. I dlatego już zwracaliśmy się niejednokrotnie, żeby tych metod parcelacyjnych u nas zaprzestać. Uważamy, że Pomorze, ten zbyt wąski pas, łączący nas z wybrzeżem morskim, tylko wówczas sprosta swym obowiązkom wobec Państwa, gdy struktura jego pozostanie zdrowa. Uważamy, że trzeba skończyć i z legendą, że Pomorze ma dziś jeszcze zapasy ziemi, mogące być zużyte na wyrównanie braku ziemi innych dzielnic. Dlatego żądamy: 1) przyznawania prawa do nabywania ziemi z parcelacji państwowej przede wszystkim ludności polskiej, dziś na Pomorzu zamieszkałej; 2) żądamy tworzenia w drodze parcelacji silnych i zdrowych parokonnych gospodarstw włościańskich, zabudowanych z materiału trwałego w sposób przyjęty na zachodzie Polski; 3) definitywnego i wydatnego obniżenia obciążeń warsztatów osadniczych, powstałych zarówno z polskiej, jak i z dawnej parcelacji, tak ażeby tym warsztatom nareszcie zapewnić możliwe warunki produkcji; wreszcie 4) domagamy się konsekwentnego prowadzenia racjonalnej, to jest takiej polityki cen rolniczych, która by przywróciła trwałą rentowność naszych warsztatów. Zastrzeżenia moje, dotyczące tym razem tak polityki cen produktów, rolnych, jak polityki agrarnej i parcelacyjnej Ministerstwa Rolnictwa, sięgają tak daleko, iż niestety, podobnie jak lat ubiegłych, oświadczyć muszę, że do polityki p. Ministra Rolnictwa zaufania mnie brak.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#JanSlaski">Trzeba sobie uprzytomnić, że miasta nasze, które dziś są najbardziej polskimi ze wszystkich miast polskich, zamieszkałe są w większości przez dzieci i wnuki wsi pomorskiej. Stąd wspólne zapatrywania wsi i miasta u nas na szereg zagadnień gospodarczych. I dziwić się dlatego nie można, że gdy gospodarz pomorski dla swoich przygotowanych do pracy na tej ziemi synów ziemi z parcelacji rządowej dostać nie może, burzy się całe społeczeństwo, gdyż dzieje mu się krzywda. Ujście do miast dla wsi naszej jest dziś prawie że zamknięte. Wysiłek przemysłowy i inwestycyjny Państwa ześrodkowuje się w Okręgu Centralnym. Rozumiemy tę konieczność państwową, ale czujemy, że mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek żądać, by słuszne nasze prawa do nabycia ziemi były uszanowane.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#JanSlaski">Cyfrom ogólnym, podanym przez p. Ministra, nie będę przeczył, ale przytoczę szereg cyfr przez mnie zebranych, a będących do sprawdzenia w każdej chwili. W powiecie chełmińskim w drodze parcelacji rządowej stworzono w latach 1937/38 - 91 gospodarstw, z tego ludność miejscowa otrzymała jedynie 44 osady, w tym ogromną większość robotnicy, bo na paręset podań i zgłoszeń tylko dwa czy trzy wnioski miejscowych rolników zostały uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#JanSlaski">Jak się przedstawia bilans populacyjny tych zabiegów? Oprę się na danych z województwa poznańskiego dlatego, że opierają się one na materiałach wydanych przez urząd wojewódzki w Poznaniu. W „Szczegółowych danych, dotyczących parcelacji majątków Nowa Wieś i Biezdrowo” czytamy: „W związku z parcelacją obszaru 205 ha utraciło pracę 13 rodzin służby folwarcznej, z których 6 osiedliło się na ziemi, 4 otrzymały odprawy po 500 zł i 2.550 zł, 3 zrezygnowały z nabycia ziemi z braku gotówki, jednakże odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#JanSlaski">Majątek Charcice — Izdebno: „W związku z parcelacją obszaru 436 ha utraciło pracę 32 rodziny służby folwarcznej, z których 24 osiedliło się na roli, a 4 otrzymały odprawy. 4 rodziny zrezygnowały z nabycia ziemi i odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#JanSlaski">Cóż z tego wynika? Wynika, że jak w jednym tak i w drugim wypadku 7 czy 8 rodzin z niewielką stosunkowo odprawą znalazło się bez pracy i bez zajęcia. I tutaj, Panie Ministrze, słuszne są głosy przedstawicieli warstw pracowniczych w Sejmie, którzy przeciwstawiają się dzisiejszym metodom przeprowadzania parcelacji na Pomorzu. Bo, Wysoki Senacie, cóż ci ludzie mają robić? Cóż się z nimi dzieje? Trzeba się o to zapytać w naszych gminach i miasteczkach, gdzie z roku na rok narasta ilość ludzi bez pracy i ludzi bez domu.</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#JanSlaski">Przykładów dużo. Mam tutaj przed sobą ciekawe zestawienie miasta Chełmży, które ma około 12.000 ludności, z czego większa część pracuje w cukrowni, a przez 9 miesięcy jest bez pracy. Jakiż jest przyrost ludności tego miasta na skutek dopływu ze wsi? „Powołując się na odbytą rozmowę w sprawie napływu ludności wiejskiej do miast, donoszę uprzejmie, że do miasta Chełmży sprowadziło się z okolicznych wsi w czasie roku 1937 — 30 rodzin, to jest 257 osób, a w czasie roku 1938 — 27 rodzin, to jest 296 osób”. Wysoki Senacie, w świetle tych cyfr dążenie do zagęszczenia ludności na Pomorzu, o czym p. Minister wspomniał i co p. Minister przeprowadza, wydaje się nam rzeczą nie tylko złą, ale i groźną. Dlaczego groźną? 2adna chyba dzielnica Polski nie przyjęła z otwartymi rękoma tylu braci z innych zaborów i dlatego chyba nas o dzielnicowość, w złym tego słowa znaczeniu, nikt pomawiać nie będzie. Żądamy ziemi nie tylko dla tych, którzy się na Pomorzu urodzili, ale i dla tych, którzy osiedlili się u nas, dostali często małe 7–8 ha osady i dzisiaj czasem z ośmiorgiem dorosłych i podrastających dzieci siedzą na tych gospodarstwach i nie wiedzą, co z dziećmi robić. Przemawia przez nas świadomość, że o ile ziemie zachodnie mają być nadal stawiane, jak to uczynił p. Premier, jako przykład zdrowej struktury gospodarczej, to tej struktury nie wolno psuć; nie można zagęszczać ludności wiejskiej tam, skąd ona i tak już odpływa do miasta. I tutaj, Wysoki Senacie, trzeba zrozumieć, że społeczeństwo broni się przeciwko temu, że widzi co się dzieje, że widzą to gminy, widzą miasta, widzi całe Pomorze. Czujemy na sobie nadal odpowiedzialność za strukturę i prężność gospodarczą Pomorza. I dlatego już zwracaliśmy się niejednokrotnie, żeby tych metod parcelacyjnych u nas zaprzestać. Uważamy, że Pomorze, ten zbyt wąski pas, łączący nas z wybrzeżem morskim, tylko wówczas sprosta swym obowiązkom wobec Państwa, gdy struktura jego pozostanie zdrowa. Uważamy, że trzeba skończyć i z legendą, że Pomorze ma dziś jeszcze zapasy ziemi, mogące być zużyte na wyrównanie braku ziemi innych dzielnic. Dlatego żądamy: 1) przyznawania prawa do nabywania ziemi z parcelacji państwowej przede wszystkim ludności polskiej, dziś na Pomorzu zamieszkałej; 2) żądamy tworzenia w drodze parcelacji silnych i zdrowych parokonnych gospodarstw włościańskich, zabudowanych z materiału trwałego w sposób przyjęty na zachodzie Polski; 3) definitywnego i wydatnego obniżenia obciążeń warsztatów osadniczych, powstałych zarówno z polskiej, jak i z dawnej parcelacji, tak ażeby tym warsztatom nareszcie zapewnić możliwe warunki produkcji; wreszcie 4) domagamy się konsekwentnego prowadzenia racjonalnej, to jest takiej polityki cen rolniczych, która by przywróciła trwałą rentowność naszych warsztatów. Zastrzeżenia moje, dotyczące tym razem tak polityki cen produktów, rolnych, jak polityki agrarnej i parcelacyjnej Ministerstwa Rolnictwa, sięgają tak daleko, iż niestety, podobnie jak lat ubiegłych, oświadczyć muszę, że do polityki p. Ministra Rolnictwa zaufania mnie brak.</u>
<u xml:id="u-16.32" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-16.33" who="#SŚlaski">Natomiast muszę oświadczyć jak najkategoryczniej i w imię prawdy stwierdzić, że pokazana mi wczoraj przez jednego z pp. senatorów wzmianka prasowa, stwierdzająca, że bezpośrednio po mych wystąpieniach w Sejmie byłem na wykazie imiennym, wzmianka, mogąca zasugerować czytelnikowi, że umieszczenie mnie na wykazie imiennym łączy się z krytycznymi wystąpieniami mymi w stosunku do polityki p. Ministra Poniatowskiego, jest w wysokiej mierze krzywdzącą dla p. Ministra Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-16.34" who="#SŚlaski">Stwierdzam dalej, że pomimo istniejących między nami głębokich rozbieżności w zapatrywaniach na szereg przejawów życia naszego, jeżeli ścieramy się nawet, to walczymy uczciwą bronią i nie pozwolę nikomu domniemywać, że p. Minister miałby w ten sposób swoje rozrachunki załatwiać.</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#JanSlaski">Natomiast muszę oświadczyć jak najkategoryczniej i w imię prawdy stwierdzić, że pokazana mi wczoraj przez jednego z pp. senatorów wzmianka prasowa, stwierdzająca, że bezpośrednio po mych wystąpieniach w Sejmie byłem na wykazie imiennym, wzmianka, mogąca zasugerować czytelnikowi, że umieszczenie mnie na wykazie imiennym łączy się z krytycznymi wystąpieniami mymi w stosunku do polityki p. Ministra Poniatowskiego, jest w wysokiej mierze krzywdzącą dla p. Ministra Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#JanSlaski">Stwierdzam dalej, że pomimo istniejących między nami głębokich rozbieżności w zapatrywaniach na szereg przejawów życia naszego, jeżeli ścieramy się nawet, to walczymy uczciwą bronią i nie pozwolę nikomu domniemywać, że p. Minister miałby w ten sposób swoje rozrachunki załatwiać.</u>
<u xml:id="u-16.35" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekStolarski">Odraczam obrady do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BłażejStolarski">Odraczam obrady do godz. 17.</u>
<u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 13 do godz. 17 min. 3.)</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszałekStolarski">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Malicki.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#BłażejStolarski">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Malicki.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SMalicki">Wysoki Senacie! Ilość mówców przy debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa w Sejmie i Senacie, nadzwyczaj ożywiona dyskusja, jaka toczy się na łamach fachowych pism rolniczych, imiona znakomitych teoretyków i znawców rolnictwa, którzy w tej dyskusji głos zabierają, te różne hasła i teorie, zmierzające do tego, ażeby rolnictwo dźwignąć z upadku i to nerwowe szukanie środków zapobiegawczych, by nową klęskę od rolnictwa odwrócić — te wszystkie okoliczności są dowodem, że z rolnictwem jest źle i że potrzebne są natychmiastowe i radykalne środki zaradcze, ażeby to rolnictwo uchronić od katastrofy. My, rolnicy, jesteśmy ludźmi pracy, pracę na roli uważamy za szczęście i radość życia i mamy takie same prawo do życia, jak wszyscy inni ludzie pracujący. Nie chcemy być stanem uprzywilejowanym, nie szukamy dostatków ani wygód, nie lecimy na procenty i zyski, ale jako oszczędni, pracowici i zabiegliwi gospodarze chcemy mieć należyte wynagrodzenie za nasz trud i pracę. A więc chcemy mieć dach nad głową, chcemy się należycie odżywiać i odziać, chcemy wreszcie wychować swoje dzieci, a sobie zabezpieczyć byt na starość. Chcemy mieć minimum egzystencji, chcemy mieć prawo do życia. A oprócz tego my, rolnicy, mamy jeszcze i inne marzenia. Pragniemy iść z duchem czasu, z postępem w rolnictwie. Pragniemy osiągać coraz to wyższą produkcję, udoskonalać warsztaty rolne, dźwignąć dobrobyt rolnictwa. Mamy te ambicje, bo wiemy, że jesteśmy jako stan rolniczy w olbrzymiej przewadze, że na 100 ha gruntów, użytkowanych rolniczo, w rolnictwie na terenie ziem południowo-wschodnich zatrudnionych jest 73 osoby. Jesteśmy krajem rolniczym, krajem chłopskim. Znamy także i hasło, przyjęte w krajach o wysokiej kulturze rolniczej: rolnik zdrowy pod względem materialnym i moralnym tworzy dziś fundament nowoczesnego państwa. Więc rolnik, więc my jesteśmy tym fundamentem potencjału państwowego.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SMalicki">Z tym fundamentem jest dzisiaj źle. Od zbiorów w r. 1938 zarysował się on tak bardzo, że grozi katastrofa. Katastrofa rolnictwa. Tragizm tego katastrofalnego położenia leży w spadku cen zbóż. Śmiem twierdzić, że dzisiejsza kwestia rolnicza tak głośna i tak szeroko dyskutowana kończy się prawie zawsze na odcinku cen zbóż, cen artykułów sprzedawanych, a w związku z ceną — na rentowności, na opłacalności gospodarstwa wiejskiego. Kwestia rolnicza obraca się obecnie dookoła kwestii cen.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SMalicki">Jedną z wielkich zalet rolnika jest to, że nie należy on do pesymistów życiowych. Jest uparty, twardy i dużo wytrzyma. Przechodzi przez niego huragan wojenny, zniszczy mu cały dobytek, to on chowa się do wnętrza ziemi. Ale po przejściu ognia i miecza, on pierwszy zjawia się na zgliszczach, obsiewa ugory, uprawia odłogi, zasypuje rowy, odbudowuje osiedla. Pracuje, bo praca jest jego przeznaczeniem, pracuje, bo wierzy w lepsze jutro. Rolnik musi mieć wiarę. I miał ją rok temu wstecz, kiedy doczekał się nareszcie polepszenia koniunktury w rolnictwie, kiedy nabierał przekonania, że ciężki kryzys minął. Odetchnął z ulgą, zaczął lepiej jeść i ubierać się, zaczął kupować maszyny i narzędzia, zboża siewne, nawozy sztuczne, zaczął być dobrym odbiorcą dla przemysłu. I zaczął płacić regularnie podatki. „Rolnikowi dobrze, to wszystkim dobrze”. „Dobra koniunktura w rolnictwie to ożywienie gospodarcze całego Państwa”. „Dobrobyt wszystkich obywateli związany jest ściśle z zamożnością rolnika”.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SMalicki">To są ładne hasła i my wszyscy je uznajemy, ale w praktyce jakoś to inaczej wygląda. Rolnictwo jest dalej na szarym końcu, rolnictwo jest dalej traktowane po macoszemu w tym mniemaniu, że rolnik wszystko wytrzyma. Może i wytrzyma, ale to wytrzymywanie jest ogromnie kosztowne.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SMalicki">Żyjemy dzisiaj pod hasłem uprzemysłowienia Państwa, budujemy fabryki. Dobre to i celowe, ale śmiem zapytać, kto będzie kupował wyroby tych fabryk, jeżeli rolnik staje się nędzarzem? Kto będzie odbiorcą wyrobów przemysłowych, jeżeli rolnik kupuje obecnie za 3 gr soli, bo więcej tych groszy nie ma? Kto kupi pług żelazny za 60 zł wtedy, jeżeli rolnik cetnar żyta sprzedaje za zł 11? Obecna sytuacja rolnictwa jest zła. Wieś nic nie kupuje. Wieś popada w biedę i niedostatek. Wieś nie dojada, albo zapycha żołądek ziemniakami, o ile je jeszcze posiada. Rolnik, który produkuje żywność, nie odżywia się odpowiednio, ponieważ z powodu niskich cen artykułów rolnych musi wszystko sprzedawać, ażeby uchronić się od egzekucji i licytacji — i brak mu żywności. Przy dzisiejszych cenach rolnik nie może dotrzymać swoich zobowiązań tak podatkowych jak i kredytowych. Kasy skarbowe i samorządowe przy wpływach podatkowych już to od czuwają. Przemysł i handel stracił i traci dalej dobrego nabywcę i kupca. Rolnik traci wiarę, popada w apatię, widzi, że jego prawo do życia zostało pogwałcone, że jego trud i praca są niedoceniane, odczuwa, że za swoją ciężką pracę nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, że pracuje za darmo. Narasta konflikt pomiędzy wsią i miastem. A goryczy dodaje rolnikowi jeszcze i to, że załamanie się cen rolniczych nastąpiło bezpośrednio po oficjalnej zapowiedzi czynników rządowych, że ceny zboża będą wzrastały i mogą sięgnąć nawet 20 zł za cetnar żyta. Ta polityka gospodarcza nasuwa rolnikowi refleksje, że pokutuje on za jakieś nieznane mu cudze winy i grzechy.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SMalicki">Stosunek Państwa do rolnictwa nie śmie być finansowo-rachunkowym. Państwo powinno i musi traktować stan rolniczy jako rezerwuar żywotnych sił narodu. Rolnicy są rezerwuarem tych żywotnych sił i jeżeli się znaleźli obecnie w bardzo ciężkim położeniu, obowiązkiem Państwa względnie Rządu jest przyjść zagrożonemu rolnictwu z pomocą. Czy Ministerstwo Rolnictwa przyszło z pomocą rolnictwu i czy ta pomoc jest skuteczna? Oto pytania, nad którymi trzeba się zastanowić.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SMalicki">Wszyscy pragniemy dobra rolnika, ciężkie jego położenie leży na sercu i Rządowi, a przede wszystkim Ministerstwu Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa stosowało i stosuje środki zaradcze. Ale te środki zaradcze okazują się niewystarczające, te środki nie działają. Są albo niedostateczne albo spóźnione. Rolnik czeka na pomoc i wierzy, że ona przyjdzie. Tą nadzieją żyje. Niestety, ceny zbóż zniżkują. Na początku sesji cetnar żyta kosztował 12,50 zł, dzisiaj płacą za niego 11 zł. (Mówię o cenach na terenie województwa tarnopolskiego, gdzie ceny te są zawsze niższe przeciętnie o 2 zł.) Jest więc gorzej. U nas tym gorzej, ponieważ obok niskich cen mamy w tym roku daleko mniejszy urodzaj.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SMalicki">Ten stan musi ulec zmianie. Do zupełnego upadku rolnictwa dopuścić nie możemy i nie śmiemy. A jeśli środki zaradcze, stosowane przez Ministerstwo Rolnictwa, okazały się niedostateczne i niewystarczające, musimy znaleźć inne, które by działały natychmiastowo i radykalnie. Jestem tego przekonania, że poprawa położenia rolnictwa, a więc poprawa cen artykułów rolnych, leży w sferze możliwości i jest rzeczą wykonalną. Czytałem gdzieś trafną uwagę, że osuszanie błot pontyjskich lub kolonizacja Libii były trudniejszymi problemami, a jednak zostały spełnione. Ministerstwo Rolnictwa winno przede wszystkim uznać zasadę, że opłacalność rolnictwa jest koniecznością państwową, tak samo jak koniecznością państwową jest uprzemysłowienie kraju. A następnie musi znaleźć środki pomocy dla rolników, umożliwiające stabilizację dochodu w wysokości gwarantującej zapłatę, za pracę, oprocentowanie włożonego kapitału, możność płacenia podatków, świadczeń i zobowiązań, możność życia i utrzymania. Ministerstwo Rolnictwa musi zdecydować się na wprowadzenie takich cen zboża w obrocie wewnątrz kraju, które by gwarantowały opłacalność gospodarstw rolnych. Ministerstwo Rolnictwa winno bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły poziom cen zboża do relacji co najmniej 20 zł za cetnar żyta. Problem jest bezsprzecznie ciężki i jako taki wymaga śmiałego postawienia go w całej doniosłości i odważnego wykonania. Obietnice i półśrodki nie pomogą. Dwie są drogi, prowadzące do rozwiązania tego ciężkiego problemu: albo obniżyć ceny wszystkich artykułów przemysłowych (według danych statystycznych poziom tych cen przemysłowych jest obecnie w Polsce najwyższy w całej Europie) i dostosować je do obecnych cen zboża, albo podwyższyć obecne ceny zboża i zharmonizować je z cenami artykułów przemysłowych. Praktycznie: albo sprzedać cetnar żyta za 12 zł i odpowiednio do tej ceny kupić tanie buty, ubranie, żelazo, gwoździe, pług, nawozy sztuczne, zapałki, sól, mydło, cukier, naftę i wszystkie inne rzeczy codziennego użytku, albo zostawić ceny przemysłowe i monopolowe w spokoju, a cetnar żyta sprzedać za 20 zł. Ministerstwo Rolnictwa, dążąc do rozwiązania tego zagadnienia i stosując środki zaradcze, pominęło obniżenie cen artykułów przemysłowych, bo z obniżeniem tym musiało by nastąpić zmniejszenie tzw. sztywnych kosztów produkcji, jak wszelkich podatków, świadczeń społecznych, taryf kolejowych itp., a poszło na drogę podniesienia cen produktów rolnych, mając na celu zharmonizowanie cen zboża z cenami artykułów przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SMalicki">Celu tego dotychczas nie osiągnęło. Wystawiło weksel moralny na 20 zł za cetnar żyta i go nie zrealizowało. Czy to było niemożliwością? Nie. Jestem tego przekonania, że cena 20 zł za cetnar żyta mogła się utrzymać. Jeśli się nie utrzymała, przyczyną było to, że Ministerstwo Rolnictwa w ostatnich pociągnięciach, zmierzających do podniesienia cen artykułów rolnych, okazało za mało stanowczości i chęci ponoszenia ofiar. Powtarzam „chęci ponoszenia ofiar”, bo pomoc Rządu dla rolnictwa wyobrażam sobie w ten sposób, że w sytuacji dla rolnictwa katastrofalnej Rząd względnie Ministerstwo powinno otworzyć szkatułkę i ponieść dla ratowania rolnictwa ofiarę pieniężną. Gdzie znaleźć te środki pieniężne? Skąd wziąć tych kilkadziesiąt milionów złotych? — Bo o nie głównie chodzi. Ustawa o opłatach przemiałowych ma na celu zapewnienie Rządowi środków finansowych na popieranie cen artykułów rolnych. Ustanawia ona opłatę za przemiał nierolniczy w kwocie zł 3 od 100 kg mąki. Jeżeli preliminowany wpływ gotówkowy w kwocie 40 milionów zł zostanie zebrany, ustawa cel swój osiągnie. Rząd więc albo rozporządza albo będzie rozporządzał kwotą 40 milionów złotych, przeznaczonych na ratowanie rolnictwa, na utrzymanie opłacalnych cen. Ustawa przewiduje również, że na popieranie cen artykułów rolnych służyć mają dotacje ustalone w budżecie. Rząd więc poza 40 milionami złotych z opłat przemiałowych może mieć do dyspozycji jeszcze dalsze kwoty. Nasuwa się tedy logiczne pytanie: co jest przyczyną, że ceny zbóż zniżkują? Milionowe opłaty za przemiał przecież wpływają, dlaczegóż nie widać ich skutecznego działania przy cenach artykułów rolnych? Dlaczego Rząd nie dąży do utrzymania ceny żyta na poziomie 20 zł za cetnar, jak to w konsekwencji z ustawy wynikałoby? Jako rolnik rozumiem intencję ustawodawcy w ten sposób, że najniższa uzasadniona cena za cetnar żyta będzie 20 zł. Poniżej tej ceny powinien działać aparat interwencyjny. Aparat — mam wrażenie — ani nie drgnie. Ustawa, która uznaje cenę 20 zł za słuszną, ustawa, która obiecuje dołożyć starań, aby cenę 20 zł utrzymać, jest dobrą. Ale dobre skutki ustawy nie są widoczne. Dlatego zadaniem i troską Rządu być powinno: natychmiast, bez zwłoki rzucić środki finansowe, za przemiał zebrane, na ratunek rolnictwa, dopóki rolnik posiada jeszcze zboże. Bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły cenę żyta co najmniej na 20 zł za cetnar.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SMalicki">Podnoszą się w dyskusji głosy, że na odcinku cen rolnych zależni jesteśmy od cen światowych i od tych cen nie możemy się oderwać, a ceny światowe są niskie, niższe jak u nas, Wiemy o tym i wiemy również, że eksport zagraniczny wynosi około 6% całej produkcji zboża w Polsce. Musimy oderwać się od cen światowych, chociażby to nas kosztowało kilkadziesiąt milionów złotych. Miliony te zwrócą się we wpływach podatkowych do kas bezpośrednio od rolnictwa i pośrednio od ożywionego przemysłu i handlu. „Rolnikowi dobrze — wszystkim dobrze” — oto cała prawda naszego rozumowania.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SMalicki">Jednym ze środków, które miały ratować rolnictwo i podnieść ceny zboża, były i są premie wywozowe. Uważam za słuszne poglądy tych rolników i ekonomistów, którzy twierdzą, że Rząd popełnił błąd, ustalając zbyt niską premię wywozową, a to w wysokości 4 zł od 1 cetnara zboża eksportowanego. Przy tegorocznych cenach światowych dla uzyskania przy wywozie zboża na wolne rynki ceny około 20 zł należało ustalić wysokość premii na zł 8. Przy takiej premii eksport zboża byłby ruszył z miejsca od razu w jesieni. Premia 8 zł od 100 kg pszenicy byłaby za niską. Należało zatem przy korzystniejszym eksporcie mąki podnieść premię mąki do jeszcze wyższej kwoty i w ten sposób umożliwić konkurencję na wolnych rynkach europejskich.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SMalicki">Przerób żyta na spirytus tak ściśle wiąże się z cenami artykułów rolnych, że ośmielam się rzucić parę uwag o tej sprawie. Pociągnięcie Rządu w kierunku przerobienia 100.000 ton żyta na spirytus było bardzo trafne. Ale ustanowienie ceny w wysokości 54 gr za litr spirytusu nie było szczęśliwe. Jako jeden z pierwszych przerobiłem już w jesieni 500 cetnarów żyta na spirytus w tej nadziei, że przynajmniej w mikroskopijnej części przyczynię się do odciążenia rynku zbożowego. Efekt był taki, że sprzedałem żyto po cenie targowej, tj. po 12 zł. Zaoszczędziłem jedynie furmanki przy odstawie żyta i wywar dla bydła. To żadna pomoc. Nic więc dziwnego, że przy cenie 54 gr pędzenie spirytusu z żyta nie opłaca się. Skutkiem tego rolnictwo nie śpieszyło się z deklaracjami odpędu, zgłoszeń na 100.000 ton prawdopodobnie nie uzyskano, albo przyszły one za późno, tzn. nie w jesieni i efekt całej akcji był mały. Monopol Spirytusowy nie powinien był liczyć się z groszowymi oszczędnościami, a powinien był ustalić cenę opłacalną, a więc co najmniej 65 gr za litr spirytusu. Przy tej cenie już w jesieni 100.000 ton żyta byłoby z rynku zbożowego usuniętych i to miałoby swój korzystny wpływ na ceny zboża. Spirytus w przemyśle gra coraz większą rolę i nie ma obawy o jego nadprodukcję. Podkreślam jego używanie jako środka pędnego i jako środka przy produkcji kauczuku. Na przyszłość byłaby celowa premia, wypłacana rolnikowi za przerób żyta na spirytus, np. od 100 litrów spirytusu żytniego w wysokości 13 zł, czyli około 4 zł od 100 kg żyta. To w dużym stopniu przyczyniłoby się do utrzymania cen żyta na opłacalnym poziomie. Prawie wszystkie pociągnięcia w sprawie cen artykułów rolnych, a tym samym w sprawie postawienia rolnictwa na poziomie opłacalności, były podejmowane albo za późno, albo z niedostateczną energią w tym kierunku. W zasadzie dobre pociągnięcia miały za dużo, że tak powiem, niedociągnięć. Niedociągnięcia, braki i pomyłki trzeba jak najprędzej usunąć.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SMalicki">Jako przedstawiciel ukraińskiego społeczeństwa, które mam zaszczyt w tej Wysokiej Izbie reprezentować, nie mogę i nie śmiem pominąć sprawy bolącej i drażliwej, sprawy nadzwyczaj ważnej, nie z punktu widzenia czasowych i wątpliwych korzyści, ale z punktu widzenia trwałych i nieocenionych wartości, jakie powinny być stworzone dla wspólnego dobra obu narodów, województwa południowo-wschodnie zamieszkujących. Mam na myśli sprawę polityki agrarno-parcelacyjnej. Stoimy przed faktem przebudowy agrarnej struktury w Państwie. Na miejsce wielkiej własności mają powstać samowystarczalne i zdrowe gospodarstwa włościańskie, a drobne i karłowate gospodarstwa mają być uzupełnione. To wynika z ducha i litery ustawy o reformie agrarnej. Reforma agrarna działa również intensywnie i w tempie przyśpieszonym na terenie ziem południowo-wschodnich, a więc na terenie, który pod względem rolniczym ma najbardziej rozdrobnione i karłowate gospodarstwa i ogromne przeludnienie. Do tego ma i kwestię narodowościową. Nie będę tutaj przytaczał suchych, a tak bardzo wymownych cyfr statystyki, bo one są rzeczą wiadomą. Poruszę jedynie rzecz zasadniczą: mianowicie, czy na terenie, na którym istnieje największa ilość drobnych, karłowatych gospodarstw i który posiada największe przeludnienie, wskazanym jest tworzenie nowych gospodarstw, czy też koniecznym jest przede wszystkim uzupełnianie gospodarstw niezdolnych do życia, karłowatych? Innymi słowami: czy polityka agrarno-parcelacyjna Ministerstwa Reform Rolnych ma iść w kierunku tzw. parcelacji sąsiedzkiej czy też kolonizacji? Stoimy na tym stanowisku, że na kolonizację w województwach południowo-wschodnich miejsca nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#MikołajMalicki">Wysoki Senacie! Ilość mówców przy debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa w Sejmie i Senacie, nadzwyczaj ożywiona dyskusja, jaka toczy się na łamach fachowych pism rolniczych, imiona znakomitych teoretyków i znawców rolnictwa, którzy w tej dyskusji głos zabierają, te różne hasła i teorie, zmierzające do tego, ażeby rolnictwo dźwignąć z upadku i to nerwowe szukanie środków zapobiegawczych, by nową klęskę od rolnictwa odwrócić — te wszystkie okoliczności są dowodem, że z rolnictwem jest źle i że potrzebne są natychmiastowe i radykalne środki zaradcze, ażeby to rolnictwo uchronić od katastrofy. My, rolnicy, jesteśmy ludźmi pracy, pracę na roli uważamy za szczęście i radość życia i mamy takie same prawo do życia, jak wszyscy inni ludzie pracujący. Nie chcemy być stanem uprzywilejowanym, nie szukamy dostatków ani wygód, nie lecimy na procenty i zyski, ale jako oszczędni, pracowici i zabiegliwi gospodarze chcemy mieć należyte wynagrodzenie za nasz trud i pracę. A więc chcemy mieć dach nad głową, chcemy się należycie odżywiać i odziać, chcemy wreszcie wychować swoje dzieci, a sobie zabezpieczyć byt na starość. Chcemy mieć minimum egzystencji, chcemy mieć prawo do życia. A oprócz tego my, rolnicy, mamy jeszcze i inne marzenia. Pragniemy iść z duchem czasu, z postępem w rolnictwie. Pragniemy osiągać coraz to wyższą produkcję, udoskonalać warsztaty rolne, dźwignąć dobrobyt rolnictwa. Mamy te ambicje, bo wiemy, że jesteśmy jako stan rolniczy w olbrzymiej przewadze, że na 100 ha gruntów, użytkowanych rolniczo, w rolnictwie na terenie ziem południowo-wschodnich zatrudnionych jest 73 osoby. Jesteśmy krajem rolniczym, krajem chłopskim. Znamy także i hasło, przyjęte w krajach o wysokiej kulturze rolniczej: rolnik zdrowy pod względem materialnym i moralnym tworzy dziś fundament nowoczesnego państwa. Więc rolnik, więc my jesteśmy tym fundamentem potencjału państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#MikołajMalicki">Z tym fundamentem jest dzisiaj źle. Od zbiorów w r. 1938 zarysował się on tak bardzo, że grozi katastrofa. Katastrofa rolnictwa. Tragizm tego katastrofalnego położenia leży w spadku cen zbóż. Śmiem twierdzić, że dzisiejsza kwestia rolnicza tak głośna i tak szeroko dyskutowana kończy się prawie zawsze na odcinku cen zbóż, cen artykułów sprzedawanych, a w związku z ceną — na rentowności, na opłacalności gospodarstwa wiejskiego. Kwestia rolnicza obraca się obecnie dookoła kwestii cen.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#MikołajMalicki">Jedną z wielkich zalet rolnika jest to, że nie należy on do pesymistów życiowych. Jest uparty, twardy i dużo wytrzyma. Przechodzi przez niego huragan wojenny, zniszczy mu cały dobytek, to on chowa się do wnętrza ziemi. Ale po przejściu ognia i miecza, on pierwszy zjawia się na zgliszczach, obsiewa ugory, uprawia odłogi, zasypuje rowy, odbudowuje osiedla. Pracuje, bo praca jest jego przeznaczeniem, pracuje, bo wierzy w lepsze jutro. Rolnik musi mieć wiarę. I miał ją rok temu wstecz, kiedy doczekał się nareszcie polepszenia koniunktury w rolnictwie, kiedy nabierał przekonania, że ciężki kryzys minął. Odetchnął z ulgą, zaczął lepiej jeść i ubierać się, zaczął kupować maszyny i narzędzia, zboża siewne, nawozy sztuczne, zaczął być dobrym odbiorcą dla przemysłu. I zaczął płacić regularnie podatki. „Rolnikowi dobrze, to wszystkim dobrze”. „Dobra koniunktura w rolnictwie to ożywienie gospodarcze całego Państwa”. „Dobrobyt wszystkich obywateli związany jest ściśle z zamożnością rolnika”.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#MikołajMalicki">To są ładne hasła i my wszyscy je uznajemy, ale w praktyce jakoś to inaczej wygląda. Rolnictwo jest dalej na szarym końcu, rolnictwo jest dalej traktowane po macoszemu w tym mniemaniu, że rolnik wszystko wytrzyma. Może i wytrzyma, ale to wytrzymywanie jest ogromnie kosztowne.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#MikołajMalicki">Żyjemy dzisiaj pod hasłem uprzemysłowienia Państwa, budujemy fabryki. Dobre to i celowe, ale śmiem zapytać, kto będzie kupował wyroby tych fabryk, jeżeli rolnik staje się nędzarzem? Kto będzie odbiorcą wyrobów przemysłowych, jeżeli rolnik kupuje obecnie za 3 gr soli, bo więcej tych groszy nie ma? Kto kupi pług żelazny za 60 zł wtedy, jeżeli rolnik cetnar żyta sprzedaje za zł 11? Obecna sytuacja rolnictwa jest zła. Wieś nic nie kupuje. Wieś popada w biedę i niedostatek. Wieś nie dojada, albo zapycha żołądek ziemniakami, o ile je jeszcze posiada. Rolnik, który produkuje żywność, nie odżywia się odpowiednio, ponieważ z powodu niskich cen artykułów rolnych musi wszystko sprzedawać, ażeby uchronić się od egzekucji i licytacji — i brak mu żywności. Przy dzisiejszych cenach rolnik nie może dotrzymać swoich zobowiązań tak podatkowych jak i kredytowych. Kasy skarbowe i samorządowe przy wpływach podatkowych już to od czuwają. Przemysł i handel stracił i traci dalej dobrego nabywcę i kupca. Rolnik traci wiarę, popada w apatię, widzi, że jego prawo do życia zostało pogwałcone, że jego trud i praca są niedoceniane, odczuwa, że za swoją ciężką pracę nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, że pracuje za darmo. Narasta konflikt pomiędzy wsią i miastem. A goryczy dodaje rolnikowi jeszcze i to, że załamanie się cen rolniczych nastąpiło bezpośrednio po oficjalnej zapowiedzi czynników rządowych, że ceny zboża będą wzrastały i mogą sięgnąć nawet 20 zł za cetnar żyta. Ta polityka gospodarcza nasuwa rolnikowi refleksje, że pokutuje on za jakieś nieznane mu cudze winy i grzechy.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#MikołajMalicki">Stosunek Państwa do rolnictwa nie śmie być finansowo-rachunkowym. Państwo powinno i musi traktować stan rolniczy jako rezerwuar żywotnych sił narodu. Rolnicy są rezerwuarem tych żywotnych sił i jeżeli się znaleźli obecnie w bardzo ciężkim położeniu, obowiązkiem Państwa względnie Rządu jest przyjść zagrożonemu rolnictwu z pomocą. Czy Ministerstwo Rolnictwa przyszło z pomocą rolnictwu i czy ta pomoc jest skuteczna? Oto pytania, nad którymi trzeba się zastanowić.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#MikołajMalicki">Wszyscy pragniemy dobra rolnika, ciężkie jego położenie leży na sercu i Rządowi, a przede wszystkim Ministerstwu Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa stosowało i stosuje środki zaradcze. Ale te środki zaradcze okazują się niewystarczające, te środki nie działają. Są albo niedostateczne albo spóźnione. Rolnik czeka na pomoc i wierzy, że ona przyjdzie. Tą nadzieją żyje. Niestety, ceny zbóż zniżkują. Na początku sesji cetnar żyta kosztował 12,50 zł, dzisiaj płacą za niego 11 zł. (Mówię o cenach na terenie województwa tarnopolskiego, gdzie ceny te są zawsze niższe przeciętnie o 2 zł.) Jest więc gorzej. U nas tym gorzej, ponieważ obok niskich cen mamy w tym roku daleko mniejszy urodzaj.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#MikołajMalicki">Ten stan musi ulec zmianie. Do zupełnego upadku rolnictwa dopuścić nie możemy i nie śmiemy. A jeśli środki zaradcze, stosowane przez Ministerstwo Rolnictwa, okazały się niedostateczne i niewystarczające, musimy znaleźć inne, które by działały natychmiastowo i radykalnie. Jestem tego przekonania, że poprawa położenia rolnictwa, a więc poprawa cen artykułów rolnych, leży w sferze możliwości i jest rzeczą wykonalną. Czytałem gdzieś trafną uwagę, że osuszanie błot pontyjskich lub kolonizacja Libii były trudniejszymi problemami, a jednak zostały spełnione. Ministerstwo Rolnictwa winno przede wszystkim uznać zasadę, że opłacalność rolnictwa jest koniecznością państwową, tak samo jak koniecznością państwową jest uprzemysłowienie kraju. A następnie musi znaleźć środki pomocy dla rolników, umożliwiające stabilizację dochodu w wysokości gwarantującej zapłatę, za pracę, oprocentowanie włożonego kapitału, możność płacenia podatków, świadczeń i zobowiązań, możność życia i utrzymania. Ministerstwo Rolnictwa musi zdecydować się na wprowadzenie takich cen zboża w obrocie wewnątrz kraju, które by gwarantowały opłacalność gospodarstw rolnych. Ministerstwo Rolnictwa winno bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły poziom cen zboża do relacji co najmniej 20 zł za cetnar żyta. Problem jest bezsprzecznie ciężki i jako taki wymaga śmiałego postawienia go w całej doniosłości i odważnego wykonania. Obietnice i półśrodki nie pomogą. Dwie są drogi, prowadzące do rozwiązania tego ciężkiego problemu: albo obniżyć ceny wszystkich artykułów przemysłowych (według danych statystycznych poziom tych cen przemysłowych jest obecnie w Polsce najwyższy w całej Europie) i dostosować je do obecnych cen zboża, albo podwyższyć obecne ceny zboża i zharmonizować je z cenami artykułów przemysłowych. Praktycznie: albo sprzedać cetnar żyta za 12 zł i odpowiednio do tej ceny kupić tanie buty, ubranie, żelazo, gwoździe, pług, nawozy sztuczne, zapałki, sól, mydło, cukier, naftę i wszystkie inne rzeczy codziennego użytku, albo zostawić ceny przemysłowe i monopolowe w spokoju, a cetnar żyta sprzedać za 20 zł. Ministerstwo Rolnictwa, dążąc do rozwiązania tego zagadnienia i stosując środki zaradcze, pominęło obniżenie cen artykułów przemysłowych, bo z obniżeniem tym musiało by nastąpić zmniejszenie tzw. sztywnych kosztów produkcji, jak wszelkich podatków, świadczeń społecznych, taryf kolejowych itp., a poszło na drogę podniesienia cen produktów rolnych, mając na celu zharmonizowanie cen zboża z cenami artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#MikołajMalicki">Celu tego dotychczas nie osiągnęło. Wystawiło weksel moralny na 20 zł za cetnar żyta i go nie zrealizowało. Czy to było niemożliwością? Nie. Jestem tego przekonania, że cena 20 zł za cetnar żyta mogła się utrzymać. Jeśli się nie utrzymała, przyczyną było to, że Ministerstwo Rolnictwa w ostatnich pociągnięciach, zmierzających do podniesienia cen artykułów rolnych, okazało za mało stanowczości i chęci ponoszenia ofiar. Powtarzam „chęci ponoszenia ofiar”, bo pomoc Rządu dla rolnictwa wyobrażam sobie w ten sposób, że w sytuacji dla rolnictwa katastrofalnej Rząd względnie Ministerstwo powinno otworzyć szkatułkę i ponieść dla ratowania rolnictwa ofiarę pieniężną. Gdzie znaleźć te środki pieniężne? Skąd wziąć tych kilkadziesiąt milionów złotych? — Bo o nie głównie chodzi. Ustawa o opłatach przemiałowych ma na celu zapewnienie Rządowi środków finansowych na popieranie cen artykułów rolnych. Ustanawia ona opłatę za przemiał nierolniczy w kwocie zł 3 od 100 kg mąki. Jeżeli preliminowany wpływ gotówkowy w kwocie 40 milionów zł zostanie zebrany, ustawa cel swój osiągnie. Rząd więc albo rozporządza albo będzie rozporządzał kwotą 40 milionów złotych, przeznaczonych na ratowanie rolnictwa, na utrzymanie opłacalnych cen. Ustawa przewiduje również, że na popieranie cen artykułów rolnych służyć mają dotacje ustalone w budżecie. Rząd więc poza 40 milionami złotych z opłat przemiałowych może mieć do dyspozycji jeszcze dalsze kwoty. Nasuwa się tedy logiczne pytanie: co jest przyczyną, że ceny zbóż zniżkują? Milionowe opłaty za przemiał przecież wpływają, dlaczegóż nie widać ich skutecznego działania przy cenach artykułów rolnych? Dlaczego Rząd nie dąży do utrzymania ceny żyta na poziomie 20 zł za cetnar, jak to w konsekwencji z ustawy wynikałoby? Jako rolnik rozumiem intencję ustawodawcy w ten sposób, że najniższa uzasadniona cena za cetnar żyta będzie 20 zł. Poniżej tej ceny powinien działać aparat interwencyjny. Aparat — mam wrażenie — ani nie drgnie. Ustawa, która uznaje cenę 20 zł za słuszną, ustawa, która obiecuje dołożyć starań, aby cenę 20 zł utrzymać, jest dobrą. Ale dobre skutki ustawy nie są widoczne. Dlatego zadaniem i troską Rządu być powinno: natychmiast, bez zwłoki rzucić środki finansowe, za przemiał zebrane, na ratunek rolnictwa, dopóki rolnik posiada jeszcze zboże. Bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły cenę żyta co najmniej na 20 zł za cetnar.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#MikołajMalicki">Podnoszą się w dyskusji głosy, że na odcinku cen rolnych zależni jesteśmy od cen światowych i od tych cen nie możemy się oderwać, a ceny światowe są niskie, niższe jak u nas, Wiemy o tym i wiemy również, że eksport zagraniczny wynosi około 6% całej produkcji zboża w Polsce. Musimy oderwać się od cen światowych, chociażby to nas kosztowało kilkadziesiąt milionów złotych. Miliony te zwrócą się we wpływach podatkowych do kas bezpośrednio od rolnictwa i pośrednio od ożywionego przemysłu i handlu. „Rolnikowi dobrze — wszystkim dobrze” — oto cała prawda naszego rozumowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#MikołajMalicki">Jednym ze środków, które miały ratować rolnictwo i podnieść ceny zboża, były i są premie wywozowe. Uważam za słuszne poglądy tych rolników i ekonomistów, którzy twierdzą, że Rząd popełnił błąd, ustalając zbyt niską premię wywozową, a to w wysokości 4 zł od 1 cetnara zboża eksportowanego. Przy tegorocznych cenach światowych dla uzyskania przy wywozie zboża na wolne rynki ceny około 20 zł należało ustalić wysokość premii na zł 8. Przy takiej premii eksport zboża byłby ruszył z miejsca od razu w jesieni. Premia 8 zł od 100 kg pszenicy byłaby za niską. Należało zatem przy korzystniejszym eksporcie mąki podnieść premię mąki do jeszcze wyższej kwoty i w ten sposób umożliwić konkurencję na wolnych rynkach europejskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#MikołajMalicki">Przerób żyta na spirytus tak ściśle wiąże się z cenami artykułów rolnych, że ośmielam się rzucić parę uwag o tej sprawie. Pociągnięcie Rządu w kierunku przerobienia 100.000 ton żyta na spirytus było bardzo trafne. Ale ustanowienie ceny w wysokości 54 gr za litr spirytusu nie było szczęśliwe. Jako jeden z pierwszych przerobiłem już w jesieni 500 cetnarów żyta na spirytus w tej nadziei, że przynajmniej w mikroskopijnej części przyczynię się do odciążenia rynku zbożowego. Efekt był taki, że sprzedałem żyto po cenie targowej, tj. po 12 zł. Zaoszczędziłem jedynie furmanki przy odstawie żyta i wywar dla bydła. To żadna pomoc. Nic więc dziwnego, że przy cenie 54 gr pędzenie spirytusu z żyta nie opłaca się. Skutkiem tego rolnictwo nie śpieszyło się z deklaracjami odpędu, zgłoszeń na 100.000 ton prawdopodobnie nie uzyskano, albo przyszły one za późno, tzn. nie w jesieni i efekt całej akcji był mały. Monopol Spirytusowy nie powinien był liczyć się z groszowymi oszczędnościami, a powinien był ustalić cenę opłacalną, a więc co najmniej 65 gr za litr spirytusu. Przy tej cenie już w jesieni 100.000 ton żyta byłoby z rynku zbożowego usuniętych i to miałoby swój korzystny wpływ na ceny zboża. Spirytus w przemyśle gra coraz większą rolę i nie ma obawy o jego nadprodukcję. Podkreślam jego używanie jako środka pędnego i jako środka przy produkcji kauczuku. Na przyszłość byłaby celowa premia, wypłacana rolnikowi za przerób żyta na spirytus, np. od 100 litrów spirytusu żytniego w wysokości 13 zł, czyli około 4 zł od 100 kg żyta. To w dużym stopniu przyczyniłoby się do utrzymania cen żyta na opłacalnym poziomie. Prawie wszystkie pociągnięcia w sprawie cen artykułów rolnych, a tym samym w sprawie postawienia rolnictwa na poziomie opłacalności, były podejmowane albo za późno, albo z niedostateczną energią w tym kierunku. W zasadzie dobre pociągnięcia miały za dużo, że tak powiem, niedociągnięć. Niedociągnięcia, braki i pomyłki trzeba jak najprędzej usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#MikołajMalicki">Jako przedstawiciel ukraińskiego społeczeństwa, które mam zaszczyt w tej Wysokiej Izbie reprezentować, nie mogę i nie śmiem pominąć sprawy bolącej i drażliwej, sprawy nadzwyczaj ważnej, nie z punktu widzenia czasowych i wątpliwych korzyści, ale z punktu widzenia trwałych i nieocenionych wartości, jakie powinny być stworzone dla wspólnego dobra obu narodów, województwa południowo-wschodnie zamieszkujących. Mam na myśli sprawę polityki agrarno-parcelacyjnej. Stoimy przed faktem przebudowy agrarnej struktury w Państwie. Na miejsce wielkiej własności mają powstać samowystarczalne i zdrowe gospodarstwa włościańskie, a drobne i karłowate gospodarstwa mają być uzupełnione. To wynika z ducha i litery ustawy o reformie agrarnej. Reforma agrarna działa również intensywnie i w tempie przyśpieszonym na terenie ziem południowo-wschodnich, a więc na terenie, który pod względem rolniczym ma najbardziej rozdrobnione i karłowate gospodarstwa i ogromne przeludnienie. Do tego ma i kwestię narodowościową. Nie będę tutaj przytaczał suchych, a tak bardzo wymownych cyfr statystyki, bo one są rzeczą wiadomą. Poruszę jedynie rzecz zasadniczą: mianowicie, czy na terenie, na którym istnieje największa ilość drobnych, karłowatych gospodarstw i który posiada największe przeludnienie, wskazanym jest tworzenie nowych gospodarstw, czy też koniecznym jest przede wszystkim uzupełnianie gospodarstw niezdolnych do życia, karłowatych? Innymi słowami: czy polityka agrarno-parcelacyjna Ministerstwa Reform Rolnych ma iść w kierunku tzw. parcelacji sąsiedzkiej czy też kolonizacji? Stoimy na tym stanowisku, że na kolonizację w województwach południowo-wschodnich miejsca nie ma.</u>
<u xml:id="u-18.13" who="#komentarz">(Głosy: Jest.)</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SMalicki">Zaraz o tym powiem. Panuje u nas ogromny głód ziemi. Marzeniem każdego wieśniaka jest zostać właścicielem indywidualnego, zdrowego gospodarstwa, które by wyżywiło jego i jego rodzinę. Ideałem naszego chłopa jest powiększyć, dokupić chociażby mały skrawek ziemi, bo ziemię miłuje i kocha nade wszystko. Nie dojada, nie dosypią, ciężką pracą i trudem zarobiony grosz składa i czeka i nadsłuchuje, gdzie tę ziemię sprzedają, aby ją sobie kupić. Bo na tych 2 czy 3 morgach, które posiada, dusi się, z głodu przymiera. I widzi obecnie, że tę ziemię dzielą, sprzedają — ale nie jemu i nie dla niego. Przychodzą koloniści i obok jego nędznej chałupy i w sąsiedztwie jego 2 morgów osiedlają się w dobrze zabudowanych osiedlach. W duszy miejscowego wieśniaka, bez względu na jego wyznanie i narodowość, rodzi się gorycz i niezadowolenie, potęguje się poczucie krzywdy.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SMalicki">Celem każdej reformy jest usunąć zło. a na jego miejsce postawić dobro. Czy kolonizacja usuwa zło i czy stwarza dobre, pozytywne zmiany w strukturze agrarnej ziem południowo-wschodnich, śmiem wątpić. Śmiem wątpić ze względu na psychologiczne nastawienie miejscowej ludności i jej ustosunkowanie się do Państwa. Nie jest w interesie Państwa prowadzenie na ziemiach południowo-wschodnich kolonizacji. A jeżeli Ministerstwo Reform Rolnych ma za cel poprawić strukturę rolną na tych ziemiach przez częściową parcelację większej własności, to ta parcelacja powinna być parcelacją sąsiedzką, powinna być przede wszystkim uzupełnieniem gospodarstw niezdolnych do życia, gospodarstw karłowatych. Równocześnie ze spotęgowaniem akcji parcelacyjnej na terenach ziem południowo-wschodnich popularyzuje się modne hasło: „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce”...</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#MikołajMalicki">Zaraz o tym powiem. Panuje u nas ogromny głód ziemi. Marzeniem każdego wieśniaka jest zostać właścicielem indywidualnego, zdrowego gospodarstwa, które by wyżywiło jego i jego rodzinę. Ideałem naszego chłopa jest powiększyć, dokupić chociażby mały skrawek ziemi, bo ziemię miłuje i kocha nade wszystko. Nie dojada, nie dosypią, ciężką pracą i trudem zarobiony grosz składa i czeka i nadsłuchuje, gdzie tę ziemię sprzedają, aby ją sobie kupić. Bo na tych 2 czy 3 morgach, które posiada, dusi się, z głodu przymiera. I widzi obecnie, że tę ziemię dzielą, sprzedają — ale nie jemu i nie dla niego. Przychodzą koloniści i obok jego nędznej chałupy i w sąsiedztwie jego 2 morgów osiedlają się w dobrze zabudowanych osiedlach. W duszy miejscowego wieśniaka, bez względu na jego wyznanie i narodowość, rodzi się gorycz i niezadowolenie, potęguje się poczucie krzywdy.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#MikołajMalicki">Celem każdej reformy jest usunąć zło. a na jego miejsce postawić dobro. Czy kolonizacja usuwa zło i czy stwarza dobre, pozytywne zmiany w strukturze agrarnej ziem południowo-wschodnich, śmiem wątpić. Śmiem wątpić ze względu na psychologiczne nastawienie miejscowej ludności i jej ustosunkowanie się do Państwa. Nie jest w interesie Państwa prowadzenie na ziemiach południowo-wschodnich kolonizacji. A jeżeli Ministerstwo Reform Rolnych ma za cel poprawić strukturę rolną na tych ziemiach przez częściową parcelację większej własności, to ta parcelacja powinna być parcelacją sąsiedzką, powinna być przede wszystkim uzupełnieniem gospodarstw niezdolnych do życia, gospodarstw karłowatych. Równocześnie ze spotęgowaniem akcji parcelacyjnej na terenach ziem południowo-wschodnich popularyzuje się modne hasło: „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce”...</u>
<u xml:id="u-18.16" who="#komentarz">(Głos: 120.000 ha.)</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SMalicki">...w czasopiśmie lwowskim „Ziemia i Naród”, którego redaktorami są prof. St. Grabski, prof. Bujak i prof. Eugeniusz Romer, czytamy: „Niesporny stan rzeczy jest taki, iż tu na kresach wszystkie majątki zadłużone należą do Polaków, podczas gdy służba folwarczna jest przeważnie ruska. Przy większej ilości zapasów ziemi i konieczności szybkiej likwidacji każdej parcelacji nie można będzie uniknąć tego, iżby miejscowa ludność ruska nie nabyła większości zapasu ziemi. Tak zatem ustawa, może najszczerzej pomyślana, obróci się przeciw interesom narodowym. Skoro stawiamy hasło, iż ani piędzi ziemi więcej nie możemy oddać w niepolskie ręce, to nie wolno nam stwarzać takich sytuacji, które by wprost zagrażały temu samoobronnemu hasłu”.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SMalicki">Przykrą jest rzeczą, jeśli do zagadnień natury czysto gospodarczej wdziera się moment polityczny. Sens polityczny tych uczuciowych haseł jest: możliwość osadzania na roli elementu polskiego i ewentualna zmiana procentowego stosunku rozmieszczenia obu narodowości. Czy ewentualna realizacja tych haseł osiągnie spodziewane korzyści i da jakieś poważniejsze zmiany? Odpowiem cyframi z artykułu inż. Mariana Dutza pt. „Plany parcelacyjne i ich wykonanie w latach 1926–1927 r.”. Zapas ziemi, jaki może być objęty planami parcelacyjnymi w przyszłości, wynosi w województwie tarnopolskim — 60.000 ha, w stanisławowskim — 21.000 ha, w lwowskim — 26.000 ha. Ogółem zapas ziemi wynosi 107.000 ha. Ten zapas ziemi może być użyty na cele parcelacyjne. Przypuśćmy, że z obszaru 107.000 ha będą utworzone nowe gospodarstwa 10-cio morgowe i że w ten sposób powstanie razem 18.000 tych gospodarstw. W nich można osadzić 18.000 nowych rodzin. Licząc po 5–6 głów na jedną rodzinę, otrzymujemy okrągło 100.000 osób. Stan ludności, zamieszkującej obszar trzech południowo-wschodnich województw, wynosi około 6.200.000 ludzi. Cyfra ta 100.000 nowych osadników w porównaniu z tym stanem jest zupełnie znikoma i wynosi zaledwie 2%. Cyfry nam mówią, że przy ewentualnej realizacji hasła: „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce” wzmocnienie elementu polskiego na terenie trzech województw wyniosłoby zaledwie 2%. To są realne możliwości i ewentualne korzyści.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SMalicki">Czy wobec takiego stanu rzeczy, czy wobec takich wątpliwych korzyści można rzucać dzisiaj te nastrojowe i niezdrowe hasła, jak to robią niektórzy? Czy takie hasła przyczynią się do naprawy stosunków gospodarczych i narodowościowych w województwach południowo-wschodnich? Czy przyczynią się do zgodnego współżycia obu narodów, kraj ten zamieszkujących? Czy będą one podstawą pozytywnej, twórczej pracy? Nie pozwolić wieśniakowi kupić z parcelacji kawałka ziemi dlatego, że jest Ukraińcem, odmawiać nawet służbie folwarcznej możności nabycia tej ziemi dlatego, że służba jest ukraińskiej narodowości, wydaje mi się rzeczą nadzwyczaj szkodliwą ze względu na interes Państwa, ze względu na ułożenie się stosunków polsko-ukraińskich w przyszłości.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SMalicki">Jeszcze słów kilka o kredytach dla rolnictwa. O dotacji dla Towarzystwa Silskij Hospodar, które gromadzi w sobie setki tysięcy zorganizowanego włościaństwa i ma za sobą ogromne zasługi w rozwoju rolnictwa, lepiej nie wspominać. Jest ona tak niska, że nie wystarczy nawet na potrzeby jednego powiatu.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SMalicki">Kredyty dla rolnictwa są niskie i niewystarczające, a i te przeznaczone są dla uprzywilejowanych, mianowicie dla gospodarstw powstałych z parcelacji lub gospodarstw skomasowanych. Kredyt dla rolnictwa powinien być powszechny i jeśli jest udzielany, to nie tylko udzielany być winien na siewniki i triery, ale także na brony, pługi, młynki zbożowe i wszystkie inne narzędzia gospodarcze.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SMalicki">Bank Rolny udziela kredytów na zakładanie sadów, ale tylko kredytów trzyletnich. Ze względu na spodziewany dochód z sadów czasokres ten jest absolutnie za krótki. Kredy na zakładanie sadów powinien być udzielany na 8 do 10 lat i stopę procentową od niego trze ba jak najbardziej obniżyć, np. do 2 lub 3% Tak samo kredyty na spłaty rodzinne udzielane są dopiero przy gospodarstwach 5 hektarowych. Normę 5-hektarową zniżyć trzeba do gospodarstw 2-hektarowych, bo przede wszystkim przy takich spłaty rodzinne są koniecznością.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SMalicki">W końcu konieczną jest rzeczą złagodzi, surowe i twarde ustawy i rozporządzenia, dotyczące obrotu nieruchomościami w pasie granicznym. Wszelki obrót ziemią, czy to jest kupno-sprzedaż, czy też podział rodziny ustał zupełnie. Życie pod tym względem zamarło. A stosunki są tego rodzaju, że nie znoszą martwo ty, ale wymagają uregulowania. W pasie granicznym coraz bardziej rozszerzanym, szereg powiatów obejmującym, winien być przywrócony stan normalnego obrotu ziemią. Powstałe tam obecnie stosunki są rzeczywiście przykre Do urzędów wojewódzkich przychodzą nieraz całe pielgrzymki gospodarzy i dobijają się zatwierdzenia kontraktów, zazwyczaj bezskutecznie. Te niezatwierdzenia kontraktów nie zawsze są usprawiedliwione względami obronności granic Państwa. Ograniczenia i obostrzenia stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy kontrahentami są obywatele narodowości ukraińskiej. W tych sprawach trzeba stworzyć jakie zasady i normy sprawiedliwe i bezstronnie obowiązujące.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#SMalicki">Mówi się dużo o inwestycjach w ogóle a inwestycjach rolniczych specjalnie. Województwa południowo-wschodnie są przede wszystkim tym terenem, który tych inwestycji gwałtownie wymaga. Melioracja, regulacja rzek, drogi — to są rzeczy szeroko i dawno już omówione. Ziemie województw południowo-wschodnich mogą być i być powinny polem popisu dla Ministerstwa Rolnictwa w realizacji tych pięknych haseł. Roboty melioracyjne i inwestycyjne muszą być wzięte pod uwagę przy zatrudnianiu wiejskich bezrobotnych. Nadmiar ludności na wsi, pozostający bez zajęcia, stwarza coraz większe zubożenie wsi. Na naszych oczach wyrasta problem bezrobocia wiejskiego. Problem ważniejszy i groźniejszy w przyszłości niż. problem bezrobocia miejskiego. Ten narastający problem wymaga już rozwiązania. Trzeba dać pracę bezrobotnym wiejskim.</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SMalicki">Interesy wsi, interesy rolnictwa powinny zająć pierwsze miejsce w poczynaniach, planowaniach i działalności Rządu, bo zdrowa wieś i zdrowy rolnik — to fundament nowoczesnego państwa.</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SMalicki">W dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty słyszałem piękne i wzniosłe słowa z ust kilku panów senatorów. W poszukiwaniu za młodym i zdrowym czynnikiem państwowym zwracali się oni do odwiecznego szlachetnego i czystego źródła — zwracali się do wsi i tam zachodzili jej mieszkańca chłopa-rolnika jako rezerwuar potencjału państwowego.</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#SMalicki">My, naród ukraiński — to także wieś, młoda, zdrowa, pełna energii życiowej, zapału do pracy i wiary w lepsze jutro. Wieś, która tworzy wielkie wartości na polu gospodarczym i ekonomicznym. Pragniemy, aby nas poznano, zrozumiano i oceniono nie jako mniejszościowych „lokatorów” — słowo z przedwczorajszego przemówienia p. s. Katelbacha — ale jako pełnowartościowy element twórczy. Pragniemy rozwijać się i na polu gospodarczym nie tylko z poczuciem ponoszenia ciężarów i spełniania obowiązków, ale także z pełnią praw i swobód obywatelskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#MikołajMalicki">...w czasopiśmie lwowskim „Ziemia i Naród”, którego redaktorami są prof. St. Grabski, prof. Bujak i prof. Eugeniusz Romer, czytamy: „Niesporny stan rzeczy jest taki, iż tu na kresach wszystkie majątki zadłużone należą do Polaków, podczas gdy służba folwarczna jest przeważnie ruska. Przy większej ilości zapasów ziemi i konieczności szybkiej likwidacji każdej parcelacji nie można będzie uniknąć tego, iżby miejscowa ludność ruska nie nabyła większości zapasu ziemi. Tak zatem ustawa, może najszczerzej pomyślana, obróci się przeciw interesom narodowym. Skoro stawiamy hasło, iż ani piędzi ziemi więcej nie możemy oddać w niepolskie ręce, to nie wolno nam stwarzać takich sytuacji, które by wprost zagrażały temu samoobronnemu hasłu”.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#MikołajMalicki">Przykrą jest rzeczą, jeśli do zagadnień natury czysto gospodarczej wdziera się moment polityczny. Sens polityczny tych uczuciowych haseł jest: możliwość osadzania na roli elementu polskiego i ewentualna zmiana procentowego stosunku rozmieszczenia obu narodowości. Czy ewentualna realizacja tych haseł osiągnie spodziewane korzyści i da jakieś poważniejsze zmiany? Odpowiem cyframi z artykułu inż. Mariana Dutza pt. „Plany parcelacyjne i ich wykonanie w latach 1926–1927 r.”. Zapas ziemi, jaki może być objęty planami parcelacyjnymi w przyszłości, wynosi w województwie tarnopolskim — 60.000 ha, w stanisławowskim — 21.000 ha, w lwowskim — 26.000 ha. Ogółem zapas ziemi wynosi 107.000 ha. Ten zapas ziemi może być użyty na cele parcelacyjne. Przypuśćmy, że z obszaru 107.000 ha będą utworzone nowe gospodarstwa 10-cio morgowe i że w ten sposób powstanie razem 18.000 tych gospodarstw. W nich można osadzić 18.000 nowych rodzin. Licząc po 5–6 głów na jedną rodzinę, otrzymujemy okrągło 100.000 osób. Stan ludności, zamieszkującej obszar trzech południowo-wschodnich województw, wynosi około 6.200.000 ludzi. Cyfra ta 100.000 nowych osadników w porównaniu z tym stanem jest zupełnie znikoma i wynosi zaledwie 2%. Cyfry nam mówią, że przy ewentualnej realizacji hasła: „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce” wzmocnienie elementu polskiego na terenie trzech województw wyniosłoby zaledwie 2%. To są realne możliwości i ewentualne korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#MikołajMalicki">Czy wobec takiego stanu rzeczy, czy wobec takich wątpliwych korzyści można rzucać dzisiaj te nastrojowe i niezdrowe hasła, jak to robią niektórzy? Czy takie hasła przyczynią się do naprawy stosunków gospodarczych i narodowościowych w województwach południowo-wschodnich? Czy przyczynią się do zgodnego współżycia obu narodów, kraj ten zamieszkujących? Czy będą one podstawą pozytywnej, twórczej pracy? Nie pozwolić wieśniakowi kupić z parcelacji kawałka ziemi dlatego, że jest Ukraińcem, odmawiać nawet służbie folwarcznej możności nabycia tej ziemi dlatego, że służba jest ukraińskiej narodowości, wydaje mi się rzeczą nadzwyczaj szkodliwą ze względu na interes Państwa, ze względu na ułożenie się stosunków polsko-ukraińskich w przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#MikołajMalicki">Jeszcze słów kilka o kredytach dla rolnictwa. O dotacji dla Towarzystwa Silskij Hospodar, które gromadzi w sobie setki tysięcy zorganizowanego włościaństwa i ma za sobą ogromne zasługi w rozwoju rolnictwa, lepiej nie wspominać. Jest ona tak niska, że nie wystarczy nawet na potrzeby jednego powiatu.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#MikołajMalicki">Kredyty dla rolnictwa są niskie i niewystarczające, a i te przeznaczone są dla uprzywilejowanych, mianowicie dla gospodarstw powstałych z parcelacji lub gospodarstw skomasowanych. Kredyt dla rolnictwa powinien być powszechny i jeśli jest udzielany, to nie tylko udzielany być winien na siewniki i triery, ale także na brony, pługi, młynki zbożowe i wszystkie inne narzędzia gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#MikołajMalicki">Bank Rolny udziela kredytów na zakładanie sadów, ale tylko kredytów trzyletnich. Ze względu na spodziewany dochód z sadów czasokres ten jest absolutnie za krótki. Kredy na zakładanie sadów powinien być udzielany na 8 do 10 lat i stopę procentową od niego trze ba jak najbardziej obniżyć, np. do 2 lub 3% Tak samo kredyty na spłaty rodzinne udzielane są dopiero przy gospodarstwach 5 hektarowych. Normę 5-hektarową zniżyć trzeba do gospodarstw 2-hektarowych, bo przede wszystkim przy takich spłaty rodzinne są koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#MikołajMalicki">W końcu konieczną jest rzeczą złagodzi, surowe i twarde ustawy i rozporządzenia, dotyczące obrotu nieruchomościami w pasie granicznym. Wszelki obrót ziemią, czy to jest kupno-sprzedaż, czy też podział rodziny ustał zupełnie. Życie pod tym względem zamarło. A stosunki są tego rodzaju, że nie znoszą martwo ty, ale wymagają uregulowania. W pasie granicznym coraz bardziej rozszerzanym, szereg powiatów obejmującym, winien być przywrócony stan normalnego obrotu ziemią. Powstałe tam obecnie stosunki są rzeczywiście przykre Do urzędów wojewódzkich przychodzą nieraz całe pielgrzymki gospodarzy i dobijają się zatwierdzenia kontraktów, zazwyczaj bezskutecznie. Te niezatwierdzenia kontraktów nie zawsze są usprawiedliwione względami obronności granic Państwa. Ograniczenia i obostrzenia stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy kontrahentami są obywatele narodowości ukraińskiej. W tych sprawach trzeba stworzyć jakie zasady i normy sprawiedliwe i bezstronnie obowiązujące.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#MikołajMalicki">Mówi się dużo o inwestycjach w ogóle a inwestycjach rolniczych specjalnie. Województwa południowo-wschodnie są przede wszystkim tym terenem, który tych inwestycji gwałtownie wymaga. Melioracja, regulacja rzek, drogi — to są rzeczy szeroko i dawno już omówione. Ziemie województw południowo-wschodnich mogą być i być powinny polem popisu dla Ministerstwa Rolnictwa w realizacji tych pięknych haseł. Roboty melioracyjne i inwestycyjne muszą być wzięte pod uwagę przy zatrudnianiu wiejskich bezrobotnych. Nadmiar ludności na wsi, pozostający bez zajęcia, stwarza coraz większe zubożenie wsi. Na naszych oczach wyrasta problem bezrobocia wiejskiego. Problem ważniejszy i groźniejszy w przyszłości niż. problem bezrobocia miejskiego. Ten narastający problem wymaga już rozwiązania. Trzeba dać pracę bezrobotnym wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#MikołajMalicki">Interesy wsi, interesy rolnictwa powinny zająć pierwsze miejsce w poczynaniach, planowaniach i działalności Rządu, bo zdrowa wieś i zdrowy rolnik — to fundament nowoczesnego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#MikołajMalicki">W dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty słyszałem piękne i wzniosłe słowa z ust kilku panów senatorów. W poszukiwaniu za młodym i zdrowym czynnikiem państwowym zwracali się oni do odwiecznego szlachetnego i czystego źródła — zwracali się do wsi i tam zachodzili jej mieszkańca chłopa-rolnika jako rezerwuar potencjału państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#MikołajMalicki">My, naród ukraiński — to także wieś, młoda, zdrowa, pełna energii życiowej, zapału do pracy i wiary w lepsze jutro. Wieś, która tworzy wielkie wartości na polu gospodarczym i ekonomicznym. Pragniemy, aby nas poznano, zrozumiano i oceniono nie jako mniejszościowych „lokatorów” — słowo z przedwczorajszego przemówienia p. s. Katelbacha — ale jako pełnowartościowy element twórczy. Pragniemy rozwijać się i na polu gospodarczym nie tylko z poczuciem ponoszenia ciężarów i spełniania obowiązków, ale także z pełnią praw i swobód obywatelskich.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Bundzylak.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos dzisiaj, chcę w paru słowach odpowiedzieć p. Koledze Senatorowi mojemu przedmówcy co do równego podziału tej ziemi.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SBundzylak">Panie Kolego, był czas, kiedy ziemia była w wolnym obrocie, kiedy można było kupować, a nie kto inny, tylko Panowie i przywódcy Panów jeździli po wsiach i głosili Waszej ludności: Nie kupujcie, bo tak jeszcze nie będzie. Poczekajcie. Więc czekali. Jednak już z tego miejsca powiedziano Wam, że jednak wzięliście tej ziemi więc powinniście się Panowie pogodzić, że ta mała reszta, jaka pozostała, to pozostało dla nas. Zresztą Panowie sami nauczyliście nas, bo parcelując ziemie cerkiewne cerkwi greckokatolickiej wydaliście Panowie rozporządzenie — a ja, jako członek urzędu rozjemczego miałem tych rozporządzeń kilka w swoim ręku — i gdy chodziło o spór o te ziemie, wołaliście: Ani jednej piędzi Polakom, a mają nabywać Waszą ziemię cerkiewną tylko rolnicy grekokatolicy narodowości ukraińskiej.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SBundzylak">Fakt niezaprzeczalny, proszę Panów, nie my, lecz Wy, Wy Panowie, za wcześnie się dzielili pomiędzy sobą, i jeszcze raz stwierdzam z tego miejsca, że jeśli Panowie podejdziecie do nas naprawdę ze szczerym sercem, ale bez ostrza w zanadrzu, to my naprawdę zaczniemy szczerze jak bracia się dzielić.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#MaciejBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos dzisiaj, chcę w paru słowach odpowiedzieć p. Koledze Senatorowi mojemu przedmówcy co do równego podziału tej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#MaciejBundzylak">Panie Kolego, był czas, kiedy ziemia była w wolnym obrocie, kiedy można było kupować, a nie kto inny, tylko Panowie i przywódcy Panów jeździli po wsiach i głosili Waszej ludności: Nie kupujcie, bo tak jeszcze nie będzie. Poczekajcie. Więc czekali. Jednak już z tego miejsca powiedziano Wam, że jednak wzięliście tej ziemi więc powinniście się Panowie pogodzić, że ta mała reszta, jaka pozostała, to pozostało dla nas. Zresztą Panowie sami nauczyliście nas, bo parcelując ziemie cerkiewne cerkwi greckokatolickiej wydaliście Panowie rozporządzenie — a ja, jako członek urzędu rozjemczego miałem tych rozporządzeń kilka w swoim ręku — i gdy chodziło o spór o te ziemie, wołaliście: Ani jednej piędzi Polakom, a mają nabywać Waszą ziemię cerkiewną tylko rolnicy grekokatolicy narodowości ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#MaciejBundzylak">Fakt niezaprzeczalny, proszę Panów, nie my, lecz Wy, Wy Panowie, za wcześnie się dzielili pomiędzy sobą, i jeszcze raz stwierdzam z tego miejsca, że jeśli Panowie podejdziecie do nas naprawdę ze szczerym sercem, ale bez ostrza w zanadrzu, to my naprawdę zaczniemy szczerze jak bracia się dzielić.</u>
<u xml:id="u-20.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SBundzylak">Zabierając głos dzisiaj w debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych pozwolę sobie niektóre rzeczy poruszyć. Poruszę je językiem chłopskim, gdyż nie dane mi było korzystać z dobrodziejstwa szkół. A mam zamiar poruszyć dwie zabawy, które za długo u nas w Polsce trwają. Te zabawy, które były także u naszych sąsiadów i dawno się skończyły. A czym dłużej zabawa trwa, tym gospodarza więcej kosztuje.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SBundzylak">Te dwie zabawy, to pierwsza — sprawa oddłużenia rolnictwa, a druga — reforma rolna.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SBundzylak">Sprawa oddłużenia rolnictwa to na organizmie rolnictwa polskiego wrzód, który powstał nie z winy rolnictwa polskiego. Wrzód ten pewne czynniki starały się troszkę na pędzlować, na jodynować i zdawało się, że ten wrzód zgoi się sam w sobie. Jednak przeszkadzały codzienne lokalne zapalenia, a te lokalne zapalenia codzienne to codzienna nieopłacalność w rolnictwie, dlatego ten wrzód na organizmie rolnictwa polskiego coraz więcej ropieje, wgryza się, ten wrzód czeka na radykalną operację. Sprawa oddłużenia jest dzisiaj na wsi może jedną z najważniejszych spraw, bo tego wszystkiego cośmy do dziś zrobili dla wsi, nie można nazwać oddłużeniem, a raczej „oddłużeniem”, bo czy weźmiemy urzędy rozjemcze, czy Bank Akceptacyjny, to są to rzeczy, które naprawdę rolnika nie oddłużyły, a raczej oddłużyły, a to dlatego, że komasując mu długi dobijały wszelkie inne sprawy, wiążące się z tymi zadłużeniami. I naprawdę nieraz miałem możność wejrzeć w te sprawy, jak ze stu złotych skonwertowanego długu, po dodaniu kosztów zaległych odsetek, skarg, egzekucji, licytacji, globalna suma zadłużenia rosła nieraz i do 1000 zł. Najlepszy dowód, czy rolnictwo może płacić, czy nie, dała trzyletnia karencja, bo zaledwie niespełna 60% zadłużonych rolników mogło spłacić tylko odsetki, a reszta nawet i odsetek nie mogła płacić.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SBundzylak">My rolnicy nie możemy w tej niepewności dłużej trwać i powinniśmy jedno z dwojga otrzymać: albo rzeczywiste oddłużenie, albo wrócić do tego stanu, kiedy zadłużaliśmy się, kiedy u nas jedna krowa kosztowała 800 zł, bo dziś krowa spadła do 1 8 swojej wartości. Gdyby się nam te czasy wróciły, to z tego miejsca mógłbym powiedzieć: oddłużenia nam nie potrzeba. Ale jeżeli ktoś przed pięciu czy sześciu czy nawet dziesięciu laty, w tej tak zwanej dobrej koniunkturze, pożyczył 800 zł na krowę i po trzech latach przy załamaniu się tej koniunktury krowa z 800 zł spadła do 100 czy 150 zł, to trudno, hodowla tak daleko w naszym rolnictwie nie postąpiła, ażeby od tej krowy można się było po trzech czy czterech latach doczekać 8 krów. Ci, którym jesteśmy winni ten kapitał, powinni raz na zawsze zrozumieć i tylko pod tym względem podchodzić do nas, że nie to, żebyśmy nie chcieli długów oddawać, ale nie możemy.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SBundzylak">Mówi się o nieopłacalności rolnictwa. Tak jest. Pod każdym względem ta nieopłacalność u nas jest. Rolnictwo polskie nie od dziś, ale zawsze stało na tym szarym końcu. Bo nam mówią, że my jesteśmy tą najsilniejszą warstwą w Państwie i my właśnie na swoich barkach musimy dźwigać ten największy ciężar. My rolnicy możemy tylko tyle dźwignąć, ile zdołamy. Nawet dziś, kiedy p. Minister Skarbu układa plan inwestycyjny, znowu jesteśmy, my rolnicy, na tym swoim tradycyjnym ostatnim miejscu, na trzecim miejscu, na trzecim planie.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SBundzylak">Niech mi wolno będzie zrobić takie porównanie, żeśmy dziś zbudowali okręt i ten okręt nazwali „rolnictwo” i puścili na ocean. Załogą tego „rolnictwa” bylibyśmy my rolnicy. Okręt tonie. Wołamy kapitana, a tym kapitanem jest p. Minister Skarbu Kwiatkowski. Trzeba spuszczać łodzie podwodne i rozdzielać pasy ratunkowe, a p. kapitan powiedziałby: Nie, czekać jeszcze trzy godziny, bo w tej chwili będziemy wyładowywać paki przemysłowe dla rolnictwa. Przechodzi czas, godzina czy półtorej, załoga tonie — paki wyładowane. Pytam się Wysokiego Senatu: dla kogo? Tworzymy przemysł, tak, to jest naszą koniecznością, ale w parze z tym przemysłem na pierwszym miejscu, tym najważniejszym oczkiem nie tylko p. Ministra Rolnictwa, nie tylko całego Rządu, ale całego społeczeństwa dzisiaj, trzeba to powiedzieć, jest rolnictwo, bo Polska tylko od rolnictwa się zaczyna.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#MaciejBundzylak">Zabierając głos dzisiaj w debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych pozwolę sobie niektóre rzeczy poruszyć. Poruszę je językiem chłopskim, gdyż nie dane mi było korzystać z dobrodziejstwa szkół. A mam zamiar poruszyć dwie zabawy, które za długo u nas w Polsce trwają. Te zabawy, które były także u naszych sąsiadów i dawno się skończyły. A czym dłużej zabawa trwa, tym gospodarza więcej kosztuje.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#MaciejBundzylak">Te dwie zabawy, to pierwsza — sprawa oddłużenia rolnictwa, a druga — reforma rolna.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#MaciejBundzylak">Sprawa oddłużenia rolnictwa to na organizmie rolnictwa polskiego wrzód, który powstał nie z winy rolnictwa polskiego. Wrzód ten pewne czynniki starały się troszkę na pędzlować, na jodynować i zdawało się, że ten wrzód zgoi się sam w sobie. Jednak przeszkadzały codzienne lokalne zapalenia, a te lokalne zapalenia codzienne to codzienna nieopłacalność w rolnictwie, dlatego ten wrzód na organizmie rolnictwa polskiego coraz więcej ropieje, wgryza się, ten wrzód czeka na radykalną operację. Sprawa oddłużenia jest dzisiaj na wsi może jedną z najważniejszych spraw, bo tego wszystkiego cośmy do dziś zrobili dla wsi, nie można nazwać oddłużeniem, a raczej „oddłużeniem”, bo czy weźmiemy urzędy rozjemcze, czy Bank Akceptacyjny, to są to rzeczy, które naprawdę rolnika nie oddłużyły, a raczej oddłużyły, a to dlatego, że komasując mu długi dobijały wszelkie inne sprawy, wiążące się z tymi zadłużeniami. I naprawdę nieraz miałem możność wejrzeć w te sprawy, jak ze stu złotych skonwertowanego długu, po dodaniu kosztów zaległych odsetek, skarg, egzekucji, licytacji, globalna suma zadłużenia rosła nieraz i do 1000 zł. Najlepszy dowód, czy rolnictwo może płacić, czy nie, dała trzyletnia karencja, bo zaledwie niespełna 60% zadłużonych rolników mogło spłacić tylko odsetki, a reszta nawet i odsetek nie mogła płacić.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#MaciejBundzylak">My rolnicy nie możemy w tej niepewności dłużej trwać i powinniśmy jedno z dwojga otrzymać: albo rzeczywiste oddłużenie, albo wrócić do tego stanu, kiedy zadłużaliśmy się, kiedy u nas jedna krowa kosztowała 800 zł, bo dziś krowa spadła do 1 8 swojej wartości. Gdyby się nam te czasy wróciły, to z tego miejsca mógłbym powiedzieć: oddłużenia nam nie potrzeba. Ale jeżeli ktoś przed pięciu czy sześciu czy nawet dziesięciu laty, w tej tak zwanej dobrej koniunkturze, pożyczył 800 zł na krowę i po trzech latach przy załamaniu się tej koniunktury krowa z 800 zł spadła do 100 czy 150 zł, to trudno, hodowla tak daleko w naszym rolnictwie nie postąpiła, ażeby od tej krowy można się było po trzech czy czterech latach doczekać 8 krów. Ci, którym jesteśmy winni ten kapitał, powinni raz na zawsze zrozumieć i tylko pod tym względem podchodzić do nas, że nie to, żebyśmy nie chcieli długów oddawać, ale nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#MaciejBundzylak">Mówi się o nieopłacalności rolnictwa. Tak jest. Pod każdym względem ta nieopłacalność u nas jest. Rolnictwo polskie nie od dziś, ale zawsze stało na tym szarym końcu. Bo nam mówią, że my jesteśmy tą najsilniejszą warstwą w Państwie i my właśnie na swoich barkach musimy dźwigać ten największy ciężar. My rolnicy możemy tylko tyle dźwignąć, ile zdołamy. Nawet dziś, kiedy p. Minister Skarbu układa plan inwestycyjny, znowu jesteśmy, my rolnicy, na tym swoim tradycyjnym ostatnim miejscu, na trzecim miejscu, na trzecim planie.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#MaciejBundzylak">Niech mi wolno będzie zrobić takie porównanie, żeśmy dziś zbudowali okręt i ten okręt nazwali „rolnictwo” i puścili na ocean. Załogą tego „rolnictwa” bylibyśmy my rolnicy. Okręt tonie. Wołamy kapitana, a tym kapitanem jest p. Minister Skarbu Kwiatkowski. Trzeba spuszczać łodzie podwodne i rozdzielać pasy ratunkowe, a p. kapitan powiedziałby: Nie, czekać jeszcze trzy godziny, bo w tej chwili będziemy wyładowywać paki przemysłowe dla rolnictwa. Przechodzi czas, godzina czy półtorej, załoga tonie — paki wyładowane. Pytam się Wysokiego Senatu: dla kogo? Tworzymy przemysł, tak, to jest naszą koniecznością, ale w parze z tym przemysłem na pierwszym miejscu, tym najważniejszym oczkiem nie tylko p. Ministra Rolnictwa, nie tylko całego Rządu, ale całego społeczeństwa dzisiaj, trzeba to powiedzieć, jest rolnictwo, bo Polska tylko od rolnictwa się zaczyna.</u>
<u xml:id="u-20.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SBundzylak">Jak się dziś na wsi ta cała rzecz przedstawia? Dziś na wsi jest tak straszna bieda, że mnie przykro o tym z tego miejsca mówić, jako przedstawicielowi właśnie tej najbiedniejszej warstwy, a przykro mi tylko dlatego, aby mnie ktoś nie posądzał o demagogię. Na wsi jest taka straszna bieda, że gdy jeżdżę po wsiach, przyglądam się i wchodzę do chat, to nie tylko ja, ale i najstarsi ludzie mówią, że tak strasznej biedy nie pamiętają. Nie tylko bieda, ale musimy powiedzieć, że na wsi jest i głód pomimo tego, że jesteśmy krajem rolniczym, pomimo że wywozimy zboże i mimo że mamy 6 milionów kwintali nadwyżki zbożowej, której nie można inaczej nazwać, jak nadwyżką głodową, bo gdyby wszyscy obywatele w Państwie Polskim jedli tylko taki chleb, jaki powinni chłopi jeść, to naprawdę wątpię, czybyśmy mogli przynajmniej choć jeden korzec zboża wywieść. Wywozimy tę nadwyżkę 6 milionów kwintali, za którą, jak nam powiedział p. Minister, zyskujemy 60 miln. zł, a dodatek do tego wywozu kosztuje nas 50 miln. zł. Nie będę się jako chłop bawił w ekonomistę, jednak z mego punktu widzenia byłbym za tym, żeby p. Minister był łaskaw skierować tę politykę na inne tory, żeby to zboże zjedli nasi ludzie biedni na wsi i za to zboże odpracowali na drogach państwowych czy wojewódzkich, czy jakich innych robotach. I wtedy naprawdę inaczej ci obywatele patrzyliby na to.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Wszyscy idziemy pod hasłem obronności Państwa. Tak jest. Taki jest duch, taki wieje prąd czasu dzisiaj. Rzucono hasło przyciągnięcia pasa. Stwierdzam z tego miejsca, że my, chłopi, my rolnicy swoje parciane pary dawno podciągnęliśmy na ostatnią dziurkę i prosiłbym tylko Panie Ministrze, żeby równomiernie z naszymi parcianymi pasami przyciągali inni obywatele swoje jedwabne i pluszowe pasy.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#MaciejBundzylak">Jak się dziś na wsi ta cała rzecz przedstawia? Dziś na wsi jest tak straszna bieda, że mnie przykro o tym z tego miejsca mówić, jako przedstawicielowi właśnie tej najbiedniejszej warstwy, a przykro mi tylko dlatego, aby mnie ktoś nie posądzał o demagogię. Na wsi jest taka straszna bieda, że gdy jeżdżę po wsiach, przyglądam się i wchodzę do chat, to nie tylko ja, ale i najstarsi ludzie mówią, że tak strasznej biedy nie pamiętają. Nie tylko bieda, ale musimy powiedzieć, że na wsi jest i głód pomimo tego, że jesteśmy krajem rolniczym, pomimo że wywozimy zboże i mimo że mamy 6 milionów kwintali nadwyżki zbożowej, której nie można inaczej nazwać, jak nadwyżką głodową, bo gdyby wszyscy obywatele w Państwie Polskim jedli tylko taki chleb, jaki powinni chłopi jeść, to naprawdę wątpię, czybyśmy mogli przynajmniej choć jeden korzec zboża wywieść. Wywozimy tę nadwyżkę 6 milionów kwintali, za którą, jak nam powiedział p. Minister, zyskujemy 60 miln. zł, a dodatek do tego wywozu kosztuje nas 50 miln. zł. Nie będę się jako chłop bawił w ekonomistę, jednak z mego punktu widzenia byłbym za tym, żeby p. Minister był łaskaw skierować tę politykę na inne tory, żeby to zboże zjedli nasi ludzie biedni na wsi i za to zboże odpracowali na drogach państwowych czy wojewódzkich, czy jakich innych robotach. I wtedy naprawdę inaczej ci obywatele patrzyliby na to.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#MaciejBundzylak">Wysoki Senacie! Wszyscy idziemy pod hasłem obronności Państwa. Tak jest. Taki jest duch, taki wieje prąd czasu dzisiaj. Rzucono hasło przyciągnięcia pasa. Stwierdzam z tego miejsca, że my, chłopi, my rolnicy swoje parciane pary dawno podciągnęliśmy na ostatnią dziurkę i prosiłbym tylko Panie Ministrze, żeby równomiernie z naszymi parcianymi pasami przyciągali inni obywatele swoje jedwabne i pluszowe pasy.</u>
<u xml:id="u-20.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SBundzylak">Gdy tak patrzę na naszą Polskę, gdy przyjeżdżam na wieś, zastanawiam się nad tym, że my, jako Polska, marnujemy najwięcej drogocennego czasu. Na roli na wsi siedzi niepotrzebnie 8 milionów ludzi i ci ludzie proszą o pracę, bodajże za małe wynagrodzenie, a my moglibyśmy tych ludzi przenosić z miejsca na miejsce. Mamy jednak ogromne zaległości. Na wsi straszne bezrobocie — a u nas marnuje się czas dlatego, że gdzie tylko się zwrócić, słyszy się zawsze jedną odpowiedź: nie mamy pieniędzy. Nie będę tu bawił się w ekonomistę, ale rozumując po chłopsku: Polska dziś lub jutro musi zrobić to, iż wpierw trzeba wykonać pracę, a później myśleć o pieniądzach. Jeżeli to jest możliwe gdzie indziej, to może być możliwe i u nas. Życie nas zmusi do tego, czy to się komu podoba, czy nie, że zaprzestanie się wierzyć w to hasło miernika złota. Zawróćmy z tej drogi. Dziś wierzy się w to: niech się pół Polski zawali, byle złoty dobrze stał. Jednak, proszę Panów, musimy odróżnić złoto od złotego. Złoto trzymajmy na każdą ewentualność, ale metodą naszych sąsiadów należy robić inwestycje, a pieniądze rzucone w inwestycje, jak czytamy w innych państwach, wrócą po dwóch latach w 40% z powrotem w to miejsce, skąd były rzucone. Tak jak jest, tak dalej iść nie można.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SBundzylak">Wspomnieć muszę o tej drugiej zabawie, o reformie rolnej. Dlaczego ona jest szkodliwa dla nas? Jest szkodliwa z dwóch względów. Po pierwsze, ziemianin nie może inwestować, bo nie wie, kiedy zostanie umieszczony w wykazie przez p. Ministra, więc czeka. Natomiast z drugiej strony za dużo na wsi ludzie czekają właśnie na tę ziemię. Powinniśmy, Panie Ministrze, stworzyć plan i tym planem objąć jednych i drugich, że w tym miejscu tyle i tyle jeszcze trzeba rozparcelować, natomiast reszta majątków musi pozostać ze względu na armię i obronność Państwa, i wtedy dopiero ci, którzy jeszcze czekają na tę zabawę z reformą rolną, będą musieli iść na zabawę inną.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#MaciejBundzylak">Gdy tak patrzę na naszą Polskę, gdy przyjeżdżam na wieś, zastanawiam się nad tym, że my, jako Polska, marnujemy najwięcej drogocennego czasu. Na roli na wsi siedzi niepotrzebnie 8 milionów ludzi i ci ludzie proszą o pracę, bodajże za małe wynagrodzenie, a my moglibyśmy tych ludzi przenosić z miejsca na miejsce. Mamy jednak ogromne zaległości. Na wsi straszne bezrobocie — a u nas marnuje się czas dlatego, że gdzie tylko się zwrócić, słyszy się zawsze jedną odpowiedź: nie mamy pieniędzy. Nie będę tu bawił się w ekonomistę, ale rozumując po chłopsku: Polska dziś lub jutro musi zrobić to, iż wpierw trzeba wykonać pracę, a później myśleć o pieniądzach. Jeżeli to jest możliwe gdzie indziej, to może być możliwe i u nas. Życie nas zmusi do tego, czy to się komu podoba, czy nie, że zaprzestanie się wierzyć w to hasło miernika złota. Zawróćmy z tej drogi. Dziś wierzy się w to: niech się pół Polski zawali, byle złoty dobrze stał. Jednak, proszę Panów, musimy odróżnić złoto od złotego. Złoto trzymajmy na każdą ewentualność, ale metodą naszych sąsiadów należy robić inwestycje, a pieniądze rzucone w inwestycje, jak czytamy w innych państwach, wrócą po dwóch latach w 40% z powrotem w to miejsce, skąd były rzucone. Tak jak jest, tak dalej iść nie można.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#MaciejBundzylak">Wspomnieć muszę o tej drugiej zabawie, o reformie rolnej. Dlaczego ona jest szkodliwa dla nas? Jest szkodliwa z dwóch względów. Po pierwsze, ziemianin nie może inwestować, bo nie wie, kiedy zostanie umieszczony w wykazie przez p. Ministra, więc czeka. Natomiast z drugiej strony za dużo na wsi ludzie czekają właśnie na tę ziemię. Powinniśmy, Panie Ministrze, stworzyć plan i tym planem objąć jednych i drugich, że w tym miejscu tyle i tyle jeszcze trzeba rozparcelować, natomiast reszta majątków musi pozostać ze względu na armię i obronność Państwa, i wtedy dopiero ci, którzy jeszcze czekają na tę zabawę z reformą rolną, będą musieli iść na zabawę inną.</u>
<u xml:id="u-20.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s Malski.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s Malski.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zdaje mi się że dzisiaj, kiedy z najwyższą uwagą przypatrywać się musimy czujnie temu wszystkiemu, co koło naszej granicy zachodniej się dzieje, niejednemu z nas przyjść musi myśl: jakże wygląda siła nasza i czy ten rachunek w saldzie wykazuje to, że jesteśmy przygotowani w każdej chwili nie tylko do obrony, ale i do zdobywania.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SMalski">Stąd też rozmawiając o rolnictwie, ściśle mówiąc, o budżecie Ministerstwa Rolnictwa, wybiegamy daleko poza normy procesów gospodarczych, jakie zachodzą na odcinku rolniczym, i wkraczamy zawsze w dziedzinę największych wartości ludzkich, jakim jest zagadnienie kultury życia wewnętrznego i postawa psychiczna — co z tej trybuny przez wielu pp. senatorów było niejednokrotnie podkreślane.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SMalski">Zapewne, rachunek ten w dziedzinie rolniczej jest najtrudniejszy i tak niechętnie wielu z naszych ludzi, a zwłaszcza nasza' inteligencja bierze się do tego rachunku: Tyle głów, taka masa, taka przerażająca masa, taka nędza, ciemnota, tyle dzieci bez szkół, tyle rąk wyciągniętych po pracę, tyle mózgów i serc, czekających na to, że zaczną bić w rytm całego życia polskiego. I tak dalekie to wszystko od tego, byśmy mogli powiedzieć, że wieś nasza, drobne rolnictwo stało się podmiotem działania w swoim własnym interesie w życiu państwowym, a nie jest tylko przedmiotem zabiegu takiego czy innego politycznego czy gospodarczego. Zapewne, jeszcze raz muszę to stwierdzić, jest tu wielka wina naszej inteligencji polskiej. Już przed wojną zaznaczała się wyraźnie linia naszych działań raczej w kierunku budzenia politycznego, rozwoju myśli bez równoczesnego uzbrojenia. Chodziło i chodzi szereg proroków nieuzbrojonych z wielkimi hasłami teorii i dylematów filozoficznych, jednak bez tego uzbrojenia, które jest tak ważne w życiu świata i narodu, jakim jest podbudowa gospodarcza i ekonomiczna. Nasze rolnictwo zwłaszcza drobne cechuje właśnie przez cały czas to zjawisko, że przeważnie jego życie i myśli jego kształtowane są przez tych proroków nieuzbrojonych. Dopiero ostatnie lata przyniosły wielką i zasadniczą zmianę zarówno w postawie naszej, jak samej wsi, że rozwój myśli z całym procesem gospodarczym stanowi nierozerwalną całość i wówczas dopiero wieś ta stanie się podmiotem.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SMalski">Zapewne, troski nasze i myśli nasze są najserdeczniejsze, obywatelskim uczuciem owiane, ale jakże różne: według jednych — najważniejsze dla dobra obrony, w imię najwyższych interesów rolniczych, choć to nie jest tak jasno powiedziane, właśnie jest zaniechanie przeprowadzenia parcelacji i reformy rolnej, według innych — całe zagadnienie sprowadza się do tego, żeby przeprowadzić oddłużenie, według jeszcze innych — tym zagadnieniem wielkim będzie to, żeby nie dopuścić parcelanta do poszczególnych rejonów byłych dzielnic czy innych ludzi z innych dzielnic do tej dzielnicy, bo tam pokutują dzielnicowe odrębności, zwłaszcza przejawiające się jaskrawię na zachodzie. I tak trudno zebrać wszystkich rolników ze wszystkich dzielnic, aby jedną postawę zająć. Wiemy doskonale, że wieś ma jednak swój wyraźny odcień w życiu wewnętrznym, są tam bogatsi i biedniejsi, wszak połowa ludności rolniczej to jest prawie proletariat, dla którego ta działka jest tym samym, czym dla robotnika działka grodowa, jego ręce wciąż czekają na pracę. Równocześnie jednak nie tylko w samym życiu wewnętrznym wsi, ale i w zagadnieniu parcelacyjnym mamy wyraźne różnice. Inaczej wygląda przebieg życia parcelacyjnego na zachodzie, inaczej na wschodzie, a jeszcze inaczej w środku kraju. Inaczej jest obciążony osadnik na zachodzie, inaczej w centrum kraju, a jeszcze inaczej na wschodzie. Niektórzy tu panowie martwią się, że drewniane budynki zajechały na zachód, ale gdybyście Panowie zobaczyli nędzne chlewy, przepraszam za to wyrażenie, na wschodzie, to zapewne dopiero wówczas ten wachlarz wyszedłby w całej pełni. I nic dziwnego, że rachunek w życiu rolniczym, nie mówiąc o produkcji warsztatów rolnych, ale w życiu samego społeczeństwa wiejskiego jest ciężki i trudny do przeprowadzenia.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SMalski">Wspomniałem już słowo „kultura”. I jeśli resort Ministerstwa Rolnictwa właśnie pod zwierzchnictwem Ministra Poniatowskiego napotyka na tyle zdecydowanych — przyznaję — wystąpień czy to ze strony większej własności ziemskiej, czy to grup narodowościowych, czy też i pewnych grup drobnego rolnictwa, to tylko dlatego, że to jest Ministerstwo prowadzone obecnie z wyraźnym zaznaczeniem, że Minister Rolnictwa rozumie swoją rolę jako kierownik resortu tak właśnie, że na tle działania tego resortu, gospodarczych i ekonomicznych zabiegów, jakie muszą być przedsięwzięte, ma ta wieś dać świadomego i aktywnego człowieka w życiu polskim.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SMalski">I tu właśnie wkraczamy w dziedzinę, która na odcinku naszym wiejskim nie od dzisiaj jest dyskutowana, nie od dzisiaj jest rozważana: zagadnienie, czy działanie w stosunku do wsi ma być patronackie, czy też trzeba stworzyć warunki własnego świadomego rozwoju wsi, budowania własnym wysiłkiem tego nowego lepszego życia. I w tym zagadnieniu, rzecz jasna, zawsze muszą być spory i będą bardzo długo, dopóki nie doprowadzimy do wyrównania kulturalnego, intelektualnego na tyle, ażeby w przeciętnej życia polskiego już nie mogły mieć miejsca rozważania na ten temat, czy trzeba się kim opiekować, czy nie trzeba. Zapewne brak sił intelektualnych tej wsi, brak dostatecznego przygotowania umysłowego do prowadzenia swoich spraw zawodowych sprawia to, że często jeszcze systemem dawnej pańszczyzny jest całowana ta ręka, która podchodzi do wsi z takim czy innym darem, z taką czy inną pomocą.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#SMalski">Nie chciałbym, ażeby tych rąk, idących i spieszących z tą pomocą dla tych najbiedniejszych, o których tak serdecznie i tak szczerze mówił s. Bundzylak, zabrakło w Polsce. Twierdzę, że powinno być jak najwięcej tych rąk, tylko bez dyskonta. Jeżeli to jest ręka chrześcijańska, którą wyciąga się po to, żeby podzielić się z biedniejszym, to jest to zasada słuszna i musi być szanowana. Niestety, do wsi naszej i biednego rolnika wyciąga się sporo rąk z darem po to, żeby duszę kupić. Przeciw temu każdy musi gorąco protestować i inteligent i drobny rolnik, który jest tego świadom, że duszą Handlować nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! Zdaje mi się że dzisiaj, kiedy z najwyższą uwagą przypatrywać się musimy czujnie temu wszystkiemu, co koło naszej granicy zachodniej się dzieje, niejednemu z nas przyjść musi myśl: jakże wygląda siła nasza i czy ten rachunek w saldzie wykazuje to, że jesteśmy przygotowani w każdej chwili nie tylko do obrony, ale i do zdobywania.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#WładysławMalski">Stąd też rozmawiając o rolnictwie, ściśle mówiąc, o budżecie Ministerstwa Rolnictwa, wybiegamy daleko poza normy procesów gospodarczych, jakie zachodzą na odcinku rolniczym, i wkraczamy zawsze w dziedzinę największych wartości ludzkich, jakim jest zagadnienie kultury życia wewnętrznego i postawa psychiczna — co z tej trybuny przez wielu pp. senatorów było niejednokrotnie podkreślane.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#WładysławMalski">Zapewne, rachunek ten w dziedzinie rolniczej jest najtrudniejszy i tak niechętnie wielu z naszych ludzi, a zwłaszcza nasza' inteligencja bierze się do tego rachunku: Tyle głów, taka masa, taka przerażająca masa, taka nędza, ciemnota, tyle dzieci bez szkół, tyle rąk wyciągniętych po pracę, tyle mózgów i serc, czekających na to, że zaczną bić w rytm całego życia polskiego. I tak dalekie to wszystko od tego, byśmy mogli powiedzieć, że wieś nasza, drobne rolnictwo stało się podmiotem działania w swoim własnym interesie w życiu państwowym, a nie jest tylko przedmiotem zabiegu takiego czy innego politycznego czy gospodarczego. Zapewne, jeszcze raz muszę to stwierdzić, jest tu wielka wina naszej inteligencji polskiej. Już przed wojną zaznaczała się wyraźnie linia naszych działań raczej w kierunku budzenia politycznego, rozwoju myśli bez równoczesnego uzbrojenia. Chodziło i chodzi szereg proroków nieuzbrojonych z wielkimi hasłami teorii i dylematów filozoficznych, jednak bez tego uzbrojenia, które jest tak ważne w życiu świata i narodu, jakim jest podbudowa gospodarcza i ekonomiczna. Nasze rolnictwo zwłaszcza drobne cechuje właśnie przez cały czas to zjawisko, że przeważnie jego życie i myśli jego kształtowane są przez tych proroków nieuzbrojonych. Dopiero ostatnie lata przyniosły wielką i zasadniczą zmianę zarówno w postawie naszej, jak samej wsi, że rozwój myśli z całym procesem gospodarczym stanowi nierozerwalną całość i wówczas dopiero wieś ta stanie się podmiotem.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#WładysławMalski">Zapewne, troski nasze i myśli nasze są najserdeczniejsze, obywatelskim uczuciem owiane, ale jakże różne: według jednych — najważniejsze dla dobra obrony, w imię najwyższych interesów rolniczych, choć to nie jest tak jasno powiedziane, właśnie jest zaniechanie przeprowadzenia parcelacji i reformy rolnej, według innych — całe zagadnienie sprowadza się do tego, żeby przeprowadzić oddłużenie, według jeszcze innych — tym zagadnieniem wielkim będzie to, żeby nie dopuścić parcelanta do poszczególnych rejonów byłych dzielnic czy innych ludzi z innych dzielnic do tej dzielnicy, bo tam pokutują dzielnicowe odrębności, zwłaszcza przejawiające się jaskrawię na zachodzie. I tak trudno zebrać wszystkich rolników ze wszystkich dzielnic, aby jedną postawę zająć. Wiemy doskonale, że wieś ma jednak swój wyraźny odcień w życiu wewnętrznym, są tam bogatsi i biedniejsi, wszak połowa ludności rolniczej to jest prawie proletariat, dla którego ta działka jest tym samym, czym dla robotnika działka grodowa, jego ręce wciąż czekają na pracę. Równocześnie jednak nie tylko w samym życiu wewnętrznym wsi, ale i w zagadnieniu parcelacyjnym mamy wyraźne różnice. Inaczej wygląda przebieg życia parcelacyjnego na zachodzie, inaczej na wschodzie, a jeszcze inaczej w środku kraju. Inaczej jest obciążony osadnik na zachodzie, inaczej w centrum kraju, a jeszcze inaczej na wschodzie. Niektórzy tu panowie martwią się, że drewniane budynki zajechały na zachód, ale gdybyście Panowie zobaczyli nędzne chlewy, przepraszam za to wyrażenie, na wschodzie, to zapewne dopiero wówczas ten wachlarz wyszedłby w całej pełni. I nic dziwnego, że rachunek w życiu rolniczym, nie mówiąc o produkcji warsztatów rolnych, ale w życiu samego społeczeństwa wiejskiego jest ciężki i trudny do przeprowadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#WładysławMalski">Wspomniałem już słowo „kultura”. I jeśli resort Ministerstwa Rolnictwa właśnie pod zwierzchnictwem Ministra Poniatowskiego napotyka na tyle zdecydowanych — przyznaję — wystąpień czy to ze strony większej własności ziemskiej, czy to grup narodowościowych, czy też i pewnych grup drobnego rolnictwa, to tylko dlatego, że to jest Ministerstwo prowadzone obecnie z wyraźnym zaznaczeniem, że Minister Rolnictwa rozumie swoją rolę jako kierownik resortu tak właśnie, że na tle działania tego resortu, gospodarczych i ekonomicznych zabiegów, jakie muszą być przedsięwzięte, ma ta wieś dać świadomego i aktywnego człowieka w życiu polskim.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#WładysławMalski">I tu właśnie wkraczamy w dziedzinę, która na odcinku naszym wiejskim nie od dzisiaj jest dyskutowana, nie od dzisiaj jest rozważana: zagadnienie, czy działanie w stosunku do wsi ma być patronackie, czy też trzeba stworzyć warunki własnego świadomego rozwoju wsi, budowania własnym wysiłkiem tego nowego lepszego życia. I w tym zagadnieniu, rzecz jasna, zawsze muszą być spory i będą bardzo długo, dopóki nie doprowadzimy do wyrównania kulturalnego, intelektualnego na tyle, ażeby w przeciętnej życia polskiego już nie mogły mieć miejsca rozważania na ten temat, czy trzeba się kim opiekować, czy nie trzeba. Zapewne brak sił intelektualnych tej wsi, brak dostatecznego przygotowania umysłowego do prowadzenia swoich spraw zawodowych sprawia to, że często jeszcze systemem dawnej pańszczyzny jest całowana ta ręka, która podchodzi do wsi z takim czy innym darem, z taką czy inną pomocą.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#WładysławMalski">Nie chciałbym, ażeby tych rąk, idących i spieszących z tą pomocą dla tych najbiedniejszych, o których tak serdecznie i tak szczerze mówił s. Bundzylak, zabrakło w Polsce. Twierdzę, że powinno być jak najwięcej tych rąk, tylko bez dyskonta. Jeżeli to jest ręka chrześcijańska, którą wyciąga się po to, żeby podzielić się z biedniejszym, to jest to zasada słuszna i musi być szanowana. Niestety, do wsi naszej i biednego rolnika wyciąga się sporo rąk z darem po to, żeby duszę kupić. Przeciw temu każdy musi gorąco protestować i inteligent i drobny rolnik, który jest tego świadom, że duszą Handlować nie wolno.</u>
<u xml:id="u-22.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Na tle życia wiejskiego wyrasta wyraźnie dążność coraz większa do zatarcia wszelkich urazów psychicznych i skaz zarówno psychicznych, jak i materialnych, które dała w rezultacie swoim historia nasza przedrozbiorowa i pierwsze lata naszego życia niepodległego. Wieś sama swoim własnym wysiłkiem chce wnieść wartość najwyższych dóbr, jakie posiada w niej naród polską w postaci jej zdolności regeneracyjnej i w postaci możności zasilania wszelkich dziedzin pracy i życia narodowego właśnie z tego wielkiego rezerwuaru, jakim jest życie wsi, chce to czynić świadomie. I tu już spotykamy się od razu z dużymi kolizjami, o których wspominał tu p. s. Morawski i inni panowie, a które wiążą się z życiem młodzieży wiejskiej.</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#SMalski">Panowie Senatorowie, do tej pory na szczęście nie jesteśmy absorbowani rozważaniami na ten temat, czy młodzież wiejska zachowuje się należycie czy nienależycie, czy ma określoną postawę w stosunku do całego życia polskiego i do swych obowiązków, w stosunku do własnego warsztatu i do środowiska, albowiem w tym życiu te ośrodki, które się obudziły, te, które działają, czy one są w Związku Centralnym Młodej Wsi, czy w Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, czy w Stowarzyszeniu Akcji Katolickiej, czy w Związku Strzeleckim, czy w Towarzystwie Szkoły Ludowej, czy gdziekolwiek indziej, są wyrazem wyraźnego, budzonego i budzącego się młodego życia, które chce zerwać ze wszystkim tym, co było synonimem chamstwa, synonimem upodlenia, synonimem ciemnoty, synonimem po prostu zakały całego kulturalnego naszego życia — chcą to zetrzeć własnymi rękami.</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#SMalski">A wtedy, kiedy każdy z nas był młody i gdy szukał drogi zatarcia tego wszystkiego, co niosła niewola i co przyniosło upodlenie przez zaborców, czyż nie byliśmy w różnych wachlarzach i w różnych środowiskach? Narażaliśmy się własnym rodzicom i nie mogliśmy znaleźć wspólnego języka ze starszym społeczeństwem. Czy możemy się dziwić teraz, że w życiu młodzieży mogą występować wyskoki, nawet bardzo żywe wyskoki? Czy możemy je generalizować? Czy możemy powiedzieć, że związki młodzieżowe szerzą bolszewizm czy bezbożnictwo? Nawet jeśli gdziekolwiek któryś z tych młodzieńców mógł wyrazić się obraźliwie o religii, to powiedział naśladując kogoś innego, od którego to słyszał. Raczej powinno się pociągnąć tego kogoś do zdania rachunku za jego słowa.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#SMalski">Wieś polska ma jeszcze to do siebie, że słowo szanuje — to my inteligenci mamy często to do siebie, że słowem szafujemy wszędzie i że go nie szanujemy. Nic dziwnego, że umysły nasze chwytają i myśl i sposób działania, który by wieś wyrwał z tego życia, w którym tkwi dziś. Prosiłbym więc o nie generalizowanie tych wszystkich zagadnień, jak to czynił p. senator Morawski, bo twierdzę, że każde z tych działań jest działaniem konstruktywnym — właśnie z punktu widzenia inteligenta — w tej olbrzymiej masie wiejskiej. A następnie gdy weźmiemy wystąpienia organizacyjne, choćby ostatnie uchwały Centralnego Związku Młodej Wsi, w nich nic Pan Senator nie znajdzie takiego, co by wskazywało, iż tam się prowadzi bezbożnictwo czy komunizm. Tam widzi się wyraźną postawę patriotyczną, umiłowanie ojczyzny, umiłowanie Państwa, poszanowanie swej wiary, swego kleru, swego Kościoła.</u>
- <u xml:id="u-22.12" who="#SMalski">Jeżeli o klerze mowa, to nie wszędzie mamy tak czcigodnych i tak zacnych przewodników życia wiejskiego, jak to widzimy w osobie obecnego tu czcigodnego ks. prałata Blizińskiego, czy ks. Machaya, czy ks. Zelka.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! Na tle życia wiejskiego wyrasta wyraźnie dążność coraz większa do zatarcia wszelkich urazów psychicznych i skaz zarówno psychicznych, jak i materialnych, które dała w rezultacie swoim historia nasza przedrozbiorowa i pierwsze lata naszego życia niepodległego. Wieś sama swoim własnym wysiłkiem chce wnieść wartość najwyższych dóbr, jakie posiada w niej naród polską w postaci jej zdolności regeneracyjnej i w postaci możności zasilania wszelkich dziedzin pracy i życia narodowego właśnie z tego wielkiego rezerwuaru, jakim jest życie wsi, chce to czynić świadomie. I tu już spotykamy się od razu z dużymi kolizjami, o których wspominał tu p. s. Morawski i inni panowie, a które wiążą się z życiem młodzieży wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#WładysławMalski">Panowie Senatorowie, do tej pory na szczęście nie jesteśmy absorbowani rozważaniami na ten temat, czy młodzież wiejska zachowuje się należycie czy nienależycie, czy ma określoną postawę w stosunku do całego życia polskiego i do swych obowiązków, w stosunku do własnego warsztatu i do środowiska, albowiem w tym życiu te ośrodki, które się obudziły, te, które działają, czy one są w Związku Centralnym Młodej Wsi, czy w Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, czy w Stowarzyszeniu Akcji Katolickiej, czy w Związku Strzeleckim, czy w Towarzystwie Szkoły Ludowej, czy gdziekolwiek indziej, są wyrazem wyraźnego, budzonego i budzącego się młodego życia, które chce zerwać ze wszystkim tym, co było synonimem chamstwa, synonimem upodlenia, synonimem ciemnoty, synonimem po prostu zakały całego kulturalnego naszego życia — chcą to zetrzeć własnymi rękami.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#WładysławMalski">A wtedy, kiedy każdy z nas był młody i gdy szukał drogi zatarcia tego wszystkiego, co niosła niewola i co przyniosło upodlenie przez zaborców, czyż nie byliśmy w różnych wachlarzach i w różnych środowiskach? Narażaliśmy się własnym rodzicom i nie mogliśmy znaleźć wspólnego języka ze starszym społeczeństwem. Czy możemy się dziwić teraz, że w życiu młodzieży mogą występować wyskoki, nawet bardzo żywe wyskoki? Czy możemy je generalizować? Czy możemy powiedzieć, że związki młodzieżowe szerzą bolszewizm czy bezbożnictwo? Nawet jeśli gdziekolwiek któryś z tych młodzieńców mógł wyrazić się obraźliwie o religii, to powiedział naśladując kogoś innego, od którego to słyszał. Raczej powinno się pociągnąć tego kogoś do zdania rachunku za jego słowa.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#WładysławMalski">Wieś polska ma jeszcze to do siebie, że słowo szanuje — to my inteligenci mamy często to do siebie, że słowem szafujemy wszędzie i że go nie szanujemy. Nic dziwnego, że umysły nasze chwytają i myśl i sposób działania, który by wieś wyrwał z tego życia, w którym tkwi dziś. Prosiłbym więc o nie generalizowanie tych wszystkich zagadnień, jak to czynił p. senator Morawski, bo twierdzę, że każde z tych działań jest działaniem konstruktywnym — właśnie z punktu widzenia inteligenta — w tej olbrzymiej masie wiejskiej. A następnie gdy weźmiemy wystąpienia organizacyjne, choćby ostatnie uchwały Centralnego Związku Młodej Wsi, w nich nic Pan Senator nie znajdzie takiego, co by wskazywało, iż tam się prowadzi bezbożnictwo czy komunizm. Tam widzi się wyraźną postawę patriotyczną, umiłowanie ojczyzny, umiłowanie Państwa, poszanowanie swej wiary, swego kleru, swego Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#WładysławMalski">Jeżeli o klerze mowa, to nie wszędzie mamy tak czcigodnych i tak zacnych przewodników życia wiejskiego, jak to widzimy w osobie obecnego tu czcigodnego ks. prałata Blizińskiego, czy ks. Machaya, czy ks. Zelka.</u>
<u xml:id="u-22.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-22.14" who="#SMalski">Nie zawsze słyszymy takie słowa, jakie słyszeliśmy w Wilnie na ostatnim zebraniu Centrali Kas Kredytowych, kiedy ks. prałat Bliziński na skutek pochwał, jakie otrzymał, oświadczył wyraźnie, że nie przyjmuje tego, bo uważa za swój kapłański obowiązek iść do biednych chrześcijan, nauczać i podnosić ich poziom życia Czy wszędzie mamy takich kapłanów? Stąd też prosiłbym, ażeby nie generalizować tych zagadnień, gdy idzie o walkę z klerem. My zdajemy sobie sprawę z tego, że stosunek najintymniejszy, jaki być może, stosunek człowieka do Boga i religii nie może być przez poczynania żadnej naszej organizacji ani przekreślany, ani nie może być w wątpliwość podawany. To jest nasza postawa i wewnętrzna i zewnętrzna, jaką w tej pracy mamy, i ks. prałat Bliziński nie skarżył mi się nigdy, jako prezesowi Centralnego Towarzystwa Kółek Rolniczych, żeby miał jakiekolwiek zatargi z młodzieżą, bo Jego praca jest takim duchem owiana, że i „Wici” i wszystkie związki młodzieży ją uznają. Chcielibyśmy to widzieć na całym terenie Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-22.15" who="#SMalski">Widzimy już w szeregu zagadnień na wsi pociągnięcia śmiałe, widzimy postęp, chociażby w zakresie tzw. higieny. Wszak już matki i żony zarzuciły ten stary sposób chowania dzieci w powijakach w myśl wskazań lekarskich, że dzieci powinny mieć pozostawioną swobodę wywijania rączkami i nóżkami, bo ta swoboda wzmacnia organizm, daje im inne poczucie wewnętrzne i możność lepszego i swobodniejszego obiegu krwi. Jeżeli uznajemy te zasady w zakresie higieny jako zasady fizycznego rozwoju człowieka, to dlaczego te powijaki mamy stosować do wszystkich innych dziedzin naszego życia polskiego, a szczególnie czy wolno nam stosować starodawne metody krępowania w powijaki w dziedzinie rozwoju kulturalnego wsi? Należy od nas inteligentów wymagać tego zrozumienia wielkiego i tej linii, której życiu polskiemu nie daliśmy dotychczas. Jeżeli ta wielka linia ma mieć swoją stałość i bogactwo wszechstronnego rozwoju, to gdzież ją znajdziemy, jeżeli nie w tych wielkich siłach życia wsi. Nie widzę gdzie indziej tych sił. Wieś daje momenty dynamiczne i statyczne tak wielkiej wagi, że nam, inteligentom nie wolno już grzeszyć krótkowzrocznością i popełniać w stosunku do wsi tych błędów, jakie po pełniały poprzednie pokolenia.</u>
- <u xml:id="u-22.16" who="#SMalski">Wysoka Izbo! Stoimy wobec wielkich zadań, czy to nazwiemy zjednoczeniem, czy zabiegami politycznymi, czy gospodarczymi, tali czy inaczej jedno jest jasne, że to wszystko musi nas prowadzić do możliwie wielkiej, nie tylko formalnej, naszej polskiej wspólnoty narodowej, z równoczesnym przeprowadzeniem zagadnienia wzmocnienia naszej wspólnoty państwowej. Zadanie, zdawałoby się, ponad siły tego pokolenia, które przeżyło wielką wojnę, przeżyło okres niewoli, przeżyło te wielkie zagadnienia początków krystalizacji życia polskiego, a które dzisiaj w dalszym ciągu ma z siebie wykrzesać te zagadnienia krystalizacyjne i konstruktywne.</u>
- <u xml:id="u-22.17" who="#SMalski">Gdy rozważam możliwości zbiegu pewnych procesów, które by nam dawały wspólnotę narodową z równoczesnym wzmocnieniem naszej wspólnoty państwowej, żeby nie tracić energii, to każdy mi przyzna, jeżeli się zbliży do tego zagadnienia, że rozwiązanie sprawy wsi i sprawy chłopskiej w Polsce jest równocześnie w 2/3 rozwiązaniem zagadnień ukraińskiego, białoruskiego, litewskiego i wszystkich mniejszości słowiańskich, które razem z nami na roli żyją i żyć będą.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#WładysławMalski">Nie zawsze słyszymy takie słowa, jakie słyszeliśmy w Wilnie na ostatnim zebraniu Centrali Kas Kredytowych, kiedy ks. prałat Bliziński na skutek pochwał, jakie otrzymał, oświadczył wyraźnie, że nie przyjmuje tego, bo uważa za swój kapłański obowiązek iść do biednych chrześcijan, nauczać i podnosić ich poziom życia Czy wszędzie mamy takich kapłanów? Stąd też prosiłbym, ażeby nie generalizować tych zagadnień, gdy idzie o walkę z klerem. My zdajemy sobie sprawę z tego, że stosunek najintymniejszy, jaki być może, stosunek człowieka do Boga i religii nie może być przez poczynania żadnej naszej organizacji ani przekreślany, ani nie może być w wątpliwość podawany. To jest nasza postawa i wewnętrzna i zewnętrzna, jaką w tej pracy mamy, i ks. prałat Bliziński nie skarżył mi się nigdy, jako prezesowi Centralnego Towarzystwa Kółek Rolniczych, żeby miał jakiekolwiek zatargi z młodzieżą, bo Jego praca jest takim duchem owiana, że i „Wici” i wszystkie związki młodzieży ją uznają. Chcielibyśmy to widzieć na całym terenie Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#WładysławMalski">Widzimy już w szeregu zagadnień na wsi pociągnięcia śmiałe, widzimy postęp, chociażby w zakresie tzw. higieny. Wszak już matki i żony zarzuciły ten stary sposób chowania dzieci w powijakach w myśl wskazań lekarskich, że dzieci powinny mieć pozostawioną swobodę wywijania rączkami i nóżkami, bo ta swoboda wzmacnia organizm, daje im inne poczucie wewnętrzne i możność lepszego i swobodniejszego obiegu krwi. Jeżeli uznajemy te zasady w zakresie higieny jako zasady fizycznego rozwoju człowieka, to dlaczego te powijaki mamy stosować do wszystkich innych dziedzin naszego życia polskiego, a szczególnie czy wolno nam stosować starodawne metody krępowania w powijaki w dziedzinie rozwoju kulturalnego wsi? Należy od nas inteligentów wymagać tego zrozumienia wielkiego i tej linii, której życiu polskiemu nie daliśmy dotychczas. Jeżeli ta wielka linia ma mieć swoją stałość i bogactwo wszechstronnego rozwoju, to gdzież ją znajdziemy, jeżeli nie w tych wielkich siłach życia wsi. Nie widzę gdzie indziej tych sił. Wieś daje momenty dynamiczne i statyczne tak wielkiej wagi, że nam, inteligentom nie wolno już grzeszyć krótkowzrocznością i popełniać w stosunku do wsi tych błędów, jakie po pełniały poprzednie pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#WładysławMalski">Wysoka Izbo! Stoimy wobec wielkich zadań, czy to nazwiemy zjednoczeniem, czy zabiegami politycznymi, czy gospodarczymi, tali czy inaczej jedno jest jasne, że to wszystko musi nas prowadzić do możliwie wielkiej, nie tylko formalnej, naszej polskiej wspólnoty narodowej, z równoczesnym przeprowadzeniem zagadnienia wzmocnienia naszej wspólnoty państwowej. Zadanie, zdawałoby się, ponad siły tego pokolenia, które przeżyło wielką wojnę, przeżyło okres niewoli, przeżyło te wielkie zagadnienia początków krystalizacji życia polskiego, a które dzisiaj w dalszym ciągu ma z siebie wykrzesać te zagadnienia krystalizacyjne i konstruktywne.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#WładysławMalski">Gdy rozważam możliwości zbiegu pewnych procesów, które by nam dawały wspólnotę narodową z równoczesnym wzmocnieniem naszej wspólnoty państwowej, żeby nie tracić energii, to każdy mi przyzna, jeżeli się zbliży do tego zagadnienia, że rozwiązanie sprawy wsi i sprawy chłopskiej w Polsce jest równocześnie w 2/3 rozwiązaniem zagadnień ukraińskiego, białoruskiego, litewskiego i wszystkich mniejszości słowiańskich, które razem z nami na roli żyją i żyć będą.</u>
<u xml:id="u-22.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-22.19" who="#SMalski">Jeśli życie ukraińskie z elementów gospodarczych potrafiło sobie zrobić uzupełnienie swego życia politycznego, jeśli Niemcy na zachodzie Polski w swej małej liczebności potrafili z elementów gospodarczych zrobić tak wielki instrument działania politycznego, czyż my Polacy — z elementów działania gospodarczego, procesu materialnego, czy on się nazywa reformą rolną, czy usprawnieniem obrotu ziemią, czy zagadnieniem odpowiedniego postawienia szkół zawodowych — nie potrafimy również tego zrobić? I to jest to wielkie pytanie, które przed każdym z nas stoi i wyraźnie stawia ten nakaz, że nasza droga do tej jeszcze nie jest należycie obrana, że nasze siły jeszcze nie są w dostatecznej mierze umocnione, żeby osiągnąć pełny sukces.</u>
- <u xml:id="u-22.20" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zarówno słowa Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, jak słowa Pana Marszałka Rydza-Śmigłego i Szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego gen. Skwarczyńskiego rzucone do wsi i o wsi były przyjęte przez wieś nie jako liczmany i puste słowa. Każdy uświadomiony działacz wiejski uznał to, że to jest ten okres, w którym przez życie nasze wewnętrzne, polityczne i gospodarcze, jako oś główna przebiega właśnie sprawa wsi i problem rolniczy.</u>
- <u xml:id="u-22.21" who="#SMalski">Niestety, sytuacja, w jakiej się znajdujemy, którą można określić jako sytuację obozu warownego, jakim jest dzisiaj Państwo Polskie, zmusza do przesunięcia hierarchii zagadnień i potrzeb wewnętrznych na zupełnie inne płaszczyzny, niż byśmy je chcieli widzieć dla rozwoju wszystkich naszych dziedzin społecznych i gospodarczych. Przyznaję, że nieraz to, co tutaj mówimy z trybuny, to co mówimy na naszych zebraniach rolniczych, może być poczytywane za drobiazgi dalekorzędne w stosunku do tych pierwszorzędnych, pierwszoplanowych, najważniejszych poczynań, w jakich się znajdujemy.</u>
- <u xml:id="u-22.22" who="#SMalski">Chcielibyśmy, ażeby ta wspólnota narodowa, o której wspominałem, miała również, jako aktywny czynnik, plusy w rachunku życia wsi, życia gospodarki rolniczej. Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie wynikają nie tylko z punktu widzenia technicznego ale i finansowego i nie chcę się posuwać tak daleko, jak posunął się p. senator Bundzylak, który by tak lekko może tę naszą gospodarkę finansową chciał uregulować, stawiając pewne tezy życiowe, a nie wchodząc w ten skomplikowany, wielki aparat finansowy, który jednak musi być ostrożnie traktowany i oględnie, zwłaszcza z tej trybuny.</u>
- <u xml:id="u-22.23" who="#SMalski">Nie chcę się obecnie zagłębiać w sprawy związane z tzw. monopolem zbożowym. Przyznaję rację p. senatorowi Barcikowskiemu, że ani nasz aparat rolniczy, ani nasze życie gospodarcze nie dorosło jeszcze do tego, a cóż dopiero nasze usprawnienie techniczne i finansowe, żebyśmy mogli podołać tym wielkim obowiązkom.</u>
- <u xml:id="u-22.24" who="#SMalski">Nie chcę się wdawać szerzej w rozważania na temat organizacji rolniczych. Chcę jednak powiedzieć, że czcigodny Wicemarszałek Stolarski od „Zarania”, w którym pracował, poprzez „Wyzwolenie” i całą akcję polityczną nic innego nie robił, jak budził świadomą postawę wsi. aktywną, żeby wszystkie swoje wartości umiała okazać w należytej mierze, pamiętając zawsze o całości gospodarki tejże wsi i o całości interesów państwowych. I zapewne p. Wicemarszałek Stolarski nie powie nam, że jako członek rady gminnej, czy jako członek zarządu gminnego, potrafił tę świadomą postawę wzbudzić, bo chociaż do tego samorządu gminnego wybierają wszyscy i starają się wybierać możliwie najlepszych ludzi, to jednak samorząd każdy jest pewną funkcją administracyjną równocześnie i ma tak wielką masę obowiązków do wykonania, że przez samo zagadnienie ustrojowe samorządu nie rozstrzygnie się sprawy wydobycia istotnych, własnych sił tej wsi, które by umiały działać bez względu na to, czy jest rozkaz starosty lub wójta, czy go nie ma.</u>
- <u xml:id="u-22.25" who="#SMalski">Rozważając zagadnienie osadnicze, zdajemy sobie z tego sprawę, że sytuacja osadników na zachodzie jest ważna i musi być uregulowana, ale równocześnie chcę wspomnieć, że sytuacja osadników wojskowych na wschodzie nie jest lepsza i że uwaga Rządu i Ministerstwa Rolnictwa musi być również poświęcona i tym warsztatom rolnym, które dzisiaj prawie powszechnie skazane są na licytację, a które muszą być z punktu widzenia narodowego i państwowego potraktowane inaczej, aniżeli to robi ogólny szablon naszego kredytowania finansowego i obciążenia finansowego.</u>
- <u xml:id="u-22.26" who="#SMalski">Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie stoją przed Ministrem Rolnictwa i przed wszystkimi rolnikami, ale nie chcę powiedzieć — i byłoby to defetyzmem — iż jest tak źle w Polsce, że jeżeli oddłużenia nie przeprowadzi się, to rolnictwo zginie, albo jeżeli nie zaprowadzi się monopolu zbożowego, to przestaniemy produkować. Tak nie jest i tak nie będzie.</u>
- <u xml:id="u-22.27" who="#SMalski">Jest wielka siła, która tkwi w warsztatach rolnych i która sprawia, że bez względu na to, czy będzie wojna, czy nie będzie wojny, ziemia będzie uprawiana w granicach środków, jakie będą do dyspozycji.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#WładysławMalski">Jeśli życie ukraińskie z elementów gospodarczych potrafiło sobie zrobić uzupełnienie swego życia politycznego, jeśli Niemcy na zachodzie Polski w swej małej liczebności potrafili z elementów gospodarczych zrobić tak wielki instrument działania politycznego, czyż my Polacy — z elementów działania gospodarczego, procesu materialnego, czy on się nazywa reformą rolną, czy usprawnieniem obrotu ziemią, czy zagadnieniem odpowiedniego postawienia szkół zawodowych — nie potrafimy również tego zrobić? I to jest to wielkie pytanie, które przed każdym z nas stoi i wyraźnie stawia ten nakaz, że nasza droga do tej jeszcze nie jest należycie obrana, że nasze siły jeszcze nie są w dostatecznej mierze umocnione, żeby osiągnąć pełny sukces.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! Zarówno słowa Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, jak słowa Pana Marszałka Rydza-Śmigłego i Szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego gen. Skwarczyńskiego rzucone do wsi i o wsi były przyjęte przez wieś nie jako liczmany i puste słowa. Każdy uświadomiony działacz wiejski uznał to, że to jest ten okres, w którym przez życie nasze wewnętrzne, polityczne i gospodarcze, jako oś główna przebiega właśnie sprawa wsi i problem rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#WładysławMalski">Niestety, sytuacja, w jakiej się znajdujemy, którą można określić jako sytuację obozu warownego, jakim jest dzisiaj Państwo Polskie, zmusza do przesunięcia hierarchii zagadnień i potrzeb wewnętrznych na zupełnie inne płaszczyzny, niż byśmy je chcieli widzieć dla rozwoju wszystkich naszych dziedzin społecznych i gospodarczych. Przyznaję, że nieraz to, co tutaj mówimy z trybuny, to co mówimy na naszych zebraniach rolniczych, może być poczytywane za drobiazgi dalekorzędne w stosunku do tych pierwszorzędnych, pierwszoplanowych, najważniejszych poczynań, w jakich się znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#WładysławMalski">Chcielibyśmy, ażeby ta wspólnota narodowa, o której wspominałem, miała również, jako aktywny czynnik, plusy w rachunku życia wsi, życia gospodarki rolniczej. Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie wynikają nie tylko z punktu widzenia technicznego ale i finansowego i nie chcę się posuwać tak daleko, jak posunął się p. senator Bundzylak, który by tak lekko może tę naszą gospodarkę finansową chciał uregulować, stawiając pewne tezy życiowe, a nie wchodząc w ten skomplikowany, wielki aparat finansowy, który jednak musi być ostrożnie traktowany i oględnie, zwłaszcza z tej trybuny.</u>
+ <u xml:id="u-22.23" who="#WładysławMalski">Nie chcę się obecnie zagłębiać w sprawy związane z tzw. monopolem zbożowym. Przyznaję rację p. senatorowi Barcikowskiemu, że ani nasz aparat rolniczy, ani nasze życie gospodarcze nie dorosło jeszcze do tego, a cóż dopiero nasze usprawnienie techniczne i finansowe, żebyśmy mogli podołać tym wielkim obowiązkom.</u>
+ <u xml:id="u-22.24" who="#WładysławMalski">Nie chcę się wdawać szerzej w rozważania na temat organizacji rolniczych. Chcę jednak powiedzieć, że czcigodny Wicemarszałek Stolarski od „Zarania”, w którym pracował, poprzez „Wyzwolenie” i całą akcję polityczną nic innego nie robił, jak budził świadomą postawę wsi. aktywną, żeby wszystkie swoje wartości umiała okazać w należytej mierze, pamiętając zawsze o całości gospodarki tejże wsi i o całości interesów państwowych. I zapewne p. Wicemarszałek Stolarski nie powie nam, że jako członek rady gminnej, czy jako członek zarządu gminnego, potrafił tę świadomą postawę wzbudzić, bo chociaż do tego samorządu gminnego wybierają wszyscy i starają się wybierać możliwie najlepszych ludzi, to jednak samorząd każdy jest pewną funkcją administracyjną równocześnie i ma tak wielką masę obowiązków do wykonania, że przez samo zagadnienie ustrojowe samorządu nie rozstrzygnie się sprawy wydobycia istotnych, własnych sił tej wsi, które by umiały działać bez względu na to, czy jest rozkaz starosty lub wójta, czy go nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-22.25" who="#WładysławMalski">Rozważając zagadnienie osadnicze, zdajemy sobie z tego sprawę, że sytuacja osadników na zachodzie jest ważna i musi być uregulowana, ale równocześnie chcę wspomnieć, że sytuacja osadników wojskowych na wschodzie nie jest lepsza i że uwaga Rządu i Ministerstwa Rolnictwa musi być również poświęcona i tym warsztatom rolnym, które dzisiaj prawie powszechnie skazane są na licytację, a które muszą być z punktu widzenia narodowego i państwowego potraktowane inaczej, aniżeli to robi ogólny szablon naszego kredytowania finansowego i obciążenia finansowego.</u>
+ <u xml:id="u-22.26" who="#WładysławMalski">Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie stoją przed Ministrem Rolnictwa i przed wszystkimi rolnikami, ale nie chcę powiedzieć — i byłoby to defetyzmem — iż jest tak źle w Polsce, że jeżeli oddłużenia nie przeprowadzi się, to rolnictwo zginie, albo jeżeli nie zaprowadzi się monopolu zbożowego, to przestaniemy produkować. Tak nie jest i tak nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-22.27" who="#WładysławMalski">Jest wielka siła, która tkwi w warsztatach rolnych i która sprawia, że bez względu na to, czy będzie wojna, czy nie będzie wojny, ziemia będzie uprawiana w granicach środków, jakie będą do dyspozycji.</u>
<u xml:id="u-22.28" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-22.29" who="#SMalski">Ze swoich walk legionowych przechowuję do tej pory fotografię 4 kobiet, wciągniętych do pługa na Wołyniu. Na pewno, Panie Senatorze Godlewski, nasze żony tego by nie zrobiły. Dlatego chcę zaznaczyć, że tej siły wielkiej, tej siły prymitywnej, tej siły żywotnej, tak często związanej z przyrodą, z ziemią, jak nikt z nas może — tego nie zastąpi nikt, ani żadna technika, ani żadna mechanika, którą chcielibyśmy stosować na wypadek wojny. Przyznaję, że równocześnie związane jest z tym i kierownictwo umysłowe. Wspomnieć muszę, że dziedzina życia rolniczego i resort rolniczy ma to do siebie, czego nie ma żaden inny resort, że musi uczyć równocześnie gospodarować, musi uczyć lepszych metod gospodarki. Stąd zagadnienie szkół, szkolnictwa zawodowego, przysposobienia rolniczego i innych, które muszą wchodzić w resort Ministerstwa Rolnictwa, w imię tych najwyższych celów, jeżeli je chcemy osiągnąć. Czyż to nie jest sprawdzianem wielkiej wartości ideowej wiejskiej młodzieży, że się u niej nie pałki znajduje i noże czy rewolwery, a znajduje się lepszy burak, czy lepsze cielę, czy prosię, albowiem sama postawa samokształceniowa tej młodzieży, jej postawa ideowa w dążeniu do lepszego życia musi być stwierdzana konkursem tego przysposobienia rolniczego, jak on wyhodował to, co mu polecono i jak w stosunku do tej ziemi i zabiegów na niej jest przygotowany.</u>
- <u xml:id="u-22.30" who="#SMalski">Jest to więc tak wielka dziedzina pracy, że rzeczywiście przeraża nas często i nie pozwala nam sięgnąć może do jej prawdziwej głębi, umysłem naszym często nie jest dostatecznie obsłużona. Jak słyszeliście już Państwo, szkoły rolnicze zaledwie parę tysięcy uczniów wypuszczają, do przysposobienia rolniczego zaś zgłosiło się już teraz z górą 110.000 młodzieży. Jest to więc akcja już coraz bardziej do powszechności idąca, ale akcja, która wymaga obsługi intelektualnej. A skąd wziąć agronomów, tych rejonowych, tych powiatowych instruktorów? Każdy z Panów, który tkwi w naszych zrzeszeniach rolniczych, wie o tym, jak wielkie kłopoty mamy, rozpisując konkursy na obsadzenie tych stanowisk, i nie zdziwi się, że brak tych ludzi, bo nie tylko że dostęp do szkolnictwa wyższego dla synów chłopskich jest tak bardzo utrudniony, ale jednocześnie ci, którzy pracują na tym odcinku, dając swój umysł, swe zdrowie fizyczne, targane w ciągłych rozjazdach instruktorskich, nie mają żadnego zabezpieczenia, żadnych możliwości w urządzeniu sobie lepszego byciu, zależni zawsze od łaski tego czy innego wydziału powiatowego, który to trzyma go dłużej, to krócej, jak chce, a na wypadek utraty zdrowia lub służby nie mają żadnego zabezpieczenia w odróżnieniu od wszystkich innych kategoryj pracowników publicznych.</u>
- <u xml:id="u-22.31" who="#SMalski">Jest to więc również zagadnienie wielkie, które przez nas samych, przez organizacje dobrowolne przy pomocy Rządu musi być rozwiązane. Ale rzucam to szkicowo po to, byście Państwo wiedzieli, jak ciężko w tym naszym życiu rolniczym, kiedy nie ma kapitałów, nie ma również kapitałów umysłowych — pozostają tylko same ręce.</u>
- <u xml:id="u-22.32" who="#SMalski">Jeżeli chodzi o reformę rolną, to dawniej już powiedziałem, że jest to jeden z tych zabiegów gospodarczych, który dla nas stanowi o przebudowie struktury społeczno-gospodarczej całego Państwa. I przykro mi, że to, co powiedziałem w poprzedniej kadencji, to i dziś muszę powtórzyć. Gdy słyszę głos p. s. Hasbacha, by nie parcelować, a jeśli parcelować, to nie Niemców, a jeśli parcelować, to gdzie indziej, tylko nie tam — a równocześnie słyszę p. s. Morawskiego — Pana, jako patriotę i obywatela świadomego Rzeczypospolitej, który jest przedstawicielem elementu polskiego na tym terenie, że prawie że zbieżnie stawiacie tę sprawę, to muszę powiedzieć — Panie Senatorze, zdajmy sobie sprawę, że życie nasze często tak wykoślawione w różnych odcinkach dzielnicowych czy zjawiskach, jakie w nim zachodzą, nie może zaciemniać linii naszej przy podchodzeniu do zagadnień życia rolniczego i udziału jego w życiu narodowym. Wy musicie mieć wielkie horyzonty tej lepszej szlachty, choćby Zamojskiego czy innych. Należy pamiętać przynajmniej o tych starych historycznych horyzontach i wielkich myślach i przyłożyć je do obecnych zjawisk życia. Na pewno będziemy wówczas zgodni, że leży nie tylko w interesie gospodarczym, ale społecznym i politycznym, ażeby parcelacja szła. Nie jest istotną sprawą, czy działka jest 10 czy 12 hektarowa. Istotą jest to, czy ta działka będzie zdolna do życia w zakresie swoich możliwości produkcyjnych i możliwości rozwojowych i kulturalnych rodziny, która na niej pracuje. Stwierdzono również wielokrotnie, że działki za duże, które musiały być obsługiwane przez donajęte siły robocze, często są zaniedbywane. Więc również duża działka nie pokrywa się z interesem samej rodziny chłopskiej. Jest tu szereg spraw i rzeczy, które ciążą na naszym życiu, w których jednak powinniśmy, ci zwłaszcza, którzy stoją na czele naszego życia rolniczego, umieć znaleźć przynajmniej w zakresie rolniczym syntezę zjawisk, a potem w ogólnej syntezie Państwa znajdziemy swoje należne miejsce.</u>
- <u xml:id="u-22.33" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Wszystko, co powiedziałem czy co powiedzą nasi koledzy o naszym życiu rolniczym, charakteryzując taki czy inny odcinek, czy to mówiąc o spółdzielczości, jak to dziś mówił p. Barcikowski, czy o poczynaniach Ministerstwa Rolnictwa w dziedzinie spółdzielczości, które prowadzą rzekomo do wspólnoty komunistycznej — nic nie przekreśli tego zasadniczego naszego prawa, którym kierujemy się w życiu rolniczym, że nie mając kapitałów ani umysłów w dostatecznej mierze, musimy iść zbiorowym wysiłkiem i ten zbiorowy wysiłek inaczej już wygląda dzisiaj niż za czasów Staszica. Nikt nie kwestionuje intencji Staszica, tym bardziej Minister Rolnictwa, który wyraźnie mówi, że programowym rozwiązaniem życia naszej wsi musi być spółdzielczość, mimo tych wszystkich objawów walki, które mamy. Zdajemy sobie sprawę, że rolnictwo nie może zamykać oczu na całość naszego życia państwowego i gospodarczego, że rolnictwo jest zainteresowane i w rzemiośle i w handlu i w przemyśle, że musi także te dziedziny mieć na oku, jeżeli chce znaleźć swoje własne miejsce w całym zespole innych czynników społecznych.</u>
- <u xml:id="u-22.34" who="#SMalski">Jeżeli na tym nieboskłonie naszym widzimy tyle chmur i przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Oświaty rzucono tyle kolorów, twierdzę, Wysoki Senacie, iż dążeniem naszym jest, by znaleźć ten promień słońca, który by na tych chmurach zawiesił tęczę harmonii. Nie tylko o niezależność gospodarczą chodzi w naszej wspólnocie działania, nie tylko o to, żebyśmy umieli honoru bronić, ale jak zaznaczyłem, chcemy zdobywać tę harmonię barw, bo tam jest miejsce i na fiolet i na karmazyn naszych magnatów czy prałatów, na czerwień robotników i na zielony kolor chłopów, czy żółty kolor akcji katolickiej, tam wszyscy muszą mieć miejsce w tym wielkim łuku tęczy, którą musimy zawiesić nad naszym życiem polskim, jeżeli chcemy w tej sytuacji, w jakiej jesteśmy i w jakiej być możemy, w jakiej następne nasze pokolenia będą, znaleźć syntezę, która by pozwoliła nie przerzucać się od totalizmu do zupełnego liberalizmu, a znaleźć swoje własne oblicze, które znaleźć musimy.</u>
- <u xml:id="u-22.35" who="#SMalski">Wysoki Senacie! I dziś, gdy troską czoła nasze są powleczone — czy aby wszystko zrobiliśmy, czy aby w tym momencie dziejowym, który rozgrywa się przed naszymi oczyma, sprostamy zadaniom naszym historycznym, stwierdzić pragnę i przypuszczam, że jestem wyrazicielem całego rolnictwa, że w tym momencie pomimo tej nędzy, pomimo braku pracy na wsi, pomimo braku szkół, pomimo braku elementarnych uposażeń gospodarczych, pomimo zadłużenia i pomimo tej gdzieniegdzie dziejącej się krzywdy osadnikom, chłop polski, tak jak był, tak i będzie zawsze do dyspozycji Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-22.29" who="#WładysławMalski">Ze swoich walk legionowych przechowuję do tej pory fotografię 4 kobiet, wciągniętych do pługa na Wołyniu. Na pewno, Panie Senatorze Godlewski, nasze żony tego by nie zrobiły. Dlatego chcę zaznaczyć, że tej siły wielkiej, tej siły prymitywnej, tej siły żywotnej, tak często związanej z przyrodą, z ziemią, jak nikt z nas może — tego nie zastąpi nikt, ani żadna technika, ani żadna mechanika, którą chcielibyśmy stosować na wypadek wojny. Przyznaję, że równocześnie związane jest z tym i kierownictwo umysłowe. Wspomnieć muszę, że dziedzina życia rolniczego i resort rolniczy ma to do siebie, czego nie ma żaden inny resort, że musi uczyć równocześnie gospodarować, musi uczyć lepszych metod gospodarki. Stąd zagadnienie szkół, szkolnictwa zawodowego, przysposobienia rolniczego i innych, które muszą wchodzić w resort Ministerstwa Rolnictwa, w imię tych najwyższych celów, jeżeli je chcemy osiągnąć. Czyż to nie jest sprawdzianem wielkiej wartości ideowej wiejskiej młodzieży, że się u niej nie pałki znajduje i noże czy rewolwery, a znajduje się lepszy burak, czy lepsze cielę, czy prosię, albowiem sama postawa samokształceniowa tej młodzieży, jej postawa ideowa w dążeniu do lepszego życia musi być stwierdzana konkursem tego przysposobienia rolniczego, jak on wyhodował to, co mu polecono i jak w stosunku do tej ziemi i zabiegów na niej jest przygotowany.</u>
+ <u xml:id="u-22.30" who="#WładysławMalski">Jest to więc tak wielka dziedzina pracy, że rzeczywiście przeraża nas często i nie pozwala nam sięgnąć może do jej prawdziwej głębi, umysłem naszym często nie jest dostatecznie obsłużona. Jak słyszeliście już Państwo, szkoły rolnicze zaledwie parę tysięcy uczniów wypuszczają, do przysposobienia rolniczego zaś zgłosiło się już teraz z górą 110.000 młodzieży. Jest to więc akcja już coraz bardziej do powszechności idąca, ale akcja, która wymaga obsługi intelektualnej. A skąd wziąć agronomów, tych rejonowych, tych powiatowych instruktorów? Każdy z Panów, który tkwi w naszych zrzeszeniach rolniczych, wie o tym, jak wielkie kłopoty mamy, rozpisując konkursy na obsadzenie tych stanowisk, i nie zdziwi się, że brak tych ludzi, bo nie tylko że dostęp do szkolnictwa wyższego dla synów chłopskich jest tak bardzo utrudniony, ale jednocześnie ci, którzy pracują na tym odcinku, dając swój umysł, swe zdrowie fizyczne, targane w ciągłych rozjazdach instruktorskich, nie mają żadnego zabezpieczenia, żadnych możliwości w urządzeniu sobie lepszego byciu, zależni zawsze od łaski tego czy innego wydziału powiatowego, który to trzyma go dłużej, to krócej, jak chce, a na wypadek utraty zdrowia lub służby nie mają żadnego zabezpieczenia w odróżnieniu od wszystkich innych kategoryj pracowników publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-22.31" who="#WładysławMalski">Jest to więc również zagadnienie wielkie, które przez nas samych, przez organizacje dobrowolne przy pomocy Rządu musi być rozwiązane. Ale rzucam to szkicowo po to, byście Państwo wiedzieli, jak ciężko w tym naszym życiu rolniczym, kiedy nie ma kapitałów, nie ma również kapitałów umysłowych — pozostają tylko same ręce.</u>
+ <u xml:id="u-22.32" who="#WładysławMalski">Jeżeli chodzi o reformę rolną, to dawniej już powiedziałem, że jest to jeden z tych zabiegów gospodarczych, który dla nas stanowi o przebudowie struktury społeczno-gospodarczej całego Państwa. I przykro mi, że to, co powiedziałem w poprzedniej kadencji, to i dziś muszę powtórzyć. Gdy słyszę głos p. s. Hasbacha, by nie parcelować, a jeśli parcelować, to nie Niemców, a jeśli parcelować, to gdzie indziej, tylko nie tam — a równocześnie słyszę p. s. Morawskiego — Pana, jako patriotę i obywatela świadomego Rzeczypospolitej, który jest przedstawicielem elementu polskiego na tym terenie, że prawie że zbieżnie stawiacie tę sprawę, to muszę powiedzieć — Panie Senatorze, zdajmy sobie sprawę, że życie nasze często tak wykoślawione w różnych odcinkach dzielnicowych czy zjawiskach, jakie w nim zachodzą, nie może zaciemniać linii naszej przy podchodzeniu do zagadnień życia rolniczego i udziału jego w życiu narodowym. Wy musicie mieć wielkie horyzonty tej lepszej szlachty, choćby Zamojskiego czy innych. Należy pamiętać przynajmniej o tych starych historycznych horyzontach i wielkich myślach i przyłożyć je do obecnych zjawisk życia. Na pewno będziemy wówczas zgodni, że leży nie tylko w interesie gospodarczym, ale społecznym i politycznym, ażeby parcelacja szła. Nie jest istotną sprawą, czy działka jest 10 czy 12 hektarowa. Istotą jest to, czy ta działka będzie zdolna do życia w zakresie swoich możliwości produkcyjnych i możliwości rozwojowych i kulturalnych rodziny, która na niej pracuje. Stwierdzono również wielokrotnie, że działki za duże, które musiały być obsługiwane przez donajęte siły robocze, często są zaniedbywane. Więc również duża działka nie pokrywa się z interesem samej rodziny chłopskiej. Jest tu szereg spraw i rzeczy, które ciążą na naszym życiu, w których jednak powinniśmy, ci zwłaszcza, którzy stoją na czele naszego życia rolniczego, umieć znaleźć przynajmniej w zakresie rolniczym syntezę zjawisk, a potem w ogólnej syntezie Państwa znajdziemy swoje należne miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-22.33" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! Wszystko, co powiedziałem czy co powiedzą nasi koledzy o naszym życiu rolniczym, charakteryzując taki czy inny odcinek, czy to mówiąc o spółdzielczości, jak to dziś mówił p. Barcikowski, czy o poczynaniach Ministerstwa Rolnictwa w dziedzinie spółdzielczości, które prowadzą rzekomo do wspólnoty komunistycznej — nic nie przekreśli tego zasadniczego naszego prawa, którym kierujemy się w życiu rolniczym, że nie mając kapitałów ani umysłów w dostatecznej mierze, musimy iść zbiorowym wysiłkiem i ten zbiorowy wysiłek inaczej już wygląda dzisiaj niż za czasów Staszica. Nikt nie kwestionuje intencji Staszica, tym bardziej Minister Rolnictwa, który wyraźnie mówi, że programowym rozwiązaniem życia naszej wsi musi być spółdzielczość, mimo tych wszystkich objawów walki, które mamy. Zdajemy sobie sprawę, że rolnictwo nie może zamykać oczu na całość naszego życia państwowego i gospodarczego, że rolnictwo jest zainteresowane i w rzemiośle i w handlu i w przemyśle, że musi także te dziedziny mieć na oku, jeżeli chce znaleźć swoje własne miejsce w całym zespole innych czynników społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-22.34" who="#WładysławMalski">Jeżeli na tym nieboskłonie naszym widzimy tyle chmur i przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Oświaty rzucono tyle kolorów, twierdzę, Wysoki Senacie, iż dążeniem naszym jest, by znaleźć ten promień słońca, który by na tych chmurach zawiesił tęczę harmonii. Nie tylko o niezależność gospodarczą chodzi w naszej wspólnocie działania, nie tylko o to, żebyśmy umieli honoru bronić, ale jak zaznaczyłem, chcemy zdobywać tę harmonię barw, bo tam jest miejsce i na fiolet i na karmazyn naszych magnatów czy prałatów, na czerwień robotników i na zielony kolor chłopów, czy żółty kolor akcji katolickiej, tam wszyscy muszą mieć miejsce w tym wielkim łuku tęczy, którą musimy zawiesić nad naszym życiem polskim, jeżeli chcemy w tej sytuacji, w jakiej jesteśmy i w jakiej być możemy, w jakiej następne nasze pokolenia będą, znaleźć syntezę, która by pozwoliła nie przerzucać się od totalizmu do zupełnego liberalizmu, a znaleźć swoje własne oblicze, które znaleźć musimy.</u>
+ <u xml:id="u-22.35" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! I dziś, gdy troską czoła nasze są powleczone — czy aby wszystko zrobiliśmy, czy aby w tym momencie dziejowym, który rozgrywa się przed naszymi oczyma, sprostamy zadaniom naszym historycznym, stwierdzić pragnę i przypuszczam, że jestem wyrazicielem całego rolnictwa, że w tym momencie pomimo tej nędzy, pomimo braku pracy na wsi, pomimo braku szkół, pomimo braku elementarnych uposażeń gospodarczych, pomimo zadłużenia i pomimo tej gdzieniegdzie dziejącej się krzywdy osadnikom, chłop polski, tak jak był, tak i będzie zawsze do dyspozycji Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza.</u>
<u xml:id="u-22.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Głos ma s. ks. Machay.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. ks. Machay.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Nieśmiertelnej i nieustraszonej pamięci Papież Pius XI w encyklice „Quadragesimo anno” nakazuje wszystkim biskupom i kapłanom, żeby idąc śladami Leona XIII i jego następców, głosili stale naukę społeczną i gospodarczą Encykliki „Rerum nowarum” i żeby ją z naciskiem przypominali i dostosowywali do wymagań czasu i okoliczności, a zawsze w duchu ojcowskiej miłości i wytrwałej troskliwości pasterskiej, biorąc w obronę przede wszystkim warstwy ubogie i słabe. Chcę dzisiaj spełnić ten obowiązek, zlecony mi przez nieustraszonej pamięci Papieża Piusa XI i chciał bym stanąć na trybunie tej Wysokiej Izby w obronie warstwy upośledzonej i słabej.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SksMachay">Wieś zawsze i wszędzie odznacza się charakterem zachowawczym. Dobrze wiemy, ile to trzeba trudu, nim się jakiś pożyteczny wynalazek zagnieździ i zadomowi na wsi. Nieraz naprawdę aż człowieka złość bierze, że poważne posunięcia w życiu gospodarczym, poważne wynalazki nie mogą znaleźć zrozumienia u wieśniaków, bo to przychodzi skądinąd, bo to przychodzi z miasta. Wieśniak był i ciągle jest trochę nieufny do wszystkiego tego, co nie z wioski jego pochodzi. I to jest szczęściem dla ludzkości. Bo gdyby wieś każdą myśl, każdą ideę, która na wieś się zgłosiła, przyjęła z otwartymi ramionami i zaraz oddała jej swoje grunta, żeby tam wydawała plony, tobyśmy żyli w nieustannym wrzeniu i w nieustannych rewolucjach. Wieś swoją zachowawczością uzdrawia życie i uzdrawia wrzenia społeczne. Ale jeżeli znamy ten charakter zachowawczy wsi, to równocześnie nie możemy i nie wolno nam przejść do porządku dziennego nad tym, co w tej wsi mimo jej zachowawczości już się zagnieździło, już się zadomowiło. A wiemy bardzo dobrze, że w tej wsi polskiej zagnieździł się radykalizm społeczny i radykalizm religijny. Skąd się on tam wziął? Gdy wieśniak idzie do miasta, gdy wieśniak czy wieśniaczka idzie do służby do miasta, przygląda się tym wszystkim wygodom, jakich zażywają mieszkańcy miast, a przede wszystkim poziomowi w obcowaniu jednego z drugim, nieraz żal i wstyd tego wieśniaka ogarnia, gdy ujrzy i gdy się przekona, jaka jest olbrzymia różnica między człowiekiem na wsi a-człowiekiem w mieście, jak w tym mieście szanują robotników zorganizowanych, jak szanują i poważają biednego bezrobotnego, który ma za sobą setki, czy tysiące, czy dziesiątki tysięcy zorganizowanych kolegów. I ten przykład miasta, ten przykład wielkiego ośrodka fabrycznego oddziaływał i na wieś, a oddziaływał z tego powodu, bo na wsi stopa życiowa była i jest po dzień dzisiejszy niesłychanie niska. Nie będę jej tu opisywał, uczynił to p. s. Bundzylak, ale wieś to odczuwa; musimy przyznać, że to stanowi pewien kompleks niższości, z którego to kompleksu niższości wieś chce się otrząsnąć, chce swoje życie podnieść na poziom, jakiego jest świadkiem w mieście. Chodzi tu już o sprawę godności ludzkiej. I znowu muszę się powołać na słowa Papieża Piusa XI, który w swoim liście do episkopatu w Meksyku w r. 1937 tak pisał do sterników tamtejszego kościoła: „Dla ochrony godności człowieka można wytykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia” Można wtykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia i kiedy to warunkom niesłuszni i niegodna m życia człowieczego człowiek się przygląda. to potem dużo, bardzo dużo zrozumienia ma dla prądów radykalno-społecznych. nawet dla prądów radykalno-religijnych. które u nas na naszej wsi niestety się zadomowiły. I znowu wielka prawda psychologiczna jest zawarta w encyklice Piusa XI o bezbożnym komunizmie, gdzie zachęca robotników katolików, ażeby przygarnęli do Kościoła te nieprzejrzane tłumy, które „rozgoryczone tym, że im się odmawiało zrozumienia i należytego poważania, odwróciły się nawet od Boga”. Psychologiczny moment bardzo ważny, na który my nie zwracamy dość uwagi. Papież naprawdę z pełną intuicją, wielką erudycją i wielkim doświadczeniem, jakie jest na Stolicy Piotrowej, podał nam przyczyny tych wszystkich wrażeń natury religijnej, społecznej i moralnej, które naszą wieś opanowały i które nas tak wielką troską i patriotycznym bólem napełniają. Pragnąłbym ten wielki problem, ten wielki — podkreślam — problem tego wrzenia, niezadowolenia i radykalizmu społeczno religijnego trochę wyjaśnić. Sam jestem synem chłopa. Jedenaścioro nas dzieci ojciec na kilku morgach wychował. Twarde było nas wszystkich życie, dlatego staram się to życie twarde moich kolegów i moich rówieśników zrozumieć i nie tylko zrozumieć, ale i ukochać, i nie tylko ukochać, ale im i pomóc. A niechże wszyscy młodzi bracha w naszych wioskach, gdzie istnieje i „Siew” i „Wici” i inne jeszcze organizacje obok organizacji Akcji Katolickiej, pamiętają o tym. że jeżeli wieś ma charakter zachowawczy, to Kościół ma charakter jeszcze bardziej zachowawczy, aniżeli najbardziej zachowawcza wieś. Jeżeli sobie człowiek przypomni, co się działo, gdy Papież Pius IX w połowie XIX stulecia w swoim „Sylabusie” potępił liberalizm i inne współczesne nauki, i gdy potem Kościół zwrócił się przeciwko tym ówczesnym nowym prądom gospodarczym i filozoficznym, ile to piorunów sypało się na jednego i drugiego papieża, nazywano ich zacofańcami i wrogami ludzkości — a później właśnie za to, za co ich wtedy potępiano, chwalono Piusa XI. i chwalili Go nie tylko katolicy, ale innowiercy.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SksMachay">Otóż ten Kościół, o takim charakterze zachowawczym, przeżywa różne idee, odrzuca wszystko to, co w tych ideach jest i może być niezdrowe; to zaś, co w tych ideach jest zdrowe i pożyteczne, pozostaje, i na tym potem spoczywa błogosławieństwo Kościoła i błogosławieństwo Boże.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SksMachay">Wychodząc z tego założenia, pragnę teraz podkreślić jeden moment bardzo doniosły, że my kapłani w Polsce jesteśmy, można powiedzieć, w 95% (nie mam dokładnych danych statystycznych) synami chłopów. I naprawdę nie rozumiem uprzedzenia tej lub innej organizacji do nas. Niech ani „Wici”, ani „Siew”, ani jakakolwiek inna organizacja, w której my pragniemy widzieć i pragniemy nie tylko widzieć, ale ujrzeć kiedyś podporę wielkiej potęgi Polski ludowej — niech one sobie nie myślą, ani na jeden maleńki momencik, że my, synowie chłopscy, możemy do ich słusznych dążeń społecznych odnosić się z jakimś niedowierzaniem, albo też z jakąś nieprzyjazną postawą. Nas w tym wszystkim boli materialna postawa, materializm dziejowy, który nie jest ideą chłopską, który nie jest ideą wiejską. ale jest ideą Marksa, ideą socjalistów — z miast i wielkich ośrodków fabrycznych, ale on na wsi nie ma co robić.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izbo! Nieśmiertelnej i nieustraszonej pamięci Papież Pius XI w encyklice „Quadragesimo anno” nakazuje wszystkim biskupom i kapłanom, żeby idąc śladami Leona XIII i jego następców, głosili stale naukę społeczną i gospodarczą Encykliki „Rerum nowarum” i żeby ją z naciskiem przypominali i dostosowywali do wymagań czasu i okoliczności, a zawsze w duchu ojcowskiej miłości i wytrwałej troskliwości pasterskiej, biorąc w obronę przede wszystkim warstwy ubogie i słabe. Chcę dzisiaj spełnić ten obowiązek, zlecony mi przez nieustraszonej pamięci Papieża Piusa XI i chciał bym stanąć na trybunie tej Wysokiej Izby w obronie warstwy upośledzonej i słabej.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#FerdynandMachay">Wieś zawsze i wszędzie odznacza się charakterem zachowawczym. Dobrze wiemy, ile to trzeba trudu, nim się jakiś pożyteczny wynalazek zagnieździ i zadomowi na wsi. Nieraz naprawdę aż człowieka złość bierze, że poważne posunięcia w życiu gospodarczym, poważne wynalazki nie mogą znaleźć zrozumienia u wieśniaków, bo to przychodzi skądinąd, bo to przychodzi z miasta. Wieśniak był i ciągle jest trochę nieufny do wszystkiego tego, co nie z wioski jego pochodzi. I to jest szczęściem dla ludzkości. Bo gdyby wieś każdą myśl, każdą ideę, która na wieś się zgłosiła, przyjęła z otwartymi ramionami i zaraz oddała jej swoje grunta, żeby tam wydawała plony, tobyśmy żyli w nieustannym wrzeniu i w nieustannych rewolucjach. Wieś swoją zachowawczością uzdrawia życie i uzdrawia wrzenia społeczne. Ale jeżeli znamy ten charakter zachowawczy wsi, to równocześnie nie możemy i nie wolno nam przejść do porządku dziennego nad tym, co w tej wsi mimo jej zachowawczości już się zagnieździło, już się zadomowiło. A wiemy bardzo dobrze, że w tej wsi polskiej zagnieździł się radykalizm społeczny i radykalizm religijny. Skąd się on tam wziął? Gdy wieśniak idzie do miasta, gdy wieśniak czy wieśniaczka idzie do służby do miasta, przygląda się tym wszystkim wygodom, jakich zażywają mieszkańcy miast, a przede wszystkim poziomowi w obcowaniu jednego z drugim, nieraz żal i wstyd tego wieśniaka ogarnia, gdy ujrzy i gdy się przekona, jaka jest olbrzymia różnica między człowiekiem na wsi a-człowiekiem w mieście, jak w tym mieście szanują robotników zorganizowanych, jak szanują i poważają biednego bezrobotnego, który ma za sobą setki, czy tysiące, czy dziesiątki tysięcy zorganizowanych kolegów. I ten przykład miasta, ten przykład wielkiego ośrodka fabrycznego oddziaływał i na wieś, a oddziaływał z tego powodu, bo na wsi stopa życiowa była i jest po dzień dzisiejszy niesłychanie niska. Nie będę jej tu opisywał, uczynił to p. s. Bundzylak, ale wieś to odczuwa; musimy przyznać, że to stanowi pewien kompleks niższości, z którego to kompleksu niższości wieś chce się otrząsnąć, chce swoje życie podnieść na poziom, jakiego jest świadkiem w mieście. Chodzi tu już o sprawę godności ludzkiej. I znowu muszę się powołać na słowa Papieża Piusa XI, który w swoim liście do episkopatu w Meksyku w r. 1937 tak pisał do sterników tamtejszego kościoła: „Dla ochrony godności człowieka można wytykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia” Można wtykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia i kiedy to warunkom niesłuszni i niegodna m życia człowieczego człowiek się przygląda. to potem dużo, bardzo dużo zrozumienia ma dla prądów radykalno-społecznych. nawet dla prądów radykalno-religijnych. które u nas na naszej wsi niestety się zadomowiły. I znowu wielka prawda psychologiczna jest zawarta w encyklice Piusa XI o bezbożnym komunizmie, gdzie zachęca robotników katolików, ażeby przygarnęli do Kościoła te nieprzejrzane tłumy, które „rozgoryczone tym, że im się odmawiało zrozumienia i należytego poważania, odwróciły się nawet od Boga”. Psychologiczny moment bardzo ważny, na który my nie zwracamy dość uwagi. Papież naprawdę z pełną intuicją, wielką erudycją i wielkim doświadczeniem, jakie jest na Stolicy Piotrowej, podał nam przyczyny tych wszystkich wrażeń natury religijnej, społecznej i moralnej, które naszą wieś opanowały i które nas tak wielką troską i patriotycznym bólem napełniają. Pragnąłbym ten wielki problem, ten wielki — podkreślam — problem tego wrzenia, niezadowolenia i radykalizmu społeczno religijnego trochę wyjaśnić. Sam jestem synem chłopa. Jedenaścioro nas dzieci ojciec na kilku morgach wychował. Twarde było nas wszystkich życie, dlatego staram się to życie twarde moich kolegów i moich rówieśników zrozumieć i nie tylko zrozumieć, ale i ukochać, i nie tylko ukochać, ale im i pomóc. A niechże wszyscy młodzi bracha w naszych wioskach, gdzie istnieje i „Siew” i „Wici” i inne jeszcze organizacje obok organizacji Akcji Katolickiej, pamiętają o tym. że jeżeli wieś ma charakter zachowawczy, to Kościół ma charakter jeszcze bardziej zachowawczy, aniżeli najbardziej zachowawcza wieś. Jeżeli sobie człowiek przypomni, co się działo, gdy Papież Pius IX w połowie XIX stulecia w swoim „Sylabusie” potępił liberalizm i inne współczesne nauki, i gdy potem Kościół zwrócił się przeciwko tym ówczesnym nowym prądom gospodarczym i filozoficznym, ile to piorunów sypało się na jednego i drugiego papieża, nazywano ich zacofańcami i wrogami ludzkości — a później właśnie za to, za co ich wtedy potępiano, chwalono Piusa XI. i chwalili Go nie tylko katolicy, ale innowiercy.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#FerdynandMachay">Otóż ten Kościół, o takim charakterze zachowawczym, przeżywa różne idee, odrzuca wszystko to, co w tych ideach jest i może być niezdrowe; to zaś, co w tych ideach jest zdrowe i pożyteczne, pozostaje, i na tym potem spoczywa błogosławieństwo Kościoła i błogosławieństwo Boże.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#FerdynandMachay">Wychodząc z tego założenia, pragnę teraz podkreślić jeden moment bardzo doniosły, że my kapłani w Polsce jesteśmy, można powiedzieć, w 95% (nie mam dokładnych danych statystycznych) synami chłopów. I naprawdę nie rozumiem uprzedzenia tej lub innej organizacji do nas. Niech ani „Wici”, ani „Siew”, ani jakakolwiek inna organizacja, w której my pragniemy widzieć i pragniemy nie tylko widzieć, ale ujrzeć kiedyś podporę wielkiej potęgi Polski ludowej — niech one sobie nie myślą, ani na jeden maleńki momencik, że my, synowie chłopscy, możemy do ich słusznych dążeń społecznych odnosić się z jakimś niedowierzaniem, albo też z jakąś nieprzyjazną postawą. Nas w tym wszystkim boli materialna postawa, materializm dziejowy, który nie jest ideą chłopską, który nie jest ideą wiejską. ale jest ideą Marksa, ideą socjalistów — z miast i wielkich ośrodków fabrycznych, ale on na wsi nie ma co robić.</u>
<u xml:id="u-24.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SksMachay">Otóż ta wieś, z której my kapłani pochodzimy, niech będzie przekonana, że pragniemy tylko usunąć to. co się do organizacji wiejskich z materializmu dziejowego zakradło, zaś to, co jest dla wsi polskiej konieczne i pożyteczne, chcemy podeprzeć. W jaki sposób?</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SksMachay">Wysoka Izba pozwoli, że na ten temat nie będę mówił własnymi słowami, bo bym się może wyraził niedobrze lub niedostatecznie, ale pozwolę sobie odczytać Wysokiej Izbie kilka tez tzw. deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, które to tezy są programem społecznym Akcji Katolickiej na wsi wśród tych wszystkich, którzy pracują między tą kochaną młodzieżą, która należy do „Wici” i do „Siewu” i do innych związków młodych. Otóż deklaracja Rady Społecznej przy Prymasie Polski, konstatując, że „stan gospodarczo-społeczny wsi polskiej wykazuje bardzo poważne niedomagania”, ustala następujące tezy do uzdrowienia tych stosunków:</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SksMachay">„Reforma ustroju własnościowego jest jednym z głównych zadań celowej i roztropnej polityki agrarnej Państwa. Wśród sposobów realizowania tej polityki agrarnej przez Państwo wysuwa się na pierwsze miejsce popieranie i kontrolowanie samorzutnej ewolucji w kierunku powiększenia stanu posiadania własności drobnej.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SksMachay">W razie nieskuteczności lub niedostateczności innych środków, nie można Państwu odmówić prawa przymusowego wywłaszczania. Środek ten należy uznawać jednak za wyjątkowy, a okres parcelacji przymusowej nie może skutkiem tego trwać bez końca.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SksMachay">Przymusowe wywłaszczenie musi w każdym wypadku zapewnić dotychczasowemu właścicielowi należyte odszkodowanie, tj. takie, które nie wykazuje rażącej różnicy w stosunku do ceny rynkowej i umożliwia mu stworzenie innego warsztatu gospodarczego. Przy sprzedaży ziemi, uzyskanej w drodze przymusu wywłaszczenia, Państwo nie powinno stwarzać uprzywilejowanego rynku. Dopuszczalne jest natomiast udzielanie specjalnych udogodnień pewnym kategoriom nabywców zarówno na rynku wolnym, jak i przy parcelacji przymusowej.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SksMachay">Wymogi celowej, roztropnej polityki agrarnej dopuszczają przeobrażenie ustroju agrarnego (zwłaszcza gdy chodzi o przymusową parcelację) w tych granicach, na jakie pozwala wzgląd na poziom gospodarki rolnej, zdolność produkcyjną rolnictwa, potrzebę wyżywienia i obrony kraju.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SksMachay">Konieczność naprawy polskiego ustroju rolnego nie wymaga jednak całkowitego i bezwzględnego zniesienia wielkiej własności. Za pozostawieniem jej w pewnych granicach, zwłaszcza jako placówek o specjalnych zadaniach w produkcji rolnej, jak doświadczalnictwo, hodowla zarodowa, specjalne uprawy itd., przemawia ten wzgląd, że wypełnia ona dodatnią rolę w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej. O granicach, w jakich ma pozostać, rozstrzyga jej pożyteczność społeczna.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SksMachay">Schematycznemu i bezwzględnemu wyznaczeniu pewnego maximum posiadania przeciwstawiają się względy zarówno natury moralnej, jak i gospodarczej, z drugiej jednak strony w warunkach polskich wobec postępującego rozdrabniania gruntów włościańskich poniżej rozmiarów, które mogą zapewnić byt materialny rodziny, jest rzeczą konieczną zastosowanie pewnych norm prawnych, popartych odpowiednią polityką finansowo-kredytową, które by stwarzały warunki dla powstawania niepodzielnych rodzinnych gospodarstw włościańskich. To ograniczenie rozporządzania własnością rolną jest niezbędnym ogniwem akcji przebudowy stosunków własnościowych wsi, przyczyni się poza tym do wytworzenia tradycji rodzinnej i stanowej włościaństwa polskiego i wpłynie dodatnio na jego moralny i kulturalny poziom”.</u>
- <u xml:id="u-24.13" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Jestem mocno przekonany, że jeżeli cały nasz ruch młodo-wiejski przestudiowałby ten program deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, to znalazłby wspólną platformę działania i rozwoju z organizacjami Akcji Katolickiej i mam tę wielką nadzieję, że do Jego znalezienia wspólnego języka na wsi prędzej czy później dojdzie.</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SksMachay">P. senator Morawski podkreślił tu w swoim przemówieniu charakter bezbożniczy niektórych uniwersytetów ludowych. Muszę mu przyznać pod pewnym względem rację, że niektóre uniwersytety w swoich wystąpieniach, w swoich publikacjach naprawdę zdradzały w przeszłości (teraz już jest tego mniej, zwłaszcza w ostatnim roku i w ostatnich miesiącach) i dawały nam piśmienne dowody ruchu neopogańskiego czy też bezbożniczego. Musimy jednak przy rozpatrywaniu tego zagadnienia wziąć pod uwagę właśnie ten stan psychiczny, o którym mówi Pius XI w swej encyklice „Divini Redemptoris”, o bezbożnym komunizmie: że te idee neopogańskie czy też bezbożnicze nieraz były jakby jakimś głosem rozpaczy z powodu pogardzania i pomiatania warstwą ubogą i słabą. Niewątpliwie, że pracuje tu i ręka pewnych organizacyj, które idą z miast na naszą wieś, ażeby tam osłabiać tężyznę chłopa, który ma Polski bronić i który ma być treścią tężyzny naszej Ojczyzny. To, czego dzisiaj jesteśmy świadkami w jednym z państw znikających, potwierdza tylko naszą tezę, i ten nasz ból patriotyczny i ten ból szczególnie jako syna chłopskiego, że kierunek bezbożniczy i kierunek neopogański, gdyby się zakradł i gdyby on z dnia na dzień coraz bardziej nie znikał — a są dowody, że znika, bo w tych publikacjach czy „Wici”, czy „Siewu”, czy innych książkach tego rodzaju o tym jest coraz mniej, z radością to podkreślam — doszlibyśmy do takiego stanu rzeczy, żebyśmy naszego chłopa wychowali na hedonistę materialistycznego, w którym by zamarły pierwiastki patriotyczne, które by go w chwili, potrzebnej dla naszej ojczyzny, rozpaliły do czynu, którego to czynu dziś w jednym ze społeczeństw pod względem politycznym znikającym nie widzimy właśnie dlatego, że tam wielkie zmaterializowanie nastąpiło i te idee tam zupełnie zapanowały.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SksMachay">W bardzo pięknym przemówieniu p. s. Kolankowski wspomniał przedwczoraj o pewnym planie, ażeby w diecezjach na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej pomnożyć i to bardzo znacznie liczbę parafii. Plan ten jest dodatnią oceną roli kapłana-patrioty i kapłana-działacza na kresach. Wiem o tym i z całą świadomością prawdy chcę to tutaj podnieść i podkreślić, że zatargi, jakie istnieją między klerem i niektórymi organizacjami młodzieżowymi — jak to podkreśliłem w swoim przemówieniu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — nie zawsze mają podłoże dogmatyczne, lecz są bardzo często osobiste. Pragnę i to podkreślić, że biada księdzu, który stwarza taka sytuację, ale biada — to też trzeba mocno podkreślić — i tej organizacji, temu dziełu społecznemu. tej czynności społecznej, która swoją potęgę i swoją żywotność buduje na tego rodzaju słabościach kapłańskich. Oby ich w ogóle nie było i oby tego rodzaju budowli społecznych również nie było.</u>
- <u xml:id="u-24.16" who="#SksMachay">Nasze uniwersytety ludowe opierają się na wzorze duńskim, na wzorze społeczeństwa jakże daleko posuniętego pod względem uświadomienia kulturalnego i pod względem uświadomienia przede wszystkim rolniczego. Niestety, tam nie byłem, a tylko ze słyszenia i z czasopism i książek wiem, że miedzy społeczeństwem duńskim a naszym istnieje bardzo duża różnica. Uniwersytety ludowe powstają z inicjatywy p. Ministra Rolnictwa. „Spółdzielni uniwersytetów wiejskich” w Warszawie, Liceum Krzemienieckiego, Akcji Katolickiej i z innych inicjatyw. W tych uniwersytetach nie dbajmy, Wysoka Izbo, o pogłębienie różnic i niesnasek między jedną i drugą warstwą społeczną, lecz połóżmy wielki, olbrzymi nacisk przede wszystkim na pogłębienie kultury i oświaty ogólnej, a zwłaszcza rolniczej.</u>
- <u xml:id="u-24.17" who="#SksMachay">Bo nie wierzę sam osobiście, chociaż tutaj opinia moja nie będzie miarodajna na pewno, że wielkie liczby karłowatych gospodarstw są takim nieszczęściem Polski, ale wierzę w to, że było by bardzo wielkim nieszczęściem, gdybyśmy oświaty rolniczej dalej nie posunęli, niż ona dzisiaj jest zastosowana w praktyce na wsi. gdzie właśnie takie karłowate gospodarstwa są odstraszającym przykładem, jak nie należy parcelacji i reformy rolnej przez parcelację przeprowadzać.</u>
- <u xml:id="u-24.18" who="#SksMachay">A zatem jest bardzo dużo do zrobienia. Mamy głód ziemi, mamy głód godności na wsi, mamy głód wiedzy i mamy przede wszystkim wielką wolę młodzieży wiejskiej, która chce dorównać innym warstwom społecznym — i w tej woli szczęść jej Boże.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#FerdynandMachay">Otóż ta wieś, z której my kapłani pochodzimy, niech będzie przekonana, że pragniemy tylko usunąć to. co się do organizacji wiejskich z materializmu dziejowego zakradło, zaś to, co jest dla wsi polskiej konieczne i pożyteczne, chcemy podeprzeć. W jaki sposób?</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izba pozwoli, że na ten temat nie będę mówił własnymi słowami, bo bym się może wyraził niedobrze lub niedostatecznie, ale pozwolę sobie odczytać Wysokiej Izbie kilka tez tzw. deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, które to tezy są programem społecznym Akcji Katolickiej na wsi wśród tych wszystkich, którzy pracują między tą kochaną młodzieżą, która należy do „Wici” i do „Siewu” i do innych związków młodych. Otóż deklaracja Rady Społecznej przy Prymasie Polski, konstatując, że „stan gospodarczo-społeczny wsi polskiej wykazuje bardzo poważne niedomagania”, ustala następujące tezy do uzdrowienia tych stosunków:</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#FerdynandMachay">„Reforma ustroju własnościowego jest jednym z głównych zadań celowej i roztropnej polityki agrarnej Państwa. Wśród sposobów realizowania tej polityki agrarnej przez Państwo wysuwa się na pierwsze miejsce popieranie i kontrolowanie samorzutnej ewolucji w kierunku powiększenia stanu posiadania własności drobnej.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#FerdynandMachay">W razie nieskuteczności lub niedostateczności innych środków, nie można Państwu odmówić prawa przymusowego wywłaszczania. Środek ten należy uznawać jednak za wyjątkowy, a okres parcelacji przymusowej nie może skutkiem tego trwać bez końca.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#FerdynandMachay">Przymusowe wywłaszczenie musi w każdym wypadku zapewnić dotychczasowemu właścicielowi należyte odszkodowanie, tj. takie, które nie wykazuje rażącej różnicy w stosunku do ceny rynkowej i umożliwia mu stworzenie innego warsztatu gospodarczego. Przy sprzedaży ziemi, uzyskanej w drodze przymusu wywłaszczenia, Państwo nie powinno stwarzać uprzywilejowanego rynku. Dopuszczalne jest natomiast udzielanie specjalnych udogodnień pewnym kategoriom nabywców zarówno na rynku wolnym, jak i przy parcelacji przymusowej.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#FerdynandMachay">Wymogi celowej, roztropnej polityki agrarnej dopuszczają przeobrażenie ustroju agrarnego (zwłaszcza gdy chodzi o przymusową parcelację) w tych granicach, na jakie pozwala wzgląd na poziom gospodarki rolnej, zdolność produkcyjną rolnictwa, potrzebę wyżywienia i obrony kraju.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#FerdynandMachay">Konieczność naprawy polskiego ustroju rolnego nie wymaga jednak całkowitego i bezwzględnego zniesienia wielkiej własności. Za pozostawieniem jej w pewnych granicach, zwłaszcza jako placówek o specjalnych zadaniach w produkcji rolnej, jak doświadczalnictwo, hodowla zarodowa, specjalne uprawy itd., przemawia ten wzgląd, że wypełnia ona dodatnią rolę w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej. O granicach, w jakich ma pozostać, rozstrzyga jej pożyteczność społeczna.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#FerdynandMachay">Schematycznemu i bezwzględnemu wyznaczeniu pewnego maximum posiadania przeciwstawiają się względy zarówno natury moralnej, jak i gospodarczej, z drugiej jednak strony w warunkach polskich wobec postępującego rozdrabniania gruntów włościańskich poniżej rozmiarów, które mogą zapewnić byt materialny rodziny, jest rzeczą konieczną zastosowanie pewnych norm prawnych, popartych odpowiednią polityką finansowo-kredytową, które by stwarzały warunki dla powstawania niepodzielnych rodzinnych gospodarstw włościańskich. To ograniczenie rozporządzania własnością rolną jest niezbędnym ogniwem akcji przebudowy stosunków własnościowych wsi, przyczyni się poza tym do wytworzenia tradycji rodzinnej i stanowej włościaństwa polskiego i wpłynie dodatnio na jego moralny i kulturalny poziom”.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izbo! Jestem mocno przekonany, że jeżeli cały nasz ruch młodo-wiejski przestudiowałby ten program deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, to znalazłby wspólną platformę działania i rozwoju z organizacjami Akcji Katolickiej i mam tę wielką nadzieję, że do Jego znalezienia wspólnego języka na wsi prędzej czy później dojdzie.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#FerdynandMachay">P. senator Morawski podkreślił tu w swoim przemówieniu charakter bezbożniczy niektórych uniwersytetów ludowych. Muszę mu przyznać pod pewnym względem rację, że niektóre uniwersytety w swoich wystąpieniach, w swoich publikacjach naprawdę zdradzały w przeszłości (teraz już jest tego mniej, zwłaszcza w ostatnim roku i w ostatnich miesiącach) i dawały nam piśmienne dowody ruchu neopogańskiego czy też bezbożniczego. Musimy jednak przy rozpatrywaniu tego zagadnienia wziąć pod uwagę właśnie ten stan psychiczny, o którym mówi Pius XI w swej encyklice „Divini Redemptoris”, o bezbożnym komunizmie: że te idee neopogańskie czy też bezbożnicze nieraz były jakby jakimś głosem rozpaczy z powodu pogardzania i pomiatania warstwą ubogą i słabą. Niewątpliwie, że pracuje tu i ręka pewnych organizacyj, które idą z miast na naszą wieś, ażeby tam osłabiać tężyznę chłopa, który ma Polski bronić i który ma być treścią tężyzny naszej Ojczyzny. To, czego dzisiaj jesteśmy świadkami w jednym z państw znikających, potwierdza tylko naszą tezę, i ten nasz ból patriotyczny i ten ból szczególnie jako syna chłopskiego, że kierunek bezbożniczy i kierunek neopogański, gdyby się zakradł i gdyby on z dnia na dzień coraz bardziej nie znikał — a są dowody, że znika, bo w tych publikacjach czy „Wici”, czy „Siewu”, czy innych książkach tego rodzaju o tym jest coraz mniej, z radością to podkreślam — doszlibyśmy do takiego stanu rzeczy, żebyśmy naszego chłopa wychowali na hedonistę materialistycznego, w którym by zamarły pierwiastki patriotyczne, które by go w chwili, potrzebnej dla naszej ojczyzny, rozpaliły do czynu, którego to czynu dziś w jednym ze społeczeństw pod względem politycznym znikającym nie widzimy właśnie dlatego, że tam wielkie zmaterializowanie nastąpiło i te idee tam zupełnie zapanowały.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#FerdynandMachay">W bardzo pięknym przemówieniu p. s. Kolankowski wspomniał przedwczoraj o pewnym planie, ażeby w diecezjach na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej pomnożyć i to bardzo znacznie liczbę parafii. Plan ten jest dodatnią oceną roli kapłana-patrioty i kapłana-działacza na kresach. Wiem o tym i z całą świadomością prawdy chcę to tutaj podnieść i podkreślić, że zatargi, jakie istnieją między klerem i niektórymi organizacjami młodzieżowymi — jak to podkreśliłem w swoim przemówieniu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — nie zawsze mają podłoże dogmatyczne, lecz są bardzo często osobiste. Pragnę i to podkreślić, że biada księdzu, który stwarza taka sytuację, ale biada — to też trzeba mocno podkreślić — i tej organizacji, temu dziełu społecznemu. tej czynności społecznej, która swoją potęgę i swoją żywotność buduje na tego rodzaju słabościach kapłańskich. Oby ich w ogóle nie było i oby tego rodzaju budowli społecznych również nie było.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#FerdynandMachay">Nasze uniwersytety ludowe opierają się na wzorze duńskim, na wzorze społeczeństwa jakże daleko posuniętego pod względem uświadomienia kulturalnego i pod względem uświadomienia przede wszystkim rolniczego. Niestety, tam nie byłem, a tylko ze słyszenia i z czasopism i książek wiem, że miedzy społeczeństwem duńskim a naszym istnieje bardzo duża różnica. Uniwersytety ludowe powstają z inicjatywy p. Ministra Rolnictwa. „Spółdzielni uniwersytetów wiejskich” w Warszawie, Liceum Krzemienieckiego, Akcji Katolickiej i z innych inicjatyw. W tych uniwersytetach nie dbajmy, Wysoka Izbo, o pogłębienie różnic i niesnasek między jedną i drugą warstwą społeczną, lecz połóżmy wielki, olbrzymi nacisk przede wszystkim na pogłębienie kultury i oświaty ogólnej, a zwłaszcza rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#FerdynandMachay">Bo nie wierzę sam osobiście, chociaż tutaj opinia moja nie będzie miarodajna na pewno, że wielkie liczby karłowatych gospodarstw są takim nieszczęściem Polski, ale wierzę w to, że było by bardzo wielkim nieszczęściem, gdybyśmy oświaty rolniczej dalej nie posunęli, niż ona dzisiaj jest zastosowana w praktyce na wsi. gdzie właśnie takie karłowate gospodarstwa są odstraszającym przykładem, jak nie należy parcelacji i reformy rolnej przez parcelację przeprowadzać.</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#FerdynandMachay">A zatem jest bardzo dużo do zrobienia. Mamy głód ziemi, mamy głód godności na wsi, mamy głód wiedzy i mamy przede wszystkim wielką wolę młodzieży wiejskiej, która chce dorównać innym warstwom społecznym — i w tej woli szczęść jej Boże.</u>
<u xml:id="u-24.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Wróbel.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Wróbel.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SWróbel">Wysoki Senacie! Padły tu z ust szeregu mówców przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego słowa oskarżenia pod adresem naszej polskiej młodzieży na wyższych uczelniach, lecz z przyjemnością słuchałem słów mężów naszej nauki, wyrażających się pochlebnie o synach wsi. Wysoka Izbo, to poniekąd stawia nas, chłopów, w lepszym świetle, aniżeli dotychczas o nas było mniemanie. I jeżeli ta kultura na wsi, którą nasi synowie wnoszą na wyższe uczelnie, jest większa, w wyższym stopniu kultywowana aniżeli u młodzieży z miast, to zapewnić jest ku temu bardzo wiele przyczyn. Bo zdaje się, że na wsi nie ma tylu wypadków, jakie mają miejsce w mieście, a mianowicie młodzież wiejska nie widzi tego, co widzi młodzież miejska u tych wychowawców, którzy w zaraniu jej młodości w życie ją wprowadzają, a mianowicie u rodziców. Na wsi nie ma wypadku, aby przez rodzinę, orzec sakrament małżeństwa przewalały się całe sfory tytularnych ojców i tytularnych matek. I ja dziś z tej wysokiej trybuny apeluje do Pana Ministra Rolnictwa, że jeżeli wprowadzać będzie szkoły rolnicze, które są tak potrzebne, celem przygotowania przyszłych pokoleń do zawodu rolniczego, żeby te szkoły nawet o wyższym stopniu umieszczać na wsi, dalej od ośrodków wielkomiejskich.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SWróbel">Proszę Szanownych Pań i Panów, była tu poruszona sprawa żydowska. Ludność wiejska na terenie całej Polski w ogóle, a w szczególności na terenie ziem Małopolski wschodniej, skąd ja pochodzę, kwestię żydowską na wsi rozwiązała. rozwiązała ją nie za pomocą lasek, pałek czy kastetów, lecz rozwiązała dzięki tym organizacjom spółdzielczym, o jakich tu mówił s. Malski. Pozostały jeszcze na terenie Małopolski wschodniej kawałeczki kwestii żydowskiej, a mianowicie w wielu miejscowościach większe obszary ziemskie znajdują się w ręku nie polskim, a w ręku żydowskim. Jeżeli chodzi o historię przejścia tych obszarów z rąk polskich, to jest ona bardzo łatwa do przypomnienia. Ci, którzy byli powiernikami i arendarzami w karczmach za czasów przedrozbiorowych i w czasach niewoli, automatycznie zmienili się w posiadaczy dóbr ziemskich w poszczególnych wsiach Małopolski wschodniej. I nie został ten kapitał, którym zapłacili te majątki, krwawym trudem zdobyty, a była to tak zwana krwawa lichwa galicyjska...</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#WiktorWróbel">Wysoki Senacie! Padły tu z ust szeregu mówców przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego słowa oskarżenia pod adresem naszej polskiej młodzieży na wyższych uczelniach, lecz z przyjemnością słuchałem słów mężów naszej nauki, wyrażających się pochlebnie o synach wsi. Wysoka Izbo, to poniekąd stawia nas, chłopów, w lepszym świetle, aniżeli dotychczas o nas było mniemanie. I jeżeli ta kultura na wsi, którą nasi synowie wnoszą na wyższe uczelnie, jest większa, w wyższym stopniu kultywowana aniżeli u młodzieży z miast, to zapewnić jest ku temu bardzo wiele przyczyn. Bo zdaje się, że na wsi nie ma tylu wypadków, jakie mają miejsce w mieście, a mianowicie młodzież wiejska nie widzi tego, co widzi młodzież miejska u tych wychowawców, którzy w zaraniu jej młodości w życie ją wprowadzają, a mianowicie u rodziców. Na wsi nie ma wypadku, aby przez rodzinę, orzec sakrament małżeństwa przewalały się całe sfory tytularnych ojców i tytularnych matek. I ja dziś z tej wysokiej trybuny apeluje do Pana Ministra Rolnictwa, że jeżeli wprowadzać będzie szkoły rolnicze, które są tak potrzebne, celem przygotowania przyszłych pokoleń do zawodu rolniczego, żeby te szkoły nawet o wyższym stopniu umieszczać na wsi, dalej od ośrodków wielkomiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#WiktorWróbel">Proszę Szanownych Pań i Panów, była tu poruszona sprawa żydowska. Ludność wiejska na terenie całej Polski w ogóle, a w szczególności na terenie ziem Małopolski wschodniej, skąd ja pochodzę, kwestię żydowską na wsi rozwiązała. rozwiązała ją nie za pomocą lasek, pałek czy kastetów, lecz rozwiązała dzięki tym organizacjom spółdzielczym, o jakich tu mówił s. Malski. Pozostały jeszcze na terenie Małopolski wschodniej kawałeczki kwestii żydowskiej, a mianowicie w wielu miejscowościach większe obszary ziemskie znajdują się w ręku nie polskim, a w ręku żydowskim. Jeżeli chodzi o historię przejścia tych obszarów z rąk polskich, to jest ona bardzo łatwa do przypomnienia. Ci, którzy byli powiernikami i arendarzami w karczmach za czasów przedrozbiorowych i w czasach niewoli, automatycznie zmienili się w posiadaczy dóbr ziemskich w poszczególnych wsiach Małopolski wschodniej. I nie został ten kapitał, którym zapłacili te majątki, krwawym trudem zdobyty, a była to tak zwana krwawa lichwa galicyjska...</u>
<u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SWróbel">...była to krwawica chłopa polskiego. z którego nędzy wyciśnięto ostatnie soki i osiedlono się na folwarkach.</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SWróbel">Z tego miejsca apeluję do Pana Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, żeby projekt ustawy, o którym niedawno czytałem w pismach, o wykupie przez Państwo ziemi z rąk żydowskich jak najprędzej wszedł pod obrady Izb ustawodawczych.</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SWróbel">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli chodzi o to, czy przeprowadzać parcelację, czy nie, to stwierdzam również z tego miejsca, że o ile chodzi o Małopolskę wschodnią, to tych ośrodków, które by szerzyły kulturę ze względu specjalnego przeznaczenia nasiennego czy hodowlanego, nie należało by zostawiać. Mieliśmy przykre doświadczenie ostatniej jesieni, gdy nad nami posiał duch wojny. Widzieliśmy wówczas naszych patriotycznych ziemian, jak z tobołkami zatrzymali się aż we Lwowie, a został chłop, ten, który od wieków tam siedzi, został osadnik, który przyszedł w 1920 r., bo już wrósł silnie korzeniami w te świętą ziemię, którą ukochał. Skończyłem.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#WiktorWróbel">...była to krwawica chłopa polskiego. z którego nędzy wyciśnięto ostatnie soki i osiedlono się na folwarkach.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#WiktorWróbel">Z tego miejsca apeluję do Pana Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, żeby projekt ustawy, o którym niedawno czytałem w pismach, o wykupie przez Państwo ziemi z rąk żydowskich jak najprędzej wszedł pod obrady Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#WiktorWróbel">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli chodzi o to, czy przeprowadzać parcelację, czy nie, to stwierdzam również z tego miejsca, że o ile chodzi o Małopolskę wschodnią, to tych ośrodków, które by szerzyły kulturę ze względu specjalnego przeznaczenia nasiennego czy hodowlanego, nie należało by zostawiać. Mieliśmy przykre doświadczenie ostatniej jesieni, gdy nad nami posiał duch wojny. Widzieliśmy wówczas naszych patriotycznych ziemian, jak z tobołkami zatrzymali się aż we Lwowie, a został chłop, ten, który od wieków tam siedzi, został osadnik, który przyszedł w 1920 r., bo już wrósł silnie korzeniami w te świętą ziemię, którą ukochał. Skończyłem.</u>
<u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Giedroyć.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Giedroyć.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SGiedroyć">Wysoki Senacie! Zagadnienie ziem wschodnich i ich znaczenie dla mocy, potęgi, a nawet całości Rzeczypospolitej zaczyna być coraz bardziej znane i doceniane, sądzę więc, iż nic potrzebuję uzasadniać tej oczywistej prawdy.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#SGiedroyć">Za fakt leżący poza wszelką dyskusją należy również przyjąć, że żaden bodajże większy rejon w granicach politycznych Polski nie reprezentuje tak doskonałych warunków glebowych i klimatycznych, jak szmat ziemi, rozciągający się w pasie przejściowym miedzy wielką doliną Prypeci a Podolem. Polska nie jest na tyle wyposażona w dobre ziemie, aby nie doceniać, jako istotnego aktywu gospodarczego, jednolitego kompleksu losów i czarnoziemów Wołynia. Urodzajna gleba przesądziła o rolniczym charakterze tego wielkiego odcinka ziem wschodnich. Wołyń był takim od wieków i takim pozostał do dzisiaj. Ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy 72%. Jest to ludność przeważnie rolnicza, skrzętna, rzetelna i oddana swej pracy na roli.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SGiedroyć">Główną cechą chłopsko-rolniczej rzeczywistości Wołynia jest prymitywizm w zakresie sposobów gospodarowania i potrzeb cywilizacyjnych środowiska wiejskiego, jakże niewspółmierny w stosunku do możliwości.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SGiedroyć">Pomimo przeprowadzonej naprawy ustroju rolnego, zaspokojenia najbardziej palących potrzeb komunikacyjnych — mam tu na myśli tylko drogi kołowe, kolei żelaznych nie zbudowaliśmy bowiem ani jednego kilometra na Wołyniu — organizacji rolnictwa w dalszym ciągu trwa stan niewystarczającego powiązania Wołynia z gospodarstwem narodowym Polski. Trudność znalezienia ujścia dla różnego rodzaju zbóż i roślin uprawnych, owoców, warzyw i produktów hodowlanych opóźnia znacznie proces intensyfikacji pracy rolniczej i narastania zamożności rejonu, który posiada po temu wszelkie warunki oraz opinię kraju mlekiem i miodem płynącego.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SGiedroyć">W następstwie tych braków i trudności rolnik na Wołyniu, według danych oficjalnej statystyki, otrzymuje za sprzedany produkt ceny najmniejsze w całym Państwie. Objawy te są wymownym dowodem trwającego wciąż upośledzenia Wołynia w zakresie warunków ogólnoekonomicznych, które mimo dokonanych prac konstruktywnych układają się dla niego w dalszym ciągu niekorzystnie.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#SGiedroyć">Sprzedając wytwory własnej pracy po bardzo niskich cenach, równocześnie rolnik wołyński musi płacić znacznie, więcej niż gdzie indziej w Polsce za artykuły przemysłowe ze względu na wyższe koszta ich dowozu i odległych ośrodków produkcji.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#SGiedroyć">Jeżeli więc weźmiemy pod uwagę braki komunikacji kolejowej Wołynia, jego oddalenie od rynków zbytu i zakupu: portów, Śląska i Centralnego Okręgu Przemysłowego, surowcowy charakter wywozu produkcji roślinnej i hodowlanej — staje się oczywistym, jak ogromne znaczenie posiada, szczególnie tutaj, celowo i na miarę potrzeb rozbudowany przemysł rolny oraz odpowiednie inwestycje w zakresie przemysłu rolnego. Przywrócą one Wołyniowi równowagę struktury gospodarczej, stworzą możność zatrudnienia nadwyżki rąk ludzkich na wsi, a dzięki wywozowi na rynki krajowe i zagraniczne zamiast surowców — fabrykatów i półfabrykatów stworzą trwałe warunki opłacalności produkcji rolniczej.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SGiedroyć">Wysoka Izbo! Mówiąc o inwestycjach, mam na myśli trojakiego rodzaju inwestycje, które proszę pozwolić mi przedstawić w streszczeniu: 1) komunikacyjne, 2) w zakresie przemysłu rolnego i 3) usprawnienia obrotu. Z inwestycyj komunikacyjnych pierwszorzędnym i decydującym dla przyśpieszenia rozwoju gospodarczego Wołynia będzie połączenie Łucka, centralnego punktu województwa, z rynkami zbytu i zakupu. Pierwszym etapem realizacji tego połączenia winna być budowa odcinka kolejowego Łuck — Wojnica długości 45 km.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#SGiedroyć">Z inwestycyj w zakresie przemysłu rolnego uważam za najpilniejsze przede wszystkim te, które są związane z mleczarstwem spółdzielczym, a więc: dostosowanie istniejących budynków mleczarń do nowych warunków produkcyjnych, stawianie nowych budynków, konieczność mechanizacji mleczarń i zastępowanie prymitywnych urządzeń urządzeniami nowoczesnymi, znajdującymi powszechne zastosowanie w województwach centralnych i zachodnich; rozbudowa serowarstwa. Następnie — gorzelnictwo rolnicze, olejarnie eksportowe, suszarnictwo i przetwórstwo grzybów, jarzyn i jagód; przędzalnia i tkalnia wełny, przetwórstwo owocowe, cukrownie rolnicze, kotoniarnia i fabryka konserw wołowych.</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#SGiedroyć">Co zaś do inwestycji usprawnienia obrotu, to bez tych inwestycji nie może być mowy o stworzeniu odpowiednich warunków dla rozwoju handlu artykułami rolniczymi, a więc uważam za nieodzowne: budowę sieci magazynów zbożowych, rzeźni eksportowej i chłodni; sortowni, przechowalni i suszarni owoców i hal targowych chmielarskich.</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SGiedroyć">Są to wszystko inwestycje kosztowne, przerastające nie tylko zdolności finansowe jakiegokolwiek kupca, lecz nawet możliwości samorządu lub rolniczego kapitału społecznego. Inwestycje te muszą być zatem realizowane przy wydatnej pomocy kredytowej Państwa — niech mi więc wolno będzie wyrazić głęboką nadzieję, że Pan Minister w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia przy repartycji funduszu inwestycyjnego na okres najbliższy. Szczegółową kalkulację tych inwestycji będę się starał przedstawić Panu Ministrowi w najbliższym czasie osobiście.</u>
- <u xml:id="u-28.11" who="#SGiedroyć">Wysoki Senacie! Jeżeli pozwoliłem sobie zabrać głos w debacie dzisiejszej, to nie dlatego, by „rzucać nowe projekty inwestycyjne”, są one bowiem i stare i dobrze wszystkim znane. Powodowałem się li tylko głęboką troską, by trwająca wciąż zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między obszarami wschodnimi a resztą Państwa, wysoce szkodliwa, a nawet wręcz niebezpieczna, została wreszcie usunięta. Uważam bowiem, iż są to najpilniejsze zadania, jakie chwila obecna stawia przed gospodarczą polityką Państwa, realizacja których ani odsuwana ani przewlekana już dłużej być nie może i nie powinna.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoki Senacie! Zagadnienie ziem wschodnich i ich znaczenie dla mocy, potęgi, a nawet całości Rzeczypospolitej zaczyna być coraz bardziej znane i doceniane, sądzę więc, iż nic potrzebuję uzasadniać tej oczywistej prawdy.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#TadeuszGiedroyć">Za fakt leżący poza wszelką dyskusją należy również przyjąć, że żaden bodajże większy rejon w granicach politycznych Polski nie reprezentuje tak doskonałych warunków glebowych i klimatycznych, jak szmat ziemi, rozciągający się w pasie przejściowym miedzy wielką doliną Prypeci a Podolem. Polska nie jest na tyle wyposażona w dobre ziemie, aby nie doceniać, jako istotnego aktywu gospodarczego, jednolitego kompleksu losów i czarnoziemów Wołynia. Urodzajna gleba przesądziła o rolniczym charakterze tego wielkiego odcinka ziem wschodnich. Wołyń był takim od wieków i takim pozostał do dzisiaj. Ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy 72%. Jest to ludność przeważnie rolnicza, skrzętna, rzetelna i oddana swej pracy na roli.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#TadeuszGiedroyć">Główną cechą chłopsko-rolniczej rzeczywistości Wołynia jest prymitywizm w zakresie sposobów gospodarowania i potrzeb cywilizacyjnych środowiska wiejskiego, jakże niewspółmierny w stosunku do możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#TadeuszGiedroyć">Pomimo przeprowadzonej naprawy ustroju rolnego, zaspokojenia najbardziej palących potrzeb komunikacyjnych — mam tu na myśli tylko drogi kołowe, kolei żelaznych nie zbudowaliśmy bowiem ani jednego kilometra na Wołyniu — organizacji rolnictwa w dalszym ciągu trwa stan niewystarczającego powiązania Wołynia z gospodarstwem narodowym Polski. Trudność znalezienia ujścia dla różnego rodzaju zbóż i roślin uprawnych, owoców, warzyw i produktów hodowlanych opóźnia znacznie proces intensyfikacji pracy rolniczej i narastania zamożności rejonu, który posiada po temu wszelkie warunki oraz opinię kraju mlekiem i miodem płynącego.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#TadeuszGiedroyć">W następstwie tych braków i trudności rolnik na Wołyniu, według danych oficjalnej statystyki, otrzymuje za sprzedany produkt ceny najmniejsze w całym Państwie. Objawy te są wymownym dowodem trwającego wciąż upośledzenia Wołynia w zakresie warunków ogólnoekonomicznych, które mimo dokonanych prac konstruktywnych układają się dla niego w dalszym ciągu niekorzystnie.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#TadeuszGiedroyć">Sprzedając wytwory własnej pracy po bardzo niskich cenach, równocześnie rolnik wołyński musi płacić znacznie, więcej niż gdzie indziej w Polsce za artykuły przemysłowe ze względu na wyższe koszta ich dowozu i odległych ośrodków produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#TadeuszGiedroyć">Jeżeli więc weźmiemy pod uwagę braki komunikacji kolejowej Wołynia, jego oddalenie od rynków zbytu i zakupu: portów, Śląska i Centralnego Okręgu Przemysłowego, surowcowy charakter wywozu produkcji roślinnej i hodowlanej — staje się oczywistym, jak ogromne znaczenie posiada, szczególnie tutaj, celowo i na miarę potrzeb rozbudowany przemysł rolny oraz odpowiednie inwestycje w zakresie przemysłu rolnego. Przywrócą one Wołyniowi równowagę struktury gospodarczej, stworzą możność zatrudnienia nadwyżki rąk ludzkich na wsi, a dzięki wywozowi na rynki krajowe i zagraniczne zamiast surowców — fabrykatów i półfabrykatów stworzą trwałe warunki opłacalności produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoka Izbo! Mówiąc o inwestycjach, mam na myśli trojakiego rodzaju inwestycje, które proszę pozwolić mi przedstawić w streszczeniu: 1) komunikacyjne, 2) w zakresie przemysłu rolnego i 3) usprawnienia obrotu. Z inwestycyj komunikacyjnych pierwszorzędnym i decydującym dla przyśpieszenia rozwoju gospodarczego Wołynia będzie połączenie Łucka, centralnego punktu województwa, z rynkami zbytu i zakupu. Pierwszym etapem realizacji tego połączenia winna być budowa odcinka kolejowego Łuck — Wojnica długości 45 km.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#TadeuszGiedroyć">Z inwestycyj w zakresie przemysłu rolnego uważam za najpilniejsze przede wszystkim te, które są związane z mleczarstwem spółdzielczym, a więc: dostosowanie istniejących budynków mleczarń do nowych warunków produkcyjnych, stawianie nowych budynków, konieczność mechanizacji mleczarń i zastępowanie prymitywnych urządzeń urządzeniami nowoczesnymi, znajdującymi powszechne zastosowanie w województwach centralnych i zachodnich; rozbudowa serowarstwa. Następnie — gorzelnictwo rolnicze, olejarnie eksportowe, suszarnictwo i przetwórstwo grzybów, jarzyn i jagód; przędzalnia i tkalnia wełny, przetwórstwo owocowe, cukrownie rolnicze, kotoniarnia i fabryka konserw wołowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#TadeuszGiedroyć">Co zaś do inwestycji usprawnienia obrotu, to bez tych inwestycji nie może być mowy o stworzeniu odpowiednich warunków dla rozwoju handlu artykułami rolniczymi, a więc uważam za nieodzowne: budowę sieci magazynów zbożowych, rzeźni eksportowej i chłodni; sortowni, przechowalni i suszarni owoców i hal targowych chmielarskich.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#TadeuszGiedroyć">Są to wszystko inwestycje kosztowne, przerastające nie tylko zdolności finansowe jakiegokolwiek kupca, lecz nawet możliwości samorządu lub rolniczego kapitału społecznego. Inwestycje te muszą być zatem realizowane przy wydatnej pomocy kredytowej Państwa — niech mi więc wolno będzie wyrazić głęboką nadzieję, że Pan Minister w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia przy repartycji funduszu inwestycyjnego na okres najbliższy. Szczegółową kalkulację tych inwestycji będę się starał przedstawić Panu Ministrowi w najbliższym czasie osobiście.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoki Senacie! Jeżeli pozwoliłem sobie zabrać głos w debacie dzisiejszej, to nie dlatego, by „rzucać nowe projekty inwestycyjne”, są one bowiem i stare i dobrze wszystkim znane. Powodowałem się li tylko głęboką troską, by trwająca wciąż zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między obszarami wschodnimi a resztą Państwa, wysoce szkodliwa, a nawet wręcz niebezpieczna, została wreszcie usunięta. Uważam bowiem, iż są to najpilniejsze zadania, jakie chwila obecna stawia przed gospodarczą polityką Państwa, realizacja których ani odsuwana ani przewlekana już dłużej być nie może i nie powinna.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Rolnictwa, i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. Minister Rolnictwa, i Reform Rolnych.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
<u xml:id="u-30.0" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychPoniatowski">Nie jest to przypadek, że dziś, po upływie lat dwudziestu, w tej samej sali rozbrzmiewają ponownie, może z większą intensywnością niż dotychczas, uwagi o reformie rolnej.</u>
@@ -480,115 +480,115 @@
<u xml:id="u-30.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Bruski.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SBruski">Wysoki Senacie! Jeśli Polska dziś ma wolny dostęp do morza, jeśli nad Bałtykiem — w Gdyni, Władysławowie, na Helu buduje zręby swej mocarstwowości, roznosi imię Polski po wszystkich częściach świata, to jest to w lwiej części zasługą polskiego rolnika na Pomorzu, który jak żołnierz stał na posterunku swej ojcowizny, nie pozwolił się wywłaszczyć, nie dał się wynarodowić, walczył, przetrwał wszystkie burze dziejowe od upadku Polski aż do jej chwalebnego zmartwychwstania. Dziś ten rolnik polski w swej wolnej Ojczyźnie, pracując nadal w znoju, trudzie jak ongiś, jak zawsze — głoduje, bo jego warsztat pracy jest nieopłacalny. Ciężko mu, lecz nie złorzeczy. Ale zwraca się z pełną ufnością do swego Ministra, do Rządu, wiedząc i wierząc, że tu znajdzie pomoc. W jego to imieniu przedstawiciel rolników pomorskich, p. s. Śląski, wyłuszczył, co go boli, co należało by naprawić.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#SBruski">Ja zatem pragnąłbym tylko kilka słów do tego dodać. Przed kilku dniami delegacja pow. kartuskiego złożyła p. Ministrowi obszerny memoriał, ilustrujący położenie osadników rentowych tego regionu. Ja bym chciał do tego nawiązać i gorąco zaapelować do Pana Ministra o poparcie słusznych jego żądań. Jeśli los osadników wszędzie jest dość opłakany, to tu nędza ich występuje w szczególnie jaskrawej formie. Licha, kamienista lub piaszczysta gleba, zimny klimat, ciężkie warunki hodowli i trudność zbytu, wszystko to składa się na to, że nawet w dobrych czasach nie po różach osadnik ten chodził. Dziś jednak, wobec ogólnego kryzysu w rolnictwie, stacza się coraz niżej i już nie ma czym płacić. Nawet wszystkie obniżki i chwilowe moratoria nic mu nie pomagają, tak że grozi mu eksmisja, wywłaszczenie, od kogo? Od tej instytucji, która jest stworzona dla pomagania rolnikom — od Państwowego Banku Rolnego. Jego sąsiad Niemiec daje sobie radę, bo jemu przychodzą z pomocą, bo mniejszość niemiecka bardzo skrzętnie dba o to, żeby nic nie uronić ze swego stanu posiadania, a przecież ten polski osadnik — to pionier i obrońca polskiej ziemi na granicy! On to właśnie niejednokrotnie wykupił rolę z rąk obcych, pomnażając tym samym polski stan posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#DawidBruski">Wysoki Senacie! Jeśli Polska dziś ma wolny dostęp do morza, jeśli nad Bałtykiem — w Gdyni, Władysławowie, na Helu buduje zręby swej mocarstwowości, roznosi imię Polski po wszystkich częściach świata, to jest to w lwiej części zasługą polskiego rolnika na Pomorzu, który jak żołnierz stał na posterunku swej ojcowizny, nie pozwolił się wywłaszczyć, nie dał się wynarodowić, walczył, przetrwał wszystkie burze dziejowe od upadku Polski aż do jej chwalebnego zmartwychwstania. Dziś ten rolnik polski w swej wolnej Ojczyźnie, pracując nadal w znoju, trudzie jak ongiś, jak zawsze — głoduje, bo jego warsztat pracy jest nieopłacalny. Ciężko mu, lecz nie złorzeczy. Ale zwraca się z pełną ufnością do swego Ministra, do Rządu, wiedząc i wierząc, że tu znajdzie pomoc. W jego to imieniu przedstawiciel rolników pomorskich, p. s. Śląski, wyłuszczył, co go boli, co należało by naprawić.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#DawidBruski">Ja zatem pragnąłbym tylko kilka słów do tego dodać. Przed kilku dniami delegacja pow. kartuskiego złożyła p. Ministrowi obszerny memoriał, ilustrujący położenie osadników rentowych tego regionu. Ja bym chciał do tego nawiązać i gorąco zaapelować do Pana Ministra o poparcie słusznych jego żądań. Jeśli los osadników wszędzie jest dość opłakany, to tu nędza ich występuje w szczególnie jaskrawej formie. Licha, kamienista lub piaszczysta gleba, zimny klimat, ciężkie warunki hodowli i trudność zbytu, wszystko to składa się na to, że nawet w dobrych czasach nie po różach osadnik ten chodził. Dziś jednak, wobec ogólnego kryzysu w rolnictwie, stacza się coraz niżej i już nie ma czym płacić. Nawet wszystkie obniżki i chwilowe moratoria nic mu nie pomagają, tak że grozi mu eksmisja, wywłaszczenie, od kogo? Od tej instytucji, która jest stworzona dla pomagania rolnikom — od Państwowego Banku Rolnego. Jego sąsiad Niemiec daje sobie radę, bo jemu przychodzą z pomocą, bo mniejszość niemiecka bardzo skrzętnie dba o to, żeby nic nie uronić ze swego stanu posiadania, a przecież ten polski osadnik — to pionier i obrońca polskiej ziemi na granicy! On to właśnie niejednokrotnie wykupił rolę z rąk obcych, pomnażając tym samym polski stan posiadania.</u>
<u xml:id="u-32.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-32.3" who="#SBruski">Ze względu więc na taki stan rzeczy, proszę usilnie Pana Ministra o zainteresowanie się losem tych osadników, którzy bez własnej winy popadli w tak beznadziejne położenie i o wstrzymanie przetargów, obniżenie rent względnie umorzenie ich tam, gdzie warunki tego będą wymagały. Ja wierzę, że nasz pomorski osadnik chętnie uiści to, co do niego należy, zapłaci podatki, zapłaci procenty i raty amortyzacyjne; a wdzięczność, którą będzie odczuwał do Rządu Polskiego, który tak po ludzku potraktuje jego położenie, wzmocni jego przywiązanie do Macierzy polskiej i będzie ten element osadniczy mocną zaporą i opoką, o którą rozbiją się wszelkie fale agitacji wrogów kraju, wewnętrznych i zewnętrznych, a wiadomo, że dużo, bardzo dużo z pokusami różnego rodzaju musi walczyć pomorski chłop małorolny i osadnik.</u>
- <u xml:id="u-32.4" who="#SBruski">A teraz kilka słów odpowiedzi p. senatorowi Hasbachowi. Przykro mi, że muszę ze swoim najbliższym sąsiadem polemizować, ale widocznie los nam przeznaczył współpracować ze sobą na terenie parlamentu, stojąc jednak na dwóch przeciwnych biegunach. Otóż żali się Pan Senator na niesprawiedliwość przy stosowaniu reformy rolnej. A jaka jest rzeczywistość? Będę mówił o trzech województwach zachodnich. Śląsk: Niemcy na Śląsku stanowią 6,5% ludności, a posiadają w swym ręku 86% wielkiej własności. Dotychczas reforma rolna odbywała się na podstawie przepisów pruskich, i to na podstawie konwencji genewskiej. Uruchomienie ziemi zdatnej do parcelacji następowało przez Związek Dostarczycieli Ziemi, do którego należeli tylko właściciele niemieccy. Więc za okres do lipca 1938 r. winien Pan Senator swe pretensje zgłosić pod właściwym adresem. Obecnie, tj. od lipca 1938 r., po wygaśnięciu konwencji genewskiej, Rząd Polski ogłosił spis majątków, podlegających parcelacji, na którym figurują rzeczywiście tylko dwa nazwiska polskie. Ależ to zupełnie zrozumiałe, skoro — jak już poprzednio wspomniałem — wielka własność ziemska blisko w 90% jest w rękach niemieckich. Skoro mniejszość niemiecka nie parceluje prywatnie, trzeba było przystąpić do tego urzędowo. To chyba jest logiczne i naturalne, bo gdyby tego nie uczyniono, stworzono by osobne przywileje dla mniejszości niemieckiej kosztem ludności polskiej, no, a tego chyba Pan Senator od Rządu Polskiego nie zechce żądać?!</u>
- <u xml:id="u-32.5" who="#SBruski">Województwo poznańskie: mniejszość niemiecka w województwie stanowi 9% ludności, a reprezentuje 24,1% stanu posiadania na roli, zaś w kategorii majątków ponad 100 ha odsetek ten wzrasta od 35 do 70%. Polacy dotychczas bardzo dużo parcelowali prywatnie, Niemcy zaś nie, więc konsekwencje są jasne i parcelacja tylko pozornie godzi w mniejszość niemiecką, a jest raczej wynikiem sprawiedliwego traktowania ludności i polskiej i niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-32.6" who="#SBruski">Pomorze: mniejszość niemiecka na Pomorzu stanowi 9,8% ogółu ludności, a posiada ziemi uprawnej prawie 22%, czyli 3 razy na głowę więcej aniżeli ludność polska. Wielkiej własności, tj. ponad 100 ha, posiada mniejszość niemiecka od 40% do 75%. Jeśli więc stosuje się reformę rolną, to godzi ona w równej mierze w własność niemiecką, jak i polską, i to procentowo sprawiedliwie w stosunku do posiadanej własności, a nawet korzystniej dla własności niemieckiej. Jako przykład podam procentowy udział własności polskiej i niemieckiej w sumie obszarów wyłączonych od obowiązku parcelacji. Z ogólnego obszaru 180.440 ha na „małym Pomorzu”, wyłączonego od obowiązku parcelacji, przypada na własność polską 42%, na niemiecką zaś 58%, czyli że własność niemiecka jest tu wyraźnie uprzywilejowana, a mogło przecież być inaczej. I pytam się., gdzie tu jest krzywda?</u>
- <u xml:id="u-32.7" who="#SBruski">Nie krzywdząc mniejszości niemieckiej, nie możemy jednak tolerować takiego stanu, żeby obywatel polski dusił, się na karłowatych, przeludnionych obszarach rolnych, względnie platonicznie jako bezrobotny wiejski wzdychał do własnego kawałka ziemi, a obywatel z mniejszości niemieckiej panoszył się na rozległych, i to najżyźniejszych, obszarach polskiej ziemi, o której wyzwolenie przelewaliśmy krew, dla której ofiarowały życie i mienie całe pokolenia polskie, na których to ziemiach do niedawna hulała w najokropniejszy sposób pruska hakata. Sądzę, że jako lojalny obywatel polski, Pan Senator przyzna mi rację, bo przyznać mi musi.</u>
- <u xml:id="u-32.8" who="#SBruski">A jeśli Pan Senator zapowiada walkę aż do upadłego o rzekome słuszne prawa mniejszości niemieckiej na tym odcinku, to niech Pan Senator przyjmie do łaskawej wiadomości, że my, Polacy, tę rękawicę nam rzuconą podniesiemy i rozpoczniemy walkę o usunięcie wiekowych krzywd, wyrządzonych nam podczas 150-letniej niewoli u Prusaków, walkę o usunięcie skutków rządów osławionej Komisji Kolonizacyjnej, aż usunięta będzie na zawsze krzywda Drzymały.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#DawidBruski">Ze względu więc na taki stan rzeczy, proszę usilnie Pana Ministra o zainteresowanie się losem tych osadników, którzy bez własnej winy popadli w tak beznadziejne położenie i o wstrzymanie przetargów, obniżenie rent względnie umorzenie ich tam, gdzie warunki tego będą wymagały. Ja wierzę, że nasz pomorski osadnik chętnie uiści to, co do niego należy, zapłaci podatki, zapłaci procenty i raty amortyzacyjne; a wdzięczność, którą będzie odczuwał do Rządu Polskiego, który tak po ludzku potraktuje jego położenie, wzmocni jego przywiązanie do Macierzy polskiej i będzie ten element osadniczy mocną zaporą i opoką, o którą rozbiją się wszelkie fale agitacji wrogów kraju, wewnętrznych i zewnętrznych, a wiadomo, że dużo, bardzo dużo z pokusami różnego rodzaju musi walczyć pomorski chłop małorolny i osadnik.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#DawidBruski">A teraz kilka słów odpowiedzi p. senatorowi Hasbachowi. Przykro mi, że muszę ze swoim najbliższym sąsiadem polemizować, ale widocznie los nam przeznaczył współpracować ze sobą na terenie parlamentu, stojąc jednak na dwóch przeciwnych biegunach. Otóż żali się Pan Senator na niesprawiedliwość przy stosowaniu reformy rolnej. A jaka jest rzeczywistość? Będę mówił o trzech województwach zachodnich. Śląsk: Niemcy na Śląsku stanowią 6,5% ludności, a posiadają w swym ręku 86% wielkiej własności. Dotychczas reforma rolna odbywała się na podstawie przepisów pruskich, i to na podstawie konwencji genewskiej. Uruchomienie ziemi zdatnej do parcelacji następowało przez Związek Dostarczycieli Ziemi, do którego należeli tylko właściciele niemieccy. Więc za okres do lipca 1938 r. winien Pan Senator swe pretensje zgłosić pod właściwym adresem. Obecnie, tj. od lipca 1938 r., po wygaśnięciu konwencji genewskiej, Rząd Polski ogłosił spis majątków, podlegających parcelacji, na którym figurują rzeczywiście tylko dwa nazwiska polskie. Ależ to zupełnie zrozumiałe, skoro — jak już poprzednio wspomniałem — wielka własność ziemska blisko w 90% jest w rękach niemieckich. Skoro mniejszość niemiecka nie parceluje prywatnie, trzeba było przystąpić do tego urzędowo. To chyba jest logiczne i naturalne, bo gdyby tego nie uczyniono, stworzono by osobne przywileje dla mniejszości niemieckiej kosztem ludności polskiej, no, a tego chyba Pan Senator od Rządu Polskiego nie zechce żądać?!</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#DawidBruski">Województwo poznańskie: mniejszość niemiecka w województwie stanowi 9% ludności, a reprezentuje 24,1% stanu posiadania na roli, zaś w kategorii majątków ponad 100 ha odsetek ten wzrasta od 35 do 70%. Polacy dotychczas bardzo dużo parcelowali prywatnie, Niemcy zaś nie, więc konsekwencje są jasne i parcelacja tylko pozornie godzi w mniejszość niemiecką, a jest raczej wynikiem sprawiedliwego traktowania ludności i polskiej i niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#DawidBruski">Pomorze: mniejszość niemiecka na Pomorzu stanowi 9,8% ogółu ludności, a posiada ziemi uprawnej prawie 22%, czyli 3 razy na głowę więcej aniżeli ludność polska. Wielkiej własności, tj. ponad 100 ha, posiada mniejszość niemiecka od 40% do 75%. Jeśli więc stosuje się reformę rolną, to godzi ona w równej mierze w własność niemiecką, jak i polską, i to procentowo sprawiedliwie w stosunku do posiadanej własności, a nawet korzystniej dla własności niemieckiej. Jako przykład podam procentowy udział własności polskiej i niemieckiej w sumie obszarów wyłączonych od obowiązku parcelacji. Z ogólnego obszaru 180.440 ha na „małym Pomorzu”, wyłączonego od obowiązku parcelacji, przypada na własność polską 42%, na niemiecką zaś 58%, czyli że własność niemiecka jest tu wyraźnie uprzywilejowana, a mogło przecież być inaczej. I pytam się., gdzie tu jest krzywda?</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#DawidBruski">Nie krzywdząc mniejszości niemieckiej, nie możemy jednak tolerować takiego stanu, żeby obywatel polski dusił, się na karłowatych, przeludnionych obszarach rolnych, względnie platonicznie jako bezrobotny wiejski wzdychał do własnego kawałka ziemi, a obywatel z mniejszości niemieckiej panoszył się na rozległych, i to najżyźniejszych, obszarach polskiej ziemi, o której wyzwolenie przelewaliśmy krew, dla której ofiarowały życie i mienie całe pokolenia polskie, na których to ziemiach do niedawna hulała w najokropniejszy sposób pruska hakata. Sądzę, że jako lojalny obywatel polski, Pan Senator przyzna mi rację, bo przyznać mi musi.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#DawidBruski">A jeśli Pan Senator zapowiada walkę aż do upadłego o rzekome słuszne prawa mniejszości niemieckiej na tym odcinku, to niech Pan Senator przyjmie do łaskawej wiadomości, że my, Polacy, tę rękawicę nam rzuconą podniesiemy i rozpoczniemy walkę o usunięcie wiekowych krzywd, wyrządzonych nam podczas 150-letniej niewoli u Prusaków, walkę o usunięcie skutków rządów osławionej Komisji Kolonizacyjnej, aż usunięta będzie na zawsze krzywda Drzymały.</u>
<u xml:id="u-32.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Łazarski.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Łazarski.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SŁazarski">Wysoki Senacie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chcę zwrócić uwagę na niektóre sprawy. Nie mogę przejść do porządku dziennego, ażeby nie poruszyć niektórych spraw lokalnych woj. białostockiego.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#SŁazarski">P. senator Malski w swoim przemówieniu powiedział, że aktywność Ministerstwa Rolnictwa w pracach rolniczych jest wielka. Ja niestety nie mogą tego potwierdzić. Odbyłem na terenie woj. białostockiego przeszło 14 zebrań Obozu Zjednoczenia Narodowego i chciałem się przekonać, jak rzeczywiście wygląda ta sprawa, o której nieraz się słyszy przez radio, czyta w niektórych gazetach, że wielkie rzeczy zrobiono na terenie rolniczym. Jako chłop, jako drobny rolnik, podchodzę do tej sprawy po chłopsku.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#SŁazarski">Przede wszystkim poruszę tu kwestię budulca i budownictwa wiejskiego. Jeżeli dziś widzimy, że niektóre miasta zrobiły bardzo wielkie postępy w budownictwie, to natomiast jeżeli chodzi o wieś, to jest ona dziś w takim stanie, w jakim była po wojnie światowej. Zwłaszcza przy dzisiejszym kryzysie gospodarczym, przy niskich cenach płodów rolnych wieś nie jest w stanie nic budować. Dlatego było by rzeczą bardzo pożądaną, aby jak najprędzej ta kwestia uległa zmianie na lepsze.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#SŁazarski">Tu muszę potwierdzić to, co powiedział w swym przemówieniu p. senator Przedpełski o naszym pograniczu. Z bólem serca muszę powiedzieć — bardzo blisko mieszkam pogranicza niemieckiego — iż często bywają wypadki, że na wiosnę z terenu tych powiatów, o których mówię, rolnicy idą na roboty do Prus Wschodnich. Otóż jak to wygląda? Po tamtej stronie granicy robotnicy nasi pracują na budowie — i jak wyglądają budynki po tamtej stronie w porównaniu do budynków po naszej stronie? Doprawdy wystarczy porozmawiać z robotnikami, tworzy wracają z tamtej strony granicy. Nie chcę powtarzać dziś tego, co miałem możność w rozmowie z nimi usłyszeć, jak oni się do tych rzeczy odnoszą. Niektóre słabe charaktery ulegają sugestii idącej z tamtej strony granicy. Ta rzecz sprawia niemiłe wrażenie, dlatego, jak powiedziałem, nie chcę powtarzać tego, co słyszałem od robotników naszych wracających z Prus Wschodnich. I tu muszę powiedzieć, że naszą pracą, pracą robotników polskich buduje się i wzmacnia kapitał niemiecki. Gdy budynki w naszych wsiach, jak powiedziałem z trybuny sejmowej w zeszłej kadencji, walą się i podpierane są drągami, to obok, z tamtej strony budownictwo jest w rozkwicie. I tu muszę powiedzieć, że w znacznej mierze jest to winą dyrekcji Lasów Państwowych czy administracji Lasów Państwowych, że dzisiaj ta rzecz tak wygląda. Jak powiedziałem, przy dzisiejszych cenach płodów rolnych rolnik nie jest w stanie budować, a przede wszystkim na naszym terenie nie mamy należycie rozbudowanych cegielń, trzeba więc budować z drzewa. Jeżeli chodzi o pierwszą klasę drzewa, to idzie ono na eksport, ale nie będę mówił o klasie pierwszej, o drzewie idącym na budownictwo, tylko o ostatniej, a nawet najostatniejszej, o drzewie, które idzie na opał. Do dzisiejszego dnia nie ma zrozumienia w administracji Lasów Państwowych, żeby wreszcie przełamać ten system, który dzisiaj istnieje. Jeżeli jest sosna czy świerk, przeznaczony na opał, to często się zdarza, że rolnik, który chce kupić to drzewo w dłużycy, musi zapłacić cenę 3-krotnie większą, aniżeli wtedy, gdy ta sosna zostanie porżnięta na metry. Gdyby było to zrozumienie, gdyby te przeznaczone na opał metry były sprzedawane w dłużycy, to mogłoby to dopomóc w budownictwie wiejskim.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#SŁazarski">P. Premier i Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski wydał zarządzenie, ażeby przy każdym osiedlu na terenie wiejskim było przyzwoite ogrodzenie, i chłop dba o ten estetyczny wygląd, chłop siłą rzeczy chce naprawdę to osiedle ogrodzić, ale jeżeli wziąć pod uwagę te ceny i drożyznę w Lasach Państwowych, to chłop nie jest w stanie uporządkować swojego osiedla. Wskutek tego sypią się kary, a tymczasem ten chłop żadnej winy nie ponosi, bo nie to, ażeby on nie chciał ogrodzić, ale nie ma możności zrobić nowego płotu, dać nowego ogrodzenia, może tylko pobielić walący się zgniły płot.</u>
- <u xml:id="u-34.5" who="#SŁazarski">Jeżeli chodzi o opał, to chcę poruszyć jedno: bywają takie wypadki, że dyrekcja Lasów Państwowych celowo pali grube gałęzie, ażeby zmusić chłopa do kupowania drogich metrów. Mam tutaj przed sobą wyciąg z protokółu rady gminnej. Członek zarządu gminy wyjaśnia, że w Lasach Państwowych gałęzie ze zrębu drzew składa się w stosy i pali, a mogłyby one być sprzedane za niską opłatą ubogiej ludności na opał, ludności, która nie jest w stanie kupić opału drogiego.</u>
- <u xml:id="u-34.6" who="#SŁazarski">To często się powtarza. Trzeba zrewidować ten stan, żeby on uległ zmianie na lepsze.</u>
- <u xml:id="u-34.7" who="#SŁazarski">P. senator Kamiński powiedział w swoim przemówieniu, że naprawdę istnieje harmonia młodzieżowa na terenie naszego rolnictwa. Ja muszę powiedzieć, że jest odwrotnie, co miałem możność stwierdzić na własne oczy. Na jednym zebraniu gospodarz zabiera głos i powiada w ten sposób: Panie, dbajcie, żeby jak najprędzej nastąpiło zjednoczenie narodu, bo nie możemy już patrzeć na to, co się dzisiaj dzieje. Mam czterech synów, każdy należy do innej organizacji — jeden do „Siewu”, drugi do „Wici”, trzeci do ONR, czwarty do Związku Strzeleckiego. Jak przyjdą na obiad czy na kolację, to ja z żona muszę ich rozrywać, bo się biorą za gardła, każdy chwali swoją organizację. — Stwierdzam, że tam nie ma takiego wychowania, takiego nastawienia, jakie powinno być, a często jest nastawienie polityczne i dlatego nieraz takie rozdarcia bywają w rodzinie. Musi być jak najprędzej zharmonizowana całość tej młodzieży, żeby takich wypadków nie było. Chciałbym się doczekać tego, o czym mówił nam dziś p. senator Malski, żeby nareszcie sprawa młodzieżowa na terenie wiejskim była uporządkowana, żeby takich gorszących rzeczy nie było.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#MichałŁazarski">Wysoki Senacie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chcę zwrócić uwagę na niektóre sprawy. Nie mogę przejść do porządku dziennego, ażeby nie poruszyć niektórych spraw lokalnych woj. białostockiego.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#MichałŁazarski">P. senator Malski w swoim przemówieniu powiedział, że aktywność Ministerstwa Rolnictwa w pracach rolniczych jest wielka. Ja niestety nie mogą tego potwierdzić. Odbyłem na terenie woj. białostockiego przeszło 14 zebrań Obozu Zjednoczenia Narodowego i chciałem się przekonać, jak rzeczywiście wygląda ta sprawa, o której nieraz się słyszy przez radio, czyta w niektórych gazetach, że wielkie rzeczy zrobiono na terenie rolniczym. Jako chłop, jako drobny rolnik, podchodzę do tej sprawy po chłopsku.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#MichałŁazarski">Przede wszystkim poruszę tu kwestię budulca i budownictwa wiejskiego. Jeżeli dziś widzimy, że niektóre miasta zrobiły bardzo wielkie postępy w budownictwie, to natomiast jeżeli chodzi o wieś, to jest ona dziś w takim stanie, w jakim była po wojnie światowej. Zwłaszcza przy dzisiejszym kryzysie gospodarczym, przy niskich cenach płodów rolnych wieś nie jest w stanie nic budować. Dlatego było by rzeczą bardzo pożądaną, aby jak najprędzej ta kwestia uległa zmianie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#MichałŁazarski">Tu muszę potwierdzić to, co powiedział w swym przemówieniu p. senator Przedpełski o naszym pograniczu. Z bólem serca muszę powiedzieć — bardzo blisko mieszkam pogranicza niemieckiego — iż często bywają wypadki, że na wiosnę z terenu tych powiatów, o których mówię, rolnicy idą na roboty do Prus Wschodnich. Otóż jak to wygląda? Po tamtej stronie granicy robotnicy nasi pracują na budowie — i jak wyglądają budynki po tamtej stronie w porównaniu do budynków po naszej stronie? Doprawdy wystarczy porozmawiać z robotnikami, tworzy wracają z tamtej strony granicy. Nie chcę powtarzać dziś tego, co miałem możność w rozmowie z nimi usłyszeć, jak oni się do tych rzeczy odnoszą. Niektóre słabe charaktery ulegają sugestii idącej z tamtej strony granicy. Ta rzecz sprawia niemiłe wrażenie, dlatego, jak powiedziałem, nie chcę powtarzać tego, co słyszałem od robotników naszych wracających z Prus Wschodnich. I tu muszę powiedzieć, że naszą pracą, pracą robotników polskich buduje się i wzmacnia kapitał niemiecki. Gdy budynki w naszych wsiach, jak powiedziałem z trybuny sejmowej w zeszłej kadencji, walą się i podpierane są drągami, to obok, z tamtej strony budownictwo jest w rozkwicie. I tu muszę powiedzieć, że w znacznej mierze jest to winą dyrekcji Lasów Państwowych czy administracji Lasów Państwowych, że dzisiaj ta rzecz tak wygląda. Jak powiedziałem, przy dzisiejszych cenach płodów rolnych rolnik nie jest w stanie budować, a przede wszystkim na naszym terenie nie mamy należycie rozbudowanych cegielń, trzeba więc budować z drzewa. Jeżeli chodzi o pierwszą klasę drzewa, to idzie ono na eksport, ale nie będę mówił o klasie pierwszej, o drzewie idącym na budownictwo, tylko o ostatniej, a nawet najostatniejszej, o drzewie, które idzie na opał. Do dzisiejszego dnia nie ma zrozumienia w administracji Lasów Państwowych, żeby wreszcie przełamać ten system, który dzisiaj istnieje. Jeżeli jest sosna czy świerk, przeznaczony na opał, to często się zdarza, że rolnik, który chce kupić to drzewo w dłużycy, musi zapłacić cenę 3-krotnie większą, aniżeli wtedy, gdy ta sosna zostanie porżnięta na metry. Gdyby było to zrozumienie, gdyby te przeznaczone na opał metry były sprzedawane w dłużycy, to mogłoby to dopomóc w budownictwie wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#MichałŁazarski">P. Premier i Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski wydał zarządzenie, ażeby przy każdym osiedlu na terenie wiejskim było przyzwoite ogrodzenie, i chłop dba o ten estetyczny wygląd, chłop siłą rzeczy chce naprawdę to osiedle ogrodzić, ale jeżeli wziąć pod uwagę te ceny i drożyznę w Lasach Państwowych, to chłop nie jest w stanie uporządkować swojego osiedla. Wskutek tego sypią się kary, a tymczasem ten chłop żadnej winy nie ponosi, bo nie to, ażeby on nie chciał ogrodzić, ale nie ma możności zrobić nowego płotu, dać nowego ogrodzenia, może tylko pobielić walący się zgniły płot.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#MichałŁazarski">Jeżeli chodzi o opał, to chcę poruszyć jedno: bywają takie wypadki, że dyrekcja Lasów Państwowych celowo pali grube gałęzie, ażeby zmusić chłopa do kupowania drogich metrów. Mam tutaj przed sobą wyciąg z protokółu rady gminnej. Członek zarządu gminy wyjaśnia, że w Lasach Państwowych gałęzie ze zrębu drzew składa się w stosy i pali, a mogłyby one być sprzedane za niską opłatą ubogiej ludności na opał, ludności, która nie jest w stanie kupić opału drogiego.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#MichałŁazarski">To często się powtarza. Trzeba zrewidować ten stan, żeby on uległ zmianie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#MichałŁazarski">P. senator Kamiński powiedział w swoim przemówieniu, że naprawdę istnieje harmonia młodzieżowa na terenie naszego rolnictwa. Ja muszę powiedzieć, że jest odwrotnie, co miałem możność stwierdzić na własne oczy. Na jednym zebraniu gospodarz zabiera głos i powiada w ten sposób: Panie, dbajcie, żeby jak najprędzej nastąpiło zjednoczenie narodu, bo nie możemy już patrzeć na to, co się dzisiaj dzieje. Mam czterech synów, każdy należy do innej organizacji — jeden do „Siewu”, drugi do „Wici”, trzeci do ONR, czwarty do Związku Strzeleckiego. Jak przyjdą na obiad czy na kolację, to ja z żona muszę ich rozrywać, bo się biorą za gardła, każdy chwali swoją organizację. — Stwierdzam, że tam nie ma takiego wychowania, takiego nastawienia, jakie powinno być, a często jest nastawienie polityczne i dlatego nieraz takie rozdarcia bywają w rodzinie. Musi być jak najprędzej zharmonizowana całość tej młodzieży, żeby takich wypadków nie było. Chciałbym się doczekać tego, o czym mówił nam dziś p. senator Malski, żeby nareszcie sprawa młodzieżowa na terenie wiejskim była uporządkowana, żeby takich gorszących rzeczy nie było.</u>
<u xml:id="u-34.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-34.9" who="#SŁazarski">Jeżeli niektóre takie wypadki poruszyłem, to chcę jeszcze jedną rzecz poruszyć co do administracji Lasów Państwowych. Nieraz administracja Lasów Państwowych naprawdę wytwarza takie gorszące warunki, że wprost nastawia ludność bardzo wrogo nie tylko do samej administracji Lasów Państwowych, ale i do całego Rządu. Dam żywy przykład: Jest parafia Studzieniczna, nieduża parafia, ta parafia nie ma wielkiego obszaru, żeby można furmanki stawiać. Rokrocznie podczas Zielonych Świątek zjeżdża się moc narodu z tamtejszych okolic na uroczystość odpustu. Za czasów rosyjskich, za okupacji niemieckiej i od czasu niepodległości Polski żadna dyrekcja lasów nie brała opłaty za postojowe. Trzeba aż było dopiero, żeby dyrekcja Lasów Państwowych wydała rozporządzenie w r. 1938, aby pobierać takie opłaty, bez żadnego uprzedzenia ludności. I oto w pierwszy dzień Zielonych Świątek przyjeżdżają gajowi, robią awantury ludności i ściągają po 20 gr od tych, którzy przyjechali na odpust. Były wypadki, że niejeden nie miał tych 20 gr, gdyż zabierał ze sobą żywność i cały dzień mógł przebywać nic nie kupując, a więc dużo osób nie miało tych 20 gr i ta ludność została z powrotem wygnana z tej parafii i omal nie doszło do rozlewu krwi, a nie doszło do rozlewu krwi dzięki niektórym czynnikom, które potrafiły te rzeczy opanować. Z drugiej strony wywrotowe czynniki starały się wmówić w społeczeństwo, że to jest winą Rządu, że Rząd chce zmusić chłopów do niewykonywania praktyk religijnych. Taka rzecz nie może się powtórzyć i tutaj Ministerstwo Rolnictwa musi wniknąć, aby to w przyszłości nie miało miejsca.</u>
- <u xml:id="u-34.10" who="#SŁazarski">Odnośnie Lasów Państwowych muszę wspomnieć o jednej bardzo ważnej bolączce, tj. o pasaniu bydła w lasach państwowych. Rozumiem, że tam, gdzie jest las młody, który podlega specjalnej ochronie, pasać nie można i to doskonale rozumie i ludność. Często jednak bywają inne wypadki na terenach, skąd pochodzę. Za dawniejszych czasów, kiedy lasy państwowe były dość gęste, jeżeli dyrekcja potrzebowała robotnika, musiała go nieraz sprowadzać i osiedlać i wtedy moc ludzi zostało osiedlonych. Dziś lasy państwowe są wyniszczone, ta ludność jest bez wyjścia, nie ma zarobków, a gleba orna jest słaba i dlatego musi korzystać z pasania w lasach państwowych. Dyrekcja to uniemożliwia. Jeżeli administracja Lasów Państwowych coś chłopu wydzierżawi, to każę po kilka kilometrów wygrodzić wygon, mnóstwo pieniędzy idzie na ogrodzenie, to powoduje ogromne wydatki i ludność czuje się bardzo pokrzywdzona. Administracja zaś. żeby ludzi zniechęcić, robi na przyszły rok wygon na innym miejscu, żeby nie dopuścić do dalszego korzystania z wypasów w lasach państwowych.</u>
- <u xml:id="u-34.11" who="#SŁazarski">Wiem nawet, że istnieje okólnik Ministerstwa, który powiada, że te wsie, które przeszły na komasację, nie powinny korzystać z wypasu. Nie rozumiem tego okólnika, bo na ogół wsie, które nie były komasowane z szachownicy, mają ogólne pastwisko i dlatego łatwiej było drobnemu rolnikowi skorzystać z ogólnego pastwiska. Dziś, kiedy mamy komasację, bywają takie wypadki, że chłop 5–6 hektarowy otrzymuje kolonię i nie ma ani kawałeczka łączki, a jeżeli ma, to są wypadki, iż oddalona jest o kilka kilometrów. Tuż obok znajdują się lasy państwowe, nie może tam jednak paść swej krowy, a musi ją paść na tej malutkiej kolonii. Chciałbym, zęby panowie z Naczelnej Dyrekcji mogli zetknąć się z tą ludnością i dowiedzieć się o jej ciężkim położeniu. Bywają takie wypadki, weźmy pow. augustowski, znam tam niektóre wsie, gdzie gospodarz nie może wyżyć na 10 ha, bo ziemia jest żwirkowata, przepuszczalna. Tam może padać deszcz dzień i noc, woda nigdy nie stanie, wszystko spłynie. Najlepsi fachowcy nic nie mogą zrobić. Uważam, że jest tylko jedno wyjście: jeżeli tam na miejscu trudno jest coś zrobić, to należy przenieść tę ludność. W r. 1930/31 starałem się w Ministerstwie Rolnictwa, by jak najprędzej przenieść tę ludność na inne tereny. Starania nie odniosły żadnego skutku. Nadal stoję a tym stanowisku, że jeżeli nic nie można pomóc tym rolnikom, to trzeba przenieść ich na takie tereny, aby dać im możność życia, a te nieużytki, na Których siedzą, zalesić.</u>
- <u xml:id="u-34.12" who="#SŁazarski">Jeszcze drażliwą sprawę muszę poruszyć — tartaki państwowe. Tych tartaków państwowych jest sporo na terenie woj. białostockiego. Chcę dać przykłady, jak ta sprawa wygląda, jak administracja tych tartaków państwowych nieraz postępuje, wywołując niepotrzebne rozgoryczenie, choć mogłoby inaczej rozstrzygać.</u>
- <u xml:id="u-34.13" who="#SŁazarski">Kierownik tartaku w Gródku p. inż. Krzyżanowski odmówił zatrudnienia robotnika, który ośmielił się upomnieć o należność za urlop niewykorzystany. To samo dotyczy 3 innych robotników, którzy w ogóle nic nie przewinili.</u>
- <u xml:id="u-34.14" who="#SŁazarski">Kierownik tartaku w Czarnej Wsi p. inż. Wajs wywołał gorszące zajście z robotnikiem Adamskim Bolesławem, znajdującym się w wyjątkowej nędzy z 5-giem dzieci, odmawiając mu pracy jedynie dlatego, że Adamski upomniał się o zwrot kosztów prywatnego leczenia chorego dziecka. Adamski w tartaku zatrudniony był od 1929 r. Nieprzejednane stanowisko p. inż. Wajsa, który odmówił pracy Adamskiemu, pomimo 3-krotnej interwencji Zjednoczenia Polskiego Związków Zawodowych i starosty, doprowadziło zrozpaczonego robotnika do rozpoczęcia głodówki. Skandaliczna ta sprawa znalazła swój oddźwięk w prasie miejscowej.</u>
- <u xml:id="u-34.15" who="#SŁazarski">W tartaku państwowym w Gródku koło Białowieży przez widzi mi się kierownika tartaku, młodego, niedoświadczonego inżyniera, wypowiedziano przed dwoma tygodniami pracę 49 robotnicom, mającym za sobą po 8–10 lat pracy w tym tartaku. Zwolnienie to było niczym nieuzasadnione, ani redukcją, ani też innymi względami, czego dowodzi fakt, że kierownik tartaku na miejsce zwolnionych kobiet zaczął przyjmować okolicznych włościan. Bezpodstawne zwolnienie 49 kobiet wywołało słuszne rozgoryczenie, tak że dopiero pod groźbą strajku kierownik tartaku p. inż. Krzyżanowski anulował wypowiedzenie pracy 49 kobietom. Stawki wynagrodzeń dniówkowych i akordowych w różnych tartakach są niejednolite i istnieje duża ich rozpiętość. Wynagrodzenia dzienne po 2 złote lub 2,50 zł, jakie otrzymują robotnicy w tartakach, są przykładem rażącego wyzysku.</u>
- <u xml:id="u-34.16" who="#SŁazarski">Czas najwyższy, ażeby Naczelna Dyrekcja Lasów Państwowych, której ten stan rzeczy winien być znany, zmieniła go na lepsze i wprowadziła w tartakach jednolite umowy zbiorowe. Umowy zbiorowe mają zawierać spis obowiązków robotniczych i świadczeń za pracę, winny uzgadniać wszystko, co wypływa z ustawodawstwa pracy, a więc: określać czas pracy, warunki pracy, wynagrodzenia, stosowanie przepisów o higienie, bezpieczeństwie pracy, pracy kobiet i młodocianych, o ubezpieczeniu na wypadek choroby, nieszczęśliwych wypadków, jak również o urlopach i innych ubocznych świadczeniach w naturze, jak mieszkania, światło, opał. Tylko umowy zbiorowe usuną raz na zawsze gorszące zatargi, podrywające często autorytet Państwa.</u>
- <u xml:id="u-34.17" who="#SŁazarski">I tu trzeba powiedzieć, że często traktowanie takie, jakie dotychczas bywa w tartakach państwowych, wprowadza i umacnia czynniki wywrotowe, które naprawdę wykorzystują niektóre wypadki.</u>
- <u xml:id="u-34.18" who="#SŁazarski">Tak samo nie dba się również należycie o warunki mieszkaniowe i sanitarne, zwłaszcza jeśli chodzi o załogi robotnicze zatrudnione w miejscowościach położonych zdała od większych osiedli. Stosunki pod tym względem najlepiej uwydatnia stan osiedla robotniczego przy jednym z tartaków. Wygląd tego osiedla urąga najprymitywniejszym wymaganiom higieny i potrzeb ludzkich. Zaszczurzone baraki, dziurawe i brudne, są siedliskiem gruźlicy i innych chorób zaraźliwych.</u>
- <u xml:id="u-34.19" who="#SŁazarski">Traktowanie robotnika przez poszczególnych funkcjonariuszów administracji leśnej w bardzo wielu wypadkach nie jest również właściwe. Bicie ludzi, bezpodstawne usuwanie z pracy i korzystanie z bezpłatnych posług wykonywanych przez funkcjonariuszów bywa na porządku dziennym. Są to stosunki iście pańszczyźniane.</u>
- <u xml:id="u-34.20" who="#SŁazarski">W ciągu roku 1936 były tam 4 wypadki pobicia ludzi i pozbawienia pracy przez nadleśniczego jedynie tylko dlatego, że w porę nie ustąpili mu z drogi, albo dlatego, że robotnik przez nieuwagę nie zdjął przed nim czapki. Ludność miejscowa znosi zazwyczaj cierpliwie tego rodzaju brutalny i opryskliwy sposób traktowania w obawie przed większymi jeszcze szykanami i zazwyczaj nie dochodzi swoich krzywd. Zależność bowiem od administracji leśnej bywa niekiedy tak duża, że wszelkie narażanie się któremuś z funkcjonariuszów grozi po prostu utratą jedynego źródła egzystencji.</u>
- <u xml:id="u-34.21" who="#SŁazarski">Te wszystkie sprawy, które poruszyłem, przemawiają za tym, ażeby jak najprędzej Dyrekcja Lasów Państwowych przystąpiła do zlikwidowania tego stanu rzeczy.</u>
- <u xml:id="u-34.22" who="#SŁazarski">Na zakończenie chcę tu powiedzieć jeszcze parę słów o niepodzielności gospodarstw wiejskich. Dużo mówi się o niepodzielności gospodarstw wiejskich i według mego zdania, jak i opinii całego rolnictwa jest to paląca konieczność. Dzisiaj wielki wysiłek włożyliśmy w pracę skomasowania naszej wsi. A jak to wygląda w rzeczywistości? Nie tak dawno miałem możność przyjechać do jednej wsi» która 6 lat temu była skomasowana, i widziałem jak 10-hektarowe gospodarstwa zostały już rozdzielone co najmniej na 4, czyli ojciec miał jeszcze 10 ha, a syn już tylko 2% ha. I tutaj jeżeli się mówi dużo obronności, to chcę się zapytać, w jakich właściwie warunkach dzisiaj ten rolnik, mając 2 1/2 ha, daleko od miasta, nie będąc zorganizowanym, żyje? Czy jego dziecko może być należycie wychowane, czy może być należycie fizycznie rozwinięte, jeżeli dzisiaj żyje w tak ciężkich warunkach? Jeżeli wiemy, że dziś Polska potrzebuje dobrego żołnierza, a stare przysłowie mówi, że w mocnym ciele jest mocny duch, to musimy dążyć za wszelką cenę, ażeby raz położyć kres rozdrabnianiu gospodarstw wiejskich, bo tylko gospodarstwo opłacalne może dać Polsce zdrowego, mocnego żołnierza.</u>
- <u xml:id="u-34.23" who="#SŁazarski">Była jeszcze poruszana sprawa reformy rolnej. I dzisiaj, jeżeli chodzi o reformę rolną w południowo-wschodnich województwach, to nie tylko jest ona kwestią tamtejszego miejscowego społeczeństwa polskiego, ale obchodzi całe społeczeństwo polskie. Dlaczego obchodzi całe społeczeństwo polskie? Ten stan rzeczy, jaki tam był dotychczas, musi ulec zmianie. Bo nie ma w Polsce takiej wsi, jeżeli wziąć całe wieki wstecz, i taka wieś się nie znajdzie w województwach południowo wschodnich, żeby ktoś z pokoleń w dawnych latach do r. 1918, 1919, 1920 nie poległ w obronie wiary i naszej Ojczyzny w najazdach tatarskich i tureckich. Ta ziemia jest zbroczona krwią polską. I dlatego dzisiaj obchodzi całe społeczeństwo polskie, jak się odbywa reforma rolna w tych województwach, o których wspomniałem.</u>
- <u xml:id="u-34.24" who="#SŁazarski">Jeżeli przedstawiciele mniejszości ukraińskiej powiadają inaczej, ja chcę im tylko powiedzieć: niech każdy z przedstawicieli ludności ukraińskiej w każdej wsi zechce poszukać, to tam w każdej wsi na polach gdzieś znajdzie kości polskich bohaterów, które świadczą jako testament, że ta ziemia zawsze była od wiecznych czasów z Polską złączona i dziś przy reformie rolnej powinno się brać pod uwagę przede wszystkim ludność polską, bo ta ziemia nam się należy nie tylko z praw ludzkich, ale i boskich.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#MichałŁazarski">Jeżeli niektóre takie wypadki poruszyłem, to chcę jeszcze jedną rzecz poruszyć co do administracji Lasów Państwowych. Nieraz administracja Lasów Państwowych naprawdę wytwarza takie gorszące warunki, że wprost nastawia ludność bardzo wrogo nie tylko do samej administracji Lasów Państwowych, ale i do całego Rządu. Dam żywy przykład: Jest parafia Studzieniczna, nieduża parafia, ta parafia nie ma wielkiego obszaru, żeby można furmanki stawiać. Rokrocznie podczas Zielonych Świątek zjeżdża się moc narodu z tamtejszych okolic na uroczystość odpustu. Za czasów rosyjskich, za okupacji niemieckiej i od czasu niepodległości Polski żadna dyrekcja lasów nie brała opłaty za postojowe. Trzeba aż było dopiero, żeby dyrekcja Lasów Państwowych wydała rozporządzenie w r. 1938, aby pobierać takie opłaty, bez żadnego uprzedzenia ludności. I oto w pierwszy dzień Zielonych Świątek przyjeżdżają gajowi, robią awantury ludności i ściągają po 20 gr od tych, którzy przyjechali na odpust. Były wypadki, że niejeden nie miał tych 20 gr, gdyż zabierał ze sobą żywność i cały dzień mógł przebywać nic nie kupując, a więc dużo osób nie miało tych 20 gr i ta ludność została z powrotem wygnana z tej parafii i omal nie doszło do rozlewu krwi, a nie doszło do rozlewu krwi dzięki niektórym czynnikom, które potrafiły te rzeczy opanować. Z drugiej strony wywrotowe czynniki starały się wmówić w społeczeństwo, że to jest winą Rządu, że Rząd chce zmusić chłopów do niewykonywania praktyk religijnych. Taka rzecz nie może się powtórzyć i tutaj Ministerstwo Rolnictwa musi wniknąć, aby to w przyszłości nie miało miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#MichałŁazarski">Odnośnie Lasów Państwowych muszę wspomnieć o jednej bardzo ważnej bolączce, tj. o pasaniu bydła w lasach państwowych. Rozumiem, że tam, gdzie jest las młody, który podlega specjalnej ochronie, pasać nie można i to doskonale rozumie i ludność. Często jednak bywają inne wypadki na terenach, skąd pochodzę. Za dawniejszych czasów, kiedy lasy państwowe były dość gęste, jeżeli dyrekcja potrzebowała robotnika, musiała go nieraz sprowadzać i osiedlać i wtedy moc ludzi zostało osiedlonych. Dziś lasy państwowe są wyniszczone, ta ludność jest bez wyjścia, nie ma zarobków, a gleba orna jest słaba i dlatego musi korzystać z pasania w lasach państwowych. Dyrekcja to uniemożliwia. Jeżeli administracja Lasów Państwowych coś chłopu wydzierżawi, to każę po kilka kilometrów wygrodzić wygon, mnóstwo pieniędzy idzie na ogrodzenie, to powoduje ogromne wydatki i ludność czuje się bardzo pokrzywdzona. Administracja zaś. żeby ludzi zniechęcić, robi na przyszły rok wygon na innym miejscu, żeby nie dopuścić do dalszego korzystania z wypasów w lasach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#MichałŁazarski">Wiem nawet, że istnieje okólnik Ministerstwa, który powiada, że te wsie, które przeszły na komasację, nie powinny korzystać z wypasu. Nie rozumiem tego okólnika, bo na ogół wsie, które nie były komasowane z szachownicy, mają ogólne pastwisko i dlatego łatwiej było drobnemu rolnikowi skorzystać z ogólnego pastwiska. Dziś, kiedy mamy komasację, bywają takie wypadki, że chłop 5–6 hektarowy otrzymuje kolonię i nie ma ani kawałeczka łączki, a jeżeli ma, to są wypadki, iż oddalona jest o kilka kilometrów. Tuż obok znajdują się lasy państwowe, nie może tam jednak paść swej krowy, a musi ją paść na tej malutkiej kolonii. Chciałbym, zęby panowie z Naczelnej Dyrekcji mogli zetknąć się z tą ludnością i dowiedzieć się o jej ciężkim położeniu. Bywają takie wypadki, weźmy pow. augustowski, znam tam niektóre wsie, gdzie gospodarz nie może wyżyć na 10 ha, bo ziemia jest żwirkowata, przepuszczalna. Tam może padać deszcz dzień i noc, woda nigdy nie stanie, wszystko spłynie. Najlepsi fachowcy nic nie mogą zrobić. Uważam, że jest tylko jedno wyjście: jeżeli tam na miejscu trudno jest coś zrobić, to należy przenieść tę ludność. W r. 1930/31 starałem się w Ministerstwie Rolnictwa, by jak najprędzej przenieść tę ludność na inne tereny. Starania nie odniosły żadnego skutku. Nadal stoję a tym stanowisku, że jeżeli nic nie można pomóc tym rolnikom, to trzeba przenieść ich na takie tereny, aby dać im możność życia, a te nieużytki, na Których siedzą, zalesić.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#MichałŁazarski">Jeszcze drażliwą sprawę muszę poruszyć — tartaki państwowe. Tych tartaków państwowych jest sporo na terenie woj. białostockiego. Chcę dać przykłady, jak ta sprawa wygląda, jak administracja tych tartaków państwowych nieraz postępuje, wywołując niepotrzebne rozgoryczenie, choć mogłoby inaczej rozstrzygać.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#MichałŁazarski">Kierownik tartaku w Gródku p. inż. Krzyżanowski odmówił zatrudnienia robotnika, który ośmielił się upomnieć o należność za urlop niewykorzystany. To samo dotyczy 3 innych robotników, którzy w ogóle nic nie przewinili.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#MichałŁazarski">Kierownik tartaku w Czarnej Wsi p. inż. Wajs wywołał gorszące zajście z robotnikiem Adamskim Bolesławem, znajdującym się w wyjątkowej nędzy z 5-giem dzieci, odmawiając mu pracy jedynie dlatego, że Adamski upomniał się o zwrot kosztów prywatnego leczenia chorego dziecka. Adamski w tartaku zatrudniony był od 1929 r. Nieprzejednane stanowisko p. inż. Wajsa, który odmówił pracy Adamskiemu, pomimo 3-krotnej interwencji Zjednoczenia Polskiego Związków Zawodowych i starosty, doprowadziło zrozpaczonego robotnika do rozpoczęcia głodówki. Skandaliczna ta sprawa znalazła swój oddźwięk w prasie miejscowej.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#MichałŁazarski">W tartaku państwowym w Gródku koło Białowieży przez widzi mi się kierownika tartaku, młodego, niedoświadczonego inżyniera, wypowiedziano przed dwoma tygodniami pracę 49 robotnicom, mającym za sobą po 8–10 lat pracy w tym tartaku. Zwolnienie to było niczym nieuzasadnione, ani redukcją, ani też innymi względami, czego dowodzi fakt, że kierownik tartaku na miejsce zwolnionych kobiet zaczął przyjmować okolicznych włościan. Bezpodstawne zwolnienie 49 kobiet wywołało słuszne rozgoryczenie, tak że dopiero pod groźbą strajku kierownik tartaku p. inż. Krzyżanowski anulował wypowiedzenie pracy 49 kobietom. Stawki wynagrodzeń dniówkowych i akordowych w różnych tartakach są niejednolite i istnieje duża ich rozpiętość. Wynagrodzenia dzienne po 2 złote lub 2,50 zł, jakie otrzymują robotnicy w tartakach, są przykładem rażącego wyzysku.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#MichałŁazarski">Czas najwyższy, ażeby Naczelna Dyrekcja Lasów Państwowych, której ten stan rzeczy winien być znany, zmieniła go na lepsze i wprowadziła w tartakach jednolite umowy zbiorowe. Umowy zbiorowe mają zawierać spis obowiązków robotniczych i świadczeń za pracę, winny uzgadniać wszystko, co wypływa z ustawodawstwa pracy, a więc: określać czas pracy, warunki pracy, wynagrodzenia, stosowanie przepisów o higienie, bezpieczeństwie pracy, pracy kobiet i młodocianych, o ubezpieczeniu na wypadek choroby, nieszczęśliwych wypadków, jak również o urlopach i innych ubocznych świadczeniach w naturze, jak mieszkania, światło, opał. Tylko umowy zbiorowe usuną raz na zawsze gorszące zatargi, podrywające często autorytet Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#MichałŁazarski">I tu trzeba powiedzieć, że często traktowanie takie, jakie dotychczas bywa w tartakach państwowych, wprowadza i umacnia czynniki wywrotowe, które naprawdę wykorzystują niektóre wypadki.</u>
+ <u xml:id="u-34.18" who="#MichałŁazarski">Tak samo nie dba się również należycie o warunki mieszkaniowe i sanitarne, zwłaszcza jeśli chodzi o załogi robotnicze zatrudnione w miejscowościach położonych zdała od większych osiedli. Stosunki pod tym względem najlepiej uwydatnia stan osiedla robotniczego przy jednym z tartaków. Wygląd tego osiedla urąga najprymitywniejszym wymaganiom higieny i potrzeb ludzkich. Zaszczurzone baraki, dziurawe i brudne, są siedliskiem gruźlicy i innych chorób zaraźliwych.</u>
+ <u xml:id="u-34.19" who="#MichałŁazarski">Traktowanie robotnika przez poszczególnych funkcjonariuszów administracji leśnej w bardzo wielu wypadkach nie jest również właściwe. Bicie ludzi, bezpodstawne usuwanie z pracy i korzystanie z bezpłatnych posług wykonywanych przez funkcjonariuszów bywa na porządku dziennym. Są to stosunki iście pańszczyźniane.</u>
+ <u xml:id="u-34.20" who="#MichałŁazarski">W ciągu roku 1936 były tam 4 wypadki pobicia ludzi i pozbawienia pracy przez nadleśniczego jedynie tylko dlatego, że w porę nie ustąpili mu z drogi, albo dlatego, że robotnik przez nieuwagę nie zdjął przed nim czapki. Ludność miejscowa znosi zazwyczaj cierpliwie tego rodzaju brutalny i opryskliwy sposób traktowania w obawie przed większymi jeszcze szykanami i zazwyczaj nie dochodzi swoich krzywd. Zależność bowiem od administracji leśnej bywa niekiedy tak duża, że wszelkie narażanie się któremuś z funkcjonariuszów grozi po prostu utratą jedynego źródła egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-34.21" who="#MichałŁazarski">Te wszystkie sprawy, które poruszyłem, przemawiają za tym, ażeby jak najprędzej Dyrekcja Lasów Państwowych przystąpiła do zlikwidowania tego stanu rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-34.22" who="#MichałŁazarski">Na zakończenie chcę tu powiedzieć jeszcze parę słów o niepodzielności gospodarstw wiejskich. Dużo mówi się o niepodzielności gospodarstw wiejskich i według mego zdania, jak i opinii całego rolnictwa jest to paląca konieczność. Dzisiaj wielki wysiłek włożyliśmy w pracę skomasowania naszej wsi. A jak to wygląda w rzeczywistości? Nie tak dawno miałem możność przyjechać do jednej wsi» która 6 lat temu była skomasowana, i widziałem jak 10-hektarowe gospodarstwa zostały już rozdzielone co najmniej na 4, czyli ojciec miał jeszcze 10 ha, a syn już tylko 2% ha. I tutaj jeżeli się mówi dużo obronności, to chcę się zapytać, w jakich właściwie warunkach dzisiaj ten rolnik, mając 2 1/2 ha, daleko od miasta, nie będąc zorganizowanym, żyje? Czy jego dziecko może być należycie wychowane, czy może być należycie fizycznie rozwinięte, jeżeli dzisiaj żyje w tak ciężkich warunkach? Jeżeli wiemy, że dziś Polska potrzebuje dobrego żołnierza, a stare przysłowie mówi, że w mocnym ciele jest mocny duch, to musimy dążyć za wszelką cenę, ażeby raz położyć kres rozdrabnianiu gospodarstw wiejskich, bo tylko gospodarstwo opłacalne może dać Polsce zdrowego, mocnego żołnierza.</u>
+ <u xml:id="u-34.23" who="#MichałŁazarski">Była jeszcze poruszana sprawa reformy rolnej. I dzisiaj, jeżeli chodzi o reformę rolną w południowo-wschodnich województwach, to nie tylko jest ona kwestią tamtejszego miejscowego społeczeństwa polskiego, ale obchodzi całe społeczeństwo polskie. Dlaczego obchodzi całe społeczeństwo polskie? Ten stan rzeczy, jaki tam był dotychczas, musi ulec zmianie. Bo nie ma w Polsce takiej wsi, jeżeli wziąć całe wieki wstecz, i taka wieś się nie znajdzie w województwach południowo wschodnich, żeby ktoś z pokoleń w dawnych latach do r. 1918, 1919, 1920 nie poległ w obronie wiary i naszej Ojczyzny w najazdach tatarskich i tureckich. Ta ziemia jest zbroczona krwią polską. I dlatego dzisiaj obchodzi całe społeczeństwo polskie, jak się odbywa reforma rolna w tych województwach, o których wspomniałem.</u>
+ <u xml:id="u-34.24" who="#MichałŁazarski">Jeżeli przedstawiciele mniejszości ukraińskiej powiadają inaczej, ja chcę im tylko powiedzieć: niech każdy z przedstawicieli ludności ukraińskiej w każdej wsi zechce poszukać, to tam w każdej wsi na polach gdzieś znajdzie kości polskich bohaterów, które świadczą jako testament, że ta ziemia zawsze była od wiecznych czasów z Polską złączona i dziś przy reformie rolnej powinno się brać pod uwagę przede wszystkim ludność polską, bo ta ziemia nam się należy nie tylko z praw ludzkich, ale i boskich.</u>
<u xml:id="u-34.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Dębski.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! To, że budżet Ministerstwa Rolnictwa przyszedł bezpośrednio, w znanych nam warunkach, po budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zapewne wszystkim nam utrudnia skoncentrowanie naszej uwagi na zagadnieniach, które są teraz przedmiotem obrad. Sądzę, że dzisiaj nikomu w Polsce nie wydaje się skuteczną metoda, by za pomocą dotychczasowych zarządzeń, programów i reform, które od początku niepodległego bytu Polski przez kolejne rządy były stosowane w sprawach rolnictwa, można zaradzić złu, które się czasami zmniejsza, czasami ujawnia w całej rozciągłości. P. Minister, którego z wielką uwagą wysłuchałem, ma rację, jeżeli stwierdza, że w tej dziedzinie jego resort ma możliwości ograniczone, jeżeli chodzi o sprostanie wszystkim potrzebom gospodarczym wsi. Pamiętamy dobrze, co w przeszłości przyczyniło się do tego, że to zło nie tak wybitnie się ujawniało; to właśnie „eksport” ludzi, zamorski eksport chłopów. Przed wojną na przestrzeni kilkunastu lat wyemigrowało z Polski przeszło 3% miliona synów chłopskich, a więc przeszło 30Vo rocznego przyrostu wyjeżdżało z kraju i Polska z tego powodu nie tylko miała odciążenie na rynku pracy, ale co więcej — emigranci zasilali Polskę w obce dewizy. Nawet już w latach naszego bytu niepodległego, w latach 1923–1933 nasz bilans płatniczy trzymał się pieniędzmi, przysyłanymi właśnie przez emigrację. I stąd kształtowanie się wysokich cen ziemi, bo dolary to robiły. Przypływ tego pieniądza, który przychodził z zewnątrz, obecnie ustał. Jeszcze w pierwszych latach bytu niepodległego emigrowało 15% przyrostu ludności. Dzisiaj emigracja ustała, z wyjątkiem emigracji sezonowej do Prus i na Łotwę. W ostatnich latach rokrocznie gromadzimy wielkie zapasy energii ludzkiej, ludzi, którzy ciążą na wsi.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SDębski">I tu p. Minister ma zupełną rację, że wszystkie zarządzenia, które obejmowałyby tylko zakres jego resortu, nie pomogą, jeżeli chodzi o przebudowę naszego życia gospodarczego na wsi; tu jest rzeczą konieczną nie tylko wydobycie wszystkich rozporządzalnych środków, które by rozwinęły nasz przemysł, ale i zdobycie nowych środków — chociaż niektóre dzisiaj mogą wydawać się nieosiągalne, że wspomnę tu chociażby zagadnienie surowcowo-kolonialne — które przyśpieszyć mogą przebudowę struktury społeczno-gospodarczej, przesunąć duże ilości ludzi ze wsi do przemysłu i handlu. To jest koniecznością. Jeżeli o tym wspominam, to nie dlatego, ażeby powtarzać opinie, które z tej trybuny ujawniano niejednokrotnie, ale dlatego, by stwierdzić, że problem przebudowy gospodarczej Polski musi być bardziej bezpośrednio związany ze wsią, zaś plan inwestycyjny, roboty publiczne i uprzemysławianie kraju muszą mieć ścisły związek z planem uporządkowania i uzdrowienia stosunków gospodarczych na wsi. Inaczej nigdy nie dojdzie do istotnej naprawy ustroju rolnego. Zgadzam się zupełnie z p. Ministrem, że nad sprawami tymi dyskutujemy dzisiaj bez nastawienia politycznego. Przed laty i inne elementy przenikały do podobnej dyskusji. Dzisiejsza dyskusja stała na wysokim poziomie i z jednego tylko punktu widzenia była prowadzona. Dawniej walczyliśmy nie tylko o przebudowę gospodarczą. Powiedzmy sobie otwarcie, że była to walka polityczna, walka bardzo ostra, walka, w której światopoglądy społeczno-polityczne ze sobą się ścierały. Z zadowoleniem trzeba stwierdzić, że to się zmieniło i jeżeli nawet są podnoszone zarzuty, przeprowadzana krytyka, to ma ona nic tylko zupełnie inny punkt wyjścia, ale dąży do znalezienia realizacji środków zaradczych, znajduje też wyraz we wnioskach innych, aniżeli w pierwszych latach walk o przebudowę naszego ustroju rolnego. Jakkolwiek wobec tego, co p. Minister mówił w odniesieniu do konieczności wykorzystania jak największej ilości energii ludzkiej na wsi, a więc stworzenia możliwie największej ilości warsztatów, nie miałbym zasadniczo ani tytułu, ani podstawy do krytyki, mogę jednak jedną rzecz przeciwstawić, to jest tę prawdę, że przebudowa ustroju rolnego musi stwarzać warsztaty nie tylko zdolne do produkcji, ale warsztaty, które dadzą Polsce przeważający typ zamożnego chłopa. I to jest ta trudność, z którą i Pan, Panie Ministrze, walczy, i która, choć się zaliczam w dalszym ciągu do szczerych zwolenników przebudowy ustroju rolnego — najwięcej zakłóca spokój i mojego sumienia. Bo jakiż jest rezultat dotychczasowej parcelacji? W dalszym ciągu mnożą się bardzo drobne warsztaty, na których coraz bardziej zaczyna ciążyć ilość ust, które pragną wyżywienia, i rąk, które zostają bez pracy. Warsztaty te de facto podlegają rozdrobnieniu. 1 to jest ta strona ujemna, która bez wątpienia musi powodować rozwagę i szukanie realnych środków, które by przy przebudowie ustroju rolnego pomogły — bo przecież warsztat rolny, ziemia, to nie jest zwykły warsztat — i pozwoliły osiągnąć to, czego oczekujemy od ziemi i ludzi, którzy z tej ziemi wyjdą. Polska musi i pod tym względem upodobnić się do zachodu. I dla Polski, podobnie jak dla Francji czy Niemiec, ziemia — warsztaty rolne — ma nie tylko żywić naród, ale odradzać i odmładzać wszystkie warstwy, nie wyłączając kierowniczych. Czyż nędzne gospodarstwo wychowa Polsce przyszłych lekarzy, inżynierów, pisarzy, kupców itd.? Musimy przeto tworzyć gospodarstwa silne i nadmiar ludności ze wsi umieszczać w przemyśle i handlu.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SDębski">Było wiele okresów w początkach odbudowy Państwa Polskiego, kiedy rolnictwo musiało ponieść ofiary na rzecz odbudowy kraju. Dziś rolnictwo musi nadal składać ofiary i przyczyniać się do wzrostu siły i obronności naszego kraju. Ciągle powstają nowe potrzeby, wobec których problem opłacalności w gospodarstwie spada na drugi plan. Może jednak przyjdzie ta szczęśliwa chwila, w której i rolnictwo doczeka się rozwiązania całości problemu, co pozwoli na zwiększenie naszych sił i na odcinku życia wsi polskiej.</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#SDębski">Jestem pod wrażeniem jednej z najpiękniejszych książek, którą ostatnio przeczytałem, mianowicie książki Kisielewskiego „Ziemia gromadzi prochy”. W książce tej, poświęconej zresztą innemu zupełnie tematowi, w przeglądzie tego, co się dokonało w Niemczech, i w bezstronnym o tym sądzie kapitalnie określona jest metoda pracy, która została tam zastosowana, wykazując, ile „chłopskiego rozumu” przebija w rozstrzyganiu pewnych problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Nam też tego „chłopskiego rozumu” koniecznie potrzeba w decyzjach naszych na tematy wiejskie.</u>
- <u xml:id="u-36.4" who="#SDębski">W dzisiejszej dyskusji p. Minister z głębokim wzruszeniem mówił o tym, że każda złotówka, którą dopłaca do eksportu, jest dla niego ciężką stratą, wołałby te złotówki wprowadzić do intensyfikacji naszego życia gospodarczego. Bez wątpienia p. Minister ma rację, chcę jednak uspokoić sumienie p. Ministra i przypomnieć mu, ile złotówek dopłaca się do eksportu wyrobów przemysłowych. Nie znam takiej dziedziny eksportu przemysłowego, do której by się nie dopłacało. Te skromne złotówki, dopłacane do eksportu rolniczego, zostają w kraju, są zużytkowane przez rolnictwo, niechże więc nie będą wyrzutem sumienia dla Pana Ministra, jakkolwiek i my pragniemy, aby nie na tej drodze następowało wyrównanie cen, by wszyscy rolnicy, więksi, średni i drobni nie opierali się tylko na produkcji żyta. Ale według cen tego żyta, jak widzimy w przeszłości, w ciągu 20 kilku lat ciągle się kształtują ceny innych zbóż i układa się budżet nie tylko średniego, ale i drobnego rolnika. Czy droga monopolu jest właściwa — nie mamy odpowiedzi. Na ten temat była dyskusja. Dziwnie się pod tym względem opinia nasza rozdzieliła. Znam głosy przedstawicieli drobnego rolnictwa, którzy się entuzjazmowali tą myślą. Znam głosy sfer kupieckich, które również wypowiadają się za tym projektem. Słyszę głosy zupełnie przeciwne, głosy obawy i lęku przed nowym etatyzmem, przed tym, że nie mamy zupełnie przygotowanego aparatu. P. senator Barcikowski wspominał dziś, że konsekwencją monopolu będzie ucieczka od produkcji innych wytworów rolniczych. Zapewne, to wszystko są rzeczy poważne. Ale sam problem, zdaniem moim, jest wart przestudiowania i jest rzeczą konieczną znalezienie środków, które by zapewniły stałość kalkulacji i możliwość oparcia na niej produkcji, której podstawowym artykułem będzie jednak żyto, mimo — z dużym uznaniem to podkreślam — obecnego nastawienia na produkty uszlachetnione, które na rynku wewnętrznym i zewnętrznym będą miały oczywiście większą wartość.</u>
- <u xml:id="u-36.5" who="#SDębski">Po tych paru uwagach w odniesieniu do problemów, które tu były omawiane, chciałbym jeszcze na zakończenie poświęcić trochę uwagi i innym zagadnieniom, ponieważ dyskusja i te tematy objęła, jakkolwiek nie są one związane ściśle z resortem Ministerstwa Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-36.6" who="#SDębski">Zarówno w przemówieniach krytycznych, jak i w przemówieniach, które podkreślały jasne barwy w życiu naszej wsi — a bez wątpienia one istnieją — mówiono o wartości chłopa polskiego. Przy tych środkach, jakimi rozporządzaliśmy, przeprowadzając osadnictwo — tylko chłop polski, jak było to stwierdzone, mógł osiągnąć wybitne rezultaty gospodarcze. Z moich wspomnień widzę, jak chłop polski zagospodarowywał ziemie często leżące odłogiem. Zaczynał od tego, że mieszkał w ziemiankach na ziemiach nadbużańskich, a budował przede wszystkim oborę i stajnię, a dopiero później chałupę. To właśnie była typowa kolonizacja polska.</u>
- <u xml:id="u-36.7" who="#SDębski">Słusznie podkreślono, że mamy takie wartości i talenty kolonizacyjne, jakich nie posiada żaden naród, jeśli chodzi o zdolności zagospodarowania się — przy najgorszych warunkach i minimalnych środkach. Były tu podkreślone te jasne strony pracy naszych rolników. Było jednakże wspomniane, w pięknym zresztą przemówieniu s. Malskiego, o tym, że wieś nasza w pierwszym okresie zbyt wiele uwagi poświęciła tylko zagadnieniom politycznym, że więcej było dążeń i pragnień odgrywania politycznej roli w życiu Państwa i wpływania na bieg spraw państwowych, aniżeli troski o zagospodarowanie i podniesienie życia kulturalnego na wsi. Nie kwestionuję tego zarzutu, uważam jednak, że w dzisiejszych czasach świadomość polityczna chłopa polskiego jest wielkim kapitałem. Właśnie to jest nasza wyższość, że nie mamy na wsi ludzi myślących tylko o swoich materialnych potrzebach. Chłop polski nie jest na pewno takim jak chłop czeski, minio że chłop czeski pod względem materialnej cywilizacji i gospodarczej siły mógłby się poszczycić większymi wynikami. Wspominam o tym dlatego, że zbyt narzekamy na rozpolitykowanie i zainteresowanie się sprawami publicznymi, że zbyt surowo oceniamy ambicje chłopów wpływania na nasze życie. W dzisiejszych warunkach życia międzynarodowego jest siłą Polski, że najszersze warstwy nie są obojętne na to, co się dzieje wokoło nich, i nie cenią tylko interesów materialnych. Te wartości trzeba uznać, ocenić i odpowiednio wyzyskać.</u>
- <u xml:id="u-36.8" who="#SDębski">Jest jedna dziedzina, która wydaje mi się bezsporną w sprawach czysto gospodarczych, która na Komisji Budżetowej w przemówieniach p. Ministra i w przemówieniach moich kolegów była bardzo często omawiana, jest to zagadnienie intensyfikacji naszej gospodarki rolnej. Jak Panom wiadomo, Polska przeludniona, organizująca swój przemysł, szuka dostępu do surowców, szuka terenów emigracyjnych. Na forum zewnętrznym spotykamy się często z zarzutem, że nie umiemy wykorzystać warunków rolnych, bo nasza produkcja jest małą. Łatwo jest mówić o tym Holendrowi, Francuzowi, gdy posiadają oni kapitały na inwestycje rolne, kapitały osiągnięte z handlu kolonialnego, olbrzymie kapitały, które im pozwalają intensyfikować rolnictwo. Ci, którzy posiadają olbrzymie tereny kolonialne, a z nich czerpią wielkie zyski, mogą z łatwością we własnym kraju podnosić produkcję rolną. Ale w każdym razie w tym zarzucie jest część prawdy. Toć przecież na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat ilość wyprodukowanego żyta z morgi czy z hektara nie tylko się nie podnosi, ale spada, ilość pszenicy od kilkunastu lat utrzymuje się na jednym poziomie, a przecież liczba mieszkańców w Polsce powiększyła się o 7 milionów. Poszliśmy równocześnie w kierunku rozwoju produkcji hodowlanej, a więc więcej żyta spożywamy sami i więcej na pewno spożywamy co dla celów hodowlanych, a mimo to statystyki nasze twierdzą, że w produkcji naszej albo utrzymujemy się na jednym poziomie, albo nawet, jeśli chodzi o żyto, spadamy. Coś tu jest nie w porządku. Albo cyfry zawodzą, albo w istocie z produkcją naszą jest źle.</u>
- <u xml:id="u-36.9" who="#SDębski">Przypuszczam jednak, że te cyfry nie są dokładne, bo sama logika mówi, że tak chyba nie jest. Wzrosła przecież ilość morgów obsianych żytem lub pszenicą, więc produkcja musi być większa. O rozwój tej produkcji we wszystkich kierunkach trzeba jednak dbać. Twierdzę, że można by np. obniżyć nasze wydatki na zagraniczne surowce konsumcyjne przez odpowiednią politykę i dostarczenie środków przez Ministerstwo Rolnictwa na to, ażebyśmy we własnym kraju mieli surowce nie tylko przemysłowe, ale i konsumcyjne. Konieczny jest wysiłek, ażeby przestawić naszą produkcję coraz więcej na te artykuły, za które płacimy duże miliony w obcych dewizach, a z drugiej strony, ażeby starać się dostać za wywożone polskie artykuły rolnicze nie pomarańcze, ale to, co jest koniecznie potrzebne. Surowce konsumcyjne ciążą na naszym budżecie i nie pozwalają nam rozwinąć i ułatwić produkcji rolnej, chociażby w dziedzinie owocowej.</u>
- <u xml:id="u-36.10" who="#SDębski">Na tych paru uwagach kończę, wobec zapowiedzi, że będziemy mieli okazję przy zagadnieniu oddłużenia rolnictwa powrócić do spraw wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! To, że budżet Ministerstwa Rolnictwa przyszedł bezpośrednio, w znanych nam warunkach, po budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zapewne wszystkim nam utrudnia skoncentrowanie naszej uwagi na zagadnieniach, które są teraz przedmiotem obrad. Sądzę, że dzisiaj nikomu w Polsce nie wydaje się skuteczną metoda, by za pomocą dotychczasowych zarządzeń, programów i reform, które od początku niepodległego bytu Polski przez kolejne rządy były stosowane w sprawach rolnictwa, można zaradzić złu, które się czasami zmniejsza, czasami ujawnia w całej rozciągłości. P. Minister, którego z wielką uwagą wysłuchałem, ma rację, jeżeli stwierdza, że w tej dziedzinie jego resort ma możliwości ograniczone, jeżeli chodzi o sprostanie wszystkim potrzebom gospodarczym wsi. Pamiętamy dobrze, co w przeszłości przyczyniło się do tego, że to zło nie tak wybitnie się ujawniało; to właśnie „eksport” ludzi, zamorski eksport chłopów. Przed wojną na przestrzeni kilkunastu lat wyemigrowało z Polski przeszło 3% miliona synów chłopskich, a więc przeszło 30Vo rocznego przyrostu wyjeżdżało z kraju i Polska z tego powodu nie tylko miała odciążenie na rynku pracy, ale co więcej — emigranci zasilali Polskę w obce dewizy. Nawet już w latach naszego bytu niepodległego, w latach 1923–1933 nasz bilans płatniczy trzymał się pieniędzmi, przysyłanymi właśnie przez emigrację. I stąd kształtowanie się wysokich cen ziemi, bo dolary to robiły. Przypływ tego pieniądza, który przychodził z zewnątrz, obecnie ustał. Jeszcze w pierwszych latach bytu niepodległego emigrowało 15% przyrostu ludności. Dzisiaj emigracja ustała, z wyjątkiem emigracji sezonowej do Prus i na Łotwę. W ostatnich latach rokrocznie gromadzimy wielkie zapasy energii ludzkiej, ludzi, którzy ciążą na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#JanDębski">I tu p. Minister ma zupełną rację, że wszystkie zarządzenia, które obejmowałyby tylko zakres jego resortu, nie pomogą, jeżeli chodzi o przebudowę naszego życia gospodarczego na wsi; tu jest rzeczą konieczną nie tylko wydobycie wszystkich rozporządzalnych środków, które by rozwinęły nasz przemysł, ale i zdobycie nowych środków — chociaż niektóre dzisiaj mogą wydawać się nieosiągalne, że wspomnę tu chociażby zagadnienie surowcowo-kolonialne — które przyśpieszyć mogą przebudowę struktury społeczno-gospodarczej, przesunąć duże ilości ludzi ze wsi do przemysłu i handlu. To jest koniecznością. Jeżeli o tym wspominam, to nie dlatego, ażeby powtarzać opinie, które z tej trybuny ujawniano niejednokrotnie, ale dlatego, by stwierdzić, że problem przebudowy gospodarczej Polski musi być bardziej bezpośrednio związany ze wsią, zaś plan inwestycyjny, roboty publiczne i uprzemysławianie kraju muszą mieć ścisły związek z planem uporządkowania i uzdrowienia stosunków gospodarczych na wsi. Inaczej nigdy nie dojdzie do istotnej naprawy ustroju rolnego. Zgadzam się zupełnie z p. Ministrem, że nad sprawami tymi dyskutujemy dzisiaj bez nastawienia politycznego. Przed laty i inne elementy przenikały do podobnej dyskusji. Dzisiejsza dyskusja stała na wysokim poziomie i z jednego tylko punktu widzenia była prowadzona. Dawniej walczyliśmy nie tylko o przebudowę gospodarczą. Powiedzmy sobie otwarcie, że była to walka polityczna, walka bardzo ostra, walka, w której światopoglądy społeczno-polityczne ze sobą się ścierały. Z zadowoleniem trzeba stwierdzić, że to się zmieniło i jeżeli nawet są podnoszone zarzuty, przeprowadzana krytyka, to ma ona nic tylko zupełnie inny punkt wyjścia, ale dąży do znalezienia realizacji środków zaradczych, znajduje też wyraz we wnioskach innych, aniżeli w pierwszych latach walk o przebudowę naszego ustroju rolnego. Jakkolwiek wobec tego, co p. Minister mówił w odniesieniu do konieczności wykorzystania jak największej ilości energii ludzkiej na wsi, a więc stworzenia możliwie największej ilości warsztatów, nie miałbym zasadniczo ani tytułu, ani podstawy do krytyki, mogę jednak jedną rzecz przeciwstawić, to jest tę prawdę, że przebudowa ustroju rolnego musi stwarzać warsztaty nie tylko zdolne do produkcji, ale warsztaty, które dadzą Polsce przeważający typ zamożnego chłopa. I to jest ta trudność, z którą i Pan, Panie Ministrze, walczy, i która, choć się zaliczam w dalszym ciągu do szczerych zwolenników przebudowy ustroju rolnego — najwięcej zakłóca spokój i mojego sumienia. Bo jakiż jest rezultat dotychczasowej parcelacji? W dalszym ciągu mnożą się bardzo drobne warsztaty, na których coraz bardziej zaczyna ciążyć ilość ust, które pragną wyżywienia, i rąk, które zostają bez pracy. Warsztaty te de facto podlegają rozdrobnieniu. 1 to jest ta strona ujemna, która bez wątpienia musi powodować rozwagę i szukanie realnych środków, które by przy przebudowie ustroju rolnego pomogły — bo przecież warsztat rolny, ziemia, to nie jest zwykły warsztat — i pozwoliły osiągnąć to, czego oczekujemy od ziemi i ludzi, którzy z tej ziemi wyjdą. Polska musi i pod tym względem upodobnić się do zachodu. I dla Polski, podobnie jak dla Francji czy Niemiec, ziemia — warsztaty rolne — ma nie tylko żywić naród, ale odradzać i odmładzać wszystkie warstwy, nie wyłączając kierowniczych. Czyż nędzne gospodarstwo wychowa Polsce przyszłych lekarzy, inżynierów, pisarzy, kupców itd.? Musimy przeto tworzyć gospodarstwa silne i nadmiar ludności ze wsi umieszczać w przemyśle i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#JanDębski">Było wiele okresów w początkach odbudowy Państwa Polskiego, kiedy rolnictwo musiało ponieść ofiary na rzecz odbudowy kraju. Dziś rolnictwo musi nadal składać ofiary i przyczyniać się do wzrostu siły i obronności naszego kraju. Ciągle powstają nowe potrzeby, wobec których problem opłacalności w gospodarstwie spada na drugi plan. Może jednak przyjdzie ta szczęśliwa chwila, w której i rolnictwo doczeka się rozwiązania całości problemu, co pozwoli na zwiększenie naszych sił i na odcinku życia wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#JanDębski">Jestem pod wrażeniem jednej z najpiękniejszych książek, którą ostatnio przeczytałem, mianowicie książki Kisielewskiego „Ziemia gromadzi prochy”. W książce tej, poświęconej zresztą innemu zupełnie tematowi, w przeglądzie tego, co się dokonało w Niemczech, i w bezstronnym o tym sądzie kapitalnie określona jest metoda pracy, która została tam zastosowana, wykazując, ile „chłopskiego rozumu” przebija w rozstrzyganiu pewnych problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Nam też tego „chłopskiego rozumu” koniecznie potrzeba w decyzjach naszych na tematy wiejskie.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#JanDębski">W dzisiejszej dyskusji p. Minister z głębokim wzruszeniem mówił o tym, że każda złotówka, którą dopłaca do eksportu, jest dla niego ciężką stratą, wołałby te złotówki wprowadzić do intensyfikacji naszego życia gospodarczego. Bez wątpienia p. Minister ma rację, chcę jednak uspokoić sumienie p. Ministra i przypomnieć mu, ile złotówek dopłaca się do eksportu wyrobów przemysłowych. Nie znam takiej dziedziny eksportu przemysłowego, do której by się nie dopłacało. Te skromne złotówki, dopłacane do eksportu rolniczego, zostają w kraju, są zużytkowane przez rolnictwo, niechże więc nie będą wyrzutem sumienia dla Pana Ministra, jakkolwiek i my pragniemy, aby nie na tej drodze następowało wyrównanie cen, by wszyscy rolnicy, więksi, średni i drobni nie opierali się tylko na produkcji żyta. Ale według cen tego żyta, jak widzimy w przeszłości, w ciągu 20 kilku lat ciągle się kształtują ceny innych zbóż i układa się budżet nie tylko średniego, ale i drobnego rolnika. Czy droga monopolu jest właściwa — nie mamy odpowiedzi. Na ten temat była dyskusja. Dziwnie się pod tym względem opinia nasza rozdzieliła. Znam głosy przedstawicieli drobnego rolnictwa, którzy się entuzjazmowali tą myślą. Znam głosy sfer kupieckich, które również wypowiadają się za tym projektem. Słyszę głosy zupełnie przeciwne, głosy obawy i lęku przed nowym etatyzmem, przed tym, że nie mamy zupełnie przygotowanego aparatu. P. senator Barcikowski wspominał dziś, że konsekwencją monopolu będzie ucieczka od produkcji innych wytworów rolniczych. Zapewne, to wszystko są rzeczy poważne. Ale sam problem, zdaniem moim, jest wart przestudiowania i jest rzeczą konieczną znalezienie środków, które by zapewniły stałość kalkulacji i możliwość oparcia na niej produkcji, której podstawowym artykułem będzie jednak żyto, mimo — z dużym uznaniem to podkreślam — obecnego nastawienia na produkty uszlachetnione, które na rynku wewnętrznym i zewnętrznym będą miały oczywiście większą wartość.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#JanDębski">Po tych paru uwagach w odniesieniu do problemów, które tu były omawiane, chciałbym jeszcze na zakończenie poświęcić trochę uwagi i innym zagadnieniom, ponieważ dyskusja i te tematy objęła, jakkolwiek nie są one związane ściśle z resortem Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#JanDębski">Zarówno w przemówieniach krytycznych, jak i w przemówieniach, które podkreślały jasne barwy w życiu naszej wsi — a bez wątpienia one istnieją — mówiono o wartości chłopa polskiego. Przy tych środkach, jakimi rozporządzaliśmy, przeprowadzając osadnictwo — tylko chłop polski, jak było to stwierdzone, mógł osiągnąć wybitne rezultaty gospodarcze. Z moich wspomnień widzę, jak chłop polski zagospodarowywał ziemie często leżące odłogiem. Zaczynał od tego, że mieszkał w ziemiankach na ziemiach nadbużańskich, a budował przede wszystkim oborę i stajnię, a dopiero później chałupę. To właśnie była typowa kolonizacja polska.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#JanDębski">Słusznie podkreślono, że mamy takie wartości i talenty kolonizacyjne, jakich nie posiada żaden naród, jeśli chodzi o zdolności zagospodarowania się — przy najgorszych warunkach i minimalnych środkach. Były tu podkreślone te jasne strony pracy naszych rolników. Było jednakże wspomniane, w pięknym zresztą przemówieniu s. Malskiego, o tym, że wieś nasza w pierwszym okresie zbyt wiele uwagi poświęciła tylko zagadnieniom politycznym, że więcej było dążeń i pragnień odgrywania politycznej roli w życiu Państwa i wpływania na bieg spraw państwowych, aniżeli troski o zagospodarowanie i podniesienie życia kulturalnego na wsi. Nie kwestionuję tego zarzutu, uważam jednak, że w dzisiejszych czasach świadomość polityczna chłopa polskiego jest wielkim kapitałem. Właśnie to jest nasza wyższość, że nie mamy na wsi ludzi myślących tylko o swoich materialnych potrzebach. Chłop polski nie jest na pewno takim jak chłop czeski, minio że chłop czeski pod względem materialnej cywilizacji i gospodarczej siły mógłby się poszczycić większymi wynikami. Wspominam o tym dlatego, że zbyt narzekamy na rozpolitykowanie i zainteresowanie się sprawami publicznymi, że zbyt surowo oceniamy ambicje chłopów wpływania na nasze życie. W dzisiejszych warunkach życia międzynarodowego jest siłą Polski, że najszersze warstwy nie są obojętne na to, co się dzieje wokoło nich, i nie cenią tylko interesów materialnych. Te wartości trzeba uznać, ocenić i odpowiednio wyzyskać.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#JanDębski">Jest jedna dziedzina, która wydaje mi się bezsporną w sprawach czysto gospodarczych, która na Komisji Budżetowej w przemówieniach p. Ministra i w przemówieniach moich kolegów była bardzo często omawiana, jest to zagadnienie intensyfikacji naszej gospodarki rolnej. Jak Panom wiadomo, Polska przeludniona, organizująca swój przemysł, szuka dostępu do surowców, szuka terenów emigracyjnych. Na forum zewnętrznym spotykamy się często z zarzutem, że nie umiemy wykorzystać warunków rolnych, bo nasza produkcja jest małą. Łatwo jest mówić o tym Holendrowi, Francuzowi, gdy posiadają oni kapitały na inwestycje rolne, kapitały osiągnięte z handlu kolonialnego, olbrzymie kapitały, które im pozwalają intensyfikować rolnictwo. Ci, którzy posiadają olbrzymie tereny kolonialne, a z nich czerpią wielkie zyski, mogą z łatwością we własnym kraju podnosić produkcję rolną. Ale w każdym razie w tym zarzucie jest część prawdy. Toć przecież na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat ilość wyprodukowanego żyta z morgi czy z hektara nie tylko się nie podnosi, ale spada, ilość pszenicy od kilkunastu lat utrzymuje się na jednym poziomie, a przecież liczba mieszkańców w Polsce powiększyła się o 7 milionów. Poszliśmy równocześnie w kierunku rozwoju produkcji hodowlanej, a więc więcej żyta spożywamy sami i więcej na pewno spożywamy co dla celów hodowlanych, a mimo to statystyki nasze twierdzą, że w produkcji naszej albo utrzymujemy się na jednym poziomie, albo nawet, jeśli chodzi o żyto, spadamy. Coś tu jest nie w porządku. Albo cyfry zawodzą, albo w istocie z produkcją naszą jest źle.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#JanDębski">Przypuszczam jednak, że te cyfry nie są dokładne, bo sama logika mówi, że tak chyba nie jest. Wzrosła przecież ilość morgów obsianych żytem lub pszenicą, więc produkcja musi być większa. O rozwój tej produkcji we wszystkich kierunkach trzeba jednak dbać. Twierdzę, że można by np. obniżyć nasze wydatki na zagraniczne surowce konsumcyjne przez odpowiednią politykę i dostarczenie środków przez Ministerstwo Rolnictwa na to, ażebyśmy we własnym kraju mieli surowce nie tylko przemysłowe, ale i konsumcyjne. Konieczny jest wysiłek, ażeby przestawić naszą produkcję coraz więcej na te artykuły, za które płacimy duże miliony w obcych dewizach, a z drugiej strony, ażeby starać się dostać za wywożone polskie artykuły rolnicze nie pomarańcze, ale to, co jest koniecznie potrzebne. Surowce konsumcyjne ciążą na naszym budżecie i nie pozwalają nam rozwinąć i ułatwić produkcji rolnej, chociażby w dziedzinie owocowej.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#JanDębski">Na tych paru uwagach kończę, wobec zapowiedzi, że będziemy mieli okazję przy zagadnieniu oddłużenia rolnictwa powrócić do spraw wsi polskiej.</u>
<u xml:id="u-36.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma ś. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma ś. Przedpełski.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SPrzedpełski">Jedną z wytycznych polityki gospodarczej każdego z państw jest zabezpieczenie się we wszystkie surowce i towary, jakie są potrzebne gospodarstwu narodowemu w stanie pokoju, a tym bardziej na wypadek wojny.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SPrzedpełski">Wydawało by się, że produkcja rolna jest tak wielka, że na tym odcinku jesteśmy zabezpieczeni, boć przecież w 1938 roku wywieźliśmy za pół miliarda złotych produktów rolniczych. Twierdzę jednak, że cały ten eksport rolniczy to jest eksport tych produktów, które są odjęte od ust 25 milionów — czy jak chce p. s. Klamer — 20 milionów ludności rolniczej, która nie dojada, boć to wypada przecież po 25 zł rocznie na jednego mieszkańca wsi. Jeżelibyśmy chcieli tylko jednym z produktów starać się odżywić ludność wiejską w jednej trzeciej na przykład tego, jak odżywiane jest wojsko — w wojsku porcja roczna na żołnierza wypada 100 kg, więc gdybyśmy chcieli dojść do 30 k<na rolnika, kiedy dziś to spożycie jest 3 kg, a więc 27 kg po 1 zł, to jest 27 zł — to w ten sposób wewnętrznie rozprawilibyśmy się z całym eksportem rolniczym Polski. Poruszyłem tylko jeden odcinek i to nie w całości, bo Wysoka Izba doskonale wie, że każdy z nas spożywa na pewno przynajmniej rację wojskową. Dlatego też musimy sobie doskonale zdać sprawę, że w wypadku ogólnej poprawy sytuacji, czego wszyscy pragniemy, momentalnie zjedlibyśmy całą nadwyżkę zbożową. Nie mówię, jakbyśmy wyglądali na wypadek wojny. Z tego trzeba też wyciągnąć odpowiednie konsekwencje. Należy już dzisiaj pomimo to, że warsztaty rolne są nieopłacalne, zdążać do powiększania produkcji, do jak największej intensyfikacji. Tylko w ten sposób można się ratować od groźby ubytku wywozu względnie od groźby braku produktów rolnych, których Polska jako kraj rolniczy powinna mieć zawsze, jeżeli nie w nadmiarze, to przynajmniej pod dostatkiem.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SPrzedpełski">Ministerstwo Rolnictwa przejęło w ubiegłym roku od Ministerstwa opraw Wewnętrznych dział aprowizacji. Uważam, że na tym zatrzymać się nie powinniśmy. Polska jako kraj rolniczy powinna coraz bardziej wchodzić we wszystkie gałęzie gospodarstwa, a szczególnie rolnictwo powinno załatwiać od początku do końca swoje własne problemy. Dlatego szereg gałęzi rolniczych domaga się, żeby od produkcji aż do zbytu były pod opieką jednego i tego samego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#SPrzedpełski">Poruszę kilka zagadnień, na przykład zagadnienie mleczarstwa. Rolnik wyprodukuje mleko przywiezie je do miasta i tam wpływ całych zabiegów produkcyjnych, zależnych od jakości towarów, się kończy, gdyż to wszystko idzie do jednej wielkiej mleczami, gdzie się wszystko traktuje jednakowo. Towar ten przychodzi za 12 gr, jest sprzedawany po 25 gr, producent dostaje 12 gr, pośrednik dostaje 12 albo więcej. Jest tak, że odbywa się nawet w tych mleczarniach pasteryzacja, która nie jest konieczna, bo szereg krajów o wysoko postawionym mleczarstwie, jak Ameryka, nie przeprowadza pasteryzacji, bo pasteryzacja jest niczym innym, jak oczyszczeniem tego, co się zabrudziło. Dlatego też, by na tym odcinku była polityka jednolita, by rolnictwo we wszystkich dziedzinach zależne było od jednego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa, trzeba, by wykonywanie wszystkich ustaw mleczarskich było skoncentrowane w Ministerstwie Rolnictwa, aby kontrolę nad mleczarstwem miało tylko to Ministerstwo.</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SPrzedpełski">Teraz przejdę do innego działu, do gorzelnictwa, które jest prawie że w całości pod opieką Ministerstwa Skarbu. Musi być ono pod opieką tego Ministerstwa ze względu na akcyzę, jednak z punktu widzenia polityki gospodarczej powinno należeć do Ministerstwa Rolnictwa. Sytuacja się stworzyła taka, że rolnik, który wyprodukuje spirytus dla celów technicznych, napędowych, sprzedaje go firmom naftowym po 30 gr, ale ten sam rolnik nie może tego spirytusu za tę cenę użyć we własnym warsztacie, jak to może robić przemysłowiec, który kupił od niego; rolnik musi pojechać do przemysłowca i u niego nabyć spirytus i zapłacić po 58 gr za litr. Nie mówię już o tym, żeby rolnik miał prawo użyć go do samochodu osobowego, ale do traktora.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#BolesławPrzedpełski">Jedną z wytycznych polityki gospodarczej każdego z państw jest zabezpieczenie się we wszystkie surowce i towary, jakie są potrzebne gospodarstwu narodowemu w stanie pokoju, a tym bardziej na wypadek wojny.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#BolesławPrzedpełski">Wydawało by się, że produkcja rolna jest tak wielka, że na tym odcinku jesteśmy zabezpieczeni, boć przecież w 1938 roku wywieźliśmy za pół miliarda złotych produktów rolniczych. Twierdzę jednak, że cały ten eksport rolniczy to jest eksport tych produktów, które są odjęte od ust 25 milionów — czy jak chce p. s. Klamer — 20 milionów ludności rolniczej, która nie dojada, boć to wypada przecież po 25 zł rocznie na jednego mieszkańca wsi. Jeżelibyśmy chcieli tylko jednym z produktów starać się odżywić ludność wiejską w jednej trzeciej na przykład tego, jak odżywiane jest wojsko — w wojsku porcja roczna na żołnierza wypada 100 kg, więc gdybyśmy chcieli dojść do 30 k<na rolnika, kiedy dziś to spożycie jest 3 kg, a więc 27 kg po 1 zł, to jest 27 zł — to w ten sposób wewnętrznie rozprawilibyśmy się z całym eksportem rolniczym Polski. Poruszyłem tylko jeden odcinek i to nie w całości, bo Wysoka Izba doskonale wie, że każdy z nas spożywa na pewno przynajmniej rację wojskową. Dlatego też musimy sobie doskonale zdać sprawę, że w wypadku ogólnej poprawy sytuacji, czego wszyscy pragniemy, momentalnie zjedlibyśmy całą nadwyżkę zbożową. Nie mówię, jakbyśmy wyglądali na wypadek wojny. Z tego trzeba też wyciągnąć odpowiednie konsekwencje. Należy już dzisiaj pomimo to, że warsztaty rolne są nieopłacalne, zdążać do powiększania produkcji, do jak największej intensyfikacji. Tylko w ten sposób można się ratować od groźby ubytku wywozu względnie od groźby braku produktów rolnych, których Polska jako kraj rolniczy powinna mieć zawsze, jeżeli nie w nadmiarze, to przynajmniej pod dostatkiem.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#BolesławPrzedpełski">Ministerstwo Rolnictwa przejęło w ubiegłym roku od Ministerstwa opraw Wewnętrznych dział aprowizacji. Uważam, że na tym zatrzymać się nie powinniśmy. Polska jako kraj rolniczy powinna coraz bardziej wchodzić we wszystkie gałęzie gospodarstwa, a szczególnie rolnictwo powinno załatwiać od początku do końca swoje własne problemy. Dlatego szereg gałęzi rolniczych domaga się, żeby od produkcji aż do zbytu były pod opieką jednego i tego samego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#BolesławPrzedpełski">Poruszę kilka zagadnień, na przykład zagadnienie mleczarstwa. Rolnik wyprodukuje mleko przywiezie je do miasta i tam wpływ całych zabiegów produkcyjnych, zależnych od jakości towarów, się kończy, gdyż to wszystko idzie do jednej wielkiej mleczami, gdzie się wszystko traktuje jednakowo. Towar ten przychodzi za 12 gr, jest sprzedawany po 25 gr, producent dostaje 12 gr, pośrednik dostaje 12 albo więcej. Jest tak, że odbywa się nawet w tych mleczarniach pasteryzacja, która nie jest konieczna, bo szereg krajów o wysoko postawionym mleczarstwie, jak Ameryka, nie przeprowadza pasteryzacji, bo pasteryzacja jest niczym innym, jak oczyszczeniem tego, co się zabrudziło. Dlatego też, by na tym odcinku była polityka jednolita, by rolnictwo we wszystkich dziedzinach zależne było od jednego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa, trzeba, by wykonywanie wszystkich ustaw mleczarskich było skoncentrowane w Ministerstwie Rolnictwa, aby kontrolę nad mleczarstwem miało tylko to Ministerstwo.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#BolesławPrzedpełski">Teraz przejdę do innego działu, do gorzelnictwa, które jest prawie że w całości pod opieką Ministerstwa Skarbu. Musi być ono pod opieką tego Ministerstwa ze względu na akcyzę, jednak z punktu widzenia polityki gospodarczej powinno należeć do Ministerstwa Rolnictwa. Sytuacja się stworzyła taka, że rolnik, który wyprodukuje spirytus dla celów technicznych, napędowych, sprzedaje go firmom naftowym po 30 gr, ale ten sam rolnik nie może tego spirytusu za tę cenę użyć we własnym warsztacie, jak to może robić przemysłowiec, który kupił od niego; rolnik musi pojechać do przemysłowca i u niego nabyć spirytus i zapłacić po 58 gr za litr. Nie mówię już o tym, żeby rolnik miał prawo użyć go do samochodu osobowego, ale do traktora.</u>
<u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-38.6" who="#SPrzedpełski">Sytuacja w gorzelnictwie jest jeszcze bardziej skomplikowana przez to, że nie ma nad nim odpowiedniej opieki. Pogląd na sprawę sprzed lat 15 ogromnie się zmienił — poszło to wszystko naprzód i dzisiaj już nie ma co wracać do tych specjalnych metod, do specjalnych fabryk takiego czy innego spirytusu, rektyfikowanego czy bezwodnego, bo dzisiaj 90% zapotrzebowania mogłoby być pokryte tym spirytusem, który się bezpośrednio otrzymuje z gorzelni rolniczych. I dlatego też należy na to zwrócić specjalną uwagę, żeby spirytus, za który rolnik otrzymuje 30 groszy, nie ponosił kosztów przywozu od 5 do 10 gr, jak również kosztów skażania itp., które o 40–60% podrażają jego cenę początkową.</u>
- <u xml:id="u-38.7" who="#SPrzedpełski">Jeżeli chodzi o zagadnienie mięsne, to stosunek do zagadnienia mięsnego w Polsce dziś musi być zupełnie inny, niż przed laty 10. Z chwilą, kiedy eksport mięsny stanowił stosunkowo mały procent spożycia wewnętrznego, nie był wyspecjalizowany. Produkcja mięsa była podzielona na fabryki eksportowe i na fabryki wewnętrzne. Dziś, kiedy coraz bardziej eksport mięsny się rozwija, należy dążyć do tego, ażeby wszystkie fabryki miały zadanie wspólne eksportowo-wewnętrzne i my jako gospodarze powinniśmy tak plan gospodarki mięsnej układać, ażeby na eksport wyrabiać zawsze to, co najbardziej jest pożądane, sami zaś spożywać to, co na eksport w danym wypadku nie idzie, to znaczy odpadki, które nie są złe. Odpadkami w pewnym roku może być polędwica, w innym roku szynka lub słonina itd., gdyż pogląd na odpadki w różnych krajach i w różnych latach jest zupełnie inny. Podczas gdy u nas podstawowym produktem z powodu biedy jest słonina, w Ameryce słonina jest odpadkiem mięsnym.</u>
- <u xml:id="u-38.8" who="#SPrzedpełski">Dlatego też należało by zdaniem moim skasować zupełnie ubój trzody chlewnej w miastach większych dla celów czysto wewnętrznych, a kierować na prowincję, do miast natomiast odsyłać części zwierząt, które na eksport nie poszły. Najtańsze części byłyby spożywane przez najbiedniejszą ludność na wsi, części pożądane poszłyby na eksport, a części średnie pozostałyby dla spożywców miejskich. Takich przykładów dużo można by wyliczyć we wszystkich działach gospodarki rolniczej.</u>
- <u xml:id="u-38.9" who="#SPrzedpełski">Jeszcze jeden moment, zupełnie oderwany chciałbym poruszyć — sprawę elektryfikacji wsi. Elektryfikacja wsi zupełnie nie ma żadnego posłuchu wśród tych, którzy tą elektryfikacją dysponują. Wprawdzie mamy przedstawicieli związku w komitecie energetycznym, który jest przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, ale tam jak się poruszy kwestię elektryfikacji wsi, to się słyszy, że przecież na wsi jest taka bieda, a jeszcze wieś chce elektryfikacji. Elektryfikacji na wsi nie będzie nigdy, jeżeli podejście do odbiorcy wiejskiego będzie takie same, jak do odbiorcy miejskiego. Bo trudno jest zaproponować mieszkańcom wsi, która ma 100 mieszkańców, pobudowanie transformatora za 50.000 zł, jak się proponuje miastu, które ma 50.000 ludności, bo w jednym wypadku przypadnie złotówka na głowę mieszkańca, a w drugim 500 zł. W tym wypadku należy postępować tak samo jak przy budowie kolei. Jak się budowało kolej Warszawa — Kraków, utworzyło się przystanki między końcowymi stacjami Warszawą i Krakowem, bo jeżeliby nie było przystanków pomiędzy wielkimi miastami, to by się kolej nie opłacała. Tak samo, jeżeli się buduje sieć elektryczną, należy porobić przystanki elektryczne, transformatory i dopiero od tych transformatorów rolnictwo powinno opłacać normalną komunikację wewnętrzną.</u>
- <u xml:id="u-38.10" who="#SPrzedpełski">Takich zagadnień jest szereg. Nie chciałbym z powodu późnego czasu już ich tutaj poruszać, chciałbym tylko zwrócić uwagę na to, że i na rynek wewnętrzny muszą oddziaływać coraz szerzej wpływy rolnicze, a więc czy to organizacji rolniczych, czy Ministerstwa Rolnictwa.</u>
- <u xml:id="u-38.11" who="#SPrzedpełski">Jeden z Panów Senatorów wczoraj, zdaje mi się, domagał się zamiany bawełny na len albo na konopie. Ja bym przynajmniej chciał, żeby w okresie przejściowym, w którym się bawełnę sprowadza, choć ten kraj, z którego się sprowadza, można było pozyskać dla naszego eksportu. Dziś, jeżeli weźmiemy rynek amerykański, na który eksportujemy produkty mięsne bez dopłaty za 50 milionów zł, to bawełna idzie stamtąd drugą stroną i jesteśmy w przede dniu tego, że grozi nam wprowadzenie przez Amerykę cła na produkty mięsne i nie mamy absolutnie żadnego...</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#BolesławPrzedpełski">Sytuacja w gorzelnictwie jest jeszcze bardziej skomplikowana przez to, że nie ma nad nim odpowiedniej opieki. Pogląd na sprawę sprzed lat 15 ogromnie się zmienił — poszło to wszystko naprzód i dzisiaj już nie ma co wracać do tych specjalnych metod, do specjalnych fabryk takiego czy innego spirytusu, rektyfikowanego czy bezwodnego, bo dzisiaj 90% zapotrzebowania mogłoby być pokryte tym spirytusem, który się bezpośrednio otrzymuje z gorzelni rolniczych. I dlatego też należy na to zwrócić specjalną uwagę, żeby spirytus, za który rolnik otrzymuje 30 groszy, nie ponosił kosztów przywozu od 5 do 10 gr, jak również kosztów skażania itp., które o 40–60% podrażają jego cenę początkową.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#BolesławPrzedpełski">Jeżeli chodzi o zagadnienie mięsne, to stosunek do zagadnienia mięsnego w Polsce dziś musi być zupełnie inny, niż przed laty 10. Z chwilą, kiedy eksport mięsny stanowił stosunkowo mały procent spożycia wewnętrznego, nie był wyspecjalizowany. Produkcja mięsa była podzielona na fabryki eksportowe i na fabryki wewnętrzne. Dziś, kiedy coraz bardziej eksport mięsny się rozwija, należy dążyć do tego, ażeby wszystkie fabryki miały zadanie wspólne eksportowo-wewnętrzne i my jako gospodarze powinniśmy tak plan gospodarki mięsnej układać, ażeby na eksport wyrabiać zawsze to, co najbardziej jest pożądane, sami zaś spożywać to, co na eksport w danym wypadku nie idzie, to znaczy odpadki, które nie są złe. Odpadkami w pewnym roku może być polędwica, w innym roku szynka lub słonina itd., gdyż pogląd na odpadki w różnych krajach i w różnych latach jest zupełnie inny. Podczas gdy u nas podstawowym produktem z powodu biedy jest słonina, w Ameryce słonina jest odpadkiem mięsnym.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#BolesławPrzedpełski">Dlatego też należało by zdaniem moim skasować zupełnie ubój trzody chlewnej w miastach większych dla celów czysto wewnętrznych, a kierować na prowincję, do miast natomiast odsyłać części zwierząt, które na eksport nie poszły. Najtańsze części byłyby spożywane przez najbiedniejszą ludność na wsi, części pożądane poszłyby na eksport, a części średnie pozostałyby dla spożywców miejskich. Takich przykładów dużo można by wyliczyć we wszystkich działach gospodarki rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#BolesławPrzedpełski">Jeszcze jeden moment, zupełnie oderwany chciałbym poruszyć — sprawę elektryfikacji wsi. Elektryfikacja wsi zupełnie nie ma żadnego posłuchu wśród tych, którzy tą elektryfikacją dysponują. Wprawdzie mamy przedstawicieli związku w komitecie energetycznym, który jest przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, ale tam jak się poruszy kwestię elektryfikacji wsi, to się słyszy, że przecież na wsi jest taka bieda, a jeszcze wieś chce elektryfikacji. Elektryfikacji na wsi nie będzie nigdy, jeżeli podejście do odbiorcy wiejskiego będzie takie same, jak do odbiorcy miejskiego. Bo trudno jest zaproponować mieszkańcom wsi, która ma 100 mieszkańców, pobudowanie transformatora za 50.000 zł, jak się proponuje miastu, które ma 50.000 ludności, bo w jednym wypadku przypadnie złotówka na głowę mieszkańca, a w drugim 500 zł. W tym wypadku należy postępować tak samo jak przy budowie kolei. Jak się budowało kolej Warszawa — Kraków, utworzyło się przystanki między końcowymi stacjami Warszawą i Krakowem, bo jeżeliby nie było przystanków pomiędzy wielkimi miastami, to by się kolej nie opłacała. Tak samo, jeżeli się buduje sieć elektryczną, należy porobić przystanki elektryczne, transformatory i dopiero od tych transformatorów rolnictwo powinno opłacać normalną komunikację wewnętrzną.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#BolesławPrzedpełski">Takich zagadnień jest szereg. Nie chciałbym z powodu późnego czasu już ich tutaj poruszać, chciałbym tylko zwrócić uwagę na to, że i na rynek wewnętrzny muszą oddziaływać coraz szerzej wpływy rolnicze, a więc czy to organizacji rolniczych, czy Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#BolesławPrzedpełski">Jeden z Panów Senatorów wczoraj, zdaje mi się, domagał się zamiany bawełny na len albo na konopie. Ja bym przynajmniej chciał, żeby w okresie przejściowym, w którym się bawełnę sprowadza, choć ten kraj, z którego się sprowadza, można było pozyskać dla naszego eksportu. Dziś, jeżeli weźmiemy rynek amerykański, na który eksportujemy produkty mięsne bez dopłaty za 50 milionów zł, to bawełna idzie stamtąd drugą stroną i jesteśmy w przede dniu tego, że grozi nam wprowadzenie przez Amerykę cła na produkty mięsne i nie mamy absolutnie żadnego...</u>
<u xml:id="u-38.12" who="#komentarz">(Marszałek sygnalizuje czerwonym światłem, że czas przemówienia upłynął.)</u>
- <u xml:id="u-38.13" who="#SPrzedpełski">Nie jest tak źle, są i różowe chwile w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#BolesławPrzedpełski">Nie jest tak źle, są i różowe chwile w rolnictwie.</u>
<u xml:id="u-38.14" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
- <u xml:id="u-38.15" who="#SPrzedpełski">Już kończę, Panie Marszałku. Więc zdawało by się — już nie mówię o transakcjach wiązanych, kompensacyjnych — że można to dać jako argument tym, którzy pracują, mają styczność z senatem amerykańskim, że to nie jest tylko eksport z Polski, bo Polska bierze od Ameryki bawełnę za dużo wyższą sumę.</u>
- <u xml:id="u-38.16" who="#SPrzedpełski">Jednym z podstawowych działów polityki eksportowej jest gospodarka premiowa. W idealnym świecie można by było sobie życzyć, aby eksport odbywał się bez premii. Z chwilą jednak, kiedy on się odbywa z premiami, to trzeba tymi premiami nadzwyczaj ostrożnie gospodarować, to znaczy, ażeby za pewną sumę premii, jakie gospodarstwo narodowe polskie ma do dyspozycji, przywieść jak najwięcej walut, zrobić jak najwięcej pożądanym eksport. Te premie dzielą się na premie przemysłowe i rolnicze. Kontrola premij rolniczych jest łatwiejsza aniżeli przemysłowych. Dlaczego? Bo każdy przemysłowiec wie, co to jest żyto, co to jest jęczmień, co to jest świnią, ale nie wszyscy znają produkty przemysłowe eksportowe. I do tego dochodzi, że gdy jest posiedzenie premiowe, to ten rolnik głosuje nie na towary, ale na ludzi, głosuje za tymi premiami zależnie od tego, jakie zaufanie ma do człowieka, który to wnosi. Ja sam byłem w takim położeniu, że właśnie głosowałem na ludzi i zatrzymałem premie, które były niepożądane, bo nie wszystkie produkty przemysłowe są mi znane, chociaż z przemysłem miałem dużo do czynienia.</u>
- <u xml:id="u-38.17" who="#SPrzedpełski">Przechodzę do premij ściśle rolniczych. Jednym z eksportów, który nie pracuje wcale na premiach, który zrobił w r. 1938 obrotu przeszło 200.000.000 zł, jest eksport produkcji hodowlanej. Żebyśmy mieli zawsze jasny obraz tego, jaki jest stan eksportu, prosiłbym Pana Ministra, żeby wszystkie tablice eksportowe, zarówno rolnicze jak i przemysłowe nie były tablicami z premiami, ale by to były tablice bez dopłat. Dla przykładu powiedzmy, że żyta wywozimy za 50 milionów zł. Tu na każdym metrze jest 9 zł premii, a 4 zł ceny za zboże. W porównaniu z tym inny wywóz, który ma cyfry globalne 2 razy mniejsze, w sumie jest bardziej pożądany, aniżeli ten zbożowy. Dlatego też jasny obraz będziemy mieli wtedy, kiedy wszystkie tablice eksportowe będą przedstawiały eksport bez premii.</u>
- <u xml:id="u-38.18" who="#SPrzedpełski">Ze względu na spóźnioną porę nie będę rozwijał swego przemówienia. Chciałbym tylko jeszcze poruszyć tę sprawę, aby nie zwlekając — nie od jutra, a od dzisiaj — rozpocząć intensyfikację gospodarstw rolnych, pomimo że warsztaty rolne są nieopłacalne. Jeżeli mamy tę intensyfikację rozpocząć, to skutkami nie możemy obciążać samego Ministra Rolnictwa, ale musimy obciążyć cały Rząd i całe Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#BolesławPrzedpełski">Już kończę, Panie Marszałku. Więc zdawało by się — już nie mówię o transakcjach wiązanych, kompensacyjnych — że można to dać jako argument tym, którzy pracują, mają styczność z senatem amerykańskim, że to nie jest tylko eksport z Polski, bo Polska bierze od Ameryki bawełnę za dużo wyższą sumę.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#BolesławPrzedpełski">Jednym z podstawowych działów polityki eksportowej jest gospodarka premiowa. W idealnym świecie można by było sobie życzyć, aby eksport odbywał się bez premii. Z chwilą jednak, kiedy on się odbywa z premiami, to trzeba tymi premiami nadzwyczaj ostrożnie gospodarować, to znaczy, ażeby za pewną sumę premii, jakie gospodarstwo narodowe polskie ma do dyspozycji, przywieść jak najwięcej walut, zrobić jak najwięcej pożądanym eksport. Te premie dzielą się na premie przemysłowe i rolnicze. Kontrola premij rolniczych jest łatwiejsza aniżeli przemysłowych. Dlaczego? Bo każdy przemysłowiec wie, co to jest żyto, co to jest jęczmień, co to jest świnią, ale nie wszyscy znają produkty przemysłowe eksportowe. I do tego dochodzi, że gdy jest posiedzenie premiowe, to ten rolnik głosuje nie na towary, ale na ludzi, głosuje za tymi premiami zależnie od tego, jakie zaufanie ma do człowieka, który to wnosi. Ja sam byłem w takim położeniu, że właśnie głosowałem na ludzi i zatrzymałem premie, które były niepożądane, bo nie wszystkie produkty przemysłowe są mi znane, chociaż z przemysłem miałem dużo do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#BolesławPrzedpełski">Przechodzę do premij ściśle rolniczych. Jednym z eksportów, który nie pracuje wcale na premiach, który zrobił w r. 1938 obrotu przeszło 200.000.000 zł, jest eksport produkcji hodowlanej. Żebyśmy mieli zawsze jasny obraz tego, jaki jest stan eksportu, prosiłbym Pana Ministra, żeby wszystkie tablice eksportowe, zarówno rolnicze jak i przemysłowe nie były tablicami z premiami, ale by to były tablice bez dopłat. Dla przykładu powiedzmy, że żyta wywozimy za 50 milionów zł. Tu na każdym metrze jest 9 zł premii, a 4 zł ceny za zboże. W porównaniu z tym inny wywóz, który ma cyfry globalne 2 razy mniejsze, w sumie jest bardziej pożądany, aniżeli ten zbożowy. Dlatego też jasny obraz będziemy mieli wtedy, kiedy wszystkie tablice eksportowe będą przedstawiały eksport bez premii.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#BolesławPrzedpełski">Ze względu na spóźnioną porę nie będę rozwijał swego przemówienia. Chciałbym tylko jeszcze poruszyć tę sprawę, aby nie zwlekając — nie od jutra, a od dzisiaj — rozpocząć intensyfikację gospodarstw rolnych, pomimo że warsztaty rolne są nieopłacalne. Jeżeli mamy tę intensyfikację rozpocząć, to skutkami nie możemy obciążać samego Ministra Rolnictwa, ale musimy obciążyć cały Rząd i całe Państwo.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SKamiński">Wysoka Izbo! Zdaję sobie sprawę z tego przeciążenia, a następnie z tej sytuacji, że dzisiaj obradujemy w specjalnej atmosferze i dlatego ograniczę się do najbardziej ogólnych uwag.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SKamiński">Nie mogę się zgodzić z p. senatorem Stolarskim, że tym centralnym zagadnieniem, którym się przede wszystkim rolnictwo musi zająć, jest zagadnienie organizacji rolnictwa. Proszę Panów, nikt nigdy nie stworzył idealnej organizacji. Zawsze o organizacji decydowali ludzie i nawet w złej organizacji odpowiedni ludzie byli czynnikiem, którzy organizację dobrze prowadzili, a przy jak najlepszych nawet formach organizacyjnych nieodpowiedni ludzie nie po trafią treści odpowiedniej wlać w organizację samą. I dlatego w moim przekonaniu nie to jest najważniejszym problemem, którym się rolnictwo polskie powinno zajmować i o który powinniśmy sobie rozbijać głowy. Nie osiągniemy — nie ma żadnej wątpliwości — powszechności pracy w rolnictwie. Ta powszechność pracy będzie miała zawsze swoje ograniczenia i rzeczywiście jest to zagadnienie jedynie odpowiedniego raczej naśladowania pracy najrozmaitszych grup w rolnictwie, które oczywiście daj Boże, ażeby mogły być możliwie upowszechnione.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SKamiński">Myślę również, że pewne zagadnienia przejaskrawił także p. senator Morawski. Czyż naprawdę 50 milionów nowego kredytu, nawet na dogodnych warunkach rozprowadzonego, może być tym czynnikiem, który może być równoważony przez to, że przeszło 3 miliony ha ziemi od początku istnienia Państwa Polskiego bądź przez proces parcelacyjny, bądź przez likwidację serwitutów przeszło z rąk większej do rąk mniejszej własności ziemskiej? Czyż te 50 milionów iłowego kredytu zrównoważy to, że jednak przeszło 760.000 ludzi dotknął proces przebudowy ustroju rolnego przy 3 1/2 do 4 milionów gospodarstw w ogóle w Polsce? Czy można zamykać oczy na to, że dzisiaj zagadnienie przebudowy ustroju rolnego o nie tylko zagadnienie procesu parcelacyjnego w odpowiednich warunkach prowadzonego, ale że to jest dziś odpowiednie postawienie warsztatu pracy w rolnictwie w ogóle? My nie możemy w Polsce, chociaż byśmy na 100% przekreślili zagadnienie reformy rolnej, pomyśleć sobie dalszej gospodarki przy drobnych gospodarstwach sznurowych w kilkunastu nieraz sznurach. To jest proces, który musi mieć miejsce. Na to muszą się znaleźć środki. Oczywiście upełnorolnienie przy procesie parcelacji jest czynnikiem nieodzownym. Dlatego też nie sądzę, żeby można było uznać, że jest to zagadnienie drugorzędne, a przy tym zagadnienie, w którym można pomijać elementy o charakterze socjalnym. My byśmy chcieli, żeby proces przebudowy ustroju rolnego sprowadzić jedynie i wyłącznie na drogę zabiegu gospodarczego. Ale to w Polsce jest niestety niemożliwe. Proces ten musi załatwiać również szereg zagadnień socjalnych.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SKamiński">Muszę także powiedzieć, że zagadnienie o niepodzielności gospodarstw jest czynnikiem, który wszyscy chcielibyśmy osiągnąć. Nie sądzę, żeby można było go osiągnąć czy przyśpieszyć przy pomocy zabiegów jedynie formalno-prawnych. Jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym. I niezależnie od tego, co widział senator Łazarski, jadać do takiej czy innej wsi, że gospodarstwa powstałe z przebudowy ustroju znów się po kilku latach podzieliły, to my nie jesteśmy finansowo dostatecznie uzbrojeni, by w sposób dostateczny móc wpłynąć na zahamowanie takiego procesu. I żadna ustawa, lex Bartczak czy inna nie załatwi tej sprawy, póki Polska nie zdobędzie się na duży wysiłek finansowy, żeby i to załatwić. Więc jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym, a nie o charakterze formalno-prawnym. Nie sądzę, żebyśmy chcieli i mogli ograniczyć to zagadnienie tylko do zagadnienia prawnego.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SKamiński">Do tych słów, które tutaj padły w stosunku do p. s. Hasbacha, chciałbym dodać z mojej strony, że nie można pozwolić na to, żebyśmy w Wysokim Senacie wysłuchiwali tego rodzaju podniesionym tonem wypowiedzianych uwag. Myślę poza tym i sądzę, że nie byłoby tych uwag, gdyby Polska w swoim czasie była w stosunku do Niemiec zastosowała te metody, jakie niektóre kraje północne w stosunku do nich zastosowały, całkowicie ich wywłaszczając w swoim czasie z majątków i rozparcelowując te majątki wśród odpowiedniej ilości drobnej własności pochodzącej z danych narodów. Sądzę, że mamy prawo i będziemy w oparciu o ustawy polskie przeprowadzać reformę rolną i nikt nam nie jest w stanie przeszkodzić w załatwieniu tej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SKamiński">Wysoki Senacie! Następnie chciałbym zwrócić uwagę na to, że być może, w niektórych pojedynczych wypadkach miały miejsce jakieś wystąpienia niewłaściwe w stosunku do zagadnień religijnych, bądź na terenie młodzieżowym, bądź na terenie uniwersytetów wiejskich. Zawsze się spotykamy w tej dziedzinie z niesłychanym uogólnianiem. Niejednokrotnie już prosiłem, by ten kto w Wysokiej Izbie podnosi taki zarzut, mówił gdzie, kto i jak. Wtedy będzie wiadomo, czy to jest zagadnienie powszechne, czy jedynie wypadek sporadyczny. Chciałbym się posłużyć inną metodą. Sam jestem człowiekiem, który jest odpowiedzialny za uniwersytet w Prudziszczu, prowadzony przez Związek Osadników. Oto przyjechał słynny na całą Polskę ks. Grams i tuż obok uniwersytetu zaczął wygłaszać mowę przeciwko uniwersytetowi. Powiedziano mu: Proszę księdza, tutaj jest obok uniwersytet, może ksiądz pozwoli zobaczyć. Ale nie chciał zobaczyć. Młodzież mu wtedy zaśpiewała: „Trzeba z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe, a nie w uwiędłych laurów liść z uporem stroić głowę. To była jedyna odpowiedź tej młodzieży, która jest bardzo religijna i która praktyki religijne stosuje co dzień. Jest czasami bardzo źle. Słyszałem to od kierownika uniwersytetu, który podlega bardzo poważnym zastrzeżeniom, od p. Solarza w Gaci, że kiedy młodzież z uniwersytetu udała się na nabożeństwo do kościoła, to tam się spotkała z ambony z wielkimi napaściami w stosunku do uniwersytetu i do niej samej. W takich wypadkach koniecznym jest właściwe podejście do tej młodzieży, która być może, jest przez kogoś źle wychowywana, podejście takie, o jakim mówił tutaj ks. Machaj, że nie trzeba jednak z góry przesądzać, że to jest młodzież niereligijna. Na pewno nie jest niereligijna, jeżeli będąc w uniwersytecie w Gaci idzie do kościoła, a jeżeli się w kościele spotka z napaścią, nie dziw, że taka napaść pozostawia oddźwięk w duszach młodzieży. Trzeba zachować wzajemnie odpowiedni umiar i podnieść religijność, wtedy będą stosunki i metody właściwe.</u>
- <u xml:id="u-40.6" who="#SKamiński">Muszę jeszcze zwrócić uwagę na słowa, które tutaj wypowiedział s. Śląski. Nie będę na wszystko odpowiadał, zrobił to p. Minister, ale pragnę zwrócić uwagę na specjalny sposób podejścia do rzeczy. W tej chwili p. Ministra Rolnictwa chce się zrobić odpowiedzialnym za wszystkie nieszczęścia w rolnictwie. W moim przekonaniu żaden w Polsce Minister Rolnictwa nie będzie w stanie ponieść 100% odpowiedzialności za szereg niedomogów, które rolnictwo polskie posiada i przez długie lata posiadać jeszcze będzie. Mieliśmy niesłychanie trudną pozycję w Polsce, która polegała na tym, że nie doceniały rządy polskie znaczenia i pracy wśród rolnictwa, że nie budowały na uświadomionym chłopie — rolniku mocnej pozycji Państwa. Dlatego dzisiaj my pod tym względem posiadamy duże zaniedbania; rządy weszły już na drogę stosunku deklaratywnego, bardzo pozytywnego do wsi, ale załatwianie konkretnych' spraw rolnictwa następowało zawsze w sposób zupełnie niewłaściwy i niedostateczny. Nasza dzisiejsza pozycja musi być więc tego rodzaju: musimy mieć wspólny front, wszyscy rolnicy wspólnie z Ministrem Rolnictwa, ażeby w Polsce odbudować pozycję rolnictwa w stosunku do rządów wszystkich, które nie ze złej woli, ale wskutek przyzwyczajenia utartymi torami będą chciały w dalszym ciągu, deklarując jedynie piękne słowa, załatwiać sprawy rolnictwa, a nie tak, jakby powinny być załatwione Pozycja rolnictwa w Polsce musi być mocna nic w stosunku do Ministra Rolnictwa, ale we wspólnym froncie do całego Rządu. W rozgrywce interesów, która się odbywa między rolnictwem a, powiedzmy, przemysłem skartelizowanym czy niektórymi monopolami, które mają specjalne wpływy na życie państwowe, my zdecydowanie chwaląc jedne, które akurat prowadzą politykę gospodarczą przeciwko rolnictwu, a uderzając Ministra Rolnictwa, nie sądzę, abyśmy w ten sposób specjalnie pozycję rolnictwa poparli. Dlatego myślę, że to chyba był jedynie osobisty stosunek do p. Ministra Rolnictwa. Ale gdyby się na ten stosunek spojrzeć z punktu widzenia interesów ogólno rolniczych, to ten stosunek w moim przekonaniu nie znajduje uzasadnienia.</u>
- <u xml:id="u-40.7" who="#SKamiński">Chciałbym także zwrócić uwagę i na momenty, które był łaskaw poruszyć p. senator Dębski. Mianowicie uważa on, że jest niedobrze, że. w Polsce mamy dziś tak daleko posunięte zagęszczenie, że podniesienie gospodarcze naszej ludności rolniczej jest bardzo trudne i nie może być zrealizowane, że przez zatkanie emigracji zagranicznej znajdujemy się pod tym względem w bardzo trudnej sytuacji — i dalej, że nie chcemy tracić żywych sił naszego narodu.</u>
- <u xml:id="u-40.8" who="#SKamiński">Ale ja chcę zwrócić uwagę na inny może pocieszający pod tym względem objaw. Wszystkie te narody, które urządzają sobie dziedziczne osady, które urządzają sobie bogate gospodarstwa chłopskie, zwykle zaczynają w bardzo krótkim przeciągu czasu cierpieć na zmniejszenie się przyrostu naturalnego ludności. U nas w Polsce w tej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, w jakiej się znajdujemy, przyrost naturalny ma niezmiernie ważne znaczenie, zwłaszcza w czasach obecnych. Dlatego ja, pomimo że zdaję sobie sprawę, że to, co mówię, nie jest może przyjemnym objawem i stwierdzeniem w stosunku do ogólnego położenia drobnego rolnictwa, które stanowi ogromną większość, to jednak powiem, że w całości podniosłoby to Państwu Polskiemu potencjał ludnościowy i w ten sposób podniosło nasz potencjał w stosunkach międzynarodowych i w pozycji naszego Państwa na terenie międzynarodowym. Myślę o tym objawie pocieszającym, zwłaszcza w tych czasach, kiedy widzimy naokoło rozgrywki, kiedy wyposażone od stóp do głów narody i państwa nie potrafią obronie swojej pozycji w świecie, że Polska, która umiała zdać egzamin w walce bez broni z przeważającą siłą wroga, dzisiaj — znajdując w chłopie i rolnictwie podstawę i mocne oparcie, tym bardziej będzie umiała ten egzamin złożyć.</u>
- <u xml:id="u-40.9" who="#SKamiński">Powinniśmy z tych Wysokich Izb dać impuls do tych prac, żeby świadczył o tym, że polskie rolnictwo w tych czasach, które będą ciężkie, będzie umiało zdać chlubnie i godnie egzamin.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#WładysławKamiński">Wysoka Izbo! Zdaję sobie sprawę z tego przeciążenia, a następnie z tej sytuacji, że dzisiaj obradujemy w specjalnej atmosferze i dlatego ograniczę się do najbardziej ogólnych uwag.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#WładysławKamiński">Nie mogę się zgodzić z p. senatorem Stolarskim, że tym centralnym zagadnieniem, którym się przede wszystkim rolnictwo musi zająć, jest zagadnienie organizacji rolnictwa. Proszę Panów, nikt nigdy nie stworzył idealnej organizacji. Zawsze o organizacji decydowali ludzie i nawet w złej organizacji odpowiedni ludzie byli czynnikiem, którzy organizację dobrze prowadzili, a przy jak najlepszych nawet formach organizacyjnych nieodpowiedni ludzie nie po trafią treści odpowiedniej wlać w organizację samą. I dlatego w moim przekonaniu nie to jest najważniejszym problemem, którym się rolnictwo polskie powinno zajmować i o który powinniśmy sobie rozbijać głowy. Nie osiągniemy — nie ma żadnej wątpliwości — powszechności pracy w rolnictwie. Ta powszechność pracy będzie miała zawsze swoje ograniczenia i rzeczywiście jest to zagadnienie jedynie odpowiedniego raczej naśladowania pracy najrozmaitszych grup w rolnictwie, które oczywiście daj Boże, ażeby mogły być możliwie upowszechnione.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#WładysławKamiński">Myślę również, że pewne zagadnienia przejaskrawił także p. senator Morawski. Czyż naprawdę 50 milionów nowego kredytu, nawet na dogodnych warunkach rozprowadzonego, może być tym czynnikiem, który może być równoważony przez to, że przeszło 3 miliony ha ziemi od początku istnienia Państwa Polskiego bądź przez proces parcelacyjny, bądź przez likwidację serwitutów przeszło z rąk większej do rąk mniejszej własności ziemskiej? Czyż te 50 milionów iłowego kredytu zrównoważy to, że jednak przeszło 760.000 ludzi dotknął proces przebudowy ustroju rolnego przy 3 1/2 do 4 milionów gospodarstw w ogóle w Polsce? Czy można zamykać oczy na to, że dzisiaj zagadnienie przebudowy ustroju rolnego o nie tylko zagadnienie procesu parcelacyjnego w odpowiednich warunkach prowadzonego, ale że to jest dziś odpowiednie postawienie warsztatu pracy w rolnictwie w ogóle? My nie możemy w Polsce, chociaż byśmy na 100% przekreślili zagadnienie reformy rolnej, pomyśleć sobie dalszej gospodarki przy drobnych gospodarstwach sznurowych w kilkunastu nieraz sznurach. To jest proces, który musi mieć miejsce. Na to muszą się znaleźć środki. Oczywiście upełnorolnienie przy procesie parcelacji jest czynnikiem nieodzownym. Dlatego też nie sądzę, żeby można było uznać, że jest to zagadnienie drugorzędne, a przy tym zagadnienie, w którym można pomijać elementy o charakterze socjalnym. My byśmy chcieli, żeby proces przebudowy ustroju rolnego sprowadzić jedynie i wyłącznie na drogę zabiegu gospodarczego. Ale to w Polsce jest niestety niemożliwe. Proces ten musi załatwiać również szereg zagadnień socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#WładysławKamiński">Muszę także powiedzieć, że zagadnienie o niepodzielności gospodarstw jest czynnikiem, który wszyscy chcielibyśmy osiągnąć. Nie sądzę, żeby można było go osiągnąć czy przyśpieszyć przy pomocy zabiegów jedynie formalno-prawnych. Jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym. I niezależnie od tego, co widział senator Łazarski, jadać do takiej czy innej wsi, że gospodarstwa powstałe z przebudowy ustroju znów się po kilku latach podzieliły, to my nie jesteśmy finansowo dostatecznie uzbrojeni, by w sposób dostateczny móc wpłynąć na zahamowanie takiego procesu. I żadna ustawa, lex Bartczak czy inna nie załatwi tej sprawy, póki Polska nie zdobędzie się na duży wysiłek finansowy, żeby i to załatwić. Więc jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym, a nie o charakterze formalno-prawnym. Nie sądzę, żebyśmy chcieli i mogli ograniczyć to zagadnienie tylko do zagadnienia prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#WładysławKamiński">Do tych słów, które tutaj padły w stosunku do p. s. Hasbacha, chciałbym dodać z mojej strony, że nie można pozwolić na to, żebyśmy w Wysokim Senacie wysłuchiwali tego rodzaju podniesionym tonem wypowiedzianych uwag. Myślę poza tym i sądzę, że nie byłoby tych uwag, gdyby Polska w swoim czasie była w stosunku do Niemiec zastosowała te metody, jakie niektóre kraje północne w stosunku do nich zastosowały, całkowicie ich wywłaszczając w swoim czasie z majątków i rozparcelowując te majątki wśród odpowiedniej ilości drobnej własności pochodzącej z danych narodów. Sądzę, że mamy prawo i będziemy w oparciu o ustawy polskie przeprowadzać reformę rolną i nikt nam nie jest w stanie przeszkodzić w załatwieniu tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#WładysławKamiński">Wysoki Senacie! Następnie chciałbym zwrócić uwagę na to, że być może, w niektórych pojedynczych wypadkach miały miejsce jakieś wystąpienia niewłaściwe w stosunku do zagadnień religijnych, bądź na terenie młodzieżowym, bądź na terenie uniwersytetów wiejskich. Zawsze się spotykamy w tej dziedzinie z niesłychanym uogólnianiem. Niejednokrotnie już prosiłem, by ten kto w Wysokiej Izbie podnosi taki zarzut, mówił gdzie, kto i jak. Wtedy będzie wiadomo, czy to jest zagadnienie powszechne, czy jedynie wypadek sporadyczny. Chciałbym się posłużyć inną metodą. Sam jestem człowiekiem, który jest odpowiedzialny za uniwersytet w Prudziszczu, prowadzony przez Związek Osadników. Oto przyjechał słynny na całą Polskę ks. Grams i tuż obok uniwersytetu zaczął wygłaszać mowę przeciwko uniwersytetowi. Powiedziano mu: Proszę księdza, tutaj jest obok uniwersytet, może ksiądz pozwoli zobaczyć. Ale nie chciał zobaczyć. Młodzież mu wtedy zaśpiewała: „Trzeba z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe, a nie w uwiędłych laurów liść z uporem stroić głowę. To była jedyna odpowiedź tej młodzieży, która jest bardzo religijna i która praktyki religijne stosuje co dzień. Jest czasami bardzo źle. Słyszałem to od kierownika uniwersytetu, który podlega bardzo poważnym zastrzeżeniom, od p. Solarza w Gaci, że kiedy młodzież z uniwersytetu udała się na nabożeństwo do kościoła, to tam się spotkała z ambony z wielkimi napaściami w stosunku do uniwersytetu i do niej samej. W takich wypadkach koniecznym jest właściwe podejście do tej młodzieży, która być może, jest przez kogoś źle wychowywana, podejście takie, o jakim mówił tutaj ks. Machaj, że nie trzeba jednak z góry przesądzać, że to jest młodzież niereligijna. Na pewno nie jest niereligijna, jeżeli będąc w uniwersytecie w Gaci idzie do kościoła, a jeżeli się w kościele spotka z napaścią, nie dziw, że taka napaść pozostawia oddźwięk w duszach młodzieży. Trzeba zachować wzajemnie odpowiedni umiar i podnieść religijność, wtedy będą stosunki i metody właściwe.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#WładysławKamiński">Muszę jeszcze zwrócić uwagę na słowa, które tutaj wypowiedział s. Śląski. Nie będę na wszystko odpowiadał, zrobił to p. Minister, ale pragnę zwrócić uwagę na specjalny sposób podejścia do rzeczy. W tej chwili p. Ministra Rolnictwa chce się zrobić odpowiedzialnym za wszystkie nieszczęścia w rolnictwie. W moim przekonaniu żaden w Polsce Minister Rolnictwa nie będzie w stanie ponieść 100% odpowiedzialności za szereg niedomogów, które rolnictwo polskie posiada i przez długie lata posiadać jeszcze będzie. Mieliśmy niesłychanie trudną pozycję w Polsce, która polegała na tym, że nie doceniały rządy polskie znaczenia i pracy wśród rolnictwa, że nie budowały na uświadomionym chłopie — rolniku mocnej pozycji Państwa. Dlatego dzisiaj my pod tym względem posiadamy duże zaniedbania; rządy weszły już na drogę stosunku deklaratywnego, bardzo pozytywnego do wsi, ale załatwianie konkretnych' spraw rolnictwa następowało zawsze w sposób zupełnie niewłaściwy i niedostateczny. Nasza dzisiejsza pozycja musi być więc tego rodzaju: musimy mieć wspólny front, wszyscy rolnicy wspólnie z Ministrem Rolnictwa, ażeby w Polsce odbudować pozycję rolnictwa w stosunku do rządów wszystkich, które nie ze złej woli, ale wskutek przyzwyczajenia utartymi torami będą chciały w dalszym ciągu, deklarując jedynie piękne słowa, załatwiać sprawy rolnictwa, a nie tak, jakby powinny być załatwione Pozycja rolnictwa w Polsce musi być mocna nic w stosunku do Ministra Rolnictwa, ale we wspólnym froncie do całego Rządu. W rozgrywce interesów, która się odbywa między rolnictwem a, powiedzmy, przemysłem skartelizowanym czy niektórymi monopolami, które mają specjalne wpływy na życie państwowe, my zdecydowanie chwaląc jedne, które akurat prowadzą politykę gospodarczą przeciwko rolnictwu, a uderzając Ministra Rolnictwa, nie sądzę, abyśmy w ten sposób specjalnie pozycję rolnictwa poparli. Dlatego myślę, że to chyba był jedynie osobisty stosunek do p. Ministra Rolnictwa. Ale gdyby się na ten stosunek spojrzeć z punktu widzenia interesów ogólno rolniczych, to ten stosunek w moim przekonaniu nie znajduje uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#WładysławKamiński">Chciałbym także zwrócić uwagę i na momenty, które był łaskaw poruszyć p. senator Dębski. Mianowicie uważa on, że jest niedobrze, że. w Polsce mamy dziś tak daleko posunięte zagęszczenie, że podniesienie gospodarcze naszej ludności rolniczej jest bardzo trudne i nie może być zrealizowane, że przez zatkanie emigracji zagranicznej znajdujemy się pod tym względem w bardzo trudnej sytuacji — i dalej, że nie chcemy tracić żywych sił naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#WładysławKamiński">Ale ja chcę zwrócić uwagę na inny może pocieszający pod tym względem objaw. Wszystkie te narody, które urządzają sobie dziedziczne osady, które urządzają sobie bogate gospodarstwa chłopskie, zwykle zaczynają w bardzo krótkim przeciągu czasu cierpieć na zmniejszenie się przyrostu naturalnego ludności. U nas w Polsce w tej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, w jakiej się znajdujemy, przyrost naturalny ma niezmiernie ważne znaczenie, zwłaszcza w czasach obecnych. Dlatego ja, pomimo że zdaję sobie sprawę, że to, co mówię, nie jest może przyjemnym objawem i stwierdzeniem w stosunku do ogólnego położenia drobnego rolnictwa, które stanowi ogromną większość, to jednak powiem, że w całości podniosłoby to Państwu Polskiemu potencjał ludnościowy i w ten sposób podniosło nasz potencjał w stosunkach międzynarodowych i w pozycji naszego Państwa na terenie międzynarodowym. Myślę o tym objawie pocieszającym, zwłaszcza w tych czasach, kiedy widzimy naokoło rozgrywki, kiedy wyposażone od stóp do głów narody i państwa nie potrafią obronie swojej pozycji w świecie, że Polska, która umiała zdać egzamin w walce bez broni z przeważającą siłą wroga, dzisiaj — znajdując w chłopie i rolnictwie podstawę i mocne oparcie, tym bardziej będzie umiała ten egzamin złożyć.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#WładysławKamiński">Powinniśmy z tych Wysokich Izb dać impuls do tych prac, żeby świadczył o tym, że polskie rolnictwo w tych czasach, które będą ciężkie, będzie umiało zdać chlubnie i godnie egzamin.</u>
<u xml:id="u-40.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Rozprawa jest zakończona. Porządek dzienny wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-41.1" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, to jest we czwartek, o godzinie 10 rano.</u>
- <u xml:id="u-41.2" who="#Marszałek">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 14 (A i B) — Ministerstwo Opieki Społecznej łącznie z Funduszem Pracy oraz sprawozdanie senackiej Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1940 r.</u>
- <u xml:id="u-41.3" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#BogusławMiedziński">Rozprawa jest zakończona. Porządek dzienny wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, to jest we czwartek, o godzinie 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#BogusławMiedziński">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 14 (A i B) — Ministerstwo Opieki Społecznej łącznie z Funduszem Pracy oraz sprawozdanie senackiej Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1940 r.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
index 8c35bed..0eff81d 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00012-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00012-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>12 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">12</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-16</date>
@@ -23,63 +23,198 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="MinisterOpiekiSpołecznejZyndramKościałkowski" role="speaker">
- <persName>Minister Opieki Społecznej Zyndram-Kościałkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFichna" role="speaker">
- <persName>S. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SJakubowski" role="speaker">
- <persName>S. Jakubowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMalski" role="speaker">
- <persName>S. Malski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMilewicz" role="speaker">
- <persName>S. Milewicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiłaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miłaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPacześniak" role="speaker">
- <persName>S. Pacześniak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRadziwiłł" role="speaker">
- <persName>S. Radziwiłł</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
- <persName>S. Skoczylas</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStarzyński" role="speaker">
- <persName>S. Starzyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SStryjeński" role="speaker">
- <persName>S. Stryjeński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSujkowska" role="speaker">
- <persName>S. Sujkowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSzelągowska" role="speaker">
- <persName>S. Szelągowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksBliziński" role="speaker">
- <persName>S. ks. Bliziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterOpiekiSpołecznejZyndramKościałkowski" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Minister Opieki Społecznej</roleName>
+ <surname>Zyndram-Kościałkowski</surname>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławFichna" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Fichna</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Fichna</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AntoniJakubowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Antoni</forename>
+ <surname>Jakubowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Jakubowski_(1887%E2%80%931960)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMalski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Malski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Malski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławMilewicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Milewicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Milewicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławMiłaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Miłaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Mi%C5%82aszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="FranciszekPacześniak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Franciszek</forename>
+ <surname>Pacześniak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Pacze%C5%9Bniak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KrzysztofMikołajRadziwiłł" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Krzysztof</forename>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Radziwiłł</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Miko%C5%82aj_Radziwi%C5%82%C5%82</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSkoczylas" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Skoczylas</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Skoczylas</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanStarzyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Starzyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Starzy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławStryjeński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Stryjeński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Stryje%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="HelenaAntoninaSujkowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Helena</forename>
+ <forename>Antonina</forename>
+ <surname>Sujkowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Sujkowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AnnaSzelągowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Anna</forename>
+ <surname>Szelągowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Paradowska-Szel%C4%85gowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WacławBliziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Bliziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_Blizi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
index 9060aee..73221c7 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
@@ -1,306 +1,306 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Malicki.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 10 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 11 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwił swoją nieobecność na 11 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 14 Ministerstwo Opieki Społecznej — grupa A — Administracja i grupa B — Przedsiębiorstwa i Zakłady — sprawozdawca senator dr B. Fichna — oraz grupa D — Fundusz Pracy — sprawozdawca senator Wł. Malski.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu ze strony Wysokiej Izby, poproszę pp. sprawozdawców, aby kolejno wygłosili swoje sprawozdania, po czym odbędzie się rozprawa nad całą częścią 14 i obu sprawozdaniami łącznie. Nie słyszę sprzeciwu. Wobec tego proszę Pana Senatora Fichnę o wygłoszenie referatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Malicki.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 10 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 11 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwił swoją nieobecność na 11 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 14 Ministerstwo Opieki Społecznej — grupa A — Administracja i grupa B — Przedsiębiorstwa i Zakłady — sprawozdawca senator dr B. Fichna — oraz grupa D — Fundusz Pracy — sprawozdawca senator Wł. Malski.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu ze strony Wysokiej Izby, poproszę pp. sprawozdawców, aby kolejno wygłosili swoje sprawozdania, po czym odbędzie się rozprawa nad całą częścią 14 i obu sprawozdaniami łącznie. Nie słyszę sprzeciwu. Wobec tego proszę Pana Senatora Fichnę o wygłoszenie referatu.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! W jakże zmienionych politycznie warunkach ze względu na zdarzenia zewnętrzne przystępujemy do generalnej debaty nad zagadnieniem spotęgowania i wzmożenia sił narodu, nad racjonalną i godną wielkiego narodu polityką społeczną.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SFichna">Debata nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej jest właściwie rekapitulacją tego wszystkiego, co w dyskusji w obu komisjach oraz w Sejmie zostało w tej materii powiedziane. Nasz głos w dyskusji budżetowej jest już głosem ostatnim i nasze ustosunkowanie się do polityki społecznej musi być właściwie odzwierciedleniem nie tylko wszystkich prądów, nurtujących całe społeczeństwo, ale i pozytywną i krytyczną oceną działalności Ministerstwa. Musi być również podkreśleniem, że przebudowa społeczna naszego ustroju jest zagadnieniem programowym, które ze względu na obecną chwiejną, nieustaloną strukturę społeczną nabiera właściwego kolorytu. A w rozważaniach swych nie możemy pominąć tych zjawisk, które się wczoraj na naszej granicy południowo-zachodniej rozegrały.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SFichna">Jak przy każdym programowym zagadnieniu spotykamy się przede wszystkim z pytaniem: Jakimi drogami pójdziemy, by nakreślony cel został osiągnięty? Jakimi środkami dysponuje Ministerstwo, by realizowanie zagadnienia przybliżyć, urealnić?</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SFichna">Jeżeli chodzi o środki, wiadomo, są one skromne, a potrzeby niewspółmiernie duże. Stwierdzenie tej dysproporcji nie jest ani żadnym novum, ani też moim wynalazkiem. Rzeczywistość tego faktu konstatujemy od szeregu już lat, a jeżeli chodzi o inne resorty — widzimy objaw analogiczny. Trzeba kroić tak, by materiału starczyło.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SFichna">Wskazanie dróg, którymi kroczyć należy, jest zagadnieniem i specjalnym, i jednocześnie b. obszernym, gdyż zazębia się o problemy polityczne, nie można bowiem dawać rozwiązania przebudowy ustroju społecznego bez oparcia o ustrój polityczny, przede wszystkim jednak — i to specjalnie u nas — o problemy gospodarcze.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SFichna">Koncepcja zorganizowania silnego gospodarczo stanu trzeciego musi być przy realizowaniu powiązana z zagadnieniem społecznym; nie jest bowiem absolutnie do pomyślenia dalsze trwanie sytuacji, iż gospodarze Państwa mają znakomitą przewagę w dziale pracy: pracownik umysłowy, pracownik fizyczny, zaś niektóre mniejszości — w przemyśle, handlu, rzemiośle i wolnych zawodach. Nie mogą być nadal tolerowane tego rodzaju fakty, że w wielkich miastach, jak np. w Łodzi, robotnik, dozorca, służąca i urzędnik — to społeczeństwo polskie, a właściciele olbrzymich przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, wielkich kamienic, wielkich w tych kamienicach mieszkań — to społeczeństwo mniejszościowe.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SFichna">Ten układ sił społecznych musi być zasadniczo i radykalnie zmieniony. Jest tu konieczna programowa praca i ścisła współpraca pomiędzy społeczeństwem a Rządem. Naród musi dać jedno: zmianę myślenia społecznego, musi przeprowadzić przebudowę psychiki społecznej. Nie można naszego myślenia charakteryzować powiedzeniem: Nie chcesz się uczyć, to idź na szewca. Szewc, krawiec czy ślusarz, fryzjer czy czapnik winni zająć w naszym ustroju społecznym właściwe sobie miejsce. Nie wyszydzanie czy fałszywy wstyd, ale pionierskie, ale faworyzowane zawody.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SFichna">Problemem tym zainteresowany jest bezpośrednio cały ogromny świat pracy, a w nim najsilniej — młodzież robotnicza i młodzież włościańska.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SFichna">Świat pracy, a więc pracownik umysłowy i pracownik fizyczny, jeżeli chodzi o stosunek do Państwa, egzamin zdał i to dobrze. Czy to w okresie, gdyśmy byli w niewoli, czy w okresie wojny powszechnej, czy też w latach 1918–1920. Gdy Polska przystąpiła do zorganizowania swych sił, stabilizowała się, umacniała swe stanowisko na wewnątrz i na zewnątrz, polski świat pracy jako całość wykazał nie tylko duże zrozumienie zadań i celów Państwa, konieczność organizowania narodu w jednolitą bryłę, ale w tej pracy odegrał czynną rolę.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SFichna">Ustrój polityczny został ustabilizowany. Konstytucja kwietniowa weszła w życie. I w ten sposób podstawy organizacji Państwa zostały ustalone na długi okres. Obecnie na czoło zagadnień wysuwają się od pewnego już czasu problemy zorganizowania niezależności gospodarczej i, jak wspomniałem na wstępie, przebudowy ustroju społecznego.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SFichna">Przy rozważaniu i rozstrzyganiu tych niezmiernie istotnych zagadnień, wzmacniających podstawy państwowe, wytyczających nowe drogi rozwojowe narodowi, świat pracy chce być obecny. Reprezentuje bowiem energię społeczną i jej dynamizm, ma wolę pracy dla Państwa i narodu i powolny krok przebudowy chce zamienić na przyśpieszony marsz. I chce definitywnie skończyć z tym, co nazywamy wyzyskiem gospodarczym lub też eksploatacją społeczno partyjną.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#SFichna">Na gruzach starych zasad i form pracy społeczno-zawodowej, na miejsce licznych związków zawodowych, zżerających się w walce w imię ciasnych, nieistotnych interesów partyjnych, licytujących się w rzucaniu gromkich, nieosiągalnych haseł, musi powstać nowy, silny, jednolity ruch zawodowy.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#SFichna">Ruch ten służyć będzie Państwu i narodowi, bo to jest jego interes naczelny, i ruch ten służyć będzie światu pracy, bo to jest jego interes równorzędny.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#SFichna">Świat pracy wszedł do Polski z dużym moralnym kapitałem, wszedł mocnym, sprężystym krokiem. I jeżeli doczekał się tego historycznego momentu, że art. 8 Konstytucji kwietniowej stwierdza: „Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej”, to tę konstatację naszego dekalogu chce uczynić nie tylko obowiązującą, ale naprawdę powszechną.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Polska już dawno przestała być owym czerwonym postawem sukna, które każda partia szarpie i ciągnie ku sobie. Rzeczpospolita Polska w naszej psychice i naszym ujęciu to nie pusty, beztreściwy frazes, ale istota i sens naszego życia indywidualnego i zbiorowego, naszego bytu narodowego i gospodarczego. Państwo Polskie to nasz program na dziś i na dalekie przyszłe jutro, to nasza duma narodowa i treść istnienia naszego i przyszłych pokoleń. To niewzruszalny dogmat, głęboko i na zawsze zapadły w duszę każdego obywatela. A że nie ma państwa bez zorganizowanego narodu, a narodu bez świadomego swych dróg i celów, zdrowego moralnie i fizycznie obywatela, więc dlatego nasza polityka społeczna stawia na obywatela i nim teraźniejszość i przyszłość Polski buduje. Żyjemy w czasach osobliwych i dlatego powszechna mobilizacja „człowieka pod hasłem wzmożenia pracy na rzecz Państwa i narodu jest nakazem chwili. W ślad za słowem musi iść wzmożona akcja. Nie możemy bowiem nadal ścierpieć tego anormalnego, wstydem każdego Polaka napawającego zjawiska, iż najwięcej towaru na eksport posiadamy w postaci — ludzi. Że jeszcze dotychczas pracy ludzkiej na kapitał zamienić nie możemy. Rzeczywistość woła nas do spotęgowania wysiłku, do wydatnego przyśpieszenia tempa pracy i marszu.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#SFichna">Dochód społeczny w Polsce dla ogromnej większości narodu to zł 600 rocznie, wtedy gdy na zachodzie Europy wyraża się on w cyfrach od 1.900 do 5.250 zł, a w Stanach Zjednoczonych ten dochód dochodzi do 6.500 zł rocznic. W samej tylko stolicy 115.000 robotników kątem mieszka, a w przeszło 11.000 mieszkaniach gnieździ się więcej niż 6 osób w jednej izbie. Jeżeli zaś chodzi o dzieci robotnicze, to na 10 dzieci przypada w całej Polsce jedno własne łóżko.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#SFichna">Nie będę mnożył przykładów i podawał dalszych cyfr, zresztą oblicze społeczne człowieka pracy dostatecznie zostało oświetlone w drukowanym referacie. I dlatego słusznie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego, zastanawiając się nad tym, jakimi drogami ma kroczyć nasza polityka społeczna, stawia na pierwszym planie właściwą politykę populacyjną, której głównym zadaniem ma być „stałe podnoszenie wartości moralnej i fizycznej czynnika ludzkiego”.</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#SFichna">Wysoki Senacie! W przedłożonym Wysokiej Izbie referacie wyraźnie wskazałem cel, który naszej polityce społecznej służyć musi: 1) dozbrojenie moralne narodu, 2) przygotowanie moralne i fizyczne młodzieży. Przeprowadzona zaś szczegółowa analiza poszczególnych działów pracy Ministerstwa przekonała nas o ich zasięgu oraz o tych bolączkach, które domagają się uleczenia.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#SFichna">Przy zagadnieniu zdrowia największy nacisk należy położyć na ten problem, który w ramach przewidującej i planowej polityki winien przynieść najszybszy, bo możliwy efekt. Chodzi tu o wytężoną walkę z ilością zgonów, szczególniej wśród młodzieży i dzieci.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#SFichna">Dział Opieki Społecznej — to praca nad przyszłym obywatelem. Nic więc dziwnego, iż coraz bardziej powszechnym staje się zrozumienie znaczenia właściwej opieki nad dzieckiem i młodzieżą. Koordynacja dużych wysiłków społeczeństwa w tym kierunku z pracami i zamierzeniami Ministerstwa tylko dobre dla młodego pokolenia rezultaty wydać może.</u>
- <u xml:id="u-2.20" who="#SFichna">Niezwykły zasięg i ogrom pracy obejmuje inspekcja pracy. Nie tylko nadzoruje ustawodawstwo ochronne, ale dba o bezpieczeństwo i higienę pracy, załatwia następnie niezmiernie liczne — nieraz zaognione i skomplikowane zatargi zbiorowe. Wszystko to dzieje się w bardzo trudnych warunkach, często przy niedostatecznym i fachowo słabo przygotowanym personelu. Praca niedoceniana, a nieraz Syzyfowa. Dlatego chociażby ten niezmiernie skromny mój postulat w dziale obsady personalnej i pomocy techniczno-administracyjnej winien być spełniony.</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#SFichna">A postulat rozciągnięcia dobrodziejstwa ustawy o przymusowym rozjemstwie na całe Państwo, posiadający znaczenie zasadnicze, nie powinien już ulegać zwłoce.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#SFichna">Pod najsilniejszym obstrzałem krytyki znajduje się jednak dział ubezpieczeń społecznych. Nasza polityka ubezpieczeniowa wywołuje moc zastrzeżeń nie tylko ze strony pracodawców, ale i pracowników, oczywista z różnych wychodząc założeń. Jako referent wszystkie te głosy pozostawiam na uboczu. Ubezpieczenia społeczne wgryzły się bardzo mocno i głęboko w nasze życie, zasięg ich pracy obejmuje miliony ubezpieczonych, a z tego rodzaju czułym instrumentem obchodzić się trzeba szczególnie ostrożnie i rozważnie. Dlatego istotna reforma — jeżeli jest potrzebna musi być dokładnie i gruntownie przygotowana.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#SFichna">Stwierdzam tymczasem, biorąc pod uwagę status quo, iż ubezpieczenia emerytalne nie obejmują większości robotników rolnych. Tę anomalię należało by usunąć.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#SFichna">Drugi postulat — to konieczność przywrócenia samorządu. Wpływ na gospodarkę w instytucjach ubezpieczeń społecznych muszą mieć przede wszystkim ci, którzy pieniądze swe wkładają i którzy korzystają ze świadczeń.</u>
- <u xml:id="u-2.25" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Szczegółowo przeprowadzona i bardzo wnikliwa dyskusja, odbyta na Komisji Budżetowej Senatu oraz na plenum Sejmu, jeszcze wszechstronniej i gruntowniej wszystkie problemy naszej polityki społecznej oświetliła. Zaś przemówienie p. Ministra na plenum Sejmu, omawiające całokształt polityki resortu, za asumpt miało najbardziej słuszną tezę: Człowiek pracy fundamentem potęgi państwa.</u>
- <u xml:id="u-2.26" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Twierdziłem i daję temu świadectwo jeszcze raz z tej wysokiej trybuny, że nasza polityka społeczna musi wziąć szerszy rozmach i głębszy nurt. Skutek bowiem tej polityki odbija się głośnym echem wśród najszerszych mas. Dlatego nie opieka tylko, ale sprawy polityki społecznej w najszerszym ujęciu — oto właściwy zakres działania Ministerstwa.</u>
- <u xml:id="u-2.27" who="#SFichna">Powtórzę, co już w druku ująłem: „Miliony oczu na tę politykę są skierowane, a kwestia zdobycia sobie u szerokich mas zaufania — to jeszcze silniejsze powiązanie tak jednostki, jak i wielkich rzesz narodu z Państwem. Ta na szeroką skalę zakrojona akcja społeczna, przynosząca w rezultacie Państwu zdrowego fizycznie i moralnie obywatela, zapewniająca krajowi spokój socjalny, umożliwi narodowi osiąganie wielkich celów, realizowanie wielkich idei”. Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Opieki Społecznej w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! W jakże zmienionych politycznie warunkach ze względu na zdarzenia zewnętrzne przystępujemy do generalnej debaty nad zagadnieniem spotęgowania i wzmożenia sił narodu, nad racjonalną i godną wielkiego narodu polityką społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#BolesławFichna">Debata nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej jest właściwie rekapitulacją tego wszystkiego, co w dyskusji w obu komisjach oraz w Sejmie zostało w tej materii powiedziane. Nasz głos w dyskusji budżetowej jest już głosem ostatnim i nasze ustosunkowanie się do polityki społecznej musi być właściwie odzwierciedleniem nie tylko wszystkich prądów, nurtujących całe społeczeństwo, ale i pozytywną i krytyczną oceną działalności Ministerstwa. Musi być również podkreśleniem, że przebudowa społeczna naszego ustroju jest zagadnieniem programowym, które ze względu na obecną chwiejną, nieustaloną strukturę społeczną nabiera właściwego kolorytu. A w rozważaniach swych nie możemy pominąć tych zjawisk, które się wczoraj na naszej granicy południowo-zachodniej rozegrały.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#BolesławFichna">Jak przy każdym programowym zagadnieniu spotykamy się przede wszystkim z pytaniem: Jakimi drogami pójdziemy, by nakreślony cel został osiągnięty? Jakimi środkami dysponuje Ministerstwo, by realizowanie zagadnienia przybliżyć, urealnić?</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#BolesławFichna">Jeżeli chodzi o środki, wiadomo, są one skromne, a potrzeby niewspółmiernie duże. Stwierdzenie tej dysproporcji nie jest ani żadnym novum, ani też moim wynalazkiem. Rzeczywistość tego faktu konstatujemy od szeregu już lat, a jeżeli chodzi o inne resorty — widzimy objaw analogiczny. Trzeba kroić tak, by materiału starczyło.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#BolesławFichna">Wskazanie dróg, którymi kroczyć należy, jest zagadnieniem i specjalnym, i jednocześnie b. obszernym, gdyż zazębia się o problemy polityczne, nie można bowiem dawać rozwiązania przebudowy ustroju społecznego bez oparcia o ustrój polityczny, przede wszystkim jednak — i to specjalnie u nas — o problemy gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#BolesławFichna">Koncepcja zorganizowania silnego gospodarczo stanu trzeciego musi być przy realizowaniu powiązana z zagadnieniem społecznym; nie jest bowiem absolutnie do pomyślenia dalsze trwanie sytuacji, iż gospodarze Państwa mają znakomitą przewagę w dziale pracy: pracownik umysłowy, pracownik fizyczny, zaś niektóre mniejszości — w przemyśle, handlu, rzemiośle i wolnych zawodach. Nie mogą być nadal tolerowane tego rodzaju fakty, że w wielkich miastach, jak np. w Łodzi, robotnik, dozorca, służąca i urzędnik — to społeczeństwo polskie, a właściciele olbrzymich przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, wielkich kamienic, wielkich w tych kamienicach mieszkań — to społeczeństwo mniejszościowe.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#BolesławFichna">Ten układ sił społecznych musi być zasadniczo i radykalnie zmieniony. Jest tu konieczna programowa praca i ścisła współpraca pomiędzy społeczeństwem a Rządem. Naród musi dać jedno: zmianę myślenia społecznego, musi przeprowadzić przebudowę psychiki społecznej. Nie można naszego myślenia charakteryzować powiedzeniem: Nie chcesz się uczyć, to idź na szewca. Szewc, krawiec czy ślusarz, fryzjer czy czapnik winni zająć w naszym ustroju społecznym właściwe sobie miejsce. Nie wyszydzanie czy fałszywy wstyd, ale pionierskie, ale faworyzowane zawody.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#BolesławFichna">Problemem tym zainteresowany jest bezpośrednio cały ogromny świat pracy, a w nim najsilniej — młodzież robotnicza i młodzież włościańska.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#BolesławFichna">Świat pracy, a więc pracownik umysłowy i pracownik fizyczny, jeżeli chodzi o stosunek do Państwa, egzamin zdał i to dobrze. Czy to w okresie, gdyśmy byli w niewoli, czy w okresie wojny powszechnej, czy też w latach 1918–1920. Gdy Polska przystąpiła do zorganizowania swych sił, stabilizowała się, umacniała swe stanowisko na wewnątrz i na zewnątrz, polski świat pracy jako całość wykazał nie tylko duże zrozumienie zadań i celów Państwa, konieczność organizowania narodu w jednolitą bryłę, ale w tej pracy odegrał czynną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#BolesławFichna">Ustrój polityczny został ustabilizowany. Konstytucja kwietniowa weszła w życie. I w ten sposób podstawy organizacji Państwa zostały ustalone na długi okres. Obecnie na czoło zagadnień wysuwają się od pewnego już czasu problemy zorganizowania niezależności gospodarczej i, jak wspomniałem na wstępie, przebudowy ustroju społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#BolesławFichna">Przy rozważaniu i rozstrzyganiu tych niezmiernie istotnych zagadnień, wzmacniających podstawy państwowe, wytyczających nowe drogi rozwojowe narodowi, świat pracy chce być obecny. Reprezentuje bowiem energię społeczną i jej dynamizm, ma wolę pracy dla Państwa i narodu i powolny krok przebudowy chce zamienić na przyśpieszony marsz. I chce definitywnie skończyć z tym, co nazywamy wyzyskiem gospodarczym lub też eksploatacją społeczno partyjną.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#BolesławFichna">Na gruzach starych zasad i form pracy społeczno-zawodowej, na miejsce licznych związków zawodowych, zżerających się w walce w imię ciasnych, nieistotnych interesów partyjnych, licytujących się w rzucaniu gromkich, nieosiągalnych haseł, musi powstać nowy, silny, jednolity ruch zawodowy.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#BolesławFichna">Ruch ten służyć będzie Państwu i narodowi, bo to jest jego interes naczelny, i ruch ten służyć będzie światu pracy, bo to jest jego interes równorzędny.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#BolesławFichna">Świat pracy wszedł do Polski z dużym moralnym kapitałem, wszedł mocnym, sprężystym krokiem. I jeżeli doczekał się tego historycznego momentu, że art. 8 Konstytucji kwietniowej stwierdza: „Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej”, to tę konstatację naszego dekalogu chce uczynić nie tylko obowiązującą, ale naprawdę powszechną.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! Polska już dawno przestała być owym czerwonym postawem sukna, które każda partia szarpie i ciągnie ku sobie. Rzeczpospolita Polska w naszej psychice i naszym ujęciu to nie pusty, beztreściwy frazes, ale istota i sens naszego życia indywidualnego i zbiorowego, naszego bytu narodowego i gospodarczego. Państwo Polskie to nasz program na dziś i na dalekie przyszłe jutro, to nasza duma narodowa i treść istnienia naszego i przyszłych pokoleń. To niewzruszalny dogmat, głęboko i na zawsze zapadły w duszę każdego obywatela. A że nie ma państwa bez zorganizowanego narodu, a narodu bez świadomego swych dróg i celów, zdrowego moralnie i fizycznie obywatela, więc dlatego nasza polityka społeczna stawia na obywatela i nim teraźniejszość i przyszłość Polski buduje. Żyjemy w czasach osobliwych i dlatego powszechna mobilizacja „człowieka pod hasłem wzmożenia pracy na rzecz Państwa i narodu jest nakazem chwili. W ślad za słowem musi iść wzmożona akcja. Nie możemy bowiem nadal ścierpieć tego anormalnego, wstydem każdego Polaka napawającego zjawiska, iż najwięcej towaru na eksport posiadamy w postaci — ludzi. Że jeszcze dotychczas pracy ludzkiej na kapitał zamienić nie możemy. Rzeczywistość woła nas do spotęgowania wysiłku, do wydatnego przyśpieszenia tempa pracy i marszu.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#BolesławFichna">Dochód społeczny w Polsce dla ogromnej większości narodu to zł 600 rocznie, wtedy gdy na zachodzie Europy wyraża się on w cyfrach od 1.900 do 5.250 zł, a w Stanach Zjednoczonych ten dochód dochodzi do 6.500 zł rocznic. W samej tylko stolicy 115.000 robotników kątem mieszka, a w przeszło 11.000 mieszkaniach gnieździ się więcej niż 6 osób w jednej izbie. Jeżeli zaś chodzi o dzieci robotnicze, to na 10 dzieci przypada w całej Polsce jedno własne łóżko.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#BolesławFichna">Nie będę mnożył przykładów i podawał dalszych cyfr, zresztą oblicze społeczne człowieka pracy dostatecznie zostało oświetlone w drukowanym referacie. I dlatego słusznie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego, zastanawiając się nad tym, jakimi drogami ma kroczyć nasza polityka społeczna, stawia na pierwszym planie właściwą politykę populacyjną, której głównym zadaniem ma być „stałe podnoszenie wartości moralnej i fizycznej czynnika ludzkiego”.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! W przedłożonym Wysokiej Izbie referacie wyraźnie wskazałem cel, który naszej polityce społecznej służyć musi: 1) dozbrojenie moralne narodu, 2) przygotowanie moralne i fizyczne młodzieży. Przeprowadzona zaś szczegółowa analiza poszczególnych działów pracy Ministerstwa przekonała nas o ich zasięgu oraz o tych bolączkach, które domagają się uleczenia.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#BolesławFichna">Przy zagadnieniu zdrowia największy nacisk należy położyć na ten problem, który w ramach przewidującej i planowej polityki winien przynieść najszybszy, bo możliwy efekt. Chodzi tu o wytężoną walkę z ilością zgonów, szczególniej wśród młodzieży i dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#BolesławFichna">Dział Opieki Społecznej — to praca nad przyszłym obywatelem. Nic więc dziwnego, iż coraz bardziej powszechnym staje się zrozumienie znaczenia właściwej opieki nad dzieckiem i młodzieżą. Koordynacja dużych wysiłków społeczeństwa w tym kierunku z pracami i zamierzeniami Ministerstwa tylko dobre dla młodego pokolenia rezultaty wydać może.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#BolesławFichna">Niezwykły zasięg i ogrom pracy obejmuje inspekcja pracy. Nie tylko nadzoruje ustawodawstwo ochronne, ale dba o bezpieczeństwo i higienę pracy, załatwia następnie niezmiernie liczne — nieraz zaognione i skomplikowane zatargi zbiorowe. Wszystko to dzieje się w bardzo trudnych warunkach, często przy niedostatecznym i fachowo słabo przygotowanym personelu. Praca niedoceniana, a nieraz Syzyfowa. Dlatego chociażby ten niezmiernie skromny mój postulat w dziale obsady personalnej i pomocy techniczno-administracyjnej winien być spełniony.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#BolesławFichna">A postulat rozciągnięcia dobrodziejstwa ustawy o przymusowym rozjemstwie na całe Państwo, posiadający znaczenie zasadnicze, nie powinien już ulegać zwłoce.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#BolesławFichna">Pod najsilniejszym obstrzałem krytyki znajduje się jednak dział ubezpieczeń społecznych. Nasza polityka ubezpieczeniowa wywołuje moc zastrzeżeń nie tylko ze strony pracodawców, ale i pracowników, oczywista z różnych wychodząc założeń. Jako referent wszystkie te głosy pozostawiam na uboczu. Ubezpieczenia społeczne wgryzły się bardzo mocno i głęboko w nasze życie, zasięg ich pracy obejmuje miliony ubezpieczonych, a z tego rodzaju czułym instrumentem obchodzić się trzeba szczególnie ostrożnie i rozważnie. Dlatego istotna reforma — jeżeli jest potrzebna musi być dokładnie i gruntownie przygotowana.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#BolesławFichna">Stwierdzam tymczasem, biorąc pod uwagę status quo, iż ubezpieczenia emerytalne nie obejmują większości robotników rolnych. Tę anomalię należało by usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#BolesławFichna">Drugi postulat — to konieczność przywrócenia samorządu. Wpływ na gospodarkę w instytucjach ubezpieczeń społecznych muszą mieć przede wszystkim ci, którzy pieniądze swe wkładają i którzy korzystają ze świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#BolesławFichna">Wysoka Izbo! Szczegółowo przeprowadzona i bardzo wnikliwa dyskusja, odbyta na Komisji Budżetowej Senatu oraz na plenum Sejmu, jeszcze wszechstronniej i gruntowniej wszystkie problemy naszej polityki społecznej oświetliła. Zaś przemówienie p. Ministra na plenum Sejmu, omawiające całokształt polityki resortu, za asumpt miało najbardziej słuszną tezę: Człowiek pracy fundamentem potęgi państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#BolesławFichna">Wysoka Izbo! Twierdziłem i daję temu świadectwo jeszcze raz z tej wysokiej trybuny, że nasza polityka społeczna musi wziąć szerszy rozmach i głębszy nurt. Skutek bowiem tej polityki odbija się głośnym echem wśród najszerszych mas. Dlatego nie opieka tylko, ale sprawy polityki społecznej w najszerszym ujęciu — oto właściwy zakres działania Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#BolesławFichna">Powtórzę, co już w druku ująłem: „Miliony oczu na tę politykę są skierowane, a kwestia zdobycia sobie u szerokich mas zaufania — to jeszcze silniejsze powiązanie tak jednostki, jak i wielkich rzesz narodu z Państwem. Ta na szeroką skalę zakrojona akcja społeczna, przynosząca w rezultacie Państwu zdrowego fizycznie i moralnie obywatela, zapewniająca krajowi spokój socjalny, umożliwi narodowi osiąganie wielkich celów, realizowanie wielkich idei”. Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Opieki Społecznej w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
<u xml:id="u-2.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Malski.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Malski.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zagadnienie bezrobocia i liczne ręce poszukujące pracy w Polsce zmuszają każdego z nas, jak i Wysokie Izby do zwrócenia uwagi na te środki, jakimi Rząd dysponuje dla zwalczania bezrobocia. Jednym z takich instrumentów działania jest Fundusz Pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SMalski">Na tle potrzeb inwestycyjnych równocześnie zwracamy uwagę na celowość wykorzystania sum, przeznaczonych w budżecie państwowym czy w planie inwestycyjnym w zakresie prowadzenia tych prac, które by wydały efekt gospodarczy i socjalny, zdejmując z rynku pracy zastępy ludzi, którzy wciąż o pracę wołają.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SMalski">Dla prześwietlenia istoty Funduszu Pracy przypomnieć muszę, że statut w § 1 wyraźnie precyzuje, że zadaniem Funduszu Pracy jest dostarczanie pracy lub środków utrzymania osobom pozbawionym pracy, a nie posiadającym innych środków do życia, pośrednictwo pracy i zabezpieczenie robotników na wypadek bezrobocia. Już samo brzmienie tego paragrafu, jak i ustawa, powołująca Fundusz Pracy, wskazuję wyraźnie, że na czoło Funduszu Pracy wysuwa się człowiek poszukujący pracy, że zagadnienie socjalne jest naczelnym zadaniem Funduszu Pracy. Znalazło to swój wyraz również w tym, że Fundusz Pracy został włączony do resortu Ministerstwa Opieki Społecznej i tym samym daje Ministerstwu Opieki Społecznej możliwości i nakłada obowiązki w zakresie planowania i układania planów finansowo-gospodarczych i planów pracy dla tegoż Funduszu i uwzględniania przede wszystkim zjawisk socjalnych, zachodzących na rynku pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SMalski">W zakresie pomocy, udzielanej do tej pory przez Państwo, w okresie np. od 1930/31 do 1932/33 gros wydatków wydano li tylko z punktu widzenia samej opieki społecznej na zasiłki dla bezrobotnych bez efektu produktywnego, bo z ogólnej sumy wydatków, w tym okresie 414.321.000 zł wydatkowano 303.321.000 zł na zasiłki, 2.790.000 zł na pośrednictwo pracy i zaledwie 108.170.000 zł na zatrudnienie, przy czym były to roboty przeważnie dorywcze.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SMalski">Przy obecnym układzie naszego planowania państwowego co do inwestycyj środki dyspozycyjne, jakie Fundusz Pracy posiada, zostały również wciągnięte do ogólnego planu inwestycyjnego państwowego z uwzględnieniem równocześnie możliwie tych zagadnień, o których wspominałem na wstępie, zgodnie z wnioskami Ministerstwa Opieki Społecznej. Planowane więc są przede wszystkim roboty możliwie najwięcej pracochłonne. Będą to roboty melioracyjne, drogowe i linii komunikacyjnych.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SMalski">W walce z klęską bezrobocia zarówno pod kątem widzenia łagodzenia jego skutków, jak i zwalczania przyczyn Fundusz Pracy pozostawia za sobą trwałe ślady w postaci sfinansowanych inwestycyj. Do próbek pięcioletniej działalności Funduszu Pracy w latach 1933/34–1937/38, nie licząc roku 1938/39, stanowi sfinansowanie budowy: nowych linii kolejowych około 200,8 km i wykończenie około 316 km, dróg wodnych 113 km, nowych dróg bitych 1847 km i odbudowa 4937 km, regulacja rzek 1614 km, obwałowanie rzek 390 km, kanałów odwadniających 366 km, przewodów kanalizacyjnych miejskich 616 km, wodociągowych 711 km, chłodni, rzeźni hal targowych 377.500 m3, nowych ulic 931 km, odbudowa ulic 554 km, budowli publicznych 1.135.000 m3, budynków mieszkaniowych 1.106.000 m3 i wiele innych.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SMalski">Jak Wysoka Izba wyraźnie widzi, w zestawionych przeze mnie pracach, wykonanych przez okres 5-letni za pośrednictwem i przy pomocy Funduszu Pracy, pierwszeństwo oddano tym robotom, które potrzebują możliwie najwięcej robotników, w dodatku robotników niewykwalifikowanych, bo muszę wspomnieć także, że na naszym rynku pracy ciążą przede wszystkim robotnicy niewykwalifikowani.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#WładysławMalski">Wysoki Senacie! Zagadnienie bezrobocia i liczne ręce poszukujące pracy w Polsce zmuszają każdego z nas, jak i Wysokie Izby do zwrócenia uwagi na te środki, jakimi Rząd dysponuje dla zwalczania bezrobocia. Jednym z takich instrumentów działania jest Fundusz Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#WładysławMalski">Na tle potrzeb inwestycyjnych równocześnie zwracamy uwagę na celowość wykorzystania sum, przeznaczonych w budżecie państwowym czy w planie inwestycyjnym w zakresie prowadzenia tych prac, które by wydały efekt gospodarczy i socjalny, zdejmując z rynku pracy zastępy ludzi, którzy wciąż o pracę wołają.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#WładysławMalski">Dla prześwietlenia istoty Funduszu Pracy przypomnieć muszę, że statut w § 1 wyraźnie precyzuje, że zadaniem Funduszu Pracy jest dostarczanie pracy lub środków utrzymania osobom pozbawionym pracy, a nie posiadającym innych środków do życia, pośrednictwo pracy i zabezpieczenie robotników na wypadek bezrobocia. Już samo brzmienie tego paragrafu, jak i ustawa, powołująca Fundusz Pracy, wskazuję wyraźnie, że na czoło Funduszu Pracy wysuwa się człowiek poszukujący pracy, że zagadnienie socjalne jest naczelnym zadaniem Funduszu Pracy. Znalazło to swój wyraz również w tym, że Fundusz Pracy został włączony do resortu Ministerstwa Opieki Społecznej i tym samym daje Ministerstwu Opieki Społecznej możliwości i nakłada obowiązki w zakresie planowania i układania planów finansowo-gospodarczych i planów pracy dla tegoż Funduszu i uwzględniania przede wszystkim zjawisk socjalnych, zachodzących na rynku pracy.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#WładysławMalski">W zakresie pomocy, udzielanej do tej pory przez Państwo, w okresie np. od 1930/31 do 1932/33 gros wydatków wydano li tylko z punktu widzenia samej opieki społecznej na zasiłki dla bezrobotnych bez efektu produktywnego, bo z ogólnej sumy wydatków, w tym okresie 414.321.000 zł wydatkowano 303.321.000 zł na zasiłki, 2.790.000 zł na pośrednictwo pracy i zaledwie 108.170.000 zł na zatrudnienie, przy czym były to roboty przeważnie dorywcze.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#WładysławMalski">Przy obecnym układzie naszego planowania państwowego co do inwestycyj środki dyspozycyjne, jakie Fundusz Pracy posiada, zostały również wciągnięte do ogólnego planu inwestycyjnego państwowego z uwzględnieniem równocześnie możliwie tych zagadnień, o których wspominałem na wstępie, zgodnie z wnioskami Ministerstwa Opieki Społecznej. Planowane więc są przede wszystkim roboty możliwie najwięcej pracochłonne. Będą to roboty melioracyjne, drogowe i linii komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#WładysławMalski">W walce z klęską bezrobocia zarówno pod kątem widzenia łagodzenia jego skutków, jak i zwalczania przyczyn Fundusz Pracy pozostawia za sobą trwałe ślady w postaci sfinansowanych inwestycyj. Do próbek pięcioletniej działalności Funduszu Pracy w latach 1933/34–1937/38, nie licząc roku 1938/39, stanowi sfinansowanie budowy: nowych linii kolejowych około 200,8 km i wykończenie około 316 km, dróg wodnych 113 km, nowych dróg bitych 1847 km i odbudowa 4937 km, regulacja rzek 1614 km, obwałowanie rzek 390 km, kanałów odwadniających 366 km, przewodów kanalizacyjnych miejskich 616 km, wodociągowych 711 km, chłodni, rzeźni hal targowych 377.500 m3, nowych ulic 931 km, odbudowa ulic 554 km, budowli publicznych 1.135.000 m3, budynków mieszkaniowych 1.106.000 m3 i wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#WładysławMalski">Jak Wysoka Izba wyraźnie widzi, w zestawionych przeze mnie pracach, wykonanych przez okres 5-letni za pośrednictwem i przy pomocy Funduszu Pracy, pierwszeństwo oddano tym robotom, które potrzebują możliwie najwięcej robotników, w dodatku robotników niewykwalifikowanych, bo muszę wspomnieć także, że na naszym rynku pracy ciążą przede wszystkim robotnicy niewykwalifikowani.</u>
<u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SMalski">Chcę też zaznaczyć, że kredyty, udzielane przez Fundusz Pracy, powodują równocześnie ze strony zainteresowanych kredytobiorców uruchomienie ich własnych wkładów. W okresie 1933–1938 wkłady własne kredytobiorców Funduszu Pracy wyniosły ogółem 319 miln. wobec 407 miln. złotych kredytów Funduszu Pracy. To jest również charakterystyczne dla działania Funduszu Pracy, że przychodzi z pomocą poszczególnym miastom, instytucjom czy też urzędom nawet, bo w ostatnich latach urząd wojewódzki śląski i inne gospodarcze resorty państwowe korzystają również z usług Funduszu Pracy. Kredytowanie więc przez Fundusz Pracy powoduje poważne uruchomienie środków własnych. Fundusz Pracy stanowi obecnie prawie jedyne źródło kredytowania budowy domów robotniczych przez Towarzystwo Osiedli Robotniczych, które buduje gmachy, mieszkania, przeznaczone dla robotników, jak dotychczas w ośrodkach największego zgęszczenia robotniczego, w ośrodkach COP, obecnie się przerzuca na szczęście i na ziemie wschodnie i liczymy, że i w tym zakresie budownictwa mieszkaniowego Funduszu Pracy przez pomoc samorządom czy we własnym zakresie rozwiąże również palące zagadnienie braku mieszkań dla urzędników i robotników w takich ośrodkach, jak Wilno i inne miasta, pozbawione dotąd wielkiego ruchu budowlanego. Plan finansowo-gospodarczy na rok najbliższy został powiększony do kwoty 161.410.000 szczególnie w §§ 1 i 2, dotyczących akcji zatrudnienia na robotach, związanych z ogólnym planem polityki inwestycyjnej i polityki socjalnej, jaką musi prowadzić Ministerstwo dla zwalczania bezrobocia.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SMalski">W zakresie pośrednictwa pracy wspomnieć pragnę, nie podając już cyfr, że Fundusz Pracy starał się i stara o wyłączność w zakresie pośredniczenia przy robotach publicznych. Niestety, do tej pory uprawnienia wyłączności pośrednictwa pracy w zakresie robót publicznych Fundusz Pracy nie uzyskał.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SMalski">Fundusz Pracy świadczy również bezpośrednio na pomoc doraźną pomimo istnienia Ogólnego Komitetu Pomocy Zimowej i świadczy na rzecz tego komitetu ponadto z własnych środków.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SMalski">Fundusz Pracy zwrócił uwagę ze względu na wielką liczbę niewykwalifikowanych robotników na konieczność dokształcania i przygotowania niewykwalifikowanych robotników do innego rodzaju zajęć i w tym zakresie Fundusz Pracy ma wyniki dość pokaźne. Rzecz jasna, są one jednak skromne w stosunku do setek tysięcy potrzebujących, tym niemniej widzimy, że ta akcja jest rozwijana programowo. Dowodem tego są następujące cyfry: w roku 1935/36 wyszkolono około 1300 osób, w r. 1936/37 około 1000 osób, w 1937/38 r. — 3300, a w 1938, 39 — przez 11 miesięcy — 9000 osób. W roku bieżącym doszkolenie objęło w grupie metalowej 652 osoby, w grupie budowlano-mierniczej 981 osób, w grupie komunikacyjnej 283 osoby, w grupie odzieżowej 733, w grupie handlowo-spółdzielczej 975 i w grupie rzemieślniczej — 4333 osoby. Czyli w tym dokształcaniu Fundusz Pracy postawił programowe rozwiązanie przede wszystkim w zakresie rzemiosła i tych działów przemysłu, które najbardziej potrzebują robotników wykwalifikowanych.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SMalski">Fundusz Pracy nie może być traktowany, jak zaznaczyłem na wstępie, i tylko z punktu widzenia momentów gospodarczych i procesów, jakie zachodzą w naszym życiu. Wiemy o tym doskonale, że dzisiaj prawie każde miasto, nieomal każdy związek samorządowy ma oczy zwrócone na Fundusz Pracy, jako na ten fundusz, który jest jakby jedynym źródłem dla nich, i rzeczywiście tak jest do tej pory: Fundusz Pracy jest źródłem najtańszego kredytu inwestycyjnego. Tym niemniej zaznaczyć muszę jeszcze raz, że zagadnienia, zachodzące na rynku pracy najliczniejszych skupień robotniczych, nie pozwalają często Funduszowi Pracy na przyjście z robotami w tych ośrodkach, ponieważ brak środków powoduje olbrzymie trudności przy transportowaniu bezrobotnych z danych ośrodków nasilenia bezrobocia na dalsze odległości. Próby w tym kierunku są robione, wymagają one jednak dużych urządzeń pomocniczych w postaci baraków, mieszkań dodatkowych, zaopatrzenia rodzin na okres nieobecności ich członków — mężów czy braci, jak również związana z tym cała polityka socjalna zaopatrzenia i wyżywienia nie zawsze pozwala przy szczupłości środków Funduszu Pracy na tak wielkie ruchy bezrobotnych, aby można było wszędzie wiązać ich z robotą celowo przeprowadzaną. W tym kierunku rozpoczęte prace nie są jeszcze dostateczne, bo szczupłość środków nie pozwala na wielkie rozszerzenie. Stąd też i obowiązek Ministerstwa Opieki Społecznej równocześnie pilnowania nie tylko z własnego punktu widzenia, ale często z punktu widzenia i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — utrzymania ładu i porządku — rzucenia tych pieniędzy na zatrudnienie w tych środowiskach największego nasilenia bezrobocia. Zdajemy sobie sprawę z tego, że Fundusz Pracy jest równocześnie i przez naczelne nasze władze państwowe traktowany jako ten fundusz, do którego nie zawsze odnoszą się momenty gospodarcze, mianowicie przy tak zwanym oddłużeniu samorządu z górą 200.000.000 zł odpisano z różnych kredytów sum pobranych czy dotacyj przez nasze zarządy miejskie, aby przyjść z pomocą tym miastom. Pod tym względem już nie tylko w zakresie człowieka bezrobotnego, ale w zakresie miasta również traktowano to nie zawsze z punktu widzenia celowości gospodarczej, zmniejszając sumy zadłużenia i sumy należne na rzecz Funduszu Pracy.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SMalski">Wobec tego, że Wysoki Senat ma przedstawione w referatach jak i w sprawozdaniu Funduszu Pracy dostateczne cyfry, dotyczące jego działalności jak i ruchów zachodzących w tym zakresie, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza i planu Funduszu Pracy zgodnie z wnioskami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#WładysławMalski">Chcę też zaznaczyć, że kredyty, udzielane przez Fundusz Pracy, powodują równocześnie ze strony zainteresowanych kredytobiorców uruchomienie ich własnych wkładów. W okresie 1933–1938 wkłady własne kredytobiorców Funduszu Pracy wyniosły ogółem 319 miln. wobec 407 miln. złotych kredytów Funduszu Pracy. To jest również charakterystyczne dla działania Funduszu Pracy, że przychodzi z pomocą poszczególnym miastom, instytucjom czy też urzędom nawet, bo w ostatnich latach urząd wojewódzki śląski i inne gospodarcze resorty państwowe korzystają również z usług Funduszu Pracy. Kredytowanie więc przez Fundusz Pracy powoduje poważne uruchomienie środków własnych. Fundusz Pracy stanowi obecnie prawie jedyne źródło kredytowania budowy domów robotniczych przez Towarzystwo Osiedli Robotniczych, które buduje gmachy, mieszkania, przeznaczone dla robotników, jak dotychczas w ośrodkach największego zgęszczenia robotniczego, w ośrodkach COP, obecnie się przerzuca na szczęście i na ziemie wschodnie i liczymy, że i w tym zakresie budownictwa mieszkaniowego Funduszu Pracy przez pomoc samorządom czy we własnym zakresie rozwiąże również palące zagadnienie braku mieszkań dla urzędników i robotników w takich ośrodkach, jak Wilno i inne miasta, pozbawione dotąd wielkiego ruchu budowlanego. Plan finansowo-gospodarczy na rok najbliższy został powiększony do kwoty 161.410.000 szczególnie w §§ 1 i 2, dotyczących akcji zatrudnienia na robotach, związanych z ogólnym planem polityki inwestycyjnej i polityki socjalnej, jaką musi prowadzić Ministerstwo dla zwalczania bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#WładysławMalski">W zakresie pośrednictwa pracy wspomnieć pragnę, nie podając już cyfr, że Fundusz Pracy starał się i stara o wyłączność w zakresie pośredniczenia przy robotach publicznych. Niestety, do tej pory uprawnienia wyłączności pośrednictwa pracy w zakresie robót publicznych Fundusz Pracy nie uzyskał.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#WładysławMalski">Fundusz Pracy świadczy również bezpośrednio na pomoc doraźną pomimo istnienia Ogólnego Komitetu Pomocy Zimowej i świadczy na rzecz tego komitetu ponadto z własnych środków.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#WładysławMalski">Fundusz Pracy zwrócił uwagę ze względu na wielką liczbę niewykwalifikowanych robotników na konieczność dokształcania i przygotowania niewykwalifikowanych robotników do innego rodzaju zajęć i w tym zakresie Fundusz Pracy ma wyniki dość pokaźne. Rzecz jasna, są one jednak skromne w stosunku do setek tysięcy potrzebujących, tym niemniej widzimy, że ta akcja jest rozwijana programowo. Dowodem tego są następujące cyfry: w roku 1935/36 wyszkolono około 1300 osób, w r. 1936/37 około 1000 osób, w 1937/38 r. — 3300, a w 1938, 39 — przez 11 miesięcy — 9000 osób. W roku bieżącym doszkolenie objęło w grupie metalowej 652 osoby, w grupie budowlano-mierniczej 981 osób, w grupie komunikacyjnej 283 osoby, w grupie odzieżowej 733, w grupie handlowo-spółdzielczej 975 i w grupie rzemieślniczej — 4333 osoby. Czyli w tym dokształcaniu Fundusz Pracy postawił programowe rozwiązanie przede wszystkim w zakresie rzemiosła i tych działów przemysłu, które najbardziej potrzebują robotników wykwalifikowanych.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#WładysławMalski">Fundusz Pracy nie może być traktowany, jak zaznaczyłem na wstępie, i tylko z punktu widzenia momentów gospodarczych i procesów, jakie zachodzą w naszym życiu. Wiemy o tym doskonale, że dzisiaj prawie każde miasto, nieomal każdy związek samorządowy ma oczy zwrócone na Fundusz Pracy, jako na ten fundusz, który jest jakby jedynym źródłem dla nich, i rzeczywiście tak jest do tej pory: Fundusz Pracy jest źródłem najtańszego kredytu inwestycyjnego. Tym niemniej zaznaczyć muszę jeszcze raz, że zagadnienia, zachodzące na rynku pracy najliczniejszych skupień robotniczych, nie pozwalają często Funduszowi Pracy na przyjście z robotami w tych ośrodkach, ponieważ brak środków powoduje olbrzymie trudności przy transportowaniu bezrobotnych z danych ośrodków nasilenia bezrobocia na dalsze odległości. Próby w tym kierunku są robione, wymagają one jednak dużych urządzeń pomocniczych w postaci baraków, mieszkań dodatkowych, zaopatrzenia rodzin na okres nieobecności ich członków — mężów czy braci, jak również związana z tym cała polityka socjalna zaopatrzenia i wyżywienia nie zawsze pozwala przy szczupłości środków Funduszu Pracy na tak wielkie ruchy bezrobotnych, aby można było wszędzie wiązać ich z robotą celowo przeprowadzaną. W tym kierunku rozpoczęte prace nie są jeszcze dostateczne, bo szczupłość środków nie pozwala na wielkie rozszerzenie. Stąd też i obowiązek Ministerstwa Opieki Społecznej równocześnie pilnowania nie tylko z własnego punktu widzenia, ale często z punktu widzenia i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — utrzymania ładu i porządku — rzucenia tych pieniędzy na zatrudnienie w tych środowiskach największego nasilenia bezrobocia. Zdajemy sobie sprawę z tego, że Fundusz Pracy jest równocześnie i przez naczelne nasze władze państwowe traktowany jako ten fundusz, do którego nie zawsze odnoszą się momenty gospodarcze, mianowicie przy tak zwanym oddłużeniu samorządu z górą 200.000.000 zł odpisano z różnych kredytów sum pobranych czy dotacyj przez nasze zarządy miejskie, aby przyjść z pomocą tym miastom. Pod tym względem już nie tylko w zakresie człowieka bezrobotnego, ale w zakresie miasta również traktowano to nie zawsze z punktu widzenia celowości gospodarczej, zmniejszając sumy zadłużenia i sumy należne na rzecz Funduszu Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#WładysławMalski">Wobec tego, że Wysoki Senat ma przedstawione w referatach jak i w sprawozdaniu Funduszu Pracy dostateczne cyfry, dotyczące jego działalności jak i ruchów zachodzących w tym zakresie, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza i planu Funduszu Pracy zgodnie z wnioskami komisji.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SksBliziński">Wysoki Senacie! Naszym największym bogactwem narodowym jest człowiek. Toteż zdrowie publiczne i Opieka Społeczna wysuwają się na czoło zadań Państwa i społeczeństwa. Niestety, jeżeli chodzi o dobroczynny wpływ tej akcji, to wieś polska jest jej niemal zupełnie pozbawiona, a przynajmniej nie uczestniczy w niej w odpowiednim stopniu. Wygląda to przynajmniej tak, jak gdybyśmy nie doceniali dostatecznie sprawy, że to jednak dotyczy 35 części narodu, które jako warstwa społeczna najmniej dla siebie wyciągnęły z powstania Państwa Polskiego, a w równej mierze, jeśli nie więcej, poniosły ciężarów dla niego.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SksBliziński">Przykład. Oto na całą Polskę w r. 1937 było 554 stacje opieki nad matką i dzieckiem, z tego w miastach 395 stacyj, a na wsi 159. Skoro do tego dodamy inne okoliczności nie na korzyść wsi przemawiające, jak odległości od lekarzy, brak aptek, rozpowszechnione znachorstwo, wówczas jaskrawo wystąpi pewne pokrzywdzenie wsi. Toteż kto przyjrzał się bliżej gehennie nędzy wiejskiej i miał możność poznania warunków, w jakich przeważnie rozwija się i rośnie dziecko chłopskie, w jakich pozostają warunkach chorzy na wsi, starcy i okaleczali, ten dopiero może ocenić bezmiar potrzeb, oczekujących zaspokojenia.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SksBliziński">Działalność opiek koncentruje się przeważnie w miastach i to większych. Przyczyny tego stanu, tego nastawienia należy szukać w większej zwartości w natarczywym domaganiu się załatwienia swych potrzeb elementu miejskiego.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SksBliziński">W ogóle powiem, że polityka Ministerstwa zwrócona jest swoim obliczem bardziej ku miastu. Nie czynię z tego zarzutu Panu Ministrowi, lecz uważam za stosowne podkreślić ten moment, abyśmy w przyszłym roku spotkali się z uwzględnieniem w szerszej mierze potrzeb wsi.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SksBliziński">Znam parafię wiejską, gdzie otworzono stan opieki nad matką i dzieckiem i w ciągu 6 lat zmniejszyła się śmiertelność niemowląt do lat 5 z 28% na 9%. Jakie to byłyby wspaniałe rezultaty, gdyby te stacje bardziej rozpowszechniono.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SksBliziński">Współpracując z Ministerstwem Opieki Społecznej, a właściwie pracując w Radzie Opieki Społecznej wiem, że przed kilku laty opracowano też szereg ustaw, jak o opiece nad macierzyństwem, nad dzieckiem i młodzieżą, o kosztach leczenia w szpitalach publicznych, ale niestety dotychczas projekty te nie ujrzały światła dziennego.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SksBliziński">A nie wszystkie niedomagania dadzą się wytłumaczyć brakiem środków finansowych. Wynikają one w dużej mierze z braku koordynacji wysiłków poszczególnych czynników administracyjnych, bo oto gdy wszyscy stwierdzamy zastraszający brak ośrodków zdrowia, stacyj opieki, brak łóżek szpitalnych, placówek higieny praktycznej, to jednocześnie stawia się zbyt kosztowne sanatoria, ośrodki wychowania fizycznego itd.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SksBliziński">W związku z przygotowaniem przez Ministerstwo Opieki Społecznej projektu ustawy o zwalczaniu nierządu, pragnąłbym na marginesie zagadnienia zwrócić uwagę na brak opieki nad służącymi, z których rekrutują się w znacznej mierze ofiary nierządu. Przyczyny wielkiej ilości podrzutków doszukiwać się należy nie tylko w rozluźnieniu moralności, ale i w metodach walki z tą plagą. Matki podrzutków to w dużej liczbie dziewczyny wiejskie, przybyłe do miasta na służbę, których naiwność wykorzystują uwodziciele.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SksBliziński">Na poparcie twierdzenia przytoczę dane: oto w roku 1936 w domu księdza Boduena odnaleziono 55% matek porzuconych dzieci. Na 214 odnalezionych 113 było w wieku lat 20–24 i większość stanowiły analfabetki, 128 z 214 były pracownicami domowymi. Należało by więc przeprowadzić odpowiednie ustawy, mające na celu zwiększenie ochrony służby domowej żeńskiej, i przewidzieć w nich przepisy o dochodzeniu ojcostwa.</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SksBliziński">Wskazanym było by zmodyfikowanie przepisów prawa o adoptacji celem ułatwienia adoptacji ludziom pragnącym przybrać dziecko za swoje. Należało by w tym celu zbytnio nie ograniczać wieku ani przybierającego ani przybranego. Sieroctwo, brak ciepła rodzinnego ogniska jest straszne, tym bardziej straszne dla tych, do których przylgnęło wzgardliwe miano podrzutków.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SksBliziński">Z wielką też troską patrzymy na akcję umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych, a mówię to na podstawie bliższej i dalszej głębokiej obserwacji. Pewnie, że dobra opieka rodzinna byłaby lepsza od przeciętnej opieki zakładowej, ale pamiętajmy, że nadzór i kontrola łatwiejsza jest w zakładach niż w rodzinach zastępczych, w rodzinach zresztą rozrzuconych po całej Polsce. Taniość opieki nie powinna tu być argumentem, bo dziś każdy na wsi za najmniejszą opłatą przyjmie dziecko, ale zazwyczaj wyzyskuje je później jako pomocniczą siłę roboczą, a o racjonalnym wychowaniu nie ma mowy.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#SksBliziński">Zjawiskiem panującego wciąż chaosu jest, że się tak wyrażę, inflacja wszelkiego rodzaju komitetów pomocy, które w lwiej części egzystują z pieniędzy subwencyjnych Ministerstwa Opieki Społecznej. Po co te komitety wyręczają samorząd, który w myśl ustawy o opiece społecznej z dnia 13 sierpnia 1923 r. jest powołany do sprawowania opieki społecznej? Przecież w związku z tą rolą samorządu powołane zostały do życia komisie opieki społecznej i opiekunowie społeczni. Nadmiar komitetów to nadmiar wybujałych ambicyj jednostek, które wciąż sądzą, że opieka społeczna w Polsce od nich się zaczyna. Pragnęlibyśmy podnieść poziom i zakres opieki nad dorosłymi i wdrożyć żywszą i rozleglejsza akcję w dziedzinie opieki nad kalekami. Według statystyki prof. dr Biesalskiego 84% kalek można by przystosować drogą pomocy chirurgicznej i ortopedycznej do samodzielnej pracy zarobkowej. Palącą sprawą jest wydanie jednolitej ustawy o nadzorze i kontroli nad działalnością fundacji oraz w zakresie darowizn i zapisów, o czym p. referent w swym sprawozdaniu mówił. Żywo w tej mierze oprócz Ministerstwa Opieki Społecznej zainteresowane są i inne resorty. a zwłaszcza Ministerstwo Sprawiedliwości. Wysiłkom p. Ministra powinniśmy pomóc.</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SksBliziński">Przyjmując z radością fakt unormowania stosunków w zakresie ubezpieczenia robotników rolnych w województwach zachodnich, nie od rzeczy będzie wspomnieć, iż przed Ministerstwem leży poważne zadanie roztoczenia opieki również nad robotnikami rolnymi na wypadek choroby w reszcie kraju, bowiem jak dotychczas stan rzeczy przedstawia się fatalnie. Skoro możliwe jest ubezpieczenie społeczne robotników rolnych w województwach zachodnich, dlaczegóżby ono nie mogło powstać w innych dzielnicach.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#SksBliziński">Duży nacisk należy położyć na kwestię mieszkaniową, gdyż w znacznej liczbie majątków są one obrazem ostatecznego zaniedbania. W wielu wypadkach przyczyną tego jest brak środków materialnych, a w wielu — bodaj częściej — opieszałość właścicieli. Niechże więc inspektorzy pracy wspólnie z lekarzami powiatowymi zakrzątną się koło tego. Proste zarządzenie Ministra wystarczy, tak jak wystarczyło zarządzenie p. Ministra Spraw Wewnętrznych, aby doprowadzić do jakiego takiego wyglądu nasze miasta i miasteczka. To samo dotyczy studzien. Małym nakładem kosztów i zabiegów moglibyśmy naprawić warunki higieniczne 3/4 ludności naszego Państwa, zamieszkałej po wsiach, stanowiącej rezerwuar siły naszej, rezerwuar naszej armii, skąd czerpie ona doskonałego żołnierza.</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SksBliziński">Wreszcie obok wielu innych zagadnień oczekuje rozwiązania sprawa samorządu w instytucjach ubezpieczalni społecznej. Przedłużenie stanu komisarycznych rządów nie sprzyja naturalnemu biegowi i rozwojowi pracy. Na terenie tych instytucyj wytworzyło się często dojutrkowanie, niebezpieczne dla samej instytucji i tej części społeczeństwa, dla którego jest powołana.</u>
- <u xml:id="u-6.15" who="#SksBliziński">Wobec wielu ulepszeń, co trzeba z radością przyznać, wprowadzonych już przez Ministerstwo Opieki, jak sądy pracy, regulowanie zatargów zbiorowych, połączonych ze strajkami okupacyjnymi, rozbudowa służby zdrowia itp., miejmy nadzieję, że inne braki usunięte zostaną ku pożytkowi naszego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WacławBliziński">Wysoki Senacie! Naszym największym bogactwem narodowym jest człowiek. Toteż zdrowie publiczne i Opieka Społeczna wysuwają się na czoło zadań Państwa i społeczeństwa. Niestety, jeżeli chodzi o dobroczynny wpływ tej akcji, to wieś polska jest jej niemal zupełnie pozbawiona, a przynajmniej nie uczestniczy w niej w odpowiednim stopniu. Wygląda to przynajmniej tak, jak gdybyśmy nie doceniali dostatecznie sprawy, że to jednak dotyczy 35 części narodu, które jako warstwa społeczna najmniej dla siebie wyciągnęły z powstania Państwa Polskiego, a w równej mierze, jeśli nie więcej, poniosły ciężarów dla niego.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#WacławBliziński">Przykład. Oto na całą Polskę w r. 1937 było 554 stacje opieki nad matką i dzieckiem, z tego w miastach 395 stacyj, a na wsi 159. Skoro do tego dodamy inne okoliczności nie na korzyść wsi przemawiające, jak odległości od lekarzy, brak aptek, rozpowszechnione znachorstwo, wówczas jaskrawo wystąpi pewne pokrzywdzenie wsi. Toteż kto przyjrzał się bliżej gehennie nędzy wiejskiej i miał możność poznania warunków, w jakich przeważnie rozwija się i rośnie dziecko chłopskie, w jakich pozostają warunkach chorzy na wsi, starcy i okaleczali, ten dopiero może ocenić bezmiar potrzeb, oczekujących zaspokojenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#WacławBliziński">Działalność opiek koncentruje się przeważnie w miastach i to większych. Przyczyny tego stanu, tego nastawienia należy szukać w większej zwartości w natarczywym domaganiu się załatwienia swych potrzeb elementu miejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#WacławBliziński">W ogóle powiem, że polityka Ministerstwa zwrócona jest swoim obliczem bardziej ku miastu. Nie czynię z tego zarzutu Panu Ministrowi, lecz uważam za stosowne podkreślić ten moment, abyśmy w przyszłym roku spotkali się z uwzględnieniem w szerszej mierze potrzeb wsi.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#WacławBliziński">Znam parafię wiejską, gdzie otworzono stan opieki nad matką i dzieckiem i w ciągu 6 lat zmniejszyła się śmiertelność niemowląt do lat 5 z 28% na 9%. Jakie to byłyby wspaniałe rezultaty, gdyby te stacje bardziej rozpowszechniono.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#WacławBliziński">Współpracując z Ministerstwem Opieki Społecznej, a właściwie pracując w Radzie Opieki Społecznej wiem, że przed kilku laty opracowano też szereg ustaw, jak o opiece nad macierzyństwem, nad dzieckiem i młodzieżą, o kosztach leczenia w szpitalach publicznych, ale niestety dotychczas projekty te nie ujrzały światła dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#WacławBliziński">A nie wszystkie niedomagania dadzą się wytłumaczyć brakiem środków finansowych. Wynikają one w dużej mierze z braku koordynacji wysiłków poszczególnych czynników administracyjnych, bo oto gdy wszyscy stwierdzamy zastraszający brak ośrodków zdrowia, stacyj opieki, brak łóżek szpitalnych, placówek higieny praktycznej, to jednocześnie stawia się zbyt kosztowne sanatoria, ośrodki wychowania fizycznego itd.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#WacławBliziński">W związku z przygotowaniem przez Ministerstwo Opieki Społecznej projektu ustawy o zwalczaniu nierządu, pragnąłbym na marginesie zagadnienia zwrócić uwagę na brak opieki nad służącymi, z których rekrutują się w znacznej mierze ofiary nierządu. Przyczyny wielkiej ilości podrzutków doszukiwać się należy nie tylko w rozluźnieniu moralności, ale i w metodach walki z tą plagą. Matki podrzutków to w dużej liczbie dziewczyny wiejskie, przybyłe do miasta na służbę, których naiwność wykorzystują uwodziciele.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#WacławBliziński">Na poparcie twierdzenia przytoczę dane: oto w roku 1936 w domu księdza Boduena odnaleziono 55% matek porzuconych dzieci. Na 214 odnalezionych 113 było w wieku lat 20–24 i większość stanowiły analfabetki, 128 z 214 były pracownicami domowymi. Należało by więc przeprowadzić odpowiednie ustawy, mające na celu zwiększenie ochrony służby domowej żeńskiej, i przewidzieć w nich przepisy o dochodzeniu ojcostwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#WacławBliziński">Wskazanym było by zmodyfikowanie przepisów prawa o adoptacji celem ułatwienia adoptacji ludziom pragnącym przybrać dziecko za swoje. Należało by w tym celu zbytnio nie ograniczać wieku ani przybierającego ani przybranego. Sieroctwo, brak ciepła rodzinnego ogniska jest straszne, tym bardziej straszne dla tych, do których przylgnęło wzgardliwe miano podrzutków.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#WacławBliziński">Z wielką też troską patrzymy na akcję umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych, a mówię to na podstawie bliższej i dalszej głębokiej obserwacji. Pewnie, że dobra opieka rodzinna byłaby lepsza od przeciętnej opieki zakładowej, ale pamiętajmy, że nadzór i kontrola łatwiejsza jest w zakładach niż w rodzinach zastępczych, w rodzinach zresztą rozrzuconych po całej Polsce. Taniość opieki nie powinna tu być argumentem, bo dziś każdy na wsi za najmniejszą opłatą przyjmie dziecko, ale zazwyczaj wyzyskuje je później jako pomocniczą siłę roboczą, a o racjonalnym wychowaniu nie ma mowy.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#WacławBliziński">Zjawiskiem panującego wciąż chaosu jest, że się tak wyrażę, inflacja wszelkiego rodzaju komitetów pomocy, które w lwiej części egzystują z pieniędzy subwencyjnych Ministerstwa Opieki Społecznej. Po co te komitety wyręczają samorząd, który w myśl ustawy o opiece społecznej z dnia 13 sierpnia 1923 r. jest powołany do sprawowania opieki społecznej? Przecież w związku z tą rolą samorządu powołane zostały do życia komisie opieki społecznej i opiekunowie społeczni. Nadmiar komitetów to nadmiar wybujałych ambicyj jednostek, które wciąż sądzą, że opieka społeczna w Polsce od nich się zaczyna. Pragnęlibyśmy podnieść poziom i zakres opieki nad dorosłymi i wdrożyć żywszą i rozleglejsza akcję w dziedzinie opieki nad kalekami. Według statystyki prof. dr Biesalskiego 84% kalek można by przystosować drogą pomocy chirurgicznej i ortopedycznej do samodzielnej pracy zarobkowej. Palącą sprawą jest wydanie jednolitej ustawy o nadzorze i kontroli nad działalnością fundacji oraz w zakresie darowizn i zapisów, o czym p. referent w swym sprawozdaniu mówił. Żywo w tej mierze oprócz Ministerstwa Opieki Społecznej zainteresowane są i inne resorty. a zwłaszcza Ministerstwo Sprawiedliwości. Wysiłkom p. Ministra powinniśmy pomóc.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#WacławBliziński">Przyjmując z radością fakt unormowania stosunków w zakresie ubezpieczenia robotników rolnych w województwach zachodnich, nie od rzeczy będzie wspomnieć, iż przed Ministerstwem leży poważne zadanie roztoczenia opieki również nad robotnikami rolnymi na wypadek choroby w reszcie kraju, bowiem jak dotychczas stan rzeczy przedstawia się fatalnie. Skoro możliwe jest ubezpieczenie społeczne robotników rolnych w województwach zachodnich, dlaczegóżby ono nie mogło powstać w innych dzielnicach.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#WacławBliziński">Duży nacisk należy położyć na kwestię mieszkaniową, gdyż w znacznej liczbie majątków są one obrazem ostatecznego zaniedbania. W wielu wypadkach przyczyną tego jest brak środków materialnych, a w wielu — bodaj częściej — opieszałość właścicieli. Niechże więc inspektorzy pracy wspólnie z lekarzami powiatowymi zakrzątną się koło tego. Proste zarządzenie Ministra wystarczy, tak jak wystarczyło zarządzenie p. Ministra Spraw Wewnętrznych, aby doprowadzić do jakiego takiego wyglądu nasze miasta i miasteczka. To samo dotyczy studzien. Małym nakładem kosztów i zabiegów moglibyśmy naprawić warunki higieniczne 3/4 ludności naszego Państwa, zamieszkałej po wsiach, stanowiącej rezerwuar siły naszej, rezerwuar naszej armii, skąd czerpie ona doskonałego żołnierza.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#WacławBliziński">Wreszcie obok wielu innych zagadnień oczekuje rozwiązania sprawa samorządu w instytucjach ubezpieczalni społecznej. Przedłużenie stanu komisarycznych rządów nie sprzyja naturalnemu biegowi i rozwojowi pracy. Na terenie tych instytucyj wytworzyło się często dojutrkowanie, niebezpieczne dla samej instytucji i tej części społeczeństwa, dla którego jest powołana.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#WacławBliziński">Wobec wielu ulepszeń, co trzeba z radością przyznać, wprowadzonych już przez Ministerstwo Opieki, jak sądy pracy, regulowanie zatargów zbiorowych, połączonych ze strajkami okupacyjnymi, rozbudowa służby zdrowia itp., miejmy nadzieję, że inne braki usunięte zostaną ku pożytkowi naszego społeczeństwa.</u>
<u xml:id="u-6.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Sujkowska.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Sujkowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SSujkowska">Wysoka Izbo! Zagadnienia Opieki Społecznej są olbrzymie. Poruszył je w tej chwili mój przedmówca. Ja chcę się ograniczyć do jednego działu, mianowicie do działu zdrowotności publicznej.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SSujkowska">Otóż w tym dziale, chociaż poprawa następuje stale z roku na rok, braki są jeszcze olbrzymie.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SSujkowska">Brak jest szpitali. W ciągu ostatnich 10 lat ilość szpitali wzrosła zaledwie o pięć, ilość łóżek szpitalnych — o 4.265. Przyczyną tego jest fakt, że szpitale, z nielicznymi wyjątkami, prowadzone są przez związki samorządowe, które jednak obowiązkom swym z powodów finansowych podołać nie mogą.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SSujkowska">Sytuacja pod tym względem przedstawia się w porównaniu z innymi państwami jak następuje — parę przykładów dla ilustracji z Małego Rocznika Statystycznego. Na 10.000 mieszkańców wypada łóżek szpitalnych w roku 1937: w Niemczech — 97,7, w Łotwie — 63,9, w Węgrzech — 52,2, w Polsce — 21,1. Lekarzy na 10.000 mieszkańców było: w Węgrzech — 10,5, w Łotwie — 7,9, w Niemczech — 7,3, w Polsce — 3,7. Nieco szybciej następuje wzrost przychodni. Dla matek i dzieci w ciągu ostatnich trzech lat ilość przychodni wzrosła z 377 do 569 czyli o 59%. Przychodni przeciwgruźliczych było w roku 1937 — 532, przychodni przeciwjagliczych było w 1937 — 656, przychodni przeciw wenerycznych było w 1937 — 438. Ilość ośrodków zdrowia w ciągu sześciu lat wzrosła z 205 do 500. Ośrodki zdrowia korzystają z wydatnej pomocy finansowej Skarbu Państwa i nie tylko przyczyniają się do podniesienia stanu zdrowotnego ludności, lecz jednocześnie spełniają rolę opiekuńczą i wychowawczą i bardzo często udzieloną w czas pomocą przyczyniają się w następstwie do zmniejszenia wydatków na opiekę społeczną.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SSujkowska">Nie w tym jednak leży największe zło, że mamy za mało lekarzy i instytucyj leczniczych, największe zło polega na tym, że z wiedzy i pomocy lekarskiej może korzystać tylko część ludności w Polsce, mianowicie ludność miejska, wieś zaś jest jej prawie zupełnie pozbawiona. Lekarze mieszkają przeważnie w większych miastach, gdzie na 10.000 mieszkańców wypada 16,8 lekarzy, gdy w mniejszych miastach i na wsi zaledwie 1,6. W tych warunkach dla wsi przeważnie wizyta lekarza jest marzeniem, a nie rzeczywistością, gdyż lekarz najczęściej mieszka w miasteczku, a jak twierdzą fachowcy, może obsłużyć chorych maximum w promieniu pięciu kilometrów, gdy tymczasem zdarzają się miejscowości oddalone o 30–40 km od lekarza. Szpitale również koncentrują się siłą rzeczy w większych ośrodkach skupień ludzkich.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SSujkowska">Za mało jest również aptek, a zresztą zbyt wysoka cena lekarstw czyni je niedostępnymi dla ludności niezamożnej.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SSujkowska">Choroby zębów i jamy ustnej nie mogą być w ogóle leczone, jeżeli w osadach gminnych i wiejskich 1 lekarz dentysta wypada na 70.782 mieszkańców. To są dane, przytoczone przez dra Danielskiego. Cóż dziwnego, że w tych warunkach wieś pozostawiona sama sobie, jak za czasów przedhistorycznych leczy się u znachorów i uprawia różne zamawiania, odkadzania, a więc w rezultacie wcale się nie leczy.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SSujkowska">Tu pozwolę sobie przeczytać ustęp z książki dra Kacprzaka p. t.: „W walce o zdrowie wsi polskiej”, w której pisze o leczeniu się mieszkańców wsi. „Plaga znachorów wszelkiego typu żeruje na chłopie polskim, na jego chorobie i ciemnocie. Zamawiacze, szeptun, kostoprawy, cyganie, pastuchy, zupełni analfabeci, czasem umiejący czytać i pisać, niekiedy na pół inteligenci istnieją we wszystkich zakątkach kraju. Każda okolica, każda gmina ma swego cudotwórcę, który rozpoznaje choroby z moczu, z badania wzroku, z ręki, z kart, z wody i leczy najdziwaczniejszymi metodami, które trudno wprost zrozumieć i trudno przypuścić, że istnieją ludzie tak łatwowierni, którzy w nie wierzą”. Stan zdrowotny ludności wiejskiej pozostawia dużo do życzenia, pogarszany warunkami higienicznymi, w jakich ona bytuje.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SSujkowska">Jak wyglądają mieszkańcy wsi, o ile zawita na wieś epidemia? Bezkarnie dziesiątkuje ona ludność, w szczególności dzieci.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SSujkowska">Co ma robić wieśniak w nagłych wypadkach, gdzie powinna wkroczyć chirurgia urazowa? A jak się odbywają porody? Według zebranej ankiety (dane z wydawnictwa Instytutu Spraw Społecznych „W Walce o Zdrowie Wsi Polskiej) dr Kacprzak podaje, iż zaledwie 25–30% porodów przyjmuje akuszerka (dane dla całego kraju), reszta babki, sąsiadki w warunkach jak najfatalniejszych, zarówno dla matki, jak i dla dzieci. Toteż śmiertelność niemowląt jest duża i jeżeli dla kraju wynosiła w ogóle w roku 1937 na 100 urodzeń żywych 13,6, to w małych miastach i na wsi śmiertelność była o 35% większa niż w dużych miastach. Dla samej wsi, niestety, danych dokładnych nie ma, ale śmiało można powiedzieć, że stan jest rozpaczliwy i procent śmiertelności niemowląt przypuszczalnie jest o 50–60% większy niż w dużych miastach. Przyczyna ta sama, co i przy pomocy lekarskiej — nie tyle za mała ilość położnych w ogóle (w roku 1936 było ich 9.554), jak złe ich rozsiedlenie — położne mieszkają przeważnie w miastach i miasteczkach, a nieraz na obszarze paru gmin nie ma ani jednej. Najlepiej przedstawia się ta sprawa na Śląsku, zadowalająco w województwach zachodnich, w pozostałych zaś dzielnicach pomoc dla położnic nie istnieje, a stan zdrowia kobiet jest na ogół bardzo zły.</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SSujkowska">Wnioski same się nasuwają: udostępnić wszelkimi możliwymi sposobami, korzystanie ludności wiejskiej z opieki lekarskiej, nim ta opieka stanie się powszechną. A przede wszystkim wpłynąć, aby lekarze, a szczególnie położne, chcieli mieszkać na prowincji, chociażby stawiając to za obowiązek tym, którzy korzystają w czasie studiów ze stypendiów.</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SSujkowska">Olbrzymim krokiem naprzód ku poprawie istniejących stosunków może być wprowadzenie w życie wniesionego już rządowego projektu ustawy o publicznej służbie zdrowia. Projekt ten przewiduje wykonywanie pieczy nad zdrowiem ludności między innymi przez rozbudowę ośrodków zdrowia, które zapewniają ludności opiekę zdrowotną oraz pieczę nad warunkami higienicznymi jej bytowania. O wielkim znaczeniu ośrodków zdrowia dla ludności niezamożnej już wspominałam.</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#SSujkowska">Jesteśmy narodem rolniczym, około 65% całej ludności Państwa żyje z rolnictwa, dla ludności zaś czysto polskiej ten procent jest jeszcze wyższy i dochodzi do 70%. O kulturze danego państwa stanowi przeciętny poziom kulturalny wszystkich jego warstw. A jakiż będzie przeciętny poziom dla naszego kraju, jeżeli poza nawiasem wpływów kultury pozostawimy 65 do 70% ludności? Zapewnienie mieszkańcom wsi higienicznych warunków bytowania, wzmożenie ich zdrowotności, podniesienie poziomu oświaty jest pierwszym obowiązkiem, gdyż jest to zagadnienie o znaczeniu nie tylko społecznym, ale państwowym. Dość przeczytać książkę dra Chałasińskiego: „Młode Pokolenie Chłopów”, żeby z odpowiedzi młodych na rozesłaną ankietę zdać sobie sprawę, jak wielka jest tężyzna wśród młodych chłopów, jaka tęsknota do szerszych horyzontów, jaka chęć pracy dla Państwa i społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SSujkowska">Toteż podniesienie kultury wsi w najszerszym tego słowa znaczeniu odbije się dodatnie na wszystkich dziedzinach naszego życia: gospodarczej, społecznej, kulturalnej, przysporzy nam obywateli świadomych swych praw i obowiązków, dzielnych obrońców kraju, toteż jest to zagadnienie, które posiada niezmierne znaczenie dla przyszłości naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Wysoka Izbo! Zagadnienia Opieki Społecznej są olbrzymie. Poruszył je w tej chwili mój przedmówca. Ja chcę się ograniczyć do jednego działu, mianowicie do działu zdrowotności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Otóż w tym dziale, chociaż poprawa następuje stale z roku na rok, braki są jeszcze olbrzymie.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Brak jest szpitali. W ciągu ostatnich 10 lat ilość szpitali wzrosła zaledwie o pięć, ilość łóżek szpitalnych — o 4.265. Przyczyną tego jest fakt, że szpitale, z nielicznymi wyjątkami, prowadzone są przez związki samorządowe, które jednak obowiązkom swym z powodów finansowych podołać nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Sytuacja pod tym względem przedstawia się w porównaniu z innymi państwami jak następuje — parę przykładów dla ilustracji z Małego Rocznika Statystycznego. Na 10.000 mieszkańców wypada łóżek szpitalnych w roku 1937: w Niemczech — 97,7, w Łotwie — 63,9, w Węgrzech — 52,2, w Polsce — 21,1. Lekarzy na 10.000 mieszkańców było: w Węgrzech — 10,5, w Łotwie — 7,9, w Niemczech — 7,3, w Polsce — 3,7. Nieco szybciej następuje wzrost przychodni. Dla matek i dzieci w ciągu ostatnich trzech lat ilość przychodni wzrosła z 377 do 569 czyli o 59%. Przychodni przeciwgruźliczych było w roku 1937 — 532, przychodni przeciwjagliczych było w 1937 — 656, przychodni przeciw wenerycznych było w 1937 — 438. Ilość ośrodków zdrowia w ciągu sześciu lat wzrosła z 205 do 500. Ośrodki zdrowia korzystają z wydatnej pomocy finansowej Skarbu Państwa i nie tylko przyczyniają się do podniesienia stanu zdrowotnego ludności, lecz jednocześnie spełniają rolę opiekuńczą i wychowawczą i bardzo często udzieloną w czas pomocą przyczyniają się w następstwie do zmniejszenia wydatków na opiekę społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Nie w tym jednak leży największe zło, że mamy za mało lekarzy i instytucyj leczniczych, największe zło polega na tym, że z wiedzy i pomocy lekarskiej może korzystać tylko część ludności w Polsce, mianowicie ludność miejska, wieś zaś jest jej prawie zupełnie pozbawiona. Lekarze mieszkają przeważnie w większych miastach, gdzie na 10.000 mieszkańców wypada 16,8 lekarzy, gdy w mniejszych miastach i na wsi zaledwie 1,6. W tych warunkach dla wsi przeważnie wizyta lekarza jest marzeniem, a nie rzeczywistością, gdyż lekarz najczęściej mieszka w miasteczku, a jak twierdzą fachowcy, może obsłużyć chorych maximum w promieniu pięciu kilometrów, gdy tymczasem zdarzają się miejscowości oddalone o 30–40 km od lekarza. Szpitale również koncentrują się siłą rzeczy w większych ośrodkach skupień ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Za mało jest również aptek, a zresztą zbyt wysoka cena lekarstw czyni je niedostępnymi dla ludności niezamożnej.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Choroby zębów i jamy ustnej nie mogą być w ogóle leczone, jeżeli w osadach gminnych i wiejskich 1 lekarz dentysta wypada na 70.782 mieszkańców. To są dane, przytoczone przez dra Danielskiego. Cóż dziwnego, że w tych warunkach wieś pozostawiona sama sobie, jak za czasów przedhistorycznych leczy się u znachorów i uprawia różne zamawiania, odkadzania, a więc w rezultacie wcale się nie leczy.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Tu pozwolę sobie przeczytać ustęp z książki dra Kacprzaka p. t.: „W walce o zdrowie wsi polskiej”, w której pisze o leczeniu się mieszkańców wsi. „Plaga znachorów wszelkiego typu żeruje na chłopie polskim, na jego chorobie i ciemnocie. Zamawiacze, szeptun, kostoprawy, cyganie, pastuchy, zupełni analfabeci, czasem umiejący czytać i pisać, niekiedy na pół inteligenci istnieją we wszystkich zakątkach kraju. Każda okolica, każda gmina ma swego cudotwórcę, który rozpoznaje choroby z moczu, z badania wzroku, z ręki, z kart, z wody i leczy najdziwaczniejszymi metodami, które trudno wprost zrozumieć i trudno przypuścić, że istnieją ludzie tak łatwowierni, którzy w nie wierzą”. Stan zdrowotny ludności wiejskiej pozostawia dużo do życzenia, pogarszany warunkami higienicznymi, w jakich ona bytuje.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Jak wyglądają mieszkańcy wsi, o ile zawita na wieś epidemia? Bezkarnie dziesiątkuje ona ludność, w szczególności dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Co ma robić wieśniak w nagłych wypadkach, gdzie powinna wkroczyć chirurgia urazowa? A jak się odbywają porody? Według zebranej ankiety (dane z wydawnictwa Instytutu Spraw Społecznych „W Walce o Zdrowie Wsi Polskiej) dr Kacprzak podaje, iż zaledwie 25–30% porodów przyjmuje akuszerka (dane dla całego kraju), reszta babki, sąsiadki w warunkach jak najfatalniejszych, zarówno dla matki, jak i dla dzieci. Toteż śmiertelność niemowląt jest duża i jeżeli dla kraju wynosiła w ogóle w roku 1937 na 100 urodzeń żywych 13,6, to w małych miastach i na wsi śmiertelność była o 35% większa niż w dużych miastach. Dla samej wsi, niestety, danych dokładnych nie ma, ale śmiało można powiedzieć, że stan jest rozpaczliwy i procent śmiertelności niemowląt przypuszczalnie jest o 50–60% większy niż w dużych miastach. Przyczyna ta sama, co i przy pomocy lekarskiej — nie tyle za mała ilość położnych w ogóle (w roku 1936 było ich 9.554), jak złe ich rozsiedlenie — położne mieszkają przeważnie w miastach i miasteczkach, a nieraz na obszarze paru gmin nie ma ani jednej. Najlepiej przedstawia się ta sprawa na Śląsku, zadowalająco w województwach zachodnich, w pozostałych zaś dzielnicach pomoc dla położnic nie istnieje, a stan zdrowia kobiet jest na ogół bardzo zły.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Wnioski same się nasuwają: udostępnić wszelkimi możliwymi sposobami, korzystanie ludności wiejskiej z opieki lekarskiej, nim ta opieka stanie się powszechną. A przede wszystkim wpłynąć, aby lekarze, a szczególnie położne, chcieli mieszkać na prowincji, chociażby stawiając to za obowiązek tym, którzy korzystają w czasie studiów ze stypendiów.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Olbrzymim krokiem naprzód ku poprawie istniejących stosunków może być wprowadzenie w życie wniesionego już rządowego projektu ustawy o publicznej służbie zdrowia. Projekt ten przewiduje wykonywanie pieczy nad zdrowiem ludności między innymi przez rozbudowę ośrodków zdrowia, które zapewniają ludności opiekę zdrowotną oraz pieczę nad warunkami higienicznymi jej bytowania. O wielkim znaczeniu ośrodków zdrowia dla ludności niezamożnej już wspominałam.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Jesteśmy narodem rolniczym, około 65% całej ludności Państwa żyje z rolnictwa, dla ludności zaś czysto polskiej ten procent jest jeszcze wyższy i dochodzi do 70%. O kulturze danego państwa stanowi przeciętny poziom kulturalny wszystkich jego warstw. A jakiż będzie przeciętny poziom dla naszego kraju, jeżeli poza nawiasem wpływów kultury pozostawimy 65 do 70% ludności? Zapewnienie mieszkańcom wsi higienicznych warunków bytowania, wzmożenie ich zdrowotności, podniesienie poziomu oświaty jest pierwszym obowiązkiem, gdyż jest to zagadnienie o znaczeniu nie tylko społecznym, ale państwowym. Dość przeczytać książkę dra Chałasińskiego: „Młode Pokolenie Chłopów”, żeby z odpowiedzi młodych na rozesłaną ankietę zdać sobie sprawę, jak wielka jest tężyzna wśród młodych chłopów, jaka tęsknota do szerszych horyzontów, jaka chęć pracy dla Państwa i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#HelenaAntoninaSujkowska">Toteż podniesienie kultury wsi w najszerszym tego słowa znaczeniu odbije się dodatnie na wszystkich dziedzinach naszego życia: gospodarczej, społecznej, kulturalnej, przysporzy nam obywateli świadomych swych praw i obowiązków, dzielnych obrońców kraju, toteż jest to zagadnienie, które posiada niezmierne znaczenie dla przyszłości naszego Państwa.</u>
<u xml:id="u-8.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Stryjeński.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Stryjeński.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SStryjeński">Wysoka Izbo! Chcę się zająć tylko tym działem pracy Ministerstwa Opieki Społecznej, który dotyczy służby zdrowia. Jeżeli rozpatrujemy jakikolwiek dział pracy, musimy go rozpatrzyć pod kątem widzenia fachowca, który w nim pracuje, organizacji, to znaczy jej układu, jej sprawności, oraz środków materialnych, za pomocą których to zagadnienie jest rozwiązywane.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SStryjeński">Wysoka Izba pozwoli, że zacznę od końca — od środków materialnych. Należy stwierdzić, że szereg bolączek, które już w tej Wysokiej Izbie były poruszane, jest ściśle związany z dobrobytem ludności i dlatego uważam, że porównywanie stanu zdrowia w naszym kraju z innymi państwami, przytaczanie różnych cyfr statystycznych jest o tyle słuszne, o ile weźmiemy pod uwagę to, co p. referent dziś podkreślił, tj. różnicę dochodu społecznego. Bo z niskim dochodem społecznym jest związana nędza, jest związany brud, jest związana np. mała konsumcja mydła i to musimy stwierdzić dlatego, że wiele objawów tej nędzy i tego brudu — nie chcę ich wymieniać — nie jest znanych na zachodzie. Z zagadnieniem, dajmy na to, wszawicy jest związana kwestia tyfusu plamistego. Aparat służby zdrowia może tu być bezsilny. Wprawdzie może zwalczyć epidemię, ale nie może jej zapobiec, nie mając możności wytępienia wszystkiego tego, co epidemii sprzyja. Dlatego też trzeba wejrzeć w prymitywne warunki, w jakich żyje duża część ludności tak w miasteczkach jak i na wsi. Musi być podstawa do zaradzenia złu. Nie chodzi o wygląd zewnętrzny, ale o stworzenie takich warunków, w których zdrowie ogółu ludności powoli, ale stale będzie się poprawiać. Zwracam uwagę choćby na konieczność budowania kąpielisk, których mamy tak mało, bo przeglądy dzieci szkolnych na wsi stwierdzają nieraz ogromną ilość wypadków takich chorób skórnych, które są zależne wyłącznie od utrzymania czystości ciała. Niewątpliwie duże znaczenie może tu mieć również propaganda higieny i odpowiednie nauczanie. Wielką rolę może tu odegrać nauczyciel.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SStryjeński">Jeżeli mowa, Wysoka Izbo, o środkach finansowych, to chciałbym poruszyć jeden temat, przewijający się w pracach obu Izb, mianowicie kompetencje Rządu czy też samorządu w finansowaniu zdrowia publicznego. Zdaje mi się, że ten spór byłby zupełnie niepotrzebny! gdybyśmy stanęli na stanowisku, że tak organy centralne, jak i samorządowe dążą do tych samych celów, tylko rozgraniczają swoje zadania ze względu na warunki terenowe, a więc samorządy w zakresie ograniczonym, Państwo, rząd centralny w zakresie ogólnopaństwowym. Mnie się zdaje, że tendencja, wynikająca ze względów budżetowych do przerzucania ciężaru na samorząd nie odpowiada zupełnie celowi. Niewątpliwie w zakresie opieki społecznej i zdrowia publicznego jest szereg zadań, które samorząd musi wykonywać i wykonywać będzie, jednakże są ogólne zagadnienia zdrowotne, które interesują nie tylko poszczególne powiaty czy gminy, ale interesują wiele powiatów i takie zagadnienia muszą być niewątpliwie wykonywane przez Państwo. Tutaj nie można pozostawić wyłącznie inicjatywy finansowania, że się tak wyrażę, poszczególnym samorządom, gdyż są zagadnienia, które rozpatrywane w swej masowości i w obrębie całego Państwa dają dopiero właściwy obraz i wskazują właściwe środki zaradcze.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SStryjeński">Jednym z najważniejszych zadań, które w Polsce mamy do wykonania w zakresie zwalczania chorób, jest zwalczanie gruźlicy.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#SStryjeński">Mówiąc o stosunkach populacyjnych i o wymieralności poszczególnych roczników zwracamy za mało uwagi na to, że Polska traci obywateli z powodu chorób nie tylko w pierwszych latach ich życia, ale ponosi straty w tych najwięcej produktywnych względnie bardzo ważnych dla obrony Państwa rocznikach między 20 a 35 rokiem życia. Jeżeli porównamy odpowiednie cyfry w Polsce i w krajach zachodnich, np. w Anglii, to okazuje się, że śmiertelność między 55 a 64 rokiem życia jest prawie ta sama, natomiast są znaczne różnice wymieralności w rocznikach młodszych. I dlatego też wielki i skoncentrowany wysiłek powinien być uczyniony dla zwalczania gruźlicy.</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SStryjeński">Chciałbym zwrócić uwagę na to, że konieczną jest koncentracja środków finansowych, by dla załatwienia różnych zagadnień nie rozpraszać tak energii jak i pieniędzy.</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SStryjeński">Chciałbym poruszyć kilka spraw w zakresie organizacji służby zdrowia. Mieszkam na terenie Małopolski, na którym pracuję, gdzie od 70 lat istnieje pewien system organizacji szpitalnej opartej na dawnym samorządzie, istniejącym za czasów zaborczych — samorządzie, którego zasługi w zakresie melioracji i budowy dróg wodnych były w tej Wysokiej Izbie już podkreślane.</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SStryjeński">Ze względów zrozumiałych, ze względów politycznych samorząd został ograniczony. Z Wydziału Krajowego, jako emanacji Sejmu krajowego, powstał za czasów polskich Tymczasowy Wydział Samorządowy, który od 11 lat jest w stanie likwidacji. Zdaje mi się, że ten stan prawny nie może trwale istnieć. Zdecydujmy się na to, żeby tę tymczasowość skasować, zamieniać ją na coś innego i przejść do innej formy.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SStryjeński">Tu muszę zwrócić uwagę, że w zakresie działania Tymczasowego Wydziału Samorządowego właściwie pozostało prawie wyłącznie szpitalnictwo, w tym, cztery większe szpitale i 38 mniejszych. Dlatego mówię o tej organizacji, gdyż to stoi w związku z zagadnieniem opłacania kosztów leczenia za ubogich chorych — zagadnieniem, które w wysokim stopniu interesuje samorząd. A w Małopolsce na terenie czterech województw południowych, gdzie koszty leczenia ubogich pokrywał kraj, stoimy przed zagadnieniem, w jaki sposób sprawa ta będzie załatwiona. Niestety, nie wiem, jak dalece praca ustawodawcza w tym zakresie postępuje. Chciałbym przy tym zwrócić uwagę, że w południowych województwach, które niedawno dopiero uzyskały gminę zbiorową i które od 70 lat były przyzwyczajone do systemu powszechności leczenia, niezależnie od zamożności poszczególnych obywateli, trudno przejść na ten system, który istniał w dzielnicach środkowych, a więc na system pokrywania kosztów leczenia przez gminy zbiorowe. Jak wiadomo i ten problem już był tutaj wielokrotnie poruszany. Stwierdzono, że kilku psychicznie chorych, za których gmina płaciła, obciążało gminę tak znacznie, że innych zadań wykonywać już nie mogła. Więc może należało by pomyśleć — jak tu p. senator Radziwiłł stwierdził — czy nie użyć wojewódzkiego samorządu w pewnym zakresie dla realizowania zadań zdrowotnych i pokrywania kosztów leczenia za ubogich chorych? Otóż mówię dlatego „samorząd”, a nie „celowy związek”, gdyż jak się okazuje, celowe związki są oparte, mimo wszystko, na dobrowolności i ta dobrowolność, tzn. brak powszechności należenia do związku celowego na danym terenie — oczywiście utrudnia zadanie.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SStryjeński">Chciałbym w końcu mówić o fachowcu, który załatwia siłą rzeczy wszystkie sprawy, dotyczące zdrowia publicznego. Nie będę podawał znanych statystyk o ilości i o rozmieszczeniu lekarzy. Uznajemy wszyscy tak Rząd, jak i samorząd lekarski, że w tej dziedzinie jest dużo do zrobienia. Jednakże chciałbym w tej Wysokiej Izbie odpowiedzieć na ten zarzut, jakoby to było tylko winą lekarzy, że nie chcą zajmować placówek odległych od centrów miejskich. Niewątpliwie jest to stan anormalny, że duży procent lekarzy, nie odpowiadający potrzebom kraju, siedzi w miastach. Zobaczymy, czy ustawa, wydana w roku zeszłym, która spowoduje, że przez 2 lata młody lekarz będzie praktykował na wsi, odpowie pod tym względem zadaniom. Kardynalnym jednak warunkiem jest, by dla lekarza stworzyć pewne minimalne warunki bytowania, gdyż trudno od jednego zawodu wymagać większej ofiarności niż od innych obywateli, mimo że ofiarność lekarzy zawsze istniała i istnieje. Otóż pewne dysproporcje w tym zakresie powinny być usunięte. Trzeba zważyć, że lekarz kształci się długo, że jego kształcenie kosztuje Państwo względnie jego rodzinę czy jego samego i dlatego odpowiednio do jego poziomu wykształcenia muszą być jednak stworzone dla niego warunki materialne. Dlatego nie należało by schodzić poniżej pewnego minimum uposażenia lekarza, dajmy na to, samorządowego.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SStryjeński">Chciałbym też wspomnieć o samorządzie lekarskim, a właściwie o pewnej bolączce, która samorządu tego dotyczy. Mianowicie sądownictwo dyscyplinarne izb lekarskich, opierające się na prawie publicznym, którego orzeczenia mają walor wyroków sądowych, jest zupełnie pozbawione przez ostatnią ustawę prawa żądania pomocy sądu dla badania świadków. To ogromnie ogranicza możliwości sądownictwa dyscyplinarnego. Chciałbym zaapelować do Pana Ministra, żeby był łaskaw wspólnie z p. Ministrem Sprawiedliwości tę sprawę załatwić, gdyż według mojego doświadczenia działalność sądownictwa w nowej ustawie została zahamowana.</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#SStryjeński">P. senatorka Sujkowska wspomniała o kwestii partactwa i znachorstwa. Bolączka ta rzeczywiście rozszerza się i niestety — muszę to stwierdzić z tego miejsca — popierana jest często przez inteligencję polską, nie przez, powiedzmy, mało uświadomionego rolnika, ale przez ludzi często o wysokim wykształceniu i na wysokim stanowisku. Niejednokrotnie zdarza się też, iż znachorstwo mimo woli popierane jest przez prasę, że prasa pewnego autoramentu czyni znachorstwu reklamę. Jak nogą czynniki rządowe czy też samorząd lekarski walczyć z tą plagą, jak to może zachęcać młodych ludzi do poświęcenia się medycynie, kiedy człowiek, który nie ma żadnego wykształcenia, będzie lepiej oceniany przez społeczeństwo niż lekarz?</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#SStryjeński">Czynnikiem bardzo ważnym w zakresie szpitalnictwa jest pielęgniarstwo. Czyniliśmy w tym zakresie duże postępy. Ustawa pielęgniarska dała możność przez pewien czas uzyskania dyplomu nawet tym, którzy szkoły nie skończyli. Uważam i opieram to twierdzenie na podstawie oceny szeregu fachowców, że potrzebne nam jest dwustopniowe pielęgniarstwo, a nie tylko pielęgniarki o dyplomach, do których potrzebna jest w zasadzie szkoła średnia. Przecież mamy wiele — oczywiście mówię tu o szpitalnictwie — takich, które tych warunków nie posiadają i posiadać nie będą, a jednakże prace przy chorych wykonywać muszą. Jest tu pewien paradoks. Ustawa o pielęgniarstwie w pierwszych swych artykułach mówi, że tylko osoba z dyplomem pielęgniarskim może pracę koło chorych wykonywać, więc gdyby rygorystycznie ustawę tę stosować, p. Minister musiałby usunąć większą część personelu z naszych szpitali, na co warunki jednakże nie pozwalają. Uważam, że w naszych warunkach dyplomowane pielęgniarki w szpitalnictwie — nie mówię o higienistkach — powinny przede wszystkim spełniać czynności nadzorcze, gdyż obecnie nie stać nas na to, aby wyłącznie dyplomowane pielęgniarki, o wyższym dyplomie, dyplomie obecnej szkoły pielęgniarskiej, wykonywały zawód.</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#SStryjeński">Poruszyłem tylko kilka zagadnień i kilka bolączek. Chcę jeszcze jedną rzecz omówić, która mnie, jako specjalistę interesuje, mianowicie kwestię psychicznie chorych i opieki nad nimi. Jest to zagadnienie bardzo trudne. Trudne jest umieszczanie wszystkich chorych, potrzebujących pomocy w szpitalach, gdyż dostatecznej ilości łóżek nie posiadamy. Pewne formy zastępcze, które się rozwijają np. na Wileńszczyźnie, nie dadzą się, moim zdaniem, zastosować we wszystkich dzielnicach Państwa. Chcę stwierdzić, że kwestia opieki nad psychicznie chorymi nie jest tylko kwestią humanitarną czy kulturalną, ale ma jednak znaczenie dla spokoju ludności. Jest mi wiadomo, że gdy na skutek kryzysu samorządy w centralnych województwach znalazły się w trudnym położeniu i szpitale opróżniały się z chorych, za których gminy poprzednio płaciły, to bezpieczeństwo w wielu częściach kraju na tym nie zyskało. Dlatego należy pomyśleć o dalszej rozbudowie opieki psychiatrycznej i to w pewnym zróżnicowaniu, gdyż stwierdzam — i jest to rzeczą znaną tym, którzy się zajmują dziećmi — że jest wielki brak łóżek dla dzieci nienormalnych i zakładów dla dzieci nienormalnych, a to jest konieczne. Tworzenie oddziałów w szpitalach ogólnych psychiatrycznych nie zawsze jest pożądane.</u>
- <u xml:id="u-10.14" who="#SStryjeński">Na końcu ze względu na sprawy świata lekarskiego, które były poruszane już w Izbach, chcę stwierdzić, że świat lekarski polski tak indywidualnie, jak w swoim samorządzie chce współpracować z Państwem w dalszej realizacji zagadnień zdrowia i że jak dawniej tak i teraz i w przyszłości starsi jak i młodsi lekarze niewątpliwie spełnią swój obowiązek.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WładysławStryjeński">Wysoka Izbo! Chcę się zająć tylko tym działem pracy Ministerstwa Opieki Społecznej, który dotyczy służby zdrowia. Jeżeli rozpatrujemy jakikolwiek dział pracy, musimy go rozpatrzyć pod kątem widzenia fachowca, który w nim pracuje, organizacji, to znaczy jej układu, jej sprawności, oraz środków materialnych, za pomocą których to zagadnienie jest rozwiązywane.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#WładysławStryjeński">Wysoka Izba pozwoli, że zacznę od końca — od środków materialnych. Należy stwierdzić, że szereg bolączek, które już w tej Wysokiej Izbie były poruszane, jest ściśle związany z dobrobytem ludności i dlatego uważam, że porównywanie stanu zdrowia w naszym kraju z innymi państwami, przytaczanie różnych cyfr statystycznych jest o tyle słuszne, o ile weźmiemy pod uwagę to, co p. referent dziś podkreślił, tj. różnicę dochodu społecznego. Bo z niskim dochodem społecznym jest związana nędza, jest związany brud, jest związana np. mała konsumcja mydła i to musimy stwierdzić dlatego, że wiele objawów tej nędzy i tego brudu — nie chcę ich wymieniać — nie jest znanych na zachodzie. Z zagadnieniem, dajmy na to, wszawicy jest związana kwestia tyfusu plamistego. Aparat służby zdrowia może tu być bezsilny. Wprawdzie może zwalczyć epidemię, ale nie może jej zapobiec, nie mając możności wytępienia wszystkiego tego, co epidemii sprzyja. Dlatego też trzeba wejrzeć w prymitywne warunki, w jakich żyje duża część ludności tak w miasteczkach jak i na wsi. Musi być podstawa do zaradzenia złu. Nie chodzi o wygląd zewnętrzny, ale o stworzenie takich warunków, w których zdrowie ogółu ludności powoli, ale stale będzie się poprawiać. Zwracam uwagę choćby na konieczność budowania kąpielisk, których mamy tak mało, bo przeglądy dzieci szkolnych na wsi stwierdzają nieraz ogromną ilość wypadków takich chorób skórnych, które są zależne wyłącznie od utrzymania czystości ciała. Niewątpliwie duże znaczenie może tu mieć również propaganda higieny i odpowiednie nauczanie. Wielką rolę może tu odegrać nauczyciel.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#WładysławStryjeński">Jeżeli mowa, Wysoka Izbo, o środkach finansowych, to chciałbym poruszyć jeden temat, przewijający się w pracach obu Izb, mianowicie kompetencje Rządu czy też samorządu w finansowaniu zdrowia publicznego. Zdaje mi się, że ten spór byłby zupełnie niepotrzebny! gdybyśmy stanęli na stanowisku, że tak organy centralne, jak i samorządowe dążą do tych samych celów, tylko rozgraniczają swoje zadania ze względu na warunki terenowe, a więc samorządy w zakresie ograniczonym, Państwo, rząd centralny w zakresie ogólnopaństwowym. Mnie się zdaje, że tendencja, wynikająca ze względów budżetowych do przerzucania ciężaru na samorząd nie odpowiada zupełnie celowi. Niewątpliwie w zakresie opieki społecznej i zdrowia publicznego jest szereg zadań, które samorząd musi wykonywać i wykonywać będzie, jednakże są ogólne zagadnienia zdrowotne, które interesują nie tylko poszczególne powiaty czy gminy, ale interesują wiele powiatów i takie zagadnienia muszą być niewątpliwie wykonywane przez Państwo. Tutaj nie można pozostawić wyłącznie inicjatywy finansowania, że się tak wyrażę, poszczególnym samorządom, gdyż są zagadnienia, które rozpatrywane w swej masowości i w obrębie całego Państwa dają dopiero właściwy obraz i wskazują właściwe środki zaradcze.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#WładysławStryjeński">Jednym z najważniejszych zadań, które w Polsce mamy do wykonania w zakresie zwalczania chorób, jest zwalczanie gruźlicy.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#WładysławStryjeński">Mówiąc o stosunkach populacyjnych i o wymieralności poszczególnych roczników zwracamy za mało uwagi na to, że Polska traci obywateli z powodu chorób nie tylko w pierwszych latach ich życia, ale ponosi straty w tych najwięcej produktywnych względnie bardzo ważnych dla obrony Państwa rocznikach między 20 a 35 rokiem życia. Jeżeli porównamy odpowiednie cyfry w Polsce i w krajach zachodnich, np. w Anglii, to okazuje się, że śmiertelność między 55 a 64 rokiem życia jest prawie ta sama, natomiast są znaczne różnice wymieralności w rocznikach młodszych. I dlatego też wielki i skoncentrowany wysiłek powinien być uczyniony dla zwalczania gruźlicy.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#WładysławStryjeński">Chciałbym zwrócić uwagę na to, że konieczną jest koncentracja środków finansowych, by dla załatwienia różnych zagadnień nie rozpraszać tak energii jak i pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#WładysławStryjeński">Chciałbym poruszyć kilka spraw w zakresie organizacji służby zdrowia. Mieszkam na terenie Małopolski, na którym pracuję, gdzie od 70 lat istnieje pewien system organizacji szpitalnej opartej na dawnym samorządzie, istniejącym za czasów zaborczych — samorządzie, którego zasługi w zakresie melioracji i budowy dróg wodnych były w tej Wysokiej Izbie już podkreślane.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#WładysławStryjeński">Ze względów zrozumiałych, ze względów politycznych samorząd został ograniczony. Z Wydziału Krajowego, jako emanacji Sejmu krajowego, powstał za czasów polskich Tymczasowy Wydział Samorządowy, który od 11 lat jest w stanie likwidacji. Zdaje mi się, że ten stan prawny nie może trwale istnieć. Zdecydujmy się na to, żeby tę tymczasowość skasować, zamieniać ją na coś innego i przejść do innej formy.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#WładysławStryjeński">Tu muszę zwrócić uwagę, że w zakresie działania Tymczasowego Wydziału Samorządowego właściwie pozostało prawie wyłącznie szpitalnictwo, w tym, cztery większe szpitale i 38 mniejszych. Dlatego mówię o tej organizacji, gdyż to stoi w związku z zagadnieniem opłacania kosztów leczenia za ubogich chorych — zagadnieniem, które w wysokim stopniu interesuje samorząd. A w Małopolsce na terenie czterech województw południowych, gdzie koszty leczenia ubogich pokrywał kraj, stoimy przed zagadnieniem, w jaki sposób sprawa ta będzie załatwiona. Niestety, nie wiem, jak dalece praca ustawodawcza w tym zakresie postępuje. Chciałbym przy tym zwrócić uwagę, że w południowych województwach, które niedawno dopiero uzyskały gminę zbiorową i które od 70 lat były przyzwyczajone do systemu powszechności leczenia, niezależnie od zamożności poszczególnych obywateli, trudno przejść na ten system, który istniał w dzielnicach środkowych, a więc na system pokrywania kosztów leczenia przez gminy zbiorowe. Jak wiadomo i ten problem już był tutaj wielokrotnie poruszany. Stwierdzono, że kilku psychicznie chorych, za których gmina płaciła, obciążało gminę tak znacznie, że innych zadań wykonywać już nie mogła. Więc może należało by pomyśleć — jak tu p. senator Radziwiłł stwierdził — czy nie użyć wojewódzkiego samorządu w pewnym zakresie dla realizowania zadań zdrowotnych i pokrywania kosztów leczenia za ubogich chorych? Otóż mówię dlatego „samorząd”, a nie „celowy związek”, gdyż jak się okazuje, celowe związki są oparte, mimo wszystko, na dobrowolności i ta dobrowolność, tzn. brak powszechności należenia do związku celowego na danym terenie — oczywiście utrudnia zadanie.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#WładysławStryjeński">Chciałbym w końcu mówić o fachowcu, który załatwia siłą rzeczy wszystkie sprawy, dotyczące zdrowia publicznego. Nie będę podawał znanych statystyk o ilości i o rozmieszczeniu lekarzy. Uznajemy wszyscy tak Rząd, jak i samorząd lekarski, że w tej dziedzinie jest dużo do zrobienia. Jednakże chciałbym w tej Wysokiej Izbie odpowiedzieć na ten zarzut, jakoby to było tylko winą lekarzy, że nie chcą zajmować placówek odległych od centrów miejskich. Niewątpliwie jest to stan anormalny, że duży procent lekarzy, nie odpowiadający potrzebom kraju, siedzi w miastach. Zobaczymy, czy ustawa, wydana w roku zeszłym, która spowoduje, że przez 2 lata młody lekarz będzie praktykował na wsi, odpowie pod tym względem zadaniom. Kardynalnym jednak warunkiem jest, by dla lekarza stworzyć pewne minimalne warunki bytowania, gdyż trudno od jednego zawodu wymagać większej ofiarności niż od innych obywateli, mimo że ofiarność lekarzy zawsze istniała i istnieje. Otóż pewne dysproporcje w tym zakresie powinny być usunięte. Trzeba zważyć, że lekarz kształci się długo, że jego kształcenie kosztuje Państwo względnie jego rodzinę czy jego samego i dlatego odpowiednio do jego poziomu wykształcenia muszą być jednak stworzone dla niego warunki materialne. Dlatego nie należało by schodzić poniżej pewnego minimum uposażenia lekarza, dajmy na to, samorządowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#WładysławStryjeński">Chciałbym też wspomnieć o samorządzie lekarskim, a właściwie o pewnej bolączce, która samorządu tego dotyczy. Mianowicie sądownictwo dyscyplinarne izb lekarskich, opierające się na prawie publicznym, którego orzeczenia mają walor wyroków sądowych, jest zupełnie pozbawione przez ostatnią ustawę prawa żądania pomocy sądu dla badania świadków. To ogromnie ogranicza możliwości sądownictwa dyscyplinarnego. Chciałbym zaapelować do Pana Ministra, żeby był łaskaw wspólnie z p. Ministrem Sprawiedliwości tę sprawę załatwić, gdyż według mojego doświadczenia działalność sądownictwa w nowej ustawie została zahamowana.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#WładysławStryjeński">P. senatorka Sujkowska wspomniała o kwestii partactwa i znachorstwa. Bolączka ta rzeczywiście rozszerza się i niestety — muszę to stwierdzić z tego miejsca — popierana jest często przez inteligencję polską, nie przez, powiedzmy, mało uświadomionego rolnika, ale przez ludzi często o wysokim wykształceniu i na wysokim stanowisku. Niejednokrotnie zdarza się też, iż znachorstwo mimo woli popierane jest przez prasę, że prasa pewnego autoramentu czyni znachorstwu reklamę. Jak nogą czynniki rządowe czy też samorząd lekarski walczyć z tą plagą, jak to może zachęcać młodych ludzi do poświęcenia się medycynie, kiedy człowiek, który nie ma żadnego wykształcenia, będzie lepiej oceniany przez społeczeństwo niż lekarz?</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#WładysławStryjeński">Czynnikiem bardzo ważnym w zakresie szpitalnictwa jest pielęgniarstwo. Czyniliśmy w tym zakresie duże postępy. Ustawa pielęgniarska dała możność przez pewien czas uzyskania dyplomu nawet tym, którzy szkoły nie skończyli. Uważam i opieram to twierdzenie na podstawie oceny szeregu fachowców, że potrzebne nam jest dwustopniowe pielęgniarstwo, a nie tylko pielęgniarki o dyplomach, do których potrzebna jest w zasadzie szkoła średnia. Przecież mamy wiele — oczywiście mówię tu o szpitalnictwie — takich, które tych warunków nie posiadają i posiadać nie będą, a jednakże prace przy chorych wykonywać muszą. Jest tu pewien paradoks. Ustawa o pielęgniarstwie w pierwszych swych artykułach mówi, że tylko osoba z dyplomem pielęgniarskim może pracę koło chorych wykonywać, więc gdyby rygorystycznie ustawę tę stosować, p. Minister musiałby usunąć większą część personelu z naszych szpitali, na co warunki jednakże nie pozwalają. Uważam, że w naszych warunkach dyplomowane pielęgniarki w szpitalnictwie — nie mówię o higienistkach — powinny przede wszystkim spełniać czynności nadzorcze, gdyż obecnie nie stać nas na to, aby wyłącznie dyplomowane pielęgniarki, o wyższym dyplomie, dyplomie obecnej szkoły pielęgniarskiej, wykonywały zawód.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#WładysławStryjeński">Poruszyłem tylko kilka zagadnień i kilka bolączek. Chcę jeszcze jedną rzecz omówić, która mnie, jako specjalistę interesuje, mianowicie kwestię psychicznie chorych i opieki nad nimi. Jest to zagadnienie bardzo trudne. Trudne jest umieszczanie wszystkich chorych, potrzebujących pomocy w szpitalach, gdyż dostatecznej ilości łóżek nie posiadamy. Pewne formy zastępcze, które się rozwijają np. na Wileńszczyźnie, nie dadzą się, moim zdaniem, zastosować we wszystkich dzielnicach Państwa. Chcę stwierdzić, że kwestia opieki nad psychicznie chorymi nie jest tylko kwestią humanitarną czy kulturalną, ale ma jednak znaczenie dla spokoju ludności. Jest mi wiadomo, że gdy na skutek kryzysu samorządy w centralnych województwach znalazły się w trudnym położeniu i szpitale opróżniały się z chorych, za których gminy poprzednio płaciły, to bezpieczeństwo w wielu częściach kraju na tym nie zyskało. Dlatego należy pomyśleć o dalszej rozbudowie opieki psychiatrycznej i to w pewnym zróżnicowaniu, gdyż stwierdzam — i jest to rzeczą znaną tym, którzy się zajmują dziećmi — że jest wielki brak łóżek dla dzieci nienormalnych i zakładów dla dzieci nienormalnych, a to jest konieczne. Tworzenie oddziałów w szpitalach ogólnych psychiatrycznych nie zawsze jest pożądane.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#WładysławStryjeński">Na końcu ze względu na sprawy świata lekarskiego, które były poruszane już w Izbach, chcę stwierdzić, że świat lekarski polski tak indywidualnie, jak w swoim samorządzie chce współpracować z Państwem w dalszej realizacji zagadnień zdrowia i że jak dawniej tak i teraz i w przyszłości starsi jak i młodsi lekarze niewątpliwie spełnią swój obowiązek.</u>
<u xml:id="u-10.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Stolarski.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Stolarski.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekStolarski">Wysoki Senacie! Słyszeliśmy z ust sprawozdawcy p. senatora Fichny twierdzenie, że opieka społeczna w Polsce jest niedostateczna. I to jest racja. Ale cóż na to ma powiedzieć mieszkaniec wsi? Mieszkaniec wsi musi powiedzieć, że z opieki społecznej nie korzysta, że tam opieki społecznej nie ma i to będzie prawdą. Mnie się wydając, że zagadnienie opieki społecznej trzeba podzielić na dwie części: na zagadnienie opieki nad człowiekiem i na zagadnienie leczenia chorych.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#WicemarszałekStolarski">Oprę swoje rozważania na tych dwóch zagadnieniach. Chcę rozpocząć od opieki nad człowiekiem. Gdyby do mojego gospodarstwa, powiedzmy, do mojej obory czy stajni przyszedł Francuz, Anglik, Amerykanin albo Niemiec i powiedział: Ja zabieram tę krowę, albo tego konia, bo mi on jest potrzebny, to ja wówczas musiałbym powiedzieć: bardzo przepraszam, ale wychowanie tego mojego konia lub krowy kosztowało mnie, powiedzmy, 100, 200 czy 300 zł i jeżeli panu się on podoba, to pan przede wszystkim ma mi oto taką sumę zapłacić.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#WicemarszałekStolarski">A teraz zwrócę uwagę na drugi fakt. Polska jako Państwo czyni starania o to, ażeby Polak poszedł do tego Francuza, Niemca czy Anglika i wysługiwał mu się, bo on jemu jest potrzebny, a przecież wychowanie tego człowieka w porównaniu z wychowaniem krowy czy konia jakże jest różne!</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#WicemarszałekStolarski">Ja niedostatecznie mogę się zorientować w tych podstawach słuszności, bo wydaje mi się, że ten człowiek jest Polsce potrzebny.</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#WicemarszałekStolarski">A skoro on jest Polsce potrzebny, to mnie już potrzeba tak niemiecka czy inna nie może obchodzić. Polska powinna Polakowi dać możność pracy, możność tworzenia, żeby on Polsce bogactwa przysparzał. Mniemam, że tutaj opieka na odcinku samego samorządu nie podoła, ale na odcinku właśnie państwowym i polityki państwowej trzeba szukać załatwienia sprawy. Interes Państwa powinien być wskaźnikiem do unormowania polityki ludnościowej i powinniśmy raz zrobić rozbrat i koniec z tym, żeby Polak wysługiwać się miał obcym. Winien nie obcych a Polskę bogacić, by w tej Polsce był i w tej Polsce tworzył. To by było jedno z zagadnień opieki nad człowiekiem.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#WicemarszałekStolarski">A teraz drugie zagadnienie. Człowiek, który nie jest wzięty w należytą opiekę, urządza sobie swobodne i dowolne życie, indywidualizm w jego życiu ma wielką rozpiętość i prowadzi go na niewłaściwą drogę. Zjawisko jest tego rodzaju, że to niewłaściwe prowadzenie się, nadużywanie, powiedzmy otwarcie, alkoholu i różne inne przyczyny, powodujące obniżenie wartości człowieka pod względem zdrowia, moralności i jego tężyzny, prowadzą go na niewłaściwe drogi i nie czynią z niego człowieka twórczego. Mniemam też, że jest rzeczą polityki państwowej, a w tym wypadku opieki społecznej i p. Ministra dbać o to, żeby człowiek był w Polsce zdrowy i zdolny do twórczości, żeby mógł podołać tym zadaniom, które z punktu widzenia interesów Państwa na niego spadają.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#WicemarszałekStolarski">To by były dwie moje uwagi co do opieki nad człowiekiem w Polsce. Nie chcę tutaj wskazywać form organizacyjnych tej opieki, nie moją jest to rzeczą, jest to rzeczą p. Ministra i jego współpracowników.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#BłażejStolarski">Wysoki Senacie! Słyszeliśmy z ust sprawozdawcy p. senatora Fichny twierdzenie, że opieka społeczna w Polsce jest niedostateczna. I to jest racja. Ale cóż na to ma powiedzieć mieszkaniec wsi? Mieszkaniec wsi musi powiedzieć, że z opieki społecznej nie korzysta, że tam opieki społecznej nie ma i to będzie prawdą. Mnie się wydając, że zagadnienie opieki społecznej trzeba podzielić na dwie części: na zagadnienie opieki nad człowiekiem i na zagadnienie leczenia chorych.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#BłażejStolarski">Oprę swoje rozważania na tych dwóch zagadnieniach. Chcę rozpocząć od opieki nad człowiekiem. Gdyby do mojego gospodarstwa, powiedzmy, do mojej obory czy stajni przyszedł Francuz, Anglik, Amerykanin albo Niemiec i powiedział: Ja zabieram tę krowę, albo tego konia, bo mi on jest potrzebny, to ja wówczas musiałbym powiedzieć: bardzo przepraszam, ale wychowanie tego mojego konia lub krowy kosztowało mnie, powiedzmy, 100, 200 czy 300 zł i jeżeli panu się on podoba, to pan przede wszystkim ma mi oto taką sumę zapłacić.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#BłażejStolarski">A teraz zwrócę uwagę na drugi fakt. Polska jako Państwo czyni starania o to, ażeby Polak poszedł do tego Francuza, Niemca czy Anglika i wysługiwał mu się, bo on jemu jest potrzebny, a przecież wychowanie tego człowieka w porównaniu z wychowaniem krowy czy konia jakże jest różne!</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#BłażejStolarski">Ja niedostatecznie mogę się zorientować w tych podstawach słuszności, bo wydaje mi się, że ten człowiek jest Polsce potrzebny.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#BłażejStolarski">A skoro on jest Polsce potrzebny, to mnie już potrzeba tak niemiecka czy inna nie może obchodzić. Polska powinna Polakowi dać możność pracy, możność tworzenia, żeby on Polsce bogactwa przysparzał. Mniemam, że tutaj opieka na odcinku samego samorządu nie podoła, ale na odcinku właśnie państwowym i polityki państwowej trzeba szukać załatwienia sprawy. Interes Państwa powinien być wskaźnikiem do unormowania polityki ludnościowej i powinniśmy raz zrobić rozbrat i koniec z tym, żeby Polak wysługiwać się miał obcym. Winien nie obcych a Polskę bogacić, by w tej Polsce był i w tej Polsce tworzył. To by było jedno z zagadnień opieki nad człowiekiem.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#BłażejStolarski">A teraz drugie zagadnienie. Człowiek, który nie jest wzięty w należytą opiekę, urządza sobie swobodne i dowolne życie, indywidualizm w jego życiu ma wielką rozpiętość i prowadzi go na niewłaściwą drogę. Zjawisko jest tego rodzaju, że to niewłaściwe prowadzenie się, nadużywanie, powiedzmy otwarcie, alkoholu i różne inne przyczyny, powodujące obniżenie wartości człowieka pod względem zdrowia, moralności i jego tężyzny, prowadzą go na niewłaściwe drogi i nie czynią z niego człowieka twórczego. Mniemam też, że jest rzeczą polityki państwowej, a w tym wypadku opieki społecznej i p. Ministra dbać o to, żeby człowiek był w Polsce zdrowy i zdolny do twórczości, żeby mógł podołać tym zadaniom, które z punktu widzenia interesów Państwa na niego spadają.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#BłażejStolarski">To by były dwie moje uwagi co do opieki nad człowiekiem w Polsce. Nie chcę tutaj wskazywać form organizacyjnych tej opieki, nie moją jest to rzeczą, jest to rzeczą p. Ministra i jego współpracowników.</u>
<u xml:id="u-12.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#WicemarszałekStolarski">Chcę nawrócić do opieki nad zdrowotnością ludu wiejskiego w Polsce. Stwierdzono tutaj, że lud w Polsce leczy się u znachorów. Prosiłbym nie mieć mi za złe, jeżeli stwierdzenie to sprostuję w tym znaczeniu, że lud wiejski nie leczy się u nikogo, ani u znachorów, ani u lekarzy, bo jego warunki na to mu nie pozwalają.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#BłażejStolarski">Chcę nawrócić do opieki nad zdrowotnością ludu wiejskiego w Polsce. Stwierdzono tutaj, że lud w Polsce leczy się u znachorów. Prosiłbym nie mieć mi za złe, jeżeli stwierdzenie to sprostuję w tym znaczeniu, że lud wiejski nie leczy się u nikogo, ani u znachorów, ani u lekarzy, bo jego warunki na to mu nie pozwalają.</u>
<u xml:id="u-12.9" who="#komentarz">(Minister Pracy i Opieki Społecznej p. Kościałkowski: Tak źle nie jest.)</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#WicemarszałekStolarski">Tak źle jest, Panie Ministrze, i postaram się przykładami Pana Ministra przekonać.</u>
- <u xml:id="u-12.11" who="#WicemarszałekStolarski">Oto przykład. Znam osobiście małżeństwo, którego nie mogę zaliczyć do ludzi ciemnych i zaniedbanych. Oboje doskonale doceniają znaczenie zdrowia i należytego prowadzenia się. Ale zdarzyło się, że gospodyni, wchodząc na spichrz, spadła i stłukła sobie nogę. Powstało zapalenie nogi i choroba dochodzi do tego stopnia, że kobieta musi się kłaść do łóżka i wreszcie trzeba się udać do lekarza. Oboje zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Trzeba przeprowadzić operację. Przyjeżdżają do Warszawy, zwracają się do chirurga, który każę prześwietlić nogę. Idą do prześwietlenia, płacą za nie. I tak: przyjazd do Warszawy kosztuje ich oboje 30 zł, prześwietlenie 15 zł — razem 45 zł. Fotografia z prześwietlenia wykazała ropień na kości. Potrzebna jest operacja. A warunki tej operacji? Lekarz powiada: trzeba pozostać w szpitalu; za operację państwo nic nie będą płacili, tylko za szpital. Leżeć pani będzie w szpitalu 1/2 miesiąca, a za każdy dzień zapłacić trzeba 8.50 zł. Takie są warunki. Zaczęli się naradzać — co robić. Czy lepiej leczyć tę nogę czy lepiej umrzeć? Godzą się na to ostatnie. Jadą do, domu i szukają jakichś innych środków leczenia. Wyleczyli tę nogę po bardzo długim okresie czasu na innej drodze, nie płacąc tych 8.50 zł w szpitalu. Jeżeli nawet ta kobieta musiała uciec się do porady znachora, czy to jest jej wina? Nie jest to jej wina, to są warunki naszej rzeczywistości, które trzeba zmienić.</u>
- <u xml:id="u-12.12" who="#WicemarszałekStolarski">A teraz drugi przykład. W mojej wsi, którą, nawiasem mówiąc, zaliczam do podciągniętych wzwyż pod względem kulturalnym, zdarzył się wypadek choroby kobiecej, rozwiązania, w którym okazało się, że nie może być ono dokonane drogą normalną, lecz że trzeba zastosować cięcie, słowem, że trzeba lekarza. Zastanawiano się przez 24 godziny nad tym, czy zdecydować się na wydatek, który trzeba będzie ponieść w związku ze sprowadzeniem lekarza o 21 km drogi i dopiero pod naciskiem nieomal całej wsi rodzina decyduje się. Telefonicznie zawiadamiają lekarza, lekarz w ciągu 2 godzin przyjeżdża autem, dokonywa niezmiernie ciężkiej operacji i doprowadza kobietę do zdrowia i życia, jak również i dziecko. Wszyscy uznają, że zapłata 100 zł za tę pracę lekarza nie jest duża i że to było konieczne, że to się opłaciło. Tymczasem rodzina na wydatek 100 zł przez 24 godziny nie mogła się zdecydować. I to jest nasza rzeczywistość. Dlatego wydaje mi się, że organizację opieki nad zdrowiem trzeba uznać za sprawę pilną, niepodlegającą zwłoce i tak ją przeprowadzić, aby lekarz nie potrzebował 21 km jechać do rodzącej kobiety, ażeby był bliżej i żeby sprawniej mógł jej pomóc. Wydaje mi się, że te okoliczności powodują, że ludność nie leczy się, gdyż nie może się leczyć, bo warunki, w jakich żyje na wsi, na to jej nie pozwalają. Również i przy tym zagadnieniu nie będę wskazywał form. Cieszę się, że już dochodzimy do pewnych form i sposobów organizacji pod tym względem. Ja nie przesądzam, czy w tym wypadku jest lepsza organizacja, powiedzmy, spółdzielni zdrowia, czy też inna forma organizacyjna. Chcę, ażeby jakaś forma powstała, ażeby istniejące niedomagania można było usuwać. Chciałbym doczekać się tego momentu, ażeby można było uznać pewne formy dla nas jako najbardziej wskazane i trafne dla wsi. Nie wydaje mi się, aby trzeba było dla wsi kas chorych albo jakiej innej ubezpieczalni. Nie. Mnie się wydaje, że dla potrzeb wsi trzeba swoiste formy obmyśleć i utrzymać.</u>
- <u xml:id="u-12.13" who="#WicemarszałekStolarski">Jeszcze jeden przykład życiowy. Biedna dziewczyna zaszła w ciążę. W rozpaczy, co z nią będzie, idzie do akuszerki po radę. Akuszerka robi zabieg, którego skutki są okropne. Dziewczyna jest bez opieki, rzucona na pastwę losu. Sądzę, że tego rodzaju rzeczy nie mogą być dopuszczalne. Nie to jest winą, że tej dziewczynie się noga poślizgnęła, tylko, że nie ma nad nią opieki. Mniemam, że to zagadnienie musi przed nami stać jako aktualne i pilne.</u>
- <u xml:id="u-12.14" who="#WicemarszałekStolarski">Jedną jeszcze sprawę chciałbym poruszyć na tle finansowym. U nas samorządy gminne są obciążone wielkimi opłatami na rzecz tzw. kosztów leczenia. Np. w mojej gminie, która ma 5.000 mieszkańców, był wariat, który w 1922 r. spalił osadę, i naturalnie trzeba było go umieścić w Tworkach, na to nie było rady. Od 1922 r. jest w Tworkach i gmina musi płacić za niego koszty utrzymania. Te koszty pierwotnie wynosiły 7 czy 8 zł, teraz po stwierdzeniu przez gminę, że to jest człowiek, któremu można dać pracę, utargowano parę złotych — i to jest dobrodziejstwo dla gminy, ale jednak trzeba płacić. Stwierdzam, że w tej samej gminie było 3 ludzi chorych umysłowo, którym należała się opieka, a poza tym jest wielu innych ludzi, którym też trzeba dać opiekę społeczną. I ta gmina — zresztą nie tylko ta gmina, ale i inne gminy w Polsce, które mają ten ciężar na karku, nie chcą widzieć istotnych potrzeb, jakie przed nimi stoją i starają się ich uniknąć.</u>
- <u xml:id="u-12.15" who="#WicemarszałekStolarski">Słyszałem o takim fakcie, że jak się trafia wariat w jakiejś gminie, to kupuje mu się bilet i wsadza do pociągu, ażeby pojechał do innego województwa i tam wysiadł z pociągu, ażeby w ten sposób uniknąć kosztów płacenia za niego. Nie wiem, czy taka zabawka przerzucania chorych z gminy do gminy jest właściwa. Prokurator się nie godzi na to, aby wariata ze szpitala zabrać i ma rację, bo po co ma on więcej wsi palić — niech on tam siedzi. Ale mniemam, że jest niemożliwą rzeczą, żeby tym jednym czy dwoma wariatami umieszczonymi w zakładzie zakorkować możliwość zabiegów gminy o opiekę społeczną. Proszę Pana Ministra, żeby zechciał rozważyć, czy nie byłoby właściwe ustalić tego rodzaju zasadę i umocnić ją przepisami prawa, aby koszty leczenia danego osobnika obowiązywały gminę w przeciągu roku, a później, aby przechodziły na rzecz Państwa, żeby gmina te pieniądze, które dotąd wydawała na koszty leczenia, obróciła na doraźną opiekę społeczną na terenie wsi. Mniemam, że tego rodzaju zasada byłaby dobra, ma ona uzasadnienie w tym, że nie jest winą tej czy innej gminy, że ma jednego lub dwóch wariatów bądź chorych nieuleczalnych. To jest i rzeczą Państwa, i Państwo musi również uważać leczenie za swój obowiązek.</u>
- <u xml:id="u-12.16" who="#WicemarszałekStolarski">Wydaje mi się, że wówczas zrobilibyśmy dobry uczynek pod względem podciągnięcia gmin i samorządu terytorialnego w zakresie opieki społecznej i przyczynilibyśmy się do pogłębienia zrozumienia konieczności tej opieki.</u>
- <u xml:id="u-12.17" who="#WicemarszałekStolarski">Sądzę, że tego rodzaju wyjście byłoby najsprawiedliwsze.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#BłażejStolarski">Tak źle jest, Panie Ministrze, i postaram się przykładami Pana Ministra przekonać.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#BłażejStolarski">Oto przykład. Znam osobiście małżeństwo, którego nie mogę zaliczyć do ludzi ciemnych i zaniedbanych. Oboje doskonale doceniają znaczenie zdrowia i należytego prowadzenia się. Ale zdarzyło się, że gospodyni, wchodząc na spichrz, spadła i stłukła sobie nogę. Powstało zapalenie nogi i choroba dochodzi do tego stopnia, że kobieta musi się kłaść do łóżka i wreszcie trzeba się udać do lekarza. Oboje zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Trzeba przeprowadzić operację. Przyjeżdżają do Warszawy, zwracają się do chirurga, który każę prześwietlić nogę. Idą do prześwietlenia, płacą za nie. I tak: przyjazd do Warszawy kosztuje ich oboje 30 zł, prześwietlenie 15 zł — razem 45 zł. Fotografia z prześwietlenia wykazała ropień na kości. Potrzebna jest operacja. A warunki tej operacji? Lekarz powiada: trzeba pozostać w szpitalu; za operację państwo nic nie będą płacili, tylko za szpital. Leżeć pani będzie w szpitalu 1/2 miesiąca, a za każdy dzień zapłacić trzeba 8.50 zł. Takie są warunki. Zaczęli się naradzać — co robić. Czy lepiej leczyć tę nogę czy lepiej umrzeć? Godzą się na to ostatnie. Jadą do, domu i szukają jakichś innych środków leczenia. Wyleczyli tę nogę po bardzo długim okresie czasu na innej drodze, nie płacąc tych 8.50 zł w szpitalu. Jeżeli nawet ta kobieta musiała uciec się do porady znachora, czy to jest jej wina? Nie jest to jej wina, to są warunki naszej rzeczywistości, które trzeba zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#BłażejStolarski">A teraz drugi przykład. W mojej wsi, którą, nawiasem mówiąc, zaliczam do podciągniętych wzwyż pod względem kulturalnym, zdarzył się wypadek choroby kobiecej, rozwiązania, w którym okazało się, że nie może być ono dokonane drogą normalną, lecz że trzeba zastosować cięcie, słowem, że trzeba lekarza. Zastanawiano się przez 24 godziny nad tym, czy zdecydować się na wydatek, który trzeba będzie ponieść w związku ze sprowadzeniem lekarza o 21 km drogi i dopiero pod naciskiem nieomal całej wsi rodzina decyduje się. Telefonicznie zawiadamiają lekarza, lekarz w ciągu 2 godzin przyjeżdża autem, dokonywa niezmiernie ciężkiej operacji i doprowadza kobietę do zdrowia i życia, jak również i dziecko. Wszyscy uznają, że zapłata 100 zł za tę pracę lekarza nie jest duża i że to było konieczne, że to się opłaciło. Tymczasem rodzina na wydatek 100 zł przez 24 godziny nie mogła się zdecydować. I to jest nasza rzeczywistość. Dlatego wydaje mi się, że organizację opieki nad zdrowiem trzeba uznać za sprawę pilną, niepodlegającą zwłoce i tak ją przeprowadzić, aby lekarz nie potrzebował 21 km jechać do rodzącej kobiety, ażeby był bliżej i żeby sprawniej mógł jej pomóc. Wydaje mi się, że te okoliczności powodują, że ludność nie leczy się, gdyż nie może się leczyć, bo warunki, w jakich żyje na wsi, na to jej nie pozwalają. Również i przy tym zagadnieniu nie będę wskazywał form. Cieszę się, że już dochodzimy do pewnych form i sposobów organizacji pod tym względem. Ja nie przesądzam, czy w tym wypadku jest lepsza organizacja, powiedzmy, spółdzielni zdrowia, czy też inna forma organizacyjna. Chcę, ażeby jakaś forma powstała, ażeby istniejące niedomagania można było usuwać. Chciałbym doczekać się tego momentu, ażeby można było uznać pewne formy dla nas jako najbardziej wskazane i trafne dla wsi. Nie wydaje mi się, aby trzeba było dla wsi kas chorych albo jakiej innej ubezpieczalni. Nie. Mnie się wydaje, że dla potrzeb wsi trzeba swoiste formy obmyśleć i utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#BłażejStolarski">Jeszcze jeden przykład życiowy. Biedna dziewczyna zaszła w ciążę. W rozpaczy, co z nią będzie, idzie do akuszerki po radę. Akuszerka robi zabieg, którego skutki są okropne. Dziewczyna jest bez opieki, rzucona na pastwę losu. Sądzę, że tego rodzaju rzeczy nie mogą być dopuszczalne. Nie to jest winą, że tej dziewczynie się noga poślizgnęła, tylko, że nie ma nad nią opieki. Mniemam, że to zagadnienie musi przed nami stać jako aktualne i pilne.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#BłażejStolarski">Jedną jeszcze sprawę chciałbym poruszyć na tle finansowym. U nas samorządy gminne są obciążone wielkimi opłatami na rzecz tzw. kosztów leczenia. Np. w mojej gminie, która ma 5.000 mieszkańców, był wariat, który w 1922 r. spalił osadę, i naturalnie trzeba było go umieścić w Tworkach, na to nie było rady. Od 1922 r. jest w Tworkach i gmina musi płacić za niego koszty utrzymania. Te koszty pierwotnie wynosiły 7 czy 8 zł, teraz po stwierdzeniu przez gminę, że to jest człowiek, któremu można dać pracę, utargowano parę złotych — i to jest dobrodziejstwo dla gminy, ale jednak trzeba płacić. Stwierdzam, że w tej samej gminie było 3 ludzi chorych umysłowo, którym należała się opieka, a poza tym jest wielu innych ludzi, którym też trzeba dać opiekę społeczną. I ta gmina — zresztą nie tylko ta gmina, ale i inne gminy w Polsce, które mają ten ciężar na karku, nie chcą widzieć istotnych potrzeb, jakie przed nimi stoją i starają się ich uniknąć.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#BłażejStolarski">Słyszałem o takim fakcie, że jak się trafia wariat w jakiejś gminie, to kupuje mu się bilet i wsadza do pociągu, ażeby pojechał do innego województwa i tam wysiadł z pociągu, ażeby w ten sposób uniknąć kosztów płacenia za niego. Nie wiem, czy taka zabawka przerzucania chorych z gminy do gminy jest właściwa. Prokurator się nie godzi na to, aby wariata ze szpitala zabrać i ma rację, bo po co ma on więcej wsi palić — niech on tam siedzi. Ale mniemam, że jest niemożliwą rzeczą, żeby tym jednym czy dwoma wariatami umieszczonymi w zakładzie zakorkować możliwość zabiegów gminy o opiekę społeczną. Proszę Pana Ministra, żeby zechciał rozważyć, czy nie byłoby właściwe ustalić tego rodzaju zasadę i umocnić ją przepisami prawa, aby koszty leczenia danego osobnika obowiązywały gminę w przeciągu roku, a później, aby przechodziły na rzecz Państwa, żeby gmina te pieniądze, które dotąd wydawała na koszty leczenia, obróciła na doraźną opiekę społeczną na terenie wsi. Mniemam, że tego rodzaju zasada byłaby dobra, ma ona uzasadnienie w tym, że nie jest winą tej czy innej gminy, że ma jednego lub dwóch wariatów bądź chorych nieuleczalnych. To jest i rzeczą Państwa, i Państwo musi również uważać leczenie za swój obowiązek.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#BłażejStolarski">Wydaje mi się, że wówczas zrobilibyśmy dobry uczynek pod względem podciągnięcia gmin i samorządu terytorialnego w zakresie opieki społecznej i przyczynilibyśmy się do pogłębienia zrozumienia konieczności tej opieki.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#BłażejStolarski">Sądzę, że tego rodzaju wyjście byłoby najsprawiedliwsze.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Milewicz.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Milewicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! W dyskusji nad budżetami poszczególnych Ministerstw bardzo mocno były podkreślane i uwypuklane momenty ściśle związane z odrodzeniem naszej gospodarki narodowej i obronności kraju. Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego powstały dzieła monumentalne, dzieła zasadnicze, jak Gdynia — płuca polskie, które zasilają nasz organizm państwowy ożywczym powiewem szerokich mórz, i dalekich krajów, jak Okrąg Centralny — żywy i groźny symbol potęgi i mocarstwowości naszej i wiele, wiele innych zasadniczych dzieł czy to w szkolnictwie, budowie dróg, czy ochronie zdrowia. Cały ten ogrom wielkiej pracy wykonany został przez jednostkę ludzką — obywatela. Organizm ludzki — człowiek, czyż może być coś bardziej doskonałego? Z jednej strony geniusz, owiany twórczym duchem, z drugiej — wykonawca ciężkiej codziennej mrówczej pracy, wydajność zaś tej pracy uzależniona jest od jego tężyzny fizycznej — zdrowia.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SMilewicz">Zdrowie. Wysoka Izbo, to największy skarb, największy kapitał, w zbiorowości zaś tworzy ono wielki dynamizm, który przy umiejętnym uruchomieniu i pokierowaniu przetwarza się w wielkie dzieła we wszystkich dziedzinach życia państwowego.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SMilewicz">A więc zdrowie, ten twórczy potencjał w życiu państwowym, musi być otoczone jak najbardziej troskliwą i wszechstronną opieką. Organizacja służby zdrowia, jako zagadnienie państwowe wielkiej wagi, musi być wysunięta na jedno z najpierwszych miejsc w ogólnym systemie uzbrojenia i obronności. Powiedzenie, że do zwycięstwa przyczynia się w dużym stopniu lekarz, ma swe głębokie uzasadnienie, bo tylko od należytej organizacji służby zdrowia, t.j. dostatecznej liczby lekarzy oraz dostatecznej liczby i jakości szpitali, zależy przyśpieszenie powrotu do szeregów żołnierzy-uzdrowieńców. A im szybciej i w większej liczbie powracają, tym większa jest pewność zwycięstwa.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! Zasadniczą podstawą lecznictwa jest szpital. W chwili odzyskania niepodległości posiadaliśmy 475 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 36.136. W ciągu 20 lat niepodległego bytu szpitalnictwo nasze poczyniło znaczne postępy tak co do przyrostu łóżek szpitalnych jak i co do unowocześnienia szpitali. W tym okresie przybyły 202 zakłady lecznicze o ogólnej ilości łóżek 38.863, czyli w chwili obecnej Rzeczpospolita posiada 677 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 75.000.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SMilewicz">Pomimo dość znacznego rozwoju szpitalnictwo nasze pod względem liczbowym stoi jeszcze na szarym końcu wśród państw europejskich. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę, mianowicie 50 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców miast i większych ośrodków przemysłowych oraz 20 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców wsi, czyli średnio licząc 35 łóżek na 10.000 ludności, stosunek ten w porównaniu z niektórymi państwami europejskimi przedstawia się jak następuje: Szwajcaria (średnio) 106 łóżek na 10.000 mieszkańców, Niemcy — 97,7, Węgry — 52,2, Rosja Sowiecka — 28, Polska — 21,1 i już poza nami Bułgaria — 19, Jugosławia 18 i Litwa 15.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SMilewicz">Ten niski stan łóżek szpitalnych tłumaczy się tym, że ziemie Rzeczypospolitej przed wojną światową były nader słabo zaopatrzone w szpitale, w szczególności dotyczy to b. zaboru rosyjskiego, a częściowo b. zaboru austriackiego, zwłaszcza województw lwowskiego i stanisławowskiego, oraz że pewna część budynków szpitalnych uległa zniszczeniu wskutek działań wojennych.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SMilewicz">Również znaczny przyrost naturalny ludności powoduje, że stale posiadamy niedobór łóżek szpitalnych. Naturalny przyrost ludności wynosi około 400.000, czyli należało by corocznie zwiększyć ilość łóżek szpitalnych o 1.000. Aby doprowadzić stan liczbowy łóżek szpitalnych do ogólnie przyjętych u nas norm, należało by powiększyć go o około 40.000 w chwili obecnej. Biorąc zaś pod uwagę naturalny przyrost ludności w ciągu najbliższych 10 lat, należało by zwiększyć ilość łóżek o około 50.000, czyli licząc średnio w -budowie łóżko szpitalne 5.000 zł — kosztem 250 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SMilewicz">Muszę jeszcze podkreślić, że dotychczas 29 powiatów w ogóle nie posiada szpitali, a 27 powiatów, nie posiadając własnych szpitali, korzysta ze szpitali innych, przeważnie społecznych lub lecznic prywatnych położonych na ich terenie Większość istniejących u nas szpitali są to szpitale małe, nie przekraczające 100 łóżek. 1 tak posiadamy: od 10 do 50 łóżek — 303 szpitale, 196 szpitali do 100 łóżek, zaledwie 103 szpitale od 100 do 200 łóżek, 54 szpitale od 200 do 500 łóżek, 9 szpitali do 1.000 łóżek i 12 szpitali powyżej 1.000 łóżek.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SMilewicz">Uposażenie małych szpitali jest na ogół biedne, brak pracowni szpitalnych, aparatów Roentgena, aparatów leczniczych itp. Małe szpitale kierowane są przeważnie przez jednego lekarza, który poza koniecznością leczenia w zakresie wszystkich specjalności, jednocześnie pełni obowiązki administracyjne. W tych warunkach wysokie opłaty za leczenie są niewspółmierne do korzyści, jakie otrzymuje chory. Przyczyną wysokich opłat w szpitalach małych jest dążenie samorządów terytorialnych do uchronienia się tą drogą od deficytów budżetowych szpitali wobec dużych sum należnych od gmin za leczenie.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#SMilewicz">Rozlokowanie łóżek szpitalnych na poszczególnych terenach jest nierównomierne. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę ilości łóżek szpitalnych w stosunku do 10.000 ludności, otrzymamy: województwa zachodnie wraz ze Śląskiem 40,5, województwa południowe 17,9, województwa centralne wraz z Warszawą 17 łóżek oraz województwa wschodnie 8,9, w tym województwo poleskie 7,9.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SMilewicz">Kwestia rozbudowy szpitalnictwa w województwach wschodnich w ogólności, a zwłaszcza w województwie poleskim, to nie tylko sprawa ochrony zdrowia ludności, lecz jednocześnie wielkiej wagi zagadnienie państwowe.</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! Podstawą potęgi Państwa i gwarancją nienaruszalności jego granic jest nie tylko spoistość wewnętrzna społeczeństwa, jego ekspansywność twórczo-narodowa, lecz niezniszczalną i trwałą wartością narodu jest jego tężyzna fizyczna, a co za tym idzie — potęga duchowa.</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#SMilewicz">Największym naszym kapitałem, budzącym zazdrość i obawę u innych narodów, jest naturalny przyrost ludności. Jest on widomym znakiem wzrastające? potęgi i mocarstwowości Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#SMilewicz">Wyrazem opieki Państwa nad zdrowotnością obywateli winno być zapewnienie im nie tylko dostatecznej liczby lekarzy pełnowartościowych zarówno pod względem wykształcenia fachowego, jak i nastawienia państwowo społecznego, lecz jednocześnie zapewnienie społeczeństwu odpowiedniej liczby i jakości szpitali.</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#SMilewicz">Szpital w życiu państwowo społecznym ma nie tylko bezpośredni wpływ na chorego przez zapewnienie mu troskliwej i wszechstronnej opieki, opartej na zdobyczach wiedzy lekarskiej i urządzeniach leczniczych niedostępnych w warunkach leczenia domowego, ale do jego zadań należy również wpływ pośredni — przez szkolenie młodych lekarzy i przez stałą styczność z lekarzami poza szpitalnymi, co daje im możność utrzymania się na odpowiednim poziomie wiedzy lekarskiej przy pełnieniu przez nich obowiązków lekarskich w warunkach poza szpitalnych.</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#SMilewicz">Wybitny działacz społeczny w Europie dr Rene-Sand twierdzi, że szpital stać się musi wykładnikiem i bastionem dla medycyny, higieny i służby zdrowia, musi je zespalać i tworzyć ogniwo 'w ogólnym systemie uzbrojenia i obrony Państwa. Toteż obok działu leczniczego szpital ma za zadanie brać udział w akcji naukowo-dydaktycznej, w szkoleniu personelu lekarskiego i pomocniczego, w szerzeniu zasad higieny wśród chorych, ma za zadanie odgrywać odpowiednią rolę w zakresie publicznej służby zdrowia przez współdziałanie z zakładami lecznictwa specjalistycznego i z ośrodkami lecznictwa zapobiegawczego, tj. z Ośrodkami Zdrowia. Współdziałanie to posiada bardzo ważne znaczenie w zakresie zwalczania chorób społecznych i zakaźnych. Na wypadek wojny szpital winien prowadzić ratownictwo sanitarne O.P.L.G.</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#SMilewicz">Rozwój szpitalnictwa czy to w postaci przebudowy i unowocześnienia, czy też rozbudowy jest nakazem chwili. Rozwój ten jednak nie może być wynikiem dorywczych poczynań poszczególnych jednostek administracyjnych lub społecznych, lecz musi być podporządkowany programowej gospodarce państwowej. Dorywczość w rozbudowie szpitalnictwa może w wynikach swych dawać niepożądane przesycenie łóżkami szpitalnymi jednych miejscowości na niekorzyść innych. Rozbudowa szpitalnictwa wymaga jednak znacznych funduszów i nie może być wyłącznym obowiązkiem samorządu terytorialnego.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#SMilewicz">Ochrona zdrowia obywateli w równej mierze obowiązuje ubezpieczenia społeczne, jak i Państwo — szczególniej w zakresie zwalczania chorób ostro zakaźnych i społecznych. Tylko wspólny wysiłek samorządu terytorialnego z instytucjami ubezpieczeń społecznych i przy pomocy finansowej Skarbu Państwa może rozwiązać program rozbudowy szpitalnictwa. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, posiadający znaczne środki finansowe, powinien wybitnie przyczynić się do rozbudowy szpitalnictwa w Polsce — bądź przez budowę własnych szpitali, bądź przez udzielanie na ten cel taniego kredytu samorządom terytorialnym. Niestety w tym ostatnim wypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych stawia szczególne trudności, żądając zabezpieczenia na udzielone pożyczki nie na budynkach szpitalnych, lecz na innych nieruchomościach dłużnika, i to w wysokości 200–250% udzielonej pożyczki przy oprocentowaniu około 7%. W związku z tym pragnę zwrócić się do Pana Ministra Opieki Społecznej z prośbą, by zechciał wejrzeć w ten stan rzeczy i przez potanienie kredytu udzielanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych umożliwił Rozbudowę szpitalnictwa.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#SMilewicz">Poza tym znaczną rolę w rozwoju szpitalnictwa muszą odegrać fundacje szpitalne. Fundacji szpitalnych mamy w Polsce 79, utrzymujących 8002 łóżka szpitalne; wartość tych fundacji wynosi około 250.000.000 zł. Wszystkich zaś fundacji, tj. szpitalnych i o celach opiekuńczych, mamy 1.544 — wartości około 500 milionów zł. Samych obszarów rolnych na te fundacje składa się około 100.000 ha, w tym lasów 60.000 ha i ziemi ornej 40.000 ha. Wskazanym było by skapitalizowanie części tych majątków, zwłaszcza mało rentujących się, a otrzymany kapitał obrócić na rozbudowę szpitalnictwa.</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#SMilewicz">Z uwagi na doniosłą rolę szpitali w lecznictwie, pod względem ekonomicznym i socjalnym, a w razie wojny i militarnym, również i Państwo powinno przyczynić się więcej niż dotychczas do rozbudowy szpitalnictwa, przewidując znacznie większe kwoty na ten cel w budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
- <u xml:id="u-14.20" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo, chciałbym jeszcze kilka słów powiedzieć o Polesiu i jego potrzebach, lecz nie z lokalnego punktu widzenia, a w ujęciu szerszym, z punktu widzenia polskiej racji stanu.</u>
- <u xml:id="u-14.21" who="#SMilewicz">Polesie, które zajmuje 1/10 część terenu Rzeczypospolitej, jest osobliwym terenem, powiedziałbym nawet, do pewnego stopnia, unikatem w Europie, gdyż ludność zamieszkująca go dotychczas nie posiada określenia narodowościowego. Sami Poleszucy narodowość swoją określają nazwą „tutejsi” — nie Białorusini, nie Rusini, nie Rosjanie lub Ukraińcy — a „tutejsi”. Jest to ludność spokojna, pracowita, lecz nieufna i podejrzliwa; do ich serc można trafić tylko pracą konkretną, realną. Na Polesiu nie istnieje zagadnienie narodowościowe, istnieje natomiast wielkie zagadnienie biedy w rolnictwie, biedy z powodu braku szkół ogólnokształcących, a szczególnie zawodowych, biedy w ochronie zdrowia — brak lekarzy, szpitali, ośrodków zdrowia.</u>
- <u xml:id="u-14.22" who="#SMilewicz">Polesie jest czystą kartą, a wypełnienie jej treścią tylko od nas zależy. Położenie Polesia posiada szczególnie wielkie znaczenie z punktu widzenia polskiej racji stanu — jest to potężny klin, który oddziela południe od północy. W tym leży punkt ciężkości znaczenia Polesia.</u>
- <u xml:id="u-14.23" who="#SMilewicz">Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego Polesie bezustannie jest atakowane przez obce naszej państwowości idee — z północy białoruską, a z południa ukraińską. Był czas, kiedy penetracja ukraińska przeniknęła daleko w głąb Polesia, lecz czasy te minęły. Dzisiaj Polesie zaczyna myśleć kategoriami polskimi — jest to całkowita zasługa obecnego wojewody Kostka Biernackiego. Znikli agitatorzy, znikł niepokój, a pozostała tylko troska o byt codzienny.</u>
- <u xml:id="u-14.24" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo, nie wolno nam zaprzepaścić Polesia. Na Polesiu winna powstać trwała reduta myśli i kultury polskiej i mocarnym swym ramieniem sięgnąć na północ i południe. Oby to się stało prędzej, a stać się musi, gdyż tego wymaga polska racja stanu. Zrealizować to możemy wyłącznie przez gospodarcze, oświatowe i zdrowotne podniesienie Polesia.</u>
- <u xml:id="u-14.25" who="#SMilewicz">Polesie — województwo o największej przestrzeni i najmniejszym zaludnieniu w stosunku do swego obszaru — jest jednocześnie najbardziej zaludnionym województwem w stosunku do swych użytków rolnych. W powiecie łuninieckim na 1 km użytków rolnych przypada 215 osób, a przeciętna na Polesiu — 72. Przytłaczająca większość — 64%, to gospodarstwa karłowate od 0,5–1 1/2–2–7 ha. To nie legenda, Wysoka Izbo, że chłop poleski dzieli zapałkę na 4 części; to nie legenda, że wczesną wiosną zrywa strzechę z chaty na sieczkę dla bydła; to nie legenda, że na Polesiu nie wygasają choroby zakaźne — tyfus plamisty, brzuszny, nagminne zapalenie opon mózgowych,. szkarlatyna, dyfteryt, a dzieje się to wszystko dlatego, że wielka bieda i nędza rozwielmożniły się na Polesiu. A przecież to Polesie może być perłą korony polskiej — ileż setek milionów kilowatów niezużytej energii elektrycznej drzemie w torfowiskach poleskich, a przez przeprowadzenie melioracji można by uzyskać wielkie obszary łąk, które dałyby możność hodowli bydła. I gdy Wołyń, jak powiedział p. senator Giedroyć, jest spichlerzem dla armii, to Polesie będzie wówczas dostarczać dla armii — ba, dla całej Polski — mięsa i przetworów mleczarskich.</u>
- <u xml:id="u-14.26" who="#SMilewicz">W związku z powyższym pragnę zwrócić się z prośbą do Wysokiego Rządu w imieniu Polesia o przyjście z wybitniejszą niż dotychczas pomocą materialną, a z uwagi na największy przyrost naturalny ludności na tym terenie (19:1000) pomoc ta tym bardziej jest konieczna, gdyż przeludnienie przy karłowatych gospodarstwach i zakorkowaniu poleskich miast przez element żydowski utrudnia i opóźnia całkowite pozyskanie rdzennej ludności dla idei naszej państwowości.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WładysławMilewicz">Wysoka Izbo! W dyskusji nad budżetami poszczególnych Ministerstw bardzo mocno były podkreślane i uwypuklane momenty ściśle związane z odrodzeniem naszej gospodarki narodowej i obronności kraju. Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego powstały dzieła monumentalne, dzieła zasadnicze, jak Gdynia — płuca polskie, które zasilają nasz organizm państwowy ożywczym powiewem szerokich mórz, i dalekich krajów, jak Okrąg Centralny — żywy i groźny symbol potęgi i mocarstwowości naszej i wiele, wiele innych zasadniczych dzieł czy to w szkolnictwie, budowie dróg, czy ochronie zdrowia. Cały ten ogrom wielkiej pracy wykonany został przez jednostkę ludzką — obywatela. Organizm ludzki — człowiek, czyż może być coś bardziej doskonałego? Z jednej strony geniusz, owiany twórczym duchem, z drugiej — wykonawca ciężkiej codziennej mrówczej pracy, wydajność zaś tej pracy uzależniona jest od jego tężyzny fizycznej — zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#WładysławMilewicz">Zdrowie. Wysoka Izbo, to największy skarb, największy kapitał, w zbiorowości zaś tworzy ono wielki dynamizm, który przy umiejętnym uruchomieniu i pokierowaniu przetwarza się w wielkie dzieła we wszystkich dziedzinach życia państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#WładysławMilewicz">A więc zdrowie, ten twórczy potencjał w życiu państwowym, musi być otoczone jak najbardziej troskliwą i wszechstronną opieką. Organizacja służby zdrowia, jako zagadnienie państwowe wielkiej wagi, musi być wysunięta na jedno z najpierwszych miejsc w ogólnym systemie uzbrojenia i obronności. Powiedzenie, że do zwycięstwa przyczynia się w dużym stopniu lekarz, ma swe głębokie uzasadnienie, bo tylko od należytej organizacji służby zdrowia, t.j. dostatecznej liczby lekarzy oraz dostatecznej liczby i jakości szpitali, zależy przyśpieszenie powrotu do szeregów żołnierzy-uzdrowieńców. A im szybciej i w większej liczbie powracają, tym większa jest pewność zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#WładysławMilewicz">Wysoka Izbo! Zasadniczą podstawą lecznictwa jest szpital. W chwili odzyskania niepodległości posiadaliśmy 475 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 36.136. W ciągu 20 lat niepodległego bytu szpitalnictwo nasze poczyniło znaczne postępy tak co do przyrostu łóżek szpitalnych jak i co do unowocześnienia szpitali. W tym okresie przybyły 202 zakłady lecznicze o ogólnej ilości łóżek 38.863, czyli w chwili obecnej Rzeczpospolita posiada 677 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 75.000.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#WładysławMilewicz">Pomimo dość znacznego rozwoju szpitalnictwo nasze pod względem liczbowym stoi jeszcze na szarym końcu wśród państw europejskich. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę, mianowicie 50 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców miast i większych ośrodków przemysłowych oraz 20 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców wsi, czyli średnio licząc 35 łóżek na 10.000 ludności, stosunek ten w porównaniu z niektórymi państwami europejskimi przedstawia się jak następuje: Szwajcaria (średnio) 106 łóżek na 10.000 mieszkańców, Niemcy — 97,7, Węgry — 52,2, Rosja Sowiecka — 28, Polska — 21,1 i już poza nami Bułgaria — 19, Jugosławia 18 i Litwa 15.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#WładysławMilewicz">Ten niski stan łóżek szpitalnych tłumaczy się tym, że ziemie Rzeczypospolitej przed wojną światową były nader słabo zaopatrzone w szpitale, w szczególności dotyczy to b. zaboru rosyjskiego, a częściowo b. zaboru austriackiego, zwłaszcza województw lwowskiego i stanisławowskiego, oraz że pewna część budynków szpitalnych uległa zniszczeniu wskutek działań wojennych.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#WładysławMilewicz">Również znaczny przyrost naturalny ludności powoduje, że stale posiadamy niedobór łóżek szpitalnych. Naturalny przyrost ludności wynosi około 400.000, czyli należało by corocznie zwiększyć ilość łóżek szpitalnych o 1.000. Aby doprowadzić stan liczbowy łóżek szpitalnych do ogólnie przyjętych u nas norm, należało by powiększyć go o około 40.000 w chwili obecnej. Biorąc zaś pod uwagę naturalny przyrost ludności w ciągu najbliższych 10 lat, należało by zwiększyć ilość łóżek o około 50.000, czyli licząc średnio w -budowie łóżko szpitalne 5.000 zł — kosztem 250 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#WładysławMilewicz">Muszę jeszcze podkreślić, że dotychczas 29 powiatów w ogóle nie posiada szpitali, a 27 powiatów, nie posiadając własnych szpitali, korzysta ze szpitali innych, przeważnie społecznych lub lecznic prywatnych położonych na ich terenie Większość istniejących u nas szpitali są to szpitale małe, nie przekraczające 100 łóżek. 1 tak posiadamy: od 10 do 50 łóżek — 303 szpitale, 196 szpitali do 100 łóżek, zaledwie 103 szpitale od 100 do 200 łóżek, 54 szpitale od 200 do 500 łóżek, 9 szpitali do 1.000 łóżek i 12 szpitali powyżej 1.000 łóżek.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#WładysławMilewicz">Uposażenie małych szpitali jest na ogół biedne, brak pracowni szpitalnych, aparatów Roentgena, aparatów leczniczych itp. Małe szpitale kierowane są przeważnie przez jednego lekarza, który poza koniecznością leczenia w zakresie wszystkich specjalności, jednocześnie pełni obowiązki administracyjne. W tych warunkach wysokie opłaty za leczenie są niewspółmierne do korzyści, jakie otrzymuje chory. Przyczyną wysokich opłat w szpitalach małych jest dążenie samorządów terytorialnych do uchronienia się tą drogą od deficytów budżetowych szpitali wobec dużych sum należnych od gmin za leczenie.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#WładysławMilewicz">Rozlokowanie łóżek szpitalnych na poszczególnych terenach jest nierównomierne. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę ilości łóżek szpitalnych w stosunku do 10.000 ludności, otrzymamy: województwa zachodnie wraz ze Śląskiem 40,5, województwa południowe 17,9, województwa centralne wraz z Warszawą 17 łóżek oraz województwa wschodnie 8,9, w tym województwo poleskie 7,9.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#WładysławMilewicz">Kwestia rozbudowy szpitalnictwa w województwach wschodnich w ogólności, a zwłaszcza w województwie poleskim, to nie tylko sprawa ochrony zdrowia ludności, lecz jednocześnie wielkiej wagi zagadnienie państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#WładysławMilewicz">Wysoka Izbo! Podstawą potęgi Państwa i gwarancją nienaruszalności jego granic jest nie tylko spoistość wewnętrzna społeczeństwa, jego ekspansywność twórczo-narodowa, lecz niezniszczalną i trwałą wartością narodu jest jego tężyzna fizyczna, a co za tym idzie — potęga duchowa.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#WładysławMilewicz">Największym naszym kapitałem, budzącym zazdrość i obawę u innych narodów, jest naturalny przyrost ludności. Jest on widomym znakiem wzrastające? potęgi i mocarstwowości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#WładysławMilewicz">Wyrazem opieki Państwa nad zdrowotnością obywateli winno być zapewnienie im nie tylko dostatecznej liczby lekarzy pełnowartościowych zarówno pod względem wykształcenia fachowego, jak i nastawienia państwowo społecznego, lecz jednocześnie zapewnienie społeczeństwu odpowiedniej liczby i jakości szpitali.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#WładysławMilewicz">Szpital w życiu państwowo społecznym ma nie tylko bezpośredni wpływ na chorego przez zapewnienie mu troskliwej i wszechstronnej opieki, opartej na zdobyczach wiedzy lekarskiej i urządzeniach leczniczych niedostępnych w warunkach leczenia domowego, ale do jego zadań należy również wpływ pośredni — przez szkolenie młodych lekarzy i przez stałą styczność z lekarzami poza szpitalnymi, co daje im możność utrzymania się na odpowiednim poziomie wiedzy lekarskiej przy pełnieniu przez nich obowiązków lekarskich w warunkach poza szpitalnych.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#WładysławMilewicz">Wybitny działacz społeczny w Europie dr Rene-Sand twierdzi, że szpital stać się musi wykładnikiem i bastionem dla medycyny, higieny i służby zdrowia, musi je zespalać i tworzyć ogniwo 'w ogólnym systemie uzbrojenia i obrony Państwa. Toteż obok działu leczniczego szpital ma za zadanie brać udział w akcji naukowo-dydaktycznej, w szkoleniu personelu lekarskiego i pomocniczego, w szerzeniu zasad higieny wśród chorych, ma za zadanie odgrywać odpowiednią rolę w zakresie publicznej służby zdrowia przez współdziałanie z zakładami lecznictwa specjalistycznego i z ośrodkami lecznictwa zapobiegawczego, tj. z Ośrodkami Zdrowia. Współdziałanie to posiada bardzo ważne znaczenie w zakresie zwalczania chorób społecznych i zakaźnych. Na wypadek wojny szpital winien prowadzić ratownictwo sanitarne O.P.L.G.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#WładysławMilewicz">Rozwój szpitalnictwa czy to w postaci przebudowy i unowocześnienia, czy też rozbudowy jest nakazem chwili. Rozwój ten jednak nie może być wynikiem dorywczych poczynań poszczególnych jednostek administracyjnych lub społecznych, lecz musi być podporządkowany programowej gospodarce państwowej. Dorywczość w rozbudowie szpitalnictwa może w wynikach swych dawać niepożądane przesycenie łóżkami szpitalnymi jednych miejscowości na niekorzyść innych. Rozbudowa szpitalnictwa wymaga jednak znacznych funduszów i nie może być wyłącznym obowiązkiem samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#WładysławMilewicz">Ochrona zdrowia obywateli w równej mierze obowiązuje ubezpieczenia społeczne, jak i Państwo — szczególniej w zakresie zwalczania chorób ostro zakaźnych i społecznych. Tylko wspólny wysiłek samorządu terytorialnego z instytucjami ubezpieczeń społecznych i przy pomocy finansowej Skarbu Państwa może rozwiązać program rozbudowy szpitalnictwa. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, posiadający znaczne środki finansowe, powinien wybitnie przyczynić się do rozbudowy szpitalnictwa w Polsce — bądź przez budowę własnych szpitali, bądź przez udzielanie na ten cel taniego kredytu samorządom terytorialnym. Niestety w tym ostatnim wypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych stawia szczególne trudności, żądając zabezpieczenia na udzielone pożyczki nie na budynkach szpitalnych, lecz na innych nieruchomościach dłużnika, i to w wysokości 200–250% udzielonej pożyczki przy oprocentowaniu około 7%. W związku z tym pragnę zwrócić się do Pana Ministra Opieki Społecznej z prośbą, by zechciał wejrzeć w ten stan rzeczy i przez potanienie kredytu udzielanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych umożliwił Rozbudowę szpitalnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#WładysławMilewicz">Poza tym znaczną rolę w rozwoju szpitalnictwa muszą odegrać fundacje szpitalne. Fundacji szpitalnych mamy w Polsce 79, utrzymujących 8002 łóżka szpitalne; wartość tych fundacji wynosi około 250.000.000 zł. Wszystkich zaś fundacji, tj. szpitalnych i o celach opiekuńczych, mamy 1.544 — wartości około 500 milionów zł. Samych obszarów rolnych na te fundacje składa się około 100.000 ha, w tym lasów 60.000 ha i ziemi ornej 40.000 ha. Wskazanym było by skapitalizowanie części tych majątków, zwłaszcza mało rentujących się, a otrzymany kapitał obrócić na rozbudowę szpitalnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#WładysławMilewicz">Z uwagi na doniosłą rolę szpitali w lecznictwie, pod względem ekonomicznym i socjalnym, a w razie wojny i militarnym, również i Państwo powinno przyczynić się więcej niż dotychczas do rozbudowy szpitalnictwa, przewidując znacznie większe kwoty na ten cel w budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#WładysławMilewicz">Wysoka Izbo, chciałbym jeszcze kilka słów powiedzieć o Polesiu i jego potrzebach, lecz nie z lokalnego punktu widzenia, a w ujęciu szerszym, z punktu widzenia polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#WładysławMilewicz">Polesie, które zajmuje 1/10 część terenu Rzeczypospolitej, jest osobliwym terenem, powiedziałbym nawet, do pewnego stopnia, unikatem w Europie, gdyż ludność zamieszkująca go dotychczas nie posiada określenia narodowościowego. Sami Poleszucy narodowość swoją określają nazwą „tutejsi” — nie Białorusini, nie Rusini, nie Rosjanie lub Ukraińcy — a „tutejsi”. Jest to ludność spokojna, pracowita, lecz nieufna i podejrzliwa; do ich serc można trafić tylko pracą konkretną, realną. Na Polesiu nie istnieje zagadnienie narodowościowe, istnieje natomiast wielkie zagadnienie biedy w rolnictwie, biedy z powodu braku szkół ogólnokształcących, a szczególnie zawodowych, biedy w ochronie zdrowia — brak lekarzy, szpitali, ośrodków zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#WładysławMilewicz">Polesie jest czystą kartą, a wypełnienie jej treścią tylko od nas zależy. Położenie Polesia posiada szczególnie wielkie znaczenie z punktu widzenia polskiej racji stanu — jest to potężny klin, który oddziela południe od północy. W tym leży punkt ciężkości znaczenia Polesia.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#WładysławMilewicz">Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego Polesie bezustannie jest atakowane przez obce naszej państwowości idee — z północy białoruską, a z południa ukraińską. Był czas, kiedy penetracja ukraińska przeniknęła daleko w głąb Polesia, lecz czasy te minęły. Dzisiaj Polesie zaczyna myśleć kategoriami polskimi — jest to całkowita zasługa obecnego wojewody Kostka Biernackiego. Znikli agitatorzy, znikł niepokój, a pozostała tylko troska o byt codzienny.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#WładysławMilewicz">Wysoka Izbo, nie wolno nam zaprzepaścić Polesia. Na Polesiu winna powstać trwała reduta myśli i kultury polskiej i mocarnym swym ramieniem sięgnąć na północ i południe. Oby to się stało prędzej, a stać się musi, gdyż tego wymaga polska racja stanu. Zrealizować to możemy wyłącznie przez gospodarcze, oświatowe i zdrowotne podniesienie Polesia.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#WładysławMilewicz">Polesie — województwo o największej przestrzeni i najmniejszym zaludnieniu w stosunku do swego obszaru — jest jednocześnie najbardziej zaludnionym województwem w stosunku do swych użytków rolnych. W powiecie łuninieckim na 1 km użytków rolnych przypada 215 osób, a przeciętna na Polesiu — 72. Przytłaczająca większość — 64%, to gospodarstwa karłowate od 0,5–1 1/2–2–7 ha. To nie legenda, Wysoka Izbo, że chłop poleski dzieli zapałkę na 4 części; to nie legenda, że wczesną wiosną zrywa strzechę z chaty na sieczkę dla bydła; to nie legenda, że na Polesiu nie wygasają choroby zakaźne — tyfus plamisty, brzuszny, nagminne zapalenie opon mózgowych,. szkarlatyna, dyfteryt, a dzieje się to wszystko dlatego, że wielka bieda i nędza rozwielmożniły się na Polesiu. A przecież to Polesie może być perłą korony polskiej — ileż setek milionów kilowatów niezużytej energii elektrycznej drzemie w torfowiskach poleskich, a przez przeprowadzenie melioracji można by uzyskać wielkie obszary łąk, które dałyby możność hodowli bydła. I gdy Wołyń, jak powiedział p. senator Giedroyć, jest spichlerzem dla armii, to Polesie będzie wówczas dostarczać dla armii — ba, dla całej Polski — mięsa i przetworów mleczarskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#WładysławMilewicz">W związku z powyższym pragnę zwrócić się z prośbą do Wysokiego Rządu w imieniu Polesia o przyjście z wybitniejszą niż dotychczas pomocą materialną, a z uwagi na największy przyrost naturalny ludności na tym terenie (19:1000) pomoc ta tym bardziej jest konieczna, gdyż przeludnienie przy karłowatych gospodarstwach i zakorkowaniu poleskich miast przez element żydowski utrudnia i opóźnia całkowite pozyskanie rdzennej ludności dla idei naszej państwowości.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Jakubowski.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Jakubowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SJakubowski">Wysoka Izbo! Każdy wie, że źródłem wszelkiej wartości, elementem siły narodowej, zasadniczym warunkiem zjednoczenia narodowego jest przede wszystkim praca. W pracy najłatwiej zjednoczyć wszystkich ludzi dobrej woli. Zaspokojenie bytu przez pewność pracy stałej to najlepsza gwarancja usunięcia demagogii i ujemnych prądów społecznych. Niestety, praca w Polsce jest całkowicie niedoceniana. Może w żadnym kraju Europy środkowej nie wałęsa się tylu bezrobotnych ludzi, a w szczególności młodzieży, ile w Polsce. Istnieje przecież w naszej Konstytucji artykuł, który określa wyraźnie stosunek obywatela do Państwa, jeżeli chodzi o zagadnienie pracy, że Państwo zapewnia każdemu obywatelowi możność jej otrzymania.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SJakubowski">Polska nie ma swoich apostołów i filozofów pracy, którzy by zorganizowali ją naukowo, praktycznie i tak wydajnie, jak to musi pracować Polak u obcych, bo u swoich pracuje dużo gorzej i mówi się, że u nas robotnik jest zły.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SJakubowski">Robotnik i rzemieślnik polski jest doskonały, tylko praca źle zorganizowana, a polskie ustawodawstwo pracy wymaga znacznej, powiedziałbym, radykalnej korektury.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SJakubowski">W Polsce trzeba najrychlej stworzyć ustawowy przymus pracy fizycznej, ustanowić powinność pracy, tak jak istnieje powinność służby wojskowej, bo to, moim zdaniem, jest jedyna droga wyjścia nie tylko z impasu, ale i dla realizacji wielkich zamierzeń.</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SJakubowski">Należy stworzyć polski kodeks pracy, którego domaga się życie dla ostatecznego rozgraniczenia świadczeń obywatelskich na rzecz Państwa i na odwrót.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SJakubowski">W 1920 r. na tej sali zniesiono książki rzemieślnicze, książki robotnicze, a wszak one były świadectwem danego obywatela, świadectwem jego uczciwości, jego pracy, przeglądem historii całego jego życia. Dzisiaj, gdy ktoś jest w poszukiwaniu pracy, wywiad o nim wydać zazwyczaj musi stróż domu, w którym on mieszka i jeszcze często nie wierzą mu, nie może wykazać swojej kwalifikacji, że był człowiekiem uczciwym i że uczciwie pracował. W demokracji my Polacy doszliśmy do swawoli. To posunęło się zbyt daleko. Odebrano to, co jest najdroższe. Każdy urzędnik, każdy oficer, każdy poseł, każdy senator ma legitymację, którą się legitymuje i to jest jego list żelazny. Tego pozbawioną została klasa robotnicza, pozbawiony został rzemieślnik. Oni się dziś domagają przywrócenia tego. To musi nastąpić. Musi nastąpić totalizacja pracy. Jeżeli dziś mówi się o totalnym ustroju Państwa Polskiego, to przede wszystkim należy rozpocząć od totalnej pracy. Dowodem są już hufce junackie. I proszę Państwa, jeżeli Wysoki Senat, jeżeli Sejm, jeżeli czynniki rządowe, biorą się od góry do tej rzeczy, to ja chciałbym oświetlić od dołu, jak ona wygląda. Ten, kto wniósł pomysł stworzenia hufców junackich, nie spodziewał się, że tak wybitną rolę odegra w naszych dziejach. Wielu młodych ludzi, którzy stali na przełomie upadku moralnego i fizycznego, hufce junackie podniosły, hufce junackie wyprowadziły i dały im możność pracy, nauczyły ich pracy i pokazały im, jak należy pracować i czym można zostać. W poszczególnych fabrykach i przedsiębiorstwach mamy takich, którzy pokończyli hufce pracy. Pracują oni i są jako rzemieślnicy i robotnicy bardzo uzdolnieni i dziękują za otrzymane dobrodziejstwo. To jest właśnie ta totalizacja pracy, która powinna jak najszybciej przyjąć kształty realne i szersze. To powinno być zaspokojeniem potrzeb szerokich warstw robotniczych i rzemieślniczych.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SJakubowski">Przejdę teraz do najważniejszej bolączki, która już tutaj była poruszona, do ubezpieczalni społecznych. Ubezpieczalnie społeczne, że tak powiem, nie mają nad sobą pana, nie mają nikogo, kto by wejrzał w to, co tam się dzieje. Ja bym zaapelował do p. Ministra, ażeby podległe mu resorty skierowały tam swoje kroki i żeby raz na zawsze doprowadzić do porządku ubezpieczalnie społeczne, żeby one były faktycznymi ubezpieczalniami, żeby faktycznie przynosiły pomoc szerokim warstwom ludności, bo wszak każdy płaci.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SJakubowski">Czy lekarz, który z ramienia ubezpieczalni potrafi dziennie przyjmować po 100 pacjentów, jest w stanie wszystkich obejrzeć i dać im pomoc, jaka się im należy, czy jest w możności określić stan ich choroby? To jest rzeczą niemożliwą.</u>
- <u xml:id="u-16.8" who="#SJakubowski">Przy tym daje się możliwość, i to wielką możliwość, do powstawania takich zjawisk, o których tu mówiono, jak leczenie poza lekarzami. Jak się to odbywa? Są różni przygodni lekarze, którzy prowadzą lecznictwo na własną rękę. Istnieje ochrona pracy w tym znaczeniu, że nikt nie może spełniać obowiązków do niego nie należących, np. nie może być szewcem ten, kto nie posiądą do tego kwalifikacji. Prawo tego zabrania, jest się odpowiedzialnym wobec prawa. nie wolno wykonywać zawodów, o których nie ma się pojęcia, a jednak obok lekarza, obok ubezpieczalni powstaje nowy czynnik szeroko w Polsce rozpowszechniony, tzw. znachorstwo. W to powinno wejrzeć nie Ministerstwo Opieki Społecznej, ale Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, żeby to ukrócić raz na zawsze. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, wiele nieszczęścia sprowadziło to znachorstwo. Dość wziąć wieś. Na wsi poza znachorem nikogo się nie zna, znachor jest wszystkim, nauczyciel jest bezsilny wobec niego, ksiądz jest bezsilny wobec niego, i jak słusznie tu jeden z p. senatorów powiedział, prasa jest na ich usługi. I obrona przed tym, to nie jest obrona stanu lekarskiego, ale to jest obrona najżywotniejszych sił fizycznych narodu polskiego.</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SJakubowski">W ostatnich czasach mówi się o wsi dużo, bo rzeczywiście wieś pod względem fizycznym zaczyna upadać. Były miejscowości znane, z których w swoim czasie do c.k. armii austriackiej brano chłopców do gwardii, bo tam chłopcy byli najlepiej rozwinięci fizycznie. Dziś proszę zapytać się komisji lekarskiej, która objeżdża, jak tam ta sprawa się przedstawia. Oto rzecz charakterystyczna, dziś z tych miejscowości rekruta po prostu nie można wziąć, bo fizycznie jest nie rozwinięty, jest skarłowaciały, jest chory na gruźlicę. Brak opieki doprowadził do tego.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SJakubowski">Trzeba stworzyć odpowiednie warunki. W mieście wałęsa się wielu młodych lekarzy, szukających posad, pośrednictwo pracy jest przez nich okupywane — ale w Polsce nie ma lekarzy, bo nie ma ku temu warunków, nie stwarza się warunków i możliwości.</u>
- <u xml:id="u-16.11" who="#SJakubowski">Jeden z panów senatorów podniósł tu sprawę pracy. Pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Opieki Społecznej, bo mimo, że u nas dla niepodległościowców zabezpieczona jest ochrona pracy, jednak tak się dziwnie składa, że w praktyce nie jest to przestrzegane. Nie wiem, czy dotyczy to tylko urzędów i przedsiębiorstw państwowych, ale zdaje się, że rozciąga się to również na prywatne przedsiębiorstwa, zwłaszcza na przedsiębiorstwa prywatne o kapitale zagranicznym, które stworzyły ten kapitał rękami polskiego robotnika, polskiego rzemieślnika i polskiego inżyniera. Mówię tu o tak zwanym Vacuum Oil Company, towarzystwie żydowsko-amerykańskim. Zaapelowałbym do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby zainteresował się szczegółowiej te sprawą, bo ona leży na sercu szerokim masom pracowniczym. Jest rzeczą charakterystyczną, że jeżeli w Polsce nie mamy zatargów z polskim kapitałem, a jeżeli gdzieś były takie zatargi, to nieznaczne, to w tym właśnie towarzystwie takie zatargi są od szeregu lat, bo wciąż są wypychane polskie siły, polscy pracownicy. Zerując na polskim terenie, na polskiej sile robotniczej, to właśnie towarzystwo pod płaszczykiem jakiejś nietykalności uważa, że może w Polsce stwarzać rzeczy, które dla niego jedynie są dozwolone. Należy w to wniknąć. Ja nie staję w obronie polskiego kapitału, ale polski kapitał jest pod tym względem w pewnej mierze ścieśniany i ograniczany, a to żydowsko-amerykańskie towarzystwo czuje się w Polsce w lepszej roli. Apeluję do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby wejrzał w tę sprawę, która nie cierpi zwłoki. Jeżeli się okazuje zniecierpliwienie wśród polskich sfer urzędniczych i pracowniczych, to muszę przyznać, iż ono wytwarza się właśnie przez to, że się na takie rzeczy zezwala.</u>
- <u xml:id="u-16.12" who="#SJakubowski">Mam tu przed sobą gazetę „Wieczór Warszawski”, gdzie czytam właśnie o tym, jacy oni są nieszczęśliwi ci panowie z tego towarzystwa, że przywieźli kapitały amerykańskie. Ja znam tę dziedzinę życia i zapytałbym się: a ile unieruchomiliście kopalń, a ilu polskich inżynierów unieszczęśliwiliście? O tym się nie mówi, wiele kopalń zostało zagwożdżonych umyślnie, żeby nie dopuścić na rynek większej ilości ropy, żeby podporządkować sobie benzyniarnie i żeby Polskę postawić wobec braku materiałów pędnych. Tam jest polityka zupełnie inna, a tutaj szantaż się robi wobec społeczeństwa, narodu polskiego i Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#AntoniJakubowski">Wysoka Izbo! Każdy wie, że źródłem wszelkiej wartości, elementem siły narodowej, zasadniczym warunkiem zjednoczenia narodowego jest przede wszystkim praca. W pracy najłatwiej zjednoczyć wszystkich ludzi dobrej woli. Zaspokojenie bytu przez pewność pracy stałej to najlepsza gwarancja usunięcia demagogii i ujemnych prądów społecznych. Niestety, praca w Polsce jest całkowicie niedoceniana. Może w żadnym kraju Europy środkowej nie wałęsa się tylu bezrobotnych ludzi, a w szczególności młodzieży, ile w Polsce. Istnieje przecież w naszej Konstytucji artykuł, który określa wyraźnie stosunek obywatela do Państwa, jeżeli chodzi o zagadnienie pracy, że Państwo zapewnia każdemu obywatelowi możność jej otrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#AntoniJakubowski">Polska nie ma swoich apostołów i filozofów pracy, którzy by zorganizowali ją naukowo, praktycznie i tak wydajnie, jak to musi pracować Polak u obcych, bo u swoich pracuje dużo gorzej i mówi się, że u nas robotnik jest zły.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#AntoniJakubowski">Robotnik i rzemieślnik polski jest doskonały, tylko praca źle zorganizowana, a polskie ustawodawstwo pracy wymaga znacznej, powiedziałbym, radykalnej korektury.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#AntoniJakubowski">W Polsce trzeba najrychlej stworzyć ustawowy przymus pracy fizycznej, ustanowić powinność pracy, tak jak istnieje powinność służby wojskowej, bo to, moim zdaniem, jest jedyna droga wyjścia nie tylko z impasu, ale i dla realizacji wielkich zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#AntoniJakubowski">Należy stworzyć polski kodeks pracy, którego domaga się życie dla ostatecznego rozgraniczenia świadczeń obywatelskich na rzecz Państwa i na odwrót.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#AntoniJakubowski">W 1920 r. na tej sali zniesiono książki rzemieślnicze, książki robotnicze, a wszak one były świadectwem danego obywatela, świadectwem jego uczciwości, jego pracy, przeglądem historii całego jego życia. Dzisiaj, gdy ktoś jest w poszukiwaniu pracy, wywiad o nim wydać zazwyczaj musi stróż domu, w którym on mieszka i jeszcze często nie wierzą mu, nie może wykazać swojej kwalifikacji, że był człowiekiem uczciwym i że uczciwie pracował. W demokracji my Polacy doszliśmy do swawoli. To posunęło się zbyt daleko. Odebrano to, co jest najdroższe. Każdy urzędnik, każdy oficer, każdy poseł, każdy senator ma legitymację, którą się legitymuje i to jest jego list żelazny. Tego pozbawioną została klasa robotnicza, pozbawiony został rzemieślnik. Oni się dziś domagają przywrócenia tego. To musi nastąpić. Musi nastąpić totalizacja pracy. Jeżeli dziś mówi się o totalnym ustroju Państwa Polskiego, to przede wszystkim należy rozpocząć od totalnej pracy. Dowodem są już hufce junackie. I proszę Państwa, jeżeli Wysoki Senat, jeżeli Sejm, jeżeli czynniki rządowe, biorą się od góry do tej rzeczy, to ja chciałbym oświetlić od dołu, jak ona wygląda. Ten, kto wniósł pomysł stworzenia hufców junackich, nie spodziewał się, że tak wybitną rolę odegra w naszych dziejach. Wielu młodych ludzi, którzy stali na przełomie upadku moralnego i fizycznego, hufce junackie podniosły, hufce junackie wyprowadziły i dały im możność pracy, nauczyły ich pracy i pokazały im, jak należy pracować i czym można zostać. W poszczególnych fabrykach i przedsiębiorstwach mamy takich, którzy pokończyli hufce pracy. Pracują oni i są jako rzemieślnicy i robotnicy bardzo uzdolnieni i dziękują za otrzymane dobrodziejstwo. To jest właśnie ta totalizacja pracy, która powinna jak najszybciej przyjąć kształty realne i szersze. To powinno być zaspokojeniem potrzeb szerokich warstw robotniczych i rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#AntoniJakubowski">Przejdę teraz do najważniejszej bolączki, która już tutaj była poruszona, do ubezpieczalni społecznych. Ubezpieczalnie społeczne, że tak powiem, nie mają nad sobą pana, nie mają nikogo, kto by wejrzał w to, co tam się dzieje. Ja bym zaapelował do p. Ministra, ażeby podległe mu resorty skierowały tam swoje kroki i żeby raz na zawsze doprowadzić do porządku ubezpieczalnie społeczne, żeby one były faktycznymi ubezpieczalniami, żeby faktycznie przynosiły pomoc szerokim warstwom ludności, bo wszak każdy płaci.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#AntoniJakubowski">Czy lekarz, który z ramienia ubezpieczalni potrafi dziennie przyjmować po 100 pacjentów, jest w stanie wszystkich obejrzeć i dać im pomoc, jaka się im należy, czy jest w możności określić stan ich choroby? To jest rzeczą niemożliwą.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#AntoniJakubowski">Przy tym daje się możliwość, i to wielką możliwość, do powstawania takich zjawisk, o których tu mówiono, jak leczenie poza lekarzami. Jak się to odbywa? Są różni przygodni lekarze, którzy prowadzą lecznictwo na własną rękę. Istnieje ochrona pracy w tym znaczeniu, że nikt nie może spełniać obowiązków do niego nie należących, np. nie może być szewcem ten, kto nie posiądą do tego kwalifikacji. Prawo tego zabrania, jest się odpowiedzialnym wobec prawa. nie wolno wykonywać zawodów, o których nie ma się pojęcia, a jednak obok lekarza, obok ubezpieczalni powstaje nowy czynnik szeroko w Polsce rozpowszechniony, tzw. znachorstwo. W to powinno wejrzeć nie Ministerstwo Opieki Społecznej, ale Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, żeby to ukrócić raz na zawsze. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, wiele nieszczęścia sprowadziło to znachorstwo. Dość wziąć wieś. Na wsi poza znachorem nikogo się nie zna, znachor jest wszystkim, nauczyciel jest bezsilny wobec niego, ksiądz jest bezsilny wobec niego, i jak słusznie tu jeden z p. senatorów powiedział, prasa jest na ich usługi. I obrona przed tym, to nie jest obrona stanu lekarskiego, ale to jest obrona najżywotniejszych sił fizycznych narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#AntoniJakubowski">W ostatnich czasach mówi się o wsi dużo, bo rzeczywiście wieś pod względem fizycznym zaczyna upadać. Były miejscowości znane, z których w swoim czasie do c.k. armii austriackiej brano chłopców do gwardii, bo tam chłopcy byli najlepiej rozwinięci fizycznie. Dziś proszę zapytać się komisji lekarskiej, która objeżdża, jak tam ta sprawa się przedstawia. Oto rzecz charakterystyczna, dziś z tych miejscowości rekruta po prostu nie można wziąć, bo fizycznie jest nie rozwinięty, jest skarłowaciały, jest chory na gruźlicę. Brak opieki doprowadził do tego.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#AntoniJakubowski">Trzeba stworzyć odpowiednie warunki. W mieście wałęsa się wielu młodych lekarzy, szukających posad, pośrednictwo pracy jest przez nich okupywane — ale w Polsce nie ma lekarzy, bo nie ma ku temu warunków, nie stwarza się warunków i możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#AntoniJakubowski">Jeden z panów senatorów podniósł tu sprawę pracy. Pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Opieki Społecznej, bo mimo, że u nas dla niepodległościowców zabezpieczona jest ochrona pracy, jednak tak się dziwnie składa, że w praktyce nie jest to przestrzegane. Nie wiem, czy dotyczy to tylko urzędów i przedsiębiorstw państwowych, ale zdaje się, że rozciąga się to również na prywatne przedsiębiorstwa, zwłaszcza na przedsiębiorstwa prywatne o kapitale zagranicznym, które stworzyły ten kapitał rękami polskiego robotnika, polskiego rzemieślnika i polskiego inżyniera. Mówię tu o tak zwanym Vacuum Oil Company, towarzystwie żydowsko-amerykańskim. Zaapelowałbym do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby zainteresował się szczegółowiej te sprawą, bo ona leży na sercu szerokim masom pracowniczym. Jest rzeczą charakterystyczną, że jeżeli w Polsce nie mamy zatargów z polskim kapitałem, a jeżeli gdzieś były takie zatargi, to nieznaczne, to w tym właśnie towarzystwie takie zatargi są od szeregu lat, bo wciąż są wypychane polskie siły, polscy pracownicy. Zerując na polskim terenie, na polskiej sile robotniczej, to właśnie towarzystwo pod płaszczykiem jakiejś nietykalności uważa, że może w Polsce stwarzać rzeczy, które dla niego jedynie są dozwolone. Należy w to wniknąć. Ja nie staję w obronie polskiego kapitału, ale polski kapitał jest pod tym względem w pewnej mierze ścieśniany i ograniczany, a to żydowsko-amerykańskie towarzystwo czuje się w Polsce w lepszej roli. Apeluję do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby wejrzał w tę sprawę, która nie cierpi zwłoki. Jeżeli się okazuje zniecierpliwienie wśród polskich sfer urzędniczych i pracowniczych, to muszę przyznać, iż ono wytwarza się właśnie przez to, że się na takie rzeczy zezwala.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#AntoniJakubowski">Mam tu przed sobą gazetę „Wieczór Warszawski”, gdzie czytam właśnie o tym, jacy oni są nieszczęśliwi ci panowie z tego towarzystwa, że przywieźli kapitały amerykańskie. Ja znam tę dziedzinę życia i zapytałbym się: a ile unieruchomiliście kopalń, a ilu polskich inżynierów unieszczęśliwiliście? O tym się nie mówi, wiele kopalń zostało zagwożdżonych umyślnie, żeby nie dopuścić na rynek większej ilości ropy, żeby podporządkować sobie benzyniarnie i żeby Polskę postawić wobec braku materiałów pędnych. Tam jest polityka zupełnie inna, a tutaj szantaż się robi wobec społeczeństwa, narodu polskiego i Rządu.</u>
<u xml:id="u-16.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SMiłaszewski">Wysoki Senacie! Zabieram głos, aby dać wyraz poglądom opinii katolickiej na zadania opieki społecznej, poglądom uzgodnionym w stowarzyszeniach katolickich inżynierów, prawników, literatów i innych. Materiałów do przemówienia dostarczono mi w imieniu Zjednoczenia Polskich Lekarzy Katolickich przez przewodniczącego dra Brodowskiego.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SMiłaszewski">Należy żałować, że Państwo Polskie nie wytknęło dotychczas idealnej linii w hierarchii potrzeb leczniczych, ani też bezspornego, przyjętego przez wszystkich, planu działania w dziedzinie rozbudowy lecznictwa.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SMiłaszewski">Przykłady błędnego planowania są niestety liczne, jako to: budowa zbyt kosztownego, jak na nasz budżet, sanatorium we Lwowie i zakładu Excelsior w Iwoniczu; urządzanie ośrodków zdrowia w miejscowościach, gdzie nie ma szpitali; upośledzenie lecznictwa szpitalnego w pomocy lekarskiej dla urzędników państwowych i wreszcie punkt kardynalny — brak rozbudowy szpitalnictwa przez ubezpieczalnie.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SMiłaszewski">Przed Państwem Polskim stoi konieczność opracowania — w myśl polskiej racji stanu — zarówno planów rozbudowy lecznictwa, jak i podjęcia walki z niebezpieczeństwami na tym polu. A niebezpieczeństwa są wielkie i dojrzeć je nietrudno, skoro tylko na rzeczywistość polską spojrzymy wprost, nie sugestionując się płytko ujmowanymi pojęciami o tak zwanej „kulturze”, „higienie” i „postępie”. Pamiętajmy że chociaż poziom lecznictwa w cierpieniach kobiecych jest bez wątpienia wyższy w kulturalnej Anglii niż na przykład w pow. skierniewickim zacofanej Polski, to jednak kobiet w Anglii umiera z powodu sztucznych poronień znacznie więcej, niż w pow. skierniewickim, z tychże poronień i połogów, odbywanych w bardzo niehigienicznych warunkach. Mało kulturalna nasza wieś na ogół ma ciągle jeszcze dużą odporność i dość wysoki przyrost naturalny ludności, gdy np. znacznie kulturalniejsza ludność Warszawy, pomimo swej postępowości, wymiera i ratuje się jedynie dopływem ze wsi. Opierający się o polską rację stanu plan winien mieć za podstawę nasze własne potrzeby, a nie być naśladownictwem obcych wzorów, obcych nam doktryn, bądź wypadkowym zbiorem pomysłów poszczególnych referentów ministerialnych.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SMiłaszewski">W hierarchii potrzeb leczniczych w Polsce na czele stoi konieczność zwiększenia w szybkim czasie sieci szpitalnej przynajmniej o 20.000 łóżek i odsunięcia lecznictwa typu ambulatoryjnego na plan drugi.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SMiłaszewski">Motywy:</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SMiłaszewski">1) W dzisiejszym stanie wiedzy lekarskiej wskutek wspaniałego rozwoju techniki zarówno prawidłowe leczenie większości stanów chorobowych, jak i wyszkolenie lekarzy nie da się pomyśleć bez należycie zorganizowanego i uposażonego szpitala.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SMiłaszewski">2) Gdy w Niemczech na 10.000 mieszkańców jest łóżek szpitalnych 97, na Węgrzech — 52, w Danii — 65, na Łotwie — 63, nawet w Rosji Sowieckiej — 28, to w Polsce — zaledwie 21. Wedle danych z r. 1935 w Polsce 39 powiatów nie posiadało szpitali, 253 szpitale — to jest prawie połowa ich w Polsce — nie posiadały Roentgena, 51 szpitali nie posiadało kanalizacji.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SMiłaszewski">3) Na wypadek wojny brak szpitali grozi nam nieobliczalnymi konsekwencjami, zwłaszcza gdyby terenem działań wojennych były nasze zachodnie granice i gdyby skutkiem tego odpadły szpitale w dzielnicach zachodnich, a pozostały bardzo ubogie pod względem szpitalnictwa dzielnice centralne, południowe i wschodnie.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SMiłaszewski">4) W Polsce corocznie około 300.000 chorych nie może dostać się do szpitali, w tym 50.000 chorych chirurgicznych. Tworzy to regularny pobór do armii kalek, które Państwo musi utrzymywać.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SMiłaszewski">5) Młodych lekarzy na prowincji warto kierować tylko do miejscowości, gdzie jest szpital. Bez oparcia bowiem o szpital organizowanie lecznictwa ambulatoryjnego jest marnowaniem środków materialnych. Bez oparcia o szpital młody lekarz, bezsilny wobec ciężkich wypadków chorobowych, albo będzie złamany psychicznie i prawie bezradny, albo, nie mogąc bez szpitala uzupełnić swej wiedzy, będzie tworzył szkodliwy typ prowincjonalnego znachora, bądź też upadłszy moralnie, będzie się dorabiał na poronieniach i życiu ułatwionym kosztem przyszłości narodu i Państwa.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SMiłaszewski">6) Organizacje, zajmujące się lecznictwem, jak ubezpieczalnie, pomoc lekarska dla urzędników państwowych itd. prawie cały wysiłek swój kierują błędnie ku leczeniu ambulatoryjnemu, zaniedbując lecznictwo szpitalne. Zatem z punktu widzenia państwowego działalność tych instytucyj jest budowaniem bez fundamentów.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SMiłaszewski">Na drugim miejscu w hierarchii naszych potrzeb leczniczych stoi organizowanie opartej o szpital lub sanatorium walki z gruźlicą i zastraszająco rozszerzającymi się chorobami wenerycznymi.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SMiłaszewski">Motywy: 1) Walka z gruźlicą jest mało skuteczna, skoro chorego na gruźlicę otwartą i rozszerzającego gruźlicze zakażenie nie można umieścić w szpitalu bądź sanatorium. 2) Lekarze, prowadzący walkę z gruźlicą, winni być stale szkoleni przez pracę szpitalną, opierać się winni o badania rentgenologiczne, które na prowincji tylko przy szpitalach mogą być zorganizowane. 3) Walka z chorobami wenerycznymi, prócz propagandy, wymaga również możności separowania chorych w szpitalach.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SMiłaszewski">Państwo nasze posiada 22 miliony ludności polskiej, która musi wytrzymać ciśnienie dwu potężnych bloków: 70 — milionowego niemieckiego i 160 — milionowego rosyjskiego.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SMiłaszewski">Państwo nasze posiada 64% ludności polskiej i 36% ludności niepolskiej, w tym 14% ludności ruskiej o dużym przyroście naturalnym, powyżej 10% ludności żydowskiej, ruchliwej, energicznej, nie skrępowanej w swej działalności przepisami etycznymi chrześcijaństwa, ludności, posiadającej przy tym wielką przewagę ekonomiczną i silne oparcie poza Polską.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SMiłaszewski">Zatem Państwo Polskie przy tak dużym odsetku mniejszości potrzebuje zachowania wielkiej prężności narodowej, to jest znacznego przyrostu ludności i tęgiego doboru naturalnego. Wynika stąd konieczność zwiększenia, a przynajmniej utrzymania na dzisiejszym poziomie przyrostu naturalnego ludności polskiej. Dalsze zmniejszenie — to w konsekwencji zepchnięcie Państwa Polskiego na stanowisko podrzędne, na co nie pomoże ani najdzielniejsza armia, ani najlepsza polityka zagraniczna. Ludność i jej zdrowie to podstawa i przyszłość także armii. Niestety, ilość urodzeń u nas spada z zatrważającą szybkością, szybciej niż we Francji i Niemczech. Oto tabelka porównawcza: we Francji ilość urodzeń wynosiła w latach pomiędzy 1811–1820 — 31,8 na tysiąc mieszkańców, w roku 1933 tylko — 16,3. Zatem w ciągu 115 lat ilość urodzeń spadła o 15,5, czyli spadek roczny wyniósł 0,13. W Niemczech w latach 1871–1880 było urodzeń 39,1, a w roku 1933 tylko 14,7. Zatem w ciągu 53 lat spadek wyniósł 24,4, czyli spadek roczny wynosił 0,46. W Polsce w latach 1896–1900 było urodzeń 43,5 na tysiąc mieszkańców, a w roku 1937 tylko 24,9. Zatem w ciągu 33 lat spadek wyniósł 18,6, czyli roczny spadek urodzeń wynosi 0,50. Jest to niestety smutny rekord. Nie mówimy już o miastach wielkich, w których, jak na przykład w Warszawie, ilość urodzeń wynosiła w r. 1937 — 13,4, w Krakowie — 11,8, w Łodzi — 11,2, co przy 11,8 zgonów daje przyrost minus 0,6, co przypomina już istotnie stosunki francuskie. Pod tym względem Warszawa jest naprawdę Paryżem północy.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SMiłaszewski">Ilość urodzeń ludności polskiej w stosunku do ludności ruskiej przedstawia się na naszą niekorzyść. U rzymsko katolików ilość urodzeń wynosi 25, a u grekokatolików 27,7 na 1000, co gdyby miało trwać stale, doprowadziłoby do bardzo ujemnych konsekwencyj politycznych.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SMiłaszewski">W stosunku do spadku ilości urodzeń w Polsce przejawia się niepokojący defetyzm. Zniesienie dodatków rodzinnych dla urzędników państwowych, popieranie przez Państwo budownictwa mieszkaniowego, w którym nie ma miejsca dla dzieci, itp. przejawy świadczą, że Ministerstwo Opieki Społecznej stoi jeszcze na defetystycznym stanowisku i stara się jedynie odroczyć grożącą nam katastrofę przez starania o zmniejszenie śmiertelności. To nie wystarcza. Troską o przyszłość narodu musimy być przejęci głębiej. Zmusza nas ona do stwierdzenia, że spadek ilości urodzeń w Polsce jest w znacznej części spowodowany wadliwą działalnością naszego aparatu leczniczego, przy czym współwinni są często: lekarz, prywatna lecznica, służba pomocnicza lekarska, a przede wszystkim akuszerka. Polski aparat pomocniczo-lekarski długo był naszą chlubą, być może dlatego, że w ogromnej większości znajdował się pod ścisłą opieką Kościoła katolickiego. Polscy lekarze znani byli z tego, że wszędzie wnosili najpiękniejsze przykłady patriotyzmu, ofiarności i wysoki poziom moralny. Teraz muszą oni najczęściej bezsilnie patrzeć na to, co się pod płaszczykiem lecznictwa nieraz w Polsce dzieje. Do szeregów lekarskich i do aparatu pomocniczo-lekarskiego wcisnęły się elementy szkodliwe, grupa przeważnie obcych nam duchowo lub rasowo osobników, która wyzyskując wysoki autorytet, zdobyty w społeczeństwie polskim przez lekarza i szarytkę, bezkarnie podrywa dobre imię personelu leczniczego czysto polskiego. Co gorsza niszczy ona jutro naszego narodu.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SMiłaszewski">Przepisy władz nakładają kary na lekarza za napisanie fałszywej recepty morfiniście, ale nie karzą dostatecznie tegoż lekarza za napisanie fałszywego świadectwa uprawniającego pośrednio do dzieciobójstwa. W szpitalach bowiem wykonywa się corocznie powyżej 30,000 poronień bądź zabiegów po rozpoczętych poronieniach (w roku 1934/35 było 34,000), a wielką rzadkością jest postępowanie karne o te zbrodnie. Są lecznice, zajmujące się prawie wyłącznie zbrodniczym przerywaniem ciąży. Prosperują bezkarnie. To też cena za poronienia lub za fałszywe świadectwo, uprawniające do poronienia, obniża się, uprzystępniając ten zabieg i wytwarzając setki tysięcy kobiet -inwalidek, nie mówiąc już o tysiącach kobiet, które z tego powodu umierają. Bił z tego powodu na alarm prof. Czyżewicz: „Upadek moralności, rozluźnienie spoistości małżeństwa, brak etyki, kult złotego cielca i wiele tym podobnych objawów — oto cechy przyziemnej wegetacji ludzkości powojennej. Wśród nich, jako jedno z pierwszych i najważniejszych wybija się poronienie zbrodnicze, może jako skutek upadku etyki, a może jego przyczyna. Wpija się coraz bardziej z niepojętym cynizmem w nasze życie codzienne, ciągnąc za sobą nie tylko zanik walorów moralnych społeczeństwa, które coraz bardziej nie widzi jego ohydy, ale także długi łańcuch cierpień, chorób, kalectwa i zgonów”.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SMiłaszewski">Odpowiedzią na to była wówczas po 1927 roku wzmożona propaganda rozwodów i poronień, uprawniana z łamów nawet prasy subwencjonowanej, chociaż prawie wszyscy czołowi lekarze nasi wypowiedzieli się w duchu prof. Czyżewicza (patrz Rocznik Warszawskiego Towarzystwa Ginekologicznego rok 1927, zeszyt Ks — XII). Pomijano to wszystko obojętnym milczeniem, oddając nie tylko przyszłość kraju, ale dziesiątki tysięcy kobiet polskich w ręce płatnych szkodników, a nawet niekiedy zbrodniarzy. Ten stan od wielu lat trwa niestety dotychczas, chociaż propaganda życia ułatwionego na szczęście przycichła w literaturze.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SMiłaszewski">Należy nasz aparat leczniczy oczyścić z elementów szkodliwych. Wtedy dopiero będzie można na większą skalę naprawdę wprowadzić lecznictwo na wieś. Najzdrowsze u nas jest lecznictwo w szpitalach. Jedynie szpital może się stać ośrodkiem lecznictwa, które ludziom można będzie polecić bez obawy o nasze narodowe jutro i bez obawy, że pod jego płaszczykiem będą się dziać rzeczy nielegalne. Winniśmy zatem: 1) organizację lecznictwa w Polsce na wsi rozpocząć od budowy sieci szpitalnej, 2) wszystkie organizacje zajmujące się lecznictwem zmusić do budowania dla swych członków szpitali, 3) poddać ścisłej kontroli prywatne zakłady lecznicze, 4) zarządzić przeprowadzenie postępowania karnego w każdym wypadku podejrzenia o zbrodnicze przerywanie ciąży, 5) ustanowić ciężkie kary dla przeprowadzających tego rodzaju zabiegi, 6) zakazać wyrobu, sprzedaży i reklamowania środków i wydawnictw depopulacyjnych, 7) zorganizować specjalnie surową kontrolę nad działalnością akuszerek i zaopiekować się ich sytuacją materialną.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SMiłaszewski">Wszystkie wyżej wymienione zarządzenia nie wystarczą, jeżeli lecznictwo w Polsce nie oprze się o nasze tradycyjne podstawy moralności katolickiej. A według nich zabójstwo płodu jest zabójstwem, za które czeka ciężka odpowiedzialność nie tylko bezpośrednich sprawców, ale i zbyt bierne władze. Encyklika Piusa XI o małżeństwie głosi: „Nic powinny i ciała ustawodawcze o tym zapominać, że to ich obowiązek trwać w obronie niewinnych za pomocą odpowiednich ustaw i surowych kar.... jeżeli tego nie czynią, niech pamiętają o tym, że Bóg jest sędzią i mścicielem krwi niewinnej, wołającej z ziemi do nieba Obowiązuje nas miłosierdzie i sprawiedliwość chrześcijańska, stąd zaś obowiązek jak największego uprzystępnienia szpitala dla niezamożnej ludności, bądź wprowadzenia zasady bezpłatnego leczenia. Wygodnictwo i kaprys, a nawet ból chorego nie może być jedyną pobudką działalności lekarza, ale ta działalność winna być korygowana przez prawo Boże. A zatem nie zawsze można uspokajać cierpienie narkotykiem albo usuwać dolegliwości i cierpienia jednego człowieka zabójstwem innego życia.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SMiłaszewski">I tutaj przypomnę fakt niezbity, że właśnie polska szeroka opinia i młodzież akademicka, tak teraz oskarżana o szerzenie niemoralności i złe przykłady, protestowała w porę przeciw szerzeniu niemoralności i przeciwko legalizowaniu depopulacji przez uznanie „życia ułatwionego”. Ta młodzież czyste ręce, uzbrojone tylko prawem Bożym, i czoła z czystą ideą narodowo-państwową przeciwstawiała wówczas jakże niewłaściwie skierowanym wtedy represjom.</u>
- <u xml:id="u-18.24" who="#SMiłaszewski">Młodzież wielokrotnie dawała dowody, że rozumie najwyższe zadania opieki społecznej. Młodzież broniła społeczeństwo od trucizn, od „Cyjankali” i tym podobnych utworów ducha rozkładowego, wymiatanych do nas z Niemiec, które dzięki usunięciu trucicielstwa moralnego odbudowały szybko swoją potęgę realną, a u nas mogą spowodować osłabienie.</u>
- <u xml:id="u-18.25" who="#SMiłaszewski">Reasumując stwierdzam, że w hierarchii potrzeb na polu lecznictwa, wytkniętych przez ideę samarytańską i polską rację stanu, na pierwszym miejscu stoją następujące najpilniejsze zadania:</u>
- <u xml:id="u-18.26" who="#SMiłaszewski">1) rozbudowa sieci szpitalnej, posiadającej dobrany zarówno pod względem fachowym, jak i pod względem etycznym personel odpowiednio uposażony;</u>
- <u xml:id="u-18.27" who="#SMiłaszewski">2) udostępnienie lecznictwa dla szerokich mas bądź przez wprowadzenie zasady bezpłatności, bądź bardzo niskich opłat;</u>
- <u xml:id="u-18.28" who="#SMiłaszewski">3) radykalne uzdrowienie naszego aparatu leczniczego przez oczyszczenie go z elementów przestępczych i kontrola działalności zwłaszcza w zakresie związanym z przyrostem ludności;</u>
- <u xml:id="u-18.29" who="#SMiłaszewski">4) wydanie ostrych zarządzeń w sprawie zakazu wyrabiania, sprzedaży, reklamy środków antykoncepcyjnych i propagandy zasad kartuzjańskich w literaturze;</u>
- <u xml:id="u-18.30" who="#SMiłaszewski">5) wprowadzanie w szerszym zakresie lecznictwa na wsi (poza lecznictwem szpitalnym) dopiero po uzdrowieniu naszego aparatu leczniczego.</u>
- <u xml:id="u-18.31" who="#SMiłaszewski">Teraz wskażę na braki formalne sprawozdań ubezpieczalni społecznych. 1) Nie ma ogólnego sprawozdania ubezpieczeń chorobowych, są tylko sprawozdania poszczególnych ubezpieczalni, mało przejrzyste i nie ułożone według jednolitego planu, tak że ogromnie trudno zorientować się w całości działania na polu ubezpieczeń chorobowych. 2) Zestawienia cyfrowe ogólne są artykułami p. A. Utryski i p. Wacława Lengi w „Przeglądzie Ubezpieczeń Społecznych” i nie mają charakteru urzędowych dokumentów. 3) Z artykułu p. W. Lengi widać, że zestawienie dochodów i rozchodów układa się nieprzejrzyście, gdyż np. do cyfry ogólnych dochodów wszystkich ubezpieczalni dodaje się subwencje z art. 239 w wysokości 11.725. które w istocie swej są tylko przelewami pomiędzy poszczególnymi ubezpieczalniami; w rezultacie zestawienie p. W. Lengi podaje ogólną cyfrę dochodów na 143 miliony, gdy p. Utrysko słusznie oblicza dochody tylko na 126 milionów. Tę samą procedurę wykonuje się w obliczeniu rozchodów.</u>
- <u xml:id="u-18.32" who="#SMiłaszewski">Nieprzejrzystości są liczniejsze, ale pomijam je, żeby nie przedłużać swego przemówienia. Jednak nie mogę pominąć ważnej pozycji w sprawozdaniu. Do pozycji „szpitale” dodaje się niesłusznie „zakłady”. Gabinet rentgenologiczny czy lamp kwarcowych — to nie szpital. Nie ma w ogólnym artykule sprawozdawczym wiadomości, ile wydano na szpitale, w ilu i w jakiego typu zakładach leczniczych umieszczono chorych, ile było dni szpitalnych w zakładach ubezpieczalni i obcych. Nie podano ile ubezpieczalnie mają łóżek i ile w roku sprawozdawczym pobudowały. Nie podano zwłaszcza ilu chorym została w szpitalach przerwana ciąża i ile było dni szpitalnych, związanych z przerywaniem ciąży.</u>
- <u xml:id="u-18.33" who="#SMiłaszewski">Na 5 milionów osób, którymi się ubezpieczalnie opiekują, winno być co najmniej 15.000 łóżek (licząc po 3 łóżka na tysiąc). Ubezpieczalnia posiada tylko 4 do 5 tysięcy łóżek. Ogromny brak. Nie widać nawet projektu zmian na lepsze. Należało by rocznie budować szpitale co najmniej na 1500 łóżek i to nie w uzdrowiskach luksusowych, a na prowincji, gdzie nie ma szpitali. A więc na budowę nowych szpitali należy rocznie przeznaczyć kwotę około 12 miln. zł drogą zwiększenia opłat od członków za leczenie ambulatoryjne. Leczenie zapobiegawcze w większości swych pozycji jest niepożyteczne, bo ośrodki bez szpitali nie są celowe.</u>
- <u xml:id="u-18.34" who="#SMiłaszewski">Uzyskanie 12 miln. zł rocznie z obecnego budżetu ubezpieczalni na budowę szpitali uważamy za możliwe. Jeżeliby zaś istotnie pokrycia na ten cel nie można było uzyskać, znaczyłoby to, że cała struktura ubezpieczalni jest wadliwa i winna być zreformowana, gdyż brać składki i nie wykonywać najważniejszego dzieła lecznictwa, to jest lecznictwa szpitalnego, to zbytek, na który Polski nie stać.</u>
- <u xml:id="u-18.35" who="#SMiłaszewski">Należy roztoczyć baczniejszą kontrolę nad działalnością lekarzy i lecznic prywatnych, przede wszystkim żydowskich, a zwłaszcza nad działalnością sił pomocniczych lekarskich (akuszerek) na wsi polskiej i w miastach. Tu Ministerstwo Opieki Społecznej w porozumieniu z prokuraturą ma wielkie zadanie do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#StanisławMiłaszewski">Wysoki Senacie! Zabieram głos, aby dać wyraz poglądom opinii katolickiej na zadania opieki społecznej, poglądom uzgodnionym w stowarzyszeniach katolickich inżynierów, prawników, literatów i innych. Materiałów do przemówienia dostarczono mi w imieniu Zjednoczenia Polskich Lekarzy Katolickich przez przewodniczącego dra Brodowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#StanisławMiłaszewski">Należy żałować, że Państwo Polskie nie wytknęło dotychczas idealnej linii w hierarchii potrzeb leczniczych, ani też bezspornego, przyjętego przez wszystkich, planu działania w dziedzinie rozbudowy lecznictwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#StanisławMiłaszewski">Przykłady błędnego planowania są niestety liczne, jako to: budowa zbyt kosztownego, jak na nasz budżet, sanatorium we Lwowie i zakładu Excelsior w Iwoniczu; urządzanie ośrodków zdrowia w miejscowościach, gdzie nie ma szpitali; upośledzenie lecznictwa szpitalnego w pomocy lekarskiej dla urzędników państwowych i wreszcie punkt kardynalny — brak rozbudowy szpitalnictwa przez ubezpieczalnie.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#StanisławMiłaszewski">Przed Państwem Polskim stoi konieczność opracowania — w myśl polskiej racji stanu — zarówno planów rozbudowy lecznictwa, jak i podjęcia walki z niebezpieczeństwami na tym polu. A niebezpieczeństwa są wielkie i dojrzeć je nietrudno, skoro tylko na rzeczywistość polską spojrzymy wprost, nie sugestionując się płytko ujmowanymi pojęciami o tak zwanej „kulturze”, „higienie” i „postępie”. Pamiętajmy że chociaż poziom lecznictwa w cierpieniach kobiecych jest bez wątpienia wyższy w kulturalnej Anglii niż na przykład w pow. skierniewickim zacofanej Polski, to jednak kobiet w Anglii umiera z powodu sztucznych poronień znacznie więcej, niż w pow. skierniewickim, z tychże poronień i połogów, odbywanych w bardzo niehigienicznych warunkach. Mało kulturalna nasza wieś na ogół ma ciągle jeszcze dużą odporność i dość wysoki przyrost naturalny ludności, gdy np. znacznie kulturalniejsza ludność Warszawy, pomimo swej postępowości, wymiera i ratuje się jedynie dopływem ze wsi. Opierający się o polską rację stanu plan winien mieć za podstawę nasze własne potrzeby, a nie być naśladownictwem obcych wzorów, obcych nam doktryn, bądź wypadkowym zbiorem pomysłów poszczególnych referentów ministerialnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#StanisławMiłaszewski">W hierarchii potrzeb leczniczych w Polsce na czele stoi konieczność zwiększenia w szybkim czasie sieci szpitalnej przynajmniej o 20.000 łóżek i odsunięcia lecznictwa typu ambulatoryjnego na plan drugi.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#StanisławMiłaszewski">Motywy:</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#StanisławMiłaszewski">1) W dzisiejszym stanie wiedzy lekarskiej wskutek wspaniałego rozwoju techniki zarówno prawidłowe leczenie większości stanów chorobowych, jak i wyszkolenie lekarzy nie da się pomyśleć bez należycie zorganizowanego i uposażonego szpitala.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#StanisławMiłaszewski">2) Gdy w Niemczech na 10.000 mieszkańców jest łóżek szpitalnych 97, na Węgrzech — 52, w Danii — 65, na Łotwie — 63, nawet w Rosji Sowieckiej — 28, to w Polsce — zaledwie 21. Wedle danych z r. 1935 w Polsce 39 powiatów nie posiadało szpitali, 253 szpitale — to jest prawie połowa ich w Polsce — nie posiadały Roentgena, 51 szpitali nie posiadało kanalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#StanisławMiłaszewski">3) Na wypadek wojny brak szpitali grozi nam nieobliczalnymi konsekwencjami, zwłaszcza gdyby terenem działań wojennych były nasze zachodnie granice i gdyby skutkiem tego odpadły szpitale w dzielnicach zachodnich, a pozostały bardzo ubogie pod względem szpitalnictwa dzielnice centralne, południowe i wschodnie.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#StanisławMiłaszewski">4) W Polsce corocznie około 300.000 chorych nie może dostać się do szpitali, w tym 50.000 chorych chirurgicznych. Tworzy to regularny pobór do armii kalek, które Państwo musi utrzymywać.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#StanisławMiłaszewski">5) Młodych lekarzy na prowincji warto kierować tylko do miejscowości, gdzie jest szpital. Bez oparcia bowiem o szpital organizowanie lecznictwa ambulatoryjnego jest marnowaniem środków materialnych. Bez oparcia o szpital młody lekarz, bezsilny wobec ciężkich wypadków chorobowych, albo będzie złamany psychicznie i prawie bezradny, albo, nie mogąc bez szpitala uzupełnić swej wiedzy, będzie tworzył szkodliwy typ prowincjonalnego znachora, bądź też upadłszy moralnie, będzie się dorabiał na poronieniach i życiu ułatwionym kosztem przyszłości narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#StanisławMiłaszewski">6) Organizacje, zajmujące się lecznictwem, jak ubezpieczalnie, pomoc lekarska dla urzędników państwowych itd. prawie cały wysiłek swój kierują błędnie ku leczeniu ambulatoryjnemu, zaniedbując lecznictwo szpitalne. Zatem z punktu widzenia państwowego działalność tych instytucyj jest budowaniem bez fundamentów.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#StanisławMiłaszewski">Na drugim miejscu w hierarchii naszych potrzeb leczniczych stoi organizowanie opartej o szpital lub sanatorium walki z gruźlicą i zastraszająco rozszerzającymi się chorobami wenerycznymi.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#StanisławMiłaszewski">Motywy: 1) Walka z gruźlicą jest mało skuteczna, skoro chorego na gruźlicę otwartą i rozszerzającego gruźlicze zakażenie nie można umieścić w szpitalu bądź sanatorium. 2) Lekarze, prowadzący walkę z gruźlicą, winni być stale szkoleni przez pracę szpitalną, opierać się winni o badania rentgenologiczne, które na prowincji tylko przy szpitalach mogą być zorganizowane. 3) Walka z chorobami wenerycznymi, prócz propagandy, wymaga również możności separowania chorych w szpitalach.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#StanisławMiłaszewski">Państwo nasze posiada 22 miliony ludności polskiej, która musi wytrzymać ciśnienie dwu potężnych bloków: 70 — milionowego niemieckiego i 160 — milionowego rosyjskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#StanisławMiłaszewski">Państwo nasze posiada 64% ludności polskiej i 36% ludności niepolskiej, w tym 14% ludności ruskiej o dużym przyroście naturalnym, powyżej 10% ludności żydowskiej, ruchliwej, energicznej, nie skrępowanej w swej działalności przepisami etycznymi chrześcijaństwa, ludności, posiadającej przy tym wielką przewagę ekonomiczną i silne oparcie poza Polską.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#StanisławMiłaszewski">Zatem Państwo Polskie przy tak dużym odsetku mniejszości potrzebuje zachowania wielkiej prężności narodowej, to jest znacznego przyrostu ludności i tęgiego doboru naturalnego. Wynika stąd konieczność zwiększenia, a przynajmniej utrzymania na dzisiejszym poziomie przyrostu naturalnego ludności polskiej. Dalsze zmniejszenie — to w konsekwencji zepchnięcie Państwa Polskiego na stanowisko podrzędne, na co nie pomoże ani najdzielniejsza armia, ani najlepsza polityka zagraniczna. Ludność i jej zdrowie to podstawa i przyszłość także armii. Niestety, ilość urodzeń u nas spada z zatrważającą szybkością, szybciej niż we Francji i Niemczech. Oto tabelka porównawcza: we Francji ilość urodzeń wynosiła w latach pomiędzy 1811–1820 — 31,8 na tysiąc mieszkańców, w roku 1933 tylko — 16,3. Zatem w ciągu 115 lat ilość urodzeń spadła o 15,5, czyli spadek roczny wyniósł 0,13. W Niemczech w latach 1871–1880 było urodzeń 39,1, a w roku 1933 tylko 14,7. Zatem w ciągu 53 lat spadek wyniósł 24,4, czyli spadek roczny wynosił 0,46. W Polsce w latach 1896–1900 było urodzeń 43,5 na tysiąc mieszkańców, a w roku 1937 tylko 24,9. Zatem w ciągu 33 lat spadek wyniósł 18,6, czyli roczny spadek urodzeń wynosi 0,50. Jest to niestety smutny rekord. Nie mówimy już o miastach wielkich, w których, jak na przykład w Warszawie, ilość urodzeń wynosiła w r. 1937 — 13,4, w Krakowie — 11,8, w Łodzi — 11,2, co przy 11,8 zgonów daje przyrost minus 0,6, co przypomina już istotnie stosunki francuskie. Pod tym względem Warszawa jest naprawdę Paryżem północy.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#StanisławMiłaszewski">Ilość urodzeń ludności polskiej w stosunku do ludności ruskiej przedstawia się na naszą niekorzyść. U rzymsko katolików ilość urodzeń wynosi 25, a u grekokatolików 27,7 na 1000, co gdyby miało trwać stale, doprowadziłoby do bardzo ujemnych konsekwencyj politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#StanisławMiłaszewski">W stosunku do spadku ilości urodzeń w Polsce przejawia się niepokojący defetyzm. Zniesienie dodatków rodzinnych dla urzędników państwowych, popieranie przez Państwo budownictwa mieszkaniowego, w którym nie ma miejsca dla dzieci, itp. przejawy świadczą, że Ministerstwo Opieki Społecznej stoi jeszcze na defetystycznym stanowisku i stara się jedynie odroczyć grożącą nam katastrofę przez starania o zmniejszenie śmiertelności. To nie wystarcza. Troską o przyszłość narodu musimy być przejęci głębiej. Zmusza nas ona do stwierdzenia, że spadek ilości urodzeń w Polsce jest w znacznej części spowodowany wadliwą działalnością naszego aparatu leczniczego, przy czym współwinni są często: lekarz, prywatna lecznica, służba pomocnicza lekarska, a przede wszystkim akuszerka. Polski aparat pomocniczo-lekarski długo był naszą chlubą, być może dlatego, że w ogromnej większości znajdował się pod ścisłą opieką Kościoła katolickiego. Polscy lekarze znani byli z tego, że wszędzie wnosili najpiękniejsze przykłady patriotyzmu, ofiarności i wysoki poziom moralny. Teraz muszą oni najczęściej bezsilnie patrzeć na to, co się pod płaszczykiem lecznictwa nieraz w Polsce dzieje. Do szeregów lekarskich i do aparatu pomocniczo-lekarskiego wcisnęły się elementy szkodliwe, grupa przeważnie obcych nam duchowo lub rasowo osobników, która wyzyskując wysoki autorytet, zdobyty w społeczeństwie polskim przez lekarza i szarytkę, bezkarnie podrywa dobre imię personelu leczniczego czysto polskiego. Co gorsza niszczy ona jutro naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#StanisławMiłaszewski">Przepisy władz nakładają kary na lekarza za napisanie fałszywej recepty morfiniście, ale nie karzą dostatecznie tegoż lekarza za napisanie fałszywego świadectwa uprawniającego pośrednio do dzieciobójstwa. W szpitalach bowiem wykonywa się corocznie powyżej 30,000 poronień bądź zabiegów po rozpoczętych poronieniach (w roku 1934/35 było 34,000), a wielką rzadkością jest postępowanie karne o te zbrodnie. Są lecznice, zajmujące się prawie wyłącznie zbrodniczym przerywaniem ciąży. Prosperują bezkarnie. To też cena za poronienia lub za fałszywe świadectwo, uprawniające do poronienia, obniża się, uprzystępniając ten zabieg i wytwarzając setki tysięcy kobiet -inwalidek, nie mówiąc już o tysiącach kobiet, które z tego powodu umierają. Bił z tego powodu na alarm prof. Czyżewicz: „Upadek moralności, rozluźnienie spoistości małżeństwa, brak etyki, kult złotego cielca i wiele tym podobnych objawów — oto cechy przyziemnej wegetacji ludzkości powojennej. Wśród nich, jako jedno z pierwszych i najważniejszych wybija się poronienie zbrodnicze, może jako skutek upadku etyki, a może jego przyczyna. Wpija się coraz bardziej z niepojętym cynizmem w nasze życie codzienne, ciągnąc za sobą nie tylko zanik walorów moralnych społeczeństwa, które coraz bardziej nie widzi jego ohydy, ale także długi łańcuch cierpień, chorób, kalectwa i zgonów”.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#StanisławMiłaszewski">Odpowiedzią na to była wówczas po 1927 roku wzmożona propaganda rozwodów i poronień, uprawniana z łamów nawet prasy subwencjonowanej, chociaż prawie wszyscy czołowi lekarze nasi wypowiedzieli się w duchu prof. Czyżewicza (patrz Rocznik Warszawskiego Towarzystwa Ginekologicznego rok 1927, zeszyt Ks — XII). Pomijano to wszystko obojętnym milczeniem, oddając nie tylko przyszłość kraju, ale dziesiątki tysięcy kobiet polskich w ręce płatnych szkodników, a nawet niekiedy zbrodniarzy. Ten stan od wielu lat trwa niestety dotychczas, chociaż propaganda życia ułatwionego na szczęście przycichła w literaturze.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#StanisławMiłaszewski">Należy nasz aparat leczniczy oczyścić z elementów szkodliwych. Wtedy dopiero będzie można na większą skalę naprawdę wprowadzić lecznictwo na wieś. Najzdrowsze u nas jest lecznictwo w szpitalach. Jedynie szpital może się stać ośrodkiem lecznictwa, które ludziom można będzie polecić bez obawy o nasze narodowe jutro i bez obawy, że pod jego płaszczykiem będą się dziać rzeczy nielegalne. Winniśmy zatem: 1) organizację lecznictwa w Polsce na wsi rozpocząć od budowy sieci szpitalnej, 2) wszystkie organizacje zajmujące się lecznictwem zmusić do budowania dla swych członków szpitali, 3) poddać ścisłej kontroli prywatne zakłady lecznicze, 4) zarządzić przeprowadzenie postępowania karnego w każdym wypadku podejrzenia o zbrodnicze przerywanie ciąży, 5) ustanowić ciężkie kary dla przeprowadzających tego rodzaju zabiegi, 6) zakazać wyrobu, sprzedaży i reklamowania środków i wydawnictw depopulacyjnych, 7) zorganizować specjalnie surową kontrolę nad działalnością akuszerek i zaopiekować się ich sytuacją materialną.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#StanisławMiłaszewski">Wszystkie wyżej wymienione zarządzenia nie wystarczą, jeżeli lecznictwo w Polsce nie oprze się o nasze tradycyjne podstawy moralności katolickiej. A według nich zabójstwo płodu jest zabójstwem, za które czeka ciężka odpowiedzialność nie tylko bezpośrednich sprawców, ale i zbyt bierne władze. Encyklika Piusa XI o małżeństwie głosi: „Nic powinny i ciała ustawodawcze o tym zapominać, że to ich obowiązek trwać w obronie niewinnych za pomocą odpowiednich ustaw i surowych kar.... jeżeli tego nie czynią, niech pamiętają o tym, że Bóg jest sędzią i mścicielem krwi niewinnej, wołającej z ziemi do nieba Obowiązuje nas miłosierdzie i sprawiedliwość chrześcijańska, stąd zaś obowiązek jak największego uprzystępnienia szpitala dla niezamożnej ludności, bądź wprowadzenia zasady bezpłatnego leczenia. Wygodnictwo i kaprys, a nawet ból chorego nie może być jedyną pobudką działalności lekarza, ale ta działalność winna być korygowana przez prawo Boże. A zatem nie zawsze można uspokajać cierpienie narkotykiem albo usuwać dolegliwości i cierpienia jednego człowieka zabójstwem innego życia.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#StanisławMiłaszewski">I tutaj przypomnę fakt niezbity, że właśnie polska szeroka opinia i młodzież akademicka, tak teraz oskarżana o szerzenie niemoralności i złe przykłady, protestowała w porę przeciw szerzeniu niemoralności i przeciwko legalizowaniu depopulacji przez uznanie „życia ułatwionego”. Ta młodzież czyste ręce, uzbrojone tylko prawem Bożym, i czoła z czystą ideą narodowo-państwową przeciwstawiała wówczas jakże niewłaściwie skierowanym wtedy represjom.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#StanisławMiłaszewski">Młodzież wielokrotnie dawała dowody, że rozumie najwyższe zadania opieki społecznej. Młodzież broniła społeczeństwo od trucizn, od „Cyjankali” i tym podobnych utworów ducha rozkładowego, wymiatanych do nas z Niemiec, które dzięki usunięciu trucicielstwa moralnego odbudowały szybko swoją potęgę realną, a u nas mogą spowodować osłabienie.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#StanisławMiłaszewski">Reasumując stwierdzam, że w hierarchii potrzeb na polu lecznictwa, wytkniętych przez ideę samarytańską i polską rację stanu, na pierwszym miejscu stoją następujące najpilniejsze zadania:</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#StanisławMiłaszewski">1) rozbudowa sieci szpitalnej, posiadającej dobrany zarówno pod względem fachowym, jak i pod względem etycznym personel odpowiednio uposażony;</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#StanisławMiłaszewski">2) udostępnienie lecznictwa dla szerokich mas bądź przez wprowadzenie zasady bezpłatności, bądź bardzo niskich opłat;</u>
+ <u xml:id="u-18.28" who="#StanisławMiłaszewski">3) radykalne uzdrowienie naszego aparatu leczniczego przez oczyszczenie go z elementów przestępczych i kontrola działalności zwłaszcza w zakresie związanym z przyrostem ludności;</u>
+ <u xml:id="u-18.29" who="#StanisławMiłaszewski">4) wydanie ostrych zarządzeń w sprawie zakazu wyrabiania, sprzedaży, reklamy środków antykoncepcyjnych i propagandy zasad kartuzjańskich w literaturze;</u>
+ <u xml:id="u-18.30" who="#StanisławMiłaszewski">5) wprowadzanie w szerszym zakresie lecznictwa na wsi (poza lecznictwem szpitalnym) dopiero po uzdrowieniu naszego aparatu leczniczego.</u>
+ <u xml:id="u-18.31" who="#StanisławMiłaszewski">Teraz wskażę na braki formalne sprawozdań ubezpieczalni społecznych. 1) Nie ma ogólnego sprawozdania ubezpieczeń chorobowych, są tylko sprawozdania poszczególnych ubezpieczalni, mało przejrzyste i nie ułożone według jednolitego planu, tak że ogromnie trudno zorientować się w całości działania na polu ubezpieczeń chorobowych. 2) Zestawienia cyfrowe ogólne są artykułami p. A. Utryski i p. Wacława Lengi w „Przeglądzie Ubezpieczeń Społecznych” i nie mają charakteru urzędowych dokumentów. 3) Z artykułu p. W. Lengi widać, że zestawienie dochodów i rozchodów układa się nieprzejrzyście, gdyż np. do cyfry ogólnych dochodów wszystkich ubezpieczalni dodaje się subwencje z art. 239 w wysokości 11.725. które w istocie swej są tylko przelewami pomiędzy poszczególnymi ubezpieczalniami; w rezultacie zestawienie p. W. Lengi podaje ogólną cyfrę dochodów na 143 miliony, gdy p. Utrysko słusznie oblicza dochody tylko na 126 milionów. Tę samą procedurę wykonuje się w obliczeniu rozchodów.</u>
+ <u xml:id="u-18.32" who="#StanisławMiłaszewski">Nieprzejrzystości są liczniejsze, ale pomijam je, żeby nie przedłużać swego przemówienia. Jednak nie mogę pominąć ważnej pozycji w sprawozdaniu. Do pozycji „szpitale” dodaje się niesłusznie „zakłady”. Gabinet rentgenologiczny czy lamp kwarcowych — to nie szpital. Nie ma w ogólnym artykule sprawozdawczym wiadomości, ile wydano na szpitale, w ilu i w jakiego typu zakładach leczniczych umieszczono chorych, ile było dni szpitalnych w zakładach ubezpieczalni i obcych. Nie podano ile ubezpieczalnie mają łóżek i ile w roku sprawozdawczym pobudowały. Nie podano zwłaszcza ilu chorym została w szpitalach przerwana ciąża i ile było dni szpitalnych, związanych z przerywaniem ciąży.</u>
+ <u xml:id="u-18.33" who="#StanisławMiłaszewski">Na 5 milionów osób, którymi się ubezpieczalnie opiekują, winno być co najmniej 15.000 łóżek (licząc po 3 łóżka na tysiąc). Ubezpieczalnia posiada tylko 4 do 5 tysięcy łóżek. Ogromny brak. Nie widać nawet projektu zmian na lepsze. Należało by rocznie budować szpitale co najmniej na 1500 łóżek i to nie w uzdrowiskach luksusowych, a na prowincji, gdzie nie ma szpitali. A więc na budowę nowych szpitali należy rocznie przeznaczyć kwotę około 12 miln. zł drogą zwiększenia opłat od członków za leczenie ambulatoryjne. Leczenie zapobiegawcze w większości swych pozycji jest niepożyteczne, bo ośrodki bez szpitali nie są celowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.34" who="#StanisławMiłaszewski">Uzyskanie 12 miln. zł rocznie z obecnego budżetu ubezpieczalni na budowę szpitali uważamy za możliwe. Jeżeliby zaś istotnie pokrycia na ten cel nie można było uzyskać, znaczyłoby to, że cała struktura ubezpieczalni jest wadliwa i winna być zreformowana, gdyż brać składki i nie wykonywać najważniejszego dzieła lecznictwa, to jest lecznictwa szpitalnego, to zbytek, na który Polski nie stać.</u>
+ <u xml:id="u-18.35" who="#StanisławMiłaszewski">Należy roztoczyć baczniejszą kontrolę nad działalnością lekarzy i lecznic prywatnych, przede wszystkim żydowskich, a zwłaszcza nad działalnością sił pomocniczych lekarskich (akuszerek) na wsi polskiej i w miastach. Tu Ministerstwo Opieki Społecznej w porozumieniu z prokuraturą ma wielkie zadanie do spełnienia.</u>
<u xml:id="u-18.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SRadziwiłł">Wysoki Senacie! Sprawozdawca budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, p. senator Fichna zwrócił w swoim sprawozdaniu dobitnie na to uwagę, że na większości obszaru Rzeczypospolitej robotnicy rolni są pozbawieni ubezpieczenia emerytalnego. Nie dlatego więc, ażeby dopełnić to, o czym p. sprawozdawca nie wspomniał, chcę wypowiedzieć tych kilka słów, ale ażeby gorąco i głośno poprzeć to jego żądanie, domagające się zniesienia wielkiej krzywdy, która dzieje się kilkuset tysiącom robotników i rzemieślników rolnych. Jako rolnik i jako pracodawca znam tę sprawę dobrze i dlatego pragnąłbym oświetlić ją bliżej przed Wysoką Izbą.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SRadziwiłł">Statystyka oficjalna wykazuje, że mamy w Polsce 358.000 rodzin stałej służby folwarcznej i 20.000 rodzin rzemieślników, to znaczy kowali, stelmachów i mechaników dworskich. Nie liczę tu bardzo trudnych do ujęcia cyfrowego robotników niestałych, dorabiających i nie mieszkających w dworskich czworakach, a jedynie tych, którzy tworzą zaludnienie owych mniej więcej 3.800.000 ha ziemi, pozostałych dziś jeszcze w rękach większej własności, co stanowi mniej więcej 1 rodzinę na każde 10 ha roli. Warstwa ta bardzo rozradzająca się wynosi, według cytowanej już wczoraj przeze mnie książki p. Grzegorza Turowskiego, blisko 2 miln. ludzi i los jej nie może dla nikogo być obojętnym. Część tych rodzin, wobec postępów reformy rolnej, skazana jest nie z winy pracodawców albo na bezrobocie, albo na wegetację na otrzymanych działkach bez kapitału i doświadczenia do indywidualnej gospodarki.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SRadziwiłł">Ale chodzi mi o resztę, o tych, co mają pozostać na ośrodkach, wyłączonych z reformy rolnej, a więc na blisko 3.000.000 ha, które mają pozostać jako bastiony kultury rolnej na wsi w myśl § 4 i 5 ustawy.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SRadziwiłł">Oprócz województw zachodnich, gdzie pracuje bardzo znaczą część robotników rolnych, bo mniej więcej 150.000 rodzin, pozostałe 200.000 służby folwarcznej są dotychczas pozbawione praw emerytalnych i zaopatrzenia' inwalidzkiego, a wdowy ich i sieroty nie mają uregulowanych praw do opieki społecznej. Stan faktyczny jest taki, że według obowiązujących dziś przepisów po 25 latach pracy pracownik rolny jest nieusuwalny i w razie niezdolności do pracy może otrzymywać połowę świadczeń, a wdowom po zmarłych pracownikach należy się jedynie półroczna spłata mężowskiego uposażenia. Jest to sytuacja dla obu stron, zarówno dla pracownika jak i dla pracodawcy, nie do wytrzymania i znamionuje tymczasowość ustanowioną jakby w przekonaniu, że z czasem zaniknie w ogóle własność folwarczna w Polsce, a tymczasem niech będzie tak, aby obie strony miały jak najwięcej powodów do sporów, coś w rodzaju służebności, pozostawionych między wsią a dworem przez zaborców.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SRadziwiłł">A tymczasem, stojąc na gruncie obowiązującej reformy rolnej, my uznajemy i wierzymy, że Polska ma się składać z gospodarstw równej wielkości i chcemy na pozostawionych według paragrafów 4 i 5 ośrodkach tak gospodarować, aby być pożytecznymi i dla Państwa, i dla naszych rodzin, i dla współpracujących z nami pracowników i robotników rolnych. Przeto nie można uważać warstwy robotników rolnych za skazaną w całości na zagładę, lecz trzeba stabilizując warsztaty, ustabilizować równocześnie i byt pracującej na nim służby.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SRadziwiłł">Mimochodem dodam tu, że poruszona przez ks. Blizińskiego sprawa warunków higienicznych mieszkań też ściśle się wiąże z tą tymczasowością. gdyż rozumiem, że obowiązkiem katolickim i społecznym każdego pracodawcy powinno być przystosować mieszkanie służby folwarcznej do stanu wymagań ludzkich i z czasem wprowadzać ulepszenia, które są konieczne. Ale rzeczą niemożliwą z punktu widzenia czy to kalkulacji, czy psychologii jest, aby na tych folwarkach, które nie wiadomo kiedy znajdą się na listach imiennych, budynki służby folwarcznej ulec mogły znacznej poprawie. Przeczy to i logice gospodarczej i logice życia i dlatego raz jeszcze widzimy szkodliwość tymczasowości w traktowaniu tak ważnej sprawy, jak umożliwienie intensyfikacji gospodarki folwarcznej.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SRadziwiłł">Obciążenie użytków rolnych wyniesie przy wprowadzeniu ubezpieczeń emerytalnych i inwalidzkich na wzór znaczkowego systemu poznańskiego od zł 3,50 do 4 zł na hektar, z czego połowa przypada na pracodawcę, a połowa na pracownika — można to wyrazić też inaczej — razem wyniesie to mniej więcej 5% uposażenia ordynariusza. Naturalnie, nie jest to bagatela przy dzisiejszej nierentowności rolnictwa i wypływających z niej niskich uposażeniach służby rolnej, ale zasięgałem opinii zarówno wielu rzetelnych właścicieli folwarków, jak i przedstawicieli związków zawodowych w zachodniej Polsce i nie słyszałem od nikogo narzekania na te ubezpieczenia emerytalne i inwalidzkie. A tymczasem jak jest w reszcie Polski? Bezwzględni albo po prostu mniej zamożni, a takich będzie coraz więcej, pracodawcy starają się oddalić robotników, tak żeby nie dotrwali do tego kanonicznego 25-lecia, kiedy stają się oni nieusuwalni, a ludzie więcej humanitarni lub po prostu bogatsi mają po pewnym czasie zamiast robotników jakichś pseudo współwłaścicieli, którzy często, wiedząc o swojej nieusuwalności, nadużywają nabytych praw i są raczej balastem niż pomocą w coraz trudniej intensyfikującej się gospodarce. Dlatego dla obu stron lepiej będzie, jeżeli się to skończy, choć zdaję sobie sprawę, że najcięższy będzie stan przejściowy, kiedy obok starych emerytów, będą już biegły składki na nowych. Dlatego zwłaszcza ten stan przejściowy powinien być ostrożnie i rozsądnie uregulowany. W każdym razie lepszy będzie i ten stan, niż obecny stan wzajemnej niepewności, wówczas kiedy rosnąca intensyfikacja wymaga rosnącego solidaryzmu pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Na sesji zwyczajnej Sejmu w r. 1933/34 W już wniesiony projekt rządowy, rozszerzający na resztę Polski poznańskie ubezpieczalnie robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci (druk nr 840, okres III Sejmu). Szkoda, że projekt ten nie uzupełnił wtedy od razu ustawy scaleniowej, której był właściwie integralną i konieczną częścią. W poprzedniej kadencji Izb ustawodawczych na wniosek p. sen. Głowackiego uchwalono rezolucję, w myśl której Senat wzywał Rząd do przedłożenia w ciągu lat trzech projektu ustawy o ubezpieczeniu robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci, ustawy obejmującej teren całego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SRadziwiłł">Łączę tu mój głos z dzisiejszym naszym sprawozdawcą p. sen. Fichna i apeluję do Wysokiego Rządu, ażeby nie zapomniał o tej rezolucji, tak ażebyśmy mogli już w obecnej kadencji Izb ustawodawczych naprawić krzywdę z 1934 r. i uchwalić ustawę emerytalną dla robotników rolnych w całej Polsce.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SRadziwiłł">Robię to, uważając, że jest to dla mnie nakazem nie tylko logiki społecznej pracodawcy, ale przede wszystkim obowiązkiem sumienia Polaka i katolika.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Wysoki Senacie! Sprawozdawca budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, p. senator Fichna zwrócił w swoim sprawozdaniu dobitnie na to uwagę, że na większości obszaru Rzeczypospolitej robotnicy rolni są pozbawieni ubezpieczenia emerytalnego. Nie dlatego więc, ażeby dopełnić to, o czym p. sprawozdawca nie wspomniał, chcę wypowiedzieć tych kilka słów, ale ażeby gorąco i głośno poprzeć to jego żądanie, domagające się zniesienia wielkiej krzywdy, która dzieje się kilkuset tysiącom robotników i rzemieślników rolnych. Jako rolnik i jako pracodawca znam tę sprawę dobrze i dlatego pragnąłbym oświetlić ją bliżej przed Wysoką Izbą.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Statystyka oficjalna wykazuje, że mamy w Polsce 358.000 rodzin stałej służby folwarcznej i 20.000 rodzin rzemieślników, to znaczy kowali, stelmachów i mechaników dworskich. Nie liczę tu bardzo trudnych do ujęcia cyfrowego robotników niestałych, dorabiających i nie mieszkających w dworskich czworakach, a jedynie tych, którzy tworzą zaludnienie owych mniej więcej 3.800.000 ha ziemi, pozostałych dziś jeszcze w rękach większej własności, co stanowi mniej więcej 1 rodzinę na każde 10 ha roli. Warstwa ta bardzo rozradzająca się wynosi, według cytowanej już wczoraj przeze mnie książki p. Grzegorza Turowskiego, blisko 2 miln. ludzi i los jej nie może dla nikogo być obojętnym. Część tych rodzin, wobec postępów reformy rolnej, skazana jest nie z winy pracodawców albo na bezrobocie, albo na wegetację na otrzymanych działkach bez kapitału i doświadczenia do indywidualnej gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Ale chodzi mi o resztę, o tych, co mają pozostać na ośrodkach, wyłączonych z reformy rolnej, a więc na blisko 3.000.000 ha, które mają pozostać jako bastiony kultury rolnej na wsi w myśl § 4 i 5 ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Oprócz województw zachodnich, gdzie pracuje bardzo znaczą część robotników rolnych, bo mniej więcej 150.000 rodzin, pozostałe 200.000 służby folwarcznej są dotychczas pozbawione praw emerytalnych i zaopatrzenia' inwalidzkiego, a wdowy ich i sieroty nie mają uregulowanych praw do opieki społecznej. Stan faktyczny jest taki, że według obowiązujących dziś przepisów po 25 latach pracy pracownik rolny jest nieusuwalny i w razie niezdolności do pracy może otrzymywać połowę świadczeń, a wdowom po zmarłych pracownikach należy się jedynie półroczna spłata mężowskiego uposażenia. Jest to sytuacja dla obu stron, zarówno dla pracownika jak i dla pracodawcy, nie do wytrzymania i znamionuje tymczasowość ustanowioną jakby w przekonaniu, że z czasem zaniknie w ogóle własność folwarczna w Polsce, a tymczasem niech będzie tak, aby obie strony miały jak najwięcej powodów do sporów, coś w rodzaju służebności, pozostawionych między wsią a dworem przez zaborców.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">A tymczasem, stojąc na gruncie obowiązującej reformy rolnej, my uznajemy i wierzymy, że Polska ma się składać z gospodarstw równej wielkości i chcemy na pozostawionych według paragrafów 4 i 5 ośrodkach tak gospodarować, aby być pożytecznymi i dla Państwa, i dla naszych rodzin, i dla współpracujących z nami pracowników i robotników rolnych. Przeto nie można uważać warstwy robotników rolnych za skazaną w całości na zagładę, lecz trzeba stabilizując warsztaty, ustabilizować równocześnie i byt pracującej na nim służby.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Mimochodem dodam tu, że poruszona przez ks. Blizińskiego sprawa warunków higienicznych mieszkań też ściśle się wiąże z tą tymczasowością. gdyż rozumiem, że obowiązkiem katolickim i społecznym każdego pracodawcy powinno być przystosować mieszkanie służby folwarcznej do stanu wymagań ludzkich i z czasem wprowadzać ulepszenia, które są konieczne. Ale rzeczą niemożliwą z punktu widzenia czy to kalkulacji, czy psychologii jest, aby na tych folwarkach, które nie wiadomo kiedy znajdą się na listach imiennych, budynki służby folwarcznej ulec mogły znacznej poprawie. Przeczy to i logice gospodarczej i logice życia i dlatego raz jeszcze widzimy szkodliwość tymczasowości w traktowaniu tak ważnej sprawy, jak umożliwienie intensyfikacji gospodarki folwarcznej.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Obciążenie użytków rolnych wyniesie przy wprowadzeniu ubezpieczeń emerytalnych i inwalidzkich na wzór znaczkowego systemu poznańskiego od zł 3,50 do 4 zł na hektar, z czego połowa przypada na pracodawcę, a połowa na pracownika — można to wyrazić też inaczej — razem wyniesie to mniej więcej 5% uposażenia ordynariusza. Naturalnie, nie jest to bagatela przy dzisiejszej nierentowności rolnictwa i wypływających z niej niskich uposażeniach służby rolnej, ale zasięgałem opinii zarówno wielu rzetelnych właścicieli folwarków, jak i przedstawicieli związków zawodowych w zachodniej Polsce i nie słyszałem od nikogo narzekania na te ubezpieczenia emerytalne i inwalidzkie. A tymczasem jak jest w reszcie Polski? Bezwzględni albo po prostu mniej zamożni, a takich będzie coraz więcej, pracodawcy starają się oddalić robotników, tak żeby nie dotrwali do tego kanonicznego 25-lecia, kiedy stają się oni nieusuwalni, a ludzie więcej humanitarni lub po prostu bogatsi mają po pewnym czasie zamiast robotników jakichś pseudo współwłaścicieli, którzy często, wiedząc o swojej nieusuwalności, nadużywają nabytych praw i są raczej balastem niż pomocą w coraz trudniej intensyfikującej się gospodarce. Dlatego dla obu stron lepiej będzie, jeżeli się to skończy, choć zdaję sobie sprawę, że najcięższy będzie stan przejściowy, kiedy obok starych emerytów, będą już biegły składki na nowych. Dlatego zwłaszcza ten stan przejściowy powinien być ostrożnie i rozsądnie uregulowany. W każdym razie lepszy będzie i ten stan, niż obecny stan wzajemnej niepewności, wówczas kiedy rosnąca intensyfikacja wymaga rosnącego solidaryzmu pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Na sesji zwyczajnej Sejmu w r. 1933/34 W już wniesiony projekt rządowy, rozszerzający na resztę Polski poznańskie ubezpieczalnie robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci (druk nr 840, okres III Sejmu). Szkoda, że projekt ten nie uzupełnił wtedy od razu ustawy scaleniowej, której był właściwie integralną i konieczną częścią. W poprzedniej kadencji Izb ustawodawczych na wniosek p. sen. Głowackiego uchwalono rezolucję, w myśl której Senat wzywał Rząd do przedłożenia w ciągu lat trzech projektu ustawy o ubezpieczeniu robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci, ustawy obejmującej teren całego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Łączę tu mój głos z dzisiejszym naszym sprawozdawcą p. sen. Fichna i apeluję do Wysokiego Rządu, ażeby nie zapomniał o tej rezolucji, tak ażebyśmy mogli już w obecnej kadencji Izb ustawodawczych naprawić krzywdę z 1934 r. i uchwalić ustawę emerytalną dla robotników rolnych w całej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#KrzysztofMikołajRadziwiłł">Robię to, uważając, że jest to dla mnie nakazem nie tylko logiki społecznej pracodawcy, ale przede wszystkim obowiązkiem sumienia Polaka i katolika.</u>
<u xml:id="u-20.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">S. Rubinsztejn ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BogusławMiedziński">S. Rubinsztejn ma głos.</u>
<u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#Marszałek">S. Drozdowski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#BogusławMiedziński">S. Drozdowski ma głos.</u>
<u xml:id="u-21.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#Marszałek">S. Pacześniak ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#BogusławMiedziński">S. Pacześniak ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SPacześniak">Wysoka Izbo! Ministerstwo Opieki Społecznej jest jakby uzupełnieniem Ministerstwa Spraw Wojskowych, bo ma na celu dozbrojenie moralne narodu i przygotowanie fizyczne młodzieży do służby w obronie Państwa.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SPacześniak">Cele więc, jakie ma spełnić Ministerstwo, są nie mniej ważne niż wykształcenie żołnierza we władaniu i użytkowaniu broni, a nawet zaryzykowałbym twierdzenie, że to przygotowanie fizyczne, a zwłaszcza moralne, w niektórych wypadkach jest może ważniejsze, od przygotowania w zakresie władania bronią. Dowód tego mieliśmy przy obronie Lwowa, gdzie chłopcy bardzo często dopiero w okopach uczyli się ładować karabin i strzelać z niego. Przygotowanie więc moralne i fizyczne młodzieży do obrony Państwa to istotne zadanie Ministerstwa Opieki Społecznej. Niestety, spotykamy się nieraz w życiu z poglądem, że Ministerstwo to jest obciążeniem przemysłu i handlu i jest złem, które musi się znosić.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#FranciszekPacześniak">Wysoka Izbo! Ministerstwo Opieki Społecznej jest jakby uzupełnieniem Ministerstwa Spraw Wojskowych, bo ma na celu dozbrojenie moralne narodu i przygotowanie fizyczne młodzieży do służby w obronie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#FranciszekPacześniak">Cele więc, jakie ma spełnić Ministerstwo, są nie mniej ważne niż wykształcenie żołnierza we władaniu i użytkowaniu broni, a nawet zaryzykowałbym twierdzenie, że to przygotowanie fizyczne, a zwłaszcza moralne, w niektórych wypadkach jest może ważniejsze, od przygotowania w zakresie władania bronią. Dowód tego mieliśmy przy obronie Lwowa, gdzie chłopcy bardzo często dopiero w okopach uczyli się ładować karabin i strzelać z niego. Przygotowanie więc moralne i fizyczne młodzieży do obrony Państwa to istotne zadanie Ministerstwa Opieki Społecznej. Niestety, spotykamy się nieraz w życiu z poglądem, że Ministerstwo to jest obciążeniem przemysłu i handlu i jest złem, które musi się znosić.</u>
<u xml:id="u-22.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SPacześniak">Osobiście jestem z jak największym uzna niem dla działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, gdyż widzę, że czyni ono wszystko co może, przy tych środkach, jakie ma do dyspozycji. Niemniej jednak chciałbym tutaj zwrócić uwagę na parę dziedzin, które nie są postawione, moim zdaniem, na tej wysokości, na jakiej powinny się znaleźć.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SPacześniak">I tu znowu będę się posługiwał zjawiskami z terenu, który dobrze znam, a więc z Polesia. Otóż po pierwsze uderza tam każdego, kto przyjedzie, wielka ilość żebraków. Są to po największej części ludzie już starzy, kaleki bez nogi, bez ręki, słowem „szmelc ludzki”. Czy słota, czy pogoda, czy ciepło, czy mróz taki biedny człeczyna wychodzi na ulicę i żebrze.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SPacześniak">Zapewne na ulicę wypędziła go nędza. Objaw ten jest przykry dla tych ludzi, którzy pod koniec swej doczesnej wędrówki nie mają kąta i nie mają co do gęby włożyć. Biedacy ci są żywym, chodzącym ostrzeżeniem dla ludzi młodych: Oto widzicie, co was także w przyszłości może czekać. Dalej spotyka się chłopców w wieku 14 do 16 lat, którzy ukończyli szkołę powszechną, do rzemiosła są jeszcze za młodzi, do pracy najemnej przyjąć ich także nie można, bo chroni ich ustawa, zresztą zupełnie słusznie, jako młodocianych. Chłopcy ci wałęsają się i popadają w złe towarzystwo, nie brak zawodowych złoczyńców, którzy ich wciągają w swoje kombinacje, podszeptują idee wywrotowe i taki młody chłopiec staje się z czasem jednostką zupełnie straconą dla społeczeństwa. A przecież z tego młodego materiału można by zrobić i trzeba zrobić człowieka i pożytecznego obywatela dla Państwa, tylko trzeba mu dać opiekę i dalszy kierunek. Majstrowie, którzy przyjmują uczniów do szkolenia, ustawowo są obowiązani płacić tym uczniom pewną kwotę, natomiast szkoły rzemieślnicze nie tylko im nie płacą, ale pobierają od nich opłaty tak wysokie, że rodzice tych chłopaków, robotnicy, nie są w stanie płacić taks szkolnych. Trzeba znaleźć jakieś środki, żeby to zło naprawić, ażeby ten młody element w czasie przejściowym zatrudnić, dać mu możność wykształcenia fachowego, skierować go na dobrą drogę, wyprowadzić na porządnych obywateli.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#SPacześniak">Ministerstwo Opieki Społecznej wskutek szczupłości funduszów jakimi rozporządza, nie może tych spraw załatwić. Dlatego pozwoliłbym sobie z tej wysokiej trybuny podać do rozważenia p. Ministrowi Opieki i Wysokiej Izbie, czy nie było by wskazane, ażeby na opiekę nad dzieckiem, a właściwie na utworzenie dla nich bezpłatnych szkół rzemieślniczych, nałożyć specjalny podatek na ludzi żyjących w stanie bezżennym i na małżeństwa bezdzietne, przy czym majątek ludzi bezdzietnych po ich śmierci przechodziłby w całości do Skarbu Państwa na fundusz szkolny właśnie takich szkół fachowych dla opuszczonej i niezamożnej młodzieży. Sądzę, że taki podatek byłby zupełnie sprawiedliwy, bo osobnik, który Państwu nie przysparza obywateli, żyje bez żadnej troski o wychowanie dzieci i dba tylko o własną wygodę, nie powinien zajmować tego uprzywilejowanego stanowiska za darmo i powinien za to płacić — właśnie na rzecz dzieci, które nie mają opieki i nauki. Uważam, że byłoby to słuszne i sprawiedliwe. Może mielibyśmy wówczas chociaż częściowe wyrównanie tej niesprawiedliwości społecznej. Nie będę powtarzał już tego, co powiedział mój przedmówca p. sen. Miłaszewski. Na jego podejście w zupełności i całym sercem się zgadzam.</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#SPacześniak">Do dalszych zadań Ministerstwa Opieki Społecznej należy zaliczyć organizowanie młodzieży, pośrednictwo i przysposobienie zawodowe oraz pomoc w tworzeniu własnych warsztatów pracy. Tu znów wrócę na swój teren, na Polesie, a sądzę, że i gdzie indziej nie jest inaczej, gdyż człowiek młody i tu i tam ma podobny temperament. Robotnik na Polesiu to jeszcze człowiek do pewnego stopnia pierwotny, spragniony czynu. Rzucone hasło unarodowienia handlu i rzemiosła bierze dosłownie i chce je zaraz wykonywać, wprowadzić w czyn, szczególnie młodzież, która wróciła z wojska. Na terenie brzeskim kilkudziesięciu takich ludzi przeszło już przeszkolenie tzw. straganiarskie. Dziś zwracają się do nas starszych: dajcie nam środki, abyśmy to, o czym nam tak pięknie mówicie, mogli wprowadzić w życie. Swego czasu wojewódzki Fundusz Pracy w Brześciu miał pewne kwoty na ten cel. Obecnie, gdym się tam zwrócił, powiedziano mi, że nie ma. Nie wiem dlaczego, tego mi nie tłumaczono. Proszę więc bardzo Pana Ministra o łaskawe przydzielenie do Brześcia paru tysięcy złotych, aby ci ludzie, którzy chcą pracować i realizować unarodowienie handlu i przemysłu, mieli za co swoją pracę rozpocząć.</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#SPacześniak">Dalszą bolączką, która dotychczas, zdaje mi się, nie była przy tej debacie obszerniej poruszana, są trudności przy budowie osiedli i domów ludowych. Sprawa ta ma kolosalne znaczenie, szczególnie, jak powiedziałem, tam na tych naszych kresach wschodnich. Zjednoczenie Polskich Związków Zawodowych porobiło kroki i spowodowało uchwałę rady miejskiej w Brześciu n. Bugiem, że wyznaczono już działkę pod osiedle robotnicze o powierzchni 45 ha. Chodziło by o uzyskanie jakiejś pożyczki, gdyż — jak zaznaczam — nie przychodzę tu z prośbą o darowiznę, o jakąś dotację, ale o pomoc. Towarzystwo Osiedli Robotniczych, o ile wiem, zużyło już w Polsce na budowę przeszło 60.000.000 zł. Niestety, Polesie ani grosza z tych 60.000.000 nie dostało, a przecież Polesie to 1/10 część obszaru Rzeczypospolitej o ludności, która wynosi 1/30 część, więc chyba parę milionów Polesiu należało by się. Warunki mieszkaniowe są straszne, takie, jakich nigdzie w Polsce się nie spotyka, podobnie jak straszne są drogi, od których też w całej Polsce gorszych nie ma. Ludzie do dziś dnia mieszkają w piwnicach po domach rozwalonych w czasie wojny, mieszkają w ziemiankach z czasów wojny. Proszę mi wierzyć, że dobry gospodarz lepsze ma pomieszczenie dla nierogacizny, aniżeli mają mieszkania ci nieszczęśliwcy. Przez udzielenie tej pożyczki, o którą proszę, dokona się wielkiego aktu opieki, zwiąże się robotnika poleskiego nierozerwalnym węzłem z Państwem, a robotnik umie być wdzięcznym, gdy zajdzie potrzeba stanie jak mur w obronie Państwa, obroni go podobniej w r. 1920. W tym roku 1920 wielu ludzi z Warszawy uciekało, uciekali i robotnicy, z tą jednak różnicą, że sfery cośkolwiek posiadające wiały na zachód i za granicę, robotnik zaś wiał w pole, do okopów, aby tam swą piersią zagrodzić wrogowi drogę do stolicy. A że jest prawdą, iż to poczucie łączności, poczucie ofiary dla Państwa w robotniku poleskim tkwi, dowodem tego były dni zaolziańskie, kiedy i w Brześciu robociarze gromadnie zgłaszali się na ochotników i zasypywali nas pytaniami, kiedy pójdziemy walczyć?</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#SPacześniak">Proszę więc Pana Ministra o Polesiu nie zapominać.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#FranciszekPacześniak">Osobiście jestem z jak największym uzna niem dla działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, gdyż widzę, że czyni ono wszystko co może, przy tych środkach, jakie ma do dyspozycji. Niemniej jednak chciałbym tutaj zwrócić uwagę na parę dziedzin, które nie są postawione, moim zdaniem, na tej wysokości, na jakiej powinny się znaleźć.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#FranciszekPacześniak">I tu znowu będę się posługiwał zjawiskami z terenu, który dobrze znam, a więc z Polesia. Otóż po pierwsze uderza tam każdego, kto przyjedzie, wielka ilość żebraków. Są to po największej części ludzie już starzy, kaleki bez nogi, bez ręki, słowem „szmelc ludzki”. Czy słota, czy pogoda, czy ciepło, czy mróz taki biedny człeczyna wychodzi na ulicę i żebrze.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#FranciszekPacześniak">Zapewne na ulicę wypędziła go nędza. Objaw ten jest przykry dla tych ludzi, którzy pod koniec swej doczesnej wędrówki nie mają kąta i nie mają co do gęby włożyć. Biedacy ci są żywym, chodzącym ostrzeżeniem dla ludzi młodych: Oto widzicie, co was także w przyszłości może czekać. Dalej spotyka się chłopców w wieku 14 do 16 lat, którzy ukończyli szkołę powszechną, do rzemiosła są jeszcze za młodzi, do pracy najemnej przyjąć ich także nie można, bo chroni ich ustawa, zresztą zupełnie słusznie, jako młodocianych. Chłopcy ci wałęsają się i popadają w złe towarzystwo, nie brak zawodowych złoczyńców, którzy ich wciągają w swoje kombinacje, podszeptują idee wywrotowe i taki młody chłopiec staje się z czasem jednostką zupełnie straconą dla społeczeństwa. A przecież z tego młodego materiału można by zrobić i trzeba zrobić człowieka i pożytecznego obywatela dla Państwa, tylko trzeba mu dać opiekę i dalszy kierunek. Majstrowie, którzy przyjmują uczniów do szkolenia, ustawowo są obowiązani płacić tym uczniom pewną kwotę, natomiast szkoły rzemieślnicze nie tylko im nie płacą, ale pobierają od nich opłaty tak wysokie, że rodzice tych chłopaków, robotnicy, nie są w stanie płacić taks szkolnych. Trzeba znaleźć jakieś środki, żeby to zło naprawić, ażeby ten młody element w czasie przejściowym zatrudnić, dać mu możność wykształcenia fachowego, skierować go na dobrą drogę, wyprowadzić na porządnych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#FranciszekPacześniak">Ministerstwo Opieki Społecznej wskutek szczupłości funduszów jakimi rozporządza, nie może tych spraw załatwić. Dlatego pozwoliłbym sobie z tej wysokiej trybuny podać do rozważenia p. Ministrowi Opieki i Wysokiej Izbie, czy nie było by wskazane, ażeby na opiekę nad dzieckiem, a właściwie na utworzenie dla nich bezpłatnych szkół rzemieślniczych, nałożyć specjalny podatek na ludzi żyjących w stanie bezżennym i na małżeństwa bezdzietne, przy czym majątek ludzi bezdzietnych po ich śmierci przechodziłby w całości do Skarbu Państwa na fundusz szkolny właśnie takich szkół fachowych dla opuszczonej i niezamożnej młodzieży. Sądzę, że taki podatek byłby zupełnie sprawiedliwy, bo osobnik, który Państwu nie przysparza obywateli, żyje bez żadnej troski o wychowanie dzieci i dba tylko o własną wygodę, nie powinien zajmować tego uprzywilejowanego stanowiska za darmo i powinien za to płacić — właśnie na rzecz dzieci, które nie mają opieki i nauki. Uważam, że byłoby to słuszne i sprawiedliwe. Może mielibyśmy wówczas chociaż częściowe wyrównanie tej niesprawiedliwości społecznej. Nie będę powtarzał już tego, co powiedział mój przedmówca p. sen. Miłaszewski. Na jego podejście w zupełności i całym sercem się zgadzam.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#FranciszekPacześniak">Do dalszych zadań Ministerstwa Opieki Społecznej należy zaliczyć organizowanie młodzieży, pośrednictwo i przysposobienie zawodowe oraz pomoc w tworzeniu własnych warsztatów pracy. Tu znów wrócę na swój teren, na Polesie, a sądzę, że i gdzie indziej nie jest inaczej, gdyż człowiek młody i tu i tam ma podobny temperament. Robotnik na Polesiu to jeszcze człowiek do pewnego stopnia pierwotny, spragniony czynu. Rzucone hasło unarodowienia handlu i rzemiosła bierze dosłownie i chce je zaraz wykonywać, wprowadzić w czyn, szczególnie młodzież, która wróciła z wojska. Na terenie brzeskim kilkudziesięciu takich ludzi przeszło już przeszkolenie tzw. straganiarskie. Dziś zwracają się do nas starszych: dajcie nam środki, abyśmy to, o czym nam tak pięknie mówicie, mogli wprowadzić w życie. Swego czasu wojewódzki Fundusz Pracy w Brześciu miał pewne kwoty na ten cel. Obecnie, gdym się tam zwrócił, powiedziano mi, że nie ma. Nie wiem dlaczego, tego mi nie tłumaczono. Proszę więc bardzo Pana Ministra o łaskawe przydzielenie do Brześcia paru tysięcy złotych, aby ci ludzie, którzy chcą pracować i realizować unarodowienie handlu i przemysłu, mieli za co swoją pracę rozpocząć.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#FranciszekPacześniak">Dalszą bolączką, która dotychczas, zdaje mi się, nie była przy tej debacie obszerniej poruszana, są trudności przy budowie osiedli i domów ludowych. Sprawa ta ma kolosalne znaczenie, szczególnie, jak powiedziałem, tam na tych naszych kresach wschodnich. Zjednoczenie Polskich Związków Zawodowych porobiło kroki i spowodowało uchwałę rady miejskiej w Brześciu n. Bugiem, że wyznaczono już działkę pod osiedle robotnicze o powierzchni 45 ha. Chodziło by o uzyskanie jakiejś pożyczki, gdyż — jak zaznaczam — nie przychodzę tu z prośbą o darowiznę, o jakąś dotację, ale o pomoc. Towarzystwo Osiedli Robotniczych, o ile wiem, zużyło już w Polsce na budowę przeszło 60.000.000 zł. Niestety, Polesie ani grosza z tych 60.000.000 nie dostało, a przecież Polesie to 1/10 część obszaru Rzeczypospolitej o ludności, która wynosi 1/30 część, więc chyba parę milionów Polesiu należało by się. Warunki mieszkaniowe są straszne, takie, jakich nigdzie w Polsce się nie spotyka, podobnie jak straszne są drogi, od których też w całej Polsce gorszych nie ma. Ludzie do dziś dnia mieszkają w piwnicach po domach rozwalonych w czasie wojny, mieszkają w ziemiankach z czasów wojny. Proszę mi wierzyć, że dobry gospodarz lepsze ma pomieszczenie dla nierogacizny, aniżeli mają mieszkania ci nieszczęśliwcy. Przez udzielenie tej pożyczki, o którą proszę, dokona się wielkiego aktu opieki, zwiąże się robotnika poleskiego nierozerwalnym węzłem z Państwem, a robotnik umie być wdzięcznym, gdy zajdzie potrzeba stanie jak mur w obronie Państwa, obroni go podobniej w r. 1920. W tym roku 1920 wielu ludzi z Warszawy uciekało, uciekali i robotnicy, z tą jednak różnicą, że sfery cośkolwiek posiadające wiały na zachód i za granicę, robotnik zaś wiał w pole, do okopów, aby tam swą piersią zagrodzić wrogowi drogę do stolicy. A że jest prawdą, iż to poczucie łączności, poczucie ofiary dla Państwa w robotniku poleskim tkwi, dowodem tego były dni zaolziańskie, kiedy i w Brześciu robociarze gromadnie zgłaszali się na ochotników i zasypywali nas pytaniami, kiedy pójdziemy walczyć?</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#FranciszekPacześniak">Proszę więc Pana Ministra o Polesiu nie zapominać.</u>
<u xml:id="u-22.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SSzelągowska">Wysoki Senacie! Jeżeli chodzi o sprawę opieki społecznej, to będę tu wykładnikiem uchwał, jakie powziął kongres Pracy Obywatelskiej Kobiet w roku ubiegłym.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SSzelągowska">Przede wszystkim poruszone tam było w bardzo szerokim zakresie zagadnienie opieki nad macierzyństwem, dzieckiem i młodzieżą i kongres wypowiedział się za ustanowieniem wojewódzkich, powiatowych i gminnych rad opieki społecznej nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą z centralnym organem nadrzędnym, a rady te stałyby się organami koordynującymi działalność czynników samorządowych i społecznych w zakresie opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą. Przyczyniłoby się to może do polepszenia stanu tej opieki, która jest czynnikiem tak ważnym w życiu miast i wsi.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SSzelągowska">Dalej z uwagi na zgubny wpływ alkoholizmu wypowiadam się za reaktywowaniem przepisów ustawy przeciwalkoholowej z r. 1920.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SSzelągowska">Pragnęłabym tu podkreślić wagę hufców pracy. Ochotnicza służba pracy w junackich hufcach pracy jest prowadzona bardzo celowo i zgodnie z potrzebami społecznymi Rzeczypospolitej. Junackie hufce pracy nie tylko z całą sumiennością wykonują opiekę pod względem moralnym, materialnym i umysłowym nad powierzoną młodzieżą, ale wyzyskują wszelkie możliwości, aby w czasie trwania służby pracy dać junakom i junaczkom możność zdobycia kwalifikacyj zawodowych, przyuczyć ich do pracy zespołowej.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SSzelągowska">Jeżeli mowa o zagadnieniu opieki na wsi, to koniecznym jest stworzenie lotnych poradni dla matki i dziecka oraz ruchomych przychodni specjalnych, opartych o wielkie ośrodki zdrowia. Koniecznym jest powiększenie liczby szkół pielęgniarskich i udostępnienie korzystania z nich dziewczętom wiejskim przez tworzenie burs i stypendiów. Wreszcie koniecznym jest zabezpieczenie prawne kobietom rodzącym opieki położniczej.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SSzelągowska">Padały tu rozważania na temat zagadnień populacyjnych, ale wiemy i brać musimy pod uwagę, w jak okropnych warunkach przychodzi ten nowy obywatel na świat na wsi, toteż są wypadki, o których mówił nam p. sen. Przedpełski, że na 10 dzieci 7 umiera. Są to sprawy pierwszorzędnej wagi, a prawne zabezpieczenie kobiecie rodzącej opieki położniczej jest pierwszym etapem na drodze poprawy stosunków w tej dziedzinie.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SSzelągowska">Oczywiście, rozbudowa opieki społecznej jest ściśle związana z możliwościami finansowymi, jakie posiada Rząd, samorząd i instytucje społeczne. Zwrócić tu pragnę uwagę na fundacje, z których wiele nie służy tym celom, na jakie były przez fundatorów przeznaczone, i tę sprawę należało by z punktu widzenia interesów opieki społecznej rozważyć.</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SSzelągowska">Wreszcie, uznając że kobiety mają szczególne uzdolnienia do pracy opiekuńczej, naszym dezyderatem jest ułatwić kobietom kształcenie na zawodowe pracownice społeczne oraz ułatwić kobietom obejmowanie stanowisk w samorządach, na których spoczywa obowiązek sprawowania opieki społecznej, a gdzie współpraca kobiet dawała i daje jak najlepsze wyniki.</u>
- <u xml:id="u-24.8" who="#SSzelągowska">Przechodząc z kolei do Funduszu Pracy, pragnę poruszyć tylko jedno zagadnienie, mianowicie zatrudniania bezrobotnych pracowników umysłowych przez Fundusz pracy. Na ogólną liczbę 19 milionów dniówek, przepracowanych na robotach publicznych, pracownicy umysłowi przepracowali jakieś pół miliona, czyli niespełna 3%. To było w r. 1936/37. W roku następnym 1937/38 na robotach finansowanych przez Fundusz Pracy, łącznie z pracami przy studiach i projektach, przepracowano 13 milionów dniówek, z czego na pracowników umysłowych przypada też jakieś 3%.</u>
- <u xml:id="u-24.9" who="#SSzelągowska">Jeżeli się jednak weźmie pod uwagę, że pracownicy umysłowi stanowili w r. 1936/37 przeszło 9% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, a w r. 1937/38 przeszło 8% ogółu zarejestrowanych, to dysproporcja między stanem bezrobocia pracowników umysłowych a liczbą zatrudnionych na robotach publicznych pracowników umysłowych jest znaczna właśnie na niekorzyść pracowników umysłowych. Z powodu niewielkich możliwości zatrudnienia pracowników umysłowych na robotach publicznych Fundusz Pracy powinien położyć silniejszy niż dotychczas nacisk na specjalną akcję zatrudniania pracowników umysłowych.</u>
- <u xml:id="u-24.10" who="#SSzelągowska">Sprawozdania z działalności Funduszu Pracy informują tylko o wysokości kredytów przeznaczanych dotychczas na tę akcję. I tak: w r. 1936/37 przewidziana była kwota 2.000.000 zł, a wydano 1.944.000 zł, w r. 1937/38 wydano 1.986.000 zł. Natomiast sprawozdania nie podają, ilu pracowników umysłowych zostało w ramach tej akcji zatrudnionych. Zatrudnienie miało charakter doraźny, krótkotrwały i cała akcja nie była prowadzona według jednolitego planu, opracowanego pod kątem widzenia potrzeb rynku. Przy stosowaniu dotychczasowych metod nie ma widoków, aby Fundusz Pracy przyczynił się do rozwiązania zagadnienia bezrobocia pracowników umysłowych. Dopóki Fundusz Pracy nie ma danych co do sytuacji na rynku pracy umysłowej, nie może być mowy o planowej i zakreślonej na szerszą skalę akcji walki z bezrobociem.</u>
- <u xml:id="u-24.11" who="#SSzelągowska">Koniecznym jest powołanie do życia specjalnej placówki badania faktycznego zapotrzebowania sił pracowniczych w Polsce, celem dostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb życia gospodarczego i uniknięcia dzięki temu kwalifikowanego bezrobocia.</u>
- <u xml:id="u-24.12" who="#SSzelągowska">Statystyka lat ostatnich nie daje należytego zobrazowania układu stosunków zawodowych. Nie stać zaś nas na sprawdzanie celowości przygotowania do poszczególnych zawodów drogą przykrych doświadczeń na ludziach, a w ich konsekwencji zamykanie placówek zawodowej wiedzy wówczas, gdy pewna część absolwentów znajdzie się na bruku skutkiem braku zapotrzebowania na dany zawód.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#AnnaSzelągowska">Wysoki Senacie! Jeżeli chodzi o sprawę opieki społecznej, to będę tu wykładnikiem uchwał, jakie powziął kongres Pracy Obywatelskiej Kobiet w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#AnnaSzelągowska">Przede wszystkim poruszone tam było w bardzo szerokim zakresie zagadnienie opieki nad macierzyństwem, dzieckiem i młodzieżą i kongres wypowiedział się za ustanowieniem wojewódzkich, powiatowych i gminnych rad opieki społecznej nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą z centralnym organem nadrzędnym, a rady te stałyby się organami koordynującymi działalność czynników samorządowych i społecznych w zakresie opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą. Przyczyniłoby się to może do polepszenia stanu tej opieki, która jest czynnikiem tak ważnym w życiu miast i wsi.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#AnnaSzelągowska">Dalej z uwagi na zgubny wpływ alkoholizmu wypowiadam się za reaktywowaniem przepisów ustawy przeciwalkoholowej z r. 1920.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#AnnaSzelągowska">Pragnęłabym tu podkreślić wagę hufców pracy. Ochotnicza służba pracy w junackich hufcach pracy jest prowadzona bardzo celowo i zgodnie z potrzebami społecznymi Rzeczypospolitej. Junackie hufce pracy nie tylko z całą sumiennością wykonują opiekę pod względem moralnym, materialnym i umysłowym nad powierzoną młodzieżą, ale wyzyskują wszelkie możliwości, aby w czasie trwania służby pracy dać junakom i junaczkom możność zdobycia kwalifikacyj zawodowych, przyuczyć ich do pracy zespołowej.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#AnnaSzelągowska">Jeżeli mowa o zagadnieniu opieki na wsi, to koniecznym jest stworzenie lotnych poradni dla matki i dziecka oraz ruchomych przychodni specjalnych, opartych o wielkie ośrodki zdrowia. Koniecznym jest powiększenie liczby szkół pielęgniarskich i udostępnienie korzystania z nich dziewczętom wiejskim przez tworzenie burs i stypendiów. Wreszcie koniecznym jest zabezpieczenie prawne kobietom rodzącym opieki położniczej.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#AnnaSzelągowska">Padały tu rozważania na temat zagadnień populacyjnych, ale wiemy i brać musimy pod uwagę, w jak okropnych warunkach przychodzi ten nowy obywatel na świat na wsi, toteż są wypadki, o których mówił nam p. sen. Przedpełski, że na 10 dzieci 7 umiera. Są to sprawy pierwszorzędnej wagi, a prawne zabezpieczenie kobiecie rodzącej opieki położniczej jest pierwszym etapem na drodze poprawy stosunków w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#AnnaSzelągowska">Oczywiście, rozbudowa opieki społecznej jest ściśle związana z możliwościami finansowymi, jakie posiada Rząd, samorząd i instytucje społeczne. Zwrócić tu pragnę uwagę na fundacje, z których wiele nie służy tym celom, na jakie były przez fundatorów przeznaczone, i tę sprawę należało by z punktu widzenia interesów opieki społecznej rozważyć.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#AnnaSzelągowska">Wreszcie, uznając że kobiety mają szczególne uzdolnienia do pracy opiekuńczej, naszym dezyderatem jest ułatwić kobietom kształcenie na zawodowe pracownice społeczne oraz ułatwić kobietom obejmowanie stanowisk w samorządach, na których spoczywa obowiązek sprawowania opieki społecznej, a gdzie współpraca kobiet dawała i daje jak najlepsze wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#AnnaSzelągowska">Przechodząc z kolei do Funduszu Pracy, pragnę poruszyć tylko jedno zagadnienie, mianowicie zatrudniania bezrobotnych pracowników umysłowych przez Fundusz pracy. Na ogólną liczbę 19 milionów dniówek, przepracowanych na robotach publicznych, pracownicy umysłowi przepracowali jakieś pół miliona, czyli niespełna 3%. To było w r. 1936/37. W roku następnym 1937/38 na robotach finansowanych przez Fundusz Pracy, łącznie z pracami przy studiach i projektach, przepracowano 13 milionów dniówek, z czego na pracowników umysłowych przypada też jakieś 3%.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#AnnaSzelągowska">Jeżeli się jednak weźmie pod uwagę, że pracownicy umysłowi stanowili w r. 1936/37 przeszło 9% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, a w r. 1937/38 przeszło 8% ogółu zarejestrowanych, to dysproporcja między stanem bezrobocia pracowników umysłowych a liczbą zatrudnionych na robotach publicznych pracowników umysłowych jest znaczna właśnie na niekorzyść pracowników umysłowych. Z powodu niewielkich możliwości zatrudnienia pracowników umysłowych na robotach publicznych Fundusz Pracy powinien położyć silniejszy niż dotychczas nacisk na specjalną akcję zatrudniania pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#AnnaSzelągowska">Sprawozdania z działalności Funduszu Pracy informują tylko o wysokości kredytów przeznaczanych dotychczas na tę akcję. I tak: w r. 1936/37 przewidziana była kwota 2.000.000 zł, a wydano 1.944.000 zł, w r. 1937/38 wydano 1.986.000 zł. Natomiast sprawozdania nie podają, ilu pracowników umysłowych zostało w ramach tej akcji zatrudnionych. Zatrudnienie miało charakter doraźny, krótkotrwały i cała akcja nie była prowadzona według jednolitego planu, opracowanego pod kątem widzenia potrzeb rynku. Przy stosowaniu dotychczasowych metod nie ma widoków, aby Fundusz Pracy przyczynił się do rozwiązania zagadnienia bezrobocia pracowników umysłowych. Dopóki Fundusz Pracy nie ma danych co do sytuacji na rynku pracy umysłowej, nie może być mowy o planowej i zakreślonej na szerszą skalę akcji walki z bezrobociem.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#AnnaSzelągowska">Koniecznym jest powołanie do życia specjalnej placówki badania faktycznego zapotrzebowania sił pracowniczych w Polsce, celem dostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb życia gospodarczego i uniknięcia dzięki temu kwalifikowanego bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#AnnaSzelągowska">Statystyka lat ostatnich nie daje należytego zobrazowania układu stosunków zawodowych. Nie stać zaś nas na sprawdzanie celowości przygotowania do poszczególnych zawodów drogą przykrych doświadczeń na ludziach, a w ich konsekwencji zamykanie placówek zawodowej wiedzy wówczas, gdy pewna część absolwentów znajdzie się na bruku skutkiem braku zapotrzebowania na dany zawód.</u>
<u xml:id="u-24.13" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-24.14" who="#SSzelągowska">Aby zapewnić tak wskazaną racjonalną gospodarkę czynnikiem pracy, należy koniecznie wprowadzić ścisłe badanie rynku pracy, jego potrzeb i jego wymagań. Na podstawie dokonanych badań ustalić będzie też można, w jakim kierunku przeszkalać bezrobotnych pracowników umysłowych. Akcja dokształcania i przeszkalania zawodowego jest uznana na całym świecie za jeden z najlepszych środków w walce z bezrobociem pracowników umysłowych. Tymczasem akcja przysposobienia zawodowego, prowadzona przez Fundusz Pracy, w minimalnym tylko stopniu obejmuje pracowników umysłowych. Kredyty na tę akcję były dotychczas bardzo szczupłe, w 1937/38 r. — 770.000 zł. Dopiero na rok 1938/39 preliminowano 1.000.000 zł, to samo na rok 1939/40. Przy obecnym rozdziale kredytów pracownicy umysłowi są pokrzywdzeni, na co organizacje pracownicze niejednokrotnie zwracały uwagę.</u>
- <u xml:id="u-24.15" who="#SSzelągowska">Reasumuję: Fundusz Pracy powinien 1) przeprowadzić lub sfinansować badania nad rynkiem pracy umysłowej, 2) opracować na zasadzie wyników badań plan dokształcenia zawodowego bezrobotnych pracowników umysłowych, którzy nie posiadają odpowiednich kwalifikacyj, wreszcie 3) zwiększyć kredyty na akcję zatrudnienia pracowników umysłowych i prowadzić tę akcję według określonego planu w porozumieniu z instytucjami społecznymi i publicznymi, zatrudniającymi tych pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#AnnaSzelągowska">Aby zapewnić tak wskazaną racjonalną gospodarkę czynnikiem pracy, należy koniecznie wprowadzić ścisłe badanie rynku pracy, jego potrzeb i jego wymagań. Na podstawie dokonanych badań ustalić będzie też można, w jakim kierunku przeszkalać bezrobotnych pracowników umysłowych. Akcja dokształcania i przeszkalania zawodowego jest uznana na całym świecie za jeden z najlepszych środków w walce z bezrobociem pracowników umysłowych. Tymczasem akcja przysposobienia zawodowego, prowadzona przez Fundusz Pracy, w minimalnym tylko stopniu obejmuje pracowników umysłowych. Kredyty na tę akcję były dotychczas bardzo szczupłe, w 1937/38 r. — 770.000 zł. Dopiero na rok 1938/39 preliminowano 1.000.000 zł, to samo na rok 1939/40. Przy obecnym rozdziale kredytów pracownicy umysłowi są pokrzywdzeni, na co organizacje pracownicze niejednokrotnie zwracały uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#AnnaSzelągowska">Reasumuję: Fundusz Pracy powinien 1) przeprowadzić lub sfinansować badania nad rynkiem pracy umysłowej, 2) opracować na zasadzie wyników badań plan dokształcenia zawodowego bezrobotnych pracowników umysłowych, którzy nie posiadają odpowiednich kwalifikacyj, wreszcie 3) zwiększyć kredyty na akcję zatrudnienia pracowników umysłowych i prowadzić tę akcję według określonego planu w porozumieniu z instytucjami społecznymi i publicznymi, zatrudniającymi tych pracowników.</u>
<u xml:id="u-24.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. Minister Opieki Społecznej.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
<u xml:id="u-26.0" who="#MinisterOpiekiSpołecznejZyndramKościałkowski">Wysoki Senacie! Sprawozdania, które zostały złożone obu Izbom przez pp. referentów budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, oraz moje przemówienia w Sejmie i na Komisji Budżetowej Senatu upoważniają mnie do tego — sądzę — że dziś szczegółowiej zagadnień mego resortu nie potrzebuję omawiać, jak również na szereg poruszonych tutaj spraw mogę nie odpowiadać, gdyż w sprawozdaniach tych znajdą Panie Senatorki i Panowie Senatorowie szereg odpowiedzi na kwestie dziś poruszone, a przede wszystkim na kwestię, poruszoną przez kilku pp. senatorów, o konieczności opieki nad wsią polską i zwrócenia na nią szczególnej uwagi. Sprawa jest natury tak poważnej, że w paru słowach ją omówię.</u>
@@ -314,99 +314,99 @@
<u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Czy Panowie Sprawozdawcy chcą zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#BogusławMiedziński">Czy Panowie Sprawozdawcy chcą zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(S. Malski: Nie.)</u>
<u xml:id="u-27.2" who="#komentarz">(S. Fichna: Nie.)</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#Marszałek">Rozprawa została zakończona.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#Marszałek">Odraczam posiedzenie do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#BogusławMiedziński">Rozprawa została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#BogusławMiedziński">Odraczam posiedzenie do godz. 17.</u>
<u xml:id="u-27.5" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 35 do godz. 17 min. 8.)</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Zanim przystąpimy do naszych dalszych obrad, chcę się podzielić z Izbą dobrą nowiną. W dzisiejszym dniu zetknęły się na przełęczach Karpat wojska Rzeczypospolitej Polskiej i wojska Królestwa Węgier.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Zanim przystąpimy do naszych dalszych obrad, chcę się podzielić z Izbą dobrą nowiną. W dzisiejszym dniu zetknęły się na przełęczach Karpat wojska Rzeczypospolitej Polskiej i wojska Królestwa Węgier.</u>
<u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Niech mi wolno będzie wyrazić radosne przekonanie, że uścisk dłoni, który wymienili między sobą dowódcy oddziałów armii polskiej i węgierskiej, będzie uściskiem dłoni dwóch bratnich narodów — na wieczne dobre sąsiedztwo, na mocną, wierną, męską przyjaźń.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BogusławMiedziński">Wysoka Izbo! Niech mi wolno będzie wyrazić radosne przekonanie, że uścisk dłoni, który wymienili między sobą dowódcy oddziałów armii polskiej i węgierskiej, będzie uściskiem dłoni dwóch bratnich narodów — na wieczne dobre sąsiedztwo, na mocną, wierną, męską przyjaźń.</u>
<u xml:id="u-28.3" who="#komentarz">(Huczne, długotrwale oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r. (druki senackie nr 34 i 41) — sprawozdawca s. Skoczylas.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r. (druki senackie nr 34 i 41) — sprawozdawca s. Skoczylas.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SSkoczylas">Wysoka Izbo! W generalnym referacie, a więc przed tygodniem, pozwoliłem sobie rok 1939 zaliczyć do lat niepokoju, i wypowiedzieć zdanie że polityczny teren międzynarodowy, zwłaszcza w Europie, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Po 6-miesięcznym zaledwie okresie spokoju mamy najświeższą bombę polityczną, która wczoraj wybuchła. Doniosłe wydarzenia, doniosłe zmiany, jakie zaszły u południowych granic Państwa naszego, wielkie zdarzenia, które zmieniają zarazem mapę Europy, oderwały uwagę Wysokiej Izby i nas wszystkich od mozolnej pracy nad budżetem Państwa i niejako na chwilę przyćmiły zainteresowanie się tymi pracami, bo myśli nas wszystkich uleciały do południowych słupów granicznych, bo cały wzrok i słuch wytężyliśmy na to, co się tam dzieje. Stanęliśmy wszyscy, jakby w pogotowiu.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#SSkoczylas">Dlatego też przystępując do referowania tej ważnej ustawy pozwalam sobie uwagę Wysokiej Izby zwrócić znowu na nasze prace i na tak aktualną dzisiaj ustawę, która właśnie to pogotowie w kraju wspiera i w tej najświeższej zmianie i najświeższym wydarzeniu może najmocniejsze uzasadnienie znaleźć.</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#SSkoczylas">Mamy do rozpatrzenia ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inwestycjach z funduszów państwowych od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r., a więc na najbliższe 3-lecie. Zauważyć muszę, że właśnie ustawa ta rozpoczyna nowy okres inwestycyjny, chociaż co do treści zbiega się niejako z dotychczasowym czy dawniejszym 4-letnim planem, już właśnie wykonanym, który wraz z dotacjami na obronę Państwa dosięgnął blisko 3 miliardów zł.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#SSkoczylas">Nowa ustawa jest pierwszą składową częścią tego wielkiego programu inwestycyjnego, który zgłosił p. Wicepremier na pierwszym posiedzeniu sesji sejmowej. Ujęcie inwestycji w dłuższej fali, a więc obecnie na 15 lat, jest bardzo ważnym krokiem naprzód, daje ciągłość, ma wielkie znaczenie dla gospodarstwa i dla rozwoju społecznego kraju, bo nawet luźny program 4-letni potrafił nie tylko dać rezultaty takie, jak wzmożenie obronności, jak stworzenie ośrodków pracy, ale również w r. 1936/37 przyczynił się do podźwignięcia gospodarstwa w kraju wzwyż i w dal. Jednakże ten plan 4-letni zaspokoił tylko część wielkich potrzeb obronnych i gospodarczych kraju.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#SSkoczylas">Wiemy, że nasz budżet państwowy, który Wysoka Izba ma jeszcze dotąd na warsztacie pracy, jest mały, jest za mały, a zwiększenie tego budżetu zależeć musi od zwiększenia dochodów publicznych, danin publicznych, które są niezależne od wzmocnienia i podniesienia gospodarstwa krajowego, 08 wyższego dochodu społecznego. Ten dochód społeczny trzeba podwyższyć nie tylko innymi źródłami, ale również między innymi i inwestycjami, które dzisiaj i na przyszłość stają się już koniecznością.</u>
- <u xml:id="u-29.5" who="#SSkoczylas">Nie potrafią tego zrobić luźne odrębne, trzy czy czteroletnie programy, oderwane od siebie, bo zrobią to gorzej i drożej. Tylko długofalowy program inwestycyjny, rozdzielony na wiele lat, który oparty jest o hierarchię wykonań, rozdzielonych w poszczególnych latach, wykonań, które rozwojowo zazębiają się wzajemnie, ten tylko program jest w stanie podnieść linię gospodarczą, która będzie tym dłuższą, im inwestycje będą więcej produkcyjne i im bardziej będą zwiększały obroty gospodarcze w kraju. Te walory, ten wielki ciężar gatunkowy posiada właśnie piętnastoletni wielki program inwestycyjny, którego dobre wykonanie w przyszłości będzie podstawą do przebudowy, do uzdrowienia struktury gospodarczej kraju. Społeczeństwo polskie, które było zrażone dawnymi eksperymentami inwestycyjnymi niepotrzebnych albo zbyt luksusowych budowli, obecnie po Gdyni i Centralnym Okręgu Przemysłowym nabrało znowu dużej wiary w zapowiedzi inwestycyjne Rządu. Społeczeństwo pragnące wzmocnić Polskę słucha z zadowoleniem o tym wielkim planie inwestycyjnym, śledzi przebieg obrad i czeka na jak najrychlejsze rozpoczęcie jego realizowania.</u>
- <u xml:id="u-29.6" who="#SSkoczylas">Hierarchia wykonań, przewidziana w tym wielkim planie, podzielonym na pięć trzyletnich okresów, nadaje każdemu z tych okresów miano według pracy na ten okres przeznaczonej. I tak, pierwszy okres ma miano — obronności kraju, drugi okres zajmuje komunikacja, trzeci — rolnictwo, czwarty — oświata, a piąty — reszta prac związanych z urbanizacją.</u>
- <u xml:id="u-29.7" who="#SSkoczylas">Otóż niniejsza ustawa rozpoczyna właśnie to pierwsze trzylecie pod znakiem inwestycyj obronnych...</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#StanisławSkoczylas">Wysoka Izbo! W generalnym referacie, a więc przed tygodniem, pozwoliłem sobie rok 1939 zaliczyć do lat niepokoju, i wypowiedzieć zdanie że polityczny teren międzynarodowy, zwłaszcza w Europie, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Po 6-miesięcznym zaledwie okresie spokoju mamy najświeższą bombę polityczną, która wczoraj wybuchła. Doniosłe wydarzenia, doniosłe zmiany, jakie zaszły u południowych granic Państwa naszego, wielkie zdarzenia, które zmieniają zarazem mapę Europy, oderwały uwagę Wysokiej Izby i nas wszystkich od mozolnej pracy nad budżetem Państwa i niejako na chwilę przyćmiły zainteresowanie się tymi pracami, bo myśli nas wszystkich uleciały do południowych słupów granicznych, bo cały wzrok i słuch wytężyliśmy na to, co się tam dzieje. Stanęliśmy wszyscy, jakby w pogotowiu.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#StanisławSkoczylas">Dlatego też przystępując do referowania tej ważnej ustawy pozwalam sobie uwagę Wysokiej Izby zwrócić znowu na nasze prace i na tak aktualną dzisiaj ustawę, która właśnie to pogotowie w kraju wspiera i w tej najświeższej zmianie i najświeższym wydarzeniu może najmocniejsze uzasadnienie znaleźć.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#StanisławSkoczylas">Mamy do rozpatrzenia ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inwestycjach z funduszów państwowych od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r., a więc na najbliższe 3-lecie. Zauważyć muszę, że właśnie ustawa ta rozpoczyna nowy okres inwestycyjny, chociaż co do treści zbiega się niejako z dotychczasowym czy dawniejszym 4-letnim planem, już właśnie wykonanym, który wraz z dotacjami na obronę Państwa dosięgnął blisko 3 miliardów zł.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#StanisławSkoczylas">Nowa ustawa jest pierwszą składową częścią tego wielkiego programu inwestycyjnego, który zgłosił p. Wicepremier na pierwszym posiedzeniu sesji sejmowej. Ujęcie inwestycji w dłuższej fali, a więc obecnie na 15 lat, jest bardzo ważnym krokiem naprzód, daje ciągłość, ma wielkie znaczenie dla gospodarstwa i dla rozwoju społecznego kraju, bo nawet luźny program 4-letni potrafił nie tylko dać rezultaty takie, jak wzmożenie obronności, jak stworzenie ośrodków pracy, ale również w r. 1936/37 przyczynił się do podźwignięcia gospodarstwa w kraju wzwyż i w dal. Jednakże ten plan 4-letni zaspokoił tylko część wielkich potrzeb obronnych i gospodarczych kraju.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#StanisławSkoczylas">Wiemy, że nasz budżet państwowy, który Wysoka Izba ma jeszcze dotąd na warsztacie pracy, jest mały, jest za mały, a zwiększenie tego budżetu zależeć musi od zwiększenia dochodów publicznych, danin publicznych, które są niezależne od wzmocnienia i podniesienia gospodarstwa krajowego, 08 wyższego dochodu społecznego. Ten dochód społeczny trzeba podwyższyć nie tylko innymi źródłami, ale również między innymi i inwestycjami, które dzisiaj i na przyszłość stają się już koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#StanisławSkoczylas">Nie potrafią tego zrobić luźne odrębne, trzy czy czteroletnie programy, oderwane od siebie, bo zrobią to gorzej i drożej. Tylko długofalowy program inwestycyjny, rozdzielony na wiele lat, który oparty jest o hierarchię wykonań, rozdzielonych w poszczególnych latach, wykonań, które rozwojowo zazębiają się wzajemnie, ten tylko program jest w stanie podnieść linię gospodarczą, która będzie tym dłuższą, im inwestycje będą więcej produkcyjne i im bardziej będą zwiększały obroty gospodarcze w kraju. Te walory, ten wielki ciężar gatunkowy posiada właśnie piętnastoletni wielki program inwestycyjny, którego dobre wykonanie w przyszłości będzie podstawą do przebudowy, do uzdrowienia struktury gospodarczej kraju. Społeczeństwo polskie, które było zrażone dawnymi eksperymentami inwestycyjnymi niepotrzebnych albo zbyt luksusowych budowli, obecnie po Gdyni i Centralnym Okręgu Przemysłowym nabrało znowu dużej wiary w zapowiedzi inwestycyjne Rządu. Społeczeństwo pragnące wzmocnić Polskę słucha z zadowoleniem o tym wielkim planie inwestycyjnym, śledzi przebieg obrad i czeka na jak najrychlejsze rozpoczęcie jego realizowania.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#StanisławSkoczylas">Hierarchia wykonań, przewidziana w tym wielkim planie, podzielonym na pięć trzyletnich okresów, nadaje każdemu z tych okresów miano według pracy na ten okres przeznaczonej. I tak, pierwszy okres ma miano — obronności kraju, drugi okres zajmuje komunikacja, trzeci — rolnictwo, czwarty — oświata, a piąty — reszta prac związanych z urbanizacją.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#StanisławSkoczylas">Otóż niniejsza ustawa rozpoczyna właśnie to pierwsze trzylecie pod znakiem inwestycyj obronnych...</u>
<u xml:id="u-29.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-29.9" who="#SSkoczylas">...które dobrze wykonane, będą dobrą zapowiedzią i dla dalszych okresów. Jest to więc bardzo ważny okres trzyletni i niewątpliwie, gdyby brakło w nim tej głównej sprężyny, która pcha naprzód całą pracę, to jest zabezpieczenia dostatecznego kapitału, to wówczas mogłoby to osłabić wiarę i w przyszłe okresy i mogłoby się stać ujemną propagandą. Dlatego więc musi być zrobiony nadzwyczajny wysiłek, cały Rząd i obie Izby muszą wspierać Ministra Skarbu, ażeby zdobył odpowiednią kwotę dla tego okresu.</u>
- <u xml:id="u-29.10" who="#SSkoczylas">Globalna suma na ten cel przeznaczona wynosi 2 miliardy zł. Art. 1 rozdziela tę kwotę w sposób następujący: na obronę narodową 1.200 miln. na inne inwestycje, bądź to związane z obronnością kraju, bądź to gospodarcze 800 miln. zł Obsługa tego, według otrzymanych informacyj, dzieli się jak następuje: 1.200 miln. na fundusz Obrony Narodowej ma zaspokoić powiększenie zasobów i inwestycje wojskowe, natomiast sumę 800 miln. przeznacza się na tak zwane cywilne inwestycje. Rozdziela się ją między ministerstwa następująco: Ministerstwo Przemysłu i Handlu otrzymuje z tych 800 miln. kwotę 115 miln., z których 30 miln. idzie na gazyfikację, a więc na założenie fabryki gazoliny i paliw wysoko aktywnych, jak również na budowę magistrali gazowej w oparciu o Daszawę, a więc o miejsce, gdzie Rząd dokonał wielu głębokich wierceń i otrzymał z nich gaz ziemny.</u>
- <u xml:id="u-29.11" who="#SSkoczylas">Druga część tego 115-milionowego kapitału w kwocie 15 miln. przypada na inwestycje morskie, mianowicie 10,5 miln. na urządzenia portowe, a 4,5 miln. na flotę rybacką i urządzenia rybackie.</u>
- <u xml:id="u-29.12" who="#SSkoczylas">Największa z tych kwot, bo 70 miln. zł przeznaczona jest na elektryfikację, z tego 38 miln. przypada na urządzenia państwowe, a więc na linie o wysokim napięciu i na budowę centrali elektrycznej w Centralnym Okręgu Przemysłowym, zaś 32 miln. przypada na inwestycje samorządowe, mianowicie na stacje rozdzielcze, transformatorowe i na przebudowę czy rozbudowę własnych wytwórni.</u>
- <u xml:id="u-29.13" who="#SSkoczylas">Z całości tych 800 miln. największa kwota 485 miln. przypadła Ministerstwu Komunikacji. Na inwestycje kolejowe przypada z tego 210 miln., z czego ma się pokryć za 90 miln. budowę węzłów kolejowych, przy czym 60 miln. przypada na sam węzeł warszawski. Następnie 36 miln. przypada na nową linię kolejową Łuków — Skierniewice, a reszta — 84 miln. przewidziana jest prawdopodobnie na uzupełnienie taboru kolejowego. Na inwestycje drogowe i mosty przeznaczono 200 miln., z tego ma się pokryć dokończenie budowy dróg z Warszawy do Krakowa, Katowic, Łodzi, Poznania, następnie na kontynuowanie dróg z Warszawy do Lwowa i Gdyni, dalej ma być wykonane 1000 km dróg na wschodnich kresach, wreszcie na budowę szeregu mostów, m. in. mostów na Wiśle: w Szczuczynie, Sandomierzu i w Nieszawie.</u>
- <u xml:id="u-29.14" who="#SSkoczylas">Wreszcie przychodzi kwota 75 miln. na drogi wodne, z czego ma się ukończyć zaporę na Dunajcu w Czchowie i Rożnowie wraz z zakładami wodno-elektrycznymi, jak również zakład wodno-elektryczny na Sole w Porąbce. Nadmienić trzeba, że plan inwestycyjny łączy się również w dalszym ciągu z inwestycjami, dokonywanymi z Funduszu Pracy, i z tej łącznej kwoty ma być wykonana budowa głównego kanału z zagłębia węglowego do COP-u, zabudowanie potoków górskich w dorzeczu górnej Wisły i w dorzeczu Dniestru, regulacja części Wisły od ujścia Dunajca aż do Sandomierza, a na środkowej Wiśle obwałowanie i budowa portów śródlądowych dla celów żeglugowych. Wyłącznie z Funduszu Pracy ma być budowany kanał Gopło — Warta, jak również stacja wodno-elektryczna w Turniszkach na Wilii.</u>
- <u xml:id="u-29.15" who="#SSkoczylas">Ministerstwo Rolnictwa otrzymuje kwotę 105 miln., z których 60 miln. wypada jako dotacja na Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej na zabudowania i pomoc kredytową przy scalaniu, na kredyty inwestycyjne dla osadników, wreszcie dla zagospodarowania łąk. Melioracje otrzymują z tego funduszu kwotę 30 miln., jednak trzeba dodać, że melioracje mają pewną pomoc z różnych innych funduszów, jak Fundusz Pracy, z operacji finansowych, świadczeń samorządów i ludności w kwocie 53 miln. To znaczy razem 83 miln. pójdzie na melioracje, z czego ma się wykonać 150 km obwałowań, 1000 km dróg wodnych i regulacji rzek. Wreszcie 15 miln. zł przeznacza się na usprawnienie obrotu artykułami rolniczymi, a więc na budowę elewatorów, spichlerzy, magazynów, basenów rybnych, mleczarń, zbiornic jaj itp.</u>
- <u xml:id="u-29.16" who="#SSkoczylas">Zaznaczyć trzeba, że w budżecie zwyczajnym znajduje się kwota 22 miln. zł na subsydia, z których i ten dział może korzystać.</u>
- <u xml:id="u-29.17" who="#SSkoczylas">Wreszcie Ministerstwo Poczt i Telegrafów otrzyma z tego planu inwestycyjnego kwotę 45 miln. zł i na ogólne budownictwo kwotę 50 miln., z której Sejm wyłączył 24 miln., przeznaczając je na Ministerstwo Oświaty, mianowicie na cele ogólnego budownictwa, w czym ma się znaleźć i dokończenie Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, ale głównie ma to być przeznaczone na zawodowe szkolnictwo.</u>
- <u xml:id="u-29.18" who="#SSkoczylas">Wyłączając z dyskusji dotację na Fundusz Obrony Narodowej, jako cel wyższego rzędu, trzeba zauważyć — i wszystkim pp. senatorom wpadnie to w oko — że te 800 miln. zł na cywilne inwestycje są rozdrobnione aż na 11 obiektów. Jednakże to rozdrobnienie ma pewne uzasadnienie, nie tylko w tym, że część tej kwoty związana jest z Funduszem Obrony Narodowej, ale zarazem, że w niektórych działach administracji państwowej, zwłaszcza w działach gospodarczych, są tak wielkie braki, że już w pierwszym okresie inwestycyjnym musiało się przeznaczyć pewne kwoty na komunikację, rolnictwo i oświatę, chociaż każde z nich ma swój okres inwestycyjny, przewidziany później.</u>
- <u xml:id="u-29.19" who="#SSkoczylas">Art. 2 ustawy przewiduje podział roczny i podział kwartalny kredytów. Podział roczny odbywać się ma na wniosek Ministra Skarbu przez Radę Ministrów, a podział kwartalny — przez Ministra Skarbu. Oczywiście, że między tymi wykonaniami będzie stworzona pewna hierarchia, a po drugie kredyty będą przyznawane na podstawie poprzednich kosztorysów i projektów, co naturalnie jest zaznaczone w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy.</u>
- <u xml:id="u-29.20" who="#SSkoczylas">Art. 4 upoważnia do przeprowadzenia w kraju operacyj finansowych na te cele inwestycyjne. I tak, upoważnia się Ministra Skarbu do poczynienia operacyj do kwoty 1.485 miln. zł, Ministra Komunikacji — do 210 miln. zł, Ministra Poczt i Telegrafów — do 45 miln. zł, a 200 miln. zł przeznacza się na drogi i mosty. Wydatki będą pokrywane z wpływów z operacyj kredytowych Państwowego Funduszu Drogowego, natomiast 60 miln. zł — na pomoc rolniczą przeznaczone będą z operacyj finansowych Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej.</u>
- <u xml:id="u-29.21" who="#SSkoczylas">Dla tych kwot Minister Skarbu przewiduje pokrycie, raczej stukanie tych pieniędzy w różnych elementach. I tak, myśli pokryć to z nadwyżek kapitałów wszystkich zakładów ubezpieczeń, zorganizowanego rynku pieniężnego, częściowo z pożyczki zagranicznej towarowej i gotówkowej, w mniejszym stopniu również z pożyczek wewnętrznych towarowych, wreszcie z kapitału trzechlecia emisyjnego rynku wewnętrznego. Nie będzie to tak łatwe, bo przecież zadłużenie Państwa musi być chronione i nie może przekroczyć granic sygnalizujących niebezpieczeństwo, jakie może wyniknąć z drenażu rynku pieniężnego. Następnie inwestycje muszą być w pewnym stosunku do możliwości materialnych kraju, a więc do dochodu społecznego. Wreszcie wydatki na inwestycje nie mogą zagrozić bilansowi płatniczemu.</u>
- <u xml:id="u-29.22" who="#SSkoczylas">Sejm obok wymienionego już wyłączenia kwoty na budowle Ministerstwa Oświaty poczynił niektóre stylistyczne i redakcyjne poprawki. Między innymi art. 8 dotychczasowy przesunął jako art. 9, natomiast rozbił art. 9 dotychczasowy na dwa działy i ust. (2) daje jako art. 8, uzupełniając dodatkiem, że wszystkie wpływy z pożyczek zagranicznych — z pożyczki francuskiej, które będą po 31 marca 1939 r. wpływać, mają być przeznaczone na dotacje Funduszu Obrony Narodowej ponad kwoty artykułem pierwszym przewidywane.</u>
- <u xml:id="u-29.23" who="#SSkoczylas">Na Komisji Budżetowej Senatu wpłynął wniosek, który wprowadza istotną zmianę, mianowicie wobec wielkiego zapotrzebowania urządzeń dla wzmocnienia obrotu artykułami rolniczymi, na które jest przewidziane już 15 milionów zł, podnosi się tę kwotę o dalsze 15 milionów zł, wskutek czego i globalna kwota zwiększa się do 2.015.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-29.24" who="#SSkoczylas">Komisja Budżetowa Senatu uchwaliła ten wniosek, wskutek czego w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inne inwestycje z funduszów państwowych za czas od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r. w brzmieniu sejmowym, z podaną zmianą Komisji Budżetowej Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#StanisławSkoczylas">...które dobrze wykonane, będą dobrą zapowiedzią i dla dalszych okresów. Jest to więc bardzo ważny okres trzyletni i niewątpliwie, gdyby brakło w nim tej głównej sprężyny, która pcha naprzód całą pracę, to jest zabezpieczenia dostatecznego kapitału, to wówczas mogłoby to osłabić wiarę i w przyszłe okresy i mogłoby się stać ujemną propagandą. Dlatego więc musi być zrobiony nadzwyczajny wysiłek, cały Rząd i obie Izby muszą wspierać Ministra Skarbu, ażeby zdobył odpowiednią kwotę dla tego okresu.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#StanisławSkoczylas">Globalna suma na ten cel przeznaczona wynosi 2 miliardy zł. Art. 1 rozdziela tę kwotę w sposób następujący: na obronę narodową 1.200 miln. na inne inwestycje, bądź to związane z obronnością kraju, bądź to gospodarcze 800 miln. zł Obsługa tego, według otrzymanych informacyj, dzieli się jak następuje: 1.200 miln. na fundusz Obrony Narodowej ma zaspokoić powiększenie zasobów i inwestycje wojskowe, natomiast sumę 800 miln. przeznacza się na tak zwane cywilne inwestycje. Rozdziela się ją między ministerstwa następująco: Ministerstwo Przemysłu i Handlu otrzymuje z tych 800 miln. kwotę 115 miln., z których 30 miln. idzie na gazyfikację, a więc na założenie fabryki gazoliny i paliw wysoko aktywnych, jak również na budowę magistrali gazowej w oparciu o Daszawę, a więc o miejsce, gdzie Rząd dokonał wielu głębokich wierceń i otrzymał z nich gaz ziemny.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#StanisławSkoczylas">Druga część tego 115-milionowego kapitału w kwocie 15 miln. przypada na inwestycje morskie, mianowicie 10,5 miln. na urządzenia portowe, a 4,5 miln. na flotę rybacką i urządzenia rybackie.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#StanisławSkoczylas">Największa z tych kwot, bo 70 miln. zł przeznaczona jest na elektryfikację, z tego 38 miln. przypada na urządzenia państwowe, a więc na linie o wysokim napięciu i na budowę centrali elektrycznej w Centralnym Okręgu Przemysłowym, zaś 32 miln. przypada na inwestycje samorządowe, mianowicie na stacje rozdzielcze, transformatorowe i na przebudowę czy rozbudowę własnych wytwórni.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#StanisławSkoczylas">Z całości tych 800 miln. największa kwota 485 miln. przypadła Ministerstwu Komunikacji. Na inwestycje kolejowe przypada z tego 210 miln., z czego ma się pokryć za 90 miln. budowę węzłów kolejowych, przy czym 60 miln. przypada na sam węzeł warszawski. Następnie 36 miln. przypada na nową linię kolejową Łuków — Skierniewice, a reszta — 84 miln. przewidziana jest prawdopodobnie na uzupełnienie taboru kolejowego. Na inwestycje drogowe i mosty przeznaczono 200 miln., z tego ma się pokryć dokończenie budowy dróg z Warszawy do Krakowa, Katowic, Łodzi, Poznania, następnie na kontynuowanie dróg z Warszawy do Lwowa i Gdyni, dalej ma być wykonane 1000 km dróg na wschodnich kresach, wreszcie na budowę szeregu mostów, m. in. mostów na Wiśle: w Szczuczynie, Sandomierzu i w Nieszawie.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#StanisławSkoczylas">Wreszcie przychodzi kwota 75 miln. na drogi wodne, z czego ma się ukończyć zaporę na Dunajcu w Czchowie i Rożnowie wraz z zakładami wodno-elektrycznymi, jak również zakład wodno-elektryczny na Sole w Porąbce. Nadmienić trzeba, że plan inwestycyjny łączy się również w dalszym ciągu z inwestycjami, dokonywanymi z Funduszu Pracy, i z tej łącznej kwoty ma być wykonana budowa głównego kanału z zagłębia węglowego do COP-u, zabudowanie potoków górskich w dorzeczu górnej Wisły i w dorzeczu Dniestru, regulacja części Wisły od ujścia Dunajca aż do Sandomierza, a na środkowej Wiśle obwałowanie i budowa portów śródlądowych dla celów żeglugowych. Wyłącznie z Funduszu Pracy ma być budowany kanał Gopło — Warta, jak również stacja wodno-elektryczna w Turniszkach na Wilii.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#StanisławSkoczylas">Ministerstwo Rolnictwa otrzymuje kwotę 105 miln., z których 60 miln. wypada jako dotacja na Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej na zabudowania i pomoc kredytową przy scalaniu, na kredyty inwestycyjne dla osadników, wreszcie dla zagospodarowania łąk. Melioracje otrzymują z tego funduszu kwotę 30 miln., jednak trzeba dodać, że melioracje mają pewną pomoc z różnych innych funduszów, jak Fundusz Pracy, z operacji finansowych, świadczeń samorządów i ludności w kwocie 53 miln. To znaczy razem 83 miln. pójdzie na melioracje, z czego ma się wykonać 150 km obwałowań, 1000 km dróg wodnych i regulacji rzek. Wreszcie 15 miln. zł przeznacza się na usprawnienie obrotu artykułami rolniczymi, a więc na budowę elewatorów, spichlerzy, magazynów, basenów rybnych, mleczarń, zbiornic jaj itp.</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#StanisławSkoczylas">Zaznaczyć trzeba, że w budżecie zwyczajnym znajduje się kwota 22 miln. zł na subsydia, z których i ten dział może korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#StanisławSkoczylas">Wreszcie Ministerstwo Poczt i Telegrafów otrzyma z tego planu inwestycyjnego kwotę 45 miln. zł i na ogólne budownictwo kwotę 50 miln., z której Sejm wyłączył 24 miln., przeznaczając je na Ministerstwo Oświaty, mianowicie na cele ogólnego budownictwa, w czym ma się znaleźć i dokończenie Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, ale głównie ma to być przeznaczone na zawodowe szkolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#StanisławSkoczylas">Wyłączając z dyskusji dotację na Fundusz Obrony Narodowej, jako cel wyższego rzędu, trzeba zauważyć — i wszystkim pp. senatorom wpadnie to w oko — że te 800 miln. zł na cywilne inwestycje są rozdrobnione aż na 11 obiektów. Jednakże to rozdrobnienie ma pewne uzasadnienie, nie tylko w tym, że część tej kwoty związana jest z Funduszem Obrony Narodowej, ale zarazem, że w niektórych działach administracji państwowej, zwłaszcza w działach gospodarczych, są tak wielkie braki, że już w pierwszym okresie inwestycyjnym musiało się przeznaczyć pewne kwoty na komunikację, rolnictwo i oświatę, chociaż każde z nich ma swój okres inwestycyjny, przewidziany później.</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#StanisławSkoczylas">Art. 2 ustawy przewiduje podział roczny i podział kwartalny kredytów. Podział roczny odbywać się ma na wniosek Ministra Skarbu przez Radę Ministrów, a podział kwartalny — przez Ministra Skarbu. Oczywiście, że między tymi wykonaniami będzie stworzona pewna hierarchia, a po drugie kredyty będą przyznawane na podstawie poprzednich kosztorysów i projektów, co naturalnie jest zaznaczone w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#StanisławSkoczylas">Art. 4 upoważnia do przeprowadzenia w kraju operacyj finansowych na te cele inwestycyjne. I tak, upoważnia się Ministra Skarbu do poczynienia operacyj do kwoty 1.485 miln. zł, Ministra Komunikacji — do 210 miln. zł, Ministra Poczt i Telegrafów — do 45 miln. zł, a 200 miln. zł przeznacza się na drogi i mosty. Wydatki będą pokrywane z wpływów z operacyj kredytowych Państwowego Funduszu Drogowego, natomiast 60 miln. zł — na pomoc rolniczą przeznaczone będą z operacyj finansowych Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#StanisławSkoczylas">Dla tych kwot Minister Skarbu przewiduje pokrycie, raczej stukanie tych pieniędzy w różnych elementach. I tak, myśli pokryć to z nadwyżek kapitałów wszystkich zakładów ubezpieczeń, zorganizowanego rynku pieniężnego, częściowo z pożyczki zagranicznej towarowej i gotówkowej, w mniejszym stopniu również z pożyczek wewnętrznych towarowych, wreszcie z kapitału trzechlecia emisyjnego rynku wewnętrznego. Nie będzie to tak łatwe, bo przecież zadłużenie Państwa musi być chronione i nie może przekroczyć granic sygnalizujących niebezpieczeństwo, jakie może wyniknąć z drenażu rynku pieniężnego. Następnie inwestycje muszą być w pewnym stosunku do możliwości materialnych kraju, a więc do dochodu społecznego. Wreszcie wydatki na inwestycje nie mogą zagrozić bilansowi płatniczemu.</u>
+ <u xml:id="u-29.22" who="#StanisławSkoczylas">Sejm obok wymienionego już wyłączenia kwoty na budowle Ministerstwa Oświaty poczynił niektóre stylistyczne i redakcyjne poprawki. Między innymi art. 8 dotychczasowy przesunął jako art. 9, natomiast rozbił art. 9 dotychczasowy na dwa działy i ust. (2) daje jako art. 8, uzupełniając dodatkiem, że wszystkie wpływy z pożyczek zagranicznych — z pożyczki francuskiej, które będą po 31 marca 1939 r. wpływać, mają być przeznaczone na dotacje Funduszu Obrony Narodowej ponad kwoty artykułem pierwszym przewidywane.</u>
+ <u xml:id="u-29.23" who="#StanisławSkoczylas">Na Komisji Budżetowej Senatu wpłynął wniosek, który wprowadza istotną zmianę, mianowicie wobec wielkiego zapotrzebowania urządzeń dla wzmocnienia obrotu artykułami rolniczymi, na które jest przewidziane już 15 milionów zł, podnosi się tę kwotę o dalsze 15 milionów zł, wskutek czego i globalna kwota zwiększa się do 2.015.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-29.24" who="#StanisławSkoczylas">Komisja Budżetowa Senatu uchwaliła ten wniosek, wskutek czego w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inne inwestycje z funduszów państwowych za czas od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r. w brzmieniu sejmowym, z podaną zmianą Komisji Budżetowej Senatu.</u>
<u xml:id="u-29.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Głos ma s. Starzyński.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Starzyński.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SStarzyński">Wysoka Izbo! Jest rzeczą zrozumiałą, że przy debacie budżetowej wysuwają się zawsze na czoło zagadnienia i potrzeby, które nie uzyskały zaspokojenia w budżecie. Jest normalne, że wobec olbrzymiej dysproporcji potrzeb naszego kraju i naszych możliwości finansowych te właśnie niezaspokojone bolączki przede wszystkim widzimy, pragnąc, aby one zostały zaspokojone. Każda niemal dyskusja dostarcza nam tematu, aby wykazać wagę tych niezaspokojonych potrzeb i korzyści, jakie by dla całokształtu gospodarstwa narodowego wynikły, gdyby te właśnie potrzeby były zaspokojone. Dyskusja ta dotyczy hierarchii potrzeb, wielkiego zagadnienia, najbardziej istotnego, najbardziej ważkiego, ażeby ustalić co i w jakiej kolejności zaspokajać, ażeby życie nasze możliwie harmonijnie się rozwijało.</u>
- <u xml:id="u-31.1" who="#SStarzyński">20 lat niepodległego bytu, 20 lat walki o utrzymanie niepodległości, bo o nią przez tyle lat potrafiliśmy walczyć, aż wywalczyliśmy ją i na pewno do ostatniej kropli krwi potrafilibyśmy jej bronić, gdyby była zagrożona, ale 20 lat walki o umocnienie Państwa, o jego rolę i znaczenie w święcie, o uzupełnienie naszego Państwa o ziemie, które nie zostały przyłączone po wielkiej wojnie, o nasze stosunki normalne z sąsiadami, walki o wewnętrzną spoistość i o rozwój gospodarczy — te 20 lat ustaliły bezspornie, że pierwsze miejsce w hierarchii naszych potrzeb zajmuje obrona Państwa. Nie ma dziś nikogo, kto by proponował inną hierarchię. Jest to powszechne, jednomyślne zdanie. Znalazło też ono wyraz w rozpatrywanej dziś ustawie o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r.</u>
- <u xml:id="u-31.2" who="#SStarzyński">Na pewno cieszymy się wszyscy, że w tej 2 miliardowej ustawie 1.200 milionów przeznaczonych jest na inwestycje poświęcone zagadnieniu obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#StefanStarzyński">Wysoka Izbo! Jest rzeczą zrozumiałą, że przy debacie budżetowej wysuwają się zawsze na czoło zagadnienia i potrzeby, które nie uzyskały zaspokojenia w budżecie. Jest normalne, że wobec olbrzymiej dysproporcji potrzeb naszego kraju i naszych możliwości finansowych te właśnie niezaspokojone bolączki przede wszystkim widzimy, pragnąc, aby one zostały zaspokojone. Każda niemal dyskusja dostarcza nam tematu, aby wykazać wagę tych niezaspokojonych potrzeb i korzyści, jakie by dla całokształtu gospodarstwa narodowego wynikły, gdyby te właśnie potrzeby były zaspokojone. Dyskusja ta dotyczy hierarchii potrzeb, wielkiego zagadnienia, najbardziej istotnego, najbardziej ważkiego, ażeby ustalić co i w jakiej kolejności zaspokajać, ażeby życie nasze możliwie harmonijnie się rozwijało.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#StefanStarzyński">20 lat niepodległego bytu, 20 lat walki o utrzymanie niepodległości, bo o nią przez tyle lat potrafiliśmy walczyć, aż wywalczyliśmy ją i na pewno do ostatniej kropli krwi potrafilibyśmy jej bronić, gdyby była zagrożona, ale 20 lat walki o umocnienie Państwa, o jego rolę i znaczenie w święcie, o uzupełnienie naszego Państwa o ziemie, które nie zostały przyłączone po wielkiej wojnie, o nasze stosunki normalne z sąsiadami, walki o wewnętrzną spoistość i o rozwój gospodarczy — te 20 lat ustaliły bezspornie, że pierwsze miejsce w hierarchii naszych potrzeb zajmuje obrona Państwa. Nie ma dziś nikogo, kto by proponował inną hierarchię. Jest to powszechne, jednomyślne zdanie. Znalazło też ono wyraz w rozpatrywanej dziś ustawie o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#StefanStarzyński">Na pewno cieszymy się wszyscy, że w tej 2 miliardowej ustawie 1.200 milionów przeznaczonych jest na inwestycje poświęcone zagadnieniu obrony Państwa.</u>
<u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-31.4" who="#SStarzyński">Na pewno z radością przyjmiemy tę ustawę właśnie dlatego, że ten 1.200 milionów jest przeznaczony na obronę Państwa i na pewno wszyscy doceniamy wagę i znaczenie zaopatrzenia armii, wagę i znaczenie wzmożenia naszych sił obronnych, bo nauczył nas Józef Piłsudski, że liczyć możemy tylko na własne siły i te własne siły stale wzmagać musimy.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#StefanStarzyński">Na pewno z radością przyjmiemy tę ustawę właśnie dlatego, że ten 1.200 milionów jest przeznaczony na obronę Państwa i na pewno wszyscy doceniamy wagę i znaczenie zaopatrzenia armii, wagę i znaczenie wzmożenia naszych sił obronnych, bo nauczył nas Józef Piłsudski, że liczyć możemy tylko na własne siły i te własne siły stale wzmagać musimy.</u>
<u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-31.6" who="#SStarzyński">Na pewno też pragnęlibyśmy jeszcze zwiększyć te środki. Ale zastanówmy się na chwilę, że sam fakt wniesienia ustawy, obejmującej trzyletni program, ustawy, obejmującej miliardowe sumy, jest już faktem bardzo znamiennym i godnym podkreślenia. Znamy przecież ze statystyk, z przemówień p. Wicepremiera cyfry, dotyczące wzrostu inwestycyj publicznych, szczególnie cyfry ostatnich kilku lat, które wykazują w tej dziedzinie poważny wzrost, wykazują dorobek, świadczą o tym, że mimo tylu braków, mimo tylu potrzeb, mimo tylu trosk, jednakie stale rośniemy, tęż nie jemy, z roku na rok umacniamy się i wzrastamy i że możemy dziś operować spokojnie trzyletnim planem na miliardowe sumy, gdy przed paru laty taki plan jeszcze może nie był zupełnie możliwy. Świadczy to o tym, że ten wielki dorobek Polski, przekazany przez Józefa Piłsudskiego, kontynuujemy, że go zwiększamy, że pod kierownictwem najwyższych władz Państwa — Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza i Rządu ta wielka spuścizna, mimo tych czy innych braków, z roku na rok wybitnie i wydatnie wzrasta.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#StefanStarzyński">Na pewno też pragnęlibyśmy jeszcze zwiększyć te środki. Ale zastanówmy się na chwilę, że sam fakt wniesienia ustawy, obejmującej trzyletni program, ustawy, obejmującej miliardowe sumy, jest już faktem bardzo znamiennym i godnym podkreślenia. Znamy przecież ze statystyk, z przemówień p. Wicepremiera cyfry, dotyczące wzrostu inwestycyj publicznych, szczególnie cyfry ostatnich kilku lat, które wykazują w tej dziedzinie poważny wzrost, wykazują dorobek, świadczą o tym, że mimo tylu braków, mimo tylu potrzeb, mimo tylu trosk, jednakie stale rośniemy, tęż nie jemy, z roku na rok umacniamy się i wzrastamy i że możemy dziś operować spokojnie trzyletnim planem na miliardowe sumy, gdy przed paru laty taki plan jeszcze może nie był zupełnie możliwy. Świadczy to o tym, że ten wielki dorobek Polski, przekazany przez Józefa Piłsudskiego, kontynuujemy, że go zwiększamy, że pod kierownictwem najwyższych władz Państwa — Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza i Rządu ta wielka spuścizna, mimo tych czy innych braków, z roku na rok wybitnie i wydatnie wzrasta.</u>
<u xml:id="u-31.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-31.8" who="#SStarzyński">Sądzę też, że dziś z okazji tej ustawy należy przede wszystkim podkreślić to wielkie osiągnięcie, jakim jest fakt możności zgłoszenia takiej ustawy, fakt ustalenia tak bezspornej hierarchii potrzeb inwestycyjnych w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-31.9" who="#SStarzyński">Jeżeli nawet z początków istnienia naszego niepodległego bytu mamy jeszcze trochę ustaw, które opracowane zostały jakby nieco na wyrost, albowiem potrzeby i zadania, które uregulowały, nie mogły być jeszcze całkowicie wykonane, jeżeli nawet czasami zdaje się nam, że jakiś problem można rozwiązać przez ustawę, tak jakby fakt teoretycznego rozwiązania problemu był równoznaczny z pokryciem wydatków na załatwienie tej sprawy, to możemy jednak stwierdzić, że dzisiaj wszystkie nasze ustawy, zawierające takie czy inne zobowiązania Skarbu Państwa, są wykonywane i mogą być wykonywane, że nie ma dzisiaj wypadku, ażeby ustawa, ażeby zobowiązanie Skarbu Państwa nie było wykonywane w całości. W dzisiejszych warunkach tę ustawę należy też uważać za całkowicie realną, która co do grosza zostanie zrealizowana, choć zawiera ona jedynie punkty, upoważniające Ministra Skarbu do załatwienia sprawy pokrycia. Ale dzisiaj, w obecnym rozwoju gospodarstwa naszego, w obecnym stanie naszym gospodarczo-finansowym wolno nam z pełnym zaufaniem odnosić się do tych ustępów ustawy, gdyż obiektywne warunki życia polskiego uprawniają nas całkowicie do tej wiary.</u>
- <u xml:id="u-31.10" who="#SStarzyński">Poza wydatkami na obronę narodową ustawa zawiera wszystkie inne cele inwestycyjne gospodarki publicznej W świetle tego, co powiedziałem, nie mam zamiaru wnikać w cyfry. Sądzę, że tę ustawę przyjmiemy w całości, toteż ograniczę się tylko do paru uwag ogólnych. Związek inwestycyj, przeznaczonych na obronę, z inwestycjami tzw. gospodarczymi ustalony został wielokrotnie. Już Naczelny Wódz Marszałek Śmigły Rydz, kiedy w r. 1936 zwracał się do narodu z apelem o podniesienie potencjału obronnego Rzeczypospolitej, stwierdził, że w problemie tym znajdą między innymi rozwiązanie sprawy gospodarcze i że znajdzie się droga, która nas doprowadzi do wyzwolenia sił gospodarczych i twórczych w narodzie, do skupienia ich i wytworzenia nowych wartości, które są nam tak bardzo potrzebne. Dlatego też odnośny ustęp deklaracji ideowej Obozu Zjednoczenia Narodowego głosi, że siła obronna Państwa wywodzi się w prostej linii z dobrze zorganizowanego i kierowanego życia tego Państwa. Wymaga ona nie tylko zasobów moralnych, lecz i materialnych. Wymaga ona dobrze zorganizowanego i bijącego silnym tętnem życia gospodarczego, wymaga dobrej organizacji i intensywnej pracy wszystkich warsztatów polskiej produkcji.</u>
- <u xml:id="u-31.11" who="#SStarzyński">P. Wicepremier i Minister Skarbu Kwiatkowski, przemawiając w kwietniu ubiegłego roku, omawiał najistotniejsze cele, które wymagają definicji i realizacji. Mówił, że te cele dotyczą przede wszystkim maksymalnej rozbudowy sił obronnych Polski oraz skierowania sił twórczych ku szybkiemu, ujętemu w wielki plan uprzemysłowieniu kraju. Jest koniecznością dziejową i postulatem wewnętrznej spoistości Państwa, by w stosunkowo szybkim czasie około 50% ludności zamieszkiwało miasta, a więc zostało zwrócone do handlu i przemysłu w Polsce i dominowało w każdej dziedzinie. Tylko w ten sposób możemy zmienić niekorzystną strukturę polskiej wsi, przeludnionej i zbiedzonej.</u>
- <u xml:id="u-31.12" who="#SStarzyński">Ten ustalony związek inwestycyj obronnych z inwestycjami ogólnogospodarczymi wskazuje, że i to zagadnienie należy otoczyć troską, aby rzeczywiście rozwój gospodarczy następował dostatecznie szybko, aby ten tzw. naturalny wzrost obrotów dostatecznie szybko się podnosił, bo wtedy wzrastać będą mogły inwestycje publiczne w sposób tak szybki, jak tego pragniemy i potrzebujemy.</u>
- <u xml:id="u-31.13" who="#SStarzyński">Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego w tezach, dotyczących inwestycyj, uchwalonych w maju r. ub., ustaliła też przede wszystkim hierarchię, zgodnie z opinią całego kraju, że na pierwszym planie stoją inwestycje obronne. Wysuwając inwestycje o charakterze społecznym, a w szczególności budownictwo szkolne również na czoło, rozpatruje Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego inwestycje gospodarcze z punktu widzenia przede wszystkim rentowności dla gospodarstwa narodowego i największej przydatności z punktu widzenia rozbudzenia dalszej akcji inwestycyjnej Względnie wzmożenia procesów produkcyjnych. Rozpatrując je z tego punktu widzenia ustala na pierwszym miejscu inwestycje, dotyczące podstawowych urządzeń gospodarczych, a więc obejmujące inwestycje komunikacyjne, energetyczne, łączności itd., następnie bezpośrednio przyczyniające się do uprzemysłowienia kraju, a więc tzw. uzbrojenie terenu, a więc te same inwestycje podstawowe, tylko w skali lokalnej, terenowej i wreszcie inwestycje, podnoszące produkcję rolną i ułatwiające obrót handlowy produktami rolnymi.</u>
- <u xml:id="u-31.14" who="#SStarzyński">To ustalenie hierarchii jest niezmiernie ważne dla okresu, w którym musimy dążyć szybkimi krokami, ażeby te 50% ludności zajęło się zajęciami miejskimi: przemysłem, handlem i rzemiosłem, ażeby liczba rąk roboczych nie zatrudnionych na wsi zmalała, a następował normalny rozwój gospodarczy, który by pozwolił nam na zaspokojenie normalne wszystkich niezbędnych, tak bardzo niezbędnych dla nas inwestycyj publicznych.</u>
- <u xml:id="u-31.15" who="#SStarzyński">Cokolwiek można by było w świetle hierarchii inwestycyj ogólnogospodarczych powiedzieć, sądzę, że jednak dziś najwłaściwszym jest podkreślenie tych najważniejszych momentów, o których mówiłem na początku — tego, że nasz rozwój finansowy i gospodarczy dziś pozwala nam na tego rodzaju planowanie 3-letnie, pozwala nam na sięganie do cyfr, do których dawniej sięgać nie moglibyśmy, i pozwala nam na bezsporne ustalenie hierarchii. I dziś, uchwalając ustawę w dniu tak ważkim dla nas, sądzę, że najwłaściwszym przy uchwalaniu tej ustawy będzie podkreślenie naszego wielkiego zaufania, jakie żywimy do Naczelnego Wodza, któremu obrona narodowa jest podporządkowana i któremu te inwestycje, dziś uchwalone, w jego pracy służyć będą dla dobra kraju. Sądzę, że należy stwierdzić tę pomyślną gospodarkę, gospodarkę, która chociaż nie pozwala nam zaspokoić wszystkich potrzeb, które odczuwamy i o których tak często mówimy, ale w której dostrzegamy wybitny postęp i wzrost.</u>
- <u xml:id="u-31.16" who="#SStarzyński">Uchwalając tę ustawę, wyrazimy przez to również swoje zaufanie w dniu dzisiejszym do Rządu, do jego polityki i do jego gospodarki finansowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#StefanStarzyński">Sądzę też, że dziś z okazji tej ustawy należy przede wszystkim podkreślić to wielkie osiągnięcie, jakim jest fakt możności zgłoszenia takiej ustawy, fakt ustalenia tak bezspornej hierarchii potrzeb inwestycyjnych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#StefanStarzyński">Jeżeli nawet z początków istnienia naszego niepodległego bytu mamy jeszcze trochę ustaw, które opracowane zostały jakby nieco na wyrost, albowiem potrzeby i zadania, które uregulowały, nie mogły być jeszcze całkowicie wykonane, jeżeli nawet czasami zdaje się nam, że jakiś problem można rozwiązać przez ustawę, tak jakby fakt teoretycznego rozwiązania problemu był równoznaczny z pokryciem wydatków na załatwienie tej sprawy, to możemy jednak stwierdzić, że dzisiaj wszystkie nasze ustawy, zawierające takie czy inne zobowiązania Skarbu Państwa, są wykonywane i mogą być wykonywane, że nie ma dzisiaj wypadku, ażeby ustawa, ażeby zobowiązanie Skarbu Państwa nie było wykonywane w całości. W dzisiejszych warunkach tę ustawę należy też uważać za całkowicie realną, która co do grosza zostanie zrealizowana, choć zawiera ona jedynie punkty, upoważniające Ministra Skarbu do załatwienia sprawy pokrycia. Ale dzisiaj, w obecnym rozwoju gospodarstwa naszego, w obecnym stanie naszym gospodarczo-finansowym wolno nam z pełnym zaufaniem odnosić się do tych ustępów ustawy, gdyż obiektywne warunki życia polskiego uprawniają nas całkowicie do tej wiary.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#StefanStarzyński">Poza wydatkami na obronę narodową ustawa zawiera wszystkie inne cele inwestycyjne gospodarki publicznej W świetle tego, co powiedziałem, nie mam zamiaru wnikać w cyfry. Sądzę, że tę ustawę przyjmiemy w całości, toteż ograniczę się tylko do paru uwag ogólnych. Związek inwestycyj, przeznaczonych na obronę, z inwestycjami tzw. gospodarczymi ustalony został wielokrotnie. Już Naczelny Wódz Marszałek Śmigły Rydz, kiedy w r. 1936 zwracał się do narodu z apelem o podniesienie potencjału obronnego Rzeczypospolitej, stwierdził, że w problemie tym znajdą między innymi rozwiązanie sprawy gospodarcze i że znajdzie się droga, która nas doprowadzi do wyzwolenia sił gospodarczych i twórczych w narodzie, do skupienia ich i wytworzenia nowych wartości, które są nam tak bardzo potrzebne. Dlatego też odnośny ustęp deklaracji ideowej Obozu Zjednoczenia Narodowego głosi, że siła obronna Państwa wywodzi się w prostej linii z dobrze zorganizowanego i kierowanego życia tego Państwa. Wymaga ona nie tylko zasobów moralnych, lecz i materialnych. Wymaga ona dobrze zorganizowanego i bijącego silnym tętnem życia gospodarczego, wymaga dobrej organizacji i intensywnej pracy wszystkich warsztatów polskiej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#StefanStarzyński">P. Wicepremier i Minister Skarbu Kwiatkowski, przemawiając w kwietniu ubiegłego roku, omawiał najistotniejsze cele, które wymagają definicji i realizacji. Mówił, że te cele dotyczą przede wszystkim maksymalnej rozbudowy sił obronnych Polski oraz skierowania sił twórczych ku szybkiemu, ujętemu w wielki plan uprzemysłowieniu kraju. Jest koniecznością dziejową i postulatem wewnętrznej spoistości Państwa, by w stosunkowo szybkim czasie około 50% ludności zamieszkiwało miasta, a więc zostało zwrócone do handlu i przemysłu w Polsce i dominowało w każdej dziedzinie. Tylko w ten sposób możemy zmienić niekorzystną strukturę polskiej wsi, przeludnionej i zbiedzonej.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#StefanStarzyński">Ten ustalony związek inwestycyj obronnych z inwestycjami ogólnogospodarczymi wskazuje, że i to zagadnienie należy otoczyć troską, aby rzeczywiście rozwój gospodarczy następował dostatecznie szybko, aby ten tzw. naturalny wzrost obrotów dostatecznie szybko się podnosił, bo wtedy wzrastać będą mogły inwestycje publiczne w sposób tak szybki, jak tego pragniemy i potrzebujemy.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#StefanStarzyński">Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego w tezach, dotyczących inwestycyj, uchwalonych w maju r. ub., ustaliła też przede wszystkim hierarchię, zgodnie z opinią całego kraju, że na pierwszym planie stoją inwestycje obronne. Wysuwając inwestycje o charakterze społecznym, a w szczególności budownictwo szkolne również na czoło, rozpatruje Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego inwestycje gospodarcze z punktu widzenia przede wszystkim rentowności dla gospodarstwa narodowego i największej przydatności z punktu widzenia rozbudzenia dalszej akcji inwestycyjnej Względnie wzmożenia procesów produkcyjnych. Rozpatrując je z tego punktu widzenia ustala na pierwszym miejscu inwestycje, dotyczące podstawowych urządzeń gospodarczych, a więc obejmujące inwestycje komunikacyjne, energetyczne, łączności itd., następnie bezpośrednio przyczyniające się do uprzemysłowienia kraju, a więc tzw. uzbrojenie terenu, a więc te same inwestycje podstawowe, tylko w skali lokalnej, terenowej i wreszcie inwestycje, podnoszące produkcję rolną i ułatwiające obrót handlowy produktami rolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#StefanStarzyński">To ustalenie hierarchii jest niezmiernie ważne dla okresu, w którym musimy dążyć szybkimi krokami, ażeby te 50% ludności zajęło się zajęciami miejskimi: przemysłem, handlem i rzemiosłem, ażeby liczba rąk roboczych nie zatrudnionych na wsi zmalała, a następował normalny rozwój gospodarczy, który by pozwolił nam na zaspokojenie normalne wszystkich niezbędnych, tak bardzo niezbędnych dla nas inwestycyj publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#StefanStarzyński">Cokolwiek można by było w świetle hierarchii inwestycyj ogólnogospodarczych powiedzieć, sądzę, że jednak dziś najwłaściwszym jest podkreślenie tych najważniejszych momentów, o których mówiłem na początku — tego, że nasz rozwój finansowy i gospodarczy dziś pozwala nam na tego rodzaju planowanie 3-letnie, pozwala nam na sięganie do cyfr, do których dawniej sięgać nie moglibyśmy, i pozwala nam na bezsporne ustalenie hierarchii. I dziś, uchwalając ustawę w dniu tak ważkim dla nas, sądzę, że najwłaściwszym przy uchwalaniu tej ustawy będzie podkreślenie naszego wielkiego zaufania, jakie żywimy do Naczelnego Wodza, któremu obrona narodowa jest podporządkowana i któremu te inwestycje, dziś uchwalone, w jego pracy służyć będą dla dobra kraju. Sądzę, że należy stwierdzić tę pomyślną gospodarkę, gospodarkę, która chociaż nie pozwala nam zaspokoić wszystkich potrzeb, które odczuwamy i o których tak często mówimy, ale w której dostrzegamy wybitny postęp i wzrost.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#StefanStarzyński">Uchwalając tę ustawę, wyrazimy przez to również swoje zaufanie w dniu dzisiejszym do Rządu, do jego polityki i do jego gospodarki finansowej.</u>
<u xml:id="u-31.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#BogusławMiedziński">Głos ma s. Dębski.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! Wydarzenia na historyczną miarę zastają nas zawsze zwartymi. Pragnieniem naszym jest, by myśli i serca wszystkich Polaków biły jednym rytmem nie tylko w dniach odświętnych i wielkich potrzeb, ale i w szarym dniu codziennej pracy. Tej prawdzie chcemy służyć w pracy Senatu. Pragnieniem naszym też jest, byśmy w podejmowanych decyzjach oprzeć się mogli nie tylko na sumieniu i odpowiedzialności, która na nas ciąży, ale i na przekonaniu, że w decyzjach tych odpowiemy woli i opinii społeczeństwa polskiego.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#SDębski">Wydaje nam się, że w sprawie, która jest na porządku dziennym, społeczeństwo Polskie, bez względu na przekonania polityczne i społeczne, jednomyślnie pragnie przebudowy i rozbudowy gospodarczej Polski. Na pewno wszyscy Polacy pragną na drodze nowych wysiłków i nowych świadczeń odrobić wiekowe zaległości i zaniedbania, na pewno wszyscy Polacy pragną podnieść poziom cywilizacyjny naszego życia i siły gospodarcze Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! Wydarzenia na historyczną miarę zastają nas zawsze zwartymi. Pragnieniem naszym jest, by myśli i serca wszystkich Polaków biły jednym rytmem nie tylko w dniach odświętnych i wielkich potrzeb, ale i w szarym dniu codziennej pracy. Tej prawdzie chcemy służyć w pracy Senatu. Pragnieniem naszym też jest, byśmy w podejmowanych decyzjach oprzeć się mogli nie tylko na sumieniu i odpowiedzialności, która na nas ciąży, ale i na przekonaniu, że w decyzjach tych odpowiemy woli i opinii społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#JanDębski">Wydaje nam się, że w sprawie, która jest na porządku dziennym, społeczeństwo Polskie, bez względu na przekonania polityczne i społeczne, jednomyślnie pragnie przebudowy i rozbudowy gospodarczej Polski. Na pewno wszyscy Polacy pragną na drodze nowych wysiłków i nowych świadczeń odrobić wiekowe zaległości i zaniedbania, na pewno wszyscy Polacy pragną podnieść poziom cywilizacyjny naszego życia i siły gospodarcze Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-33.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-33.3" who="#SDębski">Nikt z nas nie wątpi, że w podejmowanych wysiłkach — ale i tu jest wielkość naszego życia — musimy oprzeć się na własnych środkach i na własnych siłach.</u>
- <u xml:id="u-33.4" who="#SDębski">Jest już instynktem życia prawda, głoszona przez wielkich w narodzie, że na mierność Polski nie ma miejsca w tej części Europy. Ale właśnie na tym instynkcie opieramy wiarę w realizację podejmowanych wysiłków. Na pewno leży w naszym charakterze narodowym, by podejmowane prace były pracami twórczymi, mogły objąć równomiernie wszystkie dziedziny i wszystkie potrzeby żyda Polski, żeby zaspokoiły potrzeby najszerszych mas. Ale też pewnym jest, że w charakterze naszego narodu leży tak bezgraniczne umiłowanie wolności, że nie ma takiej ofiary, której by społeczeństwo nie poniosło po to, ażeby honor, wolność, bezpieczeństwo Polski oprzeć na sile, którą chcemy dać zbrojnemu ramieniu Rzeczypospolitej na lądzie, w powietrzu i na morzu.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#JanDębski">Nikt z nas nie wątpi, że w podejmowanych wysiłkach — ale i tu jest wielkość naszego życia — musimy oprzeć się na własnych środkach i na własnych siłach.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#JanDębski">Jest już instynktem życia prawda, głoszona przez wielkich w narodzie, że na mierność Polski nie ma miejsca w tej części Europy. Ale właśnie na tym instynkcie opieramy wiarę w realizację podejmowanych wysiłków. Na pewno leży w naszym charakterze narodowym, by podejmowane prace były pracami twórczymi, mogły objąć równomiernie wszystkie dziedziny i wszystkie potrzeby żyda Polski, żeby zaspokoiły potrzeby najszerszych mas. Ale też pewnym jest, że w charakterze naszego narodu leży tak bezgraniczne umiłowanie wolności, że nie ma takiej ofiary, której by społeczeństwo nie poniosło po to, ażeby honor, wolność, bezpieczeństwo Polski oprzeć na sile, którą chcemy dać zbrojnemu ramieniu Rzeczypospolitej na lądzie, w powietrzu i na morzu.</u>
<u xml:id="u-33.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-33.6" who="#SDębski">W przedłożonej nam ustawie dużą część środków finansowych przeznaczamy na Fundusz Obrony Narodowej. I tak być musi, bo dozbrojenie materialne musi wyrównać uzbrojenie moralne, musi dorównać tężyźnie fizycznej i moralnej najszerszych warstw społeczeństwa polskiego.</u>
- <u xml:id="u-33.7" who="#SDębski">Chcemy bowiem mieć przede wszystkim i przekazać następnym pokoleniom nie materialne wygody życia, które by stały się łupem napastnika, ale Polskę silną, która by osłaniała Polski wolność, całość, bezpieczeństwo i polską twórczą pracę. Następnym pokoleniom chcemy przekazać nie tylko dorobek moralny, nie tylko nagromadzoną energię narodu młodego, ale narzędzia walki i narzędzia pracy, które by zapewniły tym siłom konieczną ekspansję.</u>
- <u xml:id="u-33.8" who="#SDębski">W imieniu kolegów senatorów: Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, księdza Machaya, Morawskiego, Miłaszewskiego, Olchowicza, Śląskiego, Rembielińsklego i swym własnym oświadczam, że głosować będziemy za wniesioną ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#JanDębski">W przedłożonej nam ustawie dużą część środków finansowych przeznaczamy na Fundusz Obrony Narodowej. I tak być musi, bo dozbrojenie materialne musi wyrównać uzbrojenie moralne, musi dorównać tężyźnie fizycznej i moralnej najszerszych warstw społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#JanDębski">Chcemy bowiem mieć przede wszystkim i przekazać następnym pokoleniom nie materialne wygody życia, które by stały się łupem napastnika, ale Polskę silną, która by osłaniała Polski wolność, całość, bezpieczeństwo i polską twórczą pracę. Następnym pokoleniom chcemy przekazać nie tylko dorobek moralny, nie tylko nagromadzoną energię narodu młodego, ale narzędzia walki i narzędzia pracy, które by zapewniły tym siłom konieczną ekspansję.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#JanDębski">W imieniu kolegów senatorów: Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, księdza Machaya, Morawskiego, Miłaszewskiego, Olchowicza, Śląskiego, Rembielińsklego i swym własnym oświadczam, że głosować będziemy za wniesioną ustawą.</u>
<u xml:id="u-33.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Rozprawa jest zakończona. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Komisja Budżetowa wnosi o podwyższenie w art. 1 w p. 2 pod literą f) kwoty 15.000.000 zł do kwoty 30.000.000 zł, w związku z tym o podwyższenia ogólne kwoty w art. 1 o 15.000.000 zł oraz o zastąpienie w art. 4 w ust. (1) w punkcie 1 kwoty 285.000.000 zł kwotą 300.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#Marszałek">Ponieważ wszystkie te poprawki stanowią jedną zmianę, głosować będziemy, łącznie.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za wnioskami Komisji Budżetowej, zechce wstać. Stoi większość. Wnioski zostały przyjęte.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#Marszałek">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy w całości wraz z uchwalonymi poprawkami. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
- <u xml:id="u-34.5" who="#Marszałek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-34.6" who="#Marszałek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10. Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częściami: 18 — Długi państwowe, 8 (C) — Monopole, 8 (A) i (B) — Ministerstwo Skarbu. Poza tym projekt ustawy skarbowej na rok 1939/40 oraz głosowanie nad projektem ustawy skarbowej wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 i nad rezolucjami.</u>
- <u xml:id="u-34.7" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#BogusławMiedziński">Rozprawa jest zakończona. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#BogusławMiedziński">Komisja Budżetowa wnosi o podwyższenie w art. 1 w p. 2 pod literą f) kwoty 15.000.000 zł do kwoty 30.000.000 zł, w związku z tym o podwyższenia ogólne kwoty w art. 1 o 15.000.000 zł oraz o zastąpienie w art. 4 w ust. (1) w punkcie 1 kwoty 285.000.000 zł kwotą 300.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#BogusławMiedziński">Ponieważ wszystkie te poprawki stanowią jedną zmianę, głosować będziemy, łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za wnioskami Komisji Budżetowej, zechce wstać. Stoi większość. Wnioski zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#BogusławMiedziński">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy w całości wraz z uchwalonymi poprawkami. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10. Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częściami: 18 — Długi państwowe, 8 (C) — Monopole, 8 (A) i (B) — Ministerstwo Skarbu. Poza tym projekt ustawy skarbowej na rok 1939/40 oraz głosowanie nad projektem ustawy skarbowej wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 i nad rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
index 8402794..69402c6 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00013-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00013-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>13 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">13</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-17</date>
@@ -23,45 +23,132 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
- <persName>S. Klamer</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLachowicz" role="speaker">
- <persName>S. Lachowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
- <persName>S. Lechnicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
- <persName>S. Skoczylas</persName>
- </person>
- <person xml:id="STworydło" role="speaker">
- <persName>S. Tworydło</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsKatelbach" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawalec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawalec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="CzesławKlarner" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Czesław</forename>
+ <surname>Klarner</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Klarner</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="WojciechLachowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Wojciech</forename>
+ <surname>Lachowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Lachowicz</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FelicjanKajetanLechnicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Felicjan</forename>
+ <forename>Kajetan</forename>
+ <surname>Lechnicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Felicjan_Lechnicki</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSkoczylas" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Skoczylas</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Skoczylas</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajTworydło" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Tworydło</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Tworyd%C5%82o</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
index 4bfeecb..92d401c 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
@@ -1,366 +1,366 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 11 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 12 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwili nieobecność na 12 posiedzeniu Senatu ss. Koc i Patek.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu s. Zarzyckiemu na 2 dni.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 18 — Długi państwowe — sprawozdawca s. Klamer.</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 11 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 12 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwili nieobecność na 12 posiedzeniu Senatu ss. Koc i Patek.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu s. Zarzyckiemu na 2 dni.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 18 — Długi państwowe — sprawozdawca s. Klamer.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Obsługa długów państwowych, objęta częścią 18 preliminarza budżetowego, jest podzielona na trzy kategorie: na obsługę długów wewnętrznych, na obsługę długów zagranicznych oraz na obsługę z tytułu udzielonej poręki państwowej. Całokształt tej obsługi preliminuje się na 225.700.000 zł — będę mówił w okrągłych cyfrach — i w stosunku do poprzedniego preliminarza wyższa jest o 0,3%. Jest rzeczą wiadomą, że wykonanie budżetu w tej części da niewątpliwe oszczędności dzięki dokonanym konwersjom długów zagranicznych, których przebieg i wynik nie mógł być przewidziany jeszcze w toku prac nad preliminarzem okresu poprzedniego. Chociaż więc sumy preliminowane na obsługę długów państwowych na dwa ostatnie okresy są prawie identyczne, pomimo to w składowych częściach tego zadłużenia i obsługi zachodzą dość poważne różnice.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SKlamer">Obsługa długów wewnętrznych preliminowana jest na około 159 milionów i jest większa w porównaniu z poprzednim okresem o 22%, ale równocześnie ulega redukcji obsługa długów zagranicznych, mianowicie z 85 milionów w okresie 1938/1939 na 52 miliony w okresie 1939/40, czyli prawie o 40%.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SKlamer">Wreszcie wypłaty z tytułu udzielonej poręki państwowej są preliminowane na sumę około 15 milionów zł, czyli więcej o 5 milionów w porównaniu z okresem poprzednim, co stanowi 53% wzrostu, a co przede wszystkim wynika z obsługi obligacyj Banku Akceptacyjnego.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SKlamer">Wszystkie pozycje są należycie poparte przez wskazanie tytułów prawnych w samym preliminarzu budżetowym. Nie mam zamiaru wchodzić w elementy składowe a drobiazgowe poszczególnych pozycji dłużnych, są one dokładnie przedstawione w preliminarzu budżetowym i z mojej strony nie wywołały żadnych zastrzeżeń.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SKlamer">Jak się przedstawia wysokość zadłużenia, wymagającego obsługi, o której wspomniałem? Przede wszystkim pragnę wyjaśnić, że mówiąc o zadłużeniu w okresie 1938 r. będę opierał się na wykazie zadłużenia z 1 października 1938 r., sporządzonym przez Ministerstwo Skarbu i dotychczas ze stanowiska formalnego nie sprawdzonym przez Komisję Kontroli Długów, która rozpocznie swoje prace w najbliższy poniedziałek.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SKlamer">Ogólne zadłużenie z tytułu długów państwowych, objęte tą częścią preliminarza budżetowego, wynosi około 5 miliardów zł i jest większe w porównaniu ze stanem roku poprzedniego o 211.000.000 zł, aczkolwiek, jak Panom wiadomo, suma obsługi została w prawie że niezmienionych granicach. Wypada zaznaczyć, że suma zadłużenia wewnętrznego wzrosła o 328.000.000 zł przy jednoczesnym spadku zadłużenia zagranicznego o 116.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SKlamer">Wobec płynności stosunków finansowych na świecie, wobec powszechnych trudności dla wszystkich krajów wywiązywania się z zobowiązań finansowych w stosunku do zagranicy, wreszcie wobec zmian w walutach wszystkich państw wierzycielskich Skarb nasz w 1937 r. przystąpił do układów w celu dokonania konwersji pożyczek zagranicznych emisyjnych, ażeby tym sposobem zmniejszyć ciężary wynikające z ich obsługi, ewentualnie przeprowadzić poprawki w myśl interesów Polski.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SKlamer">Obecnie ukończone są prace nad konwersją nie tylko zagranicznych długów emisyjnych, ale również przeprowadzone są układy wobec długów rządów państw obcych zaprzyjaźnionych i niewątpliwie dały one swoje rezultaty. Zagraniczne długi emisyjne spadły do sumy około 470 milionów zł, czyli o prawie 79 milionów zł w porównaniu z okresem poprzednim i oczywiście łącznie z tym wymagają mniejszej obsługi.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SKlamer">Konwersja długów zagranicznych emisyjnych dolarowych objęła pożyczki z r. 1920, 1925, 1927 i 1930, czyli wszystkie nieomal zagraniczne pożyczki emisyjne z wyjątkiem włoskiej pożyczki z 1924 r., która ulega ostatecznej amortyzacji w 1944 r. Omawiane pożyczki zostały skonwertowane na długoterminowe pożyczki 4%%, ewentualnie 41/2%.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SKlamer">Należy przy okazji stwierdzić, że znajdujące się w kraju obligacje pożyczek dolarowych, które uległy konwersji, zostały skonwertowane na wewnętrzną pożyczkę 6% i stąd w znacznej mierze wynika wzrost zadłużenia wewnętrznego w okresie sprawozdawczym.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SKlamer">Na skutek spadku obcych walut i stałości waluty polskiej suma obsługi długów zagranicznych uległa znacznej redukcji. Swój stan najwyższy posiadała ona w okresie 1931/32 i wynosiła 193 miliony zł, a stopniowo łącznie ze spadkiem walut obcych stałej ulegała obniżce i w 1939/40 r. jest preliminowana na 52 miliony zł. Będzie to prawdopodobnie najniższy stan naszej obsługi zagranicznej, gdyż ulegnie ona zwyżce, chociażby w związku z pożyczką francuską z 1937 r.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#SKlamer">Na całkowite zadłużenie, wynikające z obsługi preliminowane! przez część 18, składa się zadłużenie wewnętrzne w sumie złotych 2.400.000.000 zł i zadłużenie zagraniczne w sumie 2.500.000.000 zł. Zadłużenie wewnętrzne składa się z zobowiązań długoterminowych w sumie około 2.000.000.000 zł oraz z zobowiązań krótkoterminowych w kwocie 480.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#SKlamer">Zadłużenie zagraniczne obejmuje pożyczki emisyjne na sumę 460.000.000 zł oraz długi wobec rządów państw obcych w sumie złotych 1.600.000.000. Największą pozycję stanowią: zadłużenie wobec Rządu Stanów Zjednoczonych A. P. 1.100.000.000 zł (przeliczone na naszą walutę), Francji 366.000.000 zł, Wielkiej Brytanii 116.000.000 zł, innych państw 44.000.000 zł. Do tego dochodzą długi po likwidacyjne i inne, razem 320.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#SKlamer">Zadłużenie zagraniczne wobec rządów obcych państw wynika z usług, jakie Polska otrzymywała od nich in natura w okresie tworzenia się państwa. Największą pomoc uzyskała Polska od Stanów Zjednoczonych. Wypada ubolewać, iż to największe zadłużenie Polski stało się dla Polski nadmiernym ciężarem, gdyż nie znalazło swego odpowiednika w procesach wymiany usług z tym szlachetnym państwem. Niezależnie od zastrzeżeń natury ogólnej, poczynionych przez wszystkie państwa w sprawie długów z okresu wielkiej wojny i jej następstw, oraz niezależnie od doniosłości roli Polski w 1920 r. wypada zauważyć, iż nasze saldo bilansu handlowego z tym krajem kształtowało się dla Polski bardzo ujemnie, co uniemożliwiło obsługę zobowiązań dłużnych.</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Już z tego przykładu wynika, jak doniosłą jest sprawa należytego zużycia kredytu zagranicznego. Jeśli kredyt wewnętrzny ma być produktywny, to kredyt zagraniczny winienby ponadto zapewnić obsługę walutową, a więc winien ułatwić eksport kraju dłużnego. Bez uwzględnienia tego warunku stanie się on ciężarem bilansu płatniczego, będzie zmuszać do eksportu nieopłacalnego, połączonego z premiami, a więc będzie podrażać ewentualnie uniemożliwiać obsługę. Nabiera to szczególnego znaczenia w okresie powszechnej reglamentacji handlu zagranicznego.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#SKlamer">Zdawało by się, iż posiadamy dostateczne podstawy do wymagania, aby handel z krajami wierzycielskimi dawał saldo dodatnie dla Polski w skali niezbędnej dla obsługi naszych zadłużeń wobec tych krajów. Takie stanowisko Polski wydaje się tym bardziej słuszne, jeśli się weźmie pod uwagę, iż omawiane pomoce Polska otrzymała in natura, a nie pod postacią pożyczki gotówkowej i tylko w formie in natura powinny być spłacane.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#SKlamer">Z odcinka zadłużenia wewnętrznego należy podkreślić likwidację zadłużenia z okresu marki polskiej. Proces ten jest nieskomplikowany. Ciążąca nieuregulowana kwota w sumie 1.433.000.000 marek polskich ma być stosownie do preliminarza spłacona sumą 800 zł, złożonych do dyspozytu stosownie do obowiązujących norm przeliczeniowych. Tym sposobem dług ten będzie skreślony z księgi długów.</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#SKlamer">Wypada przypomnieć, Wysoka Izbo, iż pierwsza wewnętrzna polska pożyczka 1918 roku pod postacią 5% asygnat wynosiła w złocie 2.000.000.000 marek polskich, które stanowiły równowartość wtenczas około 46.000.000 ówczesnych dolarów w złocie i odpowiadały równowartości 400.000.000 złotych polskich. Była to największa pożyczka, jaką kiedykolwiek Polska na swoim rynku wewnętrznym zaciągnęła. Tym, którzy w tej ciężkiej epoce składali na ołtarzu ojczyzny tak obficie swe resztki pozostałe po wielkiej wojnie, a którzy ulokowane w sposób patriotyczny oszczędności utracili przez inflantację — należą się od nas wyrazy największego uznania.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Trudno jest mnie jako referentowi przejść do porządku dziennego nad tą sprawą. Sądzę, że Senat Rzeczypospolitej winienby chyba dać wyraz właściwego ustosunkowania się do tego wielkiego problemu, który w tej chwili prawdopodobnie po raz ostatni jest przedmiotem omawiania w ciałach parlamentarnych. Pozwalam sobie zwrócić się do Pana Wicepremiera i Ministra Skarbu nie z wnioskiem, lecz raczej z pytaniem, czy nie było by rzeczą słuszną i pouczającą, aby dając wyraz tym zasługom utworzyć jakiś widomy znak naszej wdzięczności, jako likwidatorów tego długu, np. budując co roku pewną ilość, powiedzmy, 20 szkół powszechnych w miejscowościach najbardziej zaniedbanych, aż do chwili zwalczenia analfabetyzmu wśród polskiej młodzieży w wieku szkolnym. W obecnej sytuacji stanowiłoby to wzmocnienie naszej siły społecznej i obronnej.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Było by błędem, gdybyśmy sądzili, iż część 18 preliminarza budżetowego obejmuje całą obsługę zobowiązań Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Obsługa długów państwowych, objęta częścią 18 preliminarza budżetowego, jest podzielona na trzy kategorie: na obsługę długów wewnętrznych, na obsługę długów zagranicznych oraz na obsługę z tytułu udzielonej poręki państwowej. Całokształt tej obsługi preliminuje się na 225.700.000 zł — będę mówił w okrągłych cyfrach — i w stosunku do poprzedniego preliminarza wyższa jest o 0,3%. Jest rzeczą wiadomą, że wykonanie budżetu w tej części da niewątpliwe oszczędności dzięki dokonanym konwersjom długów zagranicznych, których przebieg i wynik nie mógł być przewidziany jeszcze w toku prac nad preliminarzem okresu poprzedniego. Chociaż więc sumy preliminowane na obsługę długów państwowych na dwa ostatnie okresy są prawie identyczne, pomimo to w składowych częściach tego zadłużenia i obsługi zachodzą dość poważne różnice.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#CzesławKlarner">Obsługa długów wewnętrznych preliminowana jest na około 159 milionów i jest większa w porównaniu z poprzednim okresem o 22%, ale równocześnie ulega redukcji obsługa długów zagranicznych, mianowicie z 85 milionów w okresie 1938/1939 na 52 miliony w okresie 1939/40, czyli prawie o 40%.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#CzesławKlarner">Wreszcie wypłaty z tytułu udzielonej poręki państwowej są preliminowane na sumę około 15 milionów zł, czyli więcej o 5 milionów w porównaniu z okresem poprzednim, co stanowi 53% wzrostu, a co przede wszystkim wynika z obsługi obligacyj Banku Akceptacyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#CzesławKlarner">Wszystkie pozycje są należycie poparte przez wskazanie tytułów prawnych w samym preliminarzu budżetowym. Nie mam zamiaru wchodzić w elementy składowe a drobiazgowe poszczególnych pozycji dłużnych, są one dokładnie przedstawione w preliminarzu budżetowym i z mojej strony nie wywołały żadnych zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#CzesławKlarner">Jak się przedstawia wysokość zadłużenia, wymagającego obsługi, o której wspomniałem? Przede wszystkim pragnę wyjaśnić, że mówiąc o zadłużeniu w okresie 1938 r. będę opierał się na wykazie zadłużenia z 1 października 1938 r., sporządzonym przez Ministerstwo Skarbu i dotychczas ze stanowiska formalnego nie sprawdzonym przez Komisję Kontroli Długów, która rozpocznie swoje prace w najbliższy poniedziałek.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#CzesławKlarner">Ogólne zadłużenie z tytułu długów państwowych, objęte tą częścią preliminarza budżetowego, wynosi około 5 miliardów zł i jest większe w porównaniu ze stanem roku poprzedniego o 211.000.000 zł, aczkolwiek, jak Panom wiadomo, suma obsługi została w prawie że niezmienionych granicach. Wypada zaznaczyć, że suma zadłużenia wewnętrznego wzrosła o 328.000.000 zł przy jednoczesnym spadku zadłużenia zagranicznego o 116.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#CzesławKlarner">Wobec płynności stosunków finansowych na świecie, wobec powszechnych trudności dla wszystkich krajów wywiązywania się z zobowiązań finansowych w stosunku do zagranicy, wreszcie wobec zmian w walutach wszystkich państw wierzycielskich Skarb nasz w 1937 r. przystąpił do układów w celu dokonania konwersji pożyczek zagranicznych emisyjnych, ażeby tym sposobem zmniejszyć ciężary wynikające z ich obsługi, ewentualnie przeprowadzić poprawki w myśl interesów Polski.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#CzesławKlarner">Obecnie ukończone są prace nad konwersją nie tylko zagranicznych długów emisyjnych, ale również przeprowadzone są układy wobec długów rządów państw obcych zaprzyjaźnionych i niewątpliwie dały one swoje rezultaty. Zagraniczne długi emisyjne spadły do sumy około 470 milionów zł, czyli o prawie 79 milionów zł w porównaniu z okresem poprzednim i oczywiście łącznie z tym wymagają mniejszej obsługi.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#CzesławKlarner">Konwersja długów zagranicznych emisyjnych dolarowych objęła pożyczki z r. 1920, 1925, 1927 i 1930, czyli wszystkie nieomal zagraniczne pożyczki emisyjne z wyjątkiem włoskiej pożyczki z 1924 r., która ulega ostatecznej amortyzacji w 1944 r. Omawiane pożyczki zostały skonwertowane na długoterminowe pożyczki 4%%, ewentualnie 41/2%.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#CzesławKlarner">Należy przy okazji stwierdzić, że znajdujące się w kraju obligacje pożyczek dolarowych, które uległy konwersji, zostały skonwertowane na wewnętrzną pożyczkę 6% i stąd w znacznej mierze wynika wzrost zadłużenia wewnętrznego w okresie sprawozdawczym.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#CzesławKlarner">Na skutek spadku obcych walut i stałości waluty polskiej suma obsługi długów zagranicznych uległa znacznej redukcji. Swój stan najwyższy posiadała ona w okresie 1931/32 i wynosiła 193 miliony zł, a stopniowo łącznie ze spadkiem walut obcych stałej ulegała obniżce i w 1939/40 r. jest preliminowana na 52 miliony zł. Będzie to prawdopodobnie najniższy stan naszej obsługi zagranicznej, gdyż ulegnie ona zwyżce, chociażby w związku z pożyczką francuską z 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#CzesławKlarner">Na całkowite zadłużenie, wynikające z obsługi preliminowane! przez część 18, składa się zadłużenie wewnętrzne w sumie złotych 2.400.000.000 zł i zadłużenie zagraniczne w sumie 2.500.000.000 zł. Zadłużenie wewnętrzne składa się z zobowiązań długoterminowych w sumie około 2.000.000.000 zł oraz z zobowiązań krótkoterminowych w kwocie 480.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#CzesławKlarner">Zadłużenie zagraniczne obejmuje pożyczki emisyjne na sumę 460.000.000 zł oraz długi wobec rządów państw obcych w sumie złotych 1.600.000.000. Największą pozycję stanowią: zadłużenie wobec Rządu Stanów Zjednoczonych A. P. 1.100.000.000 zł (przeliczone na naszą walutę), Francji 366.000.000 zł, Wielkiej Brytanii 116.000.000 zł, innych państw 44.000.000 zł. Do tego dochodzą długi po likwidacyjne i inne, razem 320.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#CzesławKlarner">Zadłużenie zagraniczne wobec rządów obcych państw wynika z usług, jakie Polska otrzymywała od nich in natura w okresie tworzenia się państwa. Największą pomoc uzyskała Polska od Stanów Zjednoczonych. Wypada ubolewać, iż to największe zadłużenie Polski stało się dla Polski nadmiernym ciężarem, gdyż nie znalazło swego odpowiednika w procesach wymiany usług z tym szlachetnym państwem. Niezależnie od zastrzeżeń natury ogólnej, poczynionych przez wszystkie państwa w sprawie długów z okresu wielkiej wojny i jej następstw, oraz niezależnie od doniosłości roli Polski w 1920 r. wypada zauważyć, iż nasze saldo bilansu handlowego z tym krajem kształtowało się dla Polski bardzo ujemnie, co uniemożliwiło obsługę zobowiązań dłużnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Już z tego przykładu wynika, jak doniosłą jest sprawa należytego zużycia kredytu zagranicznego. Jeśli kredyt wewnętrzny ma być produktywny, to kredyt zagraniczny winienby ponadto zapewnić obsługę walutową, a więc winien ułatwić eksport kraju dłużnego. Bez uwzględnienia tego warunku stanie się on ciężarem bilansu płatniczego, będzie zmuszać do eksportu nieopłacalnego, połączonego z premiami, a więc będzie podrażać ewentualnie uniemożliwiać obsługę. Nabiera to szczególnego znaczenia w okresie powszechnej reglamentacji handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#CzesławKlarner">Zdawało by się, iż posiadamy dostateczne podstawy do wymagania, aby handel z krajami wierzycielskimi dawał saldo dodatnie dla Polski w skali niezbędnej dla obsługi naszych zadłużeń wobec tych krajów. Takie stanowisko Polski wydaje się tym bardziej słuszne, jeśli się weźmie pod uwagę, iż omawiane pomoce Polska otrzymała in natura, a nie pod postacią pożyczki gotówkowej i tylko w formie in natura powinny być spłacane.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#CzesławKlarner">Z odcinka zadłużenia wewnętrznego należy podkreślić likwidację zadłużenia z okresu marki polskiej. Proces ten jest nieskomplikowany. Ciążąca nieuregulowana kwota w sumie 1.433.000.000 marek polskich ma być stosownie do preliminarza spłacona sumą 800 zł, złożonych do dyspozytu stosownie do obowiązujących norm przeliczeniowych. Tym sposobem dług ten będzie skreślony z księgi długów.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#CzesławKlarner">Wypada przypomnieć, Wysoka Izbo, iż pierwsza wewnętrzna polska pożyczka 1918 roku pod postacią 5% asygnat wynosiła w złocie 2.000.000.000 marek polskich, które stanowiły równowartość wtenczas około 46.000.000 ówczesnych dolarów w złocie i odpowiadały równowartości 400.000.000 złotych polskich. Była to największa pożyczka, jaką kiedykolwiek Polska na swoim rynku wewnętrznym zaciągnęła. Tym, którzy w tej ciężkiej epoce składali na ołtarzu ojczyzny tak obficie swe resztki pozostałe po wielkiej wojnie, a którzy ulokowane w sposób patriotyczny oszczędności utracili przez inflantację — należą się od nas wyrazy największego uznania.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Trudno jest mnie jako referentowi przejść do porządku dziennego nad tą sprawą. Sądzę, że Senat Rzeczypospolitej winienby chyba dać wyraz właściwego ustosunkowania się do tego wielkiego problemu, który w tej chwili prawdopodobnie po raz ostatni jest przedmiotem omawiania w ciałach parlamentarnych. Pozwalam sobie zwrócić się do Pana Wicepremiera i Ministra Skarbu nie z wnioskiem, lecz raczej z pytaniem, czy nie było by rzeczą słuszną i pouczającą, aby dając wyraz tym zasługom utworzyć jakiś widomy znak naszej wdzięczności, jako likwidatorów tego długu, np. budując co roku pewną ilość, powiedzmy, 20 szkół powszechnych w miejscowościach najbardziej zaniedbanych, aż do chwili zwalczenia analfabetyzmu wśród polskiej młodzieży w wieku szkolnym. W obecnej sytuacji stanowiłoby to wzmocnienie naszej siły społecznej i obronnej.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Było by błędem, gdybyśmy sądzili, iż część 18 preliminarza budżetowego obejmuje całą obsługę zobowiązań Państwa.</u>
<u xml:id="u-2.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dobkowski.)</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#SKlamer">Do części 18 preliminarza budżetowego są dołączone wykazy kredytów, znajdujących się w preliminarzu Administracji, poza częścią 18, bądź w planach finansowo-gospodarczych przedsiębiorstw, monopoli i funduszów państwowych, które to kredyty są przeznaczone na obsługę odnośnych długów. Powyższe dwa wykazy powiększają obsługę zobowiązań o 179.000.000 zł. W ten sposób ciężar całkowity obsługi zobowiązań państwowych podnosi się do łącznej sumy 405.000.000 zł, co stanowi już 16% sumy budżetowej preliminarza. Już dzisiaj ta suma swoją wielkością zajmuje drugie miejsce w budżecie Państwa po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Trzeba liczyć się, iż w następnych latach wobec wielkich programów inwestycyjnych suma zadłużenia, a więc i obsługa długów coraz więcej będzie ciążyć na budżecie.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#SKlamer">W obecnych stosunkach finansowych na tego rodzaju potrzeby będzie do dyspozycji jedynie wewnętrzny rynek kredytowy. Przy wykorzystywaniu rynku wewnętrznego dla swych finansowych operacyj, zwłaszcza długoterminowych, Państwo jako regulator wszelkich zjawisk gospodarczych wewnątrz kraju winno brać pod uwagę skutki swych operacyj i wpływ ich na zjawiska życia gospodarczego. Jeśli rynek wewnętrzny jest dostatecznie obfity w płynne środki i dzięki temu posiada umiarkowaną stopę procentową, gospodarstwo narodowe, a więc przemysł, handel i rzemiosło posiadają łatwy, dostępny, a niekosztowny kredyt, który dopomaga do rozwoju życia gospodarczego. Tego stanu rzeczy nie wolno narażać na szwank. Jeżeli państwo zbyt intensywnie sięga do rynku wewnętrznego po kredyty, jeśli ta droga nadmiernie narusza płynność rynku wewnętrznego, pieniądz staje się droższy, życie gospodarcze zostaje obciążone zbyt wysoką stopą procentową i z konieczności kurczy swą działalność; rozwój gospodarczy staje się trudniejszy i późniejszy. Zarówno więc ze stanowiska stanu rynku wewnętrznego, jak i ze stanowiska zdolności kredytowej państwa zadłużenie jego na rynku jest możliwe tylko do pewnych granic. Nie ma wyraźnych wskazówek, jak dalece państwo może zadłużać się, gdyż przede wszystkim jest to zależne nie od kredytobiorcy, a od stanu płynności kredytowej. Jest jednak rzeczą pewną, iż kredyt publiczny przy obecnym stanie finansowym rynku winien być zużyty na roboty publiczne, które bądź bezpośrednio, bądź pośrednio będą miały zapewnioną rentowność.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#SKlamer">Państwo, które pragnie sięgać po kredyt na rynku wewnętrznym, winno pamiętać, iż realizacja jego zamierzeń będzie zależna od zamożności społeczeństwa. Pomyślne warunki dla kredytu wewnętrznego mogą być stwarzane jedynie drogą pomnażania bogactw, tworzących dochód społeczny, a więc przez rozwój produkcji kraju na wszystkich jego etapach. Podnosząc dobrobyt szerokich mas ludności, budując ich dochód społeczny, stwarzamy pomyślne warunki dla kredytu publicznego, a więc i dla realizacji zamierzeń inwestycyjnych Państwa i społeczeństwa.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#SKlamer">Na Komisji Budżetowej wypowiedziałem opinię, która nie wywołała z żadnej strony zastrzeżeń. Brzmi ona: „Rosnąca ludność kraju, słaby dochód społeczny, wzmocnienie gospodarcze i militarne Państwa wymagają równoczesnego i równomiernego poświęcenia przyrostu rodzimych kapitałów w należytym ustosunkowaniu na potrzeby inwestycyj publicznych i prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-2.25" who="#SKlamer">W tych warunkach i mając na względzie, iż rynki zagraniczne na dłuższy okres czasu nie będą wchodzić w rachubę dla operacyj finansowych, Komisja Budżetowa Senatu uważa, iż wewnętrzny rynek kapitałowy winien być wykorzystywany w sposób uwzględniający synchronizację zarówno potrzeb Państwa na ogólne cele inwestycyjne, jak i potrzeb życia gospodarczego dla poprawy wyposażenia warsztatów pracy oraz dla ich pomnożenia”. Kończąc moje przemówienie, proszę w imieniu Komisji Budżetowej Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza części 18 — Długi Państwowe — w przedstawieniu rządowym, zgodnie z uchwałą Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#CzesławKlarner">Do części 18 preliminarza budżetowego są dołączone wykazy kredytów, znajdujących się w preliminarzu Administracji, poza częścią 18, bądź w planach finansowo-gospodarczych przedsiębiorstw, monopoli i funduszów państwowych, które to kredyty są przeznaczone na obsługę odnośnych długów. Powyższe dwa wykazy powiększają obsługę zobowiązań o 179.000.000 zł. W ten sposób ciężar całkowity obsługi zobowiązań państwowych podnosi się do łącznej sumy 405.000.000 zł, co stanowi już 16% sumy budżetowej preliminarza. Już dzisiaj ta suma swoją wielkością zajmuje drugie miejsce w budżecie Państwa po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Trzeba liczyć się, iż w następnych latach wobec wielkich programów inwestycyjnych suma zadłużenia, a więc i obsługa długów coraz więcej będzie ciążyć na budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#CzesławKlarner">W obecnych stosunkach finansowych na tego rodzaju potrzeby będzie do dyspozycji jedynie wewnętrzny rynek kredytowy. Przy wykorzystywaniu rynku wewnętrznego dla swych finansowych operacyj, zwłaszcza długoterminowych, Państwo jako regulator wszelkich zjawisk gospodarczych wewnątrz kraju winno brać pod uwagę skutki swych operacyj i wpływ ich na zjawiska życia gospodarczego. Jeśli rynek wewnętrzny jest dostatecznie obfity w płynne środki i dzięki temu posiada umiarkowaną stopę procentową, gospodarstwo narodowe, a więc przemysł, handel i rzemiosło posiadają łatwy, dostępny, a niekosztowny kredyt, który dopomaga do rozwoju życia gospodarczego. Tego stanu rzeczy nie wolno narażać na szwank. Jeżeli państwo zbyt intensywnie sięga do rynku wewnętrznego po kredyty, jeśli ta droga nadmiernie narusza płynność rynku wewnętrznego, pieniądz staje się droższy, życie gospodarcze zostaje obciążone zbyt wysoką stopą procentową i z konieczności kurczy swą działalność; rozwój gospodarczy staje się trudniejszy i późniejszy. Zarówno więc ze stanowiska stanu rynku wewnętrznego, jak i ze stanowiska zdolności kredytowej państwa zadłużenie jego na rynku jest możliwe tylko do pewnych granic. Nie ma wyraźnych wskazówek, jak dalece państwo może zadłużać się, gdyż przede wszystkim jest to zależne nie od kredytobiorcy, a od stanu płynności kredytowej. Jest jednak rzeczą pewną, iż kredyt publiczny przy obecnym stanie finansowym rynku winien być zużyty na roboty publiczne, które bądź bezpośrednio, bądź pośrednio będą miały zapewnioną rentowność.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#CzesławKlarner">Państwo, które pragnie sięgać po kredyt na rynku wewnętrznym, winno pamiętać, iż realizacja jego zamierzeń będzie zależna od zamożności społeczeństwa. Pomyślne warunki dla kredytu wewnętrznego mogą być stwarzane jedynie drogą pomnażania bogactw, tworzących dochód społeczny, a więc przez rozwój produkcji kraju na wszystkich jego etapach. Podnosząc dobrobyt szerokich mas ludności, budując ich dochód społeczny, stwarzamy pomyślne warunki dla kredytu publicznego, a więc i dla realizacji zamierzeń inwestycyjnych Państwa i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#CzesławKlarner">Na Komisji Budżetowej wypowiedziałem opinię, która nie wywołała z żadnej strony zastrzeżeń. Brzmi ona: „Rosnąca ludność kraju, słaby dochód społeczny, wzmocnienie gospodarcze i militarne Państwa wymagają równoczesnego i równomiernego poświęcenia przyrostu rodzimych kapitałów w należytym ustosunkowaniu na potrzeby inwestycyj publicznych i prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#CzesławKlarner">W tych warunkach i mając na względzie, iż rynki zagraniczne na dłuższy okres czasu nie będą wchodzić w rachubę dla operacyj finansowych, Komisja Budżetowa Senatu uważa, iż wewnętrzny rynek kapitałowy winien być wykorzystywany w sposób uwzględniający synchronizację zarówno potrzeb Państwa na ogólne cele inwestycyjne, jak i potrzeb życia gospodarczego dla poprawy wyposażenia warsztatów pracy oraz dla ich pomnożenia”. Kończąc moje przemówienie, proszę w imieniu Komisji Budżetowej Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza części 18 — Długi Państwowe — w przedstawieniu rządowym, zgodnie z uchwałą Sejmu.</u>
<u xml:id="u-2.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do sprawozdania z części 8 C — Monopole.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do sprawozdania z części 8 C — Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#StefanDąbkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Drozdowski.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu rozpatrzyła szczegółowo budżet Monopoli Państwowych na posiedzeniach swych w dniach 21 i 28 lutego. Szczegółowe sprawozdanie o tym budżecie znajduje się w tekście drukowanym.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SDrozdowski">Budżet Monopoli ma dominujące znaczenie fiskalne ze względu na to, że dochody z Monopoli stanowią niemal 30% ogólnych dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych Państwa. Z tego też względu analiza tego budżetu musi być zwrócona przede wszystkim w kierunku zbadania, czy gospodarka Monopoli odpowiada tym wymaganiom, jakie stawiają przed nią wymogi budżetu Państwa.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SDrozdowski">Ogólny dochód Skarbu z Monopoli wynosi w rozpatrywanym preliminarzu 725.016.700 zł. Ponadto jednak Monopole odgrywają olbrzymią rolę gospodarczą jako przedsiębiorstwa. Wystarczy przytoczyć, że ogólna suma przewidywana ze sprzedaży wyrobów i przedmiotów Monopoli stanowi wartość ponad 1.220.000.000 zł rocznie.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SDrozdowski">Jest rzeczą zrozumiałą, iż przedsiębiorstwa, które pracują na rynku z tak ogromną sumą obrotów, muszą się liczyć z przejawami koniunktury i że wszelkie zmiany — polepszenia lub pogorszenia koniunktury, jak również zmiany w ruchu ludności — na ich działalność i ich efekty finansowe wpływać muszą w sposób zupełnie wyraźny.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SDrozdowski">Dochody Skarbu Państwa, pobierane z Monopoli, składają się zasadniczo z trzech części: 1) z opłat monopolowych ustawowo wprowadzonych, 2) z tzw. części zysku handlowego i 3) z ekwiwalentu danin publicznych. Z punktu widzenia ściśle gospodarczego można by stanąć na stanowisku, iż intencją ustawodawcy, wprowadzającego monopol, było dodatkowe obciążenie konsumcji wyrobów, będących przedmiotem monopolu, pewną ściśle określoną opłatą na rzecz Skarbu, że natomiast, pomijając tę opłatę, ceny wyrobów monopolowych powinny być kształtowane w granicach normalnej kalkulacji przemysłowej uwzględniającej godziwy zysk przedsiębiorcy. Trzecia grupa dochodów, czyli równowartość danin publicznych, powinna odpowiadać możliwie ściśle tym obciążeniom, jakie w analogicznych warunkach ponoszą prowadzone na zasadach ogólnych przedsiębiorstwa prywatne.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SDrozdowski">Jeżeli poddamy bliżej analizie bilanse Monopoli, to musimy stwierdzić, iż posiadają one wysoki zysk handlowy brutto, a po odliczeniu kosztów handlowych, zysk netto w poszczególnych Monopolach wynosi: w Monopolu Solnym 30%, Tytoniowym 42,53%, Spirytusowym 39,3%.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SDrozdowski">Z punktu widzenia odbiorcy lub konsumenta jest rzeczą obojętną, w jaki sposób w cenie wyrobów monopolowych kształtuje się wzajemny stosunek opłaty monopolowej i zysku handlowego. Z punktu widzenia fiskalnego Skarb Państwa jest oczywiście zainteresowany w tym, aby ponad sumę opłat monopolowych uzyskać dodatkową opłatę z monopolu z tytułu zysku handlowego, możliwie największą — oczywiście po pokryciu normalnych amortyzacji względnie odpisów przedsiębiorstw monopolowych. O ile monopol w zakresie ustawowej opłaty monopolowej jest skrępowany normami ustawowymi, o tyle ta część ceny wyrobów monopolowych, która zawiera w sobie poważny odsetek zysku handlowego, powinna być normowana w gospodarce monopolowej z uwzględnieniem siły płatniczej konsumentów, wpływu wysokości cen na wysokość konsumcji, w zależności od stopnia użyteczności i przydatności powszechnej danego wyrobu monopolowego, a także z uwzględnieniem ogólnych zasad polityki cen, prowadzonej przez Państwo. Oczywiście, iż inaczej na kształtowanie się cen patrzeć będziemy przy Monopolu Solnym, ze względu na powszechność konsumcji soli jako artykułu pierwszej potrzeby najszerszych rzesz ludności, inaczej przy spirytusie konsumcyjnym, inaczej przy spirytusie przeznaczonym dla celów napędowych czy dla dalszej przeróbki, inaczej przy wyrobach tytoniowych itd.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SDrozdowski">Jeżelibyśmy z tego punktu widzenia spojrzeli na zagadnienie cen wyrobów monopolowych, to muszę stwierdzić, że wysokie zyski Monopoli leżą niewątpliwie w interesie Państwa i wydatnie zwiększają dochód budżetowy Skarbu Państwa, ale równocześnie trzeba stwierdzić, że wypływają one nie z intencji ustawodawcy, który określił wysokość opłaty monopolowej w ustawach, ale ze względu na politykę handlową i politykę cen prowadzoną przez Monopole.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SDrozdowski">Specjalnego omówienia wymaga polityka koncesyjna Monopoli państwowych. W ostatnich latach polityka ta doznała poważnych zmian na lepsze. Jednakże w dalszym ciągu słyszy się narzekania i utyskiwania, wielokrotnie poparte faktami i dowodami, iż polityka koncesyjna Monopoli nie realizuje dostatecznie hasła unarodowienia handlu i w niewłaściwy sposób ustosunkowuje się do roli i zadań kupiectwa, które jest głównym dystrybutorem produktów monopolowych.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SDrozdowski">Przede wszystkim należy dążyć do tego. żeby koncesja monopolowa nie była źródłem pomocy społecznej. Doceniając konieczność wynagrodzenia zasług obywateli wobec Państwa poniesionych w okresie walk o niepodległość czy z innych tytułów, należy przyjąć zasadę, że koncesja monopolowa może być w tym wypadku właściwym ekwiwalentem tych zasług, o ile stwarza warsztat pracy i bezpośredni dochód dla osoby zasłużonej. Zupełnie nie mogą być tolerowane fakty fikcyjnego posiadania koncesji przez osoby zasłużone, dające jedynie tytuł swej zasługi jako firmę dla eksploatującego koncesję spekulacyjnego kapitału, najczęściej żydowskiego. Obok udzielania koncesyj zasłużonym, którzy w ten sposób stworzą sobie własny warsztat pracy, należy przyjąć jako zasadę, iż koncesje monopolowe udzielane być winny przede wszystkim kupcom fachowym, mającym obiektywne warunki, odpowiadające racjonalnemu prowadzeniu handlu artykułami monopolowymi. Musi być w tym wypadku respektowany naczelny postulat unarodowienia handlu, dlatego też należy w najszybszym czasie zmniejszyć wciąż jeszcze zbyt wielką ilość koncesyj, zwłaszcza detalicznych, znajdujących się w rękach elementu żydowskiego, nie odpowiadającą procentowemu stosunkowi ludności.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SDrozdowski">Dokładna analiza bilansów poszczególnych Monopoli, którą Panowie znajdą w drukowanym sprawozdaniu, wykazała, iż gospodarka finansowa Monopoli jest prowadzona pod kątem widzenia płynności kapitałowej i właściwego stosunku kapitałów własnych i obcych.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SDrozdowski">Przechodzę do rozpatrzenia najważniejszych spraw dotyczących poszczególnych Monopolów. W Monopolu Solnym preliminowana kwota wpłat wynosi 46.500.000 zł. Głównym zakładem monopolowym jest żupa solna w Wieliczce, posiadająca zdolność produkcyjną roczną 260.000 ton soli kamiennej i 80.000 ton soli warzonki. Przy kopalni wielickiej istnieje ponadto, oprócz zakładów produkujących sól, również zasługująca na podkreślenie pralnia i warsztaty reperacyjne dla worków lnianych, które zapewniają dalsze potanienie opakowania soli, a producentom polskiego lnu — stałego odbiorcę. Żupa solna w Bochni produkuje w swej kopalni podobnie jak Wieliczka sól kamienną szarą oraz małe ilości soli kamiennej jadalnej białej. Na podkreślenie zasługują wyniki, osiągnięte w tej żupie dzięki wysiłkom Skarbu Państwa, dążącego do utrzymania jej w ruchu. O tych wynikach świadczy fakt, że koszt własny produkcji jednej tony soli w tej żupie, wynoszący w latach 1911, 1912 i 1913 — a więc przed wojną — około 90 koron austriackich, co można obliczyć na wartość mniej więcej 162 zł, po racjonalnej przebudowie tego starego zakładu, który był już skazany właściwie na likwidację, obniżono do 20 zł 34 gr w r. 1937/38. Żupa solna w Inowrocławiu produkuje sól warzoną.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SDrozdowski">Sprawa likwidacji rzekomo nierentownych żup solnych w Małopolsce wschodniej, która wielokrotnie była omawiana pod najrozmaitszymi kątami widzenia, dalej jest aktualna, życie wykazało jednak, że te placówki w dalszym ciągu będą musiały być utrzymane. Po likwidacji żupy solnej w Kosowie Huculskim oraz po przewidywanym zamknięciu żupy solnej w Lacku, wskutek wyczerpywania się zapasów solnych do wytwarzania solanki, Monopol Solny będzie zmuszony do intensywniejszych inwestycyj w pozostałych trzech żupach, to znaczy w Bolechowie, Dolinie i Drohobyczu.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SDrozdowski">Polski Monopol Solny wprowadza do obrotu sól bądź za pośrednictwem własnych zakładów sprzedaży (hurtowni własnych Polskiego Monopolu Solnego), bądź za pośrednictwem osób, z którymi zawarł umowy prywatno-prawne na prowadzenie hurtowni solnej.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SDrozdowski">Celem dostosowania ilości hurtowni do potrzeb sprawnego i dostatecznego zaopatrzenia rynku od 1933 r. do chwili obecnej powiększono ilość punktów hurtowej sprzedaży soli z 365 do 411, a łącznie z hurtowniami na świeżo przyłączonych ziemiach Śląska zachodniego do 414.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SDrozdowski">Hurtownicy prywatni prowadzą sprzedaż soli za umówioną prowizję. Prowizja ustalona jest przy uwzględnieniu kosztów stałych prowadzenia hurtowni i kosztów zmiennych i wobec tego procentowo spada w miarę wzrostu obrotów.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SDrozdowski">Na podkreślenie zasługuje zagadnienie soli bydlęcej. Sól bydlęca skażona sprzedawana jest (poza hurtowniami) również przez osoby, które o rozpoczęciu sprzedaży zawiadomią urząd skarbowy akcyz i monopoli państwowych. W ten sposób Monopol Solny chciał możliwie zliberalizować i rozszerzyć sprzedaż soli bydlęcej.</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SDrozdowski">Przemysłowcy dla przerobu mogą nabywać potrzebną im sól bądź w hurtowniach soli, bądź bezpośrednio w Polskim Monopolu Solnym. Obecnie dla dalszego przerobu nabywana jest sól tzw. przemysłowa przez około 700 przedsiębiorstw przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SDrozdowski">Prowadzenie sprzedaży detalicznej soli dla kupca detalisty jest interesem deficytowym ze względu na niski poziom rabatów, otrzymywanych przez kupiectwo. Kalkulację kupiecką sprzedaży soli szczegółowo przedstawiłem na Komisji Budżetowej, jest ona podana również w sprawozdaniu drukowanym, nie będę przeto jej przytaczał. Chciałbym tylko podkreślić, że należy, zdaniem moim, dążyć do zmiany tego stanu rzeczy przez dalsze podwyższenie rabatów, tym bardziej że wysokość zysku kupieckiego na sprzedaży soli nie jest uzgodniona z normami podatku dochodowego, wymierzanymi na podstawie tzw. norm zyskowności, ustalonymi dla wymiaru podatku dochodowego. Normy te znacznie przewyższają ten zysk, jaki kupiec osiąga ze sprzedaży soli.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SDrozdowski">Polityka Polskiego Monopolu Solnego w odniesieniu do soli bydlęcej (pastewnej), o której wspomniałem, ma za zadanie ułatwienie rolnictwu zaopatrywania się w sól przy jednoczesnej ochronie interesów Monopolu.</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SDrozdowski">Cel pierwszy został osiągnięty przez wprowadzenie sprzedaży soli bydlęcej skażonej mielonej każdemu, kto o tym powiadomi urząd skarbowy akcyz i monopolów państwowych, przez unormowanie opłat, pobieranych przez zarządy gmin od wymaganych przy kupnie soli bydlęcej okruchowej zaświadczeń o ilości posiadanego inwentarza i dalej przez zastosowanie środka skażającego, trudnego do usunięcia. Ostatnio Monopol Solny przystąpił do produkcji brykietów solnych z soli skażonej, co pozwoli na wycofanie z obiegu soli nieskażonej w bryłach, a tym samym na zniesienie ograniczeń przy zaopatrywaniu się w sól na lizanki.</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SDrozdowski">Cena soli bydlęcej wynosi obecnie 5,5 grosza za kilogram mielonej i 6,5 grosza za kilogram soli kruchowej na obszarze całej Rzeczypospolitej. Trzeba stwierdzić, że spożycie soli bydlęcej w Polsce jako w kraju rolniczym jest wciąż jeszcze za małe.</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SDrozdowski">Brykiety solne produkowane będą w Bochni z drobno mielonej soli kamiennej szarej. Należy się spodziewać, że zgodnie z oświadczeniami przedstawicieli Rządu na posiedzeniu Komisji Budżetowej wprowadzone one zostaną na rynek już w najbliższej przyszłości i spowodują zwiększenie zużycia soli bydlęcej przez rolnictwo. Wtedy będzie można stwierdzić, czy będą cne istotnie odpowiadały swemu celowi.</u>
- <u xml:id="u-4.23" who="#SDrozdowski">Wzrost sprzedaży soli przemysłowej spowodowany jest przede wszystkim rozwojem przemysłu chemicznego. Poza tym na wzrost sprzedaży soli przemysłowej wpłynęły wprowadzone ułatwienia związane z nabyciem tej soli przez drobne zakłady przemysłowe i rzemieślnicze, nabywające sól przemysłową za pośrednictwem hurtowni soli.</u>
- <u xml:id="u-4.24" who="#SDrozdowski">Przechodzę do Monopolu Tytoniowego. Preliminowana wpłata Monopolu Tytoniowego do Skarbu Państwa jest najwyższą spośród wszystkich monopoli i wynosi 353.400.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.25" who="#SDrozdowski">Monopol Tytoniowy produkcję swoją opiera już obecnie w przeważającej mierze na produkcji surowca krajowego. Jest to wynikiem zarówno trudności napotykanych przy zakupie surowców zagranicznych jak i dalszej poprawy jakości surowca krajowego i rozszerzenia jego uprawy. Program uprawy surowca krajowego na rok 1939 przewiduje zwiększenie obszaru uprawy o ponad 15% w stosunku do roku bieżącego; podczas gdy w r. 1934 ilość hektarów, zajęta pod uprawę surowca tytoniowego w Polsce, wynosiła zaledwie 4.224 ha, a w roku bieżącym 7.892 ha, to program na rok 1939 przewiduje zwiększenie przestrzeni do 9.130 ha przy stałej znacznej poprawie jakości wyprodukowanego surowca.</u>
- <u xml:id="u-4.26" who="#SDrozdowski">Wielką trudnością przy dalszym rozwijaniu uprawy surowca krajowego jest niedostateczna rozbudowa zakładów uprawy tytoniu. Polski Monopol Tytoniowy rozporządza w tej chwili 10 zakładami uprawy tytoniu: w Borszczowie, Grodnie, Grudziądzu, Jagielnicy, Krakowie, Krzeszowicach, Lublinie, Monasterzyskach, Tarnopolu i Zabłotowie. Nawiasowo trzeba stwierdzić, że doświadczalny zakład uprawy tytoniu w Piadykach został zlikwidowany. Ogólna pojemność magazynów fermentacyjnych tych zakładów wynosi 14.100.000 kg tytoniu, podczas gdy przewidywany zbiór w r. 1939 ma wynieść 17.907.000 kg. Stąd wypływa konieczność dostosowania pojemności fermentowni zakładów uprawy tytoniu do przewidywanego zbioru surowca. Musi być ono przeprowadzone drogą inwestycji. Uprawa tytoniu prowadzona jest w tej chwili na terenie Małopolski wschodniej, gdzie znajduje się 5 zakładów uprawy, częściowo na Pomorzu i w Grodzieńskim, gdzie warunki pozwalają jedynie na uprawę machorki, oraz na Wołyniu. Głównymi jednak okręgami uprawy tytoniu jest okręg województwa lubelskiego i województwa kieleckiego, a częściowo krakowskiego.</u>
- <u xml:id="u-4.27" who="#SDrozdowski">Licząc się w dalszej przyszłości ze znacznym zwiększeniem konsumcji tytoniu w kraju, z dalszą poprawą jakości surowca krajowego oraz ze zwiększonym zapotrzebowaniem surowca w związku z ekspiracją umowy włoskiej, należy już dziś przystąpić do dokonania takich inwestycji w tej dziedzinie w szczególności na terenie województwa lubelskiego i kieleckiego, które by mogły zaspokoić w zakresie przerobu i magazynowania znaczne możliwości rozszerzenia uprawy tytoniu w tych okręgach. W szczególności wysuwa się na czoło konieczność budowy nowego zakładu uprawy tytoniu w Zamościu obok istniejących i rozbudowanych ostatnio zakładów w Lublinie i Krakowie. Pod tym względem Komisja Budżetowa otrzymała zapewnienie z ust p. Wiceministra Morawskiego, iż prawdopodobnie już w roku bieżącym poczynione będą przygotowania do nabycia terenu w okolicach Zamościa, a ewentualna budowa zakładu nastąpić by mogła na wiosnę 1940 r.</u>
- <u xml:id="u-4.28" who="#SDrozdowski">Uprawa tytoniu ma ogromne znacznie dla rolnictwa ze względu na swą niezaprzeczalną rentowność oraz wpływ na zmniejszenie bezrobocia wsi polskiej. Jeżeli przeciętna ilość niezbędnych dni roboczych przy uprawie buraka cukrowego wynosi 120 robotnikodniówek na ha, to tytoń wymaga w zależności od kategorii od 500–1.200 robotnikodniówek na ha. Dalsze rozszerzenie kontyngentu uprawy jest jednoczesnym podnoszeniem kultury rolnej wsi polskiej, jej zamożności, a w pewnych warunkach może być również ważnym narzędziem polityki ludnościowej, pozwalającym na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach.</u>
- <u xml:id="u-4.29" who="#SDrozdowski">Zakupy zagranicznych surowców tytoniowych odbywają się z reguły na zasadzie kompensaty towarowej, co z jednej strony nakłada na Polski Monopol Tytoniowy zadanie torowania drogi w ekspansji eksportowej przemysłowi polskiemu, a z drugiej strony stwarza dla Polskiego Monopolu Tytoniowego trudności w swobodnym wyborze potrzebnych lub kalkulujących się partii surowców. Tym niemniej tę rolę Polskiego Monopolu Tytoniowego z punktu widzenia naszej polityki handlowej należy uznać za uzasadnioną. W warunkach polityczno-handlowych, istniejących obecnie, również i przemysł prywatny w swej polityce zaopatrywania się w surowiec krępowany jest szeregiem zarządzeń reglamentacyjnych, wpływających na podrożenie zakupu surowców.</u>
- <u xml:id="u-4.30" who="#SDrozdowski">Produkcję wyrobów monopolowych prowadzi Polski Monopol Tytoniowy w 14 wytwórniach, z których 8 wyrabia papierosy i tytonie, 3 cygara, 2 machorkę, 1 tabakę i tytonie do żucia.</u>
- <u xml:id="u-4.31" who="#SDrozdowski">Od dnia 1 marca 1938 r. została wprowadzona nowa organizacja sprzedaży wyrobów tytoniowych. Poddaje ona pod ścisłą kontrolę Polskiego Monopolu Tytoniowego wszystkie stopnie obrotu wyrobami tytoniowymi, dozwalając na prowadzenie sprzedaży tylko tym osobom, które uzyskają zawarcie umowy z Polskim Monopolem Tytoniowym bądź zezwolenie urzędów skarbowych akcyz i monopolów państwowych na sprzedaż uliczną, dworcową i ruchomą. Dzięki temu, że zniesiono przypadkowość i dowolność zajmowania się handlem wyrobami tytoniowymi, stworzono bodaj minimalną rentowność tego handlu nawet dla najdrobniejszych sprzedawców, a przez to stworzono warunki dla wyrobienia branży kupców tytoniowych oraz umożliwiono otrzymanie określonych sortymentów wyrobów tytoniowych we wszystkich punktach sprzedaży.</u>
- <u xml:id="u-4.32" who="#SDrozdowski">Przy reorganizacji sprzedaży został zmieniony również i rabat, udzielany sprzedawcom wyrobów tytoniowych oraz podstawy udzielania rabatu dla drobnych sprzedawców.</u>
- <u xml:id="u-4.33" who="#SDrozdowski">Plan wydatków inwestycyjnych Polskiego Monopolu Tytoniowego na przyszły okres budżetowy przewiduje kwotę 8.439.000 zł. Jest ona o 2.100.000 zł mniejsza niż w budżecie okresu bieżącego i o 2.439.000 zł wyższa niż wykonanie budżetu za rok 1937/38. Główne sumy przeznaczone są na rozbudowę zakładów uprawy tytoniu w Krakowie (Czyżyny), na dokończenie budowy magazynu surowcowego w Siedlcach i Radomiu, poza tym na inwestycje w zakresie maszyn i urządzeń technicznych wytwórni. Plan inwestycyjny nie przewiduje żadnych nowych inwestycyj, jedynie wykończenie i uzupełnienie inwestycyj, będących już w toku, względnie drobne uzupełnienia sprzętu lub doprowadzenie do porządku budowli oraz maszyn i urządzeń.</u>
- <u xml:id="u-4.34" who="#SDrozdowski">Bardzo znacznym obciążeniem Monopolu Tytoniowego jest pozycja emerytur. Na emerytury i zaopatrzenia preliminuje się sumę 4.175.000 zł. Trzeba zaznaczyć, że w związku z wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym robotnicy Polskiego Monopolu Tytoniowego, niezależnie od przysługującego im prawa <do zaopatrzenia emerytalnego z funduszów Monopolu, podlegają równocześnie ustawowemu ubezpieczeniu w ubezpieczalni społecznej. Dotyczy to również woźnych. Z tego tytułu uiszcza Polski Monopol Tytoniowy za robotników i etatowych woźnych ustawowe składki emerytalne na rzecz ubezpieczalni. Pracownicy ci, mając do wyboru zabezpieczenie z ubezpieczalni lub Monopolu, wybierają dla siebie zaopatrzenie korzystniejsze, którym jest z reguły zaopatrzenie Monopolu Tytoniowego. Ten stan rzeczy nie daje żadnych korzyści podwójnie ubezpieczonym pracownikom, obciąża zarówno tych pracowników, jak i Monopol składkami na rzecz ubezpieczalni, niezależnie od wielkich świadczeń emerytalnych, ponoszonych przez Monopol Tytoniowy. Sprawa ta wymaga rychłego uregulowania, przy czym oczywiście główną trudnością jest zagadnienie praw nabytych.</u>
- <u xml:id="u-4.35" who="#SDrozdowski">Monopol Spirytusowy. Przewidywana wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu Państwa wynosi sumę 291.250.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.36" who="#SDrozdowski">Monopol Spirytusowy, którego zadaniem jest zakup i sprzedaż spirytusu do zużycia w kraju oraz wyrób i sprzedaż wódek i denaturatu, prowadzi 8 wytwórni, produkujących wyroby konsumcyjne i denaturat, jedną samodzielną rektyfikację spirytusu, 2 oddzielne rektyfikacje przy wytwórniach i 12 zakładów sprzedaży.</u>
- <u xml:id="u-4.37" who="#SDrozdowski">Liczba gorzelni czynnych w r. 1938/39 wynosi wraz z gorzelniami na terenie przyłączonych ziem Śląska zachodniego 1.432, w czym 7 gorzelni przemysłowych, reszta gorzelni rolniczych. Jest to liczba o 43 większa od liczby gorzelni czynnych w r. 1937/38.</u>
- <u xml:id="u-4.38" who="#SDrozdowski">Produkcja spirytusu w kampanii 1938/39 wynosi około 118 milionów litrów, z czego 105,5 miliona litrów z produkcji gorzelni rolniczych i 12,5 miliona litrów z produkcji gorzelni przemysłowych. Wprawdzie są to cyfry znacznie wyższe od cyfr produkcji z lat ubiegłych, stanowią wzrost na przykład w stosunku do roku 1933/34 o z górą 150%, jednak znacznie jeszcze nie dosięgają cyfr produkcji spirytusu, jaka istniała na ziemiach polskich w okresie przedwojennym. Ze względu na doniosłe znaczenie produkcji spirytusu dla rolnictwa jako drogi zbytu poważnych ilości produktów rolniczych, jak również ze względu na znacznie wzmagające się zapotrzebowanie spirytusu napędowego oraz przyszłość rozwojową zużycia spirytusu przemysłowego, należy mieć nadzieję, iż dalszy rozwój gorzelnictwa postępować będzie w szybkim stopniu naprzód.</u>
- <u xml:id="u-4.39" who="#SDrozdowski">W r. 1938/39 zużycie ziemniaków na przerób spirytusu szacowane jest na 7,8 miliona q, co stanowi 1,9% ogólnego zbioru, a 453> w stosunku do zbioru ziemniaków w majątkach gorzelniczych. Wpływy gorzelnictwa za produkcję spirytusu w kampanii bieżącej obliczane są na 58 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-4.40" who="#SDrozdowski">Należy odrębnie traktować spirytus konsumcyjny i spirytus niekonsumcyjny, zarówno od strony organizacji jego sprzedaży, przeznaczenia, ceny, jak i warunków, wpływających na rozwój i wysokość zużycia. Sprzedaż spirytusu na cele niekonsumcyjne stale wzrasta. Spirytus konsumcyjny sprzedawany jest w postaci wyrobów Państwowego Monopolu Spirytusowego do wyrobu wódek gatunkowych i spirytusu dla przemysłu spożywczego. Przeciętna sprzedaż wyrobów konsumcyjnych w r. 1937/38 na głowę ludności wynosiła 1,09 litra, przy czym największe spożycie wykazuje województwo śląskie, dalej warszawskie z miastem Warszawą, zaś najniższe województwa południowo-wschodnie. Jeżeli chodzi o rozwój spożycia na głowę ludności w czasie, to obserwujemy dość dokładnie dostosowywanie się spożycia do koniunktury. Największe spożycie przeciętne wynosiło w roku 1928/29 — 1,56 litra na głowę ludności, najniższe w roku 1932 — 0,70, w roku 1938 spożycie doszło do wysokości 1,22 litra na głowę ludności.</u>
- <u xml:id="u-4.41" who="#SDrozdowski">Preliminowaną sumę zbytu 45,4 milionów litrów spirytusu konsumcyjnego na rok 193940 należy uznać za niewątpliwie realną, aczkolwiek pewne wpływy ujemne na wysokość sprzedaży mogą się ujawnić na skutek zapowiedzianego przez Rząd zniesienia sprzedaży tzw. setek, tzn. najmniejszych opakowań.</u>
- <u xml:id="u-4.42" who="#SDrozdowski">W dziale gospodarki spirytusem niekonsumcyjnym należy odróżnić 3 zasadnicze grupy, a mianowicie spirytus na cele przemysłowe, denaturat i spirytus na cele napędowe. Wpływ ze sprzedaży spirytusu na cele przemysłowe, po załamaniu w okresie dekoniunktury, stale wzrasta. W dziale tym, w związku ze stale rozwijającym się przemysłem chemicznym oraz powstawaniem nowych działów przerobu spirytusu, można spodziewać się dalszej zwyżki zbytu.</u>
- <u xml:id="u-4.43" who="#SDrozdowski">Poziom zbytu denaturatu wzrósł w porównaniu ze zbytem z roku 1928/29 dwukrotnie i wykazuje dalszą tendencję zwyżkową. Wzrost ten przypisać należy 3 czynnikom: stałej i stopniowej obniżce cen, wynoszącej od 1928/29 r. przeszło 50%, rozwojowi produkcji i sprzedaży sprzętu do spalania oraz naturalnemu przyrostowi ludności. Racjonalne rozpowszechnienie denaturatu na terenie województw południowo-wschodnich o najmniejszym natężeniu sieci elektryfikacyjnej i gazowni napotykało dotychczas na poważne przeszkody ze względu na masowe używanie denaturatu do picia.</u>
- <u xml:id="u-4.44" who="#SDrozdowski">Znaczny wzrost zbytu wykazuje sprzedaż spirytusu na cele napędowe. Datuje się ona dopiero od r. 1929, a w latach ostatnich w związku z rozwojem motoryzacji wykazuje wzrost największy. Według umowy na rok 1939 najniższa norma zużycia spirytusu przez firmy naftowe wynosić będzie 15%, przy czym Monopol uprawniony będzie do prowadzenia dalszej sprzedaży spirytusu na cele napędowe ponad tę normę dla innych odbiorców. Wobec tego należy oczekiwać, iż zbyt, który w r. 1938 obliczany jest na około 19 milionów litrów, wzrośnie w najbliższym roku budżetowym bardzo znacznie, przypuszczalnie o około 50% w stosunku do roku 1938. Jest to niewątpliwie ten dział gospodarki spirytusowej, który wykazywać będzie najsilniejszą dynamikę zbytu i może dojść do znacznych ilości, zależnych jednak od dwóch czynników, a mianowicie od tempa motoryzacji kraju i od stanu wierceń ropy naftowej. Już dziś można śmiało przewidzieć, iż dział ten, łącznic z działem spirytusu przemysłowego, z roku na rok wykazywać będzie duży i systematyczny wzrost zbytu spirytusu. Należy podkreślić, iż jest to, jak dotychczas, jedyny dział gospodarki spirytusowej przynoszący straty, a więc wzrost zbytu spirytusu na cele napędowe będzie posiadał wyłącznie znaczenie gospodarcze, nie będzie zaś przysparzał dochodów Skarbowi Państwa.</u>
- <u xml:id="u-4.45" who="#SDrozdowski">W roku 1938 aparat hurtowej sprzedaży wyrobów gotowych Państwowego Monopolu Spirytusowego składał się z 204 hurtowni prywatnych, prowadzących sprzedaż wyrobów konsumcyjnych i denaturatu, i 12 hurtowni własnych. Sprzedaż detaliczna prowadzona była przez prywatne zakłady sprzedaży, posiadające odpowiednie zezwolenie władzy skarbowej, wydawane przez urzędy skarbowe akcyz i monopolów państwowych w granicach kontyngentów ilościowych, ustalanych przez Ministerstwo Skarbu. W r. 1938 było 22.760 punktów detalicznej sprzedaży napojów alkoholowych. Rabat detalistów wynosi 9% od ceny sprzedażnej przy dostawie towaru do miejsca sprzedaży na koszt Monopolu. Rabat od denaturatu wynosi 15%.</u>
- <u xml:id="u-4.46" who="#SDrozdowski">Monopol Zapałczany nie jest prowadzony przez Skarb Państwa we własnym zakresie. Na podstawie upoważnienia ustawowego, zawartego w ustawie o Monopolu Zapałczanym z dnia 30 stycznia 1931 r., zmienionej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 stycznia 1936 r., Monopol ten został oddany w dzierżawę spółce akcyjnej pod nazwą „Spółka Akcyjna do Eksploatacji Państwowego Monopolu Zapałczanego”. Na podstawie umowy dzierżawnej z dn. 17 listopada 1930 r., zmienionej układem z dn. 1 czerwca 1937 r., a zatwierdzonej Ustawą z dn. 4 stycznia 1938 r., Spółka wpłaca do Skarbu Państwa czynsz dzierżawny. Czynsz ten wraz z opłatą monopolową preliminowany jest na r. 1939/40 na kwotę 9.009.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.47" who="#SDrozdowski">Monopol Zapałczany, poza tym, że jest dostarczycielem artykułu pierwszej potrzeby dla najszerszych mas ludności, odgrywa ważną rolę w gospodarce państwowej również ze względu na znaczne zużycie surowców krajowych.</u>
- <u xml:id="u-4.48" who="#SDrozdowski">Przedmiotem monopolu są również zapalniczki. Tytułem opłaty monopolowej od zapalniczek preliminuje się gwarantowaną przez spółkę eksploatacyjną kwotę 12.000 złotych.</u>
- <u xml:id="u-4.49" who="#SDrozdowski">Należy podkreślić, że przed wprowadzeniem Monopolu Zapałczanego i jego wydzierżawieniem obecnej Spółce, przemysł zapałczany w Polsce znajdował się w stanie dużego rozwoju, produkował tanio i nawet eksportował. Obecnie pracują tylko 4 fabryki zapałczane. Zanikł zupełnie eksport zarówno zapałek, jak i półfabrykatów, przede wszystkim w postaci patyczków zapałczanych, eksportowanych dawniej z powodzeniem. Również i ceny zapałek, jeśli się zważy, że posiadamy dostateczną ilość władnego surowca, są niewątpliwie wysokie. Są to jednak sprawy, związane z warunkami umowy dzierżawnej i pożyczki zapałczanej.</u>
- <u xml:id="u-4.50" who="#SDrozdowski">Monopol Loteryjny. Wszystkie cztery Monopole, o których dotąd była mowa, są monopolami o charakterze przemysłowym lub przemysłowo-handlowym. Ostatni monopol, Monopol Loteryjny, jest przedsiębiorstwem o charakterze fiskalnym i społecznym.</u>
- <u xml:id="u-4.51" who="#SDrozdowski">Dość często popełnia się błąd zasadniczy w twierdzeniu, że jedynym celem istnienia Monopolu Loteryjnego jest interes fiskalny.</u>
- <u xml:id="u-4.52" who="#SDrozdowski">Trzeba stwierdzić, że pociąg do gry i ryzyka w mniejszym lub większym stopniu napięcia jest właściwością wielu ludzi. Można to uważać za cechę ujemną, ale nie można jej nie dostrzegać i nie wyciągać wniosków z jej istnienia.</u>
- <u xml:id="u-4.53" who="#SDrozdowski">W państwach, gdzie przeoczono wyżej omówione właściwości natury ludzkiej i wprowadzono prohibicję, pociąg do gry wcale się nie zmniejszył, a hazard nie został zahamowany. Prohibicja w stosunku do naturalnych skłonności ludzkich okazała się bezsilną, gorzej — bo wywołała obniżenie moralności, pobudzając skłonność do przekroczeń prawa i wzmagając przestępczość.</u>
- <u xml:id="u-4.54" who="#SDrozdowski">W tych warunkach skierowanie naturalnych skłonności ludzkich do gry i ryzyka ku takiemu wyładowaniu się, aby było ono jak najmniej szkodliwe dla jednostki, a Skarbowi przyniosło korzyść, uznać należy za celowe.</u>
- <u xml:id="u-4.55" who="#SDrozdowski">Dochód Skarbu Państwa z Monopolu Loteryjnego za okres budżetowy 1939/40 preliminowany jest w kwocie 23.250.000 zł, nie różniącej się od okresu poprzedniego.</u>
- <u xml:id="u-4.56" who="#SDrozdowski">Kończąc należy podkreślić, iż gospodarka Monopoli państwowych prowadzona jest na ogół w sposób właściwy, odpowiadający zasadniczo wymogom racjonalnej gospodarki przemysłowej i z nieznacznymi odchyleniami ogranicza się do ram i zadań, będących istotnym celem monopoli. Gospodarka ta nabrała już pewnych cech stabilizacji, a rozwój, jaki się odbywa idzie w kierunku zgodnym z zasadniczymi założeniami gospodarstwa narodowego.</u>
- <u xml:id="u-4.57" who="#SDrozdowski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Monopoli na rok 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa zmian nie wprowadziła. W tych warunkach mam zaszczyt prosić Wysoki Senat w imieniu Komisji Budżetowej o uchwalenie tego preliminarza bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu rozpatrzyła szczegółowo budżet Monopoli Państwowych na posiedzeniach swych w dniach 21 i 28 lutego. Szczegółowe sprawozdanie o tym budżecie znajduje się w tekście drukowanym.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#MarianWacławDrozdowski">Budżet Monopoli ma dominujące znaczenie fiskalne ze względu na to, że dochody z Monopoli stanowią niemal 30% ogólnych dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych Państwa. Z tego też względu analiza tego budżetu musi być zwrócona przede wszystkim w kierunku zbadania, czy gospodarka Monopoli odpowiada tym wymaganiom, jakie stawiają przed nią wymogi budżetu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#MarianWacławDrozdowski">Ogólny dochód Skarbu z Monopoli wynosi w rozpatrywanym preliminarzu 725.016.700 zł. Ponadto jednak Monopole odgrywają olbrzymią rolę gospodarczą jako przedsiębiorstwa. Wystarczy przytoczyć, że ogólna suma przewidywana ze sprzedaży wyrobów i przedmiotów Monopoli stanowi wartość ponad 1.220.000.000 zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#MarianWacławDrozdowski">Jest rzeczą zrozumiałą, iż przedsiębiorstwa, które pracują na rynku z tak ogromną sumą obrotów, muszą się liczyć z przejawami koniunktury i że wszelkie zmiany — polepszenia lub pogorszenia koniunktury, jak również zmiany w ruchu ludności — na ich działalność i ich efekty finansowe wpływać muszą w sposób zupełnie wyraźny.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#MarianWacławDrozdowski">Dochody Skarbu Państwa, pobierane z Monopoli, składają się zasadniczo z trzech części: 1) z opłat monopolowych ustawowo wprowadzonych, 2) z tzw. części zysku handlowego i 3) z ekwiwalentu danin publicznych. Z punktu widzenia ściśle gospodarczego można by stanąć na stanowisku, iż intencją ustawodawcy, wprowadzającego monopol, było dodatkowe obciążenie konsumcji wyrobów, będących przedmiotem monopolu, pewną ściśle określoną opłatą na rzecz Skarbu, że natomiast, pomijając tę opłatę, ceny wyrobów monopolowych powinny być kształtowane w granicach normalnej kalkulacji przemysłowej uwzględniającej godziwy zysk przedsiębiorcy. Trzecia grupa dochodów, czyli równowartość danin publicznych, powinna odpowiadać możliwie ściśle tym obciążeniom, jakie w analogicznych warunkach ponoszą prowadzone na zasadach ogólnych przedsiębiorstwa prywatne.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#MarianWacławDrozdowski">Jeżeli poddamy bliżej analizie bilanse Monopoli, to musimy stwierdzić, iż posiadają one wysoki zysk handlowy brutto, a po odliczeniu kosztów handlowych, zysk netto w poszczególnych Monopolach wynosi: w Monopolu Solnym 30%, Tytoniowym 42,53%, Spirytusowym 39,3%.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Z punktu widzenia odbiorcy lub konsumenta jest rzeczą obojętną, w jaki sposób w cenie wyrobów monopolowych kształtuje się wzajemny stosunek opłaty monopolowej i zysku handlowego. Z punktu widzenia fiskalnego Skarb Państwa jest oczywiście zainteresowany w tym, aby ponad sumę opłat monopolowych uzyskać dodatkową opłatę z monopolu z tytułu zysku handlowego, możliwie największą — oczywiście po pokryciu normalnych amortyzacji względnie odpisów przedsiębiorstw monopolowych. O ile monopol w zakresie ustawowej opłaty monopolowej jest skrępowany normami ustawowymi, o tyle ta część ceny wyrobów monopolowych, która zawiera w sobie poważny odsetek zysku handlowego, powinna być normowana w gospodarce monopolowej z uwzględnieniem siły płatniczej konsumentów, wpływu wysokości cen na wysokość konsumcji, w zależności od stopnia użyteczności i przydatności powszechnej danego wyrobu monopolowego, a także z uwzględnieniem ogólnych zasad polityki cen, prowadzonej przez Państwo. Oczywiście, iż inaczej na kształtowanie się cen patrzeć będziemy przy Monopolu Solnym, ze względu na powszechność konsumcji soli jako artykułu pierwszej potrzeby najszerszych rzesz ludności, inaczej przy spirytusie konsumcyjnym, inaczej przy spirytusie przeznaczonym dla celów napędowych czy dla dalszej przeróbki, inaczej przy wyrobach tytoniowych itd.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Jeżelibyśmy z tego punktu widzenia spojrzeli na zagadnienie cen wyrobów monopolowych, to muszę stwierdzić, że wysokie zyski Monopoli leżą niewątpliwie w interesie Państwa i wydatnie zwiększają dochód budżetowy Skarbu Państwa, ale równocześnie trzeba stwierdzić, że wypływają one nie z intencji ustawodawcy, który określił wysokość opłaty monopolowej w ustawach, ale ze względu na politykę handlową i politykę cen prowadzoną przez Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#MarianWacławDrozdowski">Specjalnego omówienia wymaga polityka koncesyjna Monopoli państwowych. W ostatnich latach polityka ta doznała poważnych zmian na lepsze. Jednakże w dalszym ciągu słyszy się narzekania i utyskiwania, wielokrotnie poparte faktami i dowodami, iż polityka koncesyjna Monopoli nie realizuje dostatecznie hasła unarodowienia handlu i w niewłaściwy sposób ustosunkowuje się do roli i zadań kupiectwa, które jest głównym dystrybutorem produktów monopolowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#MarianWacławDrozdowski">Przede wszystkim należy dążyć do tego. żeby koncesja monopolowa nie była źródłem pomocy społecznej. Doceniając konieczność wynagrodzenia zasług obywateli wobec Państwa poniesionych w okresie walk o niepodległość czy z innych tytułów, należy przyjąć zasadę, że koncesja monopolowa może być w tym wypadku właściwym ekwiwalentem tych zasług, o ile stwarza warsztat pracy i bezpośredni dochód dla osoby zasłużonej. Zupełnie nie mogą być tolerowane fakty fikcyjnego posiadania koncesji przez osoby zasłużone, dające jedynie tytuł swej zasługi jako firmę dla eksploatującego koncesję spekulacyjnego kapitału, najczęściej żydowskiego. Obok udzielania koncesyj zasłużonym, którzy w ten sposób stworzą sobie własny warsztat pracy, należy przyjąć jako zasadę, iż koncesje monopolowe udzielane być winny przede wszystkim kupcom fachowym, mającym obiektywne warunki, odpowiadające racjonalnemu prowadzeniu handlu artykułami monopolowymi. Musi być w tym wypadku respektowany naczelny postulat unarodowienia handlu, dlatego też należy w najszybszym czasie zmniejszyć wciąż jeszcze zbyt wielką ilość koncesyj, zwłaszcza detalicznych, znajdujących się w rękach elementu żydowskiego, nie odpowiadającą procentowemu stosunkowi ludności.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#MarianWacławDrozdowski">Dokładna analiza bilansów poszczególnych Monopoli, którą Panowie znajdą w drukowanym sprawozdaniu, wykazała, iż gospodarka finansowa Monopoli jest prowadzona pod kątem widzenia płynności kapitałowej i właściwego stosunku kapitałów własnych i obcych.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#MarianWacławDrozdowski">Przechodzę do rozpatrzenia najważniejszych spraw dotyczących poszczególnych Monopolów. W Monopolu Solnym preliminowana kwota wpłat wynosi 46.500.000 zł. Głównym zakładem monopolowym jest żupa solna w Wieliczce, posiadająca zdolność produkcyjną roczną 260.000 ton soli kamiennej i 80.000 ton soli warzonki. Przy kopalni wielickiej istnieje ponadto, oprócz zakładów produkujących sól, również zasługująca na podkreślenie pralnia i warsztaty reperacyjne dla worków lnianych, które zapewniają dalsze potanienie opakowania soli, a producentom polskiego lnu — stałego odbiorcę. Żupa solna w Bochni produkuje w swej kopalni podobnie jak Wieliczka sól kamienną szarą oraz małe ilości soli kamiennej jadalnej białej. Na podkreślenie zasługują wyniki, osiągnięte w tej żupie dzięki wysiłkom Skarbu Państwa, dążącego do utrzymania jej w ruchu. O tych wynikach świadczy fakt, że koszt własny produkcji jednej tony soli w tej żupie, wynoszący w latach 1911, 1912 i 1913 — a więc przed wojną — około 90 koron austriackich, co można obliczyć na wartość mniej więcej 162 zł, po racjonalnej przebudowie tego starego zakładu, który był już skazany właściwie na likwidację, obniżono do 20 zł 34 gr w r. 1937/38. Żupa solna w Inowrocławiu produkuje sól warzoną.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#MarianWacławDrozdowski">Sprawa likwidacji rzekomo nierentownych żup solnych w Małopolsce wschodniej, która wielokrotnie była omawiana pod najrozmaitszymi kątami widzenia, dalej jest aktualna, życie wykazało jednak, że te placówki w dalszym ciągu będą musiały być utrzymane. Po likwidacji żupy solnej w Kosowie Huculskim oraz po przewidywanym zamknięciu żupy solnej w Lacku, wskutek wyczerpywania się zapasów solnych do wytwarzania solanki, Monopol Solny będzie zmuszony do intensywniejszych inwestycyj w pozostałych trzech żupach, to znaczy w Bolechowie, Dolinie i Drohobyczu.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#MarianWacławDrozdowski">Polski Monopol Solny wprowadza do obrotu sól bądź za pośrednictwem własnych zakładów sprzedaży (hurtowni własnych Polskiego Monopolu Solnego), bądź za pośrednictwem osób, z którymi zawarł umowy prywatno-prawne na prowadzenie hurtowni solnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#MarianWacławDrozdowski">Celem dostosowania ilości hurtowni do potrzeb sprawnego i dostatecznego zaopatrzenia rynku od 1933 r. do chwili obecnej powiększono ilość punktów hurtowej sprzedaży soli z 365 do 411, a łącznie z hurtowniami na świeżo przyłączonych ziemiach Śląska zachodniego do 414.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#MarianWacławDrozdowski">Hurtownicy prywatni prowadzą sprzedaż soli za umówioną prowizję. Prowizja ustalona jest przy uwzględnieniu kosztów stałych prowadzenia hurtowni i kosztów zmiennych i wobec tego procentowo spada w miarę wzrostu obrotów.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#MarianWacławDrozdowski">Na podkreślenie zasługuje zagadnienie soli bydlęcej. Sól bydlęca skażona sprzedawana jest (poza hurtowniami) również przez osoby, które o rozpoczęciu sprzedaży zawiadomią urząd skarbowy akcyz i monopoli państwowych. W ten sposób Monopol Solny chciał możliwie zliberalizować i rozszerzyć sprzedaż soli bydlęcej.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#MarianWacławDrozdowski">Przemysłowcy dla przerobu mogą nabywać potrzebną im sól bądź w hurtowniach soli, bądź bezpośrednio w Polskim Monopolu Solnym. Obecnie dla dalszego przerobu nabywana jest sól tzw. przemysłowa przez około 700 przedsiębiorstw przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#MarianWacławDrozdowski">Prowadzenie sprzedaży detalicznej soli dla kupca detalisty jest interesem deficytowym ze względu na niski poziom rabatów, otrzymywanych przez kupiectwo. Kalkulację kupiecką sprzedaży soli szczegółowo przedstawiłem na Komisji Budżetowej, jest ona podana również w sprawozdaniu drukowanym, nie będę przeto jej przytaczał. Chciałbym tylko podkreślić, że należy, zdaniem moim, dążyć do zmiany tego stanu rzeczy przez dalsze podwyższenie rabatów, tym bardziej że wysokość zysku kupieckiego na sprzedaży soli nie jest uzgodniona z normami podatku dochodowego, wymierzanymi na podstawie tzw. norm zyskowności, ustalonymi dla wymiaru podatku dochodowego. Normy te znacznie przewyższają ten zysk, jaki kupiec osiąga ze sprzedaży soli.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#MarianWacławDrozdowski">Polityka Polskiego Monopolu Solnego w odniesieniu do soli bydlęcej (pastewnej), o której wspomniałem, ma za zadanie ułatwienie rolnictwu zaopatrywania się w sól przy jednoczesnej ochronie interesów Monopolu.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#MarianWacławDrozdowski">Cel pierwszy został osiągnięty przez wprowadzenie sprzedaży soli bydlęcej skażonej mielonej każdemu, kto o tym powiadomi urząd skarbowy akcyz i monopolów państwowych, przez unormowanie opłat, pobieranych przez zarządy gmin od wymaganych przy kupnie soli bydlęcej okruchowej zaświadczeń o ilości posiadanego inwentarza i dalej przez zastosowanie środka skażającego, trudnego do usunięcia. Ostatnio Monopol Solny przystąpił do produkcji brykietów solnych z soli skażonej, co pozwoli na wycofanie z obiegu soli nieskażonej w bryłach, a tym samym na zniesienie ograniczeń przy zaopatrywaniu się w sól na lizanki.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#MarianWacławDrozdowski">Cena soli bydlęcej wynosi obecnie 5,5 grosza za kilogram mielonej i 6,5 grosza za kilogram soli kruchowej na obszarze całej Rzeczypospolitej. Trzeba stwierdzić, że spożycie soli bydlęcej w Polsce jako w kraju rolniczym jest wciąż jeszcze za małe.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#MarianWacławDrozdowski">Brykiety solne produkowane będą w Bochni z drobno mielonej soli kamiennej szarej. Należy się spodziewać, że zgodnie z oświadczeniami przedstawicieli Rządu na posiedzeniu Komisji Budżetowej wprowadzone one zostaną na rynek już w najbliższej przyszłości i spowodują zwiększenie zużycia soli bydlęcej przez rolnictwo. Wtedy będzie można stwierdzić, czy będą cne istotnie odpowiadały swemu celowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#MarianWacławDrozdowski">Wzrost sprzedaży soli przemysłowej spowodowany jest przede wszystkim rozwojem przemysłu chemicznego. Poza tym na wzrost sprzedaży soli przemysłowej wpłynęły wprowadzone ułatwienia związane z nabyciem tej soli przez drobne zakłady przemysłowe i rzemieślnicze, nabywające sól przemysłową za pośrednictwem hurtowni soli.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#MarianWacławDrozdowski">Przechodzę do Monopolu Tytoniowego. Preliminowana wpłata Monopolu Tytoniowego do Skarbu Państwa jest najwyższą spośród wszystkich monopoli i wynosi 353.400.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Tytoniowy produkcję swoją opiera już obecnie w przeważającej mierze na produkcji surowca krajowego. Jest to wynikiem zarówno trudności napotykanych przy zakupie surowców zagranicznych jak i dalszej poprawy jakości surowca krajowego i rozszerzenia jego uprawy. Program uprawy surowca krajowego na rok 1939 przewiduje zwiększenie obszaru uprawy o ponad 15% w stosunku do roku bieżącego; podczas gdy w r. 1934 ilość hektarów, zajęta pod uprawę surowca tytoniowego w Polsce, wynosiła zaledwie 4.224 ha, a w roku bieżącym 7.892 ha, to program na rok 1939 przewiduje zwiększenie przestrzeni do 9.130 ha przy stałej znacznej poprawie jakości wyprodukowanego surowca.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#MarianWacławDrozdowski">Wielką trudnością przy dalszym rozwijaniu uprawy surowca krajowego jest niedostateczna rozbudowa zakładów uprawy tytoniu. Polski Monopol Tytoniowy rozporządza w tej chwili 10 zakładami uprawy tytoniu: w Borszczowie, Grodnie, Grudziądzu, Jagielnicy, Krakowie, Krzeszowicach, Lublinie, Monasterzyskach, Tarnopolu i Zabłotowie. Nawiasowo trzeba stwierdzić, że doświadczalny zakład uprawy tytoniu w Piadykach został zlikwidowany. Ogólna pojemność magazynów fermentacyjnych tych zakładów wynosi 14.100.000 kg tytoniu, podczas gdy przewidywany zbiór w r. 1939 ma wynieść 17.907.000 kg. Stąd wypływa konieczność dostosowania pojemności fermentowni zakładów uprawy tytoniu do przewidywanego zbioru surowca. Musi być ono przeprowadzone drogą inwestycji. Uprawa tytoniu prowadzona jest w tej chwili na terenie Małopolski wschodniej, gdzie znajduje się 5 zakładów uprawy, częściowo na Pomorzu i w Grodzieńskim, gdzie warunki pozwalają jedynie na uprawę machorki, oraz na Wołyniu. Głównymi jednak okręgami uprawy tytoniu jest okręg województwa lubelskiego i województwa kieleckiego, a częściowo krakowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#MarianWacławDrozdowski">Licząc się w dalszej przyszłości ze znacznym zwiększeniem konsumcji tytoniu w kraju, z dalszą poprawą jakości surowca krajowego oraz ze zwiększonym zapotrzebowaniem surowca w związku z ekspiracją umowy włoskiej, należy już dziś przystąpić do dokonania takich inwestycji w tej dziedzinie w szczególności na terenie województwa lubelskiego i kieleckiego, które by mogły zaspokoić w zakresie przerobu i magazynowania znaczne możliwości rozszerzenia uprawy tytoniu w tych okręgach. W szczególności wysuwa się na czoło konieczność budowy nowego zakładu uprawy tytoniu w Zamościu obok istniejących i rozbudowanych ostatnio zakładów w Lublinie i Krakowie. Pod tym względem Komisja Budżetowa otrzymała zapewnienie z ust p. Wiceministra Morawskiego, iż prawdopodobnie już w roku bieżącym poczynione będą przygotowania do nabycia terenu w okolicach Zamościa, a ewentualna budowa zakładu nastąpić by mogła na wiosnę 1940 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#MarianWacławDrozdowski">Uprawa tytoniu ma ogromne znacznie dla rolnictwa ze względu na swą niezaprzeczalną rentowność oraz wpływ na zmniejszenie bezrobocia wsi polskiej. Jeżeli przeciętna ilość niezbędnych dni roboczych przy uprawie buraka cukrowego wynosi 120 robotnikodniówek na ha, to tytoń wymaga w zależności od kategorii od 500–1.200 robotnikodniówek na ha. Dalsze rozszerzenie kontyngentu uprawy jest jednoczesnym podnoszeniem kultury rolnej wsi polskiej, jej zamożności, a w pewnych warunkach może być również ważnym narzędziem polityki ludnościowej, pozwalającym na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#MarianWacławDrozdowski">Zakupy zagranicznych surowców tytoniowych odbywają się z reguły na zasadzie kompensaty towarowej, co z jednej strony nakłada na Polski Monopol Tytoniowy zadanie torowania drogi w ekspansji eksportowej przemysłowi polskiemu, a z drugiej strony stwarza dla Polskiego Monopolu Tytoniowego trudności w swobodnym wyborze potrzebnych lub kalkulujących się partii surowców. Tym niemniej tę rolę Polskiego Monopolu Tytoniowego z punktu widzenia naszej polityki handlowej należy uznać za uzasadnioną. W warunkach polityczno-handlowych, istniejących obecnie, również i przemysł prywatny w swej polityce zaopatrywania się w surowiec krępowany jest szeregiem zarządzeń reglamentacyjnych, wpływających na podrożenie zakupu surowców.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#MarianWacławDrozdowski">Produkcję wyrobów monopolowych prowadzi Polski Monopol Tytoniowy w 14 wytwórniach, z których 8 wyrabia papierosy i tytonie, 3 cygara, 2 machorkę, 1 tabakę i tytonie do żucia.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#MarianWacławDrozdowski">Od dnia 1 marca 1938 r. została wprowadzona nowa organizacja sprzedaży wyrobów tytoniowych. Poddaje ona pod ścisłą kontrolę Polskiego Monopolu Tytoniowego wszystkie stopnie obrotu wyrobami tytoniowymi, dozwalając na prowadzenie sprzedaży tylko tym osobom, które uzyskają zawarcie umowy z Polskim Monopolem Tytoniowym bądź zezwolenie urzędów skarbowych akcyz i monopolów państwowych na sprzedaż uliczną, dworcową i ruchomą. Dzięki temu, że zniesiono przypadkowość i dowolność zajmowania się handlem wyrobami tytoniowymi, stworzono bodaj minimalną rentowność tego handlu nawet dla najdrobniejszych sprzedawców, a przez to stworzono warunki dla wyrobienia branży kupców tytoniowych oraz umożliwiono otrzymanie określonych sortymentów wyrobów tytoniowych we wszystkich punktach sprzedaży.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#MarianWacławDrozdowski">Przy reorganizacji sprzedaży został zmieniony również i rabat, udzielany sprzedawcom wyrobów tytoniowych oraz podstawy udzielania rabatu dla drobnych sprzedawców.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#MarianWacławDrozdowski">Plan wydatków inwestycyjnych Polskiego Monopolu Tytoniowego na przyszły okres budżetowy przewiduje kwotę 8.439.000 zł. Jest ona o 2.100.000 zł mniejsza niż w budżecie okresu bieżącego i o 2.439.000 zł wyższa niż wykonanie budżetu za rok 1937/38. Główne sumy przeznaczone są na rozbudowę zakładów uprawy tytoniu w Krakowie (Czyżyny), na dokończenie budowy magazynu surowcowego w Siedlcach i Radomiu, poza tym na inwestycje w zakresie maszyn i urządzeń technicznych wytwórni. Plan inwestycyjny nie przewiduje żadnych nowych inwestycyj, jedynie wykończenie i uzupełnienie inwestycyj, będących już w toku, względnie drobne uzupełnienia sprzętu lub doprowadzenie do porządku budowli oraz maszyn i urządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#MarianWacławDrozdowski">Bardzo znacznym obciążeniem Monopolu Tytoniowego jest pozycja emerytur. Na emerytury i zaopatrzenia preliminuje się sumę 4.175.000 zł. Trzeba zaznaczyć, że w związku z wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym robotnicy Polskiego Monopolu Tytoniowego, niezależnie od przysługującego im prawa <do zaopatrzenia emerytalnego z funduszów Monopolu, podlegają równocześnie ustawowemu ubezpieczeniu w ubezpieczalni społecznej. Dotyczy to również woźnych. Z tego tytułu uiszcza Polski Monopol Tytoniowy za robotników i etatowych woźnych ustawowe składki emerytalne na rzecz ubezpieczalni. Pracownicy ci, mając do wyboru zabezpieczenie z ubezpieczalni lub Monopolu, wybierają dla siebie zaopatrzenie korzystniejsze, którym jest z reguły zaopatrzenie Monopolu Tytoniowego. Ten stan rzeczy nie daje żadnych korzyści podwójnie ubezpieczonym pracownikom, obciąża zarówno tych pracowników, jak i Monopol składkami na rzecz ubezpieczalni, niezależnie od wielkich świadczeń emerytalnych, ponoszonych przez Monopol Tytoniowy. Sprawa ta wymaga rychłego uregulowania, przy czym oczywiście główną trudnością jest zagadnienie praw nabytych.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Spirytusowy. Przewidywana wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu Państwa wynosi sumę 291.250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Spirytusowy, którego zadaniem jest zakup i sprzedaż spirytusu do zużycia w kraju oraz wyrób i sprzedaż wódek i denaturatu, prowadzi 8 wytwórni, produkujących wyroby konsumcyjne i denaturat, jedną samodzielną rektyfikację spirytusu, 2 oddzielne rektyfikacje przy wytwórniach i 12 zakładów sprzedaży.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#MarianWacławDrozdowski">Liczba gorzelni czynnych w r. 1938/39 wynosi wraz z gorzelniami na terenie przyłączonych ziem Śląska zachodniego 1.432, w czym 7 gorzelni przemysłowych, reszta gorzelni rolniczych. Jest to liczba o 43 większa od liczby gorzelni czynnych w r. 1937/38.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#MarianWacławDrozdowski">Produkcja spirytusu w kampanii 1938/39 wynosi około 118 milionów litrów, z czego 105,5 miliona litrów z produkcji gorzelni rolniczych i 12,5 miliona litrów z produkcji gorzelni przemysłowych. Wprawdzie są to cyfry znacznie wyższe od cyfr produkcji z lat ubiegłych, stanowią wzrost na przykład w stosunku do roku 1933/34 o z górą 150%, jednak znacznie jeszcze nie dosięgają cyfr produkcji spirytusu, jaka istniała na ziemiach polskich w okresie przedwojennym. Ze względu na doniosłe znaczenie produkcji spirytusu dla rolnictwa jako drogi zbytu poważnych ilości produktów rolniczych, jak również ze względu na znacznie wzmagające się zapotrzebowanie spirytusu napędowego oraz przyszłość rozwojową zużycia spirytusu przemysłowego, należy mieć nadzieję, iż dalszy rozwój gorzelnictwa postępować będzie w szybkim stopniu naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#MarianWacławDrozdowski">W r. 1938/39 zużycie ziemniaków na przerób spirytusu szacowane jest na 7,8 miliona q, co stanowi 1,9% ogólnego zbioru, a 453> w stosunku do zbioru ziemniaków w majątkach gorzelniczych. Wpływy gorzelnictwa za produkcję spirytusu w kampanii bieżącej obliczane są na 58 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#MarianWacławDrozdowski">Należy odrębnie traktować spirytus konsumcyjny i spirytus niekonsumcyjny, zarówno od strony organizacji jego sprzedaży, przeznaczenia, ceny, jak i warunków, wpływających na rozwój i wysokość zużycia. Sprzedaż spirytusu na cele niekonsumcyjne stale wzrasta. Spirytus konsumcyjny sprzedawany jest w postaci wyrobów Państwowego Monopolu Spirytusowego do wyrobu wódek gatunkowych i spirytusu dla przemysłu spożywczego. Przeciętna sprzedaż wyrobów konsumcyjnych w r. 1937/38 na głowę ludności wynosiła 1,09 litra, przy czym największe spożycie wykazuje województwo śląskie, dalej warszawskie z miastem Warszawą, zaś najniższe województwa południowo-wschodnie. Jeżeli chodzi o rozwój spożycia na głowę ludności w czasie, to obserwujemy dość dokładnie dostosowywanie się spożycia do koniunktury. Największe spożycie przeciętne wynosiło w roku 1928/29 — 1,56 litra na głowę ludności, najniższe w roku 1932 — 0,70, w roku 1938 spożycie doszło do wysokości 1,22 litra na głowę ludności.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#MarianWacławDrozdowski">Preliminowaną sumę zbytu 45,4 milionów litrów spirytusu konsumcyjnego na rok 193940 należy uznać za niewątpliwie realną, aczkolwiek pewne wpływy ujemne na wysokość sprzedaży mogą się ujawnić na skutek zapowiedzianego przez Rząd zniesienia sprzedaży tzw. setek, tzn. najmniejszych opakowań.</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#MarianWacławDrozdowski">W dziale gospodarki spirytusem niekonsumcyjnym należy odróżnić 3 zasadnicze grupy, a mianowicie spirytus na cele przemysłowe, denaturat i spirytus na cele napędowe. Wpływ ze sprzedaży spirytusu na cele przemysłowe, po załamaniu w okresie dekoniunktury, stale wzrasta. W dziale tym, w związku ze stale rozwijającym się przemysłem chemicznym oraz powstawaniem nowych działów przerobu spirytusu, można spodziewać się dalszej zwyżki zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#MarianWacławDrozdowski">Poziom zbytu denaturatu wzrósł w porównaniu ze zbytem z roku 1928/29 dwukrotnie i wykazuje dalszą tendencję zwyżkową. Wzrost ten przypisać należy 3 czynnikom: stałej i stopniowej obniżce cen, wynoszącej od 1928/29 r. przeszło 50%, rozwojowi produkcji i sprzedaży sprzętu do spalania oraz naturalnemu przyrostowi ludności. Racjonalne rozpowszechnienie denaturatu na terenie województw południowo-wschodnich o najmniejszym natężeniu sieci elektryfikacyjnej i gazowni napotykało dotychczas na poważne przeszkody ze względu na masowe używanie denaturatu do picia.</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#MarianWacławDrozdowski">Znaczny wzrost zbytu wykazuje sprzedaż spirytusu na cele napędowe. Datuje się ona dopiero od r. 1929, a w latach ostatnich w związku z rozwojem motoryzacji wykazuje wzrost największy. Według umowy na rok 1939 najniższa norma zużycia spirytusu przez firmy naftowe wynosić będzie 15%, przy czym Monopol uprawniony będzie do prowadzenia dalszej sprzedaży spirytusu na cele napędowe ponad tę normę dla innych odbiorców. Wobec tego należy oczekiwać, iż zbyt, który w r. 1938 obliczany jest na około 19 milionów litrów, wzrośnie w najbliższym roku budżetowym bardzo znacznie, przypuszczalnie o około 50% w stosunku do roku 1938. Jest to niewątpliwie ten dział gospodarki spirytusowej, który wykazywać będzie najsilniejszą dynamikę zbytu i może dojść do znacznych ilości, zależnych jednak od dwóch czynników, a mianowicie od tempa motoryzacji kraju i od stanu wierceń ropy naftowej. Już dziś można śmiało przewidzieć, iż dział ten, łącznic z działem spirytusu przemysłowego, z roku na rok wykazywać będzie duży i systematyczny wzrost zbytu spirytusu. Należy podkreślić, iż jest to, jak dotychczas, jedyny dział gospodarki spirytusowej przynoszący straty, a więc wzrost zbytu spirytusu na cele napędowe będzie posiadał wyłącznie znaczenie gospodarcze, nie będzie zaś przysparzał dochodów Skarbowi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#MarianWacławDrozdowski">W roku 1938 aparat hurtowej sprzedaży wyrobów gotowych Państwowego Monopolu Spirytusowego składał się z 204 hurtowni prywatnych, prowadzących sprzedaż wyrobów konsumcyjnych i denaturatu, i 12 hurtowni własnych. Sprzedaż detaliczna prowadzona była przez prywatne zakłady sprzedaży, posiadające odpowiednie zezwolenie władzy skarbowej, wydawane przez urzędy skarbowe akcyz i monopolów państwowych w granicach kontyngentów ilościowych, ustalanych przez Ministerstwo Skarbu. W r. 1938 było 22.760 punktów detalicznej sprzedaży napojów alkoholowych. Rabat detalistów wynosi 9% od ceny sprzedażnej przy dostawie towaru do miejsca sprzedaży na koszt Monopolu. Rabat od denaturatu wynosi 15%.</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Zapałczany nie jest prowadzony przez Skarb Państwa we własnym zakresie. Na podstawie upoważnienia ustawowego, zawartego w ustawie o Monopolu Zapałczanym z dnia 30 stycznia 1931 r., zmienionej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 stycznia 1936 r., Monopol ten został oddany w dzierżawę spółce akcyjnej pod nazwą „Spółka Akcyjna do Eksploatacji Państwowego Monopolu Zapałczanego”. Na podstawie umowy dzierżawnej z dn. 17 listopada 1930 r., zmienionej układem z dn. 1 czerwca 1937 r., a zatwierdzonej Ustawą z dn. 4 stycznia 1938 r., Spółka wpłaca do Skarbu Państwa czynsz dzierżawny. Czynsz ten wraz z opłatą monopolową preliminowany jest na r. 1939/40 na kwotę 9.009.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.47" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Zapałczany, poza tym, że jest dostarczycielem artykułu pierwszej potrzeby dla najszerszych mas ludności, odgrywa ważną rolę w gospodarce państwowej również ze względu na znaczne zużycie surowców krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.48" who="#MarianWacławDrozdowski">Przedmiotem monopolu są również zapalniczki. Tytułem opłaty monopolowej od zapalniczek preliminuje się gwarantowaną przez spółkę eksploatacyjną kwotę 12.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-4.49" who="#MarianWacławDrozdowski">Należy podkreślić, że przed wprowadzeniem Monopolu Zapałczanego i jego wydzierżawieniem obecnej Spółce, przemysł zapałczany w Polsce znajdował się w stanie dużego rozwoju, produkował tanio i nawet eksportował. Obecnie pracują tylko 4 fabryki zapałczane. Zanikł zupełnie eksport zarówno zapałek, jak i półfabrykatów, przede wszystkim w postaci patyczków zapałczanych, eksportowanych dawniej z powodzeniem. Również i ceny zapałek, jeśli się zważy, że posiadamy dostateczną ilość władnego surowca, są niewątpliwie wysokie. Są to jednak sprawy, związane z warunkami umowy dzierżawnej i pożyczki zapałczanej.</u>
+ <u xml:id="u-4.50" who="#MarianWacławDrozdowski">Monopol Loteryjny. Wszystkie cztery Monopole, o których dotąd była mowa, są monopolami o charakterze przemysłowym lub przemysłowo-handlowym. Ostatni monopol, Monopol Loteryjny, jest przedsiębiorstwem o charakterze fiskalnym i społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-4.51" who="#MarianWacławDrozdowski">Dość często popełnia się błąd zasadniczy w twierdzeniu, że jedynym celem istnienia Monopolu Loteryjnego jest interes fiskalny.</u>
+ <u xml:id="u-4.52" who="#MarianWacławDrozdowski">Trzeba stwierdzić, że pociąg do gry i ryzyka w mniejszym lub większym stopniu napięcia jest właściwością wielu ludzi. Można to uważać za cechę ujemną, ale nie można jej nie dostrzegać i nie wyciągać wniosków z jej istnienia.</u>
+ <u xml:id="u-4.53" who="#MarianWacławDrozdowski">W państwach, gdzie przeoczono wyżej omówione właściwości natury ludzkiej i wprowadzono prohibicję, pociąg do gry wcale się nie zmniejszył, a hazard nie został zahamowany. Prohibicja w stosunku do naturalnych skłonności ludzkich okazała się bezsilną, gorzej — bo wywołała obniżenie moralności, pobudzając skłonność do przekroczeń prawa i wzmagając przestępczość.</u>
+ <u xml:id="u-4.54" who="#MarianWacławDrozdowski">W tych warunkach skierowanie naturalnych skłonności ludzkich do gry i ryzyka ku takiemu wyładowaniu się, aby było ono jak najmniej szkodliwe dla jednostki, a Skarbowi przyniosło korzyść, uznać należy za celowe.</u>
+ <u xml:id="u-4.55" who="#MarianWacławDrozdowski">Dochód Skarbu Państwa z Monopolu Loteryjnego za okres budżetowy 1939/40 preliminowany jest w kwocie 23.250.000 zł, nie różniącej się od okresu poprzedniego.</u>
+ <u xml:id="u-4.56" who="#MarianWacławDrozdowski">Kończąc należy podkreślić, iż gospodarka Monopoli państwowych prowadzona jest na ogół w sposób właściwy, odpowiadający zasadniczo wymogom racjonalnej gospodarki przemysłowej i z nieznacznymi odchyleniami ogranicza się do ram i zadań, będących istotnym celem monopoli. Gospodarka ta nabrała już pewnych cech stabilizacji, a rozwój, jaki się odbywa idzie w kierunku zgodnym z zasadniczymi założeniami gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-4.57" who="#MarianWacławDrozdowski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Monopoli na rok 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa zmian nie wprowadziła. W tych warunkach mam zaszczyt prosić Wysoki Senat w imieniu Komisji Budżetowej o uchwalenie tego preliminarza bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Lachowicz.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Lachowicz.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SLachowicz">Wysoki Senacie! Na kresach południowo-wschodnich w 8 powiatach, tj. zaleszczyckim, czortkowskim, borszczowskim, kopyczynieckim. buczackim, trembowelskim i tłumackim od kilkudziesięciu lat ludność rolnicza zajmuje się plantacją tytoniu, która stanowi dla niej nie tylko główne i poważne źródło dochodu, ale równocześnie stała się specjalnością tamtejszych rolników. Łączny obszar plantacji we wszystkich tych powiatach wynosi około 1000 ha, a ilość plantatorów dochodzi do 8.000.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SLachowicz">Monopol Tytoniowy wypłaca rocznie plantatorom 1,5 miliona złotych przy wykupie surowca, a drugie tyle zarabiają miejscowi robotnicy przy sortowaniu i fermentacji.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SLachowicz">Suma ta nie jest do pogardzenia i nic dziwnego, że w czasie kryzysu i bezrobocia stała się błogosławieństwem dla miejscowej ludności, a siłą atrakcyjną i zarazem źródłem zawiści i zazdrości dla obywateli z różnych stron Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WojciechLachowicz">Wysoki Senacie! Na kresach południowo-wschodnich w 8 powiatach, tj. zaleszczyckim, czortkowskim, borszczowskim, kopyczynieckim. buczackim, trembowelskim i tłumackim od kilkudziesięciu lat ludność rolnicza zajmuje się plantacją tytoniu, która stanowi dla niej nie tylko główne i poważne źródło dochodu, ale równocześnie stała się specjalnością tamtejszych rolników. Łączny obszar plantacji we wszystkich tych powiatach wynosi około 1000 ha, a ilość plantatorów dochodzi do 8.000.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#WojciechLachowicz">Monopol Tytoniowy wypłaca rocznie plantatorom 1,5 miliona złotych przy wykupie surowca, a drugie tyle zarabiają miejscowi robotnicy przy sortowaniu i fermentacji.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#WojciechLachowicz">Suma ta nie jest do pogardzenia i nic dziwnego, że w czasie kryzysu i bezrobocia stała się błogosławieństwem dla miejscowej ludności, a siłą atrakcyjną i zarazem źródłem zawiści i zazdrości dla obywateli z różnych stron Polski.</u>
<u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SLachowicz">Dnie wykupu tytoniu były największym świętem radości dla tamtejszych rolników. Wszystkie sklepy, restauracje, a nawet okienka urzędów skarbowych były wypełnione, gdyż dochód z plantacji tytoniu był przeznaczony na zakupy świąteczne i podatki. Ale w ostatnich dwóch latach sytuacja się zmieniła. Zamiast rozradowanych twarzy przy kasie urzędu wykupu tytoniu zauważyć można było pewne objawy niezadowolenia i zakłopotania plantatorów. Wszystkie obliczenia i nadzieje zawiodły, a zamiast przypływu gotówki niejeden plantator musiał dopłacić do swojej pracy.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SLachowicz">W takich ważnych a przykrych momentach zwykli zjawiać się niepotrzebni pocieszyciele, którzy wyzyskują sytuację dla swych ciemnych celów. Wmówiono w plantatorów, że ich naumyślnie sekuje się i krzywdzi, że urzędnicy wykupowi są specjalnie na nich nastawieni, że Monopol chce ich wyzyskiwać, że za dużo ściąga się na różne cele społeczne i dobroczynne itp. Słowem Monopol wyzyskuje biednego rolnika, ergo należy Monopol bojkotować.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SLachowicz">Wieść o rzekomym bojkocie lotem błyskawicy rozeszła się po okolicy i kraju i już przed 2–3 tygodniami pojawiła się notatka w Ilustrowanym Kurierze Codziennym, która zaleca zlikwidować plantacje na kresach wschodnich, a przenieść nad Wisłę pod Kraków. Propozycję uzasadnia się tym, że szkoda robić jakiekolwiek inwestycje na kresach i napraszać się z kapitałem tam, gdzie nie ma odpowiedniego zrozumienia dla tego rodzaju dobrodziejstwa. Następnie, że placówka ta na wschodzie była za czasów austriackich specjalnie stworzona dla robienia polityki przez urzędników Niemców i Czechów wraz z Rusinami wśród tamtejszej ludności. Nadto, że tereny nad Wisłą trzeba będzie użyźniać pod plantacje sztucznymi nawozami, wobec tego te ostatnie będą miały lepszy popyt i zbyt. Notatka ta napędziła wiele strachu miejscowej ludności, więc nic dziwnego, że zwrócili się o pomoc i ratunek.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SLachowicz">Dla dobrego zorientowania się w sytuacji objechałem prawie wszystkie powiaty i odbyłem konferencje tak z plantatorami, jak i fachowcami uprawowymi i przekonałem się, że wszystkie zarzuty, stawiane tak Monopolowi jak i plantatorom, były bezpodstawne i złośliwe.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SLachowicz">Nieprawdą jest, jakoby urzędnicy wykupowi zbyt ostro klasyfikowali tytoń, gdyż nie leżało to w ich osobistym interesie, ani też komisje kontrolne Związku Plantatorów, wzywane kilkakrotnie w spornych sprawach, nie zdołały wykryć jakiegokolwiek nadużycia.</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SLachowicz">Nieprawdą jest również, że za wiele ściąga się pieniędzy przy wykupie na cele dobroczynne i społeczne, gdyż jak dochodzenia wykazały, ściąga się zaledwie 10 gr na LOPP i. PCK a nadto 5 zł udziału na Spółdzielnię Związku Plantatorów i ewentualnie zaciągniętą pożyczkę czy też zaliczkę, którą łatwo i przyjemnie wziąć, ale przykro oddać.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SLachowicz">Prawdą jest natomiast, że wiele kosztują inwestycje długotrwałe, jak inspekty, suszarnie, ramy, hordy, praski, leszcze, termometr, opryskiwacze, iglice i inne, a nadto inwestycje jednoroczne, jak: obornik, nawozy, opał, ubezpieczenia, szpagat, poprawki drobne itd., ale bez tych inwestycyj produkcja tytoniu by się zmniejszyła i stałaby się bezwartościową.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#SLachowicz">Koszt tych inwestycyj boleśnie odczuwają przybysze z zachodu, którzy świeżo tam się osiedlili w nadziei, że plantując tytoń na tych karłowatych gospodarstwach będą mogli w szybkim tempie dorobić się.</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SLachowicz">Prawdą jest również, jak wykazują szczegółowe zestawienia, że uprawa tytoniu węgierskiego ogrodowego, który w tej miejscowości ma najlepsze warunki glebowe, jest najmniej rentowną ze wszystkich gatunków, jak Tykkułak, Wirginia, American, Herzegowina itd., uprawianych gdzie indziej w Polsce. Szczegółowe obliczenia, które tu mogę przedstawić, wykazują, że w r. 1938 w borszczowskim i jagielnickim okręgu koszt produkcji 1 kg tytoniu wynosił 1 zł 20 gr, a wartość zbioru przeciętnie 1 zł. Według uzyskanej ceny za tytoń za jeden dzień roboczy plantator pobrał 49 gr, mimo iż koszt dnia roboczego wynosi 1 zł.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#SLachowicz">Różnica ta byłaby wyrównana, gdyby Monopol Tytoniowy mógł podwyższyć cenę 1 kg tego gatunku tytoniu klasy III z 1 zł 10 gr na 1 zł 40 gr, klasy IV z 0,60 na 0,80. Inne klasy ze względu na nieznaczną ilość mogłyby pozostać bez zmiany.</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SLachowicz">Co się zaś tyczy rzekomego bojkotu, to próby były robione, ale nie przez plantatorów, bo najlepszy dowód, że obecnie w nowym roku zgłosiło się o wiele więcej rolników do plantacji aniżeli w zeszłym.</u>
- <u xml:id="u-6.15" who="#SLachowicz">Robili to zwłaszcza różni prywatni dostawcy, jako wrogowie spółdzielni Związku Plantatorów i pośrednio Monopolu Tytoniowego. Spółdzielnia Związku Plantatorów przejęła na siebie dostawę wszelkich artykułów związanych z produkcją tytoniu i z inwestycjami, jak blacha, cement, opryskiwacze, szpagat, leszcze, termometry, nawozy itp. Spółdzielnia ta, przed dwoma zaledwie laty stworzona, obraca dziś dość znacznym kapitałem obrotowym i ma wielkie szanse dalszego pomyślnego rozwoju. Stała się ona dobrodziejstwem dla plantatorów, których wyrwała z rąk prywatnych wyzyskiwaczy i zaopatruje ich dziś w artykuły najlepszej jakości po najtańszych cenach i na najdogodniejszych warunkach. Wszelkie wysiłki wrogów spółdzielni spaliły na panewce, gdyż rolnicy prędko nabrali do niej zaufania i popierają ją w całej pełni.</u>
- <u xml:id="u-6.16" who="#SLachowicz">Wrogami monopolu stali się też ci, którzy nie dostali koncesji na uprawę, więc radując się ze znikomego zarobku plantatorów, starali się ich przekonać o nieopłacalności produkcji tytoniu, nota bene po to, aby ich poproszono o plantacje.</u>
- <u xml:id="u-6.17" who="#SLachowicz">Wreszcie, jak zawsze w takich wypadkach, pojawiają się różnego rodzaju obrońcy ludu, domorośli politycy i wszelkiego rodzaju szumowiny, żerujący na biednych chłopach rolnikach.</u>
- <u xml:id="u-6.18" who="#SLachowicz">Wszelkie jednak nawoływania do bojkotu przeszły bez echa, bo chłop dziś doświadczeniem nauczony nie wierzy żadnym prowodyrom. Chłop ciemny, tzw. ciułacz, unika ich instynktownie, a chłop uspołeczniony, doznawszy niejednokrotnie zawodu, stracił do nich wszelkie zaufanie. Jeden i drugi kieruje się dziś swoim chłopskim rozumem, opartym na instynkcie samozachowawczym, który go prędzej i pewniej do celu doprowadzi, aniżeli kulawy rozum prowodyra.</u>
- <u xml:id="u-6.19" who="#SLachowicz">Chłopi rolnicy doskonale sobie zdają sprawę z tego, że w dzisiejszych czasach wobec złej koniunktury gospodarczej i słabej opłacalności zboża uprawa tytoniu jest najrentowniejsza. Dlatego garną się do niej gromadnie i widzą w niej jedyny ratunek i wyjście z ciężkiej sytuacji gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-6.20" who="#SLachowicz">Szczególnie chłopi rolnicy na kresach, wszystko jedno wschodnich czy zachodnich, północnych czy południowych, winni być pod tym względem uprzywilejowani i przede wszystkim korzystać z dobrodziejstw Monopolu, gdyż oni w pierwszych okresach wskrzeszenia Polski mieli najwięcej trudności do przezwyciężenia. Ale nie wszyscy chłopi oddawali równe usługi Państwu i tu „Ilustrowany Kurier Codzienny” ma najsłuszniejszą rację, że nie wszyscy zasługują na względy i na to dobrodziejstwo, jakim ich Monopol obdarza.</u>
- <u xml:id="u-6.21" who="#SLachowicz">Chłop ciułacz polski czy ruski, aspołeczny w całym słowa tego znaczeniu, który od początku istnienia Polski niczym się Państwu nie przysłużył, powinien być wyeliminowany z udziału w plantacji. Chłop ten w czasach dobrej koniunktury gospodarczej skupywał pole z parcelacji za pół darmo, był głuchy na wszelkie wezwania Rządu i społeczeństwa — i dziś dobrze sytuowany kpi z doli bliźniego swego, tj. z doli chłopa uspołecznionego.</u>
- <u xml:id="u-6.22" who="#SLachowicz">Ten typ chłopa polskiego, chłopa, nazwijmy go, uspołecznionego jest dziś najnieszczęśliwszą istotą w Polsce. Chłop, który stawał w pierwszym szeregu w walce o lepsze jutro Polski, dziś stoi bezradny na szarym końcu, zapomniany przez wszystkich. Ze łzami w oczach błaga o litość, aby go ratować z dna nędzy i rozpaczy.</u>
- <u xml:id="u-6.23" who="#SLachowicz">Nie wyzyskał dobrej koniunktury gospodarczej, gdyż w nadziei, że ona jeszcze lepszą będzie, inwestował w myśl zaleceń różnych instruktorów, by stanąć na poziomie gospodarki rolnej innych państw. Kupował nowoczesne narzędzia rolnicze, zmieniał bydło na rasowe, zapożyczał się na inwestycje, korzystał z kredytu — bo któżby nie korzystał, gdy dawali. A tymczasem pech chciał, że koniunktura gospodarcza, zamiast się polepszać, wciąż się pogarszała. Odsetki rosły, bydełko rasowe, czułe na wszelkie braki w odżywianiu i niewygody, marniało, na świnki przyszedł pomór i wyginęły, trzeba było na nowo się zapożyczać i powoli sprzedawać pole i w końcu doszło do tego, że nie miał ani pola, ani bydełka, ani świnek, a pozostały tylko zardzewiałe brony na kołkach, pługi i siewniki, za które trzeba było płacić, a nie było czym. I nowe hasło padło z ust instruktorów „intensyfikacja gospodarki rolnej”, przestawienie uprawy zboża na hodowlę itd. Ale co intensyfikować, jak nie ma pola i co hodować, jak zamiast rasowej krówki pozostała tylko nierasowa koza, kupiona za ostatnie, a może nieraz i pożyczone pieniądze.</u>
- <u xml:id="u-6.24" who="#SLachowicz">Chłop ten, który zawsze pierwszy stawał do apelu, chłop, który wyrzekł się swego chłopskiego rozumu dla rozumu inteligenta, lata dziś jak opętany od komornika do starosty, od starosty do banku i prosi o prolongatę weksli, o zwolnienie go od egzekucji, o oddłużenie, o litość po prostu nad nim i nad rodziną jego. Pewnie, że nie ma dziś winowajcy jego nieszczęsnego położenia, bo warunki tak się złożyły, ale w każdym razie i on sam temu nie winien, że wpadł w otchłań nędzy i rozpaczy. I na dobitek dziś jest wyśmiewany przez chłopa ciułacza, chłopa społecznika, który nazywa go marnotrawcą dorobku ojców swoich, i uważany jest za małowartościowego obywatela, gdyż nie płaci ani podatków, ani długów, ani też nic nie produkuje. Stał się po prostu ciężarem dla Państwa jak żebrak jaki lub bezrobotny.</u>
- <u xml:id="u-6.25" who="#SLachowicz">Bo cóż mu dało Państwo? Przywileje, ale z nich korzystać nie może. Skarżono się tutaj, że chłop ukraiński nie może nabywać w pasie granicznym nieruchomości bez ograniczeń, a chłop polski ma możność nabywania, ale nie ma za co. Chłop ukraiński wraz z inteligentem mają pieniądze i mają dość już tych nieruchomości, a nadmiar pieniędzy ze względu na niemożność lokowania w grunt lokują w zakłady przemysłowe, a zanim nasz chłop polski wystawia się o pieniądze, to wszelkie placówki przemysłowe będą już zajęte. Może nasz chłop polski dzieci do szkoły średniej posyłać i nawet w budżecie każdej gminy uchwalona jest subwencja na kształcenie synów rolnika, ale ten biedny syn źle odżywiany nie może robić dobrych postępów i dochodząc do wieku pokwitania załamuje się i nie ma z niego pociechy ani dla ojca, ani dla społeczeństwa. A jeżeli szczęśliwie przejdzie okres pokwitania i znajdzie się na ławie uniwersyteckiej, to słyszeliśmy tutaj niejednokrotnie, jak cichym i spokojnym jest ter syn rolnika i jak odbija się od innej rozhukane, młodzieży, która bryka i terroryzuje całe otoczenie. Niektórzy uważają to spokojne zachowanie się młodzieży rolniczej za objaw dodatni. Moim zdaniem objaw ten w tym wieku jest nie pocieszający, gdyż oznacza tylko, że młodzież rolnicza jest za słabo rozwinięta i nie do statecznie odżywiona.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#WojciechLachowicz">Dnie wykupu tytoniu były największym świętem radości dla tamtejszych rolników. Wszystkie sklepy, restauracje, a nawet okienka urzędów skarbowych były wypełnione, gdyż dochód z plantacji tytoniu był przeznaczony na zakupy świąteczne i podatki. Ale w ostatnich dwóch latach sytuacja się zmieniła. Zamiast rozradowanych twarzy przy kasie urzędu wykupu tytoniu zauważyć można było pewne objawy niezadowolenia i zakłopotania plantatorów. Wszystkie obliczenia i nadzieje zawiodły, a zamiast przypływu gotówki niejeden plantator musiał dopłacić do swojej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#WojciechLachowicz">W takich ważnych a przykrych momentach zwykli zjawiać się niepotrzebni pocieszyciele, którzy wyzyskują sytuację dla swych ciemnych celów. Wmówiono w plantatorów, że ich naumyślnie sekuje się i krzywdzi, że urzędnicy wykupowi są specjalnie na nich nastawieni, że Monopol chce ich wyzyskiwać, że za dużo ściąga się na różne cele społeczne i dobroczynne itp. Słowem Monopol wyzyskuje biednego rolnika, ergo należy Monopol bojkotować.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#WojciechLachowicz">Wieść o rzekomym bojkocie lotem błyskawicy rozeszła się po okolicy i kraju i już przed 2–3 tygodniami pojawiła się notatka w Ilustrowanym Kurierze Codziennym, która zaleca zlikwidować plantacje na kresach wschodnich, a przenieść nad Wisłę pod Kraków. Propozycję uzasadnia się tym, że szkoda robić jakiekolwiek inwestycje na kresach i napraszać się z kapitałem tam, gdzie nie ma odpowiedniego zrozumienia dla tego rodzaju dobrodziejstwa. Następnie, że placówka ta na wschodzie była za czasów austriackich specjalnie stworzona dla robienia polityki przez urzędników Niemców i Czechów wraz z Rusinami wśród tamtejszej ludności. Nadto, że tereny nad Wisłą trzeba będzie użyźniać pod plantacje sztucznymi nawozami, wobec tego te ostatnie będą miały lepszy popyt i zbyt. Notatka ta napędziła wiele strachu miejscowej ludności, więc nic dziwnego, że zwrócili się o pomoc i ratunek.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#WojciechLachowicz">Dla dobrego zorientowania się w sytuacji objechałem prawie wszystkie powiaty i odbyłem konferencje tak z plantatorami, jak i fachowcami uprawowymi i przekonałem się, że wszystkie zarzuty, stawiane tak Monopolowi jak i plantatorom, były bezpodstawne i złośliwe.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#WojciechLachowicz">Nieprawdą jest, jakoby urzędnicy wykupowi zbyt ostro klasyfikowali tytoń, gdyż nie leżało to w ich osobistym interesie, ani też komisje kontrolne Związku Plantatorów, wzywane kilkakrotnie w spornych sprawach, nie zdołały wykryć jakiegokolwiek nadużycia.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#WojciechLachowicz">Nieprawdą jest również, że za wiele ściąga się pieniędzy przy wykupie na cele dobroczynne i społeczne, gdyż jak dochodzenia wykazały, ściąga się zaledwie 10 gr na LOPP i. PCK a nadto 5 zł udziału na Spółdzielnię Związku Plantatorów i ewentualnie zaciągniętą pożyczkę czy też zaliczkę, którą łatwo i przyjemnie wziąć, ale przykro oddać.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#WojciechLachowicz">Prawdą jest natomiast, że wiele kosztują inwestycje długotrwałe, jak inspekty, suszarnie, ramy, hordy, praski, leszcze, termometr, opryskiwacze, iglice i inne, a nadto inwestycje jednoroczne, jak: obornik, nawozy, opał, ubezpieczenia, szpagat, poprawki drobne itd., ale bez tych inwestycyj produkcja tytoniu by się zmniejszyła i stałaby się bezwartościową.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#WojciechLachowicz">Koszt tych inwestycyj boleśnie odczuwają przybysze z zachodu, którzy świeżo tam się osiedlili w nadziei, że plantując tytoń na tych karłowatych gospodarstwach będą mogli w szybkim tempie dorobić się.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#WojciechLachowicz">Prawdą jest również, jak wykazują szczegółowe zestawienia, że uprawa tytoniu węgierskiego ogrodowego, który w tej miejscowości ma najlepsze warunki glebowe, jest najmniej rentowną ze wszystkich gatunków, jak Tykkułak, Wirginia, American, Herzegowina itd., uprawianych gdzie indziej w Polsce. Szczegółowe obliczenia, które tu mogę przedstawić, wykazują, że w r. 1938 w borszczowskim i jagielnickim okręgu koszt produkcji 1 kg tytoniu wynosił 1 zł 20 gr, a wartość zbioru przeciętnie 1 zł. Według uzyskanej ceny za tytoń za jeden dzień roboczy plantator pobrał 49 gr, mimo iż koszt dnia roboczego wynosi 1 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#WojciechLachowicz">Różnica ta byłaby wyrównana, gdyby Monopol Tytoniowy mógł podwyższyć cenę 1 kg tego gatunku tytoniu klasy III z 1 zł 10 gr na 1 zł 40 gr, klasy IV z 0,60 na 0,80. Inne klasy ze względu na nieznaczną ilość mogłyby pozostać bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#WojciechLachowicz">Co się zaś tyczy rzekomego bojkotu, to próby były robione, ale nie przez plantatorów, bo najlepszy dowód, że obecnie w nowym roku zgłosiło się o wiele więcej rolników do plantacji aniżeli w zeszłym.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#WojciechLachowicz">Robili to zwłaszcza różni prywatni dostawcy, jako wrogowie spółdzielni Związku Plantatorów i pośrednio Monopolu Tytoniowego. Spółdzielnia Związku Plantatorów przejęła na siebie dostawę wszelkich artykułów związanych z produkcją tytoniu i z inwestycjami, jak blacha, cement, opryskiwacze, szpagat, leszcze, termometry, nawozy itp. Spółdzielnia ta, przed dwoma zaledwie laty stworzona, obraca dziś dość znacznym kapitałem obrotowym i ma wielkie szanse dalszego pomyślnego rozwoju. Stała się ona dobrodziejstwem dla plantatorów, których wyrwała z rąk prywatnych wyzyskiwaczy i zaopatruje ich dziś w artykuły najlepszej jakości po najtańszych cenach i na najdogodniejszych warunkach. Wszelkie wysiłki wrogów spółdzielni spaliły na panewce, gdyż rolnicy prędko nabrali do niej zaufania i popierają ją w całej pełni.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#WojciechLachowicz">Wrogami monopolu stali się też ci, którzy nie dostali koncesji na uprawę, więc radując się ze znikomego zarobku plantatorów, starali się ich przekonać o nieopłacalności produkcji tytoniu, nota bene po to, aby ich poproszono o plantacje.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#WojciechLachowicz">Wreszcie, jak zawsze w takich wypadkach, pojawiają się różnego rodzaju obrońcy ludu, domorośli politycy i wszelkiego rodzaju szumowiny, żerujący na biednych chłopach rolnikach.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#WojciechLachowicz">Wszelkie jednak nawoływania do bojkotu przeszły bez echa, bo chłop dziś doświadczeniem nauczony nie wierzy żadnym prowodyrom. Chłop ciemny, tzw. ciułacz, unika ich instynktownie, a chłop uspołeczniony, doznawszy niejednokrotnie zawodu, stracił do nich wszelkie zaufanie. Jeden i drugi kieruje się dziś swoim chłopskim rozumem, opartym na instynkcie samozachowawczym, który go prędzej i pewniej do celu doprowadzi, aniżeli kulawy rozum prowodyra.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#WojciechLachowicz">Chłopi rolnicy doskonale sobie zdają sprawę z tego, że w dzisiejszych czasach wobec złej koniunktury gospodarczej i słabej opłacalności zboża uprawa tytoniu jest najrentowniejsza. Dlatego garną się do niej gromadnie i widzą w niej jedyny ratunek i wyjście z ciężkiej sytuacji gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#WojciechLachowicz">Szczególnie chłopi rolnicy na kresach, wszystko jedno wschodnich czy zachodnich, północnych czy południowych, winni być pod tym względem uprzywilejowani i przede wszystkim korzystać z dobrodziejstw Monopolu, gdyż oni w pierwszych okresach wskrzeszenia Polski mieli najwięcej trudności do przezwyciężenia. Ale nie wszyscy chłopi oddawali równe usługi Państwu i tu „Ilustrowany Kurier Codzienny” ma najsłuszniejszą rację, że nie wszyscy zasługują na względy i na to dobrodziejstwo, jakim ich Monopol obdarza.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#WojciechLachowicz">Chłop ciułacz polski czy ruski, aspołeczny w całym słowa tego znaczeniu, który od początku istnienia Polski niczym się Państwu nie przysłużył, powinien być wyeliminowany z udziału w plantacji. Chłop ten w czasach dobrej koniunktury gospodarczej skupywał pole z parcelacji za pół darmo, był głuchy na wszelkie wezwania Rządu i społeczeństwa — i dziś dobrze sytuowany kpi z doli bliźniego swego, tj. z doli chłopa uspołecznionego.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#WojciechLachowicz">Ten typ chłopa polskiego, chłopa, nazwijmy go, uspołecznionego jest dziś najnieszczęśliwszą istotą w Polsce. Chłop, który stawał w pierwszym szeregu w walce o lepsze jutro Polski, dziś stoi bezradny na szarym końcu, zapomniany przez wszystkich. Ze łzami w oczach błaga o litość, aby go ratować z dna nędzy i rozpaczy.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#WojciechLachowicz">Nie wyzyskał dobrej koniunktury gospodarczej, gdyż w nadziei, że ona jeszcze lepszą będzie, inwestował w myśl zaleceń różnych instruktorów, by stanąć na poziomie gospodarki rolnej innych państw. Kupował nowoczesne narzędzia rolnicze, zmieniał bydło na rasowe, zapożyczał się na inwestycje, korzystał z kredytu — bo któżby nie korzystał, gdy dawali. A tymczasem pech chciał, że koniunktura gospodarcza, zamiast się polepszać, wciąż się pogarszała. Odsetki rosły, bydełko rasowe, czułe na wszelkie braki w odżywianiu i niewygody, marniało, na świnki przyszedł pomór i wyginęły, trzeba było na nowo się zapożyczać i powoli sprzedawać pole i w końcu doszło do tego, że nie miał ani pola, ani bydełka, ani świnek, a pozostały tylko zardzewiałe brony na kołkach, pługi i siewniki, za które trzeba było płacić, a nie było czym. I nowe hasło padło z ust instruktorów „intensyfikacja gospodarki rolnej”, przestawienie uprawy zboża na hodowlę itd. Ale co intensyfikować, jak nie ma pola i co hodować, jak zamiast rasowej krówki pozostała tylko nierasowa koza, kupiona za ostatnie, a może nieraz i pożyczone pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#WojciechLachowicz">Chłop ten, który zawsze pierwszy stawał do apelu, chłop, który wyrzekł się swego chłopskiego rozumu dla rozumu inteligenta, lata dziś jak opętany od komornika do starosty, od starosty do banku i prosi o prolongatę weksli, o zwolnienie go od egzekucji, o oddłużenie, o litość po prostu nad nim i nad rodziną jego. Pewnie, że nie ma dziś winowajcy jego nieszczęsnego położenia, bo warunki tak się złożyły, ale w każdym razie i on sam temu nie winien, że wpadł w otchłań nędzy i rozpaczy. I na dobitek dziś jest wyśmiewany przez chłopa ciułacza, chłopa społecznika, który nazywa go marnotrawcą dorobku ojców swoich, i uważany jest za małowartościowego obywatela, gdyż nie płaci ani podatków, ani długów, ani też nic nie produkuje. Stał się po prostu ciężarem dla Państwa jak żebrak jaki lub bezrobotny.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#WojciechLachowicz">Bo cóż mu dało Państwo? Przywileje, ale z nich korzystać nie może. Skarżono się tutaj, że chłop ukraiński nie może nabywać w pasie granicznym nieruchomości bez ograniczeń, a chłop polski ma możność nabywania, ale nie ma za co. Chłop ukraiński wraz z inteligentem mają pieniądze i mają dość już tych nieruchomości, a nadmiar pieniędzy ze względu na niemożność lokowania w grunt lokują w zakłady przemysłowe, a zanim nasz chłop polski wystawia się o pieniądze, to wszelkie placówki przemysłowe będą już zajęte. Może nasz chłop polski dzieci do szkoły średniej posyłać i nawet w budżecie każdej gminy uchwalona jest subwencja na kształcenie synów rolnika, ale ten biedny syn źle odżywiany nie może robić dobrych postępów i dochodząc do wieku pokwitania załamuje się i nie ma z niego pociechy ani dla ojca, ani dla społeczeństwa. A jeżeli szczęśliwie przejdzie okres pokwitania i znajdzie się na ławie uniwersyteckiej, to słyszeliśmy tutaj niejednokrotnie, jak cichym i spokojnym jest ter syn rolnika i jak odbija się od innej rozhukane, młodzieży, która bryka i terroryzuje całe otoczenie. Niektórzy uważają to spokojne zachowanie się młodzieży rolniczej za objaw dodatni. Moim zdaniem objaw ten w tym wieku jest nie pocieszający, gdyż oznacza tylko, że młodzież rolnicza jest za słabo rozwinięta i nie do statecznie odżywiona.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekPawelec">Przywołuję Pana, Panie Senatorze, do tematu.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#AlojzyPawelec">Przywołuję Pana, Panie Senatorze, do tematu.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SLachowicz">Myśl o wysyłaniu młodych lekarzy na wieś napotkała na pewne przeszkody. Wygłaszano tutaj zdanie, że młodzi lekarze wzdragają się iść na wieś z powodu złej płacy i złych warunków. Wierzę, że tak mówili, ale nie wierzę w to, ażeby tylko te czysto materialne względy stały na przeszkodzie w inwazji młodych lekarzy na wieś. Czy raczej dlatego nie idą na wieś, że są za uczciwi i że przewidują, co ich tam spotkać może. Młody lekarz obawia się poprostu, aby go nie spotkał los inżyniera-rolniczki, która po ukończeniu studium rolniczego udała się na praktykę do p. Wicemarszałka Stolarskiego i gdy ten jej kosę pokazał, nie wiedziała co to jest, ani nie umiała z kosą się obchodzić, zdyskwalifikował ją przy egzaminie. Bo co innego jest teoria, a co innego praktyka. Ona z pewnością teoretycznie wiedziała, że kosa to drzewiec z kawałkiem blachy, służący do koszenia i do y/alki — pierwszy raz w walce zastosowali kosę chłopi polscy za czasów Kościuszki, a ostatnio Niemcy w XX wieku przy okupacji Czechosłowacji — ale praktycznie zastosować jej nie umiała.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SLachowicz">Ale w rolnictwie taka nieświadomość jest jeszcze mimo wszystko do przebaczenia. Co najwyżej mogła ta inżynier-rolniczka przy koszeniu trochę siana zniszczyć albo kosę złamać. Ale w medycynie to nie o furę siana chodzi, a tylko o życie ludzkie. I medycyna jest nie tylko nauką, ale także sztuką. Młody lekarz może bardzo dużo umieć po ukończeniu medycyny, ale sztuki leczenia tak prędko się nie nabywa. Tu trzeba wprawy i długich lat doświadczenia.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SLachowicz">Chłopu należy przyjść z pomocą więcej realną, należało by mu dodać sił i odwagi, dźwignąć go z dna nędzy i rozpaczy, oddłużyć go, dać mu możność zarobkowania, a może akurat on jeszcze się na co przyda.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SLachowicz">Chłop ten z wyrobionym instynktem społecznym, o dobrych zaletach charakteru, po przebytym doświadczeniu mógłby wrócić jeszcze do równowagi i stać się pożyteczną jednostką w Państwie.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SLachowicz">Monopole mają tutaj pole do popisu. Zamiast rozdawać na lewo i prawo koncesje i licencje na sprzedaż i uprawę ludziom nieraz dobrze sytuowanym, powinno się uwzględniać przede wszystkim tych chłopów społeczników, którzy dobrze się kiedyś przysłużyli Państwu czy społeczeństwu. A mamy ich dość na kresach.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SLachowicz">Prócz tego monopole na kresach odgrywać mogą i odgrywają piękną rolę w życiu nie tylko gospodarczym, ale kulturalnym, oświatowym, w polityce ludnościowej itp.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SLachowicz">Ludność kresów południowo-wschodnich aż nadto dobrze zdaje sobie sprawę, że uprawa tytoniu, zwłaszcza dziś, ma ogromne znaczenie dla rolnictwa ze względu nie tylko na swą niezaprzeczalną rentowność, ale także ze względu na bezrobocie. Jest to ważne narzędzie polityki ludnościowej, pozwalające na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach. Współpraca pracowników uprawy i plantatorów tytoniu ma kolosalne znaczenie dla podniesienia kultury wsi w tak zaniedbanym zakątku, jak kresy południowo-wschodnie. Równocześnie daje wyjątkowe i specjalne możliwości zrealizowania różnych zagadnień o charakterze społecznym ogólnym.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SLachowicz">Likwidacja lub nawet ograniczenie plantacji tytoniu w Małopolsce wschodniej byłoby katastrofą materialną, gospodarczą, kulturalno-społeczną nie tylko dla miejscowej ludności, ale i dla tych, którzy tam przybyli dla kawałka chleba z dalekich stron Polski lub osiedlili się niedawno na karłowatych gospodarstwach w nadziei, że plantacja tytoniu da im możność lepszej wegetacji.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SLachowicz">Byłby to cios, skierowany nie tylko w tubylców, ale i w nowych przybyszów.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SLachowicz">Kończąc swoje wywody, zwracam się do Wysokiego Rządu z prośbą o rozpatrzenie skromnego żądania rolników co do zwyżki ceny wykupowej III i IV klasy tytoniu węgierskiego ogrodowego i rozszerzenie zasięgu plantacji w wyżej wymienionych powiatach, tak jak to było już przewidziane w przeszłości, biorąc pod uwagę to, że wielu nowoprzybyłych rolników z zachodu musi mieć możność zdobycia jakiegoś dochodu dla podtrzymania swojej i swych rodzin egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WojciechLachowicz">Myśl o wysyłaniu młodych lekarzy na wieś napotkała na pewne przeszkody. Wygłaszano tutaj zdanie, że młodzi lekarze wzdragają się iść na wieś z powodu złej płacy i złych warunków. Wierzę, że tak mówili, ale nie wierzę w to, ażeby tylko te czysto materialne względy stały na przeszkodzie w inwazji młodych lekarzy na wieś. Czy raczej dlatego nie idą na wieś, że są za uczciwi i że przewidują, co ich tam spotkać może. Młody lekarz obawia się poprostu, aby go nie spotkał los inżyniera-rolniczki, która po ukończeniu studium rolniczego udała się na praktykę do p. Wicemarszałka Stolarskiego i gdy ten jej kosę pokazał, nie wiedziała co to jest, ani nie umiała z kosą się obchodzić, zdyskwalifikował ją przy egzaminie. Bo co innego jest teoria, a co innego praktyka. Ona z pewnością teoretycznie wiedziała, że kosa to drzewiec z kawałkiem blachy, służący do koszenia i do y/alki — pierwszy raz w walce zastosowali kosę chłopi polscy za czasów Kościuszki, a ostatnio Niemcy w XX wieku przy okupacji Czechosłowacji — ale praktycznie zastosować jej nie umiała.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#WojciechLachowicz">Ale w rolnictwie taka nieświadomość jest jeszcze mimo wszystko do przebaczenia. Co najwyżej mogła ta inżynier-rolniczka przy koszeniu trochę siana zniszczyć albo kosę złamać. Ale w medycynie to nie o furę siana chodzi, a tylko o życie ludzkie. I medycyna jest nie tylko nauką, ale także sztuką. Młody lekarz może bardzo dużo umieć po ukończeniu medycyny, ale sztuki leczenia tak prędko się nie nabywa. Tu trzeba wprawy i długich lat doświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#WojciechLachowicz">Chłopu należy przyjść z pomocą więcej realną, należało by mu dodać sił i odwagi, dźwignąć go z dna nędzy i rozpaczy, oddłużyć go, dać mu możność zarobkowania, a może akurat on jeszcze się na co przyda.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#WojciechLachowicz">Chłop ten z wyrobionym instynktem społecznym, o dobrych zaletach charakteru, po przebytym doświadczeniu mógłby wrócić jeszcze do równowagi i stać się pożyteczną jednostką w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#WojciechLachowicz">Monopole mają tutaj pole do popisu. Zamiast rozdawać na lewo i prawo koncesje i licencje na sprzedaż i uprawę ludziom nieraz dobrze sytuowanym, powinno się uwzględniać przede wszystkim tych chłopów społeczników, którzy dobrze się kiedyś przysłużyli Państwu czy społeczeństwu. A mamy ich dość na kresach.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#WojciechLachowicz">Prócz tego monopole na kresach odgrywać mogą i odgrywają piękną rolę w życiu nie tylko gospodarczym, ale kulturalnym, oświatowym, w polityce ludnościowej itp.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#WojciechLachowicz">Ludność kresów południowo-wschodnich aż nadto dobrze zdaje sobie sprawę, że uprawa tytoniu, zwłaszcza dziś, ma ogromne znaczenie dla rolnictwa ze względu nie tylko na swą niezaprzeczalną rentowność, ale także ze względu na bezrobocie. Jest to ważne narzędzie polityki ludnościowej, pozwalające na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach. Współpraca pracowników uprawy i plantatorów tytoniu ma kolosalne znaczenie dla podniesienia kultury wsi w tak zaniedbanym zakątku, jak kresy południowo-wschodnie. Równocześnie daje wyjątkowe i specjalne możliwości zrealizowania różnych zagadnień o charakterze społecznym ogólnym.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#WojciechLachowicz">Likwidacja lub nawet ograniczenie plantacji tytoniu w Małopolsce wschodniej byłoby katastrofą materialną, gospodarczą, kulturalno-społeczną nie tylko dla miejscowej ludności, ale i dla tych, którzy tam przybyli dla kawałka chleba z dalekich stron Polski lub osiedlili się niedawno na karłowatych gospodarstwach w nadziei, że plantacja tytoniu da im możność lepszej wegetacji.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#WojciechLachowicz">Byłby to cios, skierowany nie tylko w tubylców, ale i w nowych przybyszów.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#WojciechLachowicz">Kończąc swoje wywody, zwracam się do Wysokiego Rządu z prośbą o rozpatrzenie skromnego żądania rolników co do zwyżki ceny wykupowej III i IV klasy tytoniu węgierskiego ogrodowego i rozszerzenie zasięgu plantacji w wyżej wymienionych powiatach, tak jak to było już przewidziane w przeszłości, biorąc pod uwagę to, że wielu nowoprzybyłych rolników z zachodu musi mieć możność zdobycia jakiegoś dochodu dla podtrzymania swojej i swych rodzin egzystencji.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SDrozdowski">Nie, dziękuję.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Nie, dziękuję.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekPawelec">Rozprawa nad częścią 8 (C) Monopole została zakończona.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszałekPawelec">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 8 (A i B) — Ministerstwo Skarbu — sprawozdawca s. Lechnicki.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszałekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#AlojzyPawelec">Rozprawa nad częścią 8 (C) Monopole została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#AlojzyPawelec">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 8 (A i B) — Ministerstwo Skarbu — sprawozdawca s. Lechnicki.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#AlojzyPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SLechnicki">Wysoka Izbo! Dyskusja na Komisji Budżetowej nad resortem Ministerstwa Skarbu z natury rzeczy ze względu na wielką wagę tego resortu w życiu gospodarczym naszego kraju, jak i ze względu na rolę, jaką odgrywa od szeregu lat p. Wicepremier i jednocześnie Minister Skarbu, daleko wybiega poza właściwe ramy, ściśle rzecz biorąc, rozprawy resortowej.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#SLechnicki">I tak, oprócz zagadnień ściśle związanych z budżetem Ministerstwa Skarbu, zostało rozpatrzone i zajęte stanowisko w sprawie utrzymania podstaw polityki finansowej, gdyż z natury rzeczy p. Minister Skarbu jest nadrzędnym czynnikiem nad instytucjami finansowymi i Bankiem Polskim, odgrywającym tak doniosłą rolę w życiu gospodarczym. Co do Banku Polskiego ostatnio zostały omówione zmiany statutu, przyjęte w dniu 13 lutego na dorocznym walnym zgromadzeniu akcjonariuszów Banku. Zmiany te dotyczą sprawy emisji i pokrycia wymienialności biletów Banku, kredytów dla Skarbu Państwa, przywilejów emisyjnych, czynności Banku, uprawnień akcjonariuszów i spraw organizacyjnych. W omawianiu tej reformy zostało mniej więcej zajęte stanowisko, które dało by się skonkretyzować w następujących słowach: Wykorzystanie nadarzających się możliwości dla rozszerzenia działalności inwestycyjnej Państwa i skierowanie części siły nabywczej, jaką Bank Polski będzie rozporządzał, do stopniowego popierania przedsiębiorstw prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SLechnicki">Drugim punktem, nad którym dyskutowano na Komisji Budżetowej, było utrzymanie niezależnie od koniunktury światowej ożywienia gospodarczego w Polsce. Rozpatrując zjawiska życia gospodarczego w roku ubiegłym na terenie całego świata, a zwłaszcza na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, z radością zostało stwierdzone, że chwilowe załamanie się, chwilowa recesja koniunktury światowej odbiła się stosunkowo w bardzo niewielkim stopniu na życiu gospodarczym naszego kraju. Jest to dowodem pewnego uniezależnienia się naszych stosunków gospodarczych wewnętrznych od tego. co się dzieje poza naszymi granicami.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#SLechnicki">Następnie sprawa przeprowadzenia inwestycyj publicznych w rozumieniu potrzeb gospodarstwa prywatnego, i wreszcie długą chwilę Komisja Budżetowa poświęciła zagadnieniu świata pracy, a w ścisłym tego słowa znaczeniu polepszeniu bytu pracowników państwowych. Wysunięte tu było zagadnienie zniesienia podatku specjalnego, wyrównania opłat szkolnych dla dzieci urzędników państwowych, uczących się w prywatnych zakładach naukowych, wprowadzenia z powrotem dodatku mieszkaniowego i dodatków rodzinnych. Jednak analiza budżetu z punktu widzenia jego równowagi w żaden sposób nie pozwoliła na znalezienie jakiegokolwiek pokrycia na te postulaty, które, nie wchodząc w merytoryczną ich słuszność, jednakże praktycznie urzeczywistnione być nie mogą.</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#SLechnicki">Równowaga budżetu, jak i w latach poprzednich, zajęła w dużym stopniu uwagę Komisji Budżetowej, nie w tej formie, jak w latach poprzednich, ale również tej sprawie poświęcona została uwaga. Po trzech latach ubiegłych, a także w chwili obecnej, kiedy po 11 miesiącach mamy nadwyżkę budżetową w sumie 321.000 zł i zdaje mi się, że i ten dwunasty miesiąc zostanie zamknięty niewielką nadwyżką budżetową, stwierdzić można, że i ten trzeci rok gospodarki budżetowej zakończony będzie nadwyżką i równowaga budżetowa jest zapewniona.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#SLechnicki">Sprawa budżetu nie była rozpatrywana na komisji w tej formie, jak w uprzedniej kadencji, gdyż do samej zasady równowagi budżetu myśl gospodarcza Polski już się przyzwyczaiła i traktuje ją jako rzecz normalną, która w dzisiejszych czasach sama się przez się rozumie i nie budzi większych obaw, tym bardziej, że jest oparta o trzyletnią normalną gospodarkę.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#SLechnicki">Wielką uwagę poświęcono zagadnieniu, jak wygląda rok przyszły w świetle preliminarza budżetowego na podstawie tegorocznych wpływów. W sprawozdaniu moim podałem cyfry wpływów różnych danin publicznych za okres 9 miesięcy, uwzględniając 75% idealnych wpływów w porównaniu z tym, co wpłynęło. W chwili obecnej jestem w możności zakomunikować Wysokiej Izbie, przy tym samym rozumowaniu, co w moim sprawozdaniu, rezultaty za 10 miesięcy. Rezultaty za 11 miesięcy nie zostały ogłoszone jeszcze w Wiadomościach Statystycznych, cyfry te zostały mi doręczone z Ministerstwa Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#SLechnicki">I tak: za 10 miesięcy od kwietnia do stycznia włącznie idealny procent wpływów wynosił 83,3. W rzeczywistości wydatki bezpośrednie dały 86,6%, pośrednie 90,9%, cła — 72% i opłaty stemplowe 85,3%. Widzimy więc, że w globalnej sumie podatki pośrednie i bezpośrednie przewyższają znacznie wpływy idealne za 10 miesięcy, jedynie cła w pewnym stopniu nie dopisują.</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#SLechnicki">Jeżeli chodzi o cyfry za 11 miesięcy, gdzie idealny procent wynosi 91,7%, to mamy z podatków bezpośrednich 99,7%, a więc prawie całoroczny, z podatków pośrednich 98,8%, a więc również prawie w całości wpływ za 12 miesięcy, aczkolwiek mowa jest o 11 miesiącach. Cła podobnie jak w poprzednich miesiącach są niższe aniżeli procent idealny 91,7%, i wynosiły 79,2%, zaś opłaty stemplowe 93,5%.</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#SLechnicki">Tak wyglądają wpływy globalnie, biorąc rozdziałami. W poszczególnych zaś paragrafach mamy niedociągnięcia i te niedociągnięcia są przewidziane w preliminarzu budżetowym na rok przyszły mniejszymi sumami aniżeli w roku bieżącym. I tak podatek od zużycia elektryczności za 10 miesięcy wynosił tylko 73,4%, zamiast 83,3%, a za 11 miesięcy wynosił 85,8% zamiast 91,7%. Aczkolwiek wówczas, kiedy referowałem budżet na komisji, a więc miesiąc temu, zdawało się, że wpływy od zużycia elektryczności ze względu na okres zimowy będą pokrywały z nadwyżką niedobory tego podatku w miesiącach letnich, to już dzisiaj, biorąc wpływ za 11 miesięcy, wiemy że niedobór ten zostanie pokryty. Zatem to rozumowanie, które przedłożyłem Komisji Budżetowej, dotyczące obniżenia wpływów z podatku od energii elektrycznej, po 11 miesiącach jest równie uzasadnione, jak i po 9, kiedy ta sprawa była na komisji omawiana.</u>
- <u xml:id="u-12.10" who="#SLechnicki">Z podatku gruntowego wpłynęło 78,5% zamiast 91,7%. Wpływy z podatku gruntowego są pewnym odbiciem stosunków w rolnictwie.</u>
- <u xml:id="u-12.11" who="#SLechnicki">Zagadnieniom rolniczym na Komisji Budżetowej przy omawianiu budżetu Ministerstwa Skarbu w pewnym stopniu została poświęcona uwaga, jak i w ogóle przy omawianiu wszystkich prawie resortów gospodarczych, nie tylko resortu Ministerstwa Rolnictwa. Komisja stanęła na stanowisku, że nie może być mowy o znalezieniu radykalnego środka na sanowanie stosunków rolniczych, gdyż zasadniczo takiego środka nie ma i należy szukać we wszystkich możliwych działach naszego życia gospodarczego środków do sanowania stosunków rolniczych.</u>
- <u xml:id="u-12.12" who="#SLechnicki">I dlatego przy omawianiu budżetu Ministerstwa Rolnictwa wysunięte zostało z punktu widzenia interesów rolniczych, z punktu widzenia rozszerzenia zbytu na produkcję rolną i z punktu widzenia tego, co się nazywa w przemyśle utargiem, prowadzenie tego rodzaju polityki, żeby mogła prowadzić do obniżenia akcyzy od cukru, piwa i benzyny.</u>
- <u xml:id="u-12.13" who="#SLechnicki">Z referatu przed chwilą tutaj wygłoszonego o budżecie Monopoli wynika, jak ważną rolę w życiu gospodarczym, a być może i dla obronności Państwa odgrywać może Monopol Spirytusowy. Środki napędowe, zamiast być skoncentrowane w jednym punkcie zagłębia naftowego, mogą i powinny być rozmieszczone na całym terenie Państwa w postaci gorzelni produkujących środki napędowe. A więc i z punktu widzenia obrony Państwa jak i z punktu widzenia rolniczego to, co było przed chwilą rozpatrywane przy Monopolach państwowych, odgrywać może niezmiernie ważną rolę.</u>
- <u xml:id="u-12.14" who="#SLechnicki">Z budżetem Ministerstwa Skarbu i akcyzami łączy się sprawa mieszanek spirytusowych używanych do napędu mechanicznego. W tej chwili już nie cena samochodu odgrywa rolę hamującą rozwój motoryzacji, a może w największym stopniu, jak starałem się dowieść w moim referacie, odgrywa rolę cena środków napędowych. Możliwość obniżenia ceny środków napędowych z punktu widzenia rolniczego i z punktu widzenia sanacji tego pierwszorzędnego działu naszego gospodarstwa narodowego mogłaby mieć duże i bardzo ważne znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-12.15" who="#SLechnicki">Łączy się to nie tylko bezpośrednio z interesami rolnictwa, ale w ścisłym słowa tego znaczeniu z interesami Skarbu. Możność wywożenia większych ilości zbóż poza granice w tych warunkach, w jakich wywozimy, odprężyłaby w pewnej części obowiązek Skarbu premiowania naszego wywozu zbożowego, a tym samym w innej formie odegrałaby rolę zmniejszenia wydatków Skarbu. Następnie sytuacja, jaką w tej chwili rolnictwo przeżywa z natury rzeczy i z konieczności — pierwszym sygnałem jest tu spadek wpływów z podatku gruntowego — odbić się musi w roku przyszłym i na całokształcie życia gospodarczego i na wpływach skarbowych.</u>
- <u xml:id="u-12.16" who="#SLechnicki">Jeżeli chodzi o sprawy nie omawiane w ścisłym tego słowa znaczeniu na Komisji Budżetowej, a łączące się ściśle z polityką Ministerstwa Skarbu i sięgające bardzo głęboko w codzienne życie naszego kraju, to chciałbym poruszyć przy tej okazji sprawę działu 2 paragrafu 13 w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych roku bieżącego. Paragraf ten przewiduje dotację dla związków samorządowych w wysokości 10.000.000 zł. Dotąd zostało rozdysponowanych 7.319.000 zł, w chwili obecnej, o ile mi wiadomo, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych rozdysponowało 1.192.000 zł, razem 8.511.000 zł, pozostało by jeszcze 1.489.000 zł. Od pewnego czasu rozeszły się wiadomości, że ten 1.489.000 zł, prawie 1,5 miliona, nie zostanie związkom samorządowym wypłacony. Ma to duże znaczenie dla życia naszej administracji samorządowej. Wytworzyła się taka sytuacja, że te województwa i te samorządy terytorialne, które szybciej zdołały uzyskać przewidziane w budżetach dotacje Skarbu Państwa, oparte na tym paragrafie tego działu, o którym mówię, a mianowicie województwo krakowskie, lwowskie, poleskie i wileńskie są zaspokojone, ale pozostałe województwa, mające na swym terytorium 175 powiatów i 2.116 gmin, są w tej chwili w tej sytuacji, że nie pewna część, ale może nawet i całość sumy przewidzianej z tego działu budżetu Ministerstwa Skarbu może im nie być wypłacona.</u>
- <u xml:id="u-12.17" who="#SLechnicki">Zdaję sobie sprawę, że nie wszystkie 2.116 gmin są tu zainteresowane. Gminy silniejsze, które już od szeregu lat zrównoważyły swój budżet, oczywiście w tym wypadku zainteresowane nie są. W każdym bądź razie, jakkolwiek nie mam cyfry gmin zainteresowanych, jednak 2.100 gmin jest to cyfra tak duża, że sięga ona głęboko w codzienne życie gospodarcze samorządowe.</u>
- <u xml:id="u-12.18" who="#SLechnicki">Stan prawny tej sprawy przedstawia się jak następuje: dotacji ze Skarbu Państwa dla związków samorządowych nie można traktować jako takiego kredytu z budżetu Skarbu Państwa, którego wykonanie może nie być pełne i gdzie poniekąd zasługą dla Państwa będzie robienie oszczędności. Dotacji tej nie można w ten sposób traktować dlatego, że opiera się ona nie tylko co do wysokości, lecz również co do sposobu podziału pomiędzy związki samorządowe, a nawet i sposobu wypłaty na ustawie z dnia 5 sierpnia 1938 r. Niewypłacenie dotacji byłoby więc niewykonaniem ustawy, której wykonanie art. 10 porucza ministrom Spraw Wewnętrznych i Skarbu i za wykonanie której obaj ci ministrowie odpowiadają.</u>
- <u xml:id="u-12.19" who="#SLechnicki">Historia dotacji ze Skarbu Państwa i konsekwencje niewypłacenia jej w pełnej wysokości przedstawiają się tak: Dotacja ze Skarbu Państwa miała być jednym z doraźnych środków poprawy finansów związków samorządowych, stosowanym przez 3 lata, tzn. do czasu przeprowadzenia zasadniczej reformy finansów samorządowych, zapowiedzianej przez p. Wicepremiera w expose z dnia 1 grudnia 1937 r. Projekt ustawy, zawierającej dotację ze Skarbu Państwa, wniósł Rząd, przeciwstawiając go — zresztą słusznie zupełnie — wnioskom poselskim, zmierzającym do poprawy finansów samorządowych bez sięgania do kasy skarbowej.</u>
- <u xml:id="u-12.20" who="#SLechnicki">Wniesienie wspomnianego projektu ustawy poprzedziło uznanie przez p. Wicepremiera stanu budżetów samorządowych za wegetacyjne i wskazanie na przyczyny tego stanu, a mianowicie na zmniejszanie dochodów samorządowych i przerzucanie na samorząd coraz to nowych obowiązków.</u>
- <u xml:id="u-12.21" who="#SLechnicki">Niewypłacenie części dotacji związkom samorządowym nie tylko pociąga za sobą ujemne skutki dla budżetów samorządowych, w których przewidziana jest dotacja ze Skarbu Państwa, lecz wywołałoby ujemne dalsze konsekwencje w postaci dania przez Rząd złego przykładu nieposzanowania prawa; wywołałoby to skargi związków samorządowych do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, czego należało by uniknąć i wreszcie poddałoby w wątpliwość, wyrażoną przez p. Wicepremiera w expose grudniowym z 1937 r., wolę Rządu do zajęcia się gruntownym uporządkowaniem warunków gospodarki finansowej samorządu.</u>
- <u xml:id="u-12.22" who="#SLechnicki">Ponieważ suma nie jest duża i jest przewidziana w budżecie tegorocznym, wydaje mi się, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby cała ta suma 1.489.000 zł w jak najszybszym czasie, bo już rok budżetowy się kończy, była przez Ministerstwo Skarbu rozdysponowana. Gdyby nawet, z czego doskonale zdajemy sobie wszyscy sprawę, wypadki roku zeszłego zaważyły na konieczności innego rozdysponowania tych funduszów w chwilach tak ważnych, jakieśmy w roku zeszłym dwukrotnie przeżywali, szczególnie w drugim okresie — to wydaje mi się, że nie będzie żadnej przeszkody wystąpienia do Izb ustawodawczych o dodatkowy kredyt na sumę potrzebną 1.500.000 zł, nawet w formie funduszu dyspozycyjnego.</u>
- <u xml:id="u-12.23" who="#SLechnicki">Dlatego też wydaje mi się, że ta wypłata dla związków samorządowych jest konieczna z punktu widzenia racjonalności ich budżetów, i zważywszy, że ta rzecz została przecież przewidziani. Aczkolwiek samorządy, na ogół biorąc, zarówno gminne jak i powiatowe, w swoim rozumowaniu gospodarczym — nie mówię, rzecz prosta, pod względem politycznym — mają głębokie zrozumienie wspólności interesów Państwa i samorządu i w żadnym razie nie pokutuje dziś jakakolwiek myśl przeciwstawiania się interesom Państwa, powszechne jest stanowisko, że samorząd jest tylko funkcją Państwa, a nie osobno działającą instytucją, jak również biorąc pod uwagę, że w stosunku do Państwa ogromna większość samorządów przy zagadnieniu budowy szkół ma realne zupełnie powody wdzięczności, to jednak na codzień w życiu gospodarczym niewypłacenie tej sumy stanowiłoby mankament, wprowadzający duże niezadowolenie i ferment, moim zdaniem, zupełnie niepotrzebny, gdyż w całej tej sprawie nie warta jest — jak się to mówi — gra świeczki.</u>
- <u xml:id="u-12.24" who="#SLechnicki">Na zakończenie miałbym z punktu widzenia życia rolniczego pewien postulat do p. Ministra Skarbu — żeby te fundusze obrotowe, które lokują Monopole, szczególniej dwa największe Monopole: Tytoniowy i Spirytusowy, były lokowane nie tylko w Banku Gospodarstwa Krajowego, ale również w Państwowym Banku Rolnym. Zdajemy sobie sprawę, że to nie są fundusze o charakterze długoterminowym, ale nawet z punktu widzenia kredytu krótkoterminowego chwilowe lokaty mają znaczenie dla działalności Państwowego Banku Rolnego.</u>
- <u xml:id="u-12.25" who="#SLechnicki">Z natury rzeczy my, rolnicy, jesteśmy skłonni bronić interesów Banku Rolnego i reprezentować jego interesy z tej trybuny, dlatego zaapelowałbym do p. Wicepremiera o dyspozycję dla Monopolów częściowego lokowania swoich funduszów obrotowych i w Państwowym Banku Rolnym.</u>
- <u xml:id="u-12.26" who="#SLechnicki">Jako rezultat dyskusji na Komisji Budżetowej został przyjęty nie w formie rezolucji — gdyż co do mnie osobiście jestem przeciwnikiem wszelkich rezolucyj i nie stawiałem ich ani razu przez cały czas swego uczestnictwa w Izbach ustawodawczych — ale jako pewne resume zapatrywań Komisji Budżetowej został przyjęty następujący wniosek: „1) Sytuacja budżetowa w roku przyszłym, aczkolwiek preliminarz opracowany jest bardzo ostrożnie, wymaga daleko posuniętej czujności, gdyż nieopanowana sytuacja rolnictwa odbijać się będzie na wpływach budżetowych, 2) częściowa poprawa sytuacji w rolnictwie może znaleźć swój wyraz w rewizji opłat akcyzowych od cukru, piwa i benzyny”.</u>
- <u xml:id="u-12.27" who="#SLechnicki">Na zakończenie stawiam wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Skarbu w brzmieniu przyjętym przez Sejm z poprawkami: W dziale 6 — Daniny Publiczne, w rozdziale 1 — Podatki bezpośrednie, § 6 — Podatek od energii elektrycznej — zmniejszyć o 1.000.000 zł oraz zwiększyć w tymże dziale i rozdziale § 7 — Podatek od uboju — o 500.000 zł i § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — o 500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Wysoka Izbo! Dyskusja na Komisji Budżetowej nad resortem Ministerstwa Skarbu z natury rzeczy ze względu na wielką wagę tego resortu w życiu gospodarczym naszego kraju, jak i ze względu na rolę, jaką odgrywa od szeregu lat p. Wicepremier i jednocześnie Minister Skarbu, daleko wybiega poza właściwe ramy, ściśle rzecz biorąc, rozprawy resortowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I tak, oprócz zagadnień ściśle związanych z budżetem Ministerstwa Skarbu, zostało rozpatrzone i zajęte stanowisko w sprawie utrzymania podstaw polityki finansowej, gdyż z natury rzeczy p. Minister Skarbu jest nadrzędnym czynnikiem nad instytucjami finansowymi i Bankiem Polskim, odgrywającym tak doniosłą rolę w życiu gospodarczym. Co do Banku Polskiego ostatnio zostały omówione zmiany statutu, przyjęte w dniu 13 lutego na dorocznym walnym zgromadzeniu akcjonariuszów Banku. Zmiany te dotyczą sprawy emisji i pokrycia wymienialności biletów Banku, kredytów dla Skarbu Państwa, przywilejów emisyjnych, czynności Banku, uprawnień akcjonariuszów i spraw organizacyjnych. W omawianiu tej reformy zostało mniej więcej zajęte stanowisko, które dało by się skonkretyzować w następujących słowach: Wykorzystanie nadarzających się możliwości dla rozszerzenia działalności inwestycyjnej Państwa i skierowanie części siły nabywczej, jaką Bank Polski będzie rozporządzał, do stopniowego popierania przedsiębiorstw prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Drugim punktem, nad którym dyskutowano na Komisji Budżetowej, było utrzymanie niezależnie od koniunktury światowej ożywienia gospodarczego w Polsce. Rozpatrując zjawiska życia gospodarczego w roku ubiegłym na terenie całego świata, a zwłaszcza na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, z radością zostało stwierdzone, że chwilowe załamanie się, chwilowa recesja koniunktury światowej odbiła się stosunkowo w bardzo niewielkim stopniu na życiu gospodarczym naszego kraju. Jest to dowodem pewnego uniezależnienia się naszych stosunków gospodarczych wewnętrznych od tego. co się dzieje poza naszymi granicami.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Następnie sprawa przeprowadzenia inwestycyj publicznych w rozumieniu potrzeb gospodarstwa prywatnego, i wreszcie długą chwilę Komisja Budżetowa poświęciła zagadnieniu świata pracy, a w ścisłym tego słowa znaczeniu polepszeniu bytu pracowników państwowych. Wysunięte tu było zagadnienie zniesienia podatku specjalnego, wyrównania opłat szkolnych dla dzieci urzędników państwowych, uczących się w prywatnych zakładach naukowych, wprowadzenia z powrotem dodatku mieszkaniowego i dodatków rodzinnych. Jednak analiza budżetu z punktu widzenia jego równowagi w żaden sposób nie pozwoliła na znalezienie jakiegokolwiek pokrycia na te postulaty, które, nie wchodząc w merytoryczną ich słuszność, jednakże praktycznie urzeczywistnione być nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Równowaga budżetu, jak i w latach poprzednich, zajęła w dużym stopniu uwagę Komisji Budżetowej, nie w tej formie, jak w latach poprzednich, ale również tej sprawie poświęcona została uwaga. Po trzech latach ubiegłych, a także w chwili obecnej, kiedy po 11 miesiącach mamy nadwyżkę budżetową w sumie 321.000 zł i zdaje mi się, że i ten dwunasty miesiąc zostanie zamknięty niewielką nadwyżką budżetową, stwierdzić można, że i ten trzeci rok gospodarki budżetowej zakończony będzie nadwyżką i równowaga budżetowa jest zapewniona.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Sprawa budżetu nie była rozpatrywana na komisji w tej formie, jak w uprzedniej kadencji, gdyż do samej zasady równowagi budżetu myśl gospodarcza Polski już się przyzwyczaiła i traktuje ją jako rzecz normalną, która w dzisiejszych czasach sama się przez się rozumie i nie budzi większych obaw, tym bardziej, że jest oparta o trzyletnią normalną gospodarkę.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Wielką uwagę poświęcono zagadnieniu, jak wygląda rok przyszły w świetle preliminarza budżetowego na podstawie tegorocznych wpływów. W sprawozdaniu moim podałem cyfry wpływów różnych danin publicznych za okres 9 miesięcy, uwzględniając 75% idealnych wpływów w porównaniu z tym, co wpłynęło. W chwili obecnej jestem w możności zakomunikować Wysokiej Izbie, przy tym samym rozumowaniu, co w moim sprawozdaniu, rezultaty za 10 miesięcy. Rezultaty za 11 miesięcy nie zostały ogłoszone jeszcze w Wiadomościach Statystycznych, cyfry te zostały mi doręczone z Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I tak: za 10 miesięcy od kwietnia do stycznia włącznie idealny procent wpływów wynosił 83,3. W rzeczywistości wydatki bezpośrednie dały 86,6%, pośrednie 90,9%, cła — 72% i opłaty stemplowe 85,3%. Widzimy więc, że w globalnej sumie podatki pośrednie i bezpośrednie przewyższają znacznie wpływy idealne za 10 miesięcy, jedynie cła w pewnym stopniu nie dopisują.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jeżeli chodzi o cyfry za 11 miesięcy, gdzie idealny procent wynosi 91,7%, to mamy z podatków bezpośrednich 99,7%, a więc prawie całoroczny, z podatków pośrednich 98,8%, a więc również prawie w całości wpływ za 12 miesięcy, aczkolwiek mowa jest o 11 miesiącach. Cła podobnie jak w poprzednich miesiącach są niższe aniżeli procent idealny 91,7%, i wynosiły 79,2%, zaś opłaty stemplowe 93,5%.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Tak wyglądają wpływy globalnie, biorąc rozdziałami. W poszczególnych zaś paragrafach mamy niedociągnięcia i te niedociągnięcia są przewidziane w preliminarzu budżetowym na rok przyszły mniejszymi sumami aniżeli w roku bieżącym. I tak podatek od zużycia elektryczności za 10 miesięcy wynosił tylko 73,4%, zamiast 83,3%, a za 11 miesięcy wynosił 85,8% zamiast 91,7%. Aczkolwiek wówczas, kiedy referowałem budżet na komisji, a więc miesiąc temu, zdawało się, że wpływy od zużycia elektryczności ze względu na okres zimowy będą pokrywały z nadwyżką niedobory tego podatku w miesiącach letnich, to już dzisiaj, biorąc wpływ za 11 miesięcy, wiemy że niedobór ten zostanie pokryty. Zatem to rozumowanie, które przedłożyłem Komisji Budżetowej, dotyczące obniżenia wpływów z podatku od energii elektrycznej, po 11 miesiącach jest równie uzasadnione, jak i po 9, kiedy ta sprawa była na komisji omawiana.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z podatku gruntowego wpłynęło 78,5% zamiast 91,7%. Wpływy z podatku gruntowego są pewnym odbiciem stosunków w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Zagadnieniom rolniczym na Komisji Budżetowej przy omawianiu budżetu Ministerstwa Skarbu w pewnym stopniu została poświęcona uwaga, jak i w ogóle przy omawianiu wszystkich prawie resortów gospodarczych, nie tylko resortu Ministerstwa Rolnictwa. Komisja stanęła na stanowisku, że nie może być mowy o znalezieniu radykalnego środka na sanowanie stosunków rolniczych, gdyż zasadniczo takiego środka nie ma i należy szukać we wszystkich możliwych działach naszego życia gospodarczego środków do sanowania stosunków rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#FelicjanKajetanLechnicki">I dlatego przy omawianiu budżetu Ministerstwa Rolnictwa wysunięte zostało z punktu widzenia interesów rolniczych, z punktu widzenia rozszerzenia zbytu na produkcję rolną i z punktu widzenia tego, co się nazywa w przemyśle utargiem, prowadzenie tego rodzaju polityki, żeby mogła prowadzić do obniżenia akcyzy od cukru, piwa i benzyny.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z referatu przed chwilą tutaj wygłoszonego o budżecie Monopoli wynika, jak ważną rolę w życiu gospodarczym, a być może i dla obronności Państwa odgrywać może Monopol Spirytusowy. Środki napędowe, zamiast być skoncentrowane w jednym punkcie zagłębia naftowego, mogą i powinny być rozmieszczone na całym terenie Państwa w postaci gorzelni produkujących środki napędowe. A więc i z punktu widzenia obrony Państwa jak i z punktu widzenia rolniczego to, co było przed chwilą rozpatrywane przy Monopolach państwowych, odgrywać może niezmiernie ważną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z budżetem Ministerstwa Skarbu i akcyzami łączy się sprawa mieszanek spirytusowych używanych do napędu mechanicznego. W tej chwili już nie cena samochodu odgrywa rolę hamującą rozwój motoryzacji, a może w największym stopniu, jak starałem się dowieść w moim referacie, odgrywa rolę cena środków napędowych. Możliwość obniżenia ceny środków napędowych z punktu widzenia rolniczego i z punktu widzenia sanacji tego pierwszorzędnego działu naszego gospodarstwa narodowego mogłaby mieć duże i bardzo ważne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Łączy się to nie tylko bezpośrednio z interesami rolnictwa, ale w ścisłym słowa tego znaczeniu z interesami Skarbu. Możność wywożenia większych ilości zbóż poza granice w tych warunkach, w jakich wywozimy, odprężyłaby w pewnej części obowiązek Skarbu premiowania naszego wywozu zbożowego, a tym samym w innej formie odegrałaby rolę zmniejszenia wydatków Skarbu. Następnie sytuacja, jaką w tej chwili rolnictwo przeżywa z natury rzeczy i z konieczności — pierwszym sygnałem jest tu spadek wpływów z podatku gruntowego — odbić się musi w roku przyszłym i na całokształcie życia gospodarczego i na wpływach skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jeżeli chodzi o sprawy nie omawiane w ścisłym tego słowa znaczeniu na Komisji Budżetowej, a łączące się ściśle z polityką Ministerstwa Skarbu i sięgające bardzo głęboko w codzienne życie naszego kraju, to chciałbym poruszyć przy tej okazji sprawę działu 2 paragrafu 13 w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych roku bieżącego. Paragraf ten przewiduje dotację dla związków samorządowych w wysokości 10.000.000 zł. Dotąd zostało rozdysponowanych 7.319.000 zł, w chwili obecnej, o ile mi wiadomo, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych rozdysponowało 1.192.000 zł, razem 8.511.000 zł, pozostało by jeszcze 1.489.000 zł. Od pewnego czasu rozeszły się wiadomości, że ten 1.489.000 zł, prawie 1,5 miliona, nie zostanie związkom samorządowym wypłacony. Ma to duże znaczenie dla życia naszej administracji samorządowej. Wytworzyła się taka sytuacja, że te województwa i te samorządy terytorialne, które szybciej zdołały uzyskać przewidziane w budżetach dotacje Skarbu Państwa, oparte na tym paragrafie tego działu, o którym mówię, a mianowicie województwo krakowskie, lwowskie, poleskie i wileńskie są zaspokojone, ale pozostałe województwa, mające na swym terytorium 175 powiatów i 2.116 gmin, są w tej chwili w tej sytuacji, że nie pewna część, ale może nawet i całość sumy przewidzianej z tego działu budżetu Ministerstwa Skarbu może im nie być wypłacona.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Zdaję sobie sprawę, że nie wszystkie 2.116 gmin są tu zainteresowane. Gminy silniejsze, które już od szeregu lat zrównoważyły swój budżet, oczywiście w tym wypadku zainteresowane nie są. W każdym bądź razie, jakkolwiek nie mam cyfry gmin zainteresowanych, jednak 2.100 gmin jest to cyfra tak duża, że sięga ona głęboko w codzienne życie gospodarcze samorządowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Stan prawny tej sprawy przedstawia się jak następuje: dotacji ze Skarbu Państwa dla związków samorządowych nie można traktować jako takiego kredytu z budżetu Skarbu Państwa, którego wykonanie może nie być pełne i gdzie poniekąd zasługą dla Państwa będzie robienie oszczędności. Dotacji tej nie można w ten sposób traktować dlatego, że opiera się ona nie tylko co do wysokości, lecz również co do sposobu podziału pomiędzy związki samorządowe, a nawet i sposobu wypłaty na ustawie z dnia 5 sierpnia 1938 r. Niewypłacenie dotacji byłoby więc niewykonaniem ustawy, której wykonanie art. 10 porucza ministrom Spraw Wewnętrznych i Skarbu i za wykonanie której obaj ci ministrowie odpowiadają.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Historia dotacji ze Skarbu Państwa i konsekwencje niewypłacenia jej w pełnej wysokości przedstawiają się tak: Dotacja ze Skarbu Państwa miała być jednym z doraźnych środków poprawy finansów związków samorządowych, stosowanym przez 3 lata, tzn. do czasu przeprowadzenia zasadniczej reformy finansów samorządowych, zapowiedzianej przez p. Wicepremiera w expose z dnia 1 grudnia 1937 r. Projekt ustawy, zawierającej dotację ze Skarbu Państwa, wniósł Rząd, przeciwstawiając go — zresztą słusznie zupełnie — wnioskom poselskim, zmierzającym do poprawy finansów samorządowych bez sięgania do kasy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Wniesienie wspomnianego projektu ustawy poprzedziło uznanie przez p. Wicepremiera stanu budżetów samorządowych za wegetacyjne i wskazanie na przyczyny tego stanu, a mianowicie na zmniejszanie dochodów samorządowych i przerzucanie na samorząd coraz to nowych obowiązków.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Niewypłacenie części dotacji związkom samorządowym nie tylko pociąga za sobą ujemne skutki dla budżetów samorządowych, w których przewidziana jest dotacja ze Skarbu Państwa, lecz wywołałoby ujemne dalsze konsekwencje w postaci dania przez Rząd złego przykładu nieposzanowania prawa; wywołałoby to skargi związków samorządowych do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, czego należało by uniknąć i wreszcie poddałoby w wątpliwość, wyrażoną przez p. Wicepremiera w expose grudniowym z 1937 r., wolę Rządu do zajęcia się gruntownym uporządkowaniem warunków gospodarki finansowej samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Ponieważ suma nie jest duża i jest przewidziana w budżecie tegorocznym, wydaje mi się, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby cała ta suma 1.489.000 zł w jak najszybszym czasie, bo już rok budżetowy się kończy, była przez Ministerstwo Skarbu rozdysponowana. Gdyby nawet, z czego doskonale zdajemy sobie wszyscy sprawę, wypadki roku zeszłego zaważyły na konieczności innego rozdysponowania tych funduszów w chwilach tak ważnych, jakieśmy w roku zeszłym dwukrotnie przeżywali, szczególnie w drugim okresie — to wydaje mi się, że nie będzie żadnej przeszkody wystąpienia do Izb ustawodawczych o dodatkowy kredyt na sumę potrzebną 1.500.000 zł, nawet w formie funduszu dyspozycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Dlatego też wydaje mi się, że ta wypłata dla związków samorządowych jest konieczna z punktu widzenia racjonalności ich budżetów, i zważywszy, że ta rzecz została przecież przewidziani. Aczkolwiek samorządy, na ogół biorąc, zarówno gminne jak i powiatowe, w swoim rozumowaniu gospodarczym — nie mówię, rzecz prosta, pod względem politycznym — mają głębokie zrozumienie wspólności interesów Państwa i samorządu i w żadnym razie nie pokutuje dziś jakakolwiek myśl przeciwstawiania się interesom Państwa, powszechne jest stanowisko, że samorząd jest tylko funkcją Państwa, a nie osobno działającą instytucją, jak również biorąc pod uwagę, że w stosunku do Państwa ogromna większość samorządów przy zagadnieniu budowy szkół ma realne zupełnie powody wdzięczności, to jednak na codzień w życiu gospodarczym niewypłacenie tej sumy stanowiłoby mankament, wprowadzający duże niezadowolenie i ferment, moim zdaniem, zupełnie niepotrzebny, gdyż w całej tej sprawie nie warta jest — jak się to mówi — gra świeczki.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Na zakończenie miałbym z punktu widzenia życia rolniczego pewien postulat do p. Ministra Skarbu — żeby te fundusze obrotowe, które lokują Monopole, szczególniej dwa największe Monopole: Tytoniowy i Spirytusowy, były lokowane nie tylko w Banku Gospodarstwa Krajowego, ale również w Państwowym Banku Rolnym. Zdajemy sobie sprawę, że to nie są fundusze o charakterze długoterminowym, ale nawet z punktu widzenia kredytu krótkoterminowego chwilowe lokaty mają znaczenie dla działalności Państwowego Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Z natury rzeczy my, rolnicy, jesteśmy skłonni bronić interesów Banku Rolnego i reprezentować jego interesy z tej trybuny, dlatego zaapelowałbym do p. Wicepremiera o dyspozycję dla Monopolów częściowego lokowania swoich funduszów obrotowych i w Państwowym Banku Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Jako rezultat dyskusji na Komisji Budżetowej został przyjęty nie w formie rezolucji — gdyż co do mnie osobiście jestem przeciwnikiem wszelkich rezolucyj i nie stawiałem ich ani razu przez cały czas swego uczestnictwa w Izbach ustawodawczych — ale jako pewne resume zapatrywań Komisji Budżetowej został przyjęty następujący wniosek: „1) Sytuacja budżetowa w roku przyszłym, aczkolwiek preliminarz opracowany jest bardzo ostrożnie, wymaga daleko posuniętej czujności, gdyż nieopanowana sytuacja rolnictwa odbijać się będzie na wpływach budżetowych, 2) częściowa poprawa sytuacji w rolnictwie może znaleźć swój wyraz w rewizji opłat akcyzowych od cukru, piwa i benzyny”.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#FelicjanKajetanLechnicki">Na zakończenie stawiam wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Skarbu w brzmieniu przyjętym przez Sejm z poprawkami: W dziale 6 — Daniny Publiczne, w rozdziale 1 — Podatki bezpośrednie, § 6 — Podatek od energii elektrycznej — zmniejszyć o 1.000.000 zł oraz zwiększyć w tymże dziale i rozdziale § 7 — Podatek od uboju — o 500.000 zł i § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — o 500.000 zł.</u>
<u xml:id="u-12.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Klarner.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Klarner.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Przemawiając przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu w sprawie odbudowy polskiego stanu trzeciego, oświadczyłem, iż o roli polityki gospodarczej w tym zakresie będę mógł mówić przy budżecie Ministerstwa Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SKlamer">Mierzony wiekami okres trwania, a więc zasięg błędów przeszłości, wskazuje na wielkość zadania, jakie stoi przed Polską. Rozwiązanie jego nastąpi jako zjawisko długofalowe na skutek działania nieprzepartej siły wewnętrznej społeczeństwa, które świadomie bądź podświadomie rozumie swoje prawa i obowiązki, jako społeczne imponderabilia. Rozwiązanie to może być jednak przyśpieszone, jeśli wysiłek społeczny znajdzie należyte poparcie Państwa, a więc będzie zależne od skali tego wspólnego wysiłku, jaki z siebie będzie mógł wykrzesać naród i Państwo. Rola polityki gospodarczej przy rozwiązywaniu tych problemów będzie miała decydujące znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SKlamer">Było by wielką niesprawiedliwością niedocenianie obecnej polityki gospodarczej, kierowanej wytrwale umiejętną ręką Wicepremiera i Ministra Skarbu p. Kwiatkowskiego. Tej polityce zawdzięczamy przede wszystkim przywróconą równowagę budżetu Państwa, która jest nieodzownym punktem wyjścia pomyślnego rozwoju gospodarstwa narodowego.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SKlamer">Wieloletni program inwestycyjny, który stopniowo a stale zwiększa nasz potencjał gospodarczy i obronny, polityka podatkowa, zwłaszcza na odcinku ulg inwestycyjnych, wzrost produkcji przemysłowej w okresie ostatnich 4 lat, opanowanie fali bezrobocia miejskiego, to wszystko stanowi poważne etapy aktualnej polityki gospodarczej, przesiąkniętej ideą dynamizmu.</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SKlamer">Jeżeli jednak realizacja nowych wskazań życia ma znaleźć należyty wyraz w polityce gospodarczej Państwa, to niewątpliwie winnaby nastąpić jej rewizja na najszerszej płaszczyźnie, a więc w zakresie wszystkich resortów gospodarczych. Z tego właśnie względu pragnę mówić o tej sprawie z okazji dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Skarbu w obecności p. Wicepremiera, który w swym doświadczonym ręku dzierży ster gospodarczej nawy Państwa.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SKlamer">Nie mam zamiaru kusić się o takie oświetlenie sprawy, które odpowiadałoby jej szerokiemu zasięgowi. Uważam jednak za obowiązek wskazać, iż potencjał dynamizmu w polityce gospodarczej winien odpowiadać skali dynamizmu w strukturalnych i gospodarczych przemianach, jakie ujawniać się będą ewolucyjnie przy odbudowie stanu trzeciego.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SKlamer">W pracy gospodarczej decydującą rolę odgrywa element ludzki. I jest to wielkie zwycięstwo polskiej myśli społecznej, która od dłuższego już czasu uważa to zagadnienie za naczelny problem pracy państwowej i społecznej. Należyte przygotowanie jednostki do pracy gospodarczej decyduje o jej powodzeniu. I odwrotnie, nieprzygotowany do produkcji fachowiec, majster bez nauki, nie stojący na wysokości swych zadań technik lub inżynier — to hamulce w rozwoju produkcji. Mało kulturalny ekspedient w sklepie, nie rozumiejący swego obowiązku właściciel, niedokształcony spedytor, mało inteligentny pracownik bankowy — to obniżenie potencjału wymiany. Rzemiosło współczesne wymaga również wychowania i kształcenia ucznia.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SKlamer">Mamy poważne zaległości, gdyż zaniedbywaliśmy sprawę zawodowego wykształcenia, mieliśmy odrazę do łokcia i wagi, jesteśmy przesiąknięci przesądami, dążymy do posad w urzędach, słabo płaconych, unikamy pracy zawodowej, wymagającej wysiłku, samodzielności, ale lepiej płatnej. Przeciętna rodzina polska nie ma zrozumienia dla pracy zawodowej.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SKlamer">Gdy już obecna poprawa gospodarcza pochłonęła bezrobotnych zawodowców, na rynku pracy pozostały tłumy pracowników fizycznych. W obliczu oczekiwanych przemian w naszym życiu gospodarczym o skali ich dynamiki zadecyduje przede wszystkim należycie wyszkolony element ludzki. Kształcenie zawodowe we wszystkich kierunkach, kształcenie przez Państwo, samorządy, zorganizowany przemysł, handel i rzemiosło — to nakaz chwili, jaką nasze Państwo przeżywa. Trzeba zwalczyć naszą plagę — pojęcie pracownika niewykwalifikowanego, któremu na imię w Polsce, niestety — milion.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#SKlamer">Sprawa zawodowego wykształcenia została zrealizowana na szeroką skalę przez Trzecią Rzeszę i odegrała poważne rolę w obecnej fazie jej rozwoju gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SKlamer">Problem wykształcenia zawodowego, oparty o szkołę powszechną, winien ulec gruntownej rewizji na wszystkich poziomach, a życie gospodarcze jest obowiązane wziąć w tej pracy bezpośredni udział. Wobec braku środków rozszerzenie tam szkolnictwa zawodowego powinno nastąpić chociażby kosztem kształcenia humanistycznego. Co rok przybywa coraz więcej młodzieży, żądnej wykształcenia zawodowego, gdyż instynktownie zdaje ona sobie sprawę, iż tylko tą drogą nabierze większego waloru społecznego i gospodarczego. Wiary w lepszą przyszłość, jako twórczego czynnika w życiu ludzkim, nie wolno odbierać rzeszom młodzieży, wchodzącej w szranki pracy gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SKlamer">Jeśli polityka oświatowa ma przygotować młodego obywatela do pracy zawodowej, to polityka przemysłowa powinna ułatwiać należyte jego wyzyskanie w życiu praktycznym — w przemyśle, handlu i rzemiośle.</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#SKlamer">Prawo przemysłowe wymaga rewizji pod kątem odbudowy średniego stanu posiadania w założeniu, iż ma ono ułatwić dostęp do pracy gospodarczej. Jeśli Państwo nie może zapewnić obywatelowi pracy, a więc egzystencji, to co najmniej nie może mu ono w jakimkolwiek stopniu utrudniać jego pozycji. Przeciwnie musi mu ono czynić wszelkie ułatwienia.</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#SKlamer">Powszechnie życie gospodarcze rozwijało się w XIX wieku przez kasowanie cechowych ograniczeń średniowiecza i tą drogą ułatwiało pomnażanie źródeł pracy zawodowej i nieskrępowany dostęp do niej.</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#SKlamer">W warunkach polskiej rzeczywistości nie możemy zaniedbać żadnej okoliczności, znajdującej się w granicach naszych możliwości, aby stale ułatwiać warsztatom produkcję i wymianę ich zadań, w celu powiększenia i pomnożenia źródeł pracy.</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#SKlamer">Wysoka Izbo, pod tym względem Polska ma dużo do zrobienia w zakresie własnych dyspozycji na odcinku rewizji polityki interwencyjnej. Nie ma chyba instrumentu polityki zagranicznej, który by miał tak wielkie reperkusje na rozwój gospodarstwa, jak interwencjonizm, który wszechwładnie panuje we wszystkich naszych resortach i — śmiem twierdzić — przekracza możliwości właściwego nastroju ze strony administracji Państwa.</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#SKlamer">W ubiegłym roku problem ten był przedmiotem wnikliwych całorocznych studiów specjalnej komisji, wyłonionej przez p. Ministra Przemysłu i Handlu spośród działaczy gospodarczych i społecznych. Wyniki studiów komisji zostały przedłożone Rządowi w ubiegłym miesiącu w formie drukowanego sprawozdania, dostępnego opinii społecznej. O cóż więc chodzi? Komisja uznaje interwencjonizm jako instrument polityki gospodarczej, lecz uważa, iż każdy instrument polityki gospodarczej winien być środkiem wykonywania określonego programu gospodarczego, służąc do podniesienia dochodu społecznego. Taki interwencjonizm należy uznać. Wyjątek stanowi interwencjonizm, wynikający z potrzeb obrony Państwa, bezpieczeństwa publicznego lub innych wyższych celów, wobec których zagadnienie dochodu społecznego musi zejść na plan drugi. W dzisiejszym stanie rzeczy bardzo liczne formy interwencjonizmu są hamulcem dynamizmu gospodarczego, utrudniają bez potrzeby rozwój przemysłu, handlu, rzemiosł i innych form życia gospodarczego. Komisja więc żąda rewizji systemu interwencjonizmu stosowanego w naszej polityce gospodarczej, rewizji, która by doprowadziła do usunięcia zbędnych hamulców reglamentacyjnych i administracyjnych względnie nowelizacji form, które nie znajdują usprawiedliwienia.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#SKlamer">Zakres środków interwencyjnych jest tak duży i tak różnorodny, a skomplikowany, iż nie dałyby się one przestudiować w jednym centralnym aparacie. Ż tego względu niezbędnym staje się przestudiowanie problemu na odcinkach branżowych w oparciu o mieszane komisje branżowe, w których wzięłyby udział wszystkie czynniki zainteresowane w stosowaniu i działaniu środków interwencyjnych w odnośnej produkcji. Sądzę, iż ta inicjatywa będzie należycie potraktowana w imię usunięcia wielu zbędnych hamulców w rozwoju życia gospodarczego oraz stworzy pomyślne bodźce dla rozwoju produkcji i wymiany, administracji państwowej zaś zaoszczędzi zbędnych wysiłków i kosztów.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#SKlamer">Pod kątem widzenia rozwoju gospodarstwa polskiego szczególną doniosłość będzie posiadać polityka handlowa, obejmująca zarówno wymianę zewnętrzną, jak i wewnętrzną. Ta dziedzina naszego życia wykazuje poważne braki i zaniedbania, z którymi trudno się pogodzić w obecnej dobie postępu.</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#SKlamer">Obrona waluty polskiej za pomocą Komisji Dewizowej jest nieuniknionym zarządzeniem interwencyjnym, z którym musimy się liczyć długi okres czasu tak samo, jak i z polityką cen — w obliczu spadku walut światowych. Są to poważne utrudnienia, których działanie trzeba łagodzić innymi zarządzeniami.</u>
- <u xml:id="u-14.20" who="#SKlamer">Na odcinku wymiany towarowej z zagranicą, nie posiadając głębszych własnych tradycyj, a więc i znajomości rynków światowych i metod pracy, polski handel zagraniczny znajduje się wciąż w fazie swego początkowego rozwoju.</u>
- <u xml:id="u-14.21" who="#SKlamer">Już pobieżny rzut oka na składniki organizacyjne naszej wymiany towarowej z zagranicą wskazuje, iż strona naszych pasywów jest obciążona szeregiem pozycyj, które mogłyby się znaleźć po stronie naszych aktywów. Szereg usług, świadczonych nam przez zagranicę, pomijając częstokroć sprawę zbędnego importu, moglibyśmy wykonać we własnym zakresie pracą naszych obywateli, z korzyścią dla dochodu społecznego i dla bilansu płatniczego — czyli z podwójnym zyskiem.</u>
- <u xml:id="u-14.22" who="#SKlamer">Wielokrotnie i z rozmaitych stron była i jest wypowiadana słuszna opinia, iż w perspektywie rozwoju naszego życia gospodarczego musimy się liczyć z powiększeniem naszej wymiany towarowej, oczywiście zawsze w granicach naszych realnych możliwości. Musimy więc ograniczyć usługi zagranicy do świadczeń, bez których nie możemy się obejść, aby tym sposobem powiększyć volumen niezastąpionych potrzeb; wszak istotny ich zakres niezawodnie przekraczać będzie nasze możliwości płatnicze.</u>
- <u xml:id="u-14.23" who="#SKlamer">Któż w Polsce wie lepiej niż p. Wicepremier, twórca Gdyni i Polskiej Żeglugi, jak nikły jest udział bandery polskiej w przewozie morskim towarów polskich i dla Polski. W okresie ostatnich 10 lat waha się on w granicach od 3–10%, wykazując prężność dzięki powiększającemu się tonażowi polskiej floty handlowej, której dalszy rozwój, jakże pożądany, będzie zależny od posiadanych środków finansowych. Obsługując zaledwie 10% obrotu towarowego, polska flota handlowa jest pozbawiona możności regulowania frachtów morskich obcych linii okrętowych. Wchodzą tu w grę bardzo poważne kwoty. Koszt przewozów morskich wyniósł w 1935 r. około 200 milionów zł, w 1936 r. — 230 milionów zł, w 1937 r. — 240 milionów zł. Te liczby wskazują, jakie sumy moglibyśmy ocalić dla bilansu płatniczego, posiadając większą flotę handlową, oraz jakie oszczędności moglibyśmy osiągnąć, gdyby nasza flota mogła odegrać rolę regulatora frachtów morskich.</u>
- <u xml:id="u-14.24" who="#SKlamer">Jeszcze większe oszczędności moglibyśmy osiągnąć przez dobrze zorganizowaną służbę handlu zagranicznego. Obecnie towar polski jest sprzedawany przeważnie pośrednikom zagranicznym, którzy drogo każą sobie płacić za znajomość rynku i za względnie drobne ułatwienia na rzecz polskich eksporterów, co się odbija na uzyskiwanej przez tegoż eksportera cenie polskiego towaru. Uzyskanie słusznej rynkowej ceny dałoby handlowi polskiemu lepszy zarobek, powiększyłoby dochód społeczny i poprawiło bilans płatniczy.</u>
- <u xml:id="u-14.25" who="#SKlamer">Podobne wady i usterki wykazuje analiza handlu zagranicznego od strony importu, który przed dziesięcioma dniami był obiektem wnikliwych studiów na konferencji pod przewodnictwem p. Ministra Przemysłu i Handlu przy udziale kilkuset osób na terenie Rady Handlu Zagranicznego. Konferencja oświetliła szeroki zakres spraw, związanych z importem do Polski i wskazała metody poprawy zgodne z interesem polskiej wymiany. Podkreśliła potrzebę skoncentrowania w jednym źródle dyspozycji rozproszkowanej, jak i przy eksporcie, po rozmaitych resortach oraz wskazała na potrzebę zorganizowania akcji finansowej, która by usamodzielniła pracę przy wymianie towarowej z zagranicą. Te zarządzenia pozwoliłyby nam lepiej sprzedawać i lepiej kupować.</u>
- <u xml:id="u-14.26" who="#SKlamer">Znawcy nasi szacują, iż w całokształcie naszej wymiany towarowej z zagranicą można osiągnąć oszczędności na dobro Polski do 200 milionów złotych. Oczywiście trzeba posiadać aparat i organizację, a na to wszystko potrzebne są środki.</u>
- <u xml:id="u-14.27" who="#SKlamer">Należyte opanowanie problemu handlu zagranicznego, obejmujące budowę we własnym zakresie statków handlowych, wzmocnienie polskiej bandery na szlakach polskich zainteresowań, organizację własnych placówek handlowych w obcych krajach, przejęcie przez polskie czynniki czynności maklerskich, ubezpieczenie morskie itp. — to wielka kampania gospodarcza, która wraz z rosnącym dynamizmem będzie wygrana przez Polskę. A jednocześnie jakież to olbrzymie źródło pracy polskiej, zarobków obywateli polskich, powiększenia dochodu społecznego i poprawy bilansu płatniczego, zwłaszcza gdy się ze sprawą handlu zagranicznego łączy problem surowców i problem kolonii, tak często poruszany w bieżącej sesji parlamentarnej.</u>
- <u xml:id="u-14.28" who="#SKlamer">Nie mniejszą prężność w warunkach polskiej rzeczywistości posiada zagadnienie handlu wewnętrznego. Można bez ryzyka twierdzić, iż prawidłową, zorganizowaną wymianę zewnętrzną posiadają tylko te kraje, które zdobyły się na prawidłowe formy handlu wewnętrznego. Handel wewnętrzny w Polsce wymaga wszechstronnego studium i reorganizacji. Dotychczasowy handel — to kramarstwo, nie licujące ze znaczeniem 35-milionowego Państwa. Sprawa jego naprawy jest jednak względnie łatwiejsza, gdyż cała dyspozycja, związana z procesem reorganizacji, leży w naszej kompetencji. Jeśli w handlu zagranicznym przede wszystkim będą ważyć sprawy związane z walutą, to w zakresie handlu wewnętrznego decydującym momentem jest dochód społeczny.</u>
- <u xml:id="u-14.29" who="#SKlamer">A więc polityka gospodarcza na odcinku handlu wewnętrznego powinna doprowadzić do rewizji wymiany towarowej ze stanowiska dochodu społecznego oraz ze stanowiska zwiększenia udziału w niej polskiego stanu posiadania.</u>
- <u xml:id="u-14.30" who="#SKlamer">Aspekt tego problemu jest podwójny — ekonomiczny i socjalny. Obydwa posiadają olbrzymi zasięg. Pierwszy powinien doprowadzić do przestudiowania problemu pośrednictwa i poprawienia zbyt długiego łańcucha ogniw pośrednich pomiędzy producentem i konsumentem oraz problemu cen w handlu na wszystkich jego stopniach i we wszystkich jego branżach. Studia są rozpoczęte na terenie samorządu gospodarczego. Drugie zaś zagadnienie o charakterze socjalnym, jak każde zagadnienie socjalne, powinno być załatwione w pełnej zgodzie z interesem Państwa i narodu.</u>
- <u xml:id="u-14.31" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Z uprzemysłowienia kraju, z odbudowy polskiego stanu średniego i drobnego posiadania, z naprawy stosunków na wsi oczekujemy powiększenia majątku narodowego oraz dochodu społecznego, gdyż cała polska opinia społeczna rozumie już, iż warsztaty pracy w oparciu o inicjatywę prywatną muszą jednocześnie realizować swoje zadania w zdrowej społecznie atmosferze dochodowości. Nie zachodzi potrzeba, abym tu udowadniał, jak pod tym względem doniosłą jest polityka gospodarcza na odcinku tych licznych przejawów, którymi dysponuje p. Minister Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-14.32" who="#SKlamer">Stwierdzając osiągnięte za czasów włodarstwa p. Ministra Kwiatkowskiego poważne wyniki, pragnąłbym tylko w krótkiej drodze wskazać na dalsze osiągnięcia, których realizację pragnęlibyśmy widzieć, mając pełne zrozumienie, iż względy na równowagę budżetową mogą opóźniać tę realizację.</u>
- <u xml:id="u-14.33" who="#SKlamer">Ułatwienia kapitalizacyjne i kredytowe tworzą podstawowe warunki rozwoju życia gospodarczego. Niedostateczna kapitalizacja powoduje brak kredytu, który jest konieczny dla rozbudowywania warsztatów pracy. W chwili obecnej rozbudowa ich na rynku prywatnym odbywa się niemal że wyłącznie z dochodów, co powoduje wielką powolność tego procesu w przekroju ogólnopaństwowym. Brak ułatwień kredytowych, a przede wszystkim brak odpowiedniego aparatu, rozprowadzającego kredyty, uniemożliwia zdobycie ich przez przedsiębiorców drobniejszych. Odbija się to nie tylko na utrudnieniu rozbudowy warsztatów pracy, lecz częstokroć jest hamulcem w powiększeniu jego obrotów, albowiem przedsiębiorstwa te posiadają niedostateczne kapitały obrotowe.</u>
- <u xml:id="u-14.34" who="#SKlamer">Ponieważ przemawiałem w tych sprawach na Komisji Budżetowej podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Skarbu, ograniczam się jedynie do powtórnej ich tutaj sygnalizacji:</u>
- <u xml:id="u-14.35" who="#SKlamer">1) W imię rozwoju życia gospodarczego było by wskazanym, aby ustawa o ulgach inwestycyjnych stopniowo mogła znaleźć swoje zastosowanie, chociażby w ograniczonej skali na całym obszarze Rzeczypospolitej i nie tylko w stosunku do przemysłu.</u>
- <u xml:id="u-14.36" who="#SKlamer">Gdyby ta sprawa nie mogła być pomyślnie załatwiona, było by pożądanym ułatwić i zachęcić do rozbudowy źródeł pracy i ich modernizacji przez prawo odliczania od dochodu sum, wydanych na ulepszenie lub powiększenie źródeł dochodu, również w stosunku do wszystkich działów gospodarstwa.</u>
- <u xml:id="u-14.37" who="#SKlamer">2) W imię zwiększenia kapitalizacji byłaby pożądana rewizja obciążeń osób prawnych podatkiem dochodowym oraz rewizja przepisów dotyczących amortyzacji.</u>
- <u xml:id="u-14.38" who="#SKlamer">3) W imię ogólnego interesu gospodarczego, racjonalizacji metod zakupu i magazynowania zapasów surowców, nie istniejących w Polsce, a koniecznych dla produkcji, zwłaszcza związanych z obroną Państwa, należało by stworzyć odpowiednią zachętę dla przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, czyniących zadość powyższemu postulatowi.</u>
- <u xml:id="u-14.39" who="#SKlamer">Zachętą taką mogłyby być szerokie ulgi podatkowe wzorowane na ulgach inwestycyjnych. Należy jednak przypuszczać, iż same tylko ulgi podatkowe nie stanowią dostatecznej zachęty dla stworzenia zapasów surowcowych.</u>
- <u xml:id="u-14.40" who="#SKlamer">Z tego względu wskazane było by udzielanie takim składom pomocy kredytowej na dogodnych warunkach.</u>
- <u xml:id="u-14.41" who="#SKlamer">4) Rozszerzenie podstaw emisji Banku Polskiego powinnoby się przyczynić do zasadniczego ułatwienia kredytów dla stanu średniego i drobnego posiadania, który jest pozbawiony źródeł zdrowego kredytu, co w wysokim stopniu utrudnia jego pracę gospodarczą.</u>
- <u xml:id="u-14.42" who="#SKlamer">Nie mając możności dalszego pogłębiania sprawy od strony polityki celnej, monopolowej, komunikacyjnej, socjalnej i wielu, wielu innych, kończę moje przemówienie stwierdzając, iż w obecnym okresie odbywającego się procesu uprzemysłowienia i unarodowienia gospodarstwa narodowego przy łącznej odbudowie polskiego stanu średniego — polityka gospodarcza powinna stać się trwałym bodźcem realizacji tych wielkich założeń, które u swych podstaw posiadają rozwój źródeł pracy narodowej oraz dobrobyt przeciętnego obywatela ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.</u>
- <u xml:id="u-14.43" who="#SKlamer">Jeśli historia narodu, jak jego fortuna, kołem się toczy, to odrodzona Polska winna dążyć w innym kierunku, niż dawna Rzeczpospolita. Koło historii polskiej — pod wpływem wciąż rosnącego dynamizmu — w tempie przyśpieszonym wytrwale toczyć będziemy w imię powiększenia dobrobytu narodu i potęgi Państwa.</u>
- <u xml:id="u-14.44" who="#SKlamer">Na zakończenie pragnę być wyrazicielem obaw związków samorządowych, iż z 10-milionowej dotacji Skarbu Państwa ma być wypłacone tylko 8,5 miliona.</u>
- <u xml:id="u-14.45" who="#SKlamer">Wobec kończącego się roku budżetowego wyrażam przekonanie, iż obawy związków samorządowych okażą się płonnymi oraz przewidziana w budżecie kwota będzie w pełni wypłacona.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Przemawiając przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu w sprawie odbudowy polskiego stanu trzeciego, oświadczyłem, iż o roli polityki gospodarczej w tym zakresie będę mógł mówić przy budżecie Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#CzesławKlarner">Mierzony wiekami okres trwania, a więc zasięg błędów przeszłości, wskazuje na wielkość zadania, jakie stoi przed Polską. Rozwiązanie jego nastąpi jako zjawisko długofalowe na skutek działania nieprzepartej siły wewnętrznej społeczeństwa, które świadomie bądź podświadomie rozumie swoje prawa i obowiązki, jako społeczne imponderabilia. Rozwiązanie to może być jednak przyśpieszone, jeśli wysiłek społeczny znajdzie należyte poparcie Państwa, a więc będzie zależne od skali tego wspólnego wysiłku, jaki z siebie będzie mógł wykrzesać naród i Państwo. Rola polityki gospodarczej przy rozwiązywaniu tych problemów będzie miała decydujące znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#CzesławKlarner">Było by wielką niesprawiedliwością niedocenianie obecnej polityki gospodarczej, kierowanej wytrwale umiejętną ręką Wicepremiera i Ministra Skarbu p. Kwiatkowskiego. Tej polityce zawdzięczamy przede wszystkim przywróconą równowagę budżetu Państwa, która jest nieodzownym punktem wyjścia pomyślnego rozwoju gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#CzesławKlarner">Wieloletni program inwestycyjny, który stopniowo a stale zwiększa nasz potencjał gospodarczy i obronny, polityka podatkowa, zwłaszcza na odcinku ulg inwestycyjnych, wzrost produkcji przemysłowej w okresie ostatnich 4 lat, opanowanie fali bezrobocia miejskiego, to wszystko stanowi poważne etapy aktualnej polityki gospodarczej, przesiąkniętej ideą dynamizmu.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#CzesławKlarner">Jeżeli jednak realizacja nowych wskazań życia ma znaleźć należyty wyraz w polityce gospodarczej Państwa, to niewątpliwie winnaby nastąpić jej rewizja na najszerszej płaszczyźnie, a więc w zakresie wszystkich resortów gospodarczych. Z tego właśnie względu pragnę mówić o tej sprawie z okazji dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Skarbu w obecności p. Wicepremiera, który w swym doświadczonym ręku dzierży ster gospodarczej nawy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#CzesławKlarner">Nie mam zamiaru kusić się o takie oświetlenie sprawy, które odpowiadałoby jej szerokiemu zasięgowi. Uważam jednak za obowiązek wskazać, iż potencjał dynamizmu w polityce gospodarczej winien odpowiadać skali dynamizmu w strukturalnych i gospodarczych przemianach, jakie ujawniać się będą ewolucyjnie przy odbudowie stanu trzeciego.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#CzesławKlarner">W pracy gospodarczej decydującą rolę odgrywa element ludzki. I jest to wielkie zwycięstwo polskiej myśli społecznej, która od dłuższego już czasu uważa to zagadnienie za naczelny problem pracy państwowej i społecznej. Należyte przygotowanie jednostki do pracy gospodarczej decyduje o jej powodzeniu. I odwrotnie, nieprzygotowany do produkcji fachowiec, majster bez nauki, nie stojący na wysokości swych zadań technik lub inżynier — to hamulce w rozwoju produkcji. Mało kulturalny ekspedient w sklepie, nie rozumiejący swego obowiązku właściciel, niedokształcony spedytor, mało inteligentny pracownik bankowy — to obniżenie potencjału wymiany. Rzemiosło współczesne wymaga również wychowania i kształcenia ucznia.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#CzesławKlarner">Mamy poważne zaległości, gdyż zaniedbywaliśmy sprawę zawodowego wykształcenia, mieliśmy odrazę do łokcia i wagi, jesteśmy przesiąknięci przesądami, dążymy do posad w urzędach, słabo płaconych, unikamy pracy zawodowej, wymagającej wysiłku, samodzielności, ale lepiej płatnej. Przeciętna rodzina polska nie ma zrozumienia dla pracy zawodowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#CzesławKlarner">Gdy już obecna poprawa gospodarcza pochłonęła bezrobotnych zawodowców, na rynku pracy pozostały tłumy pracowników fizycznych. W obliczu oczekiwanych przemian w naszym życiu gospodarczym o skali ich dynamiki zadecyduje przede wszystkim należycie wyszkolony element ludzki. Kształcenie zawodowe we wszystkich kierunkach, kształcenie przez Państwo, samorządy, zorganizowany przemysł, handel i rzemiosło — to nakaz chwili, jaką nasze Państwo przeżywa. Trzeba zwalczyć naszą plagę — pojęcie pracownika niewykwalifikowanego, któremu na imię w Polsce, niestety — milion.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#CzesławKlarner">Sprawa zawodowego wykształcenia została zrealizowana na szeroką skalę przez Trzecią Rzeszę i odegrała poważne rolę w obecnej fazie jej rozwoju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#CzesławKlarner">Problem wykształcenia zawodowego, oparty o szkołę powszechną, winien ulec gruntownej rewizji na wszystkich poziomach, a życie gospodarcze jest obowiązane wziąć w tej pracy bezpośredni udział. Wobec braku środków rozszerzenie tam szkolnictwa zawodowego powinno nastąpić chociażby kosztem kształcenia humanistycznego. Co rok przybywa coraz więcej młodzieży, żądnej wykształcenia zawodowego, gdyż instynktownie zdaje ona sobie sprawę, iż tylko tą drogą nabierze większego waloru społecznego i gospodarczego. Wiary w lepszą przyszłość, jako twórczego czynnika w życiu ludzkim, nie wolno odbierać rzeszom młodzieży, wchodzącej w szranki pracy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#CzesławKlarner">Jeśli polityka oświatowa ma przygotować młodego obywatela do pracy zawodowej, to polityka przemysłowa powinna ułatwiać należyte jego wyzyskanie w życiu praktycznym — w przemyśle, handlu i rzemiośle.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#CzesławKlarner">Prawo przemysłowe wymaga rewizji pod kątem odbudowy średniego stanu posiadania w założeniu, iż ma ono ułatwić dostęp do pracy gospodarczej. Jeśli Państwo nie może zapewnić obywatelowi pracy, a więc egzystencji, to co najmniej nie może mu ono w jakimkolwiek stopniu utrudniać jego pozycji. Przeciwnie musi mu ono czynić wszelkie ułatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#CzesławKlarner">Powszechnie życie gospodarcze rozwijało się w XIX wieku przez kasowanie cechowych ograniczeń średniowiecza i tą drogą ułatwiało pomnażanie źródeł pracy zawodowej i nieskrępowany dostęp do niej.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#CzesławKlarner">W warunkach polskiej rzeczywistości nie możemy zaniedbać żadnej okoliczności, znajdującej się w granicach naszych możliwości, aby stale ułatwiać warsztatom produkcję i wymianę ich zadań, w celu powiększenia i pomnożenia źródeł pracy.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo, pod tym względem Polska ma dużo do zrobienia w zakresie własnych dyspozycji na odcinku rewizji polityki interwencyjnej. Nie ma chyba instrumentu polityki zagranicznej, który by miał tak wielkie reperkusje na rozwój gospodarstwa, jak interwencjonizm, który wszechwładnie panuje we wszystkich naszych resortach i — śmiem twierdzić — przekracza możliwości właściwego nastroju ze strony administracji Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#CzesławKlarner">W ubiegłym roku problem ten był przedmiotem wnikliwych całorocznych studiów specjalnej komisji, wyłonionej przez p. Ministra Przemysłu i Handlu spośród działaczy gospodarczych i społecznych. Wyniki studiów komisji zostały przedłożone Rządowi w ubiegłym miesiącu w formie drukowanego sprawozdania, dostępnego opinii społecznej. O cóż więc chodzi? Komisja uznaje interwencjonizm jako instrument polityki gospodarczej, lecz uważa, iż każdy instrument polityki gospodarczej winien być środkiem wykonywania określonego programu gospodarczego, służąc do podniesienia dochodu społecznego. Taki interwencjonizm należy uznać. Wyjątek stanowi interwencjonizm, wynikający z potrzeb obrony Państwa, bezpieczeństwa publicznego lub innych wyższych celów, wobec których zagadnienie dochodu społecznego musi zejść na plan drugi. W dzisiejszym stanie rzeczy bardzo liczne formy interwencjonizmu są hamulcem dynamizmu gospodarczego, utrudniają bez potrzeby rozwój przemysłu, handlu, rzemiosł i innych form życia gospodarczego. Komisja więc żąda rewizji systemu interwencjonizmu stosowanego w naszej polityce gospodarczej, rewizji, która by doprowadziła do usunięcia zbędnych hamulców reglamentacyjnych i administracyjnych względnie nowelizacji form, które nie znajdują usprawiedliwienia.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#CzesławKlarner">Zakres środków interwencyjnych jest tak duży i tak różnorodny, a skomplikowany, iż nie dałyby się one przestudiować w jednym centralnym aparacie. Ż tego względu niezbędnym staje się przestudiowanie problemu na odcinkach branżowych w oparciu o mieszane komisje branżowe, w których wzięłyby udział wszystkie czynniki zainteresowane w stosowaniu i działaniu środków interwencyjnych w odnośnej produkcji. Sądzę, iż ta inicjatywa będzie należycie potraktowana w imię usunięcia wielu zbędnych hamulców w rozwoju życia gospodarczego oraz stworzy pomyślne bodźce dla rozwoju produkcji i wymiany, administracji państwowej zaś zaoszczędzi zbędnych wysiłków i kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#CzesławKlarner">Pod kątem widzenia rozwoju gospodarstwa polskiego szczególną doniosłość będzie posiadać polityka handlowa, obejmująca zarówno wymianę zewnętrzną, jak i wewnętrzną. Ta dziedzina naszego życia wykazuje poważne braki i zaniedbania, z którymi trudno się pogodzić w obecnej dobie postępu.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#CzesławKlarner">Obrona waluty polskiej za pomocą Komisji Dewizowej jest nieuniknionym zarządzeniem interwencyjnym, z którym musimy się liczyć długi okres czasu tak samo, jak i z polityką cen — w obliczu spadku walut światowych. Są to poważne utrudnienia, których działanie trzeba łagodzić innymi zarządzeniami.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#CzesławKlarner">Na odcinku wymiany towarowej z zagranicą, nie posiadając głębszych własnych tradycyj, a więc i znajomości rynków światowych i metod pracy, polski handel zagraniczny znajduje się wciąż w fazie swego początkowego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#CzesławKlarner">Już pobieżny rzut oka na składniki organizacyjne naszej wymiany towarowej z zagranicą wskazuje, iż strona naszych pasywów jest obciążona szeregiem pozycyj, które mogłyby się znaleźć po stronie naszych aktywów. Szereg usług, świadczonych nam przez zagranicę, pomijając częstokroć sprawę zbędnego importu, moglibyśmy wykonać we własnym zakresie pracą naszych obywateli, z korzyścią dla dochodu społecznego i dla bilansu płatniczego — czyli z podwójnym zyskiem.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#CzesławKlarner">Wielokrotnie i z rozmaitych stron była i jest wypowiadana słuszna opinia, iż w perspektywie rozwoju naszego życia gospodarczego musimy się liczyć z powiększeniem naszej wymiany towarowej, oczywiście zawsze w granicach naszych realnych możliwości. Musimy więc ograniczyć usługi zagranicy do świadczeń, bez których nie możemy się obejść, aby tym sposobem powiększyć volumen niezastąpionych potrzeb; wszak istotny ich zakres niezawodnie przekraczać będzie nasze możliwości płatnicze.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#CzesławKlarner">Któż w Polsce wie lepiej niż p. Wicepremier, twórca Gdyni i Polskiej Żeglugi, jak nikły jest udział bandery polskiej w przewozie morskim towarów polskich i dla Polski. W okresie ostatnich 10 lat waha się on w granicach od 3–10%, wykazując prężność dzięki powiększającemu się tonażowi polskiej floty handlowej, której dalszy rozwój, jakże pożądany, będzie zależny od posiadanych środków finansowych. Obsługując zaledwie 10% obrotu towarowego, polska flota handlowa jest pozbawiona możności regulowania frachtów morskich obcych linii okrętowych. Wchodzą tu w grę bardzo poważne kwoty. Koszt przewozów morskich wyniósł w 1935 r. około 200 milionów zł, w 1936 r. — 230 milionów zł, w 1937 r. — 240 milionów zł. Te liczby wskazują, jakie sumy moglibyśmy ocalić dla bilansu płatniczego, posiadając większą flotę handlową, oraz jakie oszczędności moglibyśmy osiągnąć, gdyby nasza flota mogła odegrać rolę regulatora frachtów morskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#CzesławKlarner">Jeszcze większe oszczędności moglibyśmy osiągnąć przez dobrze zorganizowaną służbę handlu zagranicznego. Obecnie towar polski jest sprzedawany przeważnie pośrednikom zagranicznym, którzy drogo każą sobie płacić za znajomość rynku i za względnie drobne ułatwienia na rzecz polskich eksporterów, co się odbija na uzyskiwanej przez tegoż eksportera cenie polskiego towaru. Uzyskanie słusznej rynkowej ceny dałoby handlowi polskiemu lepszy zarobek, powiększyłoby dochód społeczny i poprawiło bilans płatniczy.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#CzesławKlarner">Podobne wady i usterki wykazuje analiza handlu zagranicznego od strony importu, który przed dziesięcioma dniami był obiektem wnikliwych studiów na konferencji pod przewodnictwem p. Ministra Przemysłu i Handlu przy udziale kilkuset osób na terenie Rady Handlu Zagranicznego. Konferencja oświetliła szeroki zakres spraw, związanych z importem do Polski i wskazała metody poprawy zgodne z interesem polskiej wymiany. Podkreśliła potrzebę skoncentrowania w jednym źródle dyspozycji rozproszkowanej, jak i przy eksporcie, po rozmaitych resortach oraz wskazała na potrzebę zorganizowania akcji finansowej, która by usamodzielniła pracę przy wymianie towarowej z zagranicą. Te zarządzenia pozwoliłyby nam lepiej sprzedawać i lepiej kupować.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#CzesławKlarner">Znawcy nasi szacują, iż w całokształcie naszej wymiany towarowej z zagranicą można osiągnąć oszczędności na dobro Polski do 200 milionów złotych. Oczywiście trzeba posiadać aparat i organizację, a na to wszystko potrzebne są środki.</u>
+ <u xml:id="u-14.27" who="#CzesławKlarner">Należyte opanowanie problemu handlu zagranicznego, obejmujące budowę we własnym zakresie statków handlowych, wzmocnienie polskiej bandery na szlakach polskich zainteresowań, organizację własnych placówek handlowych w obcych krajach, przejęcie przez polskie czynniki czynności maklerskich, ubezpieczenie morskie itp. — to wielka kampania gospodarcza, która wraz z rosnącym dynamizmem będzie wygrana przez Polskę. A jednocześnie jakież to olbrzymie źródło pracy polskiej, zarobków obywateli polskich, powiększenia dochodu społecznego i poprawy bilansu płatniczego, zwłaszcza gdy się ze sprawą handlu zagranicznego łączy problem surowców i problem kolonii, tak często poruszany w bieżącej sesji parlamentarnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.28" who="#CzesławKlarner">Nie mniejszą prężność w warunkach polskiej rzeczywistości posiada zagadnienie handlu wewnętrznego. Można bez ryzyka twierdzić, iż prawidłową, zorganizowaną wymianę zewnętrzną posiadają tylko te kraje, które zdobyły się na prawidłowe formy handlu wewnętrznego. Handel wewnętrzny w Polsce wymaga wszechstronnego studium i reorganizacji. Dotychczasowy handel — to kramarstwo, nie licujące ze znaczeniem 35-milionowego Państwa. Sprawa jego naprawy jest jednak względnie łatwiejsza, gdyż cała dyspozycja, związana z procesem reorganizacji, leży w naszej kompetencji. Jeśli w handlu zagranicznym przede wszystkim będą ważyć sprawy związane z walutą, to w zakresie handlu wewnętrznego decydującym momentem jest dochód społeczny.</u>
+ <u xml:id="u-14.29" who="#CzesławKlarner">A więc polityka gospodarcza na odcinku handlu wewnętrznego powinna doprowadzić do rewizji wymiany towarowej ze stanowiska dochodu społecznego oraz ze stanowiska zwiększenia udziału w niej polskiego stanu posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-14.30" who="#CzesławKlarner">Aspekt tego problemu jest podwójny — ekonomiczny i socjalny. Obydwa posiadają olbrzymi zasięg. Pierwszy powinien doprowadzić do przestudiowania problemu pośrednictwa i poprawienia zbyt długiego łańcucha ogniw pośrednich pomiędzy producentem i konsumentem oraz problemu cen w handlu na wszystkich jego stopniach i we wszystkich jego branżach. Studia są rozpoczęte na terenie samorządu gospodarczego. Drugie zaś zagadnienie o charakterze socjalnym, jak każde zagadnienie socjalne, powinno być załatwione w pełnej zgodzie z interesem Państwa i narodu.</u>
+ <u xml:id="u-14.31" who="#CzesławKlarner">Wysoka Izbo! Z uprzemysłowienia kraju, z odbudowy polskiego stanu średniego i drobnego posiadania, z naprawy stosunków na wsi oczekujemy powiększenia majątku narodowego oraz dochodu społecznego, gdyż cała polska opinia społeczna rozumie już, iż warsztaty pracy w oparciu o inicjatywę prywatną muszą jednocześnie realizować swoje zadania w zdrowej społecznie atmosferze dochodowości. Nie zachodzi potrzeba, abym tu udowadniał, jak pod tym względem doniosłą jest polityka gospodarcza na odcinku tych licznych przejawów, którymi dysponuje p. Minister Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-14.32" who="#CzesławKlarner">Stwierdzając osiągnięte za czasów włodarstwa p. Ministra Kwiatkowskiego poważne wyniki, pragnąłbym tylko w krótkiej drodze wskazać na dalsze osiągnięcia, których realizację pragnęlibyśmy widzieć, mając pełne zrozumienie, iż względy na równowagę budżetową mogą opóźniać tę realizację.</u>
+ <u xml:id="u-14.33" who="#CzesławKlarner">Ułatwienia kapitalizacyjne i kredytowe tworzą podstawowe warunki rozwoju życia gospodarczego. Niedostateczna kapitalizacja powoduje brak kredytu, który jest konieczny dla rozbudowywania warsztatów pracy. W chwili obecnej rozbudowa ich na rynku prywatnym odbywa się niemal że wyłącznie z dochodów, co powoduje wielką powolność tego procesu w przekroju ogólnopaństwowym. Brak ułatwień kredytowych, a przede wszystkim brak odpowiedniego aparatu, rozprowadzającego kredyty, uniemożliwia zdobycie ich przez przedsiębiorców drobniejszych. Odbija się to nie tylko na utrudnieniu rozbudowy warsztatów pracy, lecz częstokroć jest hamulcem w powiększeniu jego obrotów, albowiem przedsiębiorstwa te posiadają niedostateczne kapitały obrotowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.34" who="#CzesławKlarner">Ponieważ przemawiałem w tych sprawach na Komisji Budżetowej podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Skarbu, ograniczam się jedynie do powtórnej ich tutaj sygnalizacji:</u>
+ <u xml:id="u-14.35" who="#CzesławKlarner">1) W imię rozwoju życia gospodarczego było by wskazanym, aby ustawa o ulgach inwestycyjnych stopniowo mogła znaleźć swoje zastosowanie, chociażby w ograniczonej skali na całym obszarze Rzeczypospolitej i nie tylko w stosunku do przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-14.36" who="#CzesławKlarner">Gdyby ta sprawa nie mogła być pomyślnie załatwiona, było by pożądanym ułatwić i zachęcić do rozbudowy źródeł pracy i ich modernizacji przez prawo odliczania od dochodu sum, wydanych na ulepszenie lub powiększenie źródeł dochodu, również w stosunku do wszystkich działów gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.37" who="#CzesławKlarner">2) W imię zwiększenia kapitalizacji byłaby pożądana rewizja obciążeń osób prawnych podatkiem dochodowym oraz rewizja przepisów dotyczących amortyzacji.</u>
+ <u xml:id="u-14.38" who="#CzesławKlarner">3) W imię ogólnego interesu gospodarczego, racjonalizacji metod zakupu i magazynowania zapasów surowców, nie istniejących w Polsce, a koniecznych dla produkcji, zwłaszcza związanych z obroną Państwa, należało by stworzyć odpowiednią zachętę dla przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, czyniących zadość powyższemu postulatowi.</u>
+ <u xml:id="u-14.39" who="#CzesławKlarner">Zachętą taką mogłyby być szerokie ulgi podatkowe wzorowane na ulgach inwestycyjnych. Należy jednak przypuszczać, iż same tylko ulgi podatkowe nie stanowią dostatecznej zachęty dla stworzenia zapasów surowcowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.40" who="#CzesławKlarner">Z tego względu wskazane było by udzielanie takim składom pomocy kredytowej na dogodnych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-14.41" who="#CzesławKlarner">4) Rozszerzenie podstaw emisji Banku Polskiego powinnoby się przyczynić do zasadniczego ułatwienia kredytów dla stanu średniego i drobnego posiadania, który jest pozbawiony źródeł zdrowego kredytu, co w wysokim stopniu utrudnia jego pracę gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-14.42" who="#CzesławKlarner">Nie mając możności dalszego pogłębiania sprawy od strony polityki celnej, monopolowej, komunikacyjnej, socjalnej i wielu, wielu innych, kończę moje przemówienie stwierdzając, iż w obecnym okresie odbywającego się procesu uprzemysłowienia i unarodowienia gospodarstwa narodowego przy łącznej odbudowie polskiego stanu średniego — polityka gospodarcza powinna stać się trwałym bodźcem realizacji tych wielkich założeń, które u swych podstaw posiadają rozwój źródeł pracy narodowej oraz dobrobyt przeciętnego obywatela ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.</u>
+ <u xml:id="u-14.43" who="#CzesławKlarner">Jeśli historia narodu, jak jego fortuna, kołem się toczy, to odrodzona Polska winna dążyć w innym kierunku, niż dawna Rzeczpospolita. Koło historii polskiej — pod wpływem wciąż rosnącego dynamizmu — w tempie przyśpieszonym wytrwale toczyć będziemy w imię powiększenia dobrobytu narodu i potęgi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.44" who="#CzesławKlarner">Na zakończenie pragnę być wyrazicielem obaw związków samorządowych, iż z 10-milionowej dotacji Skarbu Państwa ma być wypłacone tylko 8,5 miliona.</u>
+ <u xml:id="u-14.45" who="#CzesławKlarner">Wobec kończącego się roku budżetowego wyrażam przekonanie, iż obawy związków samorządowych okażą się płonnymi oraz przewidziana w budżecie kwota będzie w pełni wypłacona.</u>
<u xml:id="u-14.46" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma s. Tworydło.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#AlojzyPawelec">Głos ma s. Tworydło.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#STworydło">Wysoki Senacie! Wczoraj pod wpływem wiadomości o zbliżeniu się wojsk węgierskich do granicy polskiej Wysoka Izba dała wyraz swemu zadowoleniu z tego powodu, że została osiągnięta wspólna granica polsko-węgierska. Nie mam zamiaru zajmować dzisiaj krytycznego stanowiska do tego faktu dokonanego. Pragnę tylko podkreślić, że w czasie, gdy runęło państwo Czechosłowackie i gdy tworzy się całkiem nowa sytuacja polityczna w Europie środkowej — na niewielkiej połaci kraju etnograficznie ukraińskiego, na terenie Ukrainy Zakarpackiej złożyły swe życie i przelały swoją krew setki młodych Ukraińców, stanąwszy w obronie nie tylko swej ziemi, ale w obronie wielkiej idei samostanowienia narodu o sobie, wielkiej idei służby ojczyźnie i rządowi narodowemu. I gdy wczorajszy ciemiężyciel narodu ukraińskiego w granicach Czechosłowacji oddał swoje losy i państwo w ręce silnego sąsiada, to nasi bracia za Karpatami przelali krew w obronie samostanowienia i swojej państwowości i w stosunku do Czechów i w stosunku do Węgrów. Kłoniąc głowę w obliczu tej śmierci bohaterskiej...</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#MikołajTworydło">Wysoki Senacie! Wczoraj pod wpływem wiadomości o zbliżeniu się wojsk węgierskich do granicy polskiej Wysoka Izba dała wyraz swemu zadowoleniu z tego powodu, że została osiągnięta wspólna granica polsko-węgierska. Nie mam zamiaru zajmować dzisiaj krytycznego stanowiska do tego faktu dokonanego. Pragnę tylko podkreślić, że w czasie, gdy runęło państwo Czechosłowackie i gdy tworzy się całkiem nowa sytuacja polityczna w Europie środkowej — na niewielkiej połaci kraju etnograficznie ukraińskiego, na terenie Ukrainy Zakarpackiej złożyły swe życie i przelały swoją krew setki młodych Ukraińców, stanąwszy w obronie nie tylko swej ziemi, ale w obronie wielkiej idei samostanowienia narodu o sobie, wielkiej idei służby ojczyźnie i rządowi narodowemu. I gdy wczorajszy ciemiężyciel narodu ukraińskiego w granicach Czechosłowacji oddał swoje losy i państwo w ręce silnego sąsiada, to nasi bracia za Karpatami przelali krew w obronie samostanowienia i swojej państwowości i w stosunku do Czechów i w stosunku do Węgrów. Kłoniąc głowę w obliczu tej śmierci bohaterskiej...</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekPawelec">Panie Senatorze, przywołuję Pana do porządku, Pan odbiega od tematu. Jesteśmy obecnie przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#AlojzyPawelec">Panie Senatorze, przywołuję Pana do porządku, Pan odbiega od tematu. Jesteśmy obecnie przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#STworydło">...my — to znaczy ja i cała reprezentacja ukraińska w polskim parlamencie chcemy przez to podkreślić wielką życiowość i niezmierną siłę dynamiczną życia i ruchu ukraińskiego.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#STworydło">Żywimy głębokie przekonanie, że i tam na Zakarpaciu z tej krwi przelanej i z kości rozsianych po tej ziemi wyrośnie i zakwitnie znowu kwiat narodowego życia ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#MikołajTworydło">...my — to znaczy ja i cała reprezentacja ukraińska w polskim parlamencie chcemy przez to podkreślić wielką życiowość i niezmierną siłę dynamiczną życia i ruchu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#MikołajTworydło">Żywimy głębokie przekonanie, że i tam na Zakarpaciu z tej krwi przelanej i z kości rozsianych po tej ziemi wyrośnie i zakwitnie znowu kwiat narodowego życia ukraińskiego.</u>
<u xml:id="u-18.2" who="#komentarz">(Głosy: Dosyć.)</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekPawalec">Pan w dalszym ciągu nie mówi na temat. Muszę Panu Senatorowi odebrać głos.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#WicemarszałekPawalec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#AlojzyPawelec">Pan w dalszym ciągu nie mówi na temat. Muszę Panu Senatorowi odebrać głos.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#AlojzyPawelec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#WicemarszałekStolarski">Wysoki Senacie! Wydaje mi się bezspornym, że resort Ministerstwa Skarbu jest nawskroś gospodarczym i należy tak rzecz pojmować, że polityka p. Ministra Skarbu, jak również i całego Ministerstwa idzie wyłącznie po linii gospodarczej. Stojąc na tym stanowisku, wydaje mi się, że podstawa polityki gospodarczej tak p. Ministra Skarbu, jak i Ministerstwa winna być upodobnioną do sprawiedliwości, która karząc nie chce widzieć kogo, tylko jak. Sądzę, że i podstawa polityki gospodarczej p. Ministra Skarbu również powinna być w ten sposób ułożona.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#WicemarszałekStolarski">Wyrażam radość, że sprawozdawca p. Lechnicki podkreślił mocno rzecz, która, zdaniem moim, jest niezmiernie ważna, to jest żeby fundusze państwowe, które są do lokowania, były lokowane również i w Państwowym Banku Rolnym, albowiem rolnictwo domaga się odpowiednich wkładów gotówkowych w swoje życie rolnicze. Jeżeli tego wkładu gotówkowego nie ma, to krzywda mu się dzieje.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#WicemarszałekStolarski">Sądzę, że w polityce tej Ministra Skarbu powinna być zasada, aby nie traktować odmiennie pewnych miast czy wsi, ale żeby stanowisko p. Ministra było jednolite, oparte na słuszności i sprawiedliwe. Tego wieś się domaga od p. Ministra i my jako reprezentanci wsi o to prosimy. Zdaje mi się więc, że jest niezmiernie ważną rzeczą, aby to stanowisko było na całej linii przestrzegane przez funkcjonariuszów Ministerstwa Skarbu, którzy mają w Polsce przeprowadzać i przeprowadzają klasyfikację gruntów. Posiadam dokumenty i mogę nimi służyć p. Ministrowi, że przy klasyfikacji gruntów nie zawsze ta zasada była w całej pełni przestrzegana. I chciałbym prosić, aby na przyszłość p. Minister zechciał spowodować, żeby ta zasada była przestrzegana przez urzędników, którzy dokonują klasyfikacji gruntów. Wydaje mi się rzeczą słuszną i konieczną, ażeby tę klasyfikację gruntów przyśpieszyć, albowiem przewlekanie jest niezmiernie ciężką krzywdą dla wsi. Tę rzecz trzeba uregulować.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#WicemarszałekStolarski">Rolnictwo się tego domaga i przy debacie nad Ministerstwem Skarbu kładę najmocniejszy nacisk na to, żeby klasyfikację gruntów przyśpieszyć.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#BłażejStolarski">Wysoki Senacie! Wydaje mi się bezspornym, że resort Ministerstwa Skarbu jest nawskroś gospodarczym i należy tak rzecz pojmować, że polityka p. Ministra Skarbu, jak również i całego Ministerstwa idzie wyłącznie po linii gospodarczej. Stojąc na tym stanowisku, wydaje mi się, że podstawa polityki gospodarczej tak p. Ministra Skarbu, jak i Ministerstwa winna być upodobnioną do sprawiedliwości, która karząc nie chce widzieć kogo, tylko jak. Sądzę, że i podstawa polityki gospodarczej p. Ministra Skarbu również powinna być w ten sposób ułożona.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#BłażejStolarski">Wyrażam radość, że sprawozdawca p. Lechnicki podkreślił mocno rzecz, która, zdaniem moim, jest niezmiernie ważna, to jest żeby fundusze państwowe, które są do lokowania, były lokowane również i w Państwowym Banku Rolnym, albowiem rolnictwo domaga się odpowiednich wkładów gotówkowych w swoje życie rolnicze. Jeżeli tego wkładu gotówkowego nie ma, to krzywda mu się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#BłażejStolarski">Sądzę, że w polityce tej Ministra Skarbu powinna być zasada, aby nie traktować odmiennie pewnych miast czy wsi, ale żeby stanowisko p. Ministra było jednolite, oparte na słuszności i sprawiedliwe. Tego wieś się domaga od p. Ministra i my jako reprezentanci wsi o to prosimy. Zdaje mi się więc, że jest niezmiernie ważną rzeczą, aby to stanowisko było na całej linii przestrzegane przez funkcjonariuszów Ministerstwa Skarbu, którzy mają w Polsce przeprowadzać i przeprowadzają klasyfikację gruntów. Posiadam dokumenty i mogę nimi służyć p. Ministrowi, że przy klasyfikacji gruntów nie zawsze ta zasada była w całej pełni przestrzegana. I chciałbym prosić, aby na przyszłość p. Minister zechciał spowodować, żeby ta zasada była przestrzegana przez urzędników, którzy dokonują klasyfikacji gruntów. Wydaje mi się rzeczą słuszną i konieczną, ażeby tę klasyfikację gruntów przyśpieszyć, albowiem przewlekanie jest niezmiernie ciężką krzywdą dla wsi. Tę rzecz trzeba uregulować.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#BłażejStolarski">Rolnictwo się tego domaga i przy debacie nad Ministerstwem Skarbu kładę najmocniejszy nacisk na to, żeby klasyfikację gruntów przyśpieszyć.</u>
<u xml:id="u-20.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekPawelec">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#AlojzyPawelec">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(S. Lechnicki: Nie.)</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Rozprawa nad częścią 8 została zakończona.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Rozprawa nad częścią 8 została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#AlojzyPawelec">Głos ma sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Plenarne debaty Wysokiej Izby nad preliminarzem budżetowym na rok następny dobiegły do końca. Debaty te poruszyły bardzo wiele problemów. W dyskusji były momenty pełne powagi, a zarazem troski o różne przejawy życia gospodarczego kraju. Odniesiono się w niektórych sprawach krytycznie do administracji państwowej, uczyniono to z pełną godnością i dano niektóre wskazania na przyszłość. Usiłowano także pójść głębiej, starano się dotrzeć do całego społeczeństwa polskiego.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SSkoczylas">Dyskusja w resortach gospodarczych, w szkolnictwie wykazała duże braki kredytów na cele, których spełnienie nie da się prawie odwlec. Osąd ogólny jest ten, że budżet nasz jest mały. Jednakże Wysoka Izba w swym rzeczowym sądzie nie dokonała, i słusznie, żadnych zmian w preliminarzu, w pełnym ocenieniu środków finansowych kraju, a zarazem w pełnym zrozumieniu potrzeby równowagi budżetowej, odzyskanej z takim wysiłkiem i dotychczas utrzymywanej. Zostały zatem tylko zmiany Komisji Budżetowej Senatu, omówione zresztą przy generalnym referacie, które Panowie Senatorowie mają w dodatkowym załączniku nr 1, dołączonym do generalnego referatu. Zmiany te, o ile chodzi o ustawę skarbową, również wówczas omówione, dotyczą art. 1, podnosząc kwotę globalną o 61.000 zł na wydatki, a zarazem i w dochodach w art. 2 również o tę kwotę i dochody. Następnie jest pewna zmiana art. 6 ustawy skarbowej, który omawia możność dania kredytu z nadwyżki dochodów, względnie z oszczędności w wydatkach na cele tam wymienione w pewnej hierarchii. Dodana została również jedna pozycja, na popieranie nauki i sztuki.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SSkoczylas">Wysoka Izbo! Wobec zakończenia dyskusji wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę skarbową wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 w brzmieniu sejmowym ze zmianami wprowadzonymi przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#StanisławSkoczylas">Wysoki Senacie! Plenarne debaty Wysokiej Izby nad preliminarzem budżetowym na rok następny dobiegły do końca. Debaty te poruszyły bardzo wiele problemów. W dyskusji były momenty pełne powagi, a zarazem troski o różne przejawy życia gospodarczego kraju. Odniesiono się w niektórych sprawach krytycznie do administracji państwowej, uczyniono to z pełną godnością i dano niektóre wskazania na przyszłość. Usiłowano także pójść głębiej, starano się dotrzeć do całego społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#StanisławSkoczylas">Dyskusja w resortach gospodarczych, w szkolnictwie wykazała duże braki kredytów na cele, których spełnienie nie da się prawie odwlec. Osąd ogólny jest ten, że budżet nasz jest mały. Jednakże Wysoka Izba w swym rzeczowym sądzie nie dokonała, i słusznie, żadnych zmian w preliminarzu, w pełnym ocenieniu środków finansowych kraju, a zarazem w pełnym zrozumieniu potrzeby równowagi budżetowej, odzyskanej z takim wysiłkiem i dotychczas utrzymywanej. Zostały zatem tylko zmiany Komisji Budżetowej Senatu, omówione zresztą przy generalnym referacie, które Panowie Senatorowie mają w dodatkowym załączniku nr 1, dołączonym do generalnego referatu. Zmiany te, o ile chodzi o ustawę skarbową, również wówczas omówione, dotyczą art. 1, podnosząc kwotę globalną o 61.000 zł na wydatki, a zarazem i w dochodach w art. 2 również o tę kwotę i dochody. Następnie jest pewna zmiana art. 6 ustawy skarbowej, który omawia możność dania kredytu z nadwyżki dochodów, względnie z oszczędności w wydatkach na cele tam wymienione w pewnej hierarchii. Dodana została również jedna pozycja, na popieranie nauki i sztuki.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#StanisławSkoczylas">Wysoka Izbo! Wobec zakończenia dyskusji wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę skarbową wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 w brzmieniu sejmowym ze zmianami wprowadzonymi przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
<u xml:id="u-22.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nie jest nikt zapisany. Rozprawa jest zakończona.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#WicemarszałekPawelec">Przed przystąpieniem do głosowania zarządzam półgodzinną przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nie jest nikt zapisany. Rozprawa jest zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#AlojzyPawelec">Przed przystąpieniem do głosowania zarządzam półgodzinną przerwę.</u>
<u xml:id="u-23.2" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 min. 30 do godz. 13 min. 5)</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#Marszałek">Wobec wyczerpania rozprawy nad preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40, zawartym w druku senackim nr 40.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#Marszałek">Do projektu budżetu, uchwalonego przez Sejm, jest pięć zmian, proponowanych przez Komisję Budżetową. Zmiany te są zawarte w załączniku pierwszym do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#Marszałek">Pierwsze trzy zmiany dotyczą przesunięć w kwotach dochodów zwyczajnych Ministerstwa Skarbu, zaś zmiany do części 13 dotyczą zwiększenia wydatków i dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#Marszałek">Poddam najpierw pod głosowanie, stanowiące jedną całość, zmiany w części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#BogusławMiedziński">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#BogusławMiedziński">Wobec wyczerpania rozprawy nad preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40, zawartym w druku senackim nr 40.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#BogusławMiedziński">Do projektu budżetu, uchwalonego przez Sejm, jest pięć zmian, proponowanych przez Komisję Budżetową. Zmiany te są zawarte w załączniku pierwszym do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#BogusławMiedziński">Pierwsze trzy zmiany dotyczą przesunięć w kwotach dochodów zwyczajnych Ministerstwa Skarbu, zaś zmiany do części 13 dotyczą zwiększenia wydatków i dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#BogusławMiedziński">Poddam najpierw pod głosowanie, stanowiące jedną całość, zmiany w części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzsKatelbach">„W grupie A. Administracja: w części 8 — Ministerstwo Skarbu — w dochodach zwyczajnych: 1) w dziale 6, w rozdziale 1, § 6 — Podatek od energii elektrycznej — zmniejsza się o 1.000.000 zł, 2) w dziale 6, w rozdziale 1, § 7 — Podatek od uboju — zwiększa się o 500.000 zł, 3) w dziale 6, w rozdziale 1, § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — zwiększa się o 500.000 zł”.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#TadeuszKatelbach">„W grupie A. Administracja: w części 8 — Ministerstwo Skarbu — w dochodach zwyczajnych: 1) w dziale 6, w rozdziale 1, § 6 — Podatek od energii elektrycznej — zmniejsza się o 1.000.000 zł, 2) w dziale 6, w rozdziale 1, § 7 — Podatek od uboju — zwiększa się o 500.000 zł, 3) w dziale 6, w rozdziale 1, § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — zwiększa się o 500.000 zł”.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#Marszałek">Z kolei poddam pod głosowanie zmiany do części 13, stanowiące również jedną całość.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#BogusławMiedziński">Z kolei poddam pod głosowanie zmiany do części 13, stanowiące również jedną całość.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzsKatelbach">„W części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — w wydatkach zwyczajnych: 4) w dziale 6, w rozdziale 2, § 10 — Dotacje naukowe — zwiększa się o 61.000 zł, w dochodach zwyczajnych, 5) w dziale 6, w rozdziale 2, § 16 — Wpłata z funduszu Biblioteki Narodowej — zwiększa się o 61.000 zł”.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#TadeuszKatelbach">„W części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — w wydatkach zwyczajnych: 4) w dziale 6, w rozdziale 2, § 10 — Dotacje naukowe — zwiększa się o 61.000 zł, w dochodach zwyczajnych, 5) w dziale 6, w rozdziale 2, § 16 — Wpłata z funduszu Biblioteki Narodowej — zwiększa się o 61.000 zł”.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#Marszałek">W związku z uchwalonymi zmianami do części 13 zwiększa się o 61.000 zł kwoty wydatków zwyczajnych oraz dochodów zwyczajnych administracji, wymienione w artykułach 1 i 2 projektu ustawy skarbowej.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#Marszałek">Do projektu ustawy skarbowej mamy jedną zmianę, proponowaną przez Komisję Budżetową i zawartą w załączniku nr 1. Zmiana ta dotyczy upoważnienia Ministra Skarbu do zwiększania — w miarę uzyskiwania nadwyżek w budżecie — wydatków na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BogusławMiedziński">W związku z uchwalonymi zmianami do części 13 zwiększa się o 61.000 zł kwoty wydatków zwyczajnych oraz dochodów zwyczajnych administracji, wymienione w artykułach 1 i 2 projektu ustawy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BogusławMiedziński">Do projektu ustawy skarbowej mamy jedną zmianę, proponowaną przez Komisję Budżetową i zawartą w załączniku nr 1. Zmiana ta dotyczy upoważnienia Ministra Skarbu do zwiększania — w miarę uzyskiwania nadwyżek w budżecie — wydatków na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzsKatelbach">„W art. 6 ust. (1) pod lit. B. I dodaje się nowy punkt h) w brzmieniu następującym: „h) na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#TadeuszKatelbach">„W art. 6 ust. (1) pod lit. B. I dodaje się nowy punkt h) w brzmieniu następującym: „h) na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego”.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Panów Senatorów, którzy są za tą zmianą, prószę o powstanie. Stoi większość. Zmiana została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy skarbowej na okres od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1940 r. wraz z załączonym projektem budżetu według druku senackiego nr 40 z uwzględnieniem uchwalonych przed chwil< zmian do projektu budżetu oraz do projektu ustawy skarbowej.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy skarbowej i projektu budżetu z powyższymi zmianami, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat Rzeczypospolitej uchwalił projekt ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40 ze zmianami, które prześlę p. Marszałkowi Sejmu dla przedstawienia ich Sejmowi Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad rezolucjami.</u>
- <u xml:id="u-30.4" who="#Marszałek">Jest pięć rezolucyj, uchwalonych przez Komisję Budżetową; zawarte są one w załączniku 2 do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
- <u xml:id="u-30.5" who="#Marszałek">Do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — jest jedna rezolucja.</u>
- <u xml:id="u-30.6" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 1.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#BogusławMiedziński">Panów Senatorów, którzy są za tą zmianą, prószę o powstanie. Stoi większość. Zmiana została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy skarbowej na okres od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1940 r. wraz z załączonym projektem budżetu według druku senackiego nr 40 z uwzględnieniem uchwalonych przed chwil< zmian do projektu budżetu oraz do projektu ustawy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy skarbowej i projektu budżetu z powyższymi zmianami, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat Rzeczypospolitej uchwalił projekt ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40 ze zmianami, które prześlę p. Marszałkowi Sejmu dla przedstawienia ich Sejmowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania nad rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#BogusławMiedziński">Jest pięć rezolucyj, uchwalonych przez Komisję Budżetową; zawarte są one w załączniku 2 do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#BogusławMiedziński">Do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — jest jedna rezolucja.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 1.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzsKatelbach">„Senat wzywa Rząd do poddania rewizji zwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa (art. 4 ust 1 przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. 2 tych przepisów”.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#TadeuszKatelbach">„Senat wzywa Rząd do poddania rewizji zwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa (art. 4 ust 1 przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. 2 tych przepisów”.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#Marszałek">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego są 3 rezolucje.</u>
- <u xml:id="u-32.2" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 2.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#BogusławMiedziński">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego są 3 rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 2.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzsKatelbach">„Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#TadeuszKatelbach">„Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#Marszałek">Następna rezolucja jest wyczerpana przez rezolucję poprzednio uchwaloną, wobec tego nie poddam jej pod głosowanie.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 4.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#BogusławMiedziński">Następna rezolucja jest wyczerpana przez rezolucję poprzednio uchwaloną, wobec tego nie poddam jej pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 4.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzsKatelbach">„Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną”.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#TadeuszKatelbach">„Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną”.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#Marszałek">Do części 14 — Ministerstwo Opieki Społecznej — jest rezolucja, która jest oznaczona nr 5.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#BogusławMiedziński">Do części 14 — Ministerstwo Opieki Społecznej — jest rezolucja, która jest oznaczona nr 5.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzsKatelbach">„Senat wzywa Rząd do wydania w najbliższym czasie pragmatyki służbowej dla pracowników Funduszu Pracy”.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#TadeuszKatelbach">„Senat wzywa Rząd do wydania w najbliższym czasie pragmatyki służbowej dla pracowników Funduszu Pracy”.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona. W ten sposób przegłosowaliśmy wszystkie rezolucje.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#Marszałek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#Marszałek">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na wtorek dn. 21 marca o godz. 11. Porządek dzienny będzie Panom Senatorom doręczony pod adresami warszawskimi.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona. W ten sposób przegłosowaliśmy wszystkie rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na wtorek dn. 21 marca o godz. 11. Porządek dzienny będzie Panom Senatorom doręczony pod adresami warszawskimi.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
index 97791d0..c715400 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00014-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00014-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>14 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">14</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-21</date>
@@ -23,39 +23,121 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
- <persName>S. Barcikowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGnoiński" role="speaker">
- <persName>S. Gnoiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SHempel" role="speaker">
- <persName>S. Hempel</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKlarner" role="speaker">
- <persName>S. Klarner</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSiciński" role="speaker">
- <persName>S. Siciński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWolf" role="speaker">
- <persName>S. Wolf</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanBarcikowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Barcikowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Barcikowski_(parlamentarzysta)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGnoiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Gnoiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Gnoi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławHempel" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Hempel</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Hempel_(dyplomata)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="CzesławKlarner" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Czesław</forename>
+ <surname>Klarner</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Klarner</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSiciński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Siciński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sici%C5%84ski_(1896%E2%80%931966)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="LeonWolf" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Leon</forename>
+ <surname>Wolf</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Wolf</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
index 86971d3..5e59f9e 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
@@ -1,319 +1,319 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 12 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 13 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Usprawiedliwili nieobecność na 13 posiedzeniu Senatu senatorowie Koc i Radziwiłł.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Lechickiemu i Wysockiemu.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druki senackie nr 43 i 47 — sprawozdawca s. Gnoiński).</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowieyski.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 12 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 13 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwili nieobecność na 13 posiedzeniu Senatu senatorowie Koc i Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Lechickiemu i Wysockiemu.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druki senackie nr 43 i 47 — sprawozdawca s. Gnoiński).</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SGnoiński">Wysoka Izbo! Rozpatrywany obecnie projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 jest siódmym z kolei. W sześciu ustawach, uchwalonych dotychczas przez Izby ustawodawcze, z których jedna była uchwalona jeszcze w czasie sesji nadzwyczajnej w 1938 r., przewidziano zwiększenie kredytów na łączną kwotę 23.746.000, z czego ponad 75% stanowiły dodatkowe kredyty w częściach 5. 6 i 7, będące w przyczynowym związku z wypadkami politycznymi, jakie rozegrały się we wrześniu, październiku i listopadzie roku ubiegłego.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SGnoiński">Pozostała część kredytów przeznaczona była na pokrycie nowych potrzeb, powstałych dopiero po uchwaleniu budżetu, a więc między innymi na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, na wzmożenie walki z zarazą pryszczycy, na utworzenie poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Kownie i inne.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SGnoiński">Projekt ustawy o dodatkowych kredytach na r. 1938/39 w pierwotnym brzmieniu przedłożenia rządowego obejmował zwiększenia wydatków Państwa na ogólną sumę 38.998.314 zł. Komisja Budżetowa Sejmu na wniosek sprawozdawcy p. Głowackiego, uzgodniony z Rządem, podwyższyła tę kwotę do 39.350.599 zł, uzupełniając projekt ustawy dodatkowymi kredytami: a) w kwocie 252.285 zł — na zaległe dotacje dla wojewódzkich związków samorządów poznańskiego i pomorskiego oraz b) w kwocie 100.000 zł — na subwencję dla gimnazjum polskiego w Gdańsku.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SGnoiński">Równocześnie o taką samą kwotę zwiększono pokrycie oraz wprowadzono nowy art. 4, przewidujący upoważnienia dla Ministra Skarbu do dokonywania przeniesień kredytów na wszystkie paragrafy części 6, 16 i 17. obejmujących budżety wojska, emerytur i rent — ze wszystkich paragrafów i innych części budżetu, przy czym przeniesienia te będą mogły być dokonywane również w trzech miesięcznym okresie ulgowym.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SGnoiński">Zwiększenia kredytów, objęte projektem ustawy, ze względu na ich charakter, można podzielić na cztery następujące grupy:</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SGnoiński">1) spowodowane wypadkami politycznymi roku ubiegłego — odzyskaniem ziem Śląska Cieszyńskiego i normalizacją stosunków granicznych polsko litewskich;</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SGnoiński">2) spowodowane koniecznością urealnienia niektórych kredytów, których wysokość, ustalona w budżecie, okazała się niewystarczająca;</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SGnoiński">3) przeznaczone na spłatę zobowiązań z lat ubiegłych;</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SGnoiński">4) przeznaczone na pokrycie nowych potrzeb.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SGnoiński">Na ogólną sumę ponad 39 miln. zł zgłoszonych kredytów dodatkowych — na kredyty pierwszej kategorii (wliczając w nią również zwiększenia kredytów wojskowych) przypada 18,8 miln. zł, czyli 48% wszystkich kredytów projektowanych; na dalsze grupy przypada odpowiednio: na urealnienie kredytów—14,0 miln. zł, czyli 36% ogółu kredytów, na spłatę zobowiązań — 6,1 miln. zł, czyli 16% o ogółu kredytów, na nowe potrzeby — 0,4 miln. zł, czyli ponad 1% ogółu kredytów.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SGnoiński">O ile będziemy rozpatrywać łącznie wszystkie zgłoszone dotychczas przez Rząd dodatkowe kredyty na r. 1938/39, to na ich ogólną sumę 63 miln. zł na kredyty związane z Zaolziem i unormowaniem stosunków polsko-litewskich przypada 37,1 miln. zł, czyli 59%.</u>
- <u xml:id="u-2.11" who="#SGnoiński">Przechodząc do bardziej szczegółowej charakterystyki zgłoszonych kredytów, pragnę zaznaczyć, iż nie będę omawiał szczegółowo każdej pozycji, gdyż zostały one wyczerpująco omówione i uzasadnione w przedłożeniu rządowym, zwrócę natomiast uwagę na pozycje ważniejsze, trzymając się ustalonego podziału.</u>
- <u xml:id="u-2.12" who="#SGnoiński">W ramach kredytów, będących konsekwencją wypadków politycznych roku ubiegłego, poza kredytami w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych i w części 7 w dziale 5 — Korpus Ochrony Pogranicza, które jako związane z obroną narodową nie wymagają bliższego uzasadnienia — mieszczą się kredyty: a) w części 7, dział 2, § 11 — w kwocie 300.000 zł na zasiłki wojskowe dla rodzin osób powołanych na ćwiczenia wojskowe; na ten cel został już raz przyznany dodatkowy kredyt w kwocie 400.000 zł w ustawie z dnia 23 lutego 1939 r., jednak okazał się on niewystarczający wobec powołania większej ilości osób na ćwiczenia wojskowe, bądź wskutek przedłużenia okresów tych ćwiczeń; b) w części 8, w dziale 3 — Władze i Urzędy Celne — wszystkie kredyty w łącznej kwocie 577.000 zł są przeznaczone dla pokrycia wydatków spowodowanych organizacją służby celnej na obszarze odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego i utworzeniem nowych placówek celnych na granicy polsko-litewskiej. W związku z tym zostały również w art. 3 projektu ustawy zwiększone etaty osobowe w części 8 o 97 urzędników (z tego 85 dla Zaolzia i 12 na granicy polsko litewskiej) i 64 funkcjonariuszów niższych (z tego 36 dla Zaolzia i 28 na granicy polsko litewskiej); c) w części 8, w dziale 4 „Straż graniczna” wszystkie dodatkowe kredyty zostały zgłoszone na pokrycie zwiększonych wydatków, spowodowanych objęciem przez Straż Graniczną nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim; d) w części 9, w dziale wymiaru sprawiedliwości kredyt dodatkowy na płace w kwocie 600.000 zł jest przeznaczony na pokrycie wydatków, związanych z przejęciem i zorganizowaniem wymiaru sprawiedliwości na ziemiach odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, w szczególności ze zwiększeniem obsady personalnej w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach, w Sądzie Okręgowym i Grodzkim w Cieszynie oraz w związku z obsadzeniem przez nowy personel nowoutworzonych sądów grodzkich w Boguminie, Frysztacie i Jabłonkowie; e) w częściach 16 i 17 dodatkowe kredyty są przeznaczone: w kwocie 2,8 miliona na wypłatę emerytur cywilnych i w kwocie 1,2 miliona zł na wypłatę rent inwalidzkich na obszarze ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, stosownie do przepisów dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej z listopada 1938 r., rozciągających na te ziemie moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniach emerytalnym i inwalidzkim. Wymienione dodatkowe kredyty zostały ustalone na zasadzie prowizorycznego szacunku i mogą okazać się niewystarczające w związku z likwidowaniem emerytur i rent na Śląsku Cieszyńskim. Aby uniknąć konieczności wniesienia nowej ustawy o charakterze czysto formalnym dla zalegalizowania przekroczeń kredytów, które mogą się okazać w częściach 16 i 17 po zakończeniu roku budżetowego, w art. 4 projektu przewidziano możność pokrycia w 3-miesięcznym okresie ulgowym ewentualnych przekroczeń kredytów w tych częściach, jak również w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — w drodze przeniesień kredytów z innych części budżetu z tych paragrafów, na których okażą się oszczędności.</u>
- <u xml:id="u-2.13" who="#SGnoiński">Do drugiej kategorii kredytów dodatkowych, obejmujących urealnienia kredytów, należą następujące pozycje:</u>
- <u xml:id="u-2.14" who="#SGnoiński">1) Kredyty dodatkowe w części 7, w dziale Policji Państwowej, wynoszące łącznie 2.929.000 zł, są niezbędne na uzupełnienie kredytów bieżących, które okazały się niewystarczające; dotyczy to przede wszystkim kredytu na płace, który został wstawiony do budżetu w kwocie zbyt niskiej dla utrzymania pełnych osobowych stanów etatowych, a to wskutek uwzględnienia tzw. interkalariów przy obliczeniu wydatków na płace. Stan bezpieczeństwa publicznego w kraju wymagał jednak natychmiastowego obsadzenia wakujących etatów, co spowodowało, że przewidywane oszczędności na tzw. interkalariach nie mogły być osiągnięte w rozmiarze przewidywanym i zaszła konieczność uzyskania dodatkowego kredytu na płace. Poza tym zwiększenia kredytów w tym dziale są przeznaczone na koszty utrzymania policji drogowej, na przeprowadzenie dalszej motoryzacji policji oraz na koszty utworzenia dalszych jednostek rezerwy policyjnej (3 kompanii pieszych i 2 szwadronów konnych), jak również na pokrycie zwiększonych kosztów podróży służbowych w związku z delegowaniem oddziałów policyjnych do różnych akcyj specjalnych. Wymienione przyczyny złożyły się w różnym stopniu na projektowane zwiększenie wydatków w poszczególnych paragrafach budżetu Policji Państwowej.</u>
- <u xml:id="u-2.15" who="#SGnoiński">2) Kredyty dodatkowe w części 8 Ministerstwo Skarbu w działach 1 i 2 obejmują urealnienie kredytów o charakterze szacunkowym, których wysokość okazała się niewystarczająca. Największa pozycja — 1.100.000 zł w dziale 2, w § 6a jest przeznaczona na pokrycie zwiększonych wydatków za doręczanie pism skarbowych w związku ze zwolnieniem przez ustawę z dnia 11 stycznia 1938 r. zarządów gmin miejskich od obowiązku doręczania pism urzędowych. Powyższa zmiana systemu w doręczaniu pism skarbowych wywołała poważne zwiększenie wydatków na znaczki korespondencji urzędowej. Kredyt w dziale 2, w § 6 w kwocie 400.000 zł jest przeznaczony na sporządzenie druków skarbowych i na druk wzorów, przewidzianych w nowej instrukcji egzekucyjnej. Kredyt w dziale 2, w § 3 jest w całości przeznaczony na przesiedlenia, gdyż kredyt w ustawie skarbowej, przewidziany na ten cel w kwocie 170.000 zł, okazał się niewystarczający w związku ze zwiększoną ilością przeniesień służbowych urzędników skarbowych w wyniku zmian granic województw: poznańskiego, pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1937 r., jak również w związku z organizacją władz skarbowych na terenie ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego. Obciążający Skarb Państwa przeciętny wydatek na przesiedlenie jednego urzędnika waha się w granicach 300 do 400 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.16" who="#SGnoiński">3) Kredyty dodatkowe w części 13 niemal w całości są przeznaczone na urealnienie kredytów na płace, przewidzianych w wysokości niewystarczającej na pokrycie faktycznych potrzeb resortu oświaty. Omówię szczegółowiej tylko najważniejsze pozycje. W dziale 4 „Szkolnictwo ogólnokształcące” na ogólną kwotę dodatkowego kredytu 6.463.000 zł składają się: a) Wypłata nauczycielom publicznych szkół powszechnych w gminach wiejskich dodatku na mieszkanie zgodnie z ustawą z dnia 29 marca 1938 r.; kredyt na ten cel w budżecie został oszacowany zbyt nisko i niezbędny jest dodatkowy kredyt w kwocie 2.400.000 zł. Należy zaznaczyć, że na wysokość faktycznych wydatków z tego tytułu mają wpływ czynniki niezależne od woli Rządu, a więc np. między innymi do wzrostu tych wydatków w znacznym stopniu przyczynił się wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, orzekający, że dodatek mieszkaniowy winien być wypłacony każdemu z małżonków będących oboje nauczycielami szkół powszechnych, nawet jeśli mieszkają razem. b) Na uruchomienie od nowego roku szkolnego 1938/39 — 2.000 etatów nauczycieli szkół powszechnych i 275 etatów nauczycieli w szkołach średnich i opłacenie godzin dodatkowych w szkołach średnich ogólnokształcących — 1.526.000 zł oraz na opłacenie godzin nadliczbowych i kontraktowych w szkolnictwie powszechnym — 1.297.000 zł. c) Na wypłatę w szkołach średnich ogólnokształcących nauczycielom, pełniącym obowiązki opiekunów klasowych, dodatków służbowych za wychowawstwo — 224.000 zł. Zwiększenie kredytów na płace w pozostałych działach części 13 mają charakter analogiczny, gdyż służą przeważnie na uruchomienie etatów nauczycielskich oraz opłacenie dodatkowych godzin.</u>
- <u xml:id="u-2.17" who="#SGnoiński">Poza wymienionymi dotychczas, urealnienia kredytów w częściach 10 i 14 dotyczą stosunkowo drobnych kwot; poza tym w części 16 w dziale 1 w § 4 przewidziane zostało urealnienie kredytu na wypłatę pośmiertnego w kwocie 200.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.18" who="#SGnoiński">Przechodzę z kolei do trzeciej grupy zwiększeń kredytów, przeznaczonych na spłatę zobowiązań.</u>
- <u xml:id="u-2.19" who="#SGnoiński">Kredyt w części 7 w dziale 2 w § 12 w kwocie 252.285 zł jest przeznaczony na wyrównanie zaległych należności z tytułu reszty dotacji ustawowej za rok 1935/36 wobec wojewódzkich związków samorządowych: poznańskiego — 124.885 zł oraz pomorskiego — 127.400 zł. Na podstawie art. 35 ust. (2) ustawy o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych z dnia 11 sierpnia 1923 r. w brzmieniu ustawy z dnia 17 marca 1932 r. o zmianie niektórych przepisów ustaw, dotyczących finansów komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 25, poz. 223) przysługiwała w okresie 1935/36 z kredytów budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działu 212 „Dotacje i subwencje” poznańskiemu i pomorskiemu wojewódzkim związkom komunalnym dotacja w kwocie 2.050.000 zł, z czego Poznań — 1.300.000, Pomorze — 750.000. Dotacja ta przeznaczona jest na częściowe pokrycie wydatków, ponoszonych przez oba związki na budowę dróg, melioracje rolne, opiekę nad ubogimi, obłąkanymi, głuchoniemymi, ociemniałymi i zakładami poprawczymi, na utrzymanie kas zasiłkowych oraz na popieranie nauki i sztuki. Dekretem Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 grudnia 1935 r. o obniżeniu obciążenia daninami komunalnymi i o innych zmianach w finansach komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 88, poz. 544) wspomniana dotacja została od dnia 1 kwietnia 1936 r. obniżona z 2.050.000 zł do 1.025.000 zł. z czego Poznań — 600.000, Pomorze — 425.000. Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na rok 1938/39 przewiduje w dziale 2 w § 12 kredyt w kwocie 1.025.000 zł, niezbędny na pokrycie datacji bieżącej, brak jest natomiast kredytu na zlikwidowanie powyższej zaległości.</u>
- <u xml:id="u-2.20" who="#SGnoiński">Kredyt w części 8 w dziale 5 w § 16 w kwocie 420.000 zł jest niezbędny na uregulowanie przez Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji we Lwowie zaległych za lata 1932–1937 należności niższych funkcjonariuszów w szpitalach we Lwowie, Krakowie, Kulparkowie i Kobierzynie — za pracę w niedzielę i święta. Niżsi funkcjonariusze wymienionych wyżej szpitali zatrudnieni byli w niedziele i święta, ponieważ liczba personelu szpitalnego z powodu restrykcji budżetowych, przeprowadzonych w tym okresie, była za mała w stosunku do liczby chorych, przebywających w tych szpitalach. Z powodu znacznego niedoboru budżetowego Tymczasowego Wydziału Samorządowego w likwidacji we Lwowie i jego zakładów szpitalnianych, zwłaszcza zaś wskutek corocznego zmniejszania dotacji budżetowych na pokrycie tego niedoboru — Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji nie mógł dotychczas z własnych środków budżetowych wyrównać długu z wymienionego tytułu.</u>
- <u xml:id="u-2.21" who="#SGnoiński">Kredyty w części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości w działach 2 i 3 z wyjątkiem omówionego już kredytu na płace w dziale 2 — są przeznaczone na częściowe wyrównanie zaległych tak z lat ubiegłych, jak i z bieżącego okresu należności wobec różnego rodzaju wierzycieli z tytułu świadczeń i usług, dostarczonych sądom lub więzieniom. Kredyty powyższe posiadają charakter przelewów, bowiem wydatki z tych kredytów zarachowane zostaną na dochód innych części budżetu, a mianowicie: części 8 — Ministerstwo Skarbu, części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz jako wpływy przedsiębiorstw państwowych Polskie Koleje Państwowe, Polska Poczta, Telegraf i Telefon oraz Lasy Państwowe. Z kredytów przelewowych uregulowane zostaną między innymi należności podatkowe, na które złożone zostały władzom skarbowym zaświadczenia podatkowe o wierzytelnościach płatników z tytułu dokonanych przez nich dostaw i robót. Realizowane kwoty zaświadczeń wpłyną jako dochód z tytułu tych podatków, na pokrycie których zaświadczenia te złożono.</u>
- <u xml:id="u-2.22" who="#SGnoiński">Wreszcie w czwartej grupie omawianych kredytów dodatkowych znajdują się zwiększenia kredytów, spowodowane powstaniem różnych nowych potrzeb; do tej kategorii należą: 1) Przewidziany w części 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych w dziale 2 w § 17 „Wydatki związane z pracami aprowizacyjnymi” kredyt w kwocie 133.283 zł na zwiększenie rezerw aprowizacyjnych. 2) Kredyt w części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w dziale 3 — Wyznania Religijne — w § 15 w kwocie 30.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji dla dokonania najbardziej niezbędnych prac na konserwację katedry w Sandomierzu. 3) Kredyt w części 13 w dziale 4 w § 11 „Subwencje i dotacje” w kwocie 100.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji gimnazjum polskiemu im. Józefa Piłsudskiego w Gdańsku na dokończenie budowy własnego gmachu. Budowa tego gmachu była rozpoczęta w r. 1936, a kosztorys budowy był obliczony na kwotę około 1.000.000 zł, przy czym w budynkach gimnazjalnych miałyby znaleźć pomieszczenie różne polskie instytucje kulturalno-oświatowe, istniejące na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Dotychczas na koszty budowy gmachu gimnazjum wydatkowano kwotę 920.000 zł. uzyskaną z dotacji budżetowych różnych resortów, głównie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a także ze składek i ofiar społeczeństwa w kwocie około 100.000 zł. Do wykończenia gmachu potrzebna jest jeszcze kwota około 200.000 zł. Ponieważ w drodze oszczędności budżetowych z różnych pozycji budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będzie można wyasygnować na ten cel kwotę około 67.000 zł, przeto na wyrównanie brakującej sumy na wykończenie gmachu potrzebne jest przyznanie dodatkowego kredytu przynajmniej w kwocie 100.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.23" who="#SGnoiński">4) Kredyt w części 13 w dziale 9 — Wydatki ogólne w § 9 „Nieruchomości” w kwocie 150.000 zł jest przeznaczony na pokrycie kosztu najniezbędniejszych prac w związku z przekształceniem Państwowej Średniej Szkoły Technicznej Kolejowej w Warszawie na Liceum Kolejowe. Wydatek powyższy pokryty zostanie z kredytów subwencyjnych z planu finansowo-gospodarczego Polskich Kolei Państwowych. Wpłata z powyższego tytułu, służąca jako pokrycie tego wydatku, przewidziana została w dziale 5 § 8 „Różne dochody” budżetu dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
- <u xml:id="u-2.24" who="#SGnoiński">Art. 2 projektu ustawy — poza wymienionym zwiększeniem dochodów w części 13 o 150.000 zł — przewiduje pokrycie w zwiększeniu dochodów z następujących źródeł: z danin publicznych o 31,2 miln. zł, w tym z podatku przemysłowego o 13 miln. zł, z podatku dochodowego o 10 miln. zł, z podatku od piwa o 2 miln. zł, z zaległości, grzywien i kar w podatkach bezpośrednich o 5 miln. zł, z podatków zniesionych o 1,2 miln. zł, z wpłat monopolów państwowych o 6 miln. zł, w tym z monopolu spirytusowego o 4 miln zł, z monopolu tytoniowego o 2 miln. zł, z wpłat przedsiębiorstw państwowych w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu o 2 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#MichałGnoiński">Wysoka Izbo! Rozpatrywany obecnie projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 jest siódmym z kolei. W sześciu ustawach, uchwalonych dotychczas przez Izby ustawodawcze, z których jedna była uchwalona jeszcze w czasie sesji nadzwyczajnej w 1938 r., przewidziano zwiększenie kredytów na łączną kwotę 23.746.000, z czego ponad 75% stanowiły dodatkowe kredyty w częściach 5. 6 i 7, będące w przyczynowym związku z wypadkami politycznymi, jakie rozegrały się we wrześniu, październiku i listopadzie roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#MichałGnoiński">Pozostała część kredytów przeznaczona była na pokrycie nowych potrzeb, powstałych dopiero po uchwaleniu budżetu, a więc między innymi na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, na wzmożenie walki z zarazą pryszczycy, na utworzenie poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Kownie i inne.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#MichałGnoiński">Projekt ustawy o dodatkowych kredytach na r. 1938/39 w pierwotnym brzmieniu przedłożenia rządowego obejmował zwiększenia wydatków Państwa na ogólną sumę 38.998.314 zł. Komisja Budżetowa Sejmu na wniosek sprawozdawcy p. Głowackiego, uzgodniony z Rządem, podwyższyła tę kwotę do 39.350.599 zł, uzupełniając projekt ustawy dodatkowymi kredytami: a) w kwocie 252.285 zł — na zaległe dotacje dla wojewódzkich związków samorządów poznańskiego i pomorskiego oraz b) w kwocie 100.000 zł — na subwencję dla gimnazjum polskiego w Gdańsku.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#MichałGnoiński">Równocześnie o taką samą kwotę zwiększono pokrycie oraz wprowadzono nowy art. 4, przewidujący upoważnienia dla Ministra Skarbu do dokonywania przeniesień kredytów na wszystkie paragrafy części 6, 16 i 17. obejmujących budżety wojska, emerytur i rent — ze wszystkich paragrafów i innych części budżetu, przy czym przeniesienia te będą mogły być dokonywane również w trzech miesięcznym okresie ulgowym.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#MichałGnoiński">Zwiększenia kredytów, objęte projektem ustawy, ze względu na ich charakter, można podzielić na cztery następujące grupy:</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#MichałGnoiński">1) spowodowane wypadkami politycznymi roku ubiegłego — odzyskaniem ziem Śląska Cieszyńskiego i normalizacją stosunków granicznych polsko litewskich;</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#MichałGnoiński">2) spowodowane koniecznością urealnienia niektórych kredytów, których wysokość, ustalona w budżecie, okazała się niewystarczająca;</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#MichałGnoiński">3) przeznaczone na spłatę zobowiązań z lat ubiegłych;</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#MichałGnoiński">4) przeznaczone na pokrycie nowych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#MichałGnoiński">Na ogólną sumę ponad 39 miln. zł zgłoszonych kredytów dodatkowych — na kredyty pierwszej kategorii (wliczając w nią również zwiększenia kredytów wojskowych) przypada 18,8 miln. zł, czyli 48% wszystkich kredytów projektowanych; na dalsze grupy przypada odpowiednio: na urealnienie kredytów—14,0 miln. zł, czyli 36% ogółu kredytów, na spłatę zobowiązań — 6,1 miln. zł, czyli 16% o ogółu kredytów, na nowe potrzeby — 0,4 miln. zł, czyli ponad 1% ogółu kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#MichałGnoiński">O ile będziemy rozpatrywać łącznie wszystkie zgłoszone dotychczas przez Rząd dodatkowe kredyty na r. 1938/39, to na ich ogólną sumę 63 miln. zł na kredyty związane z Zaolziem i unormowaniem stosunków polsko-litewskich przypada 37,1 miln. zł, czyli 59%.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#MichałGnoiński">Przechodząc do bardziej szczegółowej charakterystyki zgłoszonych kredytów, pragnę zaznaczyć, iż nie będę omawiał szczegółowo każdej pozycji, gdyż zostały one wyczerpująco omówione i uzasadnione w przedłożeniu rządowym, zwrócę natomiast uwagę na pozycje ważniejsze, trzymając się ustalonego podziału.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#MichałGnoiński">W ramach kredytów, będących konsekwencją wypadków politycznych roku ubiegłego, poza kredytami w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych i w części 7 w dziale 5 — Korpus Ochrony Pogranicza, które jako związane z obroną narodową nie wymagają bliższego uzasadnienia — mieszczą się kredyty: a) w części 7, dział 2, § 11 — w kwocie 300.000 zł na zasiłki wojskowe dla rodzin osób powołanych na ćwiczenia wojskowe; na ten cel został już raz przyznany dodatkowy kredyt w kwocie 400.000 zł w ustawie z dnia 23 lutego 1939 r., jednak okazał się on niewystarczający wobec powołania większej ilości osób na ćwiczenia wojskowe, bądź wskutek przedłużenia okresów tych ćwiczeń; b) w części 8, w dziale 3 — Władze i Urzędy Celne — wszystkie kredyty w łącznej kwocie 577.000 zł są przeznaczone dla pokrycia wydatków spowodowanych organizacją służby celnej na obszarze odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego i utworzeniem nowych placówek celnych na granicy polsko-litewskiej. W związku z tym zostały również w art. 3 projektu ustawy zwiększone etaty osobowe w części 8 o 97 urzędników (z tego 85 dla Zaolzia i 12 na granicy polsko litewskiej) i 64 funkcjonariuszów niższych (z tego 36 dla Zaolzia i 28 na granicy polsko litewskiej); c) w części 8, w dziale 4 „Straż graniczna” wszystkie dodatkowe kredyty zostały zgłoszone na pokrycie zwiększonych wydatków, spowodowanych objęciem przez Straż Graniczną nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim; d) w części 9, w dziale wymiaru sprawiedliwości kredyt dodatkowy na płace w kwocie 600.000 zł jest przeznaczony na pokrycie wydatków, związanych z przejęciem i zorganizowaniem wymiaru sprawiedliwości na ziemiach odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, w szczególności ze zwiększeniem obsady personalnej w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach, w Sądzie Okręgowym i Grodzkim w Cieszynie oraz w związku z obsadzeniem przez nowy personel nowoutworzonych sądów grodzkich w Boguminie, Frysztacie i Jabłonkowie; e) w częściach 16 i 17 dodatkowe kredyty są przeznaczone: w kwocie 2,8 miliona na wypłatę emerytur cywilnych i w kwocie 1,2 miliona zł na wypłatę rent inwalidzkich na obszarze ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, stosownie do przepisów dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej z listopada 1938 r., rozciągających na te ziemie moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniach emerytalnym i inwalidzkim. Wymienione dodatkowe kredyty zostały ustalone na zasadzie prowizorycznego szacunku i mogą okazać się niewystarczające w związku z likwidowaniem emerytur i rent na Śląsku Cieszyńskim. Aby uniknąć konieczności wniesienia nowej ustawy o charakterze czysto formalnym dla zalegalizowania przekroczeń kredytów, które mogą się okazać w częściach 16 i 17 po zakończeniu roku budżetowego, w art. 4 projektu przewidziano możność pokrycia w 3-miesięcznym okresie ulgowym ewentualnych przekroczeń kredytów w tych częściach, jak również w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — w drodze przeniesień kredytów z innych części budżetu z tych paragrafów, na których okażą się oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#MichałGnoiński">Do drugiej kategorii kredytów dodatkowych, obejmujących urealnienia kredytów, należą następujące pozycje:</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#MichałGnoiński">1) Kredyty dodatkowe w części 7, w dziale Policji Państwowej, wynoszące łącznie 2.929.000 zł, są niezbędne na uzupełnienie kredytów bieżących, które okazały się niewystarczające; dotyczy to przede wszystkim kredytu na płace, który został wstawiony do budżetu w kwocie zbyt niskiej dla utrzymania pełnych osobowych stanów etatowych, a to wskutek uwzględnienia tzw. interkalariów przy obliczeniu wydatków na płace. Stan bezpieczeństwa publicznego w kraju wymagał jednak natychmiastowego obsadzenia wakujących etatów, co spowodowało, że przewidywane oszczędności na tzw. interkalariach nie mogły być osiągnięte w rozmiarze przewidywanym i zaszła konieczność uzyskania dodatkowego kredytu na płace. Poza tym zwiększenia kredytów w tym dziale są przeznaczone na koszty utrzymania policji drogowej, na przeprowadzenie dalszej motoryzacji policji oraz na koszty utworzenia dalszych jednostek rezerwy policyjnej (3 kompanii pieszych i 2 szwadronów konnych), jak również na pokrycie zwiększonych kosztów podróży służbowych w związku z delegowaniem oddziałów policyjnych do różnych akcyj specjalnych. Wymienione przyczyny złożyły się w różnym stopniu na projektowane zwiększenie wydatków w poszczególnych paragrafach budżetu Policji Państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#MichałGnoiński">2) Kredyty dodatkowe w części 8 Ministerstwo Skarbu w działach 1 i 2 obejmują urealnienie kredytów o charakterze szacunkowym, których wysokość okazała się niewystarczająca. Największa pozycja — 1.100.000 zł w dziale 2, w § 6a jest przeznaczona na pokrycie zwiększonych wydatków za doręczanie pism skarbowych w związku ze zwolnieniem przez ustawę z dnia 11 stycznia 1938 r. zarządów gmin miejskich od obowiązku doręczania pism urzędowych. Powyższa zmiana systemu w doręczaniu pism skarbowych wywołała poważne zwiększenie wydatków na znaczki korespondencji urzędowej. Kredyt w dziale 2, w § 6 w kwocie 400.000 zł jest przeznaczony na sporządzenie druków skarbowych i na druk wzorów, przewidzianych w nowej instrukcji egzekucyjnej. Kredyt w dziale 2, w § 3 jest w całości przeznaczony na przesiedlenia, gdyż kredyt w ustawie skarbowej, przewidziany na ten cel w kwocie 170.000 zł, okazał się niewystarczający w związku ze zwiększoną ilością przeniesień służbowych urzędników skarbowych w wyniku zmian granic województw: poznańskiego, pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1937 r., jak również w związku z organizacją władz skarbowych na terenie ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego. Obciążający Skarb Państwa przeciętny wydatek na przesiedlenie jednego urzędnika waha się w granicach 300 do 400 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#MichałGnoiński">3) Kredyty dodatkowe w części 13 niemal w całości są przeznaczone na urealnienie kredytów na płace, przewidzianych w wysokości niewystarczającej na pokrycie faktycznych potrzeb resortu oświaty. Omówię szczegółowiej tylko najważniejsze pozycje. W dziale 4 „Szkolnictwo ogólnokształcące” na ogólną kwotę dodatkowego kredytu 6.463.000 zł składają się: a) Wypłata nauczycielom publicznych szkół powszechnych w gminach wiejskich dodatku na mieszkanie zgodnie z ustawą z dnia 29 marca 1938 r.; kredyt na ten cel w budżecie został oszacowany zbyt nisko i niezbędny jest dodatkowy kredyt w kwocie 2.400.000 zł. Należy zaznaczyć, że na wysokość faktycznych wydatków z tego tytułu mają wpływ czynniki niezależne od woli Rządu, a więc np. między innymi do wzrostu tych wydatków w znacznym stopniu przyczynił się wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, orzekający, że dodatek mieszkaniowy winien być wypłacony każdemu z małżonków będących oboje nauczycielami szkół powszechnych, nawet jeśli mieszkają razem. b) Na uruchomienie od nowego roku szkolnego 1938/39 — 2.000 etatów nauczycieli szkół powszechnych i 275 etatów nauczycieli w szkołach średnich i opłacenie godzin dodatkowych w szkołach średnich ogólnokształcących — 1.526.000 zł oraz na opłacenie godzin nadliczbowych i kontraktowych w szkolnictwie powszechnym — 1.297.000 zł. c) Na wypłatę w szkołach średnich ogólnokształcących nauczycielom, pełniącym obowiązki opiekunów klasowych, dodatków służbowych za wychowawstwo — 224.000 zł. Zwiększenie kredytów na płace w pozostałych działach części 13 mają charakter analogiczny, gdyż służą przeważnie na uruchomienie etatów nauczycielskich oraz opłacenie dodatkowych godzin.</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#MichałGnoiński">Poza wymienionymi dotychczas, urealnienia kredytów w częściach 10 i 14 dotyczą stosunkowo drobnych kwot; poza tym w części 16 w dziale 1 w § 4 przewidziane zostało urealnienie kredytu na wypłatę pośmiertnego w kwocie 200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#MichałGnoiński">Przechodzę z kolei do trzeciej grupy zwiększeń kredytów, przeznaczonych na spłatę zobowiązań.</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#MichałGnoiński">Kredyt w części 7 w dziale 2 w § 12 w kwocie 252.285 zł jest przeznaczony na wyrównanie zaległych należności z tytułu reszty dotacji ustawowej za rok 1935/36 wobec wojewódzkich związków samorządowych: poznańskiego — 124.885 zł oraz pomorskiego — 127.400 zł. Na podstawie art. 35 ust. (2) ustawy o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych z dnia 11 sierpnia 1923 r. w brzmieniu ustawy z dnia 17 marca 1932 r. o zmianie niektórych przepisów ustaw, dotyczących finansów komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 25, poz. 223) przysługiwała w okresie 1935/36 z kredytów budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działu 212 „Dotacje i subwencje” poznańskiemu i pomorskiemu wojewódzkim związkom komunalnym dotacja w kwocie 2.050.000 zł, z czego Poznań — 1.300.000, Pomorze — 750.000. Dotacja ta przeznaczona jest na częściowe pokrycie wydatków, ponoszonych przez oba związki na budowę dróg, melioracje rolne, opiekę nad ubogimi, obłąkanymi, głuchoniemymi, ociemniałymi i zakładami poprawczymi, na utrzymanie kas zasiłkowych oraz na popieranie nauki i sztuki. Dekretem Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 grudnia 1935 r. o obniżeniu obciążenia daninami komunalnymi i o innych zmianach w finansach komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 88, poz. 544) wspomniana dotacja została od dnia 1 kwietnia 1936 r. obniżona z 2.050.000 zł do 1.025.000 zł. z czego Poznań — 600.000, Pomorze — 425.000. Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na rok 1938/39 przewiduje w dziale 2 w § 12 kredyt w kwocie 1.025.000 zł, niezbędny na pokrycie datacji bieżącej, brak jest natomiast kredytu na zlikwidowanie powyższej zaległości.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#MichałGnoiński">Kredyt w części 8 w dziale 5 w § 16 w kwocie 420.000 zł jest niezbędny na uregulowanie przez Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji we Lwowie zaległych za lata 1932–1937 należności niższych funkcjonariuszów w szpitalach we Lwowie, Krakowie, Kulparkowie i Kobierzynie — za pracę w niedzielę i święta. Niżsi funkcjonariusze wymienionych wyżej szpitali zatrudnieni byli w niedziele i święta, ponieważ liczba personelu szpitalnego z powodu restrykcji budżetowych, przeprowadzonych w tym okresie, była za mała w stosunku do liczby chorych, przebywających w tych szpitalach. Z powodu znacznego niedoboru budżetowego Tymczasowego Wydziału Samorządowego w likwidacji we Lwowie i jego zakładów szpitalnianych, zwłaszcza zaś wskutek corocznego zmniejszania dotacji budżetowych na pokrycie tego niedoboru — Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji nie mógł dotychczas z własnych środków budżetowych wyrównać długu z wymienionego tytułu.</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#MichałGnoiński">Kredyty w części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości w działach 2 i 3 z wyjątkiem omówionego już kredytu na płace w dziale 2 — są przeznaczone na częściowe wyrównanie zaległych tak z lat ubiegłych, jak i z bieżącego okresu należności wobec różnego rodzaju wierzycieli z tytułu świadczeń i usług, dostarczonych sądom lub więzieniom. Kredyty powyższe posiadają charakter przelewów, bowiem wydatki z tych kredytów zarachowane zostaną na dochód innych części budżetu, a mianowicie: części 8 — Ministerstwo Skarbu, części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz jako wpływy przedsiębiorstw państwowych Polskie Koleje Państwowe, Polska Poczta, Telegraf i Telefon oraz Lasy Państwowe. Z kredytów przelewowych uregulowane zostaną między innymi należności podatkowe, na które złożone zostały władzom skarbowym zaświadczenia podatkowe o wierzytelnościach płatników z tytułu dokonanych przez nich dostaw i robót. Realizowane kwoty zaświadczeń wpłyną jako dochód z tytułu tych podatków, na pokrycie których zaświadczenia te złożono.</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#MichałGnoiński">Wreszcie w czwartej grupie omawianych kredytów dodatkowych znajdują się zwiększenia kredytów, spowodowane powstaniem różnych nowych potrzeb; do tej kategorii należą: 1) Przewidziany w części 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych w dziale 2 w § 17 „Wydatki związane z pracami aprowizacyjnymi” kredyt w kwocie 133.283 zł na zwiększenie rezerw aprowizacyjnych. 2) Kredyt w części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w dziale 3 — Wyznania Religijne — w § 15 w kwocie 30.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji dla dokonania najbardziej niezbędnych prac na konserwację katedry w Sandomierzu. 3) Kredyt w części 13 w dziale 4 w § 11 „Subwencje i dotacje” w kwocie 100.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji gimnazjum polskiemu im. Józefa Piłsudskiego w Gdańsku na dokończenie budowy własnego gmachu. Budowa tego gmachu była rozpoczęta w r. 1936, a kosztorys budowy był obliczony na kwotę około 1.000.000 zł, przy czym w budynkach gimnazjalnych miałyby znaleźć pomieszczenie różne polskie instytucje kulturalno-oświatowe, istniejące na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Dotychczas na koszty budowy gmachu gimnazjum wydatkowano kwotę 920.000 zł. uzyskaną z dotacji budżetowych różnych resortów, głównie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a także ze składek i ofiar społeczeństwa w kwocie około 100.000 zł. Do wykończenia gmachu potrzebna jest jeszcze kwota około 200.000 zł. Ponieważ w drodze oszczędności budżetowych z różnych pozycji budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będzie można wyasygnować na ten cel kwotę około 67.000 zł, przeto na wyrównanie brakującej sumy na wykończenie gmachu potrzebne jest przyznanie dodatkowego kredytu przynajmniej w kwocie 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#MichałGnoiński">4) Kredyt w części 13 w dziale 9 — Wydatki ogólne w § 9 „Nieruchomości” w kwocie 150.000 zł jest przeznaczony na pokrycie kosztu najniezbędniejszych prac w związku z przekształceniem Państwowej Średniej Szkoły Technicznej Kolejowej w Warszawie na Liceum Kolejowe. Wydatek powyższy pokryty zostanie z kredytów subwencyjnych z planu finansowo-gospodarczego Polskich Kolei Państwowych. Wpłata z powyższego tytułu, służąca jako pokrycie tego wydatku, przewidziana została w dziale 5 § 8 „Różne dochody” budżetu dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#MichałGnoiński">Art. 2 projektu ustawy — poza wymienionym zwiększeniem dochodów w części 13 o 150.000 zł — przewiduje pokrycie w zwiększeniu dochodów z następujących źródeł: z danin publicznych o 31,2 miln. zł, w tym z podatku przemysłowego o 13 miln. zł, z podatku dochodowego o 10 miln. zł, z podatku od piwa o 2 miln. zł, z zaległości, grzywien i kar w podatkach bezpośrednich o 5 miln. zł, z podatków zniesionych o 1,2 miln. zł, z wpłat monopolów państwowych o 6 miln. zł, w tym z monopolu spirytusowego o 4 miln zł, z monopolu tytoniowego o 2 miln. zł, z wpłat przedsiębiorstw państwowych w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu o 2 miln. zł.</u>
<u xml:id="u-2.25" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-2.26" who="#SGnoiński">Ponieważ w dotychczasowych ustawach o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 zostało już przewidziane jako pokrycie zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 1,5 miliona zł oraz z wpłat monopolów: tytoniowego o 2 miliony zł i spirytusowego o 19,9 miliona zł, przeto łącznie z pokryciem, przewidzianym w obecnym projekcie ustawy, budżet Państwa na rok 1938/39 został podwyższony po stronie dochodowej: w daninach publicznych o 32,7 miliona zł, we wpłatach monopolów o 27,8 miliona zł, we wpłatach przedsiębiorstw o 2 miliony zł. w dochodach administracyjnych o 0,2 miliona zł, czyli razem o 62,7 miliona zł.</u>
- <u xml:id="u-2.27" who="#SGnoiński">O realności przewidywanego pokrycia świadczą wyniki wykonania budżetu za 11 miesięcy roku budżetowego. Tak więc rzeczywiste wpływy w tym okresie w stosunku do kwot przewidzianych w budżecie, przy idealnym procencie dla 11 miesięcy równym 91,7%, wyniosły:</u>
- <u xml:id="u-2.28" who="#SGnoiński">a) w podatku przemysłowym 102,5%,</u>
- <u xml:id="u-2.29" who="#SGnoiński">b) w podatku dochodowym 101,3%,</u>
- <u xml:id="u-2.30" who="#SGnoiński">c) w podatku od piwa 112,0%,</u>
- <u xml:id="u-2.31" who="#SGnoiński">d) w odsetkach od zaległości, w grzywnach i karach w podatkach bezpośrednich 129,7%,</u>
- <u xml:id="u-2.32" who="#SGnoiński">e) w podatkach zniesionych 284,2%,</u>
- <u xml:id="u-2.33" who="#SGnoiński">f) w monopolu spirytusowym 97,8%,</u>
- <u xml:id="u-2.34" who="#SGnoiński">g) w monopolu tytoniowym 91,4%,</u>
- <u xml:id="u-2.35" who="#SGnoiński">h) we wpłatach przedsiębiorstw w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu (łącznie) 149,2%.</u>
- <u xml:id="u-2.36" who="#SGnoiński">Jak z cyfr tych widzimy, z wyjątkiem wpłat monopolów we wszystkich pozostałych tytułach rzeczywiste wpływy za okres 11 miesięcy już przekroczyły kwoty preliminowane na cały rok. Wpłaty monopolów są z reguły dokonywane w większych kwotach przy końcu okresu budżetowego, a zatem nie może istnieć obawa co do nierealności pokrycia z tych źródeł.</u>
- <u xml:id="u-2.37" who="#SGnoiński">Art. 3 projektu ustawy zawiera zwiększenia etatów osobowych administracji cywilnej poza zwiększeniami etatów w części 8, przeznaczonymi na obsadzenie placówek celnych na nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim i na granicy polsko-litewskiej.</u>
- <u xml:id="u-2.38" who="#SGnoiński">Wreszcie art. 5 projektu ustawy przewiduje upoważnienie Ministra Skarbu do uregulowania zadłużenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w stosunku do Państwowego Zakładu Emerytalnego i Ubezpieczalni Społecznych z tytułu składek ubezpieczeniowych za nauczycieli i pracowników państwowych w drodze przydzielenia instytucjom wierzycielskim pakietu obligacyj 4% Pożyczki Konsolidacyjnej. W artykule tym przewidziano ograniczenie kwoty należności, które będą mogły być uregulowane w sposób powyższy, do 9 miln. zł, przy czym regulacja będzie mogła dotyczyć należności, powstałych po dn. 15 stycznia 1936 r., jako po dacie wejścia w życie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. o konwersji państwowych pożyczek wewnętrznych (Dz. U. R. P. Nr 3, poz. 10), przewidującego w art. 6 możność regulowania podobnych zadłużeń obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej.</u>
- <u xml:id="u-2.39" who="#SGnoiński">Zadłużenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z omawianych tytułów powstało w latach ubiegłych z powodu zbyt szczupłych kredytów, przewidywanych w budżecie na opłacenie składek ubezpieczeniowych. Zadłużenie to według stanu na dzień 1 lutego 1939 r. przedstawia się następująco: a) wobec Ubezpieczalni Społecznych 7.004.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 5.710.000 zł, z roku bieżącego — 1.294.000 zł; b) wobec Państwowego Zakładu Emerytalnego 5.756.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 3.434.000 zł, z roku bieżącego 2.322.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-2.40" who="#SGnoiński">Wnoszę o przyjęcie rządowego projektu ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938'39 w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#MichałGnoiński">Ponieważ w dotychczasowych ustawach o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 zostało już przewidziane jako pokrycie zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 1,5 miliona zł oraz z wpłat monopolów: tytoniowego o 2 miliony zł i spirytusowego o 19,9 miliona zł, przeto łącznie z pokryciem, przewidzianym w obecnym projekcie ustawy, budżet Państwa na rok 1938/39 został podwyższony po stronie dochodowej: w daninach publicznych o 32,7 miliona zł, we wpłatach monopolów o 27,8 miliona zł, we wpłatach przedsiębiorstw o 2 miliony zł. w dochodach administracyjnych o 0,2 miliona zł, czyli razem o 62,7 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#MichałGnoiński">O realności przewidywanego pokrycia świadczą wyniki wykonania budżetu za 11 miesięcy roku budżetowego. Tak więc rzeczywiste wpływy w tym okresie w stosunku do kwot przewidzianych w budżecie, przy idealnym procencie dla 11 miesięcy równym 91,7%, wyniosły:</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#MichałGnoiński">a) w podatku przemysłowym 102,5%,</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#MichałGnoiński">b) w podatku dochodowym 101,3%,</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#MichałGnoiński">c) w podatku od piwa 112,0%,</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#MichałGnoiński">d) w odsetkach od zaległości, w grzywnach i karach w podatkach bezpośrednich 129,7%,</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#MichałGnoiński">e) w podatkach zniesionych 284,2%,</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#MichałGnoiński">f) w monopolu spirytusowym 97,8%,</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#MichałGnoiński">g) w monopolu tytoniowym 91,4%,</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#MichałGnoiński">h) we wpłatach przedsiębiorstw w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu (łącznie) 149,2%.</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#MichałGnoiński">Jak z cyfr tych widzimy, z wyjątkiem wpłat monopolów we wszystkich pozostałych tytułach rzeczywiste wpływy za okres 11 miesięcy już przekroczyły kwoty preliminowane na cały rok. Wpłaty monopolów są z reguły dokonywane w większych kwotach przy końcu okresu budżetowego, a zatem nie może istnieć obawa co do nierealności pokrycia z tych źródeł.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#MichałGnoiński">Art. 3 projektu ustawy zawiera zwiększenia etatów osobowych administracji cywilnej poza zwiększeniami etatów w części 8, przeznaczonymi na obsadzenie placówek celnych na nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim i na granicy polsko-litewskiej.</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#MichałGnoiński">Wreszcie art. 5 projektu ustawy przewiduje upoważnienie Ministra Skarbu do uregulowania zadłużenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w stosunku do Państwowego Zakładu Emerytalnego i Ubezpieczalni Społecznych z tytułu składek ubezpieczeniowych za nauczycieli i pracowników państwowych w drodze przydzielenia instytucjom wierzycielskim pakietu obligacyj 4% Pożyczki Konsolidacyjnej. W artykule tym przewidziano ograniczenie kwoty należności, które będą mogły być uregulowane w sposób powyższy, do 9 miln. zł, przy czym regulacja będzie mogła dotyczyć należności, powstałych po dn. 15 stycznia 1936 r., jako po dacie wejścia w życie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. o konwersji państwowych pożyczek wewnętrznych (Dz. U. R. P. Nr 3, poz. 10), przewidującego w art. 6 możność regulowania podobnych zadłużeń obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#MichałGnoiński">Zadłużenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z omawianych tytułów powstało w latach ubiegłych z powodu zbyt szczupłych kredytów, przewidywanych w budżecie na opłacenie składek ubezpieczeniowych. Zadłużenie to według stanu na dzień 1 lutego 1939 r. przedstawia się następująco: a) wobec Ubezpieczalni Społecznych 7.004.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 5.710.000 zł, z roku bieżącego — 1.294.000 zł; b) wobec Państwowego Zakładu Emerytalnego 5.756.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 3.434.000 zł, z roku bieżącego 2.322.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#MichałGnoiński">Wnoszę o przyjęcie rządowego projektu ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938'39 w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych (druki senackie nr 44 i 46) — sprawozdawca s. dr Wolf.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#StefanDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych (druki senackie nr 44 i 46) — sprawozdawca s. dr Wolf.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Przedłożony rządowy projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, obejmuje przepisy o zaliczeniu czasu służby pracowników na ziemiach odzyskanych do służby państwowej w Rzeczypospolitej Polskiej tak dla ustalenia stosunków służbowych, jak również dla obliczenia wysokości emerytury. Pojęcie służby państwowej wzięte tu jest w szerszym tego słowa znaczeniu, gdyż obejmuje w ogóle służbę publicznoprawną, nie wyłączając służby w instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych, mających odrębną osobowość prawną. Nie objęta jest jednak tym projektem ustawy służba w przedsiębiorstwie „Polskie Koleje Państwowe”, a to dlatego, że dotychczasowe przepisy, odnoszące się do tego przedsiębiorstwa, wykazują dostateczne podstawy do regulowania stosunków służbowych tych funkcjonariuszów.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SWolf">Głównego kontyngentu osób, które będą korzystać z przedłożonego projektu ustawy, dostarczają przyłączone powiaty Śląska Cieszyńskiego. Ludność tych powiatów przechodziła od czasu wojny światowej po raz trzeci zmianę suwerenności państwowej. Dostawszy się bowiem po rozpadnięciu Austrii pod władzę polską na krótki czas, przydzielona została w lipcu 1920 r. do byłej Republiki Czesko-Słowackiej, skąd wyzwolona, wróciła w październiku 1938 r. do Macierzy polskiej. Ciągłość jej życia społecznego w każdym względzie przerwana została w krótkim stosunkowo czasie trzy razy, a na niebezpieczeństwo utraty środków do życia, możności utrzymania swych rodzin oraz uzyskanych praw do większych zarobków i zaopatrzenia na starość i od wypadku — narażeni zawsze najbardziej byli ci, którzy służyli jako urzędnicy i jako funkcjonariusze państwowi.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SWolf">Rządy polskie w latach 1918–20 na terenie Śląska Cieszyńskiego w tej części, która postanowieniem Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. została przydzielona do byłej Republiki Czesko Słowackiej, miały charakter prowizoryczny, sprawowane były przez regionalną Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, która pod względem administracyjno-prawnym pozostawiła status quo, i sprawa urzędników i funkcjonariuszów' publicznych nie stanowiła prawie żadnego zagadnienia. Po przyłączeniu tej części do Czechosłowacji nastąpiła pewna zmiana w personelu pracowników publiczno-prawnych. Była to zmiana, spowodowana z jednej strony terrorem uprawianym przez prywatne osoby i grupy osób, które niby bez wiedzy i bez woli oficjalnych władz starały się wymusić, by jak najmniej uświadomionych Polaków pozostało w służbie publicznej, z drugiej zaś strony nieraz nieuzasadnionym strachem pracowników Polaków samych, którzy zresztą spodziewając się w Polsce lepszych warunków sami opuszczali zajmowane stanowiska i szukali zatrudnienia w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SWolf">Co do tych pracowników publiczno-prawnych, którzy pozostali, władze czesko-słowackie stanęły na ogół na stanowisku poszanowania nabytych praw, zaliczając im bez względu na ich narodowość strawione w austriackiej i przejściowej polskiej służbie lata wraz ze służbą wojskową. Swoją drogą z biegiem czasu wynajdywano tysiączne powody, by niewygodnych sobie funkcjonariuszów usunąć, ale zachowywano zazwyczaj wszelkie pozory prawa i o ile ktoś został zwolniony ze służby, otrzymywał należną mu według lat służby emeryturę.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SWolf">W ciągu 18 lat rządów czeskich zmieniło się wiele. Administrację państwową, a nawet samorządową obsadzono przez Czechów, tal: samo sądownictwo i prawie wszystkie inne urzędy państwowe. Tylko na poczcie przy kolei państwowej i krajowej zostały jeszcze z czasów austriackich na najniższych posterunkach Polacy. Pozostali też w polskich szkołach publicznych i prywatnych polscy nauczyciele. Wszyscy ci polscy pracownicy w służbie publicznej mieli z natury rzeczy trudne za czasów czeskich stanowisko i dlatego zrozumiałą rzeczą jest, że pragnęli zmiany i z niecierpliwością oczekiwali chwili, by się dostać do Polski.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SWolf">Po przyłączeniu do Polski nie pozostał ani jeden Czech urzędnik tak w urzędach administracyjnych, jak skarbowych, sądowych i innych. Pozostali tylko nieliczni pracownicy niższej kategorii, Polacy mniej lub więcej uświadomieni. Czesi sami, nie czekając wkroczenia władz polskich, opuścili swoje stanowiska, niektórzy Polacy także wystąpili ze służby administracyjnej, szczególnie skarbowej, i przeszli do służby przedsiębiorstw prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SWolf">Poza pracownikami kolejowymi z czasów czeskiej okupacji pozostali jednak w największej liczbie polscy nauczyciele i ci najbardziej są zainteresowani przepisami tej ustawy. Tak oni, jak i inni pracownicy publiczno-prawni Polacy, którzy za czasów czeskich znosili swój los, wzdychając do wyzwolenia, przechodzili do Polski z nadzieją, że ich byt się poprawi. Niestety, nie wszyscy zostali zaspokojeni. Na razie sytuacja ich w wielu wypadkach się pogorszyła. Dotąd w wielu wypadkach otrzymują za swą pracę bardzo skromne zaliczki, stawiające nieraz utrzymanie ich rodzin pod znakiem zapytania. Przedstawiony nam projekt ustawy ma położyć kres temu biedowaniu, dlatego czekają na przekształcenie go w ustawę z wielką niecierpliwością. Ponieważ wypłacano im dotychczas według asygnat służbowych zaliczki, oczekiwali dopłaty. Niestety, ta ustawa -tego ich życzenia ze względu na przepis ust. (2) art. 2 nie spełni. Na przeszkodzie temu stoją znowu przyczyny natury skarbowej.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SWolf">Jak zaznaczyłem, z uprawnień projektowanej ustawy korzystać będzie kilku urzędników administracyjnych i sądowych, kilkudziesięciu pracowników najniższych stopni służbowych, a poza tym przeważnie nauczyciele. Nauczyciele ci uczyli w polskich szkołach za czasów okupacji czeskiej. Wielu z nich uczyło w szkołach publicznych, byli zatem w służbie publicznej, ale znaczna ich liczba uczyła w szkołach prywatnych Macierzy Szkolnej. Dziś, gdy te prywatne szkoły stały się państwowymi, słuszną rzeczą jest, aby nauczyciele, którzy w nich w ciężkich warunkach uczyli, poświęcili się w tej służbie dla sprawy narodu, a także poza szkołą utrzymywali polskość — stawszy się polskimi nauczycielami publicznymi, utrzymywanymi ze środków Państwa Polskiego, korzystali z tych samych praw, co nauczyciele we wszystkich innych polskich szkołach, pracujący już od samego początku w szkołach państwowych.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SWolf">Według zestawienia Wydziału Oświecenia Publicznego w Katowicach przejęto do służby polskiej państwowej ze służby prywatnej Macierzy Szkolnej: z przedszkoli 51 nauczycieli, ze szkół powszechnych 53 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 10 i ze szkół zawodowych 2. Razem nauczycieli szkół prywatnych 116. Ze szkół publicznych zaś przejęto: ze szkół powszechnych 341 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 19, ze szkół zawodowych 3. Razem nauczycieli ze szkół publicznych przejęto 363. Wszystkich zaś nauczycieli z prywatnych i publicznych szkół przejęto obecnie do służby państwowej polskiej 479.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SWolf">Ponieważ tu chodzi wyłącznie o osoby narodowości polskiej, z których wiele oddało sprawie utrzymania ducha narodowego na tym terenie wielkie usługi i tym samym przyczyniło się do przyłączenia tej ziemi do Polski, więc słuszną i sprawiedliwą rzeczą jest, żeby Państwo Polskie nie tylko w całej pełni uznało ich prawa, nabyte przez dawną służbę w urzędach i szkolnictwie, lecz aby także dla tych, którzy w czasach zaborczych poświęcili się nauczaniu w polskich szkołach prywatnych, nie mając widoków na zabezpieczenie swej przyszłości, stworzyło takie warunki, które by ich postawiły na równi z nauczycielami polskimi w szkołach publicznych, tak jak gdyby pracowali od samego początku w szkołach państwowych.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SWolf">Tym wymogom czyni zadość przedłożony projekt w art. 3. Uznaje za służbę państwową także okres, w którym funkcjonariusze państwowi sprawowali po objęciu władzy przez Polskę z polecenia władz państwowych urzędy komisarycznych naczelników gmin. Art. 3 wylicza te podstawy, które mają być uwzględnione obowiązkowo przy stwierdzeniu lat służby, zaś w art. 4 wymienione są warunki, które fakultatywnie mogą być wzięte w rachubę przy obliczaniu lat służby. Należało by tu wyrazić życzenie, by co do funkcjonariuszów na przyłączonych w październiku 1938 r. ziemiach Śląska Cieszyńskiego władze stosowały przepis tego artykułu liberalnie i okresy w tym artykule wymienione uwzględniały we wszystkich wypadkach, gdzie dana osoba wykaże się pracą dla sprawy polskiej za czasów zaborczych. Zaznaczyć jednak trzeba, że nawet przy najliberalniejszym stosowaniu tego artykułu w pewnych wypadkach przejęci funkcjonariusze będą upośledzeni w stosunku do swych kolegów, zatrudnionych od samego początku w służbie państwowej, polskiej, gdyż wspomniana w punkcie 3 tego artykułu wojskowa służba obowiązkowa trwała w Czechosłowacji także dla poborowych o wykształceniu średnim lub wyższym dwa lata, a nie jeden rok, jak w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SWolf">Art. 6 traktuje o czasie zaliczanym do wysługi emerytalnej, zaliczając do niej czas spędzony w służbie szkół prywatnych według art. 3 pkt. 2 oraz tworząc możliwość zaliczenia lat służby według projektowanej ustawy do wysługi emerytalnej w tych wypadkach, jeżeli go nie można zaliczyć według przepisów art. 2 dekretu Prezydenta z 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu przepisów emerytalnych na odzyskane ziemie.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SWolf">Przepisy artykułów od 6 do 10 uwzględniają stosunki służbowe tylko nauczycieli, a to ze względu na specjalne przepisy, obowiązujące w Polsce pod tym względem, a w szczególności dlatego, iż do służby nauczycielskiej przyjęło się osoby z prywatnej służby szkolnej i że zachodzi możliwość, iż do tej służby przyjmie się także niektóre osoby, nie władające na razie zupełnie poprawnie językiem polskim.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SWolf">Art. 7 mówi o ustaleniu fakultatywnym tych nauczycieli, którzy bądź już w czesko-słowackiej służbie byli definitywnymi, bądź mieli warunki do ustalenia. Analogiczny przepis co do innych funkcjonariuszów cywilno-prawnych nie jest potrzebny, gdyż co do nich istnieje już możliwość ustalenia według ustawy o państwowej służbie cywilnej z dnia 17 lutego 1922 r. (Dz. U. R. P. Nr 21, poz. 164), która nie jest uwarunkowana, jak w pragmatyce służbowej nauczycieli, trzyletnim okresem poprzedzającej służby.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SWolf">Art. 8 stwarza możność nominacji na kierowników publicznych szkół względnie na profesorów tych nauczycieli, którzy mają wymaganą ilość lat w służbie dotychczasowej, choć nie w Państwie Polskim.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SWolf">W art. 9 uwzględniono tych nauczycieli, którzy nie władając poprawnie językiem polskim chcieliby pozostać w służbie polskiej. Mogą oni być zrazu w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, przyjęci do służby nauczycielskiej, lecz pod warunkiem, że do dwu lat wykażą się dokładną znajomością tego języka.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SWolf">Osoby, które reflektują na udogodnienia względnie stanowiska nauczycieli, oznaczone w art. 7 do 9, zatem na ustalenie w służbie, na stanowisko kierownika, nominację na profesora, na przyjęcie mimo niedokładnej znajomości języka polskiego — muszą wnieść podania o przyjęcie do służby w Państwie Polskim najpóźniej do dnia 31 maja 1939 r., jak to ustalił Sejm. Rząd bowiem zaprojektował krótszy termin — do 30 kwietnia. Termin ten jest inny niż termin w art. 5, obowiązujący dla tych, którzy chcą być przyjęci do publiczno-prawnej służby w Państwie Polskim według postanowień art. 3 i 4. Różnica tłumaczy się tym, że kto się późno zdecydował na zgłoszenie do służby państwowej, musi się liczyć z tym, że warunki dla niego będą mniej dogodne, niż dla tych, którzy zgłosili się natychmiast i dlatego uzyskali pierwszeństwo.</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa postanowiła w interpretacji art. 4 p. 1 stwierdzić, że za pracę w organizacjach, mających na celu przyłączenie poszczególnych ziem do Państwa Polskiego, uważa się pracę także w tych organizacjach, które budziły ducha narodowego i uświadamiały ludność pod względem narodowym, chociaż wyraźnego celu przyłączenia ziemi do Polski ani w swych statutach, ani w swojej działalności na zewnątrz nie miały.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SWolf">Inne przepisy projektu nie wymagają specjalnego wyjaśnienia. Sejm poczynił niektóre zmiany, które są już uwzględnione w przedłożonym projekcie. Komisja Administracyjno-Samorządowa zwróciła szczególną uwagę na przepis art. 2 ust. (2), który przekreśla nadzieje wielu z nauczycieli polskich i najniższych pracowników publiczno-prawnych. Osoby te z nabytymi w ciężkich warunkach służby publiczno-prawnej u Czechów prawami dostały się do służby ojczyzny z upragnieniem oczekiwanej. Przyjęto je i do czasu zaszeregowania do przynależnych grup uposażeniowych dawano im przez kilka miesięcy w formie zaliczki niskie, nieraz bardzo niskie wynagrodzenia. Pocieszali się, że po zaszeregowaniu przyjdzie dopłata, do tego czasu odkładali nieraz najpotrzebniejsze zakupy, a niejeden pocieszał się, że zapłaci swoje długi. Zostali zaszeregowani nareszcie, a oto art. 2 ust. (1) zalicza im służbę od dnia rzeczywistego objęcia służby. Niestety, zaraz ustęp (2) wyraźnie pozbawia ich możności uzyskania tej dopłaty. Uzasadnia się to względami skarbowymi, a jednak kiedy rozważymy, że Państwo uzyskało z tym terenem ogromne bogactwa i źródła dochodów, przewyższające potrzeby tego kraju w wysokiej mierze, że Państwo skorzystało ze służby tych osób, gdyby bowiem ich nie było, musiałoby dla pełnienia tych zadań na tym terenie sprowadzić urzędników i nauczycieli z innych części Polski, którym by musiało płacić pełne pobory, a w wielu wypadkach pobory zwiększone o diety, że wreszcie chodzi tu o ludzi, którzy przez cały okres służby nawet w obcym państwie pracowali pośrednio także dla narodu i Państwa Polskiego, to uznać musimy, że jest to upośledzenie niesłuszne. Zwłaszcza, że w związku z innymi podobnymi fiskalnymi zarządzeniami, które albo żadnej, albo tylko mamą przysługę Państwu przynoszą, budzi to wrażenie nierównomiernego traktowania.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SWolf">Rozważając to senacka Komisja Administracyjno-Samorządowa nie proponuje jednak zmiany tego przepisu, zwłaszcza że odesłanie projektu do Sejmu oddaliłoby termin wejścia w życie tej tak oczekiwanej przez pracowników publiczno-prawnych ustawy. Lecz zwracam uwagę na to, że stylizacja art. 2 ust. (2) w przedłożonym projekcie jest tego rodzaju, że wypłata różnicy mogłaby być przez Rząd zaraz zarządzona.</u>
- <u xml:id="u-4.20" who="#SWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa rozpatrzyła przedłożony projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, na posiedzeniu w dniu 18 marca 1939 r. i wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r., bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SWolf">„Senat wzywa Rząd do zarządzenia, by w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, osoby, które na ziemiach przyłączonych do Polski zostały przyjęte do służby państwowej względnie do innej publiczno-prawnej służby, otrzymały w jakiejkolwiek bądź formie wynagrodzenie różnicy między wynagrodzeniem, jakie otrzymały faktycznie za czas od rzeczywistego objęcia obowiązków, a uposażeniem, określonym w piśmie nominacyjnym”.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#LeonWolf">Wysoki Senacie! Przedłożony rządowy projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, obejmuje przepisy o zaliczeniu czasu służby pracowników na ziemiach odzyskanych do służby państwowej w Rzeczypospolitej Polskiej tak dla ustalenia stosunków służbowych, jak również dla obliczenia wysokości emerytury. Pojęcie służby państwowej wzięte tu jest w szerszym tego słowa znaczeniu, gdyż obejmuje w ogóle służbę publicznoprawną, nie wyłączając służby w instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych, mających odrębną osobowość prawną. Nie objęta jest jednak tym projektem ustawy służba w przedsiębiorstwie „Polskie Koleje Państwowe”, a to dlatego, że dotychczasowe przepisy, odnoszące się do tego przedsiębiorstwa, wykazują dostateczne podstawy do regulowania stosunków służbowych tych funkcjonariuszów.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#LeonWolf">Głównego kontyngentu osób, które będą korzystać z przedłożonego projektu ustawy, dostarczają przyłączone powiaty Śląska Cieszyńskiego. Ludność tych powiatów przechodziła od czasu wojny światowej po raz trzeci zmianę suwerenności państwowej. Dostawszy się bowiem po rozpadnięciu Austrii pod władzę polską na krótki czas, przydzielona została w lipcu 1920 r. do byłej Republiki Czesko-Słowackiej, skąd wyzwolona, wróciła w październiku 1938 r. do Macierzy polskiej. Ciągłość jej życia społecznego w każdym względzie przerwana została w krótkim stosunkowo czasie trzy razy, a na niebezpieczeństwo utraty środków do życia, możności utrzymania swych rodzin oraz uzyskanych praw do większych zarobków i zaopatrzenia na starość i od wypadku — narażeni zawsze najbardziej byli ci, którzy służyli jako urzędnicy i jako funkcjonariusze państwowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#LeonWolf">Rządy polskie w latach 1918–20 na terenie Śląska Cieszyńskiego w tej części, która postanowieniem Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. została przydzielona do byłej Republiki Czesko Słowackiej, miały charakter prowizoryczny, sprawowane były przez regionalną Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, która pod względem administracyjno-prawnym pozostawiła status quo, i sprawa urzędników i funkcjonariuszów' publicznych nie stanowiła prawie żadnego zagadnienia. Po przyłączeniu tej części do Czechosłowacji nastąpiła pewna zmiana w personelu pracowników publiczno-prawnych. Była to zmiana, spowodowana z jednej strony terrorem uprawianym przez prywatne osoby i grupy osób, które niby bez wiedzy i bez woli oficjalnych władz starały się wymusić, by jak najmniej uświadomionych Polaków pozostało w służbie publicznej, z drugiej zaś strony nieraz nieuzasadnionym strachem pracowników Polaków samych, którzy zresztą spodziewając się w Polsce lepszych warunków sami opuszczali zajmowane stanowiska i szukali zatrudnienia w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#LeonWolf">Co do tych pracowników publiczno-prawnych, którzy pozostali, władze czesko-słowackie stanęły na ogół na stanowisku poszanowania nabytych praw, zaliczając im bez względu na ich narodowość strawione w austriackiej i przejściowej polskiej służbie lata wraz ze służbą wojskową. Swoją drogą z biegiem czasu wynajdywano tysiączne powody, by niewygodnych sobie funkcjonariuszów usunąć, ale zachowywano zazwyczaj wszelkie pozory prawa i o ile ktoś został zwolniony ze służby, otrzymywał należną mu według lat służby emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#LeonWolf">W ciągu 18 lat rządów czeskich zmieniło się wiele. Administrację państwową, a nawet samorządową obsadzono przez Czechów, tal: samo sądownictwo i prawie wszystkie inne urzędy państwowe. Tylko na poczcie przy kolei państwowej i krajowej zostały jeszcze z czasów austriackich na najniższych posterunkach Polacy. Pozostali też w polskich szkołach publicznych i prywatnych polscy nauczyciele. Wszyscy ci polscy pracownicy w służbie publicznej mieli z natury rzeczy trudne za czasów czeskich stanowisko i dlatego zrozumiałą rzeczą jest, że pragnęli zmiany i z niecierpliwością oczekiwali chwili, by się dostać do Polski.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#LeonWolf">Po przyłączeniu do Polski nie pozostał ani jeden Czech urzędnik tak w urzędach administracyjnych, jak skarbowych, sądowych i innych. Pozostali tylko nieliczni pracownicy niższej kategorii, Polacy mniej lub więcej uświadomieni. Czesi sami, nie czekając wkroczenia władz polskich, opuścili swoje stanowiska, niektórzy Polacy także wystąpili ze służby administracyjnej, szczególnie skarbowej, i przeszli do służby przedsiębiorstw prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#LeonWolf">Poza pracownikami kolejowymi z czasów czeskiej okupacji pozostali jednak w największej liczbie polscy nauczyciele i ci najbardziej są zainteresowani przepisami tej ustawy. Tak oni, jak i inni pracownicy publiczno-prawni Polacy, którzy za czasów czeskich znosili swój los, wzdychając do wyzwolenia, przechodzili do Polski z nadzieją, że ich byt się poprawi. Niestety, nie wszyscy zostali zaspokojeni. Na razie sytuacja ich w wielu wypadkach się pogorszyła. Dotąd w wielu wypadkach otrzymują za swą pracę bardzo skromne zaliczki, stawiające nieraz utrzymanie ich rodzin pod znakiem zapytania. Przedstawiony nam projekt ustawy ma położyć kres temu biedowaniu, dlatego czekają na przekształcenie go w ustawę z wielką niecierpliwością. Ponieważ wypłacano im dotychczas według asygnat służbowych zaliczki, oczekiwali dopłaty. Niestety, ta ustawa -tego ich życzenia ze względu na przepis ust. (2) art. 2 nie spełni. Na przeszkodzie temu stoją znowu przyczyny natury skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#LeonWolf">Jak zaznaczyłem, z uprawnień projektowanej ustawy korzystać będzie kilku urzędników administracyjnych i sądowych, kilkudziesięciu pracowników najniższych stopni służbowych, a poza tym przeważnie nauczyciele. Nauczyciele ci uczyli w polskich szkołach za czasów okupacji czeskiej. Wielu z nich uczyło w szkołach publicznych, byli zatem w służbie publicznej, ale znaczna ich liczba uczyła w szkołach prywatnych Macierzy Szkolnej. Dziś, gdy te prywatne szkoły stały się państwowymi, słuszną rzeczą jest, aby nauczyciele, którzy w nich w ciężkich warunkach uczyli, poświęcili się w tej służbie dla sprawy narodu, a także poza szkołą utrzymywali polskość — stawszy się polskimi nauczycielami publicznymi, utrzymywanymi ze środków Państwa Polskiego, korzystali z tych samych praw, co nauczyciele we wszystkich innych polskich szkołach, pracujący już od samego początku w szkołach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#LeonWolf">Według zestawienia Wydziału Oświecenia Publicznego w Katowicach przejęto do służby polskiej państwowej ze służby prywatnej Macierzy Szkolnej: z przedszkoli 51 nauczycieli, ze szkół powszechnych 53 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 10 i ze szkół zawodowych 2. Razem nauczycieli szkół prywatnych 116. Ze szkół publicznych zaś przejęto: ze szkół powszechnych 341 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 19, ze szkół zawodowych 3. Razem nauczycieli ze szkół publicznych przejęto 363. Wszystkich zaś nauczycieli z prywatnych i publicznych szkół przejęto obecnie do służby państwowej polskiej 479.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#LeonWolf">Ponieważ tu chodzi wyłącznie o osoby narodowości polskiej, z których wiele oddało sprawie utrzymania ducha narodowego na tym terenie wielkie usługi i tym samym przyczyniło się do przyłączenia tej ziemi do Polski, więc słuszną i sprawiedliwą rzeczą jest, żeby Państwo Polskie nie tylko w całej pełni uznało ich prawa, nabyte przez dawną służbę w urzędach i szkolnictwie, lecz aby także dla tych, którzy w czasach zaborczych poświęcili się nauczaniu w polskich szkołach prywatnych, nie mając widoków na zabezpieczenie swej przyszłości, stworzyło takie warunki, które by ich postawiły na równi z nauczycielami polskimi w szkołach publicznych, tak jak gdyby pracowali od samego początku w szkołach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#LeonWolf">Tym wymogom czyni zadość przedłożony projekt w art. 3. Uznaje za służbę państwową także okres, w którym funkcjonariusze państwowi sprawowali po objęciu władzy przez Polskę z polecenia władz państwowych urzędy komisarycznych naczelników gmin. Art. 3 wylicza te podstawy, które mają być uwzględnione obowiązkowo przy stwierdzeniu lat służby, zaś w art. 4 wymienione są warunki, które fakultatywnie mogą być wzięte w rachubę przy obliczaniu lat służby. Należało by tu wyrazić życzenie, by co do funkcjonariuszów na przyłączonych w październiku 1938 r. ziemiach Śląska Cieszyńskiego władze stosowały przepis tego artykułu liberalnie i okresy w tym artykule wymienione uwzględniały we wszystkich wypadkach, gdzie dana osoba wykaże się pracą dla sprawy polskiej za czasów zaborczych. Zaznaczyć jednak trzeba, że nawet przy najliberalniejszym stosowaniu tego artykułu w pewnych wypadkach przejęci funkcjonariusze będą upośledzeni w stosunku do swych kolegów, zatrudnionych od samego początku w służbie państwowej, polskiej, gdyż wspomniana w punkcie 3 tego artykułu wojskowa służba obowiązkowa trwała w Czechosłowacji także dla poborowych o wykształceniu średnim lub wyższym dwa lata, a nie jeden rok, jak w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#LeonWolf">Art. 6 traktuje o czasie zaliczanym do wysługi emerytalnej, zaliczając do niej czas spędzony w służbie szkół prywatnych według art. 3 pkt. 2 oraz tworząc możliwość zaliczenia lat służby według projektowanej ustawy do wysługi emerytalnej w tych wypadkach, jeżeli go nie można zaliczyć według przepisów art. 2 dekretu Prezydenta z 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu przepisów emerytalnych na odzyskane ziemie.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#LeonWolf">Przepisy artykułów od 6 do 10 uwzględniają stosunki służbowe tylko nauczycieli, a to ze względu na specjalne przepisy, obowiązujące w Polsce pod tym względem, a w szczególności dlatego, iż do służby nauczycielskiej przyjęło się osoby z prywatnej służby szkolnej i że zachodzi możliwość, iż do tej służby przyjmie się także niektóre osoby, nie władające na razie zupełnie poprawnie językiem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#LeonWolf">Art. 7 mówi o ustaleniu fakultatywnym tych nauczycieli, którzy bądź już w czesko-słowackiej służbie byli definitywnymi, bądź mieli warunki do ustalenia. Analogiczny przepis co do innych funkcjonariuszów cywilno-prawnych nie jest potrzebny, gdyż co do nich istnieje już możliwość ustalenia według ustawy o państwowej służbie cywilnej z dnia 17 lutego 1922 r. (Dz. U. R. P. Nr 21, poz. 164), która nie jest uwarunkowana, jak w pragmatyce służbowej nauczycieli, trzyletnim okresem poprzedzającej służby.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#LeonWolf">Art. 8 stwarza możność nominacji na kierowników publicznych szkół względnie na profesorów tych nauczycieli, którzy mają wymaganą ilość lat w służbie dotychczasowej, choć nie w Państwie Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#LeonWolf">W art. 9 uwzględniono tych nauczycieli, którzy nie władając poprawnie językiem polskim chcieliby pozostać w służbie polskiej. Mogą oni być zrazu w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, przyjęci do służby nauczycielskiej, lecz pod warunkiem, że do dwu lat wykażą się dokładną znajomością tego języka.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#LeonWolf">Osoby, które reflektują na udogodnienia względnie stanowiska nauczycieli, oznaczone w art. 7 do 9, zatem na ustalenie w służbie, na stanowisko kierownika, nominację na profesora, na przyjęcie mimo niedokładnej znajomości języka polskiego — muszą wnieść podania o przyjęcie do służby w Państwie Polskim najpóźniej do dnia 31 maja 1939 r., jak to ustalił Sejm. Rząd bowiem zaprojektował krótszy termin — do 30 kwietnia. Termin ten jest inny niż termin w art. 5, obowiązujący dla tych, którzy chcą być przyjęci do publiczno-prawnej służby w Państwie Polskim według postanowień art. 3 i 4. Różnica tłumaczy się tym, że kto się późno zdecydował na zgłoszenie do służby państwowej, musi się liczyć z tym, że warunki dla niego będą mniej dogodne, niż dla tych, którzy zgłosili się natychmiast i dlatego uzyskali pierwszeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#LeonWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa postanowiła w interpretacji art. 4 p. 1 stwierdzić, że za pracę w organizacjach, mających na celu przyłączenie poszczególnych ziem do Państwa Polskiego, uważa się pracę także w tych organizacjach, które budziły ducha narodowego i uświadamiały ludność pod względem narodowym, chociaż wyraźnego celu przyłączenia ziemi do Polski ani w swych statutach, ani w swojej działalności na zewnątrz nie miały.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#LeonWolf">Inne przepisy projektu nie wymagają specjalnego wyjaśnienia. Sejm poczynił niektóre zmiany, które są już uwzględnione w przedłożonym projekcie. Komisja Administracyjno-Samorządowa zwróciła szczególną uwagę na przepis art. 2 ust. (2), który przekreśla nadzieje wielu z nauczycieli polskich i najniższych pracowników publiczno-prawnych. Osoby te z nabytymi w ciężkich warunkach służby publiczno-prawnej u Czechów prawami dostały się do służby ojczyzny z upragnieniem oczekiwanej. Przyjęto je i do czasu zaszeregowania do przynależnych grup uposażeniowych dawano im przez kilka miesięcy w formie zaliczki niskie, nieraz bardzo niskie wynagrodzenia. Pocieszali się, że po zaszeregowaniu przyjdzie dopłata, do tego czasu odkładali nieraz najpotrzebniejsze zakupy, a niejeden pocieszał się, że zapłaci swoje długi. Zostali zaszeregowani nareszcie, a oto art. 2 ust. (1) zalicza im służbę od dnia rzeczywistego objęcia służby. Niestety, zaraz ustęp (2) wyraźnie pozbawia ich możności uzyskania tej dopłaty. Uzasadnia się to względami skarbowymi, a jednak kiedy rozważymy, że Państwo uzyskało z tym terenem ogromne bogactwa i źródła dochodów, przewyższające potrzeby tego kraju w wysokiej mierze, że Państwo skorzystało ze służby tych osób, gdyby bowiem ich nie było, musiałoby dla pełnienia tych zadań na tym terenie sprowadzić urzędników i nauczycieli z innych części Polski, którym by musiało płacić pełne pobory, a w wielu wypadkach pobory zwiększone o diety, że wreszcie chodzi tu o ludzi, którzy przez cały okres służby nawet w obcym państwie pracowali pośrednio także dla narodu i Państwa Polskiego, to uznać musimy, że jest to upośledzenie niesłuszne. Zwłaszcza, że w związku z innymi podobnymi fiskalnymi zarządzeniami, które albo żadnej, albo tylko mamą przysługę Państwu przynoszą, budzi to wrażenie nierównomiernego traktowania.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#LeonWolf">Rozważając to senacka Komisja Administracyjno-Samorządowa nie proponuje jednak zmiany tego przepisu, zwłaszcza że odesłanie projektu do Sejmu oddaliłoby termin wejścia w życie tej tak oczekiwanej przez pracowników publiczno-prawnych ustawy. Lecz zwracam uwagę na to, że stylizacja art. 2 ust. (2) w przedłożonym projekcie jest tego rodzaju, że wypłata różnicy mogłaby być przez Rząd zaraz zarządzona.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#LeonWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa rozpatrzyła przedłożony projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, na posiedzeniu w dniu 18 marca 1939 r. i wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r., bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#LeonWolf">„Senat wzywa Rząd do zarządzenia, by w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, osoby, które na ziemiach przyłączonych do Polski zostały przyjęte do służby państwowej względnie do innej publiczno-prawnej służby, otrzymały w jakiejkolwiek bądź formie wynagrodzenie różnicy między wynagrodzeniem, jakie otrzymały faktycznie za czas od rzeczywistego objęcia obowiązków, a uposażeniem, określonym w piśmie nominacyjnym”.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji, która jest umieszczona w druku senackim nr 46 i którą odczytał p. sprawozdawca.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-5.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druki senackie nr 29 i 33) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
- <u xml:id="u-5.5" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji, która jest umieszczona w druku senackim nr 46 i którą odczytał p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druki senackie nr 29 i 33) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#StefanDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt zmiany ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Projekt ten nowelizuje ustawę z dnia 23 stycznia 1937 r. w duchu rozszerzenia zasięgu ochotniczego przeszkalania kadr rezerwowych lotnictwa.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SSiciński">Współczesny wielki i ciągły rozwój techniki w kierunku opanowania przestworzy wysuwa lotnictwo wojskowe na eksponowane miejsce w pracy wojennej, a zwłaszcza w polskich warunkach geograficznych nakazuje zwrócić specjalną uwagę na pełne pogotowie powietrzne Państwa.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SSiciński">Musimy dążyć do maksymalnego zwiększenia rezerw lotniczych, a tym samym stworzyć jak najlepsze warunki dla ich szkolenia. Piloci, obserwatorzy i strzelcy samolotowi w rezerwie otrzymali wyszkolenie w służbie czynnej, a następnie kształceni są dalej na ćwiczeniach przymusowych. Jednakże ograniczenie się do ćwiczeń przymusowych jest wobec coraz to nowych zdobyczy technicznych oraz konieczności częstego treningu — stanowczo niewystarczające.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SSiciński">Ażeby umożliwić intensywniejsze doszkalanie rezerw na drodze ochotniczych ćwiczeń, uregulowano tę sprawę ustawą z dnia 23 stycznia 1937 r. o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Ustawą tą zostali objęci tylko żołnierze-piloci rezerwy z wyłączeniem cywilnych pilotów komunikacyjnych, pilotów oblatujących aparaty lotnicze itd. oraz obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SSiciński">Ponieważ praca pilotów cywilnych zbyt odbiega dzisiaj od wymagań stawianych pilotom wojskowym, należy im zapewnić czysto wojskowe wyszkolenie i nie wyłączać z ochotniczych lotów ćwiczebnych, lecz objąć niniejszą ustawą w myśl poprawki sejmowej Komisji Wojskowej, przyjętej przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SSiciński">Rola obserwatorów i strzelców samolotowych, nie mniej ważna od roli pilotów i również wymagająca odpowiednio intensywnego doszkalania, znalazła właściwy wyraz w niniejszej ustawie, która jednolicie reguluje sprawę ochotniczych lotów ćwiczebnych zarówno dla pilotów, jak obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
- <u xml:id="u-6.6" who="#SSiciński">Udostępnienie ośrodków przysposobienia wojskowego lotniczego dla lotów ćwiczebnych ułatwi odbywanie lotniczego treningu ze względu na to, że ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego są bardziej rozrzucone w terenie, a tym samym odległość dojazdów jest znacznie mniejsza; jest również bardzo ważne z punktu widzenia odciążenia treningowych eskadr pułków, ćwiczących także pilotów służby czynnej.</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SSiciński">Ze względu na wielkie znaczenie dla Państwa posiadania dobrze przygotowanych rezerw personelu lotniczego wydatki z tym związane należy uznać za konieczne, a kwestia oszczędnościowa musi zejść na drugi plan.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SSiciński">Przechodzę obecnie do omówienia poszczególnych artykułów referowanej ustawy (druk sejmowy nr 31):</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SSiciński">Art. 1 ustęp (1) — zmiana ma charakter zasadniczy i jest najważniejsza. Ustawa z dnia 23 stycznia 1937 r. mówiła o ochotniczych lotach ćwiczebnych tylko dla pilotów rezerwy. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych rozciąga to prawo na obserwatorów i strzelców samolotowych. Komisja Wojskowa Sejmu wniosła do projektu rządowego poprawkę, przyjętą przez Sejm, polegającą na skreśleniu ustępu (2) art. 1, który pozbawiał prawa do ochotniczych lotów ćwiczebnych tych żołnierzy rezerwy, którzy z racji swoich zajęć zawodowych lub zarobkowych wykonywują czynności pilotów komunikacyjnych lub pilotów oblatujących aparaty lotnicze. Poprawka ta jest słuszna, ponieważ piloci komunikacyjni i inni nie mogą ćwiczyć lotów zespołowych, akrobacyj itp., wymaganych od lotnika wojskowego.</u>
- <u xml:id="u-6.10" who="#SSiciński">Zmiany art. 2, 3, 6 i 9 mają charakter formalno-prawny, wynikający ze zmiany art. 1, i nie wymagają szczegółowego omówienia.</u>
- <u xml:id="u-6.11" who="#SSiciński">Art. 4 — w wierszu 7 Komisja Wojskowa Sejmu skreśliła wyrazy „w złotych”, a tabelce nadano treść, jak w druku nr 29. Istota poprawki sejmowej polega na tym, że projekt rządowy przyznawał wyższe dodatki lotnicze pilotom i obserwatorom, niż strzelcom samolotowym, a Komisja Wojskowa Sejmu zrównała strzelców samolotowych w dodatkach lotniczych z pilotami i obserwatorami, uważając, że służba strzelców samolotowych jest równie ciężka i odpowiedzialna, jak pilotów i obserwatorów. Poprawkę tę Komisja Wojskowa Senatu uznaje za słuszną.</u>
- <u xml:id="u-6.12" who="#SSiciński">Art. 7 przewiduje jako miejsce odbywania lotów ćwiczebnych nie tylko pułki lotnicze, lecz również przynależne do nich ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego, co ma znaczenie ze względu na odciążenie eskadr ćwiczebnych pułków.</u>
- <u xml:id="u-6.13" who="#SSiciński">Art. 2, 3, 4 referowanej ustawy stanowią zwykłą formę końcową aktu prawnego.</u>
- <u xml:id="u-6.14" who="#SSiciński">W imieniu Komisji Wojskowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 29) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#StanisławSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt zmiany ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Projekt ten nowelizuje ustawę z dnia 23 stycznia 1937 r. w duchu rozszerzenia zasięgu ochotniczego przeszkalania kadr rezerwowych lotnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#StanisławSiciński">Współczesny wielki i ciągły rozwój techniki w kierunku opanowania przestworzy wysuwa lotnictwo wojskowe na eksponowane miejsce w pracy wojennej, a zwłaszcza w polskich warunkach geograficznych nakazuje zwrócić specjalną uwagę na pełne pogotowie powietrzne Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#StanisławSiciński">Musimy dążyć do maksymalnego zwiększenia rezerw lotniczych, a tym samym stworzyć jak najlepsze warunki dla ich szkolenia. Piloci, obserwatorzy i strzelcy samolotowi w rezerwie otrzymali wyszkolenie w służbie czynnej, a następnie kształceni są dalej na ćwiczeniach przymusowych. Jednakże ograniczenie się do ćwiczeń przymusowych jest wobec coraz to nowych zdobyczy technicznych oraz konieczności częstego treningu — stanowczo niewystarczające.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#StanisławSiciński">Ażeby umożliwić intensywniejsze doszkalanie rezerw na drodze ochotniczych ćwiczeń, uregulowano tę sprawę ustawą z dnia 23 stycznia 1937 r. o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Ustawą tą zostali objęci tylko żołnierze-piloci rezerwy z wyłączeniem cywilnych pilotów komunikacyjnych, pilotów oblatujących aparaty lotnicze itd. oraz obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#StanisławSiciński">Ponieważ praca pilotów cywilnych zbyt odbiega dzisiaj od wymagań stawianych pilotom wojskowym, należy im zapewnić czysto wojskowe wyszkolenie i nie wyłączać z ochotniczych lotów ćwiczebnych, lecz objąć niniejszą ustawą w myśl poprawki sejmowej Komisji Wojskowej, przyjętej przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#StanisławSiciński">Rola obserwatorów i strzelców samolotowych, nie mniej ważna od roli pilotów i również wymagająca odpowiednio intensywnego doszkalania, znalazła właściwy wyraz w niniejszej ustawie, która jednolicie reguluje sprawę ochotniczych lotów ćwiczebnych zarówno dla pilotów, jak obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#StanisławSiciński">Udostępnienie ośrodków przysposobienia wojskowego lotniczego dla lotów ćwiczebnych ułatwi odbywanie lotniczego treningu ze względu na to, że ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego są bardziej rozrzucone w terenie, a tym samym odległość dojazdów jest znacznie mniejsza; jest również bardzo ważne z punktu widzenia odciążenia treningowych eskadr pułków, ćwiczących także pilotów służby czynnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#StanisławSiciński">Ze względu na wielkie znaczenie dla Państwa posiadania dobrze przygotowanych rezerw personelu lotniczego wydatki z tym związane należy uznać za konieczne, a kwestia oszczędnościowa musi zejść na drugi plan.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#StanisławSiciński">Przechodzę obecnie do omówienia poszczególnych artykułów referowanej ustawy (druk sejmowy nr 31):</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#StanisławSiciński">Art. 1 ustęp (1) — zmiana ma charakter zasadniczy i jest najważniejsza. Ustawa z dnia 23 stycznia 1937 r. mówiła o ochotniczych lotach ćwiczebnych tylko dla pilotów rezerwy. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych rozciąga to prawo na obserwatorów i strzelców samolotowych. Komisja Wojskowa Sejmu wniosła do projektu rządowego poprawkę, przyjętą przez Sejm, polegającą na skreśleniu ustępu (2) art. 1, który pozbawiał prawa do ochotniczych lotów ćwiczebnych tych żołnierzy rezerwy, którzy z racji swoich zajęć zawodowych lub zarobkowych wykonywują czynności pilotów komunikacyjnych lub pilotów oblatujących aparaty lotnicze. Poprawka ta jest słuszna, ponieważ piloci komunikacyjni i inni nie mogą ćwiczyć lotów zespołowych, akrobacyj itp., wymaganych od lotnika wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#StanisławSiciński">Zmiany art. 2, 3, 6 i 9 mają charakter formalno-prawny, wynikający ze zmiany art. 1, i nie wymagają szczegółowego omówienia.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#StanisławSiciński">Art. 4 — w wierszu 7 Komisja Wojskowa Sejmu skreśliła wyrazy „w złotych”, a tabelce nadano treść, jak w druku nr 29. Istota poprawki sejmowej polega na tym, że projekt rządowy przyznawał wyższe dodatki lotnicze pilotom i obserwatorom, niż strzelcom samolotowym, a Komisja Wojskowa Sejmu zrównała strzelców samolotowych w dodatkach lotniczych z pilotami i obserwatorami, uważając, że służba strzelców samolotowych jest równie ciężka i odpowiedzialna, jak pilotów i obserwatorów. Poprawkę tę Komisja Wojskowa Senatu uznaje za słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#StanisławSiciński">Art. 7 przewiduje jako miejsce odbywania lotów ćwiczebnych nie tylko pułki lotnicze, lecz również przynależne do nich ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego, co ma znaczenie ze względu na odciążenie eskadr ćwiczebnych pułków.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#StanisławSiciński">Art. 2, 3, 4 referowanej ustawy stanowią zwykłą formę końcową aktu prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#StanisławSiciński">W imieniu Komisji Wojskowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 29) bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane (druk sejmowy nr 107 i druk senacki nr 52) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#StefanDąbkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane (druk sejmowy nr 107 i druk senacki nr 52) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Rządowy projekt ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane zmierza do uporządkowania stanu prawnego w dziedzinie ustawodawstwa skarbowego na tych ziemiach. Ma on na celu unifikację ustawodawstwa przez wprowadzenie na teren ziem odzyskanych przepisów prawa materialnego oraz formalnego w zakresie danin publicznych i monopolów państwowych, a więc ustaw podatkowych, ustaw o monopolach państwowych i ordynacji podatkowej.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SDrozdowski">Wprowadzenie tych przepisów Jest konieczne nie tylko z uwagi na potrzebę zachowania ładu prawnego, ale również i ze względów gospodarczych. System ustawodawstwa podatkowego czeskiego jest różny od systemu polskiego; szczególnie poważne różnice zachodzą w samym obciążeniu podatkowym. Gdyby więc na terenie ziem przyłączonych utrzymane było ustawodawstwo czeskie, to w konsekwencji wytworzyłaby się sytuacja, że takie same podmioty podatkowe na terenie Państwa Polskiego byłyby pod względem obciążenia podatkowego traktowane niejednolicie. Niejednakowe traktowanie jednostek gospodarczych, pracujących w jednym organizmie gospodarczym, mogłoby pociągnąć za sobą pewne perturbacje gospodarcze przez powstanie warunków nierównej konkurencji.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SDrozdowski">Ujednolicenie ustawodawstwa podatkowego da w danym wypadku korzyści gospodarcze ziemiom przyłączonym, a to z tego względu, że obciążenie podatkowe w Polsce jest znacznie mniej skomplikowane i mniejsze, niż ustawodawstwo i obciążenie podatkowe czesko słowackie. Jedynie silniej obciążone w Polsce są dochody, pobierane w formie uposażeń lub wynagrodzeń za najemną pracę, w szczególności przy niższych zarobkach.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SDrozdowski">Różnice w obciążeniach pomiędzy obciążeniem czeskim a polskim charakteryzują następujące cyfry. Przytoczę je tutaj, ponieważ jest to ciekawe, jakie są różnice w obciążeniu ogólnym podatkami bezpośrednimi poszczególnych kategoryj podatników w Czechosłowacji i obecnie w Polsce. A więc np. adwokat — mówię oczywiście tylko o podatkach bezpośrednich, bo podatki pośrednie dotyczą wszystkich jednakowo — który w Czechosłowacji płacił rocznie przeciętnie 1.016 zł podatku, w Polsce będzie płacił tylko 719 zł. Następnie mały kupiec, który prowadził handel towarowy i płacił 861 zł wszystkich podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, w Polsce będzie płacił tylko 471 zł. To jest obliczone na podstawie konkretnych wymiarów. Kupiec większy, który płacił 8.404 zł podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, będzie w Polsce płacił 5.345 zł, a np. mały rolnik, który posiadał 0,77 ha i płacił w Czechosłowacji 16 zł podatków bezpośrednich, w Polsce będzie płacił tylko 3 zł rocznic. Rolnik, który ma 217 ha ziemi i płacił w Czechosłowacji 3.246 zł, w Polsce będzie płacił 2.873 zł, a więc również mniej. Jedynie urzędnicy i robotnicy stanowią wyjątek. A więc robotnik, który zarabiał rocznie 2.880 zł, opłacał w Czechosłowacji 46 zł rocznie podatku, w Polsce będzie płacił 132 zł; urzędnik który zarabiał rocznie 13.200 zł, to jest pobierający mniej więcej 1000 zł miesięcznej pensji, płacił w Czechosłowacji 965 zł, w Polsce będzie płacił 1.636 zł. Jak Państwo widzą opodatkowanie dochodu z pracy najemnej jest w Polsce większe niż w Czechosłowacji. Z powyższego zestawienia wynika, że poza warstwą robotniczą i urzędniczą wszystkie warstwy płatników będą płaciły mniej niż dotychczas. Dotyczy to zarówno rolników, jak i właścicieli nieruchomości, kupców i rzemieślników oraz wolnych zawodów.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SDrozdowski">System czeski podatków bezpośrednich ujęty był w ustawie o podatkach bezpośrednich, która normowała 8 podatków: dochodowy, ogólny zarobkowy, szczególny zarobkowy, gruntowy, budynkowy, rentowy, od tantiem i od wyższych uposażeń, dalej w ustawach o podatku obrotowym od przedmiotów zbytku, o podatku od mięsa, o należytości kartelowej, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SDrozdowski">Z powyżej wyszczególnionych wszystkie, z wyłączeniem trzech ostatnich, znajdują swe odpowiedniki w polskim ustawodawstwie podatkowym.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SDrozdowski">Jeśli chodzi o merytoryczną stronę ustawy, to bliższego omówienia wymagają przepisy, dotyczące podatków bezpośrednich.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw, normujących podatki bezpośrednie w systemie podatkowym czeskim (wyszczególnienie tych ustaw znajduje się w art. 22 omawianego projektu ustawy pod pkt. od 1–19), wprowadza się następujące akty ustawodawcze polskie:</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SDrozdowski">1) ustawę o państwowym podatku dochodowym,</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SDrozdowski">2) ustawę o podatku obrotowym,</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SDrozdowski">3) ustawę o opłatach rejestracyjnych,</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SDrozdowski">4) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zmianie przepisów o państwowym podatku gruntowym,</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#SDrozdowski">5) ustawę w przedmiocie wyrównania podatków gruntowych,</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SDrozdowski">6) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o specjalnym podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych,</u>
- <u xml:id="u-8.14" who="#SDrozdowski">7) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o państwowym podatku od uboju,</u>
- <u xml:id="u-8.15" who="#SDrozdowski">8) ordynację podatkową.</u>
- <u xml:id="u-8.16" who="#SDrozdowski">Powyższe ustawy obowiązywać mają na całym terenie ziem odzyskanych. Ponadto wprowadza się na ziemie odzyskane i włączone do województwa krakowskiego i lwowskiego ustawy o podatku od kapitałów i rent, o państwowym podatku od energii elektrycznej oraz dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej — o podatku od nieruchomości oraz o podatku od lokali. Te ostatnie ustawy z uwagi na zawarte w nich przepisy, wyłączające obszar województwa śląskiego z pod mocy ich działania, nie mogą być rozciągnięte na województwo śląskie bez zgody Sejmu Śląskiego.</u>
- <u xml:id="u-8.17" who="#SDrozdowski">Zaznacza się, że rozciągnięcie na ziemie włączone do województwa śląskiego specjalnych ustaw podatkowych, obowiązujących wyłącznie na terenie województwa śląskiego, nie jest regulowane omawianym projektem ustawy, ponieważ jest ono objęte uprawnieniami Sejmu Śląskiego.</u>
- <u xml:id="u-8.18" who="#SDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw czeskich o należytościach kartelowych, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym, jako nie mających odpowiednika w polskim ustawodawstwie podatkowym, projekt ustawy nie wprowadza nowych obciążeń.</u>
- <u xml:id="u-8.19" who="#SDrozdowski">Zasadniczo ustawa wchodzi w życie z mocą obowiązującą z dniem 1 kwietnia 1939 r. i dopiero od 1 kwietnia obowiązują wszystkie jej przepisy, w danym wypadku odnoszące się do podatków bezpośrednich.</u>
- <u xml:id="u-8.20" who="#SDrozdowski">Od ogólnej tej zasady przyjęto jednak kilka wyjątków, a mianowicie:</u>
- <u xml:id="u-8.21" who="#SDrozdowski">1) podatek dochodowy zostanie pobrany na terenie ziem odzyskanych od dochodów, osiągniętych od 1 stycznia 1939 r., pomimo że ustawa wchodzi w życie od 1 kwietnia. Pozostaje to w ścisłym związku z konstrukcją ustawy o podatku dochodowym, która nie przewiduje możności dzielenia okresu gospodarczego, w którym osiąga się dochody, na części i przyjmuje jako podstawę do opodatkowania dochód osiągnięty w ciągu okresu rocznego.</u>
- <u xml:id="u-8.22" who="#SDrozdowski">Wymiar podatku dochodowego z działu 1 będzie dokonany więc po raz pierwszy za rok podatkowy 1940 w roku kalendarzowym 1940 od dochodów uzyskanych w roku operacyjnym 1939.</u>
- <u xml:id="u-8.23" who="#SDrozdowski">2) Specjalnemu podatkowi od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych, podlegają wynagrodzenia wypłacane od 1 października 1938 r. Ponieważ to byli przeważnie urzędnicy państwowi, delegowani z miejsc swej stałej pracy i tam pobierali wynagrodzenia, więc automatycznie potrącano im ten podatek specjalny od wynagrodzeń.</u>
- <u xml:id="u-8.24" who="#SDrozdowski">3) Podatek gruntowy oraz podatek obrotowy ma być pobrany po raz pierwszy od 1 stycznia 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-8.25" who="#SDrozdowski">Wszystkie inne podatki bezpośrednie będą wymierzane poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-8.26" who="#SDrozdowski">Projekt ustawy przyjął zasadę zachowania ciągłości podatkowej. Zasada ta polega na tym, że wszystkie podatki za rok 1938, których wymiar dokonywany jest po upływie roku operacyjnego, zostaną wymierzone w r. 1939 przez polskie władze skarbowe. Wyłomem w tej zasadzie jest nieopodatkowanie podatkiem dochodowym w myśl postanowień projektu dochodów z działu I, uzyskanych na terenie ziem odzyskanych w ciągu r. 1938. Podatek dochodowy za rok podatkowy 1939 w ogóle według projektu nie będzie wymierzony.</u>
- <u xml:id="u-8.27" who="#SDrozdowski">Następną z kolei zasadą, przyjętą przez projekt ustawy, jest, że wymiar podatków bezpośrednich za rok gospodarczy 1938 będzie się odbywał według przepisów materialnych ustawodawstwa czeskiego.</u>
- <u xml:id="u-8.28" who="#SDrozdowski">Omówione powyżej przepisy projektu ustawy, odnoszącej się do podatków bezpośrednich, na ogół wątpliwości nie nasuwają. Zastrzeżenia budzi tylko sprawa opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów, uzyskanych w okresie od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. z tytułu uposażeń służbowych lub wynagrodzeń za najemną pracę. W myśl przepisów projektu ustawy dochody te winny być opodatkowane już od 1 stycznia 1939 r. według stawek obowiązujących w polskiej ustawie o podatku dochodowym. Ponieważ do chwili obecnej obowiązuje na terenie ziem odzyskanych czeska ustawa o podatku dochodowym, podatek dochodowy od uposażeń obliczany był przez służbodawców i potrącany według stawek, przewidzianych ustawą czeską, a wobec tego, że stawki te były, w szczególności jeśli chodzi o mniejsze uposażenia, znacznie niższe od stawek przewidzianych w ustawodawstwie polskim, zajdzie w świetle projektu ustawy konieczność dobrania tego podatku za czas od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. w tych wszystkich wypadkach, w których stawki według ustaw czeskich są niższe od stawek, zawartych w polskiej ustawie o podatku dochodowym. W konsekwencji służbodawcy byliby zmuszeni dla wyrównania różnicy do dokonania dodatkowych potrąceń z uposażeń wypłaconych w miesiącu kwietniu, co zredukowałoby zarobki kwietniowe do minimum i mogłoby wywołać niepotrzebne nie zadowolenie, w szczególności wśród warstwy robotniczej. W tym stanie rzeczy wydaje się koniecznym, aby Minister Skarbu na zasadzie art. 123 ordynacie podatkowej umorzył w całości niedobrane kwoty podatku dochodowego od uposażeń wypłaconych na terenie ziem odzyskanych w okresie od dn. 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. Komisja Skarbowa przyjęła rezolucję, którą na końcu mojego referatu odczytam z prośbą o przyjęcie.</u>
- <u xml:id="u-8.29" who="#SDrozdowski">Zachodzi również konieczność umorzenia na zasadzie art. 123 ordynacji podatkowej tej części podatku obrotowego, wymierzonego na podstawie czeskiej ustawy o podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października 1938 r. do 31 grudnia 1938 r., jaka wynika z różnicy między kwotą podatku ustalonego przez zastosowanie stawek obowiązujących w czeskiej ustawie o podatku obrotowym a kwotą podatku ustaloną przez zastosowanie stawki, przewidzianej w polskiej ustawie o podatku przemysłowym.</u>
- <u xml:id="u-8.30" who="#SDrozdowski">Sprawa polega na tym, że stosunkowo bardzo wysokie stawki czeskiego podatku obrotowego miały uzasadnienie w tym, że podatek obrotowy pobierany był w formie podatku scalonego. Z chwilą przyłączenia Zaolzia do Polski podatek ten utracił charakter podatku scalonego, ponieważ każda faza obrotu w obrocie z resztą terytorium Państwa Polskiego podlegała oddzielnie opodatkowaniu podatkiem przemysłowym. Jeśli w warunkach czeskich nie był on dla przedsiębiorstwa uciążliwy z uwagi na policzalność jego do rachunków i przerzucalność, o tyle w nowopowstałych warunkach stał się wyjątkowo uciążliwy. Przedsiębiorstwa położone na Zaolziu, zmuszone przystosować się do warunków, panujących na rynkach polskich, zaniechały w ogóle doliczania podatku do rachunków, poczynając od 1 października 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-8.31" who="#SDrozdowski">Obciążenie obrotów, dokonywanych przez przedsiębiorstwa położone na terenie ziem odzyskanych w czasie od 1 października 1938 r., wyższą stawką podatkową niż obrotów przedsiębiorstw położonych poza tym terenem, przeczy zasadzie równomierności opodatkowania i stanowi dotkliwe obciążenie przedsiębiorstw zaolziańskich. Obciążenie takie przeczy zasadzie słuszności, ponieważ producent pociągany jest w danym wypadku do opłacania podatki według stawki obejmującej wszystkie fazy oblotu od producenta aż do konsumenta, choć każda następna faza obrotu jest obciążona oddzielnie podatkiem przemysłowym.</u>
- <u xml:id="u-8.32" who="#SDrozdowski">Powyżej podane argumenty w przekonywujący sposób uzasadniają potrzebę umorzenia różnicy w podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października do 31 grudnia 1938 r. Dlatego Komisja Skarbowa przyjęła drugą rezolucję, którą Państwo mają w druku i którą odczytam przy końcu mojego referatu.</u>
- <u xml:id="u-8.33" who="#SDrozdowski">Przepisy rozdziału II obejmują opłaty stemplowe i daniny pokrewne. Mówią one ogólnie, że wszystkie przepisy obowiązujące w dniu wejścia w życie omawianej ustawy rozciąga się na ziemie odzyskane. Dniem wejścia w życie ustawy jest dzień 1 kwietnia 1939 r., do tego czasu mają obowiązywać przepisy czeskie. Takie sformułowanie przepisów tłumaczy się wielką różnorodnością i skomplikowaniem tych przepisów zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i czeskosłowackiem.</u>
- <u xml:id="u-8.34" who="#SDrozdowski">Przepisy, odnoszące się do opłat na rzecz Funduszu Pracy, ujęte w rozdziale III projektu postanawiają, że na ziemie odzyskane rozciąga się moc obowiązującą rozdziału III ustawy o Funduszu Pracy, który to rozdział mówi o środkach finansowych, czerpanych przez ten Fundusz. Opłaty na Fundusz Pracy pobierane od uposażeń i wynagrodzeń za pracę, od diet posłów i senatorów oraz od tantiem, mają być pobrane od należności, przypadających za czas od 1 stycznia 1939 r. Opłaty należne od notariuszów, pisarzy hipotecznych i wolnych zajęć zawodowych pobrane będą po raz pierwszy od dochodów osiągniętych w r. 1939. Wszystkie inne opłaty na Fundusz Pracy, a więc: opłaty od biletów sprzedawanych na wszelkie widowiska, od totalizatora, od cukru, od piwa, żarówek, od spożycia gazu, od czynszu dzierżawnego. przebywania w godzinach nocnych w zakładach gastronomicznych — mają być pobierane, poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-8.35" who="#SDrozdowski">Przepisy w zakresie podatków pośrednich oraz monopolów przewidują, że polskie akty ustawodawcze, składające się na system podatków pośrednich oraz monopoli, wchodzą w życie na terenie ziem odzyskanych z dniem 1 kwietnia 1939 r. Z tym dniem tracą moc wszelkie ustawy czeskie o podatkach pośrednich, mające swój odpowiednik w ustawodawstwie polskim. Zauważyć należy, że te czeskie podatki pośrednie, które nie miały równoważnika w polskich podatkach: podatek od węgla, siły wodnej, żarówek, lemoniad i proszków do ciast, zostały uchylone wcześniej, a mianowicie dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 listopada 1938 r. Wśród wprowadzonych na teren ziem odzyskanych podatków pośrednich projekt ustawy wymienia również i opłaty przemiałowe od mąki i kaszy. Wprowadzenie tych opłat wpłynie dodatnio na unormowanie stosunków w przemyśle młynarskim, niepobieranie bowiem do chwili obecnej tych opłat na terenie Zaolzia stworzyło warunki niezdrowej konkurencji ze szkodą dla młynów położonych poza obrębem ziem odzyskanych.</u>
- <u xml:id="u-8.36" who="#SDrozdowski">Przepisy dotyczące różnych danin publicznych i monopoli, zawarte w rozdziale VI projektu, przewidują rozciągnięcie od dnia 1 kwietnia 1939 r. na teren ziem odzyskanych ustawy o spłacie zaległości podatkowych, ustawy o pobieraniu odsetek od zaległości w podatkach i innych daninach oraz opłatach, ustawy o pobieraniu dodatków do niektórych podatków oraz ustawy o ulgach inwestycyjnych. Tę ostatnią z następującymi zmianami:</u>
- <u xml:id="u-8.37" who="#SDrozdowski">1) Jeśli chodzi o ustalenie obszarów wchodzących w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego, to uzupełnia się je przez dołączenie do nich części obszaru ziem odzyskanych.</u>
- <u xml:id="u-8.38" who="#SDrozdowski">2) Jeśli chodzi o ulgi dla nabywców pojazdów mechanicznych, to zwęża się okres czasu, w którym nabycie pojazdu uprawnia do korzystania z ulg, zastępując datę 1 stycznia 1938 r. datą 1 października 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-8.39" who="#SDrozdowski">3) Przepisów przejściowych ustawy o ulgach inwestycyjnych nie rozciąga się na obszar ziem odzyskanych.</u>
- <u xml:id="u-8.40" who="#SDrozdowski">Kwestię ulg podatkowych, nabytych na podstawie przepisów uchylonych przez projekt ustawy, omawiana ustawa załatwia w ten sposób, że ulgi raz już nabyte utrzymuje się w mocy.</u>
- <u xml:id="u-8.41" who="#SDrozdowski">Co do ulg dla nowo wznoszonych budowli to:</u>
- <u xml:id="u-8.42" who="#SDrozdowski">1) dla domów, których budowę rozpoczęto przed 1 października 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w czeskich przepisach uchylonych w niniejszym projekcie ustawy, 2) dla domów, których budowę rozpoczęto od dnia 1 października do 31 grudnia 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w polskiej ustawie z dnia 24 marca 1933 r. o ulgach dla nowowzniesionych budowli, 3) dla domów, których budowę rozpoczęto po 1 stycznia 1939 r., stosuje się ulgi przewidziane w ustawie o ulgach inwestycyjnych z 9 kwietnia 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-8.43" who="#SDrozdowski">Sprawa potrącenia z dochodu kosztów inwestycji z art. 16 ustawy o ulgach inwestycyjnych z uwagi na przepis art. 5 omawianego projektu ustawy., że po raz pierwszy opodatkowuje się podatkiem dochodowym dochody, osiągnięte w r. 1939 — stanie się aktualna dopiero w 1940 r., tj. w roku dokonania pierwszego wymiaru podatku dochodowego dla osób, mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie Zaolzia. W tym wypadku potrąceniu ulegną koszty inwestycji wyłożone w ciągu r. 1939.</u>
- <u xml:id="u-8.44" who="#SDrozdowski">W przepisach końcowych obok przepisu art. 22, wymieniającego wszystkie ustawy skarbowe czeskie, które podlegają uchyleniu, znajduje się również ważny przepis, upoważniający Ministra Skarbu oraz Ministra Opieki Społecznej do wydawania przepisów przejściowych, związanych z rozciągnięciem ustaw wymienionych w poszczególnych rozdziałach omawianego projektu ustawy.</u>
- <u xml:id="u-8.45" who="#SDrozdowski">Sejm przyjął projekt ustawy bez zmian. W imieniu Komisji Skarbowej proszę o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu przedłożenia rządowego bez zmian z następującymi rezolucjami:</u>
- <u xml:id="u-8.46" who="#SDrozdowski">Rezolucja I: „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w. tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.”. Rezolucja II: „Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1–19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów.”</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoki Senacie! Rządowy projekt ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane zmierza do uporządkowania stanu prawnego w dziedzinie ustawodawstwa skarbowego na tych ziemiach. Ma on na celu unifikację ustawodawstwa przez wprowadzenie na teren ziem odzyskanych przepisów prawa materialnego oraz formalnego w zakresie danin publicznych i monopolów państwowych, a więc ustaw podatkowych, ustaw o monopolach państwowych i ordynacji podatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#MarianWacławDrozdowski">Wprowadzenie tych przepisów Jest konieczne nie tylko z uwagi na potrzebę zachowania ładu prawnego, ale również i ze względów gospodarczych. System ustawodawstwa podatkowego czeskiego jest różny od systemu polskiego; szczególnie poważne różnice zachodzą w samym obciążeniu podatkowym. Gdyby więc na terenie ziem przyłączonych utrzymane było ustawodawstwo czeskie, to w konsekwencji wytworzyłaby się sytuacja, że takie same podmioty podatkowe na terenie Państwa Polskiego byłyby pod względem obciążenia podatkowego traktowane niejednolicie. Niejednakowe traktowanie jednostek gospodarczych, pracujących w jednym organizmie gospodarczym, mogłoby pociągnąć za sobą pewne perturbacje gospodarcze przez powstanie warunków nierównej konkurencji.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#MarianWacławDrozdowski">Ujednolicenie ustawodawstwa podatkowego da w danym wypadku korzyści gospodarcze ziemiom przyłączonym, a to z tego względu, że obciążenie podatkowe w Polsce jest znacznie mniej skomplikowane i mniejsze, niż ustawodawstwo i obciążenie podatkowe czesko słowackie. Jedynie silniej obciążone w Polsce są dochody, pobierane w formie uposażeń lub wynagrodzeń za najemną pracę, w szczególności przy niższych zarobkach.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#MarianWacławDrozdowski">Różnice w obciążeniach pomiędzy obciążeniem czeskim a polskim charakteryzują następujące cyfry. Przytoczę je tutaj, ponieważ jest to ciekawe, jakie są różnice w obciążeniu ogólnym podatkami bezpośrednimi poszczególnych kategoryj podatników w Czechosłowacji i obecnie w Polsce. A więc np. adwokat — mówię oczywiście tylko o podatkach bezpośrednich, bo podatki pośrednie dotyczą wszystkich jednakowo — który w Czechosłowacji płacił rocznie przeciętnie 1.016 zł podatku, w Polsce będzie płacił tylko 719 zł. Następnie mały kupiec, który prowadził handel towarowy i płacił 861 zł wszystkich podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, w Polsce będzie płacił tylko 471 zł. To jest obliczone na podstawie konkretnych wymiarów. Kupiec większy, który płacił 8.404 zł podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, będzie w Polsce płacił 5.345 zł, a np. mały rolnik, który posiadał 0,77 ha i płacił w Czechosłowacji 16 zł podatków bezpośrednich, w Polsce będzie płacił tylko 3 zł rocznic. Rolnik, który ma 217 ha ziemi i płacił w Czechosłowacji 3.246 zł, w Polsce będzie płacił 2.873 zł, a więc również mniej. Jedynie urzędnicy i robotnicy stanowią wyjątek. A więc robotnik, który zarabiał rocznie 2.880 zł, opłacał w Czechosłowacji 46 zł rocznie podatku, w Polsce będzie płacił 132 zł; urzędnik który zarabiał rocznie 13.200 zł, to jest pobierający mniej więcej 1000 zł miesięcznej pensji, płacił w Czechosłowacji 965 zł, w Polsce będzie płacił 1.636 zł. Jak Państwo widzą opodatkowanie dochodu z pracy najemnej jest w Polsce większe niż w Czechosłowacji. Z powyższego zestawienia wynika, że poza warstwą robotniczą i urzędniczą wszystkie warstwy płatników będą płaciły mniej niż dotychczas. Dotyczy to zarówno rolników, jak i właścicieli nieruchomości, kupców i rzemieślników oraz wolnych zawodów.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#MarianWacławDrozdowski">System czeski podatków bezpośrednich ujęty był w ustawie o podatkach bezpośrednich, która normowała 8 podatków: dochodowy, ogólny zarobkowy, szczególny zarobkowy, gruntowy, budynkowy, rentowy, od tantiem i od wyższych uposażeń, dalej w ustawach o podatku obrotowym od przedmiotów zbytku, o podatku od mięsa, o należytości kartelowej, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#MarianWacławDrozdowski">Z powyżej wyszczególnionych wszystkie, z wyłączeniem trzech ostatnich, znajdują swe odpowiedniki w polskim ustawodawstwie podatkowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Jeśli chodzi o merytoryczną stronę ustawy, to bliższego omówienia wymagają przepisy, dotyczące podatków bezpośrednich.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw, normujących podatki bezpośrednie w systemie podatkowym czeskim (wyszczególnienie tych ustaw znajduje się w art. 22 omawianego projektu ustawy pod pkt. od 1–19), wprowadza się następujące akty ustawodawcze polskie:</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#MarianWacławDrozdowski">1) ustawę o państwowym podatku dochodowym,</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#MarianWacławDrozdowski">2) ustawę o podatku obrotowym,</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#MarianWacławDrozdowski">3) ustawę o opłatach rejestracyjnych,</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#MarianWacławDrozdowski">4) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zmianie przepisów o państwowym podatku gruntowym,</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#MarianWacławDrozdowski">5) ustawę w przedmiocie wyrównania podatków gruntowych,</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#MarianWacławDrozdowski">6) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o specjalnym podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych,</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#MarianWacławDrozdowski">7) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o państwowym podatku od uboju,</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#MarianWacławDrozdowski">8) ordynację podatkową.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#MarianWacławDrozdowski">Powyższe ustawy obowiązywać mają na całym terenie ziem odzyskanych. Ponadto wprowadza się na ziemie odzyskane i włączone do województwa krakowskiego i lwowskiego ustawy o podatku od kapitałów i rent, o państwowym podatku od energii elektrycznej oraz dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej — o podatku od nieruchomości oraz o podatku od lokali. Te ostatnie ustawy z uwagi na zawarte w nich przepisy, wyłączające obszar województwa śląskiego z pod mocy ich działania, nie mogą być rozciągnięte na województwo śląskie bez zgody Sejmu Śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#MarianWacławDrozdowski">Zaznacza się, że rozciągnięcie na ziemie włączone do województwa śląskiego specjalnych ustaw podatkowych, obowiązujących wyłącznie na terenie województwa śląskiego, nie jest regulowane omawianym projektem ustawy, ponieważ jest ono objęte uprawnieniami Sejmu Śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#MarianWacławDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw czeskich o należytościach kartelowych, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym, jako nie mających odpowiednika w polskim ustawodawstwie podatkowym, projekt ustawy nie wprowadza nowych obciążeń.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#MarianWacławDrozdowski">Zasadniczo ustawa wchodzi w życie z mocą obowiązującą z dniem 1 kwietnia 1939 r. i dopiero od 1 kwietnia obowiązują wszystkie jej przepisy, w danym wypadku odnoszące się do podatków bezpośrednich.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#MarianWacławDrozdowski">Od ogólnej tej zasady przyjęto jednak kilka wyjątków, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#MarianWacławDrozdowski">1) podatek dochodowy zostanie pobrany na terenie ziem odzyskanych od dochodów, osiągniętych od 1 stycznia 1939 r., pomimo że ustawa wchodzi w życie od 1 kwietnia. Pozostaje to w ścisłym związku z konstrukcją ustawy o podatku dochodowym, która nie przewiduje możności dzielenia okresu gospodarczego, w którym osiąga się dochody, na części i przyjmuje jako podstawę do opodatkowania dochód osiągnięty w ciągu okresu rocznego.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#MarianWacławDrozdowski">Wymiar podatku dochodowego z działu 1 będzie dokonany więc po raz pierwszy za rok podatkowy 1940 w roku kalendarzowym 1940 od dochodów uzyskanych w roku operacyjnym 1939.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#MarianWacławDrozdowski">2) Specjalnemu podatkowi od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych, podlegają wynagrodzenia wypłacane od 1 października 1938 r. Ponieważ to byli przeważnie urzędnicy państwowi, delegowani z miejsc swej stałej pracy i tam pobierali wynagrodzenia, więc automatycznie potrącano im ten podatek specjalny od wynagrodzeń.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#MarianWacławDrozdowski">3) Podatek gruntowy oraz podatek obrotowy ma być pobrany po raz pierwszy od 1 stycznia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#MarianWacławDrozdowski">Wszystkie inne podatki bezpośrednie będą wymierzane poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#MarianWacławDrozdowski">Projekt ustawy przyjął zasadę zachowania ciągłości podatkowej. Zasada ta polega na tym, że wszystkie podatki za rok 1938, których wymiar dokonywany jest po upływie roku operacyjnego, zostaną wymierzone w r. 1939 przez polskie władze skarbowe. Wyłomem w tej zasadzie jest nieopodatkowanie podatkiem dochodowym w myśl postanowień projektu dochodów z działu I, uzyskanych na terenie ziem odzyskanych w ciągu r. 1938. Podatek dochodowy za rok podatkowy 1939 w ogóle według projektu nie będzie wymierzony.</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#MarianWacławDrozdowski">Następną z kolei zasadą, przyjętą przez projekt ustawy, jest, że wymiar podatków bezpośrednich za rok gospodarczy 1938 będzie się odbywał według przepisów materialnych ustawodawstwa czeskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#MarianWacławDrozdowski">Omówione powyżej przepisy projektu ustawy, odnoszącej się do podatków bezpośrednich, na ogół wątpliwości nie nasuwają. Zastrzeżenia budzi tylko sprawa opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów, uzyskanych w okresie od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. z tytułu uposażeń służbowych lub wynagrodzeń za najemną pracę. W myśl przepisów projektu ustawy dochody te winny być opodatkowane już od 1 stycznia 1939 r. według stawek obowiązujących w polskiej ustawie o podatku dochodowym. Ponieważ do chwili obecnej obowiązuje na terenie ziem odzyskanych czeska ustawa o podatku dochodowym, podatek dochodowy od uposażeń obliczany był przez służbodawców i potrącany według stawek, przewidzianych ustawą czeską, a wobec tego, że stawki te były, w szczególności jeśli chodzi o mniejsze uposażenia, znacznie niższe od stawek przewidzianych w ustawodawstwie polskim, zajdzie w świetle projektu ustawy konieczność dobrania tego podatku za czas od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. w tych wszystkich wypadkach, w których stawki według ustaw czeskich są niższe od stawek, zawartych w polskiej ustawie o podatku dochodowym. W konsekwencji służbodawcy byliby zmuszeni dla wyrównania różnicy do dokonania dodatkowych potrąceń z uposażeń wypłaconych w miesiącu kwietniu, co zredukowałoby zarobki kwietniowe do minimum i mogłoby wywołać niepotrzebne nie zadowolenie, w szczególności wśród warstwy robotniczej. W tym stanie rzeczy wydaje się koniecznym, aby Minister Skarbu na zasadzie art. 123 ordynacie podatkowej umorzył w całości niedobrane kwoty podatku dochodowego od uposażeń wypłaconych na terenie ziem odzyskanych w okresie od dn. 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. Komisja Skarbowa przyjęła rezolucję, którą na końcu mojego referatu odczytam z prośbą o przyjęcie.</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#MarianWacławDrozdowski">Zachodzi również konieczność umorzenia na zasadzie art. 123 ordynacji podatkowej tej części podatku obrotowego, wymierzonego na podstawie czeskiej ustawy o podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października 1938 r. do 31 grudnia 1938 r., jaka wynika z różnicy między kwotą podatku ustalonego przez zastosowanie stawek obowiązujących w czeskiej ustawie o podatku obrotowym a kwotą podatku ustaloną przez zastosowanie stawki, przewidzianej w polskiej ustawie o podatku przemysłowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#MarianWacławDrozdowski">Sprawa polega na tym, że stosunkowo bardzo wysokie stawki czeskiego podatku obrotowego miały uzasadnienie w tym, że podatek obrotowy pobierany był w formie podatku scalonego. Z chwilą przyłączenia Zaolzia do Polski podatek ten utracił charakter podatku scalonego, ponieważ każda faza obrotu w obrocie z resztą terytorium Państwa Polskiego podlegała oddzielnie opodatkowaniu podatkiem przemysłowym. Jeśli w warunkach czeskich nie był on dla przedsiębiorstwa uciążliwy z uwagi na policzalność jego do rachunków i przerzucalność, o tyle w nowopowstałych warunkach stał się wyjątkowo uciążliwy. Przedsiębiorstwa położone na Zaolziu, zmuszone przystosować się do warunków, panujących na rynkach polskich, zaniechały w ogóle doliczania podatku do rachunków, poczynając od 1 października 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.31" who="#MarianWacławDrozdowski">Obciążenie obrotów, dokonywanych przez przedsiębiorstwa położone na terenie ziem odzyskanych w czasie od 1 października 1938 r., wyższą stawką podatkową niż obrotów przedsiębiorstw położonych poza tym terenem, przeczy zasadzie równomierności opodatkowania i stanowi dotkliwe obciążenie przedsiębiorstw zaolziańskich. Obciążenie takie przeczy zasadzie słuszności, ponieważ producent pociągany jest w danym wypadku do opłacania podatki według stawki obejmującej wszystkie fazy oblotu od producenta aż do konsumenta, choć każda następna faza obrotu jest obciążona oddzielnie podatkiem przemysłowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.32" who="#MarianWacławDrozdowski">Powyżej podane argumenty w przekonywujący sposób uzasadniają potrzebę umorzenia różnicy w podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października do 31 grudnia 1938 r. Dlatego Komisja Skarbowa przyjęła drugą rezolucję, którą Państwo mają w druku i którą odczytam przy końcu mojego referatu.</u>
+ <u xml:id="u-8.33" who="#MarianWacławDrozdowski">Przepisy rozdziału II obejmują opłaty stemplowe i daniny pokrewne. Mówią one ogólnie, że wszystkie przepisy obowiązujące w dniu wejścia w życie omawianej ustawy rozciąga się na ziemie odzyskane. Dniem wejścia w życie ustawy jest dzień 1 kwietnia 1939 r., do tego czasu mają obowiązywać przepisy czeskie. Takie sformułowanie przepisów tłumaczy się wielką różnorodnością i skomplikowaniem tych przepisów zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i czeskosłowackiem.</u>
+ <u xml:id="u-8.34" who="#MarianWacławDrozdowski">Przepisy, odnoszące się do opłat na rzecz Funduszu Pracy, ujęte w rozdziale III projektu postanawiają, że na ziemie odzyskane rozciąga się moc obowiązującą rozdziału III ustawy o Funduszu Pracy, który to rozdział mówi o środkach finansowych, czerpanych przez ten Fundusz. Opłaty na Fundusz Pracy pobierane od uposażeń i wynagrodzeń za pracę, od diet posłów i senatorów oraz od tantiem, mają być pobrane od należności, przypadających za czas od 1 stycznia 1939 r. Opłaty należne od notariuszów, pisarzy hipotecznych i wolnych zajęć zawodowych pobrane będą po raz pierwszy od dochodów osiągniętych w r. 1939. Wszystkie inne opłaty na Fundusz Pracy, a więc: opłaty od biletów sprzedawanych na wszelkie widowiska, od totalizatora, od cukru, od piwa, żarówek, od spożycia gazu, od czynszu dzierżawnego. przebywania w godzinach nocnych w zakładach gastronomicznych — mają być pobierane, poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.35" who="#MarianWacławDrozdowski">Przepisy w zakresie podatków pośrednich oraz monopolów przewidują, że polskie akty ustawodawcze, składające się na system podatków pośrednich oraz monopoli, wchodzą w życie na terenie ziem odzyskanych z dniem 1 kwietnia 1939 r. Z tym dniem tracą moc wszelkie ustawy czeskie o podatkach pośrednich, mające swój odpowiednik w ustawodawstwie polskim. Zauważyć należy, że te czeskie podatki pośrednie, które nie miały równoważnika w polskich podatkach: podatek od węgla, siły wodnej, żarówek, lemoniad i proszków do ciast, zostały uchylone wcześniej, a mianowicie dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 listopada 1938 r. Wśród wprowadzonych na teren ziem odzyskanych podatków pośrednich projekt ustawy wymienia również i opłaty przemiałowe od mąki i kaszy. Wprowadzenie tych opłat wpłynie dodatnio na unormowanie stosunków w przemyśle młynarskim, niepobieranie bowiem do chwili obecnej tych opłat na terenie Zaolzia stworzyło warunki niezdrowej konkurencji ze szkodą dla młynów położonych poza obrębem ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-8.36" who="#MarianWacławDrozdowski">Przepisy dotyczące różnych danin publicznych i monopoli, zawarte w rozdziale VI projektu, przewidują rozciągnięcie od dnia 1 kwietnia 1939 r. na teren ziem odzyskanych ustawy o spłacie zaległości podatkowych, ustawy o pobieraniu odsetek od zaległości w podatkach i innych daninach oraz opłatach, ustawy o pobieraniu dodatków do niektórych podatków oraz ustawy o ulgach inwestycyjnych. Tę ostatnią z następującymi zmianami:</u>
+ <u xml:id="u-8.37" who="#MarianWacławDrozdowski">1) Jeśli chodzi o ustalenie obszarów wchodzących w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego, to uzupełnia się je przez dołączenie do nich części obszaru ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-8.38" who="#MarianWacławDrozdowski">2) Jeśli chodzi o ulgi dla nabywców pojazdów mechanicznych, to zwęża się okres czasu, w którym nabycie pojazdu uprawnia do korzystania z ulg, zastępując datę 1 stycznia 1938 r. datą 1 października 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.39" who="#MarianWacławDrozdowski">3) Przepisów przejściowych ustawy o ulgach inwestycyjnych nie rozciąga się na obszar ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-8.40" who="#MarianWacławDrozdowski">Kwestię ulg podatkowych, nabytych na podstawie przepisów uchylonych przez projekt ustawy, omawiana ustawa załatwia w ten sposób, że ulgi raz już nabyte utrzymuje się w mocy.</u>
+ <u xml:id="u-8.41" who="#MarianWacławDrozdowski">Co do ulg dla nowo wznoszonych budowli to:</u>
+ <u xml:id="u-8.42" who="#MarianWacławDrozdowski">1) dla domów, których budowę rozpoczęto przed 1 października 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w czeskich przepisach uchylonych w niniejszym projekcie ustawy, 2) dla domów, których budowę rozpoczęto od dnia 1 października do 31 grudnia 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w polskiej ustawie z dnia 24 marca 1933 r. o ulgach dla nowowzniesionych budowli, 3) dla domów, których budowę rozpoczęto po 1 stycznia 1939 r., stosuje się ulgi przewidziane w ustawie o ulgach inwestycyjnych z 9 kwietnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.43" who="#MarianWacławDrozdowski">Sprawa potrącenia z dochodu kosztów inwestycji z art. 16 ustawy o ulgach inwestycyjnych z uwagi na przepis art. 5 omawianego projektu ustawy., że po raz pierwszy opodatkowuje się podatkiem dochodowym dochody, osiągnięte w r. 1939 — stanie się aktualna dopiero w 1940 r., tj. w roku dokonania pierwszego wymiaru podatku dochodowego dla osób, mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie Zaolzia. W tym wypadku potrąceniu ulegną koszty inwestycji wyłożone w ciągu r. 1939.</u>
+ <u xml:id="u-8.44" who="#MarianWacławDrozdowski">W przepisach końcowych obok przepisu art. 22, wymieniającego wszystkie ustawy skarbowe czeskie, które podlegają uchyleniu, znajduje się również ważny przepis, upoważniający Ministra Skarbu oraz Ministra Opieki Społecznej do wydawania przepisów przejściowych, związanych z rozciągnięciem ustaw wymienionych w poszczególnych rozdziałach omawianego projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-8.45" who="#MarianWacławDrozdowski">Sejm przyjął projekt ustawy bez zmian. W imieniu Komisji Skarbowej proszę o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu przedłożenia rządowego bez zmian z następującymi rezolucjami:</u>
+ <u xml:id="u-8.46" who="#MarianWacławDrozdowski">Rezolucja I: „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w. tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.”. Rezolucja II: „Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1–19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów.”</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucyj zgłoszonych przez komisję.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucyj zgłoszonych przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#StefanDąbkowski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucyj.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#komentarz">(Czyta:)</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SekretarzsBruski">Rezolucja 1: „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.”.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SekretarzsBruski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SekretarzsBruski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie drugiej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#DawidBruski">Rezolucja 1: „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.”.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#DawidBruski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#DawidBruski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie drugiej rezolucji.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzsBruski">„Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1–19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów”.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#DawidBruski">„Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1–19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów”.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (druk sejmowy nr 138 i druk senacki nr 49) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (druk sejmowy nr 138 i druk senacki nr 49) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#StefanDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#SBarcikowski">Wysoka Izbo! Na wstępie chcę prosić Pana Marszałka, ażeby był łaskaw zezwolić mi na wygłoszenie referatu o punktach porządku dziennego 5, 6 i 7 łącznie, a to z tego względu, że sprawy w nich poruszone łączą się logicznie i konsekwentnie i że w Sejmie również na ten temat został wygłoszony przez p. posła Sikorskiego jeden referat. Czynię to również w porozumieniu z przedstawicielem p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoka Izbo! Na wstępie chcę prosić Pana Marszałka, ażeby był łaskaw zezwolić mi na wygłoszenie referatu o punktach porządku dziennego 5, 6 i 7 łącznie, a to z tego względu, że sprawy w nich poruszone łączą się logicznie i konsekwentnie i że w Sejmie również na ten temat został wygłoszony przez p. posła Sikorskiego jeden referat. Czynię to również w porozumieniu z przedstawicielem p. Ministra Skarbu.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Panowie zgadzają się na wniosek referenta?</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#StefanDąbkowski">Panowie zgadzają się na wniosek referenta?</u>
<u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Głosy: Prosimy.)</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Proszę zatem Pana Sprawozdawcę o zreferowanie łącznie także punktów 6: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym (druk sejmowy nr 139 i druk senacki nr 51) oraz 7: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych (druk sejmowy nr 140 i druk senacki nr 50). Głosować będziemy oddzielnie.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie następujące sprawozdania o projektach ustaw:</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">1) o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego,</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#WicemarszałekDąbkowski">2) o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym,</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#WicemarszałekDąbkowski">3) o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#WicemarszałekDąbkowski">Wszystkie wyżej wymienione projekty ustaw (druki sejmowe nr 138, 139 i 140) stanowią logiczną i konsekwentną całość. Sądzę, iż Rząd, wnosząc omawiane projekty do ciał ustawodawczych, kierował się głównie trzema przesłankami, pragnąc po 1) uporządkować stan obecny zadłużenia w Banku Polskim przedsiębiorstw i banków państwowych, po 2) określić jasno i wyraźnie ramy kredytu państwowego w naszej instytucji emisyjnej, po 3) stworzyć i bardziej zbliżyć do wymagań i potrzeb życia gospodarczego zasady emisyjne Banku Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nie wchodząc w ocenę przeszłości i rozważania na temat teorii prawa budżetowego, pragnę stwierdzić, iż dążenie p. Ministra Skarbu do uporządkowania zadłużenia Skarbu Państwa na tym odcinku należy traktować jako jedno z wielu słusznych posunięć, zmierzających do uporządkowania finansów naszego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#WicemarszałekDąbkowski">Zadłużenie, o którym mowa, pochodzi z lat po r. 1931 i wynosi sumę zł 515 milionów. Na dług ten składają się zobowiązania Pezetów, Funduszu Pracy, przedsiębiorstw wojskowych, Polskich Kolei Państwowych i Funduszu Drogowego, jak również bilety skarbowe. Suma ta zostaje skonwertowana na dług długoterminowy, płatny w 72 półrocznych równych ratach, oprocentowanych 3% w stosunku rocznym. Minister Skarbu ma być upoważniony do wydania Bankowi Polskiemu zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa na sumę 327 milionów zł. Minister Komunikacji ma być upoważniony do wypuszczenia w porozumieniu z Ministrem Skarbu obligacyj przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe do wysokości 100 milionów zł oraz obligacyj Państwowego Funduszu Drogowego do 88 milionów zł. Obligacje te ma otrzymać Bank Polski na pokrycie krótkoterminowych zobowiązań Banku Gospodarstwa Krajowego, zaciągniętych na finansowanie inwestycyj Polskich Kolei Państwowych i Państwowego Funduszu Drogowego. Sumy, potrzebne na obsługę zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa i Państwowego Funduszu Drogowego, wprowadzane będą corocznie do budżetu Państwa. Poza tym Minister Skarbu ma być upoważniony do przeprowadzenia rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa a Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym oraz do dokonania koniecznych odpisów z wierzytelności Skarbu Państwa. Rozrachunek ten byłby dokonany drogą zarachowania na rzecz banków państwowych wierzytelności Skarbu Państwa i uregulowania różnicy na korzyść banków, która nie przekroczy sumy 50 milionów zł. bądź zobowiązaniami dłużnymi Skarbu Państwa, bądź też obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej w granicach emisji, ustalonej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. Sprawozdanie z rozrachunku, przeprowadzonego na podstawie art. 1 i 3, będzie włączone do ogólnego zamknięcia rachunków za właściwy okres budżetowy i podlega ogólnym przepisom o zamknięciu rachunków państwowych oraz absolutorium dla Rządu.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#WicemarszałekDąbkowski">Cele te mają realizować uchwalone przez radę i walne zgromadzenie akcjonariuszów Banku Polskiego zmiany 49 artykułów statutu Banku Polskiego. Zaprojektowane zmiany można uszeregować w następujących punktach:</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#WicemarszałekDąbkowski">1) sprawy organizacyjne,</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#WicemarszałekDąbkowski">2) sprawy emisji, pokrycia i wymienialności biletów,</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#WicemarszałekDąbkowski">3) przywilej emisyjny,</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#WicemarszałekDąbkowski">4) kredyty dla Skarbu Państwa,</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#WicemarszałekDąbkowski">5) czynności w Banku,</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#WicemarszałekDąbkowski">6) sprawa podziału zysku. W myśl tych zaprojektowanych zmian stanowisko wiceprezesa Banku zostało skasowane.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#WicemarszałekDąbkowski">Wymienialność biletów bankowych została dostosowana do stanu faktycznego i do obowiązujących przepisów dewizowych. Odtąd Bank Polski będzie wymieniać bilety bankowe na czeki zagraniczne według kursów giełdy pieniężnej w Warszawie.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nowe zasady emisji i pokrycia polegają na tym, że bilety bankowe w obiegu wraz z natychmiast płatnymi zobowiązaniami powinny być pokryte łącznie zarówno złotem, jak i innymi wartościami, stanowiącymi poprzednio t. zw. pokrycie bankowe biletów, a ponadto nowym kredytem, udzielonym Skarbowi Państwa, oraz biletami skarbowymi. Bank jest obowiązany posiadać zapas złota w stosunku odpowiadającym przynajmniej 40% sumy, o jaką obieg biletów bankowych wraz ze stanem natychmiast płatnych zobowiązań przekracza kwotę 800 milionów złotych względnie 1.200 milionów złotych. Przywilej emisji biletów Banku przedłużony zostaje do 31 grudnia 1954 r. W zamian za przedłużenie przywileju emisyjnego Skarb Państwa zapewnił sobie nowe możliwości kredytowej w Banku Polskim. Kredyt bezprocentowy zostaje podwyższony ze 100 do 150 milionów złotych. Stan obecny wykorzystania kredytu wynosi 45 milionów złotych, a najwyższe napięcie w okresie kryzysu wyniosło 90 milionów złotych. Obecny Minister Skarbu spłacił więc sumę 45 miln. zł. Dalej Skarb Państwa uzyskuje kredyt długoterminowy amortyzacyjny do sumy 515 milionów zł. oprocentowany na 3% w stosunku rocznym.</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#WicemarszałekDąbkowski">Zakres czynności Banku ulega rozszerzeniu. Bank będzie mógł nabywać papiery procentowe do wysokości 200 milionów zł. Dotychczas było 150 milionów zł. Pożyczki zastawowe i otwarte kredyty mogą wynieść łącznie sumę 300 milionów zł. Dotychczas obowiązywała 30% norma w stosunku do portfelu wekslowego. Stopa procentowa od tej kategorii kredytów ma być wyższa o ½% od stopy dyskontowej, a nie jak dotychczas o 1%. Bank ma prawo nabywać bilety skarbowe do sumy 400 milionów zł. Bank będzie mógł dyskontować weksle rolnicze 6-miesięczne, a w pewnych wypadkach nawet 9-miesięczne. Zaoszczędzi to manipulacyj wekslowych zarówno bankom, jak i kredytobiorcom oraz wydatków na blankiety wekslowe.</u>
- <u xml:id="u-14.20" who="#WicemarszałekDąbkowski">Skarb Państwa będzie brał udział w zyskach Banku ponad 6% dywidendy dla akcjonariuszów. Zaznaczyć tu należy, iż straty na funduszu zapasowym Banku uległy spisaniu na koniec grudnia 1938 r. Dzięki temu dochody z funduszu zapasowego pójdą na powiększenie ogólnych dochodów Banku, a nie, tak jak dotychczas, na zmniejszenie strat kursowych papierów procentowych funduszu zapasowego.</u>
- <u xml:id="u-14.21" who="#WicemarszałekDąbkowski">Omawiana tu zmiana zasad pokrycia nie jest nowością wśród banków emisyjnych. Podobna zasada przyjęta jest w statucie Banku Angielskiego (do 300 milionów bez pokrycia kruszcowego) i w Banku Emisyjnym Szwecji (do 350 milionów koron, ewentualnie do 700 milionów koron). Jest to według określenia teoretyków tzw. emisja fiducjarna, zazwyczaj pokryta zobowiązaniami Skarbu Państwa. Dotychczasowy Statut Banku Polskiego w obliczu wielkich potrzeb inwestycyjnych zarówno charakteru obronnego jak i gospodarczego, jak również w obliczu potrzeb życia gospodarczego prywatnego, zwiększonej produkcji rolniczej i przemysłowej i wypływających stąd zwiększonych obrotów handlowych, okazał się za mało elastyczny i niewystarczający. Dla przykładu przytoczę dane, które podał poseł Sikorski na Komisji Skarbowej Sejmu w dniu 16 bm. Obie g biletów bankowych na 31 grudnia 1938 r. wyniósł 1.406 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 251 milionów zł, co czyni łącznic 1.657 milionów zł. Odliczając od tego sumę obiegu, zwolnionego od pokrycia, 100 milionów zł, otrzymujemy różnicę 1.557 milionów zł, zapas złota 445 milionów zł, pokrycie 28,59% zamiast statutowych 30%. Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja na koniec września 1938 r. Obieg biletów 1.547 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 181 milionów zł, razem 1.728 milionów zł, mniej 100 milionów zł emisji wolnej, pozostaje 1.628 milionów zł. Pokrycie złotem 26.84% zamiast statutowych 30%. Z tego wynika, iż potrzeby życiowe w tym punkcie przełamały statut Banku Polskiego. Bank Polski miał do wyboru albo tolerować chociaż przejściowy, ale jednak spadek pokrycia poniżej norm statutowych, albo też ograniczyć kredyty dla banków i przedsiębiorstw akredytowanych oraz dla Skarbu Państwa. Bank Polski, doceniając potrzeby życiowe Polski, wybrał tę pierwszą drogę. Nie należy jednak dopuszczać do powstawania takich sytuacyj w przyszłości i słusznym jest uprzedzenie potrzeb, stwarzając zawczasu rozsądne normy dla ich zaspokajania. Dlatego też należy uznać za słuszne zmiany statutowe, które stwarzają rezerwę emisyjną dla Banku Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-14.22" who="#WicemarszałekDąbkowski">Jak w obliczu tych zmian przedstawiać się będzie rezerwa emisyjna Banku Polskiego? Biorąc za podstawę zapas złota na dzień 10 bm. 447 milionów zł, otrzymujemy sumę dopuszczalnej emisji 1.117 milionów zł plus emisja fiducjarna 800 milionów zł, razem 1.917 milionów zł. Obieg biletów na 10 bm. wynosił 1.315 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 267 milionów zł, czyli łącznie 1.582 miliony zł, pozostaje rezerwa emisyjna 335 milionów zł. W razie podwyższenia emisji wolnej od pokrycia kruszcowego do 1.200 milionów zł, zyskujemy rezerwę emisyjną 735 milionów zł, obliczając na podstawie zapasu złota w Banku Polskim 447 milionów zł na dzień 10 marca rb.</u>
- <u xml:id="u-14.23" who="#WicemarszałekDąbkowski">Należy jeszcze kilka słów poświęcić polityce kredytowej Banku Polskiego. Bank Polski w okresie do 1930 r. prowadził dość liberalną politykę kredytową w stosunku do przedsiębiorstw prywatnych, akredytowanych pośrednio i bezpośrednio w Banku Polskim. Można by nawet powiedzieć, że polityka ta nie była dostatecznie wnikliwa i zbytnio udostępniała możliwości kredytowe, doprowadzając w wielu wypadkach do przekredytowania. Gwałtowny spadek cen przede wszystkim rolnych, a później i przemysłowych podciął zdolności płatnicze dłużników i sprawił Bankowi Polskiemu wiele kłopotów. Z konieczności Bank Polski przeszedł do polityki bardziej rygorystycznej. Zbiegło się to jednocześnie ze znacznym zmniejszeniem wpływów budżetowych Skarbu Państwa, powstaniem deficytu budżetowego, interwencji zbożowej itp. Niesporna konieczność zaspokojenia najniezbędniejszych potrzeb życiowych Państwa Polskiego spowodowała stopniowo przesunięcie działalności kredytowej Banku Polskiego w kierunku zaspokajania potrzeb Skarbu Państwa, banków i przedsiębiorstw państwowych. W konsekwencji takiego stanu rzeczy musiał ucierpieć w Banku Polskim kredyt dla życia gospodarczego prywatnego.</u>
- <u xml:id="u-14.24" who="#WicemarszałekDąbkowski">Zaprojektowane obecnie zmiany statutowe Banku Polskiego likwidują i porządkują pozostałości z lat kryzysowych na odcinku kredytu państwowego. Ponieważ jednocześnie dokładnie zakreślają granice dla kredytu państwowego w Banku Polskim na przyszłość, tworząc zarazem podstawy dla rezerwy emisyjnej Banku Polskiego, pozwalam sobie wyrazić przekonanie, iż kierownictwo Banku Polskiego wespół z Komisarzem p. Ministra Skarbu będzie miało większe zrozumienie dla potrzeb kredytowych rolnictwa, przemysłu, handlu i rzemiosła polskiego.</u>
- <u xml:id="u-14.25" who="#WicemarszałekDąbkowski">Na podstawie dotychczasowych oświadczeń p. Ministra Skarbu można oczekiwać, iż p. Minister, doceniając potrzebę utrzymania równowagi pomiędzy kredytem publicznym i prywatnym, będzie korzystał i nadal w umiarkowanym stopniu i tylko w razie niezbędnej potrzeby z otwierających się możliwości kredytowych w Banku Polskim. Zbytnie obciążenie Banku Polskiego kredytem publicznym musiałoby z konieczności doprowadzić do ograniczenia kredytu prywatnego.</u>
- <u xml:id="u-14.26" who="#WicemarszałekDąbkowski">Pozostaje jeszcze do omówienia trzeci projekt o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych. Kwotę biletów, które Minister Skarbu ma prawo wypuścić, podwyższa się z 450 do 650 milionów zł.</u>
- <u xml:id="u-14.27" who="#WicemarszałekDąbkowski">Stwierdzić wypada, iż rynek biletów skarbowych w Polsce w miarę postępów kapitalizacji rozszerzył się i przekroczył ostatnio kwotę 400 milionów zł. Poza tym Skarb Państwa w związku z wykonywaniem 3-letniego planu inwestycyjnego może przejściowo przy pomocy emisji biletów skarbowych pokryć wydatki na cele inwestycyjne do czasu napływu odpowiednich środków, przeznaczonych na sfinansowanie planu inwestycyjnego. Łączy się to z przyznaniem Bankowi Polskiemu prawa skupu biletów skarbowych.</u>
- <u xml:id="u-14.28" who="#WicemarszałekDąbkowski">Komisja Skarbowa Senatu rozpatrzyła wszystkie trzy projekty ustaw w dniu 18 bm. Wnoszę w imieniu Komisji Skarbowej, aby Wysoki Senat uchwalił wszystkie trzy projekty rządowe ustaw w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#StefanDąbkowski">Proszę zatem Pana Sprawozdawcę o zreferowanie łącznie także punktów 6: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym (druk sejmowy nr 139 i druk senacki nr 51) oraz 7: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych (druk sejmowy nr 140 i druk senacki nr 50). Głosować będziemy oddzielnie.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#StefanDąbkowski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie następujące sprawozdania o projektach ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#StefanDąbkowski">1) o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego,</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#StefanDąbkowski">2) o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym,</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#StefanDąbkowski">3) o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#StefanDąbkowski">Wszystkie wyżej wymienione projekty ustaw (druki sejmowe nr 138, 139 i 140) stanowią logiczną i konsekwentną całość. Sądzę, iż Rząd, wnosząc omawiane projekty do ciał ustawodawczych, kierował się głównie trzema przesłankami, pragnąc po 1) uporządkować stan obecny zadłużenia w Banku Polskim przedsiębiorstw i banków państwowych, po 2) określić jasno i wyraźnie ramy kredytu państwowego w naszej instytucji emisyjnej, po 3) stworzyć i bardziej zbliżyć do wymagań i potrzeb życia gospodarczego zasady emisyjne Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#StefanDąbkowski">Nie wchodząc w ocenę przeszłości i rozważania na temat teorii prawa budżetowego, pragnę stwierdzić, iż dążenie p. Ministra Skarbu do uporządkowania zadłużenia Skarbu Państwa na tym odcinku należy traktować jako jedno z wielu słusznych posunięć, zmierzających do uporządkowania finansów naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#StefanDąbkowski">Zadłużenie, o którym mowa, pochodzi z lat po r. 1931 i wynosi sumę zł 515 milionów. Na dług ten składają się zobowiązania Pezetów, Funduszu Pracy, przedsiębiorstw wojskowych, Polskich Kolei Państwowych i Funduszu Drogowego, jak również bilety skarbowe. Suma ta zostaje skonwertowana na dług długoterminowy, płatny w 72 półrocznych równych ratach, oprocentowanych 3% w stosunku rocznym. Minister Skarbu ma być upoważniony do wydania Bankowi Polskiemu zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa na sumę 327 milionów zł. Minister Komunikacji ma być upoważniony do wypuszczenia w porozumieniu z Ministrem Skarbu obligacyj przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe do wysokości 100 milionów zł oraz obligacyj Państwowego Funduszu Drogowego do 88 milionów zł. Obligacje te ma otrzymać Bank Polski na pokrycie krótkoterminowych zobowiązań Banku Gospodarstwa Krajowego, zaciągniętych na finansowanie inwestycyj Polskich Kolei Państwowych i Państwowego Funduszu Drogowego. Sumy, potrzebne na obsługę zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa i Państwowego Funduszu Drogowego, wprowadzane będą corocznie do budżetu Państwa. Poza tym Minister Skarbu ma być upoważniony do przeprowadzenia rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa a Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym oraz do dokonania koniecznych odpisów z wierzytelności Skarbu Państwa. Rozrachunek ten byłby dokonany drogą zarachowania na rzecz banków państwowych wierzytelności Skarbu Państwa i uregulowania różnicy na korzyść banków, która nie przekroczy sumy 50 milionów zł. bądź zobowiązaniami dłużnymi Skarbu Państwa, bądź też obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej w granicach emisji, ustalonej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. Sprawozdanie z rozrachunku, przeprowadzonego na podstawie art. 1 i 3, będzie włączone do ogólnego zamknięcia rachunków za właściwy okres budżetowy i podlega ogólnym przepisom o zamknięciu rachunków państwowych oraz absolutorium dla Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#StefanDąbkowski">Cele te mają realizować uchwalone przez radę i walne zgromadzenie akcjonariuszów Banku Polskiego zmiany 49 artykułów statutu Banku Polskiego. Zaprojektowane zmiany można uszeregować w następujących punktach:</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#StefanDąbkowski">1) sprawy organizacyjne,</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#StefanDąbkowski">2) sprawy emisji, pokrycia i wymienialności biletów,</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#StefanDąbkowski">3) przywilej emisyjny,</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#StefanDąbkowski">4) kredyty dla Skarbu Państwa,</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#StefanDąbkowski">5) czynności w Banku,</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#StefanDąbkowski">6) sprawa podziału zysku. W myśl tych zaprojektowanych zmian stanowisko wiceprezesa Banku zostało skasowane.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#StefanDąbkowski">Wymienialność biletów bankowych została dostosowana do stanu faktycznego i do obowiązujących przepisów dewizowych. Odtąd Bank Polski będzie wymieniać bilety bankowe na czeki zagraniczne według kursów giełdy pieniężnej w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#StefanDąbkowski">Nowe zasady emisji i pokrycia polegają na tym, że bilety bankowe w obiegu wraz z natychmiast płatnymi zobowiązaniami powinny być pokryte łącznie zarówno złotem, jak i innymi wartościami, stanowiącymi poprzednio t. zw. pokrycie bankowe biletów, a ponadto nowym kredytem, udzielonym Skarbowi Państwa, oraz biletami skarbowymi. Bank jest obowiązany posiadać zapas złota w stosunku odpowiadającym przynajmniej 40% sumy, o jaką obieg biletów bankowych wraz ze stanem natychmiast płatnych zobowiązań przekracza kwotę 800 milionów złotych względnie 1.200 milionów złotych. Przywilej emisji biletów Banku przedłużony zostaje do 31 grudnia 1954 r. W zamian za przedłużenie przywileju emisyjnego Skarb Państwa zapewnił sobie nowe możliwości kredytowej w Banku Polskim. Kredyt bezprocentowy zostaje podwyższony ze 100 do 150 milionów złotych. Stan obecny wykorzystania kredytu wynosi 45 milionów złotych, a najwyższe napięcie w okresie kryzysu wyniosło 90 milionów złotych. Obecny Minister Skarbu spłacił więc sumę 45 miln. zł. Dalej Skarb Państwa uzyskuje kredyt długoterminowy amortyzacyjny do sumy 515 milionów zł. oprocentowany na 3% w stosunku rocznym.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#StefanDąbkowski">Zakres czynności Banku ulega rozszerzeniu. Bank będzie mógł nabywać papiery procentowe do wysokości 200 milionów zł. Dotychczas było 150 milionów zł. Pożyczki zastawowe i otwarte kredyty mogą wynieść łącznie sumę 300 milionów zł. Dotychczas obowiązywała 30% norma w stosunku do portfelu wekslowego. Stopa procentowa od tej kategorii kredytów ma być wyższa o ½% od stopy dyskontowej, a nie jak dotychczas o 1%. Bank ma prawo nabywać bilety skarbowe do sumy 400 milionów zł. Bank będzie mógł dyskontować weksle rolnicze 6-miesięczne, a w pewnych wypadkach nawet 9-miesięczne. Zaoszczędzi to manipulacyj wekslowych zarówno bankom, jak i kredytobiorcom oraz wydatków na blankiety wekslowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#StefanDąbkowski">Skarb Państwa będzie brał udział w zyskach Banku ponad 6% dywidendy dla akcjonariuszów. Zaznaczyć tu należy, iż straty na funduszu zapasowym Banku uległy spisaniu na koniec grudnia 1938 r. Dzięki temu dochody z funduszu zapasowego pójdą na powiększenie ogólnych dochodów Banku, a nie, tak jak dotychczas, na zmniejszenie strat kursowych papierów procentowych funduszu zapasowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#StefanDąbkowski">Omawiana tu zmiana zasad pokrycia nie jest nowością wśród banków emisyjnych. Podobna zasada przyjęta jest w statucie Banku Angielskiego (do 300 milionów bez pokrycia kruszcowego) i w Banku Emisyjnym Szwecji (do 350 milionów koron, ewentualnie do 700 milionów koron). Jest to według określenia teoretyków tzw. emisja fiducjarna, zazwyczaj pokryta zobowiązaniami Skarbu Państwa. Dotychczasowy Statut Banku Polskiego w obliczu wielkich potrzeb inwestycyjnych zarówno charakteru obronnego jak i gospodarczego, jak również w obliczu potrzeb życia gospodarczego prywatnego, zwiększonej produkcji rolniczej i przemysłowej i wypływających stąd zwiększonych obrotów handlowych, okazał się za mało elastyczny i niewystarczający. Dla przykładu przytoczę dane, które podał poseł Sikorski na Komisji Skarbowej Sejmu w dniu 16 bm. Obie g biletów bankowych na 31 grudnia 1938 r. wyniósł 1.406 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 251 milionów zł, co czyni łącznic 1.657 milionów zł. Odliczając od tego sumę obiegu, zwolnionego od pokrycia, 100 milionów zł, otrzymujemy różnicę 1.557 milionów zł, zapas złota 445 milionów zł, pokrycie 28,59% zamiast statutowych 30%. Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja na koniec września 1938 r. Obieg biletów 1.547 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 181 milionów zł, razem 1.728 milionów zł, mniej 100 milionów zł emisji wolnej, pozostaje 1.628 milionów zł. Pokrycie złotem 26.84% zamiast statutowych 30%. Z tego wynika, iż potrzeby życiowe w tym punkcie przełamały statut Banku Polskiego. Bank Polski miał do wyboru albo tolerować chociaż przejściowy, ale jednak spadek pokrycia poniżej norm statutowych, albo też ograniczyć kredyty dla banków i przedsiębiorstw akredytowanych oraz dla Skarbu Państwa. Bank Polski, doceniając potrzeby życiowe Polski, wybrał tę pierwszą drogę. Nie należy jednak dopuszczać do powstawania takich sytuacyj w przyszłości i słusznym jest uprzedzenie potrzeb, stwarzając zawczasu rozsądne normy dla ich zaspokajania. Dlatego też należy uznać za słuszne zmiany statutowe, które stwarzają rezerwę emisyjną dla Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#StefanDąbkowski">Jak w obliczu tych zmian przedstawiać się będzie rezerwa emisyjna Banku Polskiego? Biorąc za podstawę zapas złota na dzień 10 bm. 447 milionów zł, otrzymujemy sumę dopuszczalnej emisji 1.117 milionów zł plus emisja fiducjarna 800 milionów zł, razem 1.917 milionów zł. Obieg biletów na 10 bm. wynosił 1.315 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 267 milionów zł, czyli łącznie 1.582 miliony zł, pozostaje rezerwa emisyjna 335 milionów zł. W razie podwyższenia emisji wolnej od pokrycia kruszcowego do 1.200 milionów zł, zyskujemy rezerwę emisyjną 735 milionów zł, obliczając na podstawie zapasu złota w Banku Polskim 447 milionów zł na dzień 10 marca rb.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#StefanDąbkowski">Należy jeszcze kilka słów poświęcić polityce kredytowej Banku Polskiego. Bank Polski w okresie do 1930 r. prowadził dość liberalną politykę kredytową w stosunku do przedsiębiorstw prywatnych, akredytowanych pośrednio i bezpośrednio w Banku Polskim. Można by nawet powiedzieć, że polityka ta nie była dostatecznie wnikliwa i zbytnio udostępniała możliwości kredytowe, doprowadzając w wielu wypadkach do przekredytowania. Gwałtowny spadek cen przede wszystkim rolnych, a później i przemysłowych podciął zdolności płatnicze dłużników i sprawił Bankowi Polskiemu wiele kłopotów. Z konieczności Bank Polski przeszedł do polityki bardziej rygorystycznej. Zbiegło się to jednocześnie ze znacznym zmniejszeniem wpływów budżetowych Skarbu Państwa, powstaniem deficytu budżetowego, interwencji zbożowej itp. Niesporna konieczność zaspokojenia najniezbędniejszych potrzeb życiowych Państwa Polskiego spowodowała stopniowo przesunięcie działalności kredytowej Banku Polskiego w kierunku zaspokajania potrzeb Skarbu Państwa, banków i przedsiębiorstw państwowych. W konsekwencji takiego stanu rzeczy musiał ucierpieć w Banku Polskim kredyt dla życia gospodarczego prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#StefanDąbkowski">Zaprojektowane obecnie zmiany statutowe Banku Polskiego likwidują i porządkują pozostałości z lat kryzysowych na odcinku kredytu państwowego. Ponieważ jednocześnie dokładnie zakreślają granice dla kredytu państwowego w Banku Polskim na przyszłość, tworząc zarazem podstawy dla rezerwy emisyjnej Banku Polskiego, pozwalam sobie wyrazić przekonanie, iż kierownictwo Banku Polskiego wespół z Komisarzem p. Ministra Skarbu będzie miało większe zrozumienie dla potrzeb kredytowych rolnictwa, przemysłu, handlu i rzemiosła polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#StefanDąbkowski">Na podstawie dotychczasowych oświadczeń p. Ministra Skarbu można oczekiwać, iż p. Minister, doceniając potrzebę utrzymania równowagi pomiędzy kredytem publicznym i prywatnym, będzie korzystał i nadal w umiarkowanym stopniu i tylko w razie niezbędnej potrzeby z otwierających się możliwości kredytowych w Banku Polskim. Zbytnie obciążenie Banku Polskiego kredytem publicznym musiałoby z konieczności doprowadzić do ograniczenia kredytu prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#StefanDąbkowski">Pozostaje jeszcze do omówienia trzeci projekt o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych. Kwotę biletów, które Minister Skarbu ma prawo wypuścić, podwyższa się z 450 do 650 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-14.27" who="#StefanDąbkowski">Stwierdzić wypada, iż rynek biletów skarbowych w Polsce w miarę postępów kapitalizacji rozszerzył się i przekroczył ostatnio kwotę 400 milionów zł. Poza tym Skarb Państwa w związku z wykonywaniem 3-letniego planu inwestycyjnego może przejściowo przy pomocy emisji biletów skarbowych pokryć wydatki na cele inwestycyjne do czasu napływu odpowiednich środków, przeznaczonych na sfinansowanie planu inwestycyjnego. Łączy się to z przyznaniem Bankowi Polskiemu prawa skupu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.28" who="#StefanDąbkowski">Komisja Skarbowa Senatu rozpatrzyła wszystkie trzy projekty ustaw w dniu 18 bm. Wnoszę w imieniu Komisji Skarbowej, aby Wysoki Senat uchwalił wszystkie trzy projekty rządowe ustaw w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do wszystkich trzech projektów ustaw nikt do głosu się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali każdy projekt osobno.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 5 porządku dziennego, o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 6 porządku dziennego, o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym, a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-15.5" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 7 porządku dziennego, o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
- <u xml:id="u-15.6" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-15.7" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pożyczkach premiowych (druki senackie nr 30 i 31) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
- <u xml:id="u-15.8" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#StefanDąbkowski">Do wszystkich trzech projektów ustaw nikt do głosu się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali każdy projekt osobno.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 5 porządku dziennego, o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 6 porządku dziennego, o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym, a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 7 porządku dziennego, o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pożyczkach premiowych (druki senackie nr 30 i 31) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SBarcikowski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Skarbowej Senatu przedłożyć referat o rządowym projekcie ustawy o pożyczkach premiowych. Dotychczasowy stan prawny przedstawia się jak następuje: na ziemiach b. zaboru rosyjskiego nie było specjalnych przepisów, dotyczących emisji pożyczek premiowych; na ziemiach b. zaboru austriackiego obowiązywała ustawa austriacka z dn. 28 marca 1889 r.; w§ 1 ustawa ta przyjęła zasadę emisji tylko na podstawie osobnej ustawy i to wyłącznie na cele państwowe, dopuszczając jednocześnie do obiegu szereg pożyczek premiowych krajowych i zagranicznych, emitowanych przed wejściem w życie tej ustawy, pod warunkiem jednak ostemplowania ich przez rząd austriacki; na ziemiach b. zaboru niemieckiego obowiązywała ustawa niemiecka z dn. 8 czerwca 1871 r., która ustalała zasadę, iż obligacje premiowe mogły być na przyszłość wypuszczane na obszarze Rzeszy tylko na mocy specjalnej ustawy państwowej i tylko na cele Rzeszy bądź jednego z państw związkowych; obligacje, emitowane przed wejściem w życie tej ustawy, znajdujące się w obiegu na terenie Rzeszy, zostały dopuszczone do obrotu pod warunkiem jednak ostemplowania.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SBarcikowski">Państwo Polskie przy dotychczasowych emisjach pożyczek premiowych utrzymało de facto zasadę, że pożyczki premiowe emitowane były jedynie przez Skarb Państwa na mocy specjalnych ustaw na cele państwowe.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SBarcikowski">Obecnie w obiegu znajdują się następujące emisje: 1) 4% Pożyczka Premiowa Dolarowa trzeciej serii, podlegająca jednorazowemu wykupieniu w dniu 1 lutego 1941 r., na sumę 7.368.580 nominalnej wartości, co się równa sumie około zł 65.683.000; 2) 3% Premiowa Pożyczka Inwestycyjna I-ej i II-ej emisji po 115.000.000 każda, t. j. łącznie na sumę zł 230.000.000, której amortyzacja rozpocznie się po upływie 10 lat od daty emisji.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SBarcikowski">Główne zasady, które realizuje omawiany projekt ustawy, są następujące: Według art. 1 i 2 prawo wypuszczania obligacyj pożyczek premiowych przysługuje wyłącznie Państwu i tylko takie obligacje mogą być przedmiotem obrotu prawnego na obszarze Rzeczypospolitej; umowy, dotyczące innych pożyczek premiowych, są nieważne z mocy prawa.</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SBarcikowski">Art. 3 dopuszcza do obrotu prawnego obligacje wypuszczone przed wejściem w życie omawianej ustawy pod warunkiem ostemplowania.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SBarcikowski">Przywóz z zagranicy według art. 4 jest zakazany.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SBarcikowski">Zawodowa sprzedaż lub kupno dozwolone jest tylko instytucjom i przedsiębiorstwom bankowym, wymienionym w art. 5.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SBarcikowski">Sprzedaż ratalna obligacyj pożyczek premiowych może być dokonywana tylko przez te instytucje i przedsiębiorstwa bankowe, które uzyskają na to specjalne zezwolenie Ministra Skarbu, przy tym Ministrowi Skarbu przysługuje prawo swobodnego uznania.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#StefanBarcikowski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Skarbowej Senatu przedłożyć referat o rządowym projekcie ustawy o pożyczkach premiowych. Dotychczasowy stan prawny przedstawia się jak następuje: na ziemiach b. zaboru rosyjskiego nie było specjalnych przepisów, dotyczących emisji pożyczek premiowych; na ziemiach b. zaboru austriackiego obowiązywała ustawa austriacka z dn. 28 marca 1889 r.; w§ 1 ustawa ta przyjęła zasadę emisji tylko na podstawie osobnej ustawy i to wyłącznie na cele państwowe, dopuszczając jednocześnie do obiegu szereg pożyczek premiowych krajowych i zagranicznych, emitowanych przed wejściem w życie tej ustawy, pod warunkiem jednak ostemplowania ich przez rząd austriacki; na ziemiach b. zaboru niemieckiego obowiązywała ustawa niemiecka z dn. 8 czerwca 1871 r., która ustalała zasadę, iż obligacje premiowe mogły być na przyszłość wypuszczane na obszarze Rzeszy tylko na mocy specjalnej ustawy państwowej i tylko na cele Rzeszy bądź jednego z państw związkowych; obligacje, emitowane przed wejściem w życie tej ustawy, znajdujące się w obiegu na terenie Rzeszy, zostały dopuszczone do obrotu pod warunkiem jednak ostemplowania.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#StefanBarcikowski">Państwo Polskie przy dotychczasowych emisjach pożyczek premiowych utrzymało de facto zasadę, że pożyczki premiowe emitowane były jedynie przez Skarb Państwa na mocy specjalnych ustaw na cele państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#StefanBarcikowski">Obecnie w obiegu znajdują się następujące emisje: 1) 4% Pożyczka Premiowa Dolarowa trzeciej serii, podlegająca jednorazowemu wykupieniu w dniu 1 lutego 1941 r., na sumę 7.368.580 nominalnej wartości, co się równa sumie około zł 65.683.000; 2) 3% Premiowa Pożyczka Inwestycyjna I-ej i II-ej emisji po 115.000.000 każda, t. j. łącznie na sumę zł 230.000.000, której amortyzacja rozpocznie się po upływie 10 lat od daty emisji.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#StefanBarcikowski">Główne zasady, które realizuje omawiany projekt ustawy, są następujące: Według art. 1 i 2 prawo wypuszczania obligacyj pożyczek premiowych przysługuje wyłącznie Państwu i tylko takie obligacje mogą być przedmiotem obrotu prawnego na obszarze Rzeczypospolitej; umowy, dotyczące innych pożyczek premiowych, są nieważne z mocy prawa.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#StefanBarcikowski">Art. 3 dopuszcza do obrotu prawnego obligacje wypuszczone przed wejściem w życie omawianej ustawy pod warunkiem ostemplowania.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#StefanBarcikowski">Przywóz z zagranicy według art. 4 jest zakazany.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#StefanBarcikowski">Zawodowa sprzedaż lub kupno dozwolone jest tylko instytucjom i przedsiębiorstwom bankowym, wymienionym w art. 5.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#StefanBarcikowski">Sprzedaż ratalna obligacyj pożyczek premiowych może być dokonywana tylko przez te instytucje i przedsiębiorstwa bankowe, które uzyskają na to specjalne zezwolenie Ministra Skarbu, przy tym Ministrowi Skarbu przysługuje prawo swobodnego uznania.</u>
<u xml:id="u-16.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SBarcikowski">Sprzedaż promes na pożyczki premiowe jest zakazana. Pod sprzedażą promes ustawa rozumie sprzedaż prawa do udziału w grze, to jest w losowaniu wygranej; sprzedaż taka, jako sprzeczna z zasadą wyłączności loteryjnej Państwa, winna być zakazana.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SBarcikowski">Chociaż stan faktyczny w zasadzie nie odbiegał od wniesionej ustawy, to jednak należy uznać za słuszne dążenie Ministerstwa Skarbu do uporządkowania obowiązującego stanu prawnego i stworzenia przez to jeszcze wyższego stopnia zaufania do operacyj kredytowych Państwa w zakresie emisji pożyczek premiowych na rynku krajowym. Przewidziana możność sprzedaży ratalnej może ułatwić instytucjom bankowym rozprowadzenie pożyczek premiowych wśród jak najszerszych warstw obywateli naszego Państwa, biorąc przy tym pod uwagę i to, iż ta forma udziału w grze jest znacznie zdrowsza od normalnej gry loteryjnej.</u>
- <u xml:id="u-16.11" who="#SBarcikowski">Komisja Skarbowa rozpatrzyła projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 20 lutego b. r. W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, przyjętym przez Sejm w dniu 10 lutego rb. — bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#StefanBarcikowski">Sprzedaż promes na pożyczki premiowe jest zakazana. Pod sprzedażą promes ustawa rozumie sprzedaż prawa do udziału w grze, to jest w losowaniu wygranej; sprzedaż taka, jako sprzeczna z zasadą wyłączności loteryjnej Państwa, winna być zakazana.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#StefanBarcikowski">Chociaż stan faktyczny w zasadzie nie odbiegał od wniesionej ustawy, to jednak należy uznać za słuszne dążenie Ministerstwa Skarbu do uporządkowania obowiązującego stanu prawnego i stworzenia przez to jeszcze wyższego stopnia zaufania do operacyj kredytowych Państwa w zakresie emisji pożyczek premiowych na rynku krajowym. Przewidziana możność sprzedaży ratalnej może ułatwić instytucjom bankowym rozprowadzenie pożyczek premiowych wśród jak najszerszych warstw obywateli naszego Państwa, biorąc przy tym pod uwagę i to, iż ta forma udziału w grze jest znacznie zdrowsza od normalnej gry loteryjnej.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#StefanBarcikowski">Komisja Skarbowa rozpatrzyła projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 20 lutego b. r. W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, przyjętym przez Sejm w dniu 10 lutego rb. — bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Senat uchwalony.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o ustanawianiu prawa zabudowy oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie (druki senackie nr 35 i 48) — sprawozdawca p. senator Hempel.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Senat uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o ustanawianiu prawa zabudowy oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie (druki senackie nr 35 i 48) — sprawozdawca p. senator Hempel.</u>
<u xml:id="u-17.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
- <u xml:id="u-17.4" who="#Marszałek">Wobec chwilowej nieobecności sprawozdawcy s. Hempla przystępujemy na razie do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o oddaniu „Francusko-Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej (druk sejmowy nr 62 i druk senacki na 42) — sprawozdawca s. Klamer.</u>
- <u xml:id="u-17.5" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#BogusławMiedziński">Wobec chwilowej nieobecności sprawozdawcy s. Hempla przystępujemy na razie do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o oddaniu „Francusko-Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej (druk sejmowy nr 62 i druk senacki na 42) — sprawozdawca s. Klamer.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SKlarner">Sieć komunikacyjna kolei żelaznych, jaką Polska odziedziczyła w chwili swego odrodzenia po zaborcach, nie przedstawiała jednej organicznej całości, powiązanej w swych poszczególnych elementach, całości, która by odpowiadała potrzebom gospodarczym i państwowym odrodzonej Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SKlarner">Jaskrawym przykładem tego jest sieć kolejowa na Górnym Śląsku, która za czasów zaboru niemieckiego czyniła zadość zgoła innym potrzebom, aniżeli te, w obliczu których znalazła się ona w odrodzonej Polsce. Dość przypomnieć, iż wszelkie transporty towarowe, a więc i masowe transporty węgla, idąc w kierunku na Poznań, musiały przecinać terytorium niemieckie w tzw. korytarzu Kluczborskim, powodując z tego tytułu poważne trudności dla Państwa, zwłaszcza w okresie konfliktu gospodarczego, jaki wynikł w czerwcu 1925 r. i doprowadził do wojny celnej polsko-niemieckiej.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SKlarner">Magistrala Śląsk — Gdynia to niewątpliwie jedna z kapitalnych inwestycyj polskich o charakterze ogólnopaństwowym. Najlepiej o tym świadczy fakt, iż w kilka lat po jej uruchomieniu zdolność przepustowa dla ruchu towarowego została całkowicie wyzyskana. Jedenaście pociągów, każdy o nośności 2.000 ton, przewozi co miesiąc około 600.000 ton węgla ku polskim portom bałtyckim. Z tej jakże doniosłej pracy kolei wynika jej znaczenie socjalne, gospodarcze, a w konsekwencji i państwowe.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SKlarner">Inwestycja ta jest jednym z niewielu przykładów, w których kapitał zagraniczny został ulokowany w sposób gospodarczy, rentowny i gwarantujący obsługę walutową, gdyż węgiel eksportowany z Polski przez polskie porty jest źródłem bardzo poważnych wpływów walutowych. Uzyskanie, jak obecnie, niemal 1.300 milionów franków francuskich było wzmocnieniem polskiej waluty i oszczędziło Ministrowi Skarbu niejednej troski w usiłowaniach utrzymania stałości naszej waluty.</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SKlarner">Uniezależnienie eksportu i importu produkcji górnośląskiej, a jednocześnie oparcie Gdyni o tak potężne zaplecze, jak Zagłębie Górnośląskie, to wielkie wzmożenie potencjału gospodarczego, socjalnego i politycznego Państwa.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SKlarner">Jedynym ciężarem dla Państwa jest gwarancja, jaką Skarb daje za obligacje zagraniczne w skali około 1.300 milionów fr. fr., jednak wszystko przemawia za tym, iż płynące stąd niebezpieczeństwo dla Skarbu Państwa jest znikome.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SKlarner">Zestawienie dochodów i rozchodów z eksploatacji linii Herby Nowe — Gdynia za okres 1933 do 1937 r. włącznie wykazuje rosnącą dochodowość tego przedsiębiorstwa zarówno w dochodach brutto, jak i w skali zysku netto. Rok 1937 dał dochodu brutto około 63 miliony zł oraz 19 milionów zł czystego zysku. Wprawdzie nie zaważyły jeszcze w pełni ciężary, wynikające z obsługi pożyczki obligatoryjnej, która nie jest jeszcze w pełni spłaconą.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SKlarner">Kilka słów o kolei Śląsk — Gdynia ze stanowiska głównych jej etapów historycznych.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SKlarner">Pod wpływem wypadków, jakie nastąpiły w stosunkach naszych z sąsiadem zachodnim w czerwcu 1925 r., Rząd na moje uchwały sejmowej został upoważniony do przystąpienia do budowy magistrali węglowej ze Śląska do polskich portów bałtyckich.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SKlarner">Licząc się z czasem na wykonanie tak wielkiego przedsięwzięcia, które wymagało szczegółowych studiów terenowych, jak również i poważnych środków finansowych, Rząd, korzystając z pożyczki Dillonowskiej, przede wszystkim przystąpił do budowy linii, za pomocą której można by było ominąć korytarz Kluczborski i zrealizował ten problem, budując linię kolejową Kalety — Herby — Podzamcze, która połączyła Zagłębie Śląskie przez Ostrów Wielkopolski i Jarocin z Poznaniem. Wykonana w szybkim tempie ta linia kolejowa była pierwszym etapem, porządkującym naszą komunikację kolejową z morzem już bez jakiejkolwiek pomocy obcych linij.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SKlarner">Uzyskane połączenia na trasach kolejowych z południa na północ wykazywały jednak w swych przebiegach poważne i zbędne ilości kilometrów, a więc i kosi w połączonych z przewozem w wielkich ma ach ciężkich ładunków. W tych warunkach szczegółowe studia doprowadziły do celowości wytyczenia linii kolejowej, odpowiadającej obecnemu stanowi rzeczy, a prowadzącej od stacji Herby Nowe do Inowrocławia oraz dalej egzystującą trasą Inowrocław — Bydgoszcz i wreszcie nową linią kolejową od Bydgoszczy przez Wierzchocin i Bąk do Gdyni.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SKlarner">Tak zaprojektowana i wykonana następnie linia skracała przebieg transportów z południa na północ o 65 względnie o 115 km w stosunku do tras sąsiednich. Cała długość przebiegu Herby Nowe — Gdynia wynosi około 408 km. i już z tego wynika to wielkie pod kątem widzenia gospodarczym skrócenie w porównaniu z trasą Górny Śląsk — Gdynia.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SKlarner">Już w czasie wykonywania budowy kolei okazało się, iż są trudności w uzyskaniu środków niezbędnych w związku z tą wielką inwestycją i Rząd był zmuszony szukać sfinansowania jej przy udziale środków zagranicznych, widząc jednocześnie w tym dla siebie szereg równoległych korzyści.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SKlarner">W dniu 31 marca 1931 r. nastąpiło pierwsze porozumienie Rządu Polskiego z grupą francuską. której firmowała firma Schneider-Creuzot, odnośnie budowy i sfinansowania kolei Śląsk — Gdynia. W dniu 9 kwietnia 1931 r. została utworzona spółka przez grupę francuską wraz z Rządem polskim pod nazwą: „Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe w Paryżu S. A.” z kapitałem 15 milionów franków, z których Rząd polaki objął 7 milionów oraz grupa francuska 8 milionów. Umowa ta ściśle ustaliła warunki i obowiązki stron i stała się następnie co do treści identyczną z brzmieniem aktu koncesyjnego, który ta spółka z biegiem czasu uzyskała.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SKlarner">Udzielenie koncesji na prywatne koleje o pierwszorzędnym znaczeniu opierało się i opiera się w Polsce o ustawę z dnia 14 października 1921 r. Jednak sprawa budowy kolei Śląsk — Gdynia nie mogła być załatwiona na mocy powyższej ustawy i wymagała specjalnej ustawy, gdyż oprócz przewidzianych w ustawie z 1921 r. normalnych warunków w omawianym wypadku zachodziła potrzeba oddania już rozpoczętych robót, czyli oddania w eksploatację majątku państwowego, czego nie przewidywała ustawa z 1921 r.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SKlarner">Ponadto zachodziła potrzeba udzielenia poręki na rzecz Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w sumie początkowo przewidzianej 1.100.000.000 fr. fr., jak również trzeba było przewidzieć uregulowanie sprawy personelu kolejowego, który miał być oddany do dyspozycji tej Spółki przez Polskie Koleje Państwowe na czas eksploatacji, a jednak nie mógł być pozbawiony swego publiczno-prawnego charakteru. Chodziło więc o sprawę pragmatyki służbowej, przepisów uposażeniowych emerytalnych i innych, stosowanych przez Polskie Koleje Państwowe.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SKlarner">W tych warunkach Rząd wyjednał specjalną ustawę w dniu 27 kwietnia 1931 r., aby uzyskać należyte pełnomocnictwa, które upoważniały Rząd do udzielenia koncesji na rzecz Francusko Polskiego Towarzystwa Kolejowego w Paryżu na warunkach zawartej z nim umowy, która przewidywała również i porękę państwową dla przewidzianej niezbędnej do budowy kwoty 1.100.000.000 fr.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SKlarner">Zgodnie z uzyskaną ustawą oraz po myśli ustawy z 1921 r. zostało wydane pod tą samą datą 27 kwietnia 1931 r. zarządzenie Prezydenta Rzeczpospolite o nadaniu koncesji na dokończenie budowy i na eksploatację kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa Towarzystwu Francusko-Polskiemu Kolejowemu w Paryżu z czasem trwania koncesji do 31 grudnia 1975 r.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SKlarner">Na podstawie powyższych aktów prawnych Spółka uzyskała dokument koncesyjny dn. 29 kwietnia 1931 r. na budowę i eksploatację omawianych linij kolejowych. Akt ten przewiduje maksymalną wysokość emisji obligacyj na sumę nominalną odpowiadającą wpływom netto, jak już mówiłem, 1.100.000.000 fr. fr.</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SKlarner">Zgodnie z dokumentem koncesyjnym Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe było obowiązane zrealizować pożyczki obligacyjne na sumę netto 1.000.000.000 fr. fr. w celu realizacji zobowiązań, przewidzianych we wzmiankowanym dokumencie w czterech oddzielnych po sobie następujących transzach. Dwie pierwsze transze powinny były być zrealizowane nie później niż do dnia 1 maja 1932 r. w ogólnej sumie 700.000.000 fr. fr., a do dnia 1 maja 1934 r. powinna być przynajmniej zrealizowana kwota 900.000.000 fr. fr.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SKlarner">W rzeczywistości Spółka — Towarzystwo Kolejowe Polsko-Francuskie — zdołała zrealizować jedynie pierwszą transzę obligacyj na kwotę brutto 400.000.000 fr. fr, które dały netto 351.000.000 fr. fr. Druga emisja nie została dokonana przez koncesjonariusza i wobec tego dalszą budowę musiało przejąć Ministerstwo Komunikacji, zawierając ze Spółką dodatkowe porozumienie z dnia 10 lutego 1933 r.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SKlarner">Gdy w 1936 r. Polska uzyskała od rządu francuskiego na mocy układu w Rambouillet pożyczkę w skali 2.000.000.000 fr fr., suma ta była powiększona jeszcze o 540.000.000 fr. fr na rzecz właśnie Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w celu ułatwienia mu wywiązania się w zakresie pożyczki obligacyjnej, przewidzianej początkową umową. Jednocześnie jednak przewidziana w dokumencie koncesyjnym suma 1.100.000.000 fr. fr. ze względu na spadek franka francuskiego została powiększona o 196.000.000 fr. fr., czyli do sumy 1.296.000.000 fr. fr.</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SKlarner">W tych warunkach dokument koncesyjny z dnia 29 kwietnia 1939 r. musi ulec zmianie, co jest możliwe ze stanowiska prawnego jedynie przy nowelizacji ustawy z dnia 27 kwietnia 1939 r., a to w sposób taki, który by upoważnił Ministra Komunikacji w porozumieniu z Ministrem Skarbu do zmiany wymienionych w ustępie pierwszym tejże ustawy warunków koncesyjnych. Rozszerzenie plenipotencji, o którym mówi rządowy projekt ustawy dla p. Ministra Komunikacji, pozwoli mu również jednocześnie załatwić szereg spraw, przewidzianych w akcie koncesyjnym, które w związku z obecną sytuacją wymagają odpowiedniej nowelizacji i rozmaitych poprawek. Wśród tych spraw jest zapowiedziane zmniejszenie oprocentowania obligacji z 6,5% do 4,5% w stosunku rocznym.</u>
- <u xml:id="u-18.23" who="#SKlarner">W tych warunkach w imieniu Komisji Komunikacyjnej, zwracam się z prośbą do Wysokiego Senatu o uchwalenie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o oddaniu Francusko Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej w brzmieniu rządowym i zgodnie z uchwałą sejmową.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#CzesławKlarner">Sieć komunikacyjna kolei żelaznych, jaką Polska odziedziczyła w chwili swego odrodzenia po zaborcach, nie przedstawiała jednej organicznej całości, powiązanej w swych poszczególnych elementach, całości, która by odpowiadała potrzebom gospodarczym i państwowym odrodzonej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#CzesławKlarner">Jaskrawym przykładem tego jest sieć kolejowa na Górnym Śląsku, która za czasów zaboru niemieckiego czyniła zadość zgoła innym potrzebom, aniżeli te, w obliczu których znalazła się ona w odrodzonej Polsce. Dość przypomnieć, iż wszelkie transporty towarowe, a więc i masowe transporty węgla, idąc w kierunku na Poznań, musiały przecinać terytorium niemieckie w tzw. korytarzu Kluczborskim, powodując z tego tytułu poważne trudności dla Państwa, zwłaszcza w okresie konfliktu gospodarczego, jaki wynikł w czerwcu 1925 r. i doprowadził do wojny celnej polsko-niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#CzesławKlarner">Magistrala Śląsk — Gdynia to niewątpliwie jedna z kapitalnych inwestycyj polskich o charakterze ogólnopaństwowym. Najlepiej o tym świadczy fakt, iż w kilka lat po jej uruchomieniu zdolność przepustowa dla ruchu towarowego została całkowicie wyzyskana. Jedenaście pociągów, każdy o nośności 2.000 ton, przewozi co miesiąc około 600.000 ton węgla ku polskim portom bałtyckim. Z tej jakże doniosłej pracy kolei wynika jej znaczenie socjalne, gospodarcze, a w konsekwencji i państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#CzesławKlarner">Inwestycja ta jest jednym z niewielu przykładów, w których kapitał zagraniczny został ulokowany w sposób gospodarczy, rentowny i gwarantujący obsługę walutową, gdyż węgiel eksportowany z Polski przez polskie porty jest źródłem bardzo poważnych wpływów walutowych. Uzyskanie, jak obecnie, niemal 1.300 milionów franków francuskich było wzmocnieniem polskiej waluty i oszczędziło Ministrowi Skarbu niejednej troski w usiłowaniach utrzymania stałości naszej waluty.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#CzesławKlarner">Uniezależnienie eksportu i importu produkcji górnośląskiej, a jednocześnie oparcie Gdyni o tak potężne zaplecze, jak Zagłębie Górnośląskie, to wielkie wzmożenie potencjału gospodarczego, socjalnego i politycznego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#CzesławKlarner">Jedynym ciężarem dla Państwa jest gwarancja, jaką Skarb daje za obligacje zagraniczne w skali około 1.300 milionów fr. fr., jednak wszystko przemawia za tym, iż płynące stąd niebezpieczeństwo dla Skarbu Państwa jest znikome.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#CzesławKlarner">Zestawienie dochodów i rozchodów z eksploatacji linii Herby Nowe — Gdynia za okres 1933 do 1937 r. włącznie wykazuje rosnącą dochodowość tego przedsiębiorstwa zarówno w dochodach brutto, jak i w skali zysku netto. Rok 1937 dał dochodu brutto około 63 miliony zł oraz 19 milionów zł czystego zysku. Wprawdzie nie zaważyły jeszcze w pełni ciężary, wynikające z obsługi pożyczki obligatoryjnej, która nie jest jeszcze w pełni spłaconą.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#CzesławKlarner">Kilka słów o kolei Śląsk — Gdynia ze stanowiska głównych jej etapów historycznych.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#CzesławKlarner">Pod wpływem wypadków, jakie nastąpiły w stosunkach naszych z sąsiadem zachodnim w czerwcu 1925 r., Rząd na moje uchwały sejmowej został upoważniony do przystąpienia do budowy magistrali węglowej ze Śląska do polskich portów bałtyckich.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#CzesławKlarner">Licząc się z czasem na wykonanie tak wielkiego przedsięwzięcia, które wymagało szczegółowych studiów terenowych, jak również i poważnych środków finansowych, Rząd, korzystając z pożyczki Dillonowskiej, przede wszystkim przystąpił do budowy linii, za pomocą której można by było ominąć korytarz Kluczborski i zrealizował ten problem, budując linię kolejową Kalety — Herby — Podzamcze, która połączyła Zagłębie Śląskie przez Ostrów Wielkopolski i Jarocin z Poznaniem. Wykonana w szybkim tempie ta linia kolejowa była pierwszym etapem, porządkującym naszą komunikację kolejową z morzem już bez jakiejkolwiek pomocy obcych linij.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#CzesławKlarner">Uzyskane połączenia na trasach kolejowych z południa na północ wykazywały jednak w swych przebiegach poważne i zbędne ilości kilometrów, a więc i kosi w połączonych z przewozem w wielkich ma ach ciężkich ładunków. W tych warunkach szczegółowe studia doprowadziły do celowości wytyczenia linii kolejowej, odpowiadającej obecnemu stanowi rzeczy, a prowadzącej od stacji Herby Nowe do Inowrocławia oraz dalej egzystującą trasą Inowrocław — Bydgoszcz i wreszcie nową linią kolejową od Bydgoszczy przez Wierzchocin i Bąk do Gdyni.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#CzesławKlarner">Tak zaprojektowana i wykonana następnie linia skracała przebieg transportów z południa na północ o 65 względnie o 115 km w stosunku do tras sąsiednich. Cała długość przebiegu Herby Nowe — Gdynia wynosi około 408 km. i już z tego wynika to wielkie pod kątem widzenia gospodarczym skrócenie w porównaniu z trasą Górny Śląsk — Gdynia.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#CzesławKlarner">Już w czasie wykonywania budowy kolei okazało się, iż są trudności w uzyskaniu środków niezbędnych w związku z tą wielką inwestycją i Rząd był zmuszony szukać sfinansowania jej przy udziale środków zagranicznych, widząc jednocześnie w tym dla siebie szereg równoległych korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#CzesławKlarner">W dniu 31 marca 1931 r. nastąpiło pierwsze porozumienie Rządu Polskiego z grupą francuską. której firmowała firma Schneider-Creuzot, odnośnie budowy i sfinansowania kolei Śląsk — Gdynia. W dniu 9 kwietnia 1931 r. została utworzona spółka przez grupę francuską wraz z Rządem polskim pod nazwą: „Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe w Paryżu S. A.” z kapitałem 15 milionów franków, z których Rząd polaki objął 7 milionów oraz grupa francuska 8 milionów. Umowa ta ściśle ustaliła warunki i obowiązki stron i stała się następnie co do treści identyczną z brzmieniem aktu koncesyjnego, który ta spółka z biegiem czasu uzyskała.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#CzesławKlarner">Udzielenie koncesji na prywatne koleje o pierwszorzędnym znaczeniu opierało się i opiera się w Polsce o ustawę z dnia 14 października 1921 r. Jednak sprawa budowy kolei Śląsk — Gdynia nie mogła być załatwiona na mocy powyższej ustawy i wymagała specjalnej ustawy, gdyż oprócz przewidzianych w ustawie z 1921 r. normalnych warunków w omawianym wypadku zachodziła potrzeba oddania już rozpoczętych robót, czyli oddania w eksploatację majątku państwowego, czego nie przewidywała ustawa z 1921 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#CzesławKlarner">Ponadto zachodziła potrzeba udzielenia poręki na rzecz Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w sumie początkowo przewidzianej 1.100.000.000 fr. fr., jak również trzeba było przewidzieć uregulowanie sprawy personelu kolejowego, który miał być oddany do dyspozycji tej Spółki przez Polskie Koleje Państwowe na czas eksploatacji, a jednak nie mógł być pozbawiony swego publiczno-prawnego charakteru. Chodziło więc o sprawę pragmatyki służbowej, przepisów uposażeniowych emerytalnych i innych, stosowanych przez Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#CzesławKlarner">W tych warunkach Rząd wyjednał specjalną ustawę w dniu 27 kwietnia 1931 r., aby uzyskać należyte pełnomocnictwa, które upoważniały Rząd do udzielenia koncesji na rzecz Francusko Polskiego Towarzystwa Kolejowego w Paryżu na warunkach zawartej z nim umowy, która przewidywała również i porękę państwową dla przewidzianej niezbędnej do budowy kwoty 1.100.000.000 fr.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#CzesławKlarner">Zgodnie z uzyskaną ustawą oraz po myśli ustawy z 1921 r. zostało wydane pod tą samą datą 27 kwietnia 1931 r. zarządzenie Prezydenta Rzeczpospolite o nadaniu koncesji na dokończenie budowy i na eksploatację kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa Towarzystwu Francusko-Polskiemu Kolejowemu w Paryżu z czasem trwania koncesji do 31 grudnia 1975 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#CzesławKlarner">Na podstawie powyższych aktów prawnych Spółka uzyskała dokument koncesyjny dn. 29 kwietnia 1931 r. na budowę i eksploatację omawianych linij kolejowych. Akt ten przewiduje maksymalną wysokość emisji obligacyj na sumę nominalną odpowiadającą wpływom netto, jak już mówiłem, 1.100.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#CzesławKlarner">Zgodnie z dokumentem koncesyjnym Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe było obowiązane zrealizować pożyczki obligacyjne na sumę netto 1.000.000.000 fr. fr. w celu realizacji zobowiązań, przewidzianych we wzmiankowanym dokumencie w czterech oddzielnych po sobie następujących transzach. Dwie pierwsze transze powinny były być zrealizowane nie później niż do dnia 1 maja 1932 r. w ogólnej sumie 700.000.000 fr. fr., a do dnia 1 maja 1934 r. powinna być przynajmniej zrealizowana kwota 900.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#CzesławKlarner">W rzeczywistości Spółka — Towarzystwo Kolejowe Polsko-Francuskie — zdołała zrealizować jedynie pierwszą transzę obligacyj na kwotę brutto 400.000.000 fr. fr, które dały netto 351.000.000 fr. fr. Druga emisja nie została dokonana przez koncesjonariusza i wobec tego dalszą budowę musiało przejąć Ministerstwo Komunikacji, zawierając ze Spółką dodatkowe porozumienie z dnia 10 lutego 1933 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#CzesławKlarner">Gdy w 1936 r. Polska uzyskała od rządu francuskiego na mocy układu w Rambouillet pożyczkę w skali 2.000.000.000 fr fr., suma ta była powiększona jeszcze o 540.000.000 fr. fr na rzecz właśnie Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w celu ułatwienia mu wywiązania się w zakresie pożyczki obligacyjnej, przewidzianej początkową umową. Jednocześnie jednak przewidziana w dokumencie koncesyjnym suma 1.100.000.000 fr. fr. ze względu na spadek franka francuskiego została powiększona o 196.000.000 fr. fr., czyli do sumy 1.296.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#CzesławKlarner">W tych warunkach dokument koncesyjny z dnia 29 kwietnia 1939 r. musi ulec zmianie, co jest możliwe ze stanowiska prawnego jedynie przy nowelizacji ustawy z dnia 27 kwietnia 1939 r., a to w sposób taki, który by upoważnił Ministra Komunikacji w porozumieniu z Ministrem Skarbu do zmiany wymienionych w ustępie pierwszym tejże ustawy warunków koncesyjnych. Rozszerzenie plenipotencji, o którym mówi rządowy projekt ustawy dla p. Ministra Komunikacji, pozwoli mu również jednocześnie załatwić szereg spraw, przewidzianych w akcie koncesyjnym, które w związku z obecną sytuacją wymagają odpowiedniej nowelizacji i rozmaitych poprawek. Wśród tych spraw jest zapowiedziane zmniejszenie oprocentowania obligacji z 6,5% do 4,5% w stosunku rocznym.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#CzesławKlarner">W tych warunkach w imieniu Komisji Komunikacyjnej, zwracam się z prośbą do Wysokiego Senatu o uchwalenie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o oddaniu Francusko Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej w brzmieniu rządowym i zgodnie z uchwałą sejmową.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Powracamy do punktu 9 porządku dziennego.</u>
- <u xml:id="u-19.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca s. Hempel.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#BogusławMiedziński">Powracamy do punktu 9 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma sprawozdawca s. Hempel.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SHempel">Wysoki Senacie! Ustawa z 18 lutego 1932 r., upoważniająca Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany gruntów państwowych w Gdyni, dotyczy tylko portu i miasta Gdyni, podczas gdy zakres działalności naszej nad polskim morzem znacznie się rozszerzył i obejmuje stopniowo całe pobrzeże. Możemy stwierdzić, że naród polski zrozumiał dobrze znaczenie posiadania bezpośredniego dostępu do morza i z pewną dumą powiedzieć możemy, że w tym kierunku nic nie zostało zaniedbane, a osiągnięcia nasze są istotnie imponujące. Zaślubiny Polski z morzem są małżeństwem dokonanym.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SHempel">Dziś momenty te szczególnie zasługują na uwagę i podkreślenie, zdajemy sobie bowiem dokładnie sprawę z tego, co nam dały wysiłki nasze w kierunku morza. Wiemy, jaką rolę grać muszą porty nasze w związku z obronnością kraju, jakim są czynnikiem w rozwoju stosunków handlowych, jaką odgrywają rolę w rozwoju w ogóle dynamizmu polskiego w stosunku do zagranicy. Przez porty polskie za polską banderą rozwijać się musi polska koncepcja kolonialna, ucząc nas w bezpośrednim zetknięciu z dalekimi krajami świata, jak zdobywa się rynki i pozycję gospodarczą wśród narodów.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SHempel">Morze nasze ponadto daje nam wiadomy szereg dodatnich pozycyj w gospodarce naszej czy to przez organizację polskiego transportu morskiego, czy też rybołówstwa.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SHempel">Dlatego też nie wątpię, że Wysoki Senat z zadowoleniem przyjmie do wiadomości i ten nowy dowód aktywności Rządu polskiego na odcinku morskim, jakim jest przedłożona obecnie ustawa o ustanowieniu prawa zabudowy, oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych położonych w obrębie gmin, w których znajdują się porty morskie. Ustawa ta bowiem jest właściwie rozszerzeniem ustawy z 1932 r. na wszystkie porty polskie. W szczególności pozwalam sobie wyjaśnić, że praktycznie obecnie ustawa ta ma na widoku ułatwienie rozbudowy portu rybackiego we Władysławowie oraz ewentualnie budowę innego portu dla przeniesienia i osiedlania rybaków helskich w związku z uznaniem półwyspu helskiego za rejon umocniony. Ustawa obecnie przedłożona przez Rząd i przyjęta ze zmianami redakcyjnymi przez Sejm wnosi pewne zmiany nie tylko w sensie rozszerzenia zakresu terytorialnego jej działania, ale także w zakresie celów, prawa pierwokupu dla wywłaszczonych i uproszczenia procedury.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SHempel">W szczególności art. 1 ustawy upoważnia Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany pozostających w jego zarządzie gruntów państwowych zbędnych dla potrzeb Państwa, określając jako cel rozbudowę przemysłu, rozwój handlu i rybołówstwa morskiego oraz budowę osiedli dla rybaków, robotników portowych i marynarzy.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SHempel">Ustawa znosi prawo pierwokupu dla wywłaszczonych.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SHempel">Oczywiście ustawa przewiduje porozumienie Ministra Przemysłu i Handlu z Ministrem Spraw Wojskowych i kompetentnymi Ministrami, gdy zachodzić będzie tego potrzeba, upraszcza natomiast procedurę przez ustalenie porozumienia tylko z Ministrem Skarbu, gdy chodzi o cenę i warunki sprzedaży (art. 2).</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SHempel">Art. 3, 4, 5 i 6 zawierają postanowienia formalne, więc ich nie omawiam.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SHempel">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy według brzmienia uchwalonego przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#StanisławHempel">Wysoki Senacie! Ustawa z 18 lutego 1932 r., upoważniająca Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany gruntów państwowych w Gdyni, dotyczy tylko portu i miasta Gdyni, podczas gdy zakres działalności naszej nad polskim morzem znacznie się rozszerzył i obejmuje stopniowo całe pobrzeże. Możemy stwierdzić, że naród polski zrozumiał dobrze znaczenie posiadania bezpośredniego dostępu do morza i z pewną dumą powiedzieć możemy, że w tym kierunku nic nie zostało zaniedbane, a osiągnięcia nasze są istotnie imponujące. Zaślubiny Polski z morzem są małżeństwem dokonanym.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#StanisławHempel">Dziś momenty te szczególnie zasługują na uwagę i podkreślenie, zdajemy sobie bowiem dokładnie sprawę z tego, co nam dały wysiłki nasze w kierunku morza. Wiemy, jaką rolę grać muszą porty nasze w związku z obronnością kraju, jakim są czynnikiem w rozwoju stosunków handlowych, jaką odgrywają rolę w rozwoju w ogóle dynamizmu polskiego w stosunku do zagranicy. Przez porty polskie za polską banderą rozwijać się musi polska koncepcja kolonialna, ucząc nas w bezpośrednim zetknięciu z dalekimi krajami świata, jak zdobywa się rynki i pozycję gospodarczą wśród narodów.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#StanisławHempel">Morze nasze ponadto daje nam wiadomy szereg dodatnich pozycyj w gospodarce naszej czy to przez organizację polskiego transportu morskiego, czy też rybołówstwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#StanisławHempel">Dlatego też nie wątpię, że Wysoki Senat z zadowoleniem przyjmie do wiadomości i ten nowy dowód aktywności Rządu polskiego na odcinku morskim, jakim jest przedłożona obecnie ustawa o ustanowieniu prawa zabudowy, oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych położonych w obrębie gmin, w których znajdują się porty morskie. Ustawa ta bowiem jest właściwie rozszerzeniem ustawy z 1932 r. na wszystkie porty polskie. W szczególności pozwalam sobie wyjaśnić, że praktycznie obecnie ustawa ta ma na widoku ułatwienie rozbudowy portu rybackiego we Władysławowie oraz ewentualnie budowę innego portu dla przeniesienia i osiedlania rybaków helskich w związku z uznaniem półwyspu helskiego za rejon umocniony. Ustawa obecnie przedłożona przez Rząd i przyjęta ze zmianami redakcyjnymi przez Sejm wnosi pewne zmiany nie tylko w sensie rozszerzenia zakresu terytorialnego jej działania, ale także w zakresie celów, prawa pierwokupu dla wywłaszczonych i uproszczenia procedury.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#StanisławHempel">W szczególności art. 1 ustawy upoważnia Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany pozostających w jego zarządzie gruntów państwowych zbędnych dla potrzeb Państwa, określając jako cel rozbudowę przemysłu, rozwój handlu i rybołówstwa morskiego oraz budowę osiedli dla rybaków, robotników portowych i marynarzy.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#StanisławHempel">Ustawa znosi prawo pierwokupu dla wywłaszczonych.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#StanisławHempel">Oczywiście ustawa przewiduje porozumienie Ministra Przemysłu i Handlu z Ministrem Spraw Wojskowych i kompetentnymi Ministrami, gdy zachodzić będzie tego potrzeba, upraszcza natomiast procedurę przez ustalenie porozumienia tylko z Ministrem Skarbu, gdy chodzi o cenę i warunki sprzedaży (art. 2).</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#StanisławHempel">Art. 3, 4, 5 i 6 zawierają postanowienia formalne, więc ich nie omawiam.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#StanisławHempel">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy według brzmienia uchwalonego przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek s. Pulnarowicza i innych. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#BogusławMiedziński">Wpłynął wniosek s. Pulnarowicza i innych. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tego wniosku.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SekretarzsBruski">Wniosek s. Władysława Pulnarowicza i innych o zawieszenie postępowania karnego przeciw s. Semkowiczowi.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SekretarzsBruski">Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: „Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (3) i art. 48 ustawy konstytucyjnej żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie, przeciwko s. Aleksandrowi Semkowiczowi z oskarżenia spółki akcyjnej „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego (nr akt. VII. Kg 9354/38) o obrazę czci. Warszawa, dnia 21.III.1939 r.”.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#DawidBruski">Wniosek s. Władysława Pulnarowicza i innych o zawieszenie postępowania karnego przeciw s. Semkowiczowi.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#DawidBruski">Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: „Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (3) i art. 48 ustawy konstytucyjnej żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie, przeciwko s. Aleksandrowi Semkowiczowi z oskarżenia spółki akcyjnej „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego (nr akt. VII. Kg 9354/38) o obrazę czci. Warszawa, dnia 21.III.1939 r.”.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Wniosek ten przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę do Komisji Regulaminowej.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#Marszałek">Zanim zamknę posiedzenie, chciałbym zwrócić uwagę Panów Senatorów, że w najbliższych dniach, jutro i pojutrze musi pracować szereg Komisyj: Rolna, Skarbowa, Regulaminowa, Budżetowa. Wojskowa i Administracyjna, dlatego proszę Panów Senatorów, żeby zechcieli być obecni w Warszawie w dniach najbliższych.</u>
- <u xml:id="u-23.2" who="#Marszałek">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na sobotę dnia 25 marca o godz. 10.</u>
- <u xml:id="u-23.3" who="#Marszałek">Porządek dzienny będzie dostarczony Panom pod adresami warszawskimi.</u>
- <u xml:id="u-23.4" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Wniosek ten przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#BogusławMiedziński">Zanim zamknę posiedzenie, chciałbym zwrócić uwagę Panów Senatorów, że w najbliższych dniach, jutro i pojutrze musi pracować szereg Komisyj: Rolna, Skarbowa, Regulaminowa, Budżetowa. Wojskowa i Administracyjna, dlatego proszę Panów Senatorów, żeby zechcieli być obecni w Warszawie w dniach najbliższych.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#BogusławMiedziński">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na sobotę dnia 25 marca o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny będzie dostarczony Panom pod adresami warszawskimi.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
index 499a61e..b6bf412 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00015-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00015-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>15 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">15</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-03-25</date>
@@ -23,69 +23,223 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
- <persName>S. Bundzylak</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDębski" role="speaker">
- <persName>S. Dębski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFichna" role="speaker">
- <persName>S. Fichna</persName>
- </person>
- <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
- <persName>S. Fudakowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGalica" role="speaker">
- <persName>S. Galica</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGnoiński" role="speaker">
- <persName>S. Gnoiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKamiński" role="speaker">
- <persName>S. Kamiński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
- <persName>S. Katelbach</persName>
- </person>
- <person xml:id="SKornke" role="speaker">
- <persName>S. Kornke</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
- <persName>S. Morawski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRataj" role="speaker">
- <persName>S. Rataj</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRosada" role="speaker">
- <persName>S. Rosada</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSiciński" role="speaker">
- <persName>S. Siciński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSzelągowska" role="speaker">
- <persName>S. Szelągowska</persName>
- </person>
- <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
- <persName>S. ks. Machay</persName>
- </person>
- <person xml:id="SŁazarski" role="speaker">
- <persName>S. Łazarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsMalicki" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Malicki</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekStolarski" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MaciejBundzylak" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Maciej</forename>
+ <surname>Bundzylak</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Bundzylak</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanDębski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Dębski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C4%99bski_(polityk)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławFichna" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Fichna</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Fichna</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="KazimierzFudakowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Kazimierz</forename>
+ <surname>Fudakowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Fudakowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="AndrzejGalica" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Andrzej</forename>
+ <surname>Galica</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Galica</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałGnoiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Gnoiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Gnoi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="WładysławKamiński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Władysław</forename>
+ <surname>Kamiński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kami%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszKatelbach" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Katelbach</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Katelbach</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="RudolfKornke" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Rudolf</forename>
+ <surname>Kornke</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Rudolf_Kornke</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="EdwardDzierżykrajMorawski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Edward</forename>
+ <surname>Dzierżykraj-Morawski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Dzier%C5%BCykraj-Morawski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRataj" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rataj</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rataj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanRosada" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Rosada</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Rosada</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSiciński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Siciński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sici%C5%84ski_(1896%E2%80%931966)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AnnaSzelągowska" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Anna</forename>
+ <surname>Szelągowska</surname>
+ </persName>
+ <sex value="F" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Paradowska-Szel%C4%85gowska</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="FerdynandMachay" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>S. ks.</roleName>
+ <forename>Ferdynand</forename>
+ <surname>Machay</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Ferdynand_Machay_(1889%E2%80%931967)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="MichałŁazarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Michał</forename>
+ <surname>Łazarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_%C5%81azarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MikołajMalicki" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Mikołaj</forename>
+ <surname>Malicki</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Myko%C5%82a_Ma%C5%82y%C4%87kyj</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#MniejszościNarodowe" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BłażejStolarski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Błażej</forename>
+ <surname>Stolarski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82a%C5%BCej_Stolarski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ <org xml:id="MniejszościNarodowe" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Mniejszości Narodowe</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
index b796e25..e1a3200 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
@@ -1,446 +1,446 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Malickiego i Radziwiłła. Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Protokół 13 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 14 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem dnia 20 marca r. b. odpowiedź na interpelację s. Hordyńskiego z dnia 9 lutego b.r. oraz przy pismach z dn. 24 marca r.b. odpowiedź na interpelacje ss. Hordyńskiego i Tworydły z dnia 9 lutego r.b.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Bartlowi, Kolankowskiemu, Lepkiemu, ks. Nosalewskiemu, Patkowi, Skoczylasowi, Stryjeńskiemu i Wysockiemu.</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o wniosku s. Pulnarowicza i innych o zawieszeniu postępowania karnego przeciwko senatorowi Semkowiczowi (druki senackie 54 i 55) — sprawozdawca s. dr Fichna.</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Malickiego i Radziwiłła. Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Protokół 13 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 14 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem dnia 20 marca r. b. odpowiedź na interpelację s. Hordyńskiego z dnia 9 lutego b.r. oraz przy pismach z dn. 24 marca r.b. odpowiedź na interpelacje ss. Hordyńskiego i Tworydły z dnia 9 lutego r.b.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Bartlowi, Kolankowskiemu, Lepkiemu, ks. Nosalewskiemu, Patkowi, Skoczylasowi, Stryjeńskiemu i Wysockiemu.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o wniosku s. Pulnarowicza i innych o zawieszeniu postępowania karnego przeciwko senatorowi Semkowiczowi (druki senackie 54 i 55) — sprawozdawca s. dr Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Do laski marszałkowskiej wpłynął wniosek pp. senatorów Pulnarowicza i innych, żądający zawieszenia postępowania karnego przeciwko s. Semkowiczowi.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SFichna">Komisja Regulaminowa na posiedzeniu swym w dniu 22 marca powyższy wniosek rozpatrywała i stwierdziła przede wszystkim stan faktyczny następujący:</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SFichna">Dnia 12 listopada 1938 r. do oddziału karnego sądu grodzkiego we Lwowie wpłynęła skarga karna przeciwko Aleksandrowi Semkowiczowi, żądająca pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż Aleksandra Semkowicza z art. 255 § 1 i 256 § 1 kodeksu karnego. Skargę powyższą jako oskarżyciele prywatni podpisali: spółka akcyjna „Prasa Nowa — Zakłady Wydawnicze i Graficzne we Lwowie oraz Janusz Laskownicki, redaktor naczelny „Głosu Wieczornego”, Lwów, Sokoła 4.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SFichna">Jak widać z akt karnych, oskarżyciele prywatni poczuli się dotknięci treścią przemowy, jaką wygłosił p. Semkowicz na zebraniu przedwyborczym w dniu 2 listopada 1938 r. w sali kina „Bałtyk”, i z tej racji żądają pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż s. Semkowicza, bo jak powiedziałem, czują się dotknięci, ponieważ zniesławił i obraził oskarżycieli prywatnych.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SFichna">Sąd grodzki rozpisał rozprawę na dzień 10 lutego 1939 r. Na tę rozprawę s. Semkowicz się nie zjawił, przysłał pismo do sądu, w którym oświadczył, że prace w komisjach senackich nie pozwalają mu na osobiste stawiennictwo na rozprawie sądowej. Sąd wobec tego orzekł rozprawę odroczyć, a o postępowaniu karnym zawiadomić p. Marszałka Senatu. Tak się przedstawia sytuacja faktyczna.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SFichna">Jeżeli przejdziemy do podstaw prawnych, to musimy przede wszystkim wziąć pod uwagę przepis art. 42 Konstytucji punkt 2, który mówi, że karne postępowanie sądowe (w tym wypadku chodzi o karne postępowanie), wszczęte przeciw posłowi względnie senatorowi przed lub po uzyskaniu mandatu, należy na żądanie Senatu zawiesić do wygaśnięcia mandatu. W tym wypadku wszczęte zostało postępowanie przed uzyskaniem mandatu senatorskiego przez s. Semkowicza. Wniosek idzie w tym kierunku, by postępowanie zawiesić. Komisja doszła do wniosku, że rzeczywiście należy przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek z żądaniem zawieszenia postępowania, a kierowała się względami dwoma. Nie chcemy stać na stanowisku, że s. Semkowicz nie odpowiada za czyn popełniony w dniu 2 listopada 1938 r., zresztą w rozpatrywanie merytoryczne tego czynu absolutnie wdawać się nie możemy. Sam s. Semkowicz także stanął na tym stanowisku, że nie uchyla się od odpowiedzialności, a na odwrót chce za to, co powiedział 2 listopada, bezwarunkowo odpowiadać.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SFichna">Otrzymaliśmy dziś, Wysoki Senacie, pismo „Express Ilustrowany”, w którym jest umieszczony artykuł p. t. „Sprawa s. Semkowicza”. Na zakończenie w artykule o s. Semkowiczu „Express” pisze, co następuje: „Zapytujemy w wypadku, co bardziej jest zgodne z honorem Wysokiej Izby: odebranie zniesławionemu możliwości wyjaśnienia prawdy przed sądem, czy też dopuszczenie do tego, by naprawiony został ciężki błąd, popełniony przez senatora”. Absolutnie ani Wysoki Senat, ani sam s. Semkowicz nie chce się uchylać od odpowiedzialności. Jeżeli został rzeczywiście popełniony ciężki błąd, to za to s. Semkowicz będzie odpowiadał i odpowiadać musi.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SFichna">Stoimy na stanowisku, że dzisiaj w Polsce nie czas na spory, szczególnie we Lwowie, i dlatego też Komisja Regulaminowa przychodzi do Wysokiego Senatu z wnioskiem, aby zawiesić postępowanie karne przeciwko s. Semkowiczowi do chwili, kiedy skończy się jego mandat senatorski. Wniosek brzmi: „Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (2) i art. 48 Ustawy Konstytucyjnej oraz art. 80 ust. (2) Tymczasowego Regulaminu Senatu żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie przeciwko senatorowi Aleksandrowi Semkowiczowi z art. 255 § 1 i art. 256 § 1 k. k. ze skargi prywatnej spółki akcyjnej „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego. (Nr akt VII Kg 9354/38)”. Proszę o przyjęcie powyższego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#BolesławFichna">Wysoki Senacie! Do laski marszałkowskiej wpłynął wniosek pp. senatorów Pulnarowicza i innych, żądający zawieszenia postępowania karnego przeciwko s. Semkowiczowi.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#BolesławFichna">Komisja Regulaminowa na posiedzeniu swym w dniu 22 marca powyższy wniosek rozpatrywała i stwierdziła przede wszystkim stan faktyczny następujący:</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#BolesławFichna">Dnia 12 listopada 1938 r. do oddziału karnego sądu grodzkiego we Lwowie wpłynęła skarga karna przeciwko Aleksandrowi Semkowiczowi, żądająca pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż Aleksandra Semkowicza z art. 255 § 1 i 256 § 1 kodeksu karnego. Skargę powyższą jako oskarżyciele prywatni podpisali: spółka akcyjna „Prasa Nowa — Zakłady Wydawnicze i Graficzne we Lwowie oraz Janusz Laskownicki, redaktor naczelny „Głosu Wieczornego”, Lwów, Sokoła 4.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#BolesławFichna">Jak widać z akt karnych, oskarżyciele prywatni poczuli się dotknięci treścią przemowy, jaką wygłosił p. Semkowicz na zebraniu przedwyborczym w dniu 2 listopada 1938 r. w sali kina „Bałtyk”, i z tej racji żądają pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż s. Semkowicza, bo jak powiedziałem, czują się dotknięci, ponieważ zniesławił i obraził oskarżycieli prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#BolesławFichna">Sąd grodzki rozpisał rozprawę na dzień 10 lutego 1939 r. Na tę rozprawę s. Semkowicz się nie zjawił, przysłał pismo do sądu, w którym oświadczył, że prace w komisjach senackich nie pozwalają mu na osobiste stawiennictwo na rozprawie sądowej. Sąd wobec tego orzekł rozprawę odroczyć, a o postępowaniu karnym zawiadomić p. Marszałka Senatu. Tak się przedstawia sytuacja faktyczna.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#BolesławFichna">Jeżeli przejdziemy do podstaw prawnych, to musimy przede wszystkim wziąć pod uwagę przepis art. 42 Konstytucji punkt 2, który mówi, że karne postępowanie sądowe (w tym wypadku chodzi o karne postępowanie), wszczęte przeciw posłowi względnie senatorowi przed lub po uzyskaniu mandatu, należy na żądanie Senatu zawiesić do wygaśnięcia mandatu. W tym wypadku wszczęte zostało postępowanie przed uzyskaniem mandatu senatorskiego przez s. Semkowicza. Wniosek idzie w tym kierunku, by postępowanie zawiesić. Komisja doszła do wniosku, że rzeczywiście należy przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek z żądaniem zawieszenia postępowania, a kierowała się względami dwoma. Nie chcemy stać na stanowisku, że s. Semkowicz nie odpowiada za czyn popełniony w dniu 2 listopada 1938 r., zresztą w rozpatrywanie merytoryczne tego czynu absolutnie wdawać się nie możemy. Sam s. Semkowicz także stanął na tym stanowisku, że nie uchyla się od odpowiedzialności, a na odwrót chce za to, co powiedział 2 listopada, bezwarunkowo odpowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#BolesławFichna">Otrzymaliśmy dziś, Wysoki Senacie, pismo „Express Ilustrowany”, w którym jest umieszczony artykuł p. t. „Sprawa s. Semkowicza”. Na zakończenie w artykule o s. Semkowiczu „Express” pisze, co następuje: „Zapytujemy w wypadku, co bardziej jest zgodne z honorem Wysokiej Izby: odebranie zniesławionemu możliwości wyjaśnienia prawdy przed sądem, czy też dopuszczenie do tego, by naprawiony został ciężki błąd, popełniony przez senatora”. Absolutnie ani Wysoki Senat, ani sam s. Semkowicz nie chce się uchylać od odpowiedzialności. Jeżeli został rzeczywiście popełniony ciężki błąd, to za to s. Semkowicz będzie odpowiadał i odpowiadać musi.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#BolesławFichna">Stoimy na stanowisku, że dzisiaj w Polsce nie czas na spory, szczególnie we Lwowie, i dlatego też Komisja Regulaminowa przychodzi do Wysokiego Senatu z wnioskiem, aby zawiesić postępowanie karne przeciwko s. Semkowiczowi do chwili, kiedy skończy się jego mandat senatorski. Wniosek brzmi: „Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (2) i art. 48 Ustawy Konstytucyjnej oraz art. 80 ust. (2) Tymczasowego Regulaminu Senatu żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie przeciwko senatorowi Aleksandrowi Semkowiczowi z art. 255 § 1 i art. 256 § 1 k. k. ze skargi prywatnej spółki akcyjnej „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego. (Nr akt VII Kg 9354/38)”. Proszę o przyjęcie powyższego wniosku.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku Komisji Regulaminowej, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat wniosek uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (druki senackie nr 36 i 63) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku Komisji Regulaminowej, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat wniosek uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (druki senackie nr 36 i 63) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SSiciński">Wysoki Senacie! Dwa są zasadnicze elementy obronności Państwa: pierwszy — to wyszkolenie wojskowe obywatela przez danie mu właściwej zaprawy żołnierskiej i wychowanie go w duchu rycerskim; drugi element nie mniej ważny, jakkolwiek pod względem swego ciężaru gatunkowego ustępujący pierwszemu, to przygotowanie rzeczowe Państwa do obrony i zmobilizowanie życia gospodarczego na wszystkich jego odcinkach i we wszystkich jego przejawach.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SSiciński">Zagadnienie pierwsze załatwia w jego całokształcie ustawa, uchwalona w roku zeszłym przez Izby ustawodawcze, o powszechnym obowiązku wojskowym, która w ręce naszych kierowniczych władz wojskowych złożyła instrument, czyniący całkowicie zadość wszelkim potrzebom związanym z wychowaniem obywatela na żołnierza oraz przygotowaniem do mobilizacji personalnej.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SSiciński">Projekt, który mam zaszczyt obecnie referować w Wielkiej Izbie, czyni zadość drugiemu postulatowi obronności Państwa, t.j. zorganizowaniu dla potrzeb obronności Państwa życia gospodarczego i przygotowaniu go do zadań na wypadek wojny, a w razie jej wybuchu odpowiedniemu przeprowadzeniu mobilizacji gospodarczej — do tego bowiem celu sprowadza się kwestia obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SSiciński">Jeżeli zagadnienie „narodu pod bronią” nie ma pozostać tylko pustym dźwiękiem, to zupełnie jasną i zrozumiałą staje się troska naszych władz wojskowych o takie zorganizowanie obrony. by każdy obywatel, zdatny do noszenia broni, spełnił swój obowiązek wojskowy oraz by mienie obywatela, o ile odpowiada potrzebom obrony, do tego celu było użyte. Te cele realizuje uchwalona w zeszłym roku ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym, o ile chodzi o mobilizację personalną, oraz referowana obecnie ustawa o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, o ile chodzi o mobilizację rzeczową.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SSiciński">Przechodząc do szczegółowego omówienia projektowanej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, podnieść należy przede wszystkim powszechność tego obowiązku, co jest jego podstawową cechą. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych polega na tym, że obowiązek ten obejmuje wszystkich mieszkańców Państwa bez względu na obywatelstwo, narodowość, zawód, stan majątkowy itp., o ile w ich posiadaniu znajduje się na obszarze Państwa Polskiego przedmiot, który zdaniem władzy może być bezpośrednio lub pośrednio użyty dla potrzeb obrony. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych podkreślają nieliczne przypadki zwolnień od tego obowiązku. Obok przedmiotów, które dotychczasowe rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o rzeczowych świadczeniach wojennych zwalniało z mocy samego prawa od obowiązku świadczeń rzeczowych, jak np. kościoły, przedmioty kultu, muzea, biblioteki itp. — projekt zwalnia od obowiązku świadczeń rzeczowych parki narodowe oraz rezerwaty roślinne i zwierzęce, wychodząc z założenia, że stanowią one nienaruszalne dobro wszystkich obywateli i w interesie publicznym leży ich ochrona ze względu na duże znaczenie, jakie przedstawiają dla nauki i historii. Wyrazem tego jest specjalna ochrona ich w czasie pokoju, zagwarantowana ustawą z dnia 8 marca 1934 r. o ochronie przyrody.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SSiciński">Projekt poddaje obowiązkowi świadczeń rzeczowych monopole państwowe, przedsiębiorstwa, zakłady i majątki państwowe oraz wydzielone z ogólnej administracji państwowej państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe i górnicze; z uwagi jednak na specjalne warunki wymienionych podmiotów prawnych oraz szczególną ich organizację, projekt postanawia, iż pewne odchylenia od ogólnych przepisów projektu będzie mogła względem nich wprowadzać Rada Ministrów drogą rozporządzenia.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SSiciński">Projekt nie pominął również tak kapitalnego zagadnienia, jakim jest przygotowanie do zadań wojennych zakładów leczniczych. Projekt nie tylko stwierdza, że obowiązkowi świadczeń rzeczowych podlegają zakłady lecznicze, lecz normuje kwestię przygotowania ich do zadań wojennych pod względem ilości łóżek, środków leczniczych i opatrunkowych oraz przygotowania do służby wojskowo-sanitarnej personelu.</u>
- <u xml:id="u-4.7" who="#SSiciński">Powszechny obowiązek świadczeń rzeczowych ciąży na posiadaczu przedmiotu, przy czym za posiadacza uważa się każdą osobę fizyczną lub prawną, która posiada przedmiot świadczenia rzeczowego w swoim dzierżeniu.</u>
- <u xml:id="u-4.8" who="#SSiciński">Nakaz odstąpienia przedmiotu świadczenia rzeczowego będzie tedy kierowany do posiadacza, jeżeli jest tylko dysponentem danej rzeczy, chociażby nawet przedmiot nie stanowił jego własności. Takie postawienie sprawy uważać należy za bardzo szczęśliwe, gdyż w czasie wojny nie ma czasu na badanie stosunku prawnego, łączącego posiadacza z przedmiotem będącym w jego posiadaniu.</u>
- <u xml:id="u-4.9" who="#SSiciński">O ile chodzi o zorganizowanie życia gospodarczego dla potrzeb obrony Państwa, to projekt jako pierwszą fazę tego przygotowania przyjmuje zebranie danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych. Jest to zupełnie jasne i zrozumiałe, że od takich czynności o charakterze statystycznym zacząć należy, chodzi bowiem przede wszystkim o to, by należycie zorientować się co do kwestii, czym się dysponuje aktualnie oraz na co przypuszczalnie w przyszłości można liczyć. Temu zagadnieniu zebrania danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych projekt poświecą wiele uwagi, nakładając na wszystkich mieszkańców Państwa obowiązek udzielania na żądanie władzy wszelkich informacyj o posiadanych przez nich przedmiotach, przy czym na żądanie władzy informacje te mają być uzupełniane zestawieniami, wykresami itp.</u>
- <u xml:id="u-4.10" who="#SSiciński">Udzielanie danych odbywa się na koszt posiadacza. Nie stanowi to żadnego nowego obciążenia obywatela, a poza tym sam wydatek, jeżeli nawet powstanie, będzie minimalny, tak że kwestia ewentualnego zwrotu tego wydatku ze względów rachunkowo-administracyjnych nie opłacałaby się.</u>
- <u xml:id="u-4.11" who="#SSiciński">Po udzieleniu danych przez posiadacza przedmiotu świadczenia rzeczowego, władza, jeżeli uważać to będzie za potrzebne, przystąpi do przysposobienia danego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa do świadczeń rzeczowych. Przysposobienie do świadczeń rzeczowych polega na takim zorganizowaniu warsztatu pracy, by czynił on zadość potrzebom Państwa w razie wojny. Oczywiście, projekt nie normuje sposobu przekształcenia warsztatu pracy, pracującego dla celów pokojowych, na warsztat, mający produkować w czasie wojny, gdyż skala tych możliwości jest nadzwyczaj rozległa i zależy nie tylko od ogólnego planu eksploatacyjnego gospodarstwa społecznego, ale również i przede wszystkim od realnej możliwości, istniejącej z jednej strony w chwili przysposobienia do świadczeń, z drugiej zaś w chwili wybuchu wojny; stąd też projekt tylko ramowo określa prawa władzy co do stawiania żądań przysposobienia oraz obowiązki obywatela co do wykonania tych żądań.</u>
- <u xml:id="u-4.12" who="#SSiciński">Przysposobienie do świadczeń rzeczowych odbywa się na koszt posiadacza przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wiejskiego. Jeżeli jednak przysposobienie wykracza poza „własny gospodarczy interes przedsiębiorstwa albo powoduje rzeczywiste szkody, koszt przysposobienia w całości lub części wykraczającej poza własny gospodarczy interes względnie w części przynoszącej szkodę — obciąża Skarb Państwa.</u>
- <u xml:id="u-4.13" who="#SSiciński">Projekt, dążąc do obiektywnego ustalenia kryterium „własnego gospodarczego interesu” przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, postanawia, że w sprawie tej powinien się wypowiedzieć posiadacz, jak również przedstawiciele zrzeszeń przemysłowych, handlowych, rolnych itp. oraz instytucje samorządu gospodarczego, których opinii w razie potrzeby zasięgnie właściwy minister przed wydaniem orzeczenia. Niemniej jednak posiadaczowi przysługuje prawe odwołania się do sądu w przypadku niezadowolenia z orzeczenia ministra.</u>
- <u xml:id="u-4.14" who="#SSiciński">Obowiązek świadczeń rzeczowych polega na odstąpieniu Państwu tych przedmiotów, które według uznania władzy są potrzebne dla celów obrony.</u>
- <u xml:id="u-4.15" who="#SSiciński">Obowiązek ten powstaje przede wszystkim w czasie wojny, może jednak być wprowadzony również w czasie pokojowym, a mianowicie w czasie zagrożenia Państwa, co musi być stwierdzone uchwałą Rady Ministrów, powziętą na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, uzgodniony z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.</u>
- <u xml:id="u-4.16" who="#SSiciński">Świadczenia rzeczowe są odpłatne. Wynagrodzenie za świadczenia rzeczowe będzie wypłacane w gotówce lub asygnatami. Podstawą określenia wysokości wynagrodzenia jest cennik przedmiotów świadczeń rzeczowych albo też orzeczenie powiatowej lub specjalnej komisji świadczeń rzeczowych.</u>
- <u xml:id="u-4.17" who="#SSiciński">Przygotowanie Państwa do obrony w dziedzinie gospodarczej musi być chronione tajemnicą. Wychodząc z tego założenia projekt stanowi, że wszelkie nakazy, polecenia, informacje lub wyjaśnienia, doręczone lub komunikowane przez władze wszystkim osobom, na których ciąży obowiązek świadczeń rzeczowych, w celu wykonania tego obowiązku, stanowią tajemnicę państwową w rozumieniu ustawy o szpiegostwie. Takie postawienie zagadnienia przez projekt uznać należy za bardzo właściwe i bardzo na czasie. Nie potrzebuję bliżej klarować, że przy obecnym układzie stosunków w Europie oraz przy nowym zupełnie systemie prowadzenia wojny, w którą wciągany jest do akcji cały naród ze wszystkimi zasobami ludzkimi i materialnymi, szpiegostwo tzw. gospodarcze odgrywa pierwszorzędną rolę dla poznania potencjału wojennego przeciwnika; stąd też jeżeli projekt w drodze nawet surowych sankcyj karnych chroni tajność i bezpieczeństwo naszych poczynań mobilizacyjnych w dziedzinie gospodarstwa społecznego, uznać to należy za krok ze wszech miar pożądany. Tak w krótkim zarysie przedstawia się projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
- <u xml:id="u-4.18" who="#SSiciński">Stwierdzić muszę, iż według mego rozumienia oraz jednomyślnego zdania wszystkich członków Komisji Wojskowej projekt stoi na wysokości zadania i czyni zadość potrzebom obrony Państwa.</u>
- <u xml:id="u-4.19" who="#SSiciński">Mam niezłomną nadzieję, iż w rękach naszych władz stanie się on podatnym instrumentem dla rozumnego i celowego zorganizowania gospodarstwa społecznego i przygotowania go do celów, dla których jest przeznaczony.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#StanisławSiciński">Wysoki Senacie! Dwa są zasadnicze elementy obronności Państwa: pierwszy — to wyszkolenie wojskowe obywatela przez danie mu właściwej zaprawy żołnierskiej i wychowanie go w duchu rycerskim; drugi element nie mniej ważny, jakkolwiek pod względem swego ciężaru gatunkowego ustępujący pierwszemu, to przygotowanie rzeczowe Państwa do obrony i zmobilizowanie życia gospodarczego na wszystkich jego odcinkach i we wszystkich jego przejawach.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#StanisławSiciński">Zagadnienie pierwsze załatwia w jego całokształcie ustawa, uchwalona w roku zeszłym przez Izby ustawodawcze, o powszechnym obowiązku wojskowym, która w ręce naszych kierowniczych władz wojskowych złożyła instrument, czyniący całkowicie zadość wszelkim potrzebom związanym z wychowaniem obywatela na żołnierza oraz przygotowaniem do mobilizacji personalnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#StanisławSiciński">Projekt, który mam zaszczyt obecnie referować w Wielkiej Izbie, czyni zadość drugiemu postulatowi obronności Państwa, t.j. zorganizowaniu dla potrzeb obronności Państwa życia gospodarczego i przygotowaniu go do zadań na wypadek wojny, a w razie jej wybuchu odpowiedniemu przeprowadzeniu mobilizacji gospodarczej — do tego bowiem celu sprowadza się kwestia obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#StanisławSiciński">Jeżeli zagadnienie „narodu pod bronią” nie ma pozostać tylko pustym dźwiękiem, to zupełnie jasną i zrozumiałą staje się troska naszych władz wojskowych o takie zorganizowanie obrony. by każdy obywatel, zdatny do noszenia broni, spełnił swój obowiązek wojskowy oraz by mienie obywatela, o ile odpowiada potrzebom obrony, do tego celu było użyte. Te cele realizuje uchwalona w zeszłym roku ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym, o ile chodzi o mobilizację personalną, oraz referowana obecnie ustawa o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, o ile chodzi o mobilizację rzeczową.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#StanisławSiciński">Przechodząc do szczegółowego omówienia projektowanej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, podnieść należy przede wszystkim powszechność tego obowiązku, co jest jego podstawową cechą. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych polega na tym, że obowiązek ten obejmuje wszystkich mieszkańców Państwa bez względu na obywatelstwo, narodowość, zawód, stan majątkowy itp., o ile w ich posiadaniu znajduje się na obszarze Państwa Polskiego przedmiot, który zdaniem władzy może być bezpośrednio lub pośrednio użyty dla potrzeb obrony. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych podkreślają nieliczne przypadki zwolnień od tego obowiązku. Obok przedmiotów, które dotychczasowe rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o rzeczowych świadczeniach wojennych zwalniało z mocy samego prawa od obowiązku świadczeń rzeczowych, jak np. kościoły, przedmioty kultu, muzea, biblioteki itp. — projekt zwalnia od obowiązku świadczeń rzeczowych parki narodowe oraz rezerwaty roślinne i zwierzęce, wychodząc z założenia, że stanowią one nienaruszalne dobro wszystkich obywateli i w interesie publicznym leży ich ochrona ze względu na duże znaczenie, jakie przedstawiają dla nauki i historii. Wyrazem tego jest specjalna ochrona ich w czasie pokoju, zagwarantowana ustawą z dnia 8 marca 1934 r. o ochronie przyrody.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#StanisławSiciński">Projekt poddaje obowiązkowi świadczeń rzeczowych monopole państwowe, przedsiębiorstwa, zakłady i majątki państwowe oraz wydzielone z ogólnej administracji państwowej państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe i górnicze; z uwagi jednak na specjalne warunki wymienionych podmiotów prawnych oraz szczególną ich organizację, projekt postanawia, iż pewne odchylenia od ogólnych przepisów projektu będzie mogła względem nich wprowadzać Rada Ministrów drogą rozporządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#StanisławSiciński">Projekt nie pominął również tak kapitalnego zagadnienia, jakim jest przygotowanie do zadań wojennych zakładów leczniczych. Projekt nie tylko stwierdza, że obowiązkowi świadczeń rzeczowych podlegają zakłady lecznicze, lecz normuje kwestię przygotowania ich do zadań wojennych pod względem ilości łóżek, środków leczniczych i opatrunkowych oraz przygotowania do służby wojskowo-sanitarnej personelu.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#StanisławSiciński">Powszechny obowiązek świadczeń rzeczowych ciąży na posiadaczu przedmiotu, przy czym za posiadacza uważa się każdą osobę fizyczną lub prawną, która posiada przedmiot świadczenia rzeczowego w swoim dzierżeniu.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#StanisławSiciński">Nakaz odstąpienia przedmiotu świadczenia rzeczowego będzie tedy kierowany do posiadacza, jeżeli jest tylko dysponentem danej rzeczy, chociażby nawet przedmiot nie stanowił jego własności. Takie postawienie sprawy uważać należy za bardzo szczęśliwe, gdyż w czasie wojny nie ma czasu na badanie stosunku prawnego, łączącego posiadacza z przedmiotem będącym w jego posiadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#StanisławSiciński">O ile chodzi o zorganizowanie życia gospodarczego dla potrzeb obrony Państwa, to projekt jako pierwszą fazę tego przygotowania przyjmuje zebranie danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych. Jest to zupełnie jasne i zrozumiałe, że od takich czynności o charakterze statystycznym zacząć należy, chodzi bowiem przede wszystkim o to, by należycie zorientować się co do kwestii, czym się dysponuje aktualnie oraz na co przypuszczalnie w przyszłości można liczyć. Temu zagadnieniu zebrania danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych projekt poświecą wiele uwagi, nakładając na wszystkich mieszkańców Państwa obowiązek udzielania na żądanie władzy wszelkich informacyj o posiadanych przez nich przedmiotach, przy czym na żądanie władzy informacje te mają być uzupełniane zestawieniami, wykresami itp.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#StanisławSiciński">Udzielanie danych odbywa się na koszt posiadacza. Nie stanowi to żadnego nowego obciążenia obywatela, a poza tym sam wydatek, jeżeli nawet powstanie, będzie minimalny, tak że kwestia ewentualnego zwrotu tego wydatku ze względów rachunkowo-administracyjnych nie opłacałaby się.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#StanisławSiciński">Po udzieleniu danych przez posiadacza przedmiotu świadczenia rzeczowego, władza, jeżeli uważać to będzie za potrzebne, przystąpi do przysposobienia danego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa do świadczeń rzeczowych. Przysposobienie do świadczeń rzeczowych polega na takim zorganizowaniu warsztatu pracy, by czynił on zadość potrzebom Państwa w razie wojny. Oczywiście, projekt nie normuje sposobu przekształcenia warsztatu pracy, pracującego dla celów pokojowych, na warsztat, mający produkować w czasie wojny, gdyż skala tych możliwości jest nadzwyczaj rozległa i zależy nie tylko od ogólnego planu eksploatacyjnego gospodarstwa społecznego, ale również i przede wszystkim od realnej możliwości, istniejącej z jednej strony w chwili przysposobienia do świadczeń, z drugiej zaś w chwili wybuchu wojny; stąd też projekt tylko ramowo określa prawa władzy co do stawiania żądań przysposobienia oraz obowiązki obywatela co do wykonania tych żądań.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#StanisławSiciński">Przysposobienie do świadczeń rzeczowych odbywa się na koszt posiadacza przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wiejskiego. Jeżeli jednak przysposobienie wykracza poza „własny gospodarczy interes przedsiębiorstwa albo powoduje rzeczywiste szkody, koszt przysposobienia w całości lub części wykraczającej poza własny gospodarczy interes względnie w części przynoszącej szkodę — obciąża Skarb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#StanisławSiciński">Projekt, dążąc do obiektywnego ustalenia kryterium „własnego gospodarczego interesu” przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, postanawia, że w sprawie tej powinien się wypowiedzieć posiadacz, jak również przedstawiciele zrzeszeń przemysłowych, handlowych, rolnych itp. oraz instytucje samorządu gospodarczego, których opinii w razie potrzeby zasięgnie właściwy minister przed wydaniem orzeczenia. Niemniej jednak posiadaczowi przysługuje prawe odwołania się do sądu w przypadku niezadowolenia z orzeczenia ministra.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#StanisławSiciński">Obowiązek świadczeń rzeczowych polega na odstąpieniu Państwu tych przedmiotów, które według uznania władzy są potrzebne dla celów obrony.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#StanisławSiciński">Obowiązek ten powstaje przede wszystkim w czasie wojny, może jednak być wprowadzony również w czasie pokojowym, a mianowicie w czasie zagrożenia Państwa, co musi być stwierdzone uchwałą Rady Ministrów, powziętą na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, uzgodniony z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#StanisławSiciński">Świadczenia rzeczowe są odpłatne. Wynagrodzenie za świadczenia rzeczowe będzie wypłacane w gotówce lub asygnatami. Podstawą określenia wysokości wynagrodzenia jest cennik przedmiotów świadczeń rzeczowych albo też orzeczenie powiatowej lub specjalnej komisji świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#StanisławSiciński">Przygotowanie Państwa do obrony w dziedzinie gospodarczej musi być chronione tajemnicą. Wychodząc z tego założenia projekt stanowi, że wszelkie nakazy, polecenia, informacje lub wyjaśnienia, doręczone lub komunikowane przez władze wszystkim osobom, na których ciąży obowiązek świadczeń rzeczowych, w celu wykonania tego obowiązku, stanowią tajemnicę państwową w rozumieniu ustawy o szpiegostwie. Takie postawienie zagadnienia przez projekt uznać należy za bardzo właściwe i bardzo na czasie. Nie potrzebuję bliżej klarować, że przy obecnym układzie stosunków w Europie oraz przy nowym zupełnie systemie prowadzenia wojny, w którą wciągany jest do akcji cały naród ze wszystkimi zasobami ludzkimi i materialnymi, szpiegostwo tzw. gospodarcze odgrywa pierwszorzędną rolę dla poznania potencjału wojennego przeciwnika; stąd też jeżeli projekt w drodze nawet surowych sankcyj karnych chroni tajność i bezpieczeństwo naszych poczynań mobilizacyjnych w dziedzinie gospodarstwa społecznego, uznać to należy za krok ze wszech miar pożądany. Tak w krótkim zarysie przedstawia się projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#StanisławSiciński">Stwierdzić muszę, iż według mego rozumienia oraz jednomyślnego zdania wszystkich członków Komisji Wojskowej projekt stoi na wysokości zadania i czyni zadość potrzebom obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#StanisławSiciński">Mam niezłomną nadzieję, iż w rękach naszych władz stanie się on podatnym instrumentem dla rozumnego i celowego zorganizowania gospodarstwa społecznego i przygotowania go do celów, dla których jest przeznaczony.</u>
<u xml:id="u-4.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
- <u xml:id="u-4.21" who="#SSiciński">Stojąc w obliczu ważnych wypadków rozgrywających się na arenie międzynarodowej, których założeniem i podstawą jest sprężystość gospodarcza narodów, sądzę, że naród polski doceni również wagę zagadnienia, jaka leży w problemie mobilizacji gospodarczej, i w chwili, gdy Państwo tego zażąda, nie cofnie się przed żadnymi ofiarami, jakie złożyć trzeba będzie na ołtarzu Ojczyzny. W przeświadczeniu tym umacnia mnie przede wszystkim ta okoliczność, iż w chwilach krytycznych Polak nie tylko nigdy nie cofał się przed niebezpieczeństwem, ale dla dobra ogólnego składał wszystko, czego interes ogólny wymagał. Na gruncie omawianej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych Interes ogólny wymaga odstąpienia Państwu przez obywatela swego mienia — wierzę, że nastąpi to ochotnie na każdorazowy apel Naczelnego Wodza.</u>
- <u xml:id="u-4.22" who="#SSiciński">Wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu rządowym wraz z poprawkami Sejmu (druk senacki nr 36) oraz rezolucją, uchwaloną przez Sejm, treści następującej: „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382) z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych”.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#StanisławSiciński">Stojąc w obliczu ważnych wypadków rozgrywających się na arenie międzynarodowej, których założeniem i podstawą jest sprężystość gospodarcza narodów, sądzę, że naród polski doceni również wagę zagadnienia, jaka leży w problemie mobilizacji gospodarczej, i w chwili, gdy Państwo tego zażąda, nie cofnie się przed żadnymi ofiarami, jakie złożyć trzeba będzie na ołtarzu Ojczyzny. W przeświadczeniu tym umacnia mnie przede wszystkim ta okoliczność, iż w chwilach krytycznych Polak nie tylko nigdy nie cofał się przed niebezpieczeństwem, ale dla dobra ogólnego składał wszystko, czego interes ogólny wymagał. Na gruncie omawianej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych Interes ogólny wymaga odstąpienia Państwu przez obywatela swego mienia — wierzę, że nastąpi to ochotnie na każdorazowy apel Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#StanisławSiciński">Wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu rządowym wraz z poprawkami Sejmu (druk senacki nr 36) oraz rezolucją, uchwaloną przez Sejm, treści następującej: „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382) z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych”.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#StefanDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Morawski.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Przedstawiony nam dziś projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych ma tak poważne znaczenie przede wszystkim gospodarcze, ze me powinien, zdaniem moim, przejść przez Izbę bez dyskusji. Nie taję również, ze mógłby on mieć poważne niedogodności na naszego życia gospodarczego. Jeżeli jednak mimo całego poczucia odpowiedzialności, z jakim tutaj senat pracuje i jakiego dal wielokrotne dowody w czasie tegorocznej dyskusji, nie będę podawali tego projektu żadnej krytyce, nie będę projektowi żadnych zmian i jeżeli, jak nam, uchwalimy go za chwilę bez zmian i poprawek, to uczynimy to w tym zrozumieniu, ze napis, jaki widnieje na tej ścianie „Salus Reipublicae suprema lex esto” jest aktualny zawsze, ale niekiedy nabiera zupełnie dramatycznej aktualności, która nie pozwala nam na zastanawianie się nad drugorzędnymi może interesami w obliczu powagi cwani. i o jedna przyczyna, dla której nie będę w ogolę krytykował te, ustawy.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SMorawski">Druga przyczyna ma znaczenie nie tylko rozumowe, ale i emocjonalne. Jest jeden czynnik w naszym życiu, w naszej Rzeczypospolitej, który ma nie tylko pełne zaułami całego społeczeństwa, ale i jego miłość, tym czynnikiem jest Wojsko Polskie. Ponieważ wojsko jest czynnikiem decydującym w przeprowadzaniu niniejszej ustawy, ułam, że ustawa ta nie tylko nie stanie się hamulcem dla naszego życia gospodarczego, ale stanie się znakomitym instrumentem współpracy dla powiększenia obronności naszego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wysoka Izbo! Przedstawiony nam dziś projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych ma tak poważne znaczenie przede wszystkim gospodarcze, ze me powinien, zdaniem moim, przejść przez Izbę bez dyskusji. Nie taję również, ze mógłby on mieć poważne niedogodności na naszego życia gospodarczego. Jeżeli jednak mimo całego poczucia odpowiedzialności, z jakim tutaj senat pracuje i jakiego dal wielokrotne dowody w czasie tegorocznej dyskusji, nie będę podawali tego projektu żadnej krytyce, nie będę projektowi żadnych zmian i jeżeli, jak nam, uchwalimy go za chwilę bez zmian i poprawek, to uczynimy to w tym zrozumieniu, ze napis, jaki widnieje na tej ścianie „Salus Reipublicae suprema lex esto” jest aktualny zawsze, ale niekiedy nabiera zupełnie dramatycznej aktualności, która nie pozwala nam na zastanawianie się nad drugorzędnymi może interesami w obliczu powagi cwani. i o jedna przyczyna, dla której nie będę w ogolę krytykował te, ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Druga przyczyna ma znaczenie nie tylko rozumowe, ale i emocjonalne. Jest jeden czynnik w naszym życiu, w naszej Rzeczypospolitej, który ma nie tylko pełne zaułami całego społeczeństwa, ale i jego miłość, tym czynnikiem jest Wojsko Polskie. Ponieważ wojsko jest czynnikiem decydującym w przeprowadzaniu niniejszej ustawy, ułam, że ustawa ta nie tylko nie stanie się hamulcem dla naszego życia gospodarczego, ale stanie się znakomitym instrumentem współpracy dla powiększenia obronności naszego kraju.</u>
<u xml:id="u-6.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt się więcej nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Jest jeszcze rezolucja komisji, następującej treści: „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382) z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych”. Kto z Panów Senatorów jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została przyjęta.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa (druki senackie nr 38 i 64) — sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
- <u xml:id="u-7.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt się więcej nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#StefanDąbkowski">Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#StefanDąbkowski">Jest jeszcze rezolucja komisji, następującej treści: „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382) z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych”. Kto z Panów Senatorów jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa (druki senackie nr 38 i 64) — sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SGnoiński">Wysoki Senacie! Ewakuacja ma na spełnienia ważne zadanie zarówno w dziedzinie zabezpieczenia operacyj wojennych, jak i w dziedzinie społeczne,. U ile chodzi o operacje wojenne, to celem ewakuacji jest przede wszystkim oczyszczenie terenu działania z tego wszystkiego, co może utrudniać lub przeszkadzać w wykonaniu planu operacyjnego, poza tym zaś zapobieganie, by rzeczy cenne z punktu widzenia państwowego nie dostały się do rąk nieprzyjaciela i nie były ewentualnie ze szkodą dla nas przeciwko naszym wojskom użyte. Poza tymi celami natury operacyjnej ewakuacja spełnia także ważne zadanie w dziedzinie społecznej i gospodarstwa społecznego, chroniąc z jednej strony ludność przed wszystkimi konsekwencjami, jakie niesie ze sobą walka, z drugiej zaś strony chroni dobytek i mienie tej ludności.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SGnoiński">Mając tedy na oku tak poważne zadania ewakuacji, zrozumiałe jest, że nasze sfery wojskowe poświęciły wiele troski i uwagi problemowi ewakuacji, normując to zagadnienie w sposób odpowiadający aktualnym potrzebom i żądaniom naszych sił zbrojnych.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SGnoiński">Dotychczas kwestia ewakuacji nie była unormowana jednolitym aktem ustawodawczym, lecz była traktowana fragmentami nie pozbawionymi z natury rzeczy pewnych luk, które w interesie sił zbrojnych i gospodarstwa narodowego usunąć należało.</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SGnoiński">Rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, przedłożony izbom ustawodawczym, ma na celu przede wszystkim wypełnienie luk, jakie dotychczas istniały w naszym ustawodawstwie w tej dziedzinie.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SGnoiński">W chwili obecnej sprawę ewakuacji normują dwa akty ustawodawcze, mianowicie: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia z6 sierpnia 1927 r. w sprawie przymusowego wycofywania z zagrożonych obszarów Państwa ludności i mienia oraz art. 11, 16 i 17 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o stanie wojennym.</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SGnoiński">Te akty ustawodawcze nie wyczerpują jednak całokształtu zagadnienia; pierwszy z nich reguluje wycofanie ludności i mienia, nie stanowiącego własności państwowej, drugi ogranicza się do regulowania sprawy ewakuacji tylko na obszarze objętym stanem wojennym. Dotychczas brak natomiast przepisu, który regulowałby wycofanie urzędów i mienia państwowego z obszarów Państwa, nie objętych stanem wojennym, pomimo iż obszary te mogą być zagrożone, zwłaszcza niebezpieczeństwo może grozić ze strony lotnictwa nieprzyjacielskiego.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SGnoiński">Projektowana ustawa ma zatem na celu przede wszystkim wypełnienie tej luki i skodyfikowanie w jednym akcie ustawodawczym całości zagadnienia ewakuacji.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SGnoiński">Zasady projektowanej ustawy przedstawiają się pokrótce w sposób następujący: Ewakuacja może być zarządzona z chwilą wybuchu wojny, w razie mobilizacji lub gdy tego będzie wymagał interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów. Już w czasie pokoju właściwe władze wojskowe przygotowują plan ewakuacyjny, określający:</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SGnoiński">a) obszar, z którego wycofanie ma w razie potrzeby nastąpić, oraz obszar, na który wycofanie ma nastąpić, czyli tzw. obszar rozmieszczenia,</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SGnoiński">b) urzędy oraz kategorie ludności i mienia, które mają być wycofane,</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SGnoiński">c) właściwość i zakres działania władz powołanych do przygotowania i przeprowadzenia ewakuacji.</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SGnoiński">Do chwili mianowania Naczelnego Wodza wycofanie zarządzają (tj. nakazują wykonanie planu ewakuacyjnego) Minister Spraw Wojskowych, Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Komunikacji, jako ministrowie najbardziej zainteresowani. Od chwili mianowania Naczelnego Wodza wszystkie decyzje w dziedzinie wykonania planu ewakuacyjnego są skupione w rękach Naczelnego Wodza. Wycofanie władz naczelnych i centralnych zarządza zawsze Rada Ministrów po zasięgnięciu opinii Naczelnego Wodza. Zarządzenie ewakuacji powinno wskazać czas, kolejność i środki wycofania. Władze wojskowe mogą same przeprowadzić zarządzone wycofanie, jeśli nie przeprowadziły go we właściwym czasie władze do tego wyznaczone.</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#SGnoiński">Należy podkreślić, iż projekt zawiera przepisy, będące wyrazem daleko idącej troski władz o ludność i jej mienie. Ludności podlegającej wycofaniu mają być, według projektu, dostarczone przez Państwo środki transportowe, umożliwiające wyjazd oraz zabieranie ze sobą mienia, zwłaszcza niezbędnych środków żywności oraz inwentarza żywego. Państwo zapewnia również ewakuowanej ludności tymczasowe umieszczenie i utrzymanie. Zapewnienie utrzymania może być uzależnione od przyjęcia przez ewakuowanego wskazanego mu przez władze zatrudnienia, oczywiście odpowiadającego jego kwalifikacjom i stanowi zdrowia.</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SGnoiński">Mienie przedstawiające wartość naukową, historyczną lub artystyczną, jeżeli nie może być wycofane, powinno być zabezpieczone na miejscu. Inne mienie, niewycofane pomimo zarządzenia, może być zużyte na potrzeby Państwa.</u>
- <u xml:id="u-8.14" who="#SGnoiński">Mienie niewycofane ani niezużyte na potrzeby Państwa ma być zniszczone, jeżeli mogłoby utrudniać przeprowadzenie własnych działań wojennych lub być wyzyskane przez nieprzyjaciela dla celów wojennych (nie dotyczy to jednak mienia, posiadającego wartość naukową, historyczną, lub artystyczną).</u>
- <u xml:id="u-8.15" who="#SGnoiński">Za mienie nie stanowiące własności Państwa zużyte na potrzeby Państwa lub zniszczone z nakazu władzy, należy się właścicielowi wynagrodzenie. Wysokość wynagrodzenia ustalają komisje w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
- <u xml:id="u-8.16" who="#SGnoiński">Zarządzenia co do powrotu ewakuowanych urzędów, ludności i mienia wy da je Naczelny Wódz, jeżeli chodzi o powrót na obszar operacyjny. W innych przypadkach — Minister Spraw Wojskowych co do osób i mienia wojskowego, Minister Komunikacji co do funkcjonariuszów, taboru i urządzeń kolejowych, zaś co do innych urzędów, osób i mienia — Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.</u>
- <u xml:id="u-8.17" who="#SGnoiński">Wreszcie projekt zawiera sankcje karne za niewykonanie zarządzeń władz w sprawach ewakuacyjnych.</u>
- <u xml:id="u-8.18" who="#SGnoiński">Projekt rządowy został uzupełniony w Komisji Wojskowej Sejmu przepisami, dotyczącymi bardzo istotnej sprawy. Poprawki te zostały wprowadzone po całkowitym porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych i ze Sztabem Głównym. Chodzi mianowicie o sprawę przymusowego pozostania na zagrożonych obszarach pewnych kategoryj ludności i instytucyj. W czasie wojny może się zdarzyć, iż zarówno z punktu widzenia interesów ogólnospołecznych i humanitarnych, jak i z punktu widzenia interesów własnej siły zbrojnej, korzystnym a nawet niezbędnym będzie pozostawienie na miejscu niektórych kategoryj ludności i instytucyj. Nie chodzi tu o narażanie ludności na zagarnięcie przez wojska nieprzyjacielskie, lecz o to, że wiele osób będzie szukało schronienia przed napadami lotniczymi, opuszczając miasta i miejscowości bardziej zagrożone, a przecież obecność wielu z nich na miejscu będzie niezbędna. Nie można np. pozwolić, by przez samorzutne wycofanie się robotników przed bombardowaniem lotniczym zostały unieruchomione fabryki ważne dla przemysłu wojennego. Nie można również dopuścić, by zagrożone miejscowości zostały całkowicie pozbawione lekarzy, albo żeby zakłady użyteczności publicznej (elektrownie, gazownie, wodociągi) wstrzymały ruch z powodu samorzutnego opuszczenia danej miejscowości przez pracowników tych zakładów.</u>
- <u xml:id="u-8.19" who="#SGnoiński">Poprawki uchwalone przez Sejm zmierzają do stworzenia dla władz podstaw prawnych do wydania zakazu opuszczania określonych obszarów Państwa oraz dają sankcję karną, która zabezpieczy należycie posłuch dla tego rodzaju zarządzeń. Poprawki te dają możność władzom zwalczania objawów groźnych dla ludności pozostającej na miejscu i dla funkcjonowania najbardziej niezbędnych instytucyj użyteczności publicznej.</u>
- <u xml:id="u-8.20" who="#SGnoiński">Podzielając całkowicie słuszność zasad, na jakich oparty jest rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, podzielam również stanowisko zajęte w tej mierze przez Sejm, zarówno o ile chodzi o drobne stylistyczne poprawki, zgłoszone do projektu rządowego, jak i o uzupełnienie projektu przepisami, dotyczącymi zakazu wycofania niektórych instytucyj i pewnych kategoryj ludności. Ze swej strony nie zgłaszam do projektu żadnych wniosków i poprawek.</u>
- <u xml:id="u-8.21" who="#SGnoiński">W imieniu komisji wnoszę, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#MichałGnoiński">Wysoki Senacie! Ewakuacja ma na spełnienia ważne zadanie zarówno w dziedzinie zabezpieczenia operacyj wojennych, jak i w dziedzinie społeczne,. U ile chodzi o operacje wojenne, to celem ewakuacji jest przede wszystkim oczyszczenie terenu działania z tego wszystkiego, co może utrudniać lub przeszkadzać w wykonaniu planu operacyjnego, poza tym zaś zapobieganie, by rzeczy cenne z punktu widzenia państwowego nie dostały się do rąk nieprzyjaciela i nie były ewentualnie ze szkodą dla nas przeciwko naszym wojskom użyte. Poza tymi celami natury operacyjnej ewakuacja spełnia także ważne zadanie w dziedzinie społecznej i gospodarstwa społecznego, chroniąc z jednej strony ludność przed wszystkimi konsekwencjami, jakie niesie ze sobą walka, z drugiej zaś strony chroni dobytek i mienie tej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#MichałGnoiński">Mając tedy na oku tak poważne zadania ewakuacji, zrozumiałe jest, że nasze sfery wojskowe poświęciły wiele troski i uwagi problemowi ewakuacji, normując to zagadnienie w sposób odpowiadający aktualnym potrzebom i żądaniom naszych sił zbrojnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#MichałGnoiński">Dotychczas kwestia ewakuacji nie była unormowana jednolitym aktem ustawodawczym, lecz była traktowana fragmentami nie pozbawionymi z natury rzeczy pewnych luk, które w interesie sił zbrojnych i gospodarstwa narodowego usunąć należało.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#MichałGnoiński">Rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, przedłożony izbom ustawodawczym, ma na celu przede wszystkim wypełnienie luk, jakie dotychczas istniały w naszym ustawodawstwie w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#MichałGnoiński">W chwili obecnej sprawę ewakuacji normują dwa akty ustawodawcze, mianowicie: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia z6 sierpnia 1927 r. w sprawie przymusowego wycofywania z zagrożonych obszarów Państwa ludności i mienia oraz art. 11, 16 i 17 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o stanie wojennym.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#MichałGnoiński">Te akty ustawodawcze nie wyczerpują jednak całokształtu zagadnienia; pierwszy z nich reguluje wycofanie ludności i mienia, nie stanowiącego własności państwowej, drugi ogranicza się do regulowania sprawy ewakuacji tylko na obszarze objętym stanem wojennym. Dotychczas brak natomiast przepisu, który regulowałby wycofanie urzędów i mienia państwowego z obszarów Państwa, nie objętych stanem wojennym, pomimo iż obszary te mogą być zagrożone, zwłaszcza niebezpieczeństwo może grozić ze strony lotnictwa nieprzyjacielskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#MichałGnoiński">Projektowana ustawa ma zatem na celu przede wszystkim wypełnienie tej luki i skodyfikowanie w jednym akcie ustawodawczym całości zagadnienia ewakuacji.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#MichałGnoiński">Zasady projektowanej ustawy przedstawiają się pokrótce w sposób następujący: Ewakuacja może być zarządzona z chwilą wybuchu wojny, w razie mobilizacji lub gdy tego będzie wymagał interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów. Już w czasie pokoju właściwe władze wojskowe przygotowują plan ewakuacyjny, określający:</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#MichałGnoiński">a) obszar, z którego wycofanie ma w razie potrzeby nastąpić, oraz obszar, na który wycofanie ma nastąpić, czyli tzw. obszar rozmieszczenia,</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#MichałGnoiński">b) urzędy oraz kategorie ludności i mienia, które mają być wycofane,</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#MichałGnoiński">c) właściwość i zakres działania władz powołanych do przygotowania i przeprowadzenia ewakuacji.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#MichałGnoiński">Do chwili mianowania Naczelnego Wodza wycofanie zarządzają (tj. nakazują wykonanie planu ewakuacyjnego) Minister Spraw Wojskowych, Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Komunikacji, jako ministrowie najbardziej zainteresowani. Od chwili mianowania Naczelnego Wodza wszystkie decyzje w dziedzinie wykonania planu ewakuacyjnego są skupione w rękach Naczelnego Wodza. Wycofanie władz naczelnych i centralnych zarządza zawsze Rada Ministrów po zasięgnięciu opinii Naczelnego Wodza. Zarządzenie ewakuacji powinno wskazać czas, kolejność i środki wycofania. Władze wojskowe mogą same przeprowadzić zarządzone wycofanie, jeśli nie przeprowadziły go we właściwym czasie władze do tego wyznaczone.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#MichałGnoiński">Należy podkreślić, iż projekt zawiera przepisy, będące wyrazem daleko idącej troski władz o ludność i jej mienie. Ludności podlegającej wycofaniu mają być, według projektu, dostarczone przez Państwo środki transportowe, umożliwiające wyjazd oraz zabieranie ze sobą mienia, zwłaszcza niezbędnych środków żywności oraz inwentarza żywego. Państwo zapewnia również ewakuowanej ludności tymczasowe umieszczenie i utrzymanie. Zapewnienie utrzymania może być uzależnione od przyjęcia przez ewakuowanego wskazanego mu przez władze zatrudnienia, oczywiście odpowiadającego jego kwalifikacjom i stanowi zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#MichałGnoiński">Mienie przedstawiające wartość naukową, historyczną lub artystyczną, jeżeli nie może być wycofane, powinno być zabezpieczone na miejscu. Inne mienie, niewycofane pomimo zarządzenia, może być zużyte na potrzeby Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#MichałGnoiński">Mienie niewycofane ani niezużyte na potrzeby Państwa ma być zniszczone, jeżeli mogłoby utrudniać przeprowadzenie własnych działań wojennych lub być wyzyskane przez nieprzyjaciela dla celów wojennych (nie dotyczy to jednak mienia, posiadającego wartość naukową, historyczną, lub artystyczną).</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#MichałGnoiński">Za mienie nie stanowiące własności Państwa zużyte na potrzeby Państwa lub zniszczone z nakazu władzy, należy się właścicielowi wynagrodzenie. Wysokość wynagrodzenia ustalają komisje w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#MichałGnoiński">Zarządzenia co do powrotu ewakuowanych urzędów, ludności i mienia wy da je Naczelny Wódz, jeżeli chodzi o powrót na obszar operacyjny. W innych przypadkach — Minister Spraw Wojskowych co do osób i mienia wojskowego, Minister Komunikacji co do funkcjonariuszów, taboru i urządzeń kolejowych, zaś co do innych urzędów, osób i mienia — Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#MichałGnoiński">Wreszcie projekt zawiera sankcje karne za niewykonanie zarządzeń władz w sprawach ewakuacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#MichałGnoiński">Projekt rządowy został uzupełniony w Komisji Wojskowej Sejmu przepisami, dotyczącymi bardzo istotnej sprawy. Poprawki te zostały wprowadzone po całkowitym porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych i ze Sztabem Głównym. Chodzi mianowicie o sprawę przymusowego pozostania na zagrożonych obszarach pewnych kategoryj ludności i instytucyj. W czasie wojny może się zdarzyć, iż zarówno z punktu widzenia interesów ogólnospołecznych i humanitarnych, jak i z punktu widzenia interesów własnej siły zbrojnej, korzystnym a nawet niezbędnym będzie pozostawienie na miejscu niektórych kategoryj ludności i instytucyj. Nie chodzi tu o narażanie ludności na zagarnięcie przez wojska nieprzyjacielskie, lecz o to, że wiele osób będzie szukało schronienia przed napadami lotniczymi, opuszczając miasta i miejscowości bardziej zagrożone, a przecież obecność wielu z nich na miejscu będzie niezbędna. Nie można np. pozwolić, by przez samorzutne wycofanie się robotników przed bombardowaniem lotniczym zostały unieruchomione fabryki ważne dla przemysłu wojennego. Nie można również dopuścić, by zagrożone miejscowości zostały całkowicie pozbawione lekarzy, albo żeby zakłady użyteczności publicznej (elektrownie, gazownie, wodociągi) wstrzymały ruch z powodu samorzutnego opuszczenia danej miejscowości przez pracowników tych zakładów.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#MichałGnoiński">Poprawki uchwalone przez Sejm zmierzają do stworzenia dla władz podstaw prawnych do wydania zakazu opuszczania określonych obszarów Państwa oraz dają sankcję karną, która zabezpieczy należycie posłuch dla tego rodzaju zarządzeń. Poprawki te dają możność władzom zwalczania objawów groźnych dla ludności pozostającej na miejscu i dla funkcjonowania najbardziej niezbędnych instytucyj użyteczności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#MichałGnoiński">Podzielając całkowicie słuszność zasad, na jakich oparty jest rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, podzielam również stanowisko zajęte w tej mierze przez Sejm, zarówno o ile chodzi o drobne stylistyczne poprawki, zgłoszone do projektu rządowego, jak i o uzupełnienie projektu przepisami, dotyczącymi zakazu wycofania niektórych instytucyj i pewnych kategoryj ludności. Ze swej strony nie zgłaszam do projektu żadnych wniosków i poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#MichałGnoiński">W imieniu komisji wnoszę, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa (druki senackie nr 37 i 65) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
- <u xml:id="u-9.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#StefanDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa (druki senackie nr 37 i 65) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SKornke">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa można potraktować jako jedną z części składowych, mających swój ścisły związek z przygotowaniem obrony Państwa we wszystkich dziedzinach, tak pod względem techniki, jak i pod względem przestawienia ich czynności w czasie pokojowym i na wypadek wojny.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SKornke">Ustawa składa się z 42 artykułów, ujętych w sześciu rozdziałach.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SKornke">Przepisy wstępne arb 2 wymieniają wszystkie te środki komunikacyjne, do jakich przepisy niniejszej ustawy będą stosowane, a więc: kolej żelazna, poczta, telegraf i telefon, żegluga morska, żegluga śródlądowa, żegluga powietrzna, drogi i ruch kołowy.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SKornke">Ustawa niniejsza scałkowała rozmaite przepisy, dotyczące tego zagadnienia, a ujęte dotychczas w kilku ustawach, uzupełniła je nowymi i koniecznymi postanowieniami, narzuconymi po prostu nowymi potrzebami, wynikającymi częściowo nawet z płynności sytuacji powszechnej i możliwych ewentualności na bliższą czy dalszą przyszłość.</u>
- <u xml:id="u-10.4" who="#SKornke">Sprawy objęte ustawą niniejszą normowała dotychczas:</u>
- <u xml:id="u-10.5" who="#SKornke">a) ustawa z dnia 27 marca 1920 r. o kolejach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa;</u>
- <u xml:id="u-10.6" who="#SKornke">b) ustawa z dnia 25 lutego 1932 r. o drogach lądowych i drogach wodnych w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa;</u>
- <u xml:id="u-10.7" who="#SKornke">c) ustawa z dnia 18 grudnia 1920 r. o pocztach, telegrafach i telefonach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa. Przepisy o komunikacji zawierało również rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych.</u>
- <u xml:id="u-10.8" who="#SKornke">Poza tym w osobnej ustawie z dnia 7 listopada 1931 r. są normowane zagadnienia nadzwyczajnego przewozu żołnierzy oraz sprzętu wojskowego w czasie pokoju.</u>
- <u xml:id="u-10.9" who="#SKornke">Wszystkie te przepisy często analogiczne, ujmujące właściwie jeden kompleks powiązanych ze sobą bardzo ważnych zadań w kilku aktach ustawowych, zostały w końcu ujęte w ustawie niniejszej, która zawiera całokształt przepisów o komunikacjach w służbie obrony Państwa.</u>
- <u xml:id="u-10.10" who="#SKornke">Powyższe przesłanki oraz konieczność wydania nowych przepisów, normujących dziedzinę komunikacji lotniczej, morskiej i samochodowej, skłoniły Rząd do przedstawienia tej ustawy, regulującej w sposób uproszczony i jasny całe zagadnienie, dzieląc je na dwie zasadnicze fazy:</u>
- <u xml:id="u-10.11" who="#SKornke">a) komunikację w czasie pokoju,</u>
- <u xml:id="u-10.12" who="#SKornke">b) komunikację w czasie wojny, mobilizacji lub stanu zagrożenia Państwa.</u>
- <u xml:id="u-10.13" who="#SKornke">Pierwsza faza, ujęta w przepisach o komunikacji w dobie pokoju, ma na celu należyte przysposobienie komunikacji do sprawnej działalności wojennej.</u>
- <u xml:id="u-10.14" who="#SKornke">Tylko co uchwalona ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych nie obejmuje postanowień dotyczących komunikacji wojennej, gdyż ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych postanawia oddanie danych urządzeń i praw dysponowania nimi Państwu, a przepisy ustawy niniejszej mają na celu usprawnienie wszelkich środków komunikacji i dysponowania nimi przy pozostawieniu ich jednak właścicielom czy zarządom dotychczasowym.</u>
- <u xml:id="u-10.15" who="#SKornke">Ponadto art. 14 zawiera nowe przepisy, nie uwzględnione w dotychczasowych ustawach, a uprawniające Radę Ministrów w czasie wojny, mobilizacji lub gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa do ograniczenia lub zakazu komunikacji śródlądowej, morskiej, tranzytowej itd.</u>
- <u xml:id="u-10.16" who="#SKornke">Nowe są również przepisy artykułów 22 do 25 o ochronie bezpieczeństwa i tajemnicy wszystkich zarządzeń, wynikających z wykonania przepisów niniejszej ustawy. Sankcje karne za niedopełnienie obowiązków, wynikających z art. 16, określa art. 37.</u>
- <u xml:id="u-10.17" who="#SKornke">Sejm przyjął ustawę w brzmieniu przedłożonym, wprowadzając w art. 13 ust. 2 poprawkę stylistyczną, która przestawia w wierszu piątym od dołu wyrazy: „tej władzy lub urzędu (jego zastępca) na: „(jego zastępca) tej władzy lub urzędu”.</u>
- <u xml:id="u-10.18" who="#SKornke">Ponieważ celowość tej ustawy jest w całej rozciągłości uzasadniona, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#RudolfKornke">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa można potraktować jako jedną z części składowych, mających swój ścisły związek z przygotowaniem obrony Państwa we wszystkich dziedzinach, tak pod względem techniki, jak i pod względem przestawienia ich czynności w czasie pokojowym i na wypadek wojny.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#RudolfKornke">Ustawa składa się z 42 artykułów, ujętych w sześciu rozdziałach.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#RudolfKornke">Przepisy wstępne arb 2 wymieniają wszystkie te środki komunikacyjne, do jakich przepisy niniejszej ustawy będą stosowane, a więc: kolej żelazna, poczta, telegraf i telefon, żegluga morska, żegluga śródlądowa, żegluga powietrzna, drogi i ruch kołowy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#RudolfKornke">Ustawa niniejsza scałkowała rozmaite przepisy, dotyczące tego zagadnienia, a ujęte dotychczas w kilku ustawach, uzupełniła je nowymi i koniecznymi postanowieniami, narzuconymi po prostu nowymi potrzebami, wynikającymi częściowo nawet z płynności sytuacji powszechnej i możliwych ewentualności na bliższą czy dalszą przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#RudolfKornke">Sprawy objęte ustawą niniejszą normowała dotychczas:</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#RudolfKornke">a) ustawa z dnia 27 marca 1920 r. o kolejach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa;</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#RudolfKornke">b) ustawa z dnia 25 lutego 1932 r. o drogach lądowych i drogach wodnych w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa;</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#RudolfKornke">c) ustawa z dnia 18 grudnia 1920 r. o pocztach, telegrafach i telefonach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa. Przepisy o komunikacji zawierało również rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#RudolfKornke">Poza tym w osobnej ustawie z dnia 7 listopada 1931 r. są normowane zagadnienia nadzwyczajnego przewozu żołnierzy oraz sprzętu wojskowego w czasie pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#RudolfKornke">Wszystkie te przepisy często analogiczne, ujmujące właściwie jeden kompleks powiązanych ze sobą bardzo ważnych zadań w kilku aktach ustawowych, zostały w końcu ujęte w ustawie niniejszej, która zawiera całokształt przepisów o komunikacjach w służbie obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#RudolfKornke">Powyższe przesłanki oraz konieczność wydania nowych przepisów, normujących dziedzinę komunikacji lotniczej, morskiej i samochodowej, skłoniły Rząd do przedstawienia tej ustawy, regulującej w sposób uproszczony i jasny całe zagadnienie, dzieląc je na dwie zasadnicze fazy:</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#RudolfKornke">a) komunikację w czasie pokoju,</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#RudolfKornke">b) komunikację w czasie wojny, mobilizacji lub stanu zagrożenia Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#RudolfKornke">Pierwsza faza, ujęta w przepisach o komunikacji w dobie pokoju, ma na celu należyte przysposobienie komunikacji do sprawnej działalności wojennej.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#RudolfKornke">Tylko co uchwalona ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych nie obejmuje postanowień dotyczących komunikacji wojennej, gdyż ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych postanawia oddanie danych urządzeń i praw dysponowania nimi Państwu, a przepisy ustawy niniejszej mają na celu usprawnienie wszelkich środków komunikacji i dysponowania nimi przy pozostawieniu ich jednak właścicielom czy zarządom dotychczasowym.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#RudolfKornke">Ponadto art. 14 zawiera nowe przepisy, nie uwzględnione w dotychczasowych ustawach, a uprawniające Radę Ministrów w czasie wojny, mobilizacji lub gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa do ograniczenia lub zakazu komunikacji śródlądowej, morskiej, tranzytowej itd.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#RudolfKornke">Nowe są również przepisy artykułów 22 do 25 o ochronie bezpieczeństwa i tajemnicy wszystkich zarządzeń, wynikających z wykonania przepisów niniejszej ustawy. Sankcje karne za niedopełnienie obowiązków, wynikających z art. 16, określa art. 37.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#RudolfKornke">Sejm przyjął ustawę w brzmieniu przedłożonym, wprowadzając w art. 13 ust. 2 poprawkę stylistyczną, która przestawia w wierszu piątym od dołu wyrazy: „tej władzy lub urzędu (jego zastępca) na: „(jego zastępca) tej władzy lub urzędu”.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#RudolfKornke">Ponieważ celowość tej ustawy jest w całej rozciągłości uzasadniona, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Proszę Panów Senatorów, którzy są za projektem ustawy, żeby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa (druk sejmowy nr 121 i druk senacki nr 66) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#StefanDąbkowski">Proszę Panów Senatorów, którzy są za projektem ustawy, żeby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa (druk sejmowy nr 121 i druk senacki nr 66) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SKornke">Wysoka Izbo! Projekt ustawy, który mam zaszczyt w imieniu komisji przedłożyć Wysokiej Izbie, wprowadza kilka koniecznych zmian do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 8 listopada 1927 r. o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa.</u>
- <u xml:id="u-12.1" who="#SKornke">Zmiany, które zawiera projekt noweli, są natury prawniczej. Są one podyktowane nowymi wymogami i dostosowane do przepisów ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
- <u xml:id="u-12.2" who="#SKornke">Ustawa wprowadza do art. 2 ust. (2) nowy przepis, upoważniający Radę Ministrów do wprowadzenia obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa na wniosek Ministra Spraw Wojskowych także w czasie pokojowym, gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa.</u>
- <u xml:id="u-12.3" who="#SKornke">Dotychczas było to możliwe w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które musiało być, jak każde inne rozporządzenia, ogłoszone w Dzienniku Ustaw R. P. w przeciwieństwie do uchwały Rady Ministrów, której się nie ogłasza. Ponieważ ustawa jest po to, aby jej przepisy spełniły swoje zadanie w regulowaniu spraw, ściśle związanych z obronnością Państwa, więc też postanowienia jej muszą być konsekwentne i muszą z góry usunąć wszystko, co mogłoby wpłynąć ujemnie na skuteczność zarządzeń.</u>
- <u xml:id="u-12.4" who="#SKornke">W ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym z dnia 9 kwietnia 1938 r. art. 2 ust. (4), art. 92 ust. (1), art. 100 ust. (1) i (2) oraz art. 101 ust. (1) i (2) stanowią, że powiększenie stanu liczebnego wojska może nastąpić jedynie w czasie wojny, w razie mobilizacji oraz gdy tego wymaga interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-12.5" who="#SKornke">Ponieważ ustawa niniejsza jest tylko dalszym uzupełnieniem ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, więc i przepisy jednej i drugiej muszą być ze sobą zgodne. Wynika z tego, że zmiana tego artykułu jest podwójnie uzasadniona.</u>
- <u xml:id="u-12.6" who="#SKornke">Nowela dodaje do art. 26 ustawy ust. 26-a, określający możliwość zwrotu zwierząt pociągowych, pojazdów mechanicznych i rowerów ich właścicielom na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych, jeżeli interes Państwa nie będzie wymagał zatrzymania tych przedmiotów na stałe i jeżeli wynagrodzenie za odstąpione przedmioty nie zostało jeszcze wypłacone.</u>
- <u xml:id="u-12.7" who="#SKornke">Do art. 27 dodaje się dwa nowe ustępy, które ustalają, że w wypadku szczególnej potrzeby, stwierdzonej uchwałą Rady Ministrów, przedmioty mogą być przez władze wojskowe zatrzymane na przeciąg dłuższy niż 14 dni.</u>
- <u xml:id="u-12.8" who="#SKornke">Nowelizowany art. 27 przewiduje również, iż w warunkach określonych w art. 2 przedmioty zatrzymane przed powstaniem tych warunków podczas próbnego poboru mogą przejść na własność Państwa bez powtórnego przedstawienia ich na komisji poboru rzeczywistego za wynagrodzeniem równym ocenie szacunkowej, ustalonej przy poborze próbnym.</u>
- <u xml:id="u-12.9" who="#SKornke">Z uwagi na wielkie znaczenie zmian, projektowanych w ustawie, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w druku senackim nr 66 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#RudolfKornke">Wysoka Izbo! Projekt ustawy, który mam zaszczyt w imieniu komisji przedłożyć Wysokiej Izbie, wprowadza kilka koniecznych zmian do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 8 listopada 1927 r. o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#RudolfKornke">Zmiany, które zawiera projekt noweli, są natury prawniczej. Są one podyktowane nowymi wymogami i dostosowane do przepisów ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#RudolfKornke">Ustawa wprowadza do art. 2 ust. (2) nowy przepis, upoważniający Radę Ministrów do wprowadzenia obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa na wniosek Ministra Spraw Wojskowych także w czasie pokojowym, gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#RudolfKornke">Dotychczas było to możliwe w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które musiało być, jak każde inne rozporządzenia, ogłoszone w Dzienniku Ustaw R. P. w przeciwieństwie do uchwały Rady Ministrów, której się nie ogłasza. Ponieważ ustawa jest po to, aby jej przepisy spełniły swoje zadanie w regulowaniu spraw, ściśle związanych z obronnością Państwa, więc też postanowienia jej muszą być konsekwentne i muszą z góry usunąć wszystko, co mogłoby wpłynąć ujemnie na skuteczność zarządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#RudolfKornke">W ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym z dnia 9 kwietnia 1938 r. art. 2 ust. (4), art. 92 ust. (1), art. 100 ust. (1) i (2) oraz art. 101 ust. (1) i (2) stanowią, że powiększenie stanu liczebnego wojska może nastąpić jedynie w czasie wojny, w razie mobilizacji oraz gdy tego wymaga interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#RudolfKornke">Ponieważ ustawa niniejsza jest tylko dalszym uzupełnieniem ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, więc i przepisy jednej i drugiej muszą być ze sobą zgodne. Wynika z tego, że zmiana tego artykułu jest podwójnie uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#RudolfKornke">Nowela dodaje do art. 26 ustawy ust. 26-a, określający możliwość zwrotu zwierząt pociągowych, pojazdów mechanicznych i rowerów ich właścicielom na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych, jeżeli interes Państwa nie będzie wymagał zatrzymania tych przedmiotów na stałe i jeżeli wynagrodzenie za odstąpione przedmioty nie zostało jeszcze wypłacone.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#RudolfKornke">Do art. 27 dodaje się dwa nowe ustępy, które ustalają, że w wypadku szczególnej potrzeby, stwierdzonej uchwałą Rady Ministrów, przedmioty mogą być przez władze wojskowe zatrzymane na przeciąg dłuższy niż 14 dni.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#RudolfKornke">Nowelizowany art. 27 przewiduje również, iż w warunkach określonych w art. 2 przedmioty zatrzymane przed powstaniem tych warunków podczas próbnego poboru mogą przejść na własność Państwa bez powtórnego przedstawienia ich na komisji poboru rzeczywistego za wynagrodzeniem równym ocenie szacunkowej, ustalonej przy poborze próbnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#RudolfKornke">Z uwagi na wielkie znaczenie zmian, projektowanych w ustawie, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w druku senackim nr 66 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową (druki senackie nr 53 i 61) — sprawozdawca s. Rosada.</u>
- <u xml:id="u-13.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową (druki senackie nr 53 i 61) — sprawozdawca s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SRosada">Wysoki Senacie! Przystępując w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej Senatu do sprawozdania, uważam za wskazane przedstawić na wstępie, jak dotychczasowe normy prawne regulowały pomoc ze Skarbu Państwa rodzinom osób, odbywających służbę wojskową.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SRosada">W zakresie zagadnienia unormowanego rządowym projektem obowiązują dotychczas trzy ustawy:</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SRosada">a) Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o zabezpieczeniu bytu rodzinom osób, pełniących ochotniczą lub obowiązkową służbę wojskową, która zapewnia rodzinom, których członkowie pełnią służbę wojskową, obok zasiłków pieniężnych trwałość stosunku pracodawcy do pracobiorcy, pełniącego służbę wojskową, w przedmiocie najmu usług, a ponadto daje możność przełożonym gmin wiejskich nakładania świadczeń osobistych na wszystkich mieszkańców gminy na rzecz rodzin drobnych rolników, pełniących służbę wojskową. Ustawa powyższa nie została dotychczas uchylona, aczkolwiek stała się nieaktualną z ukończeniem wojny bolszewickiej,</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SRosada">b) Ustawa z dnia 22 marca 1923 r. o zasiłkach dla rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe, która normuje prawo do zasiłków rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe w czasie pokoju, i przewiduje świadczenia ze strony Skarbu Państwa w formie zasiłków pieniężnych,</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SRosada">c) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o wojskowych zasiłkach wojennych, mające moc ustawy, które obejmuje osoby, należące do rezerwy lub pospolitego ruszenia, oraz ochotników, pełniących czynną służbę wojskową w okresie mobilizacji lub wojny, i normuje zasiłki wojskowe w formie pieniężnej.</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SRosada">Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym wprowadziła obowiązek odbywania czynnej służby wojskowej w rezerwie, pospolitym ruszeniu, pomocniczej służbie wojskowej i w uzupełniającej służbie wojskowej, czego nie przewidywała dawna ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym. Dotychczasowe przepisy trzech wymienionych ustaw nie są wobec tego wystarczające i normy ich muszą być rozszerzone lub zmienione w celu dostosowania ich do potrzeb nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SRosada">Rządowy projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do obecnie obowiązującej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, a nadto kodyfikuje dotychczasowe normy prawne w tej dziedzinie i uchyla w przepisach końcowych moc obowiązującą przytoczonych wyżej trzech ustaw o zasiłkach wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SRosada">W projekcie ustawy przewidziano przepisy w przedmiocie zasiłków, które obowiązują zarówno w czasie pokoju, jak w okresie mobilizacji i wojny. Rząd jako projektodawca zajmuje słuszne stanowisko ustalając, że nie mogą pozostawać bez zaopatrzenia, wyrażającego się w formie zasiłku, rodziny osób, oderwanych od ich zajęć w celu spełnienia obowiązku wojskowego.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SRosada">Rządowy projekt ustawy obejmuje 24 artykuły w 6 rozdziałach.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#SRosada">Z rozdziału 1 wynika, w jakich wypadkach i pod jakimi warunkami przysługuje prawo do zasiłków rodzinom żołnierzy i kogo uważa się za rodzinę żołnierza. Zasiłkami objęci są obywatele polscy, zamieszkujący w kraju i za granicą, oraz rodziny żołnierzy, nie posiadające obywatelstwa polskiego, zamieszkujące w kraju. Jest to konsekwencją ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, która nakłada powszechny obowiązek wojskowy również na osoby, przebywające na obszarze Rzeczypospolitej bez dowodu, że są obywatelami obcego państwa. Prawo do zasiłków służy członkom rodziny żołnierza oczywiście tylko w tym przypadku, jeżeli bezpośrednio przed odejściem żołnierza do służby wojskowej byt ich był zależny od jego pracy lub zarobku, lecz został zagrożony wskutek utraty lub zmniejszenia się tej pracy albo zarobku, spowodowanych okolicznościami, wynikłymi podczas jego służby wojskowej.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SRosada">Rozdział 2 określa, kiedy prawo członków rodziny żołnierza do zasiłków powstaje i kiedy ono gaśnie, czas trwania pobierania zasiłków oraz przewiduje utratę prawa do zasiłków dla osób, które w celu uzyskania zasiłku nienależnego świadomie podają nieprawdziwe fakty albo zatajają okoliczności, powodujące wygaśnięcie prawa do zasiłku.</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SRosada">Rozdział 3 przewiduje obowiązek zgłoszenia prawa do zasiłku. Prawo do zasiłku należy zgłosić w zarządzie gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do zasiłku; osoby zaś zamieszkałe za granicą zgłaszają prawo do zasiłku we właściwym urzędzie konsularnym Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-14.12" who="#SRosada">Z rozdziału 4 wynika, że zasiłki wypłaca Skarb Państwa w normach dziennych. Projekt ustawy nie określa norm dziennych zasiłków oraz terminu ich wypłaty, a upoważnia Ministra Spraw Wewnętrznych do wydania w tym względzie odpowiedniego rozporządzenia w porozumieniu z Ministrami Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych, Skarbu i Opieki Społecznej. Wysokość norm dziennych zasiłków ma być zależna od ilości członków rodziny, uprawnionych do zasiłku, oraz miejscowości, w której zamieszkują.</u>
- <u xml:id="u-14.13" who="#SRosada">W art. 16 i 17 unormowane są przypadki, w których zasiłku się nie wypłaca. Zasiłki pobrane wbrew przepisem ustawy podlegają zwrotowi; zasiłki te można przymusowo ściągać w trybie przewidzianym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym władz skarbowych. Następny rozdział 5 wskazuje, że władzami właściwymi do orzekania w sprawach zasiłku są w kraju zarządy gmin właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób uprawnionych do zasiłku, za granicą — właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób zgłaszających prawo do zasiłku urzędy konsularne Rzeczypospolitej. Orzeczenia ich są ostateczne.</u>
- <u xml:id="u-14.14" who="#SRosada">Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z wyżej wymienionymi ministrami określi w drodze rozporządzenia tryb postępowania. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych może poruczyć wykonanie czynności zarządów gmin w zakresie wykonania ustawy niniejszej rządowym władzom administracji ogólnej. Gmina solidarnie z osobami, które nieprawnie pobrały zasiłek, jest odpowiedzialna za straty Skarbu Państwa wynikłe z powodu jej zawinienia. Władze nadzorcze gminne orzekają o jej odpowiedzialności.</u>
- <u xml:id="u-14.15" who="#SRosada">Wreszcie przepisy końcowe uchylają dotychczasowe ustawy w tej dziedzinie obowiązujące i postanawiają, że wykonanie ustawy porucza się Ministrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z ministrami wyżej wymienionymi.</u>
- <u xml:id="u-14.16" who="#SRosada">Ustawa ma wejść w życie z dniem ogłoszenia.</u>
- <u xml:id="u-14.17" who="#SRosada">Sejm na 21 plenarnym posiedzeniu uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, umieszczonym w druku senackim nr 53.</u>
- <u xml:id="u-14.18" who="#SRosada">Komisja Administracyjno Samorządowa Senatu rozpatrywała projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 23 b.m. i przyjęła go nie wprowadzając żadnych zmian.</u>
- <u xml:id="u-14.19" who="#SRosada">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 53), bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#StefanRosada">Wysoki Senacie! Przystępując w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej Senatu do sprawozdania, uważam za wskazane przedstawić na wstępie, jak dotychczasowe normy prawne regulowały pomoc ze Skarbu Państwa rodzinom osób, odbywających służbę wojskową.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#StefanRosada">W zakresie zagadnienia unormowanego rządowym projektem obowiązują dotychczas trzy ustawy:</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#StefanRosada">a) Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o zabezpieczeniu bytu rodzinom osób, pełniących ochotniczą lub obowiązkową służbę wojskową, która zapewnia rodzinom, których członkowie pełnią służbę wojskową, obok zasiłków pieniężnych trwałość stosunku pracodawcy do pracobiorcy, pełniącego służbę wojskową, w przedmiocie najmu usług, a ponadto daje możność przełożonym gmin wiejskich nakładania świadczeń osobistych na wszystkich mieszkańców gminy na rzecz rodzin drobnych rolników, pełniących służbę wojskową. Ustawa powyższa nie została dotychczas uchylona, aczkolwiek stała się nieaktualną z ukończeniem wojny bolszewickiej,</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#StefanRosada">b) Ustawa z dnia 22 marca 1923 r. o zasiłkach dla rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe, która normuje prawo do zasiłków rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe w czasie pokoju, i przewiduje świadczenia ze strony Skarbu Państwa w formie zasiłków pieniężnych,</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#StefanRosada">c) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o wojskowych zasiłkach wojennych, mające moc ustawy, które obejmuje osoby, należące do rezerwy lub pospolitego ruszenia, oraz ochotników, pełniących czynną służbę wojskową w okresie mobilizacji lub wojny, i normuje zasiłki wojskowe w formie pieniężnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#StefanRosada">Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym wprowadziła obowiązek odbywania czynnej służby wojskowej w rezerwie, pospolitym ruszeniu, pomocniczej służbie wojskowej i w uzupełniającej służbie wojskowej, czego nie przewidywała dawna ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym. Dotychczasowe przepisy trzech wymienionych ustaw nie są wobec tego wystarczające i normy ich muszą być rozszerzone lub zmienione w celu dostosowania ich do potrzeb nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#StefanRosada">Rządowy projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do obecnie obowiązującej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, a nadto kodyfikuje dotychczasowe normy prawne w tej dziedzinie i uchyla w przepisach końcowych moc obowiązującą przytoczonych wyżej trzech ustaw o zasiłkach wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#StefanRosada">W projekcie ustawy przewidziano przepisy w przedmiocie zasiłków, które obowiązują zarówno w czasie pokoju, jak w okresie mobilizacji i wojny. Rząd jako projektodawca zajmuje słuszne stanowisko ustalając, że nie mogą pozostawać bez zaopatrzenia, wyrażającego się w formie zasiłku, rodziny osób, oderwanych od ich zajęć w celu spełnienia obowiązku wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#StefanRosada">Rządowy projekt ustawy obejmuje 24 artykuły w 6 rozdziałach.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#StefanRosada">Z rozdziału 1 wynika, w jakich wypadkach i pod jakimi warunkami przysługuje prawo do zasiłków rodzinom żołnierzy i kogo uważa się za rodzinę żołnierza. Zasiłkami objęci są obywatele polscy, zamieszkujący w kraju i za granicą, oraz rodziny żołnierzy, nie posiadające obywatelstwa polskiego, zamieszkujące w kraju. Jest to konsekwencją ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, która nakłada powszechny obowiązek wojskowy również na osoby, przebywające na obszarze Rzeczypospolitej bez dowodu, że są obywatelami obcego państwa. Prawo do zasiłków służy członkom rodziny żołnierza oczywiście tylko w tym przypadku, jeżeli bezpośrednio przed odejściem żołnierza do służby wojskowej byt ich był zależny od jego pracy lub zarobku, lecz został zagrożony wskutek utraty lub zmniejszenia się tej pracy albo zarobku, spowodowanych okolicznościami, wynikłymi podczas jego służby wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#StefanRosada">Rozdział 2 określa, kiedy prawo członków rodziny żołnierza do zasiłków powstaje i kiedy ono gaśnie, czas trwania pobierania zasiłków oraz przewiduje utratę prawa do zasiłków dla osób, które w celu uzyskania zasiłku nienależnego świadomie podają nieprawdziwe fakty albo zatajają okoliczności, powodujące wygaśnięcie prawa do zasiłku.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#StefanRosada">Rozdział 3 przewiduje obowiązek zgłoszenia prawa do zasiłku. Prawo do zasiłku należy zgłosić w zarządzie gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do zasiłku; osoby zaś zamieszkałe za granicą zgłaszają prawo do zasiłku we właściwym urzędzie konsularnym Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#StefanRosada">Z rozdziału 4 wynika, że zasiłki wypłaca Skarb Państwa w normach dziennych. Projekt ustawy nie określa norm dziennych zasiłków oraz terminu ich wypłaty, a upoważnia Ministra Spraw Wewnętrznych do wydania w tym względzie odpowiedniego rozporządzenia w porozumieniu z Ministrami Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych, Skarbu i Opieki Społecznej. Wysokość norm dziennych zasiłków ma być zależna od ilości członków rodziny, uprawnionych do zasiłku, oraz miejscowości, w której zamieszkują.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#StefanRosada">W art. 16 i 17 unormowane są przypadki, w których zasiłku się nie wypłaca. Zasiłki pobrane wbrew przepisem ustawy podlegają zwrotowi; zasiłki te można przymusowo ściągać w trybie przewidzianym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym władz skarbowych. Następny rozdział 5 wskazuje, że władzami właściwymi do orzekania w sprawach zasiłku są w kraju zarządy gmin właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób uprawnionych do zasiłku, za granicą — właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób zgłaszających prawo do zasiłku urzędy konsularne Rzeczypospolitej. Orzeczenia ich są ostateczne.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#StefanRosada">Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z wyżej wymienionymi ministrami określi w drodze rozporządzenia tryb postępowania. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych może poruczyć wykonanie czynności zarządów gmin w zakresie wykonania ustawy niniejszej rządowym władzom administracji ogólnej. Gmina solidarnie z osobami, które nieprawnie pobrały zasiłek, jest odpowiedzialna za straty Skarbu Państwa wynikłe z powodu jej zawinienia. Władze nadzorcze gminne orzekają o jej odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#StefanRosada">Wreszcie przepisy końcowe uchylają dotychczasowe ustawy w tej dziedzinie obowiązujące i postanawiają, że wykonanie ustawy porucza się Ministrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z ministrami wyżej wymienionymi.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#StefanRosada">Ustawa ma wejść w życie z dniem ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#StefanRosada">Sejm na 21 plenarnym posiedzeniu uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, umieszczonym w druku senackim nr 53.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#StefanRosada">Komisja Administracyjno Samorządowa Senatu rozpatrywała projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 23 b.m. i przyjęła go nie wprowadzając żadnych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#StefanRosada">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 53), bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym (druki senackie nr 57 i 62) — sprawozdawca s. Rataj.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym (druki senackie nr 57 i 62) — sprawozdawca s. Rataj.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#StefanDąbkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SRataj">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym dotyczy zmiany artykułów 38, 39 i 44 tego prawa.</u>
- <u xml:id="u-16.1" who="#SRataj">Dotychczasowe brzmienie art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym prowadziło w praktyce do takiego ich komentowania, że w razie sporu co do wysokości odszkodowania nie wypłacało się go wywłaszczonemu nawet w części bezspornej między stronami, a całą kwotę, ustaloną orzeczeniem wojewody, składało się do depozytu sądowego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu przez sąd. Oświadczenie wywłaszczonego, że nie zgadza się na ustalone odszkodowanie, lub tylko odmowa przyjęcia go uprawniały wywłaszczającego do złożenia odszkodowania do depozytu sądowego, uprawniając go równocześnie do objęcia w posiadanie wywłaszczonej nieruchomości. Przepisy powyższe zwalniały również wywłaszczającego od obowiązku bezpośredniego wypłacania odszkodowania, jeżeli, zdaniem jego, było ono za wysokie, a miał nadzieję, że zostanie ono zmniejszone w postępowaniu sądowym. Stan taki dawał korzyści wyłącznie wywłaszczającemu, a był wybitnie niekorzystny dla wywłaszczonego, co dawało się odczuć przede wszystkim drobnym rolnikom, którzy skutkiem wykonania wywłaszczenia nie mieli ani wywłaszczonego obiektu, ani sumy odszkodowania, a tym samym możności nabycia nowego warsztatu pracy, aczkolwiek sporna była tylko wysokość odszkodowania i nic nie usprawiedliwiało przetrzymywania w depozycie bezspornej części należności. Odszkodowanie mógł wywłaszczony otrzymać dopiero po prawomocnym ukończeniu przed sądem sporu, o wysokość odszkodowania, co niejednokrotnie trwało czas dłuższy.</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SRataj">Braki przepisów ustawy, regulujących sprawę odszkodowania, uwypukliły się szczególnie przy pracach inwestycyjnych podejmowanych na większą skalę, jak np. przy budowie zapory w Rożnowie. W tej sprawie leżą w depozycie sądowym kilkumilionowe sumy odszkodowania, czekając na prawomocne rozstrzygnięcie przez sądy sporów o wysokość odszkodowania, podczas gdy wywłaszczeni nie mają możności otrzymać kwot nawet niespornych.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SRataj">Projekt zmiany art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym ma na celu usunięcie tych braków i niedomagań.</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SRataj">Co się tyczy samych zmian nowelizowanych artykułów, to są one następujące: w art. 38 ust. (1) zatrzymuje dotychczasowe brzmienie, ust. (2) i (3) przeredagowane stanowią obecny ust. (2), nowy jest ust. (3), przy czym projekt w brzmieniu rządowym został zmieniony przez Sejm w celu usunięcia wątpliwości, mogących się nasuwać przy poprzedniej redakcji. Istotną zmianą jest dodanie na początku tego ustępu słów: „na wniosek jednego z uprawnionych”, co ma na celu oddanie inicjatywy w przedmiocie podziału wyłącznie w ręce bezpośrednio w podziale zainteresowanych, eliminując ingerencję sądu z urzędu, co było podstawą projektu rządowego.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SRataj">Jak wykazała praktyka dotychczasowa, orzeczenia sądów w przedmiocie odszkodowania nie ustalały sumy odszkodowania poniżej 70% sumy ustalonej orzeczeniem wojewody, dlatego tę wysokość procentową przyjęto za podstawę przy określaniu wysokości kwot podlegających podziałowi.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SRataj">W art. 39 do ust. (1) dodano przy końcu słowa: „niezależnie od tego, czy zażądał on ustalenia odszkodowania przez sąd”. Podkreślają one zasadę, że poza wypadkami złożenia do depozytu, podanymi w art. 38, wypłata winna nastąpić do rąk uprawnionego niezależnie od dalszych jego poczynań w przedmiocie wysokości odszkodowania.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SRataj">Nowe są ust. (2) i (3) tegoż artykułu. Ust. (2) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, określa procentową wysokość kwoty ustalonego odszkodowania, jaką powinien zapłacić wywłaszczonemu wywłaszczający, kwestionujący tę wysokość, co lepiej odpowiada celowi, niż sposób określenia tej wysokości w projekcie rządowym. Ust. (3) nakłada na wywłaszczającego, który objął wywłaszczoną nieruchomość w posiadanie, obowiązek niezwłocznego zapłacenia odszkodowania. Uchwała Sejmu wprowadziła w tym paragrafie w stosunku do projektu rządowego tylko zmianę redakcyjną.</u>
- <u xml:id="u-16.8" who="#SRataj">Nowelizacja art. 44 ogranicza się tylko do dodania nowego ust. (3), który wyłącza od prawa pierwokupu byłych właścicieli nieruchomości, wywłaszczonych na wniosek władz wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-16.9" who="#SRataj">Art. 2 projektu ustawy zawiera przepisy, regulujące sprawę wypłaty sum odszkodowań w sprawach będących w toku, przy czym dodanie w projekcie sejmowym w ust. (3) po słowach „art. 38 ust. (2)” słów „przed wejściem w życie ustawy niniejszej” dąży do zapobieżenia mylnej interpretacji przepisu ustawy.</u>
- <u xml:id="u-16.10" who="#SRataj">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o zmianie prawa o post spawaniu wywłaszczeniowym (druk senacki nr 57) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#JanRataj">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym dotyczy zmiany artykułów 38, 39 i 44 tego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#JanRataj">Dotychczasowe brzmienie art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym prowadziło w praktyce do takiego ich komentowania, że w razie sporu co do wysokości odszkodowania nie wypłacało się go wywłaszczonemu nawet w części bezspornej między stronami, a całą kwotę, ustaloną orzeczeniem wojewody, składało się do depozytu sądowego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu przez sąd. Oświadczenie wywłaszczonego, że nie zgadza się na ustalone odszkodowanie, lub tylko odmowa przyjęcia go uprawniały wywłaszczającego do złożenia odszkodowania do depozytu sądowego, uprawniając go równocześnie do objęcia w posiadanie wywłaszczonej nieruchomości. Przepisy powyższe zwalniały również wywłaszczającego od obowiązku bezpośredniego wypłacania odszkodowania, jeżeli, zdaniem jego, było ono za wysokie, a miał nadzieję, że zostanie ono zmniejszone w postępowaniu sądowym. Stan taki dawał korzyści wyłącznie wywłaszczającemu, a był wybitnie niekorzystny dla wywłaszczonego, co dawało się odczuć przede wszystkim drobnym rolnikom, którzy skutkiem wykonania wywłaszczenia nie mieli ani wywłaszczonego obiektu, ani sumy odszkodowania, a tym samym możności nabycia nowego warsztatu pracy, aczkolwiek sporna była tylko wysokość odszkodowania i nic nie usprawiedliwiało przetrzymywania w depozycie bezspornej części należności. Odszkodowanie mógł wywłaszczony otrzymać dopiero po prawomocnym ukończeniu przed sądem sporu, o wysokość odszkodowania, co niejednokrotnie trwało czas dłuższy.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#JanRataj">Braki przepisów ustawy, regulujących sprawę odszkodowania, uwypukliły się szczególnie przy pracach inwestycyjnych podejmowanych na większą skalę, jak np. przy budowie zapory w Rożnowie. W tej sprawie leżą w depozycie sądowym kilkumilionowe sumy odszkodowania, czekając na prawomocne rozstrzygnięcie przez sądy sporów o wysokość odszkodowania, podczas gdy wywłaszczeni nie mają możności otrzymać kwot nawet niespornych.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#JanRataj">Projekt zmiany art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym ma na celu usunięcie tych braków i niedomagań.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#JanRataj">Co się tyczy samych zmian nowelizowanych artykułów, to są one następujące: w art. 38 ust. (1) zatrzymuje dotychczasowe brzmienie, ust. (2) i (3) przeredagowane stanowią obecny ust. (2), nowy jest ust. (3), przy czym projekt w brzmieniu rządowym został zmieniony przez Sejm w celu usunięcia wątpliwości, mogących się nasuwać przy poprzedniej redakcji. Istotną zmianą jest dodanie na początku tego ustępu słów: „na wniosek jednego z uprawnionych”, co ma na celu oddanie inicjatywy w przedmiocie podziału wyłącznie w ręce bezpośrednio w podziale zainteresowanych, eliminując ingerencję sądu z urzędu, co było podstawą projektu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#JanRataj">Jak wykazała praktyka dotychczasowa, orzeczenia sądów w przedmiocie odszkodowania nie ustalały sumy odszkodowania poniżej 70% sumy ustalonej orzeczeniem wojewody, dlatego tę wysokość procentową przyjęto za podstawę przy określaniu wysokości kwot podlegających podziałowi.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#JanRataj">W art. 39 do ust. (1) dodano przy końcu słowa: „niezależnie od tego, czy zażądał on ustalenia odszkodowania przez sąd”. Podkreślają one zasadę, że poza wypadkami złożenia do depozytu, podanymi w art. 38, wypłata winna nastąpić do rąk uprawnionego niezależnie od dalszych jego poczynań w przedmiocie wysokości odszkodowania.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#JanRataj">Nowe są ust. (2) i (3) tegoż artykułu. Ust. (2) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, określa procentową wysokość kwoty ustalonego odszkodowania, jaką powinien zapłacić wywłaszczonemu wywłaszczający, kwestionujący tę wysokość, co lepiej odpowiada celowi, niż sposób określenia tej wysokości w projekcie rządowym. Ust. (3) nakłada na wywłaszczającego, który objął wywłaszczoną nieruchomość w posiadanie, obowiązek niezwłocznego zapłacenia odszkodowania. Uchwała Sejmu wprowadziła w tym paragrafie w stosunku do projektu rządowego tylko zmianę redakcyjną.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#JanRataj">Nowelizacja art. 44 ogranicza się tylko do dodania nowego ust. (3), który wyłącza od prawa pierwokupu byłych właścicieli nieruchomości, wywłaszczonych na wniosek władz wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#JanRataj">Art. 2 projektu ustawy zawiera przepisy, regulujące sprawę wypłaty sum odszkodowań w sprawach będących w toku, przy czym dodanie w projekcie sejmowym w ust. (3) po słowach „art. 38 ust. (2)” słów „przed wejściem w życie ustawy niniejszej” dąży do zapobieżenia mylnej interpretacji przepisu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#JanRataj">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o zmianie prawa o post spawaniu wywłaszczeniowym (druk senacki nr 57) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi Większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych (druk sejmowy nr 142 i druk senacki nr 60) — sprawozdawca s. A. Szelągowska.</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawczym.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#StefanDąbkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#StefanDąbkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi Większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych (druk sejmowy nr 142 i druk senacki nr 60) — sprawozdawca s. A. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawczym.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SSzelągowska">Rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych, obejmuje znowelizowanie przepisów emerytalnych, co było koniecznością, a to z powodu, o którym już była mowa przy rozpatrywaniu budżetu emerytur i zaopatrzeń, mianowicie w myśl art. 19 ustawy emerytalnej z dnia 11 grudnia 1923 r. w brzmieniu obowiązującym dotychczas prawo do pełnego uposażenia emerytalnego nabywa się po 35 latach służby zaliczanej do wysługi emerytalnej. Tymczasem dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów (art. 44) ustala, że oficer służby stałej nabywa prawa do pełnego uposażenia emerytalnego po 30 latach służby.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SSzelągowska">Od dwóch lat zatem powstały trudności w wydawaniu przez władze wojskowe orzeczeń, określających prawa i wysokość zaopatrzenia emerytalnego przysługującego oficerom, z którymi rozwiązano stosunek służbowy na zasadzie nowych przepisów pragmatycznych, względnie pozostałym po nich rodzinom. Stan taki był nie do utrzymania nadal ze względów prawnych, jak i życiowych, gdyż pretensje z racji tymczasowego zaopatrzenia znacznie niższego od istotnie przysługującego wzrastają i obejmują już obecnie około 600 osób, w tym ponad 500 oficerów i około 100 wdów i sierot. Było zatem niezbędnym należyte uregulowanie tej sprawy.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SSzelągowska">Nowy projekt wprowadza poza tym jeszcze szereg zmian z uwagi na zmienione warunki służbowe żołnierzy i stale wzrastający rozwój armii pod względem technicznym.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SSzelągowska">Zmiany wprowadzone przez omawianą U9tawę są następujące:</u>
- <u xml:id="u-18.4" who="#SSzelągowska">W art. 19 ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. utrzymuje się skalę procentową wzrostu uposażenia emerytalnego za każdy rok służby oficera do lat 15 w dotychczasowym wymiarze, tj. w 40%, lecz pozostałe 60%, wobec prawa oficera do pełnego uposażenia emerytalnego już po 30 latach służby, a nie 35, jak było, podzielono na pozostałe 15 lat służby, co stanowi na każdy rok po 4%, zamiast, jak dawniej, 3% do pełnego wymiaru.</u>
- <u xml:id="u-18.5" who="#SSzelągowska">Przez zmianę art. 46 wprowadzone zostaje scentralizowanie orzeczeń emerytalnych co do zawodowych oficerów wojska i marynarki wojennej. Według nowego brzmienia bowiem tego artykułu „zaopatrzenie emerytalne przyznaje i wymierza Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem Skarbu”.</u>
- <u xml:id="u-18.6" who="#SSzelągowska">Art. 47, obejmujący warunki przeniesienia w stan spoczynku zawodowego wojskowego, nie uległ w treści swej zmianie, lecz został zastosowany jedynie do podoficerów lub szeregowców zawodowych, gdyż warunki przeniesienia w stan spoczynku oficerów znalazły swe miejsce w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów.</u>
- <u xml:id="u-18.7" who="#SSzelągowska">Art. 52 w nowej redakcji wprowadza korzystniejsze liczenie okresów zaokrętowania na okrętach podwodnych w kampanii, czego dawniej nie uwzględniano, gdyż wyposażenie marynarki wojennej w okręty podwodne datuje się od niedawna, a służbę na nich uznano za równie niebezpieczną jak w lotnictwie i dlatego czas przydziału do personelu na okrętach podwodnych, zarówno jak do personelu latającego lotnictwa, wojska i marynarki wojennej liczy się do wysługi emerytalnej podwójnie.</u>
- <u xml:id="u-18.8" who="#SSzelągowska">Poza tym art. 52 wprowadza nowy przepis o liczeniu służby podoficerom żandarmerii w stosunku 35 dni za 1 miesiąc służby z uwagi na trudny charakter tej służby.</u>
- <u xml:id="u-18.9" who="#SSzelągowska">Ust. (1) art. 105 jest zmieniony w projekcie w duchu zrównania ze służbą w wojsku polskim służby wojskowej, odbytej po dniu 1 czerwca 1917 r. w b. armii austro-węgierskiej przez b. żołnierzy Legionów Polskich i Polskiego Korpusu Posiłkowego, jeżeli służbę w formacjach polskich pełnili co najmniej do 31 maja 1917 r., oraz okres więzienia lub internowania ze względów politycznych przez b. władze austriacko-węgierskie i niemieckie b. żołnierzy Legionów Polskich, Polskiego Korpusu Posiłkowego i Polskiej Siły Zbrojnej, jeżeli przed uwięzieniem lub internowaniem pełnili służbę w tych formacjach.</u>
- <u xml:id="u-18.10" who="#SSzelągowska">Projektowana zmiana ma znaczenie moralne raczej i nie spowoduje znaczniejszego wzrostu wydatków, gdyż okresy wyżej wymienione podlegają i tak zaliczeniu do wysługi emerytalnej.</u>
- <u xml:id="u-18.11" who="#SSzelągowska">Nowym w projektowanej ustawie jest artykuł, ustalający, by zawodowy wojskowy, który uległ w czasie pokoju nieszczęśliwemu wypadkowi z powodu lub w czasie pełnienia służby i w związku z tym utracił całkowitą zdolność do pracy zarobkowej, otrzymał niezależnie od uposażenia emerytalnego jednorazowe odszkodowanie w wysokości dwuletniego uposażenia, stanowiącego podstawę wymiaru uposażenia emerytalnego. Takież odszkodowanie wypłacać się ma wdowie lub sierotom w razie utraty życia z tychże przyczyn zawodowego wojskowego. Wedle obecnie obowiązujących przepisów prawo do takiego odszkodowania mają żołnierze KOP-u, funkcjonariusze Straży Granicznej i Policji Państwowej — tym bardziej jest słusznym stosowanie tej zasady do żołnierzy służby stałej.</u>
- <u xml:id="u-18.12" who="#SSzelągowska">Art. 3 projektuje wyłączenie żołnierzy z Państwowego Zakładu Emerytalnego, a to ze względu na konieczność tajemnicy wojskowej w zakresie ewidencji stanu armii, a nawet dyslokacji poszczególnych jednostek. Wymaga tej zmiany też nowy tekst art. 46, w myśl którego władzą wymierzającą zaopatrzenie emerytalne żołnierzom, tudzież wdowom i sierotom po nich są władze wojskowe, a władzą wypłacającą to zaopatrzenie emerytalne — władze skarbowe.</u>
- <u xml:id="u-18.13" who="#SSzelągowska">Projektowany art. 4 ustala, że zawodowi wojskowi b. państw zaborczych, uprawnieni do zaopatrzenia emerytalnego, tracą swe prawa, jeśli nie zgłosili swych pretensyj do dnia wejścia w życie projektowanej ustawy bądź nie zgłoszą ich w ciągu dni trzydziestu od dnia jej ogłoszenia.</u>
- <u xml:id="u-18.14" who="#SSzelągowska">Ustalenie terminu tych roszczeń jest ze wszech miar wskazane, tym bardziej że funkcjonariusze państwowi i zawodowi wojskowi Państwa Polskiego byli obowiązani pod rygorem utraty praw zgłosić swe pretensje z tytułu służby zaborczej najpóźniej do końca 1933 r.</u>
- <u xml:id="u-18.15" who="#SSzelągowska">Art. 5 ustala, iż określenie „zawodowy wojskowy” oznacza żołnierza służby stałej w odróżnieniu od nomenklatury, przyjętej w nowej pragmatyce oficerskiej.</u>
- <u xml:id="u-18.16" who="#SSzelągowska">Nowa ustawa ma wejść w życie 31 marca 1939 r., lecz przepisy art. 19 ust. (1) mają obowiązywać od 18 marca 1937 r., a to w celu dostosowania do przepisów nowej pragmatyki oficerskiej, obowiązującej już od 18 marca 1937 r., według której 30 lat służby uprawnia do uzyskania całkowitego zaopatrzenia emerytalnego.</u>
- <u xml:id="u-18.17" who="#SSzelągowska">Szczegółowe uzasadnienie cyfrowe podane w druku sejmowym nr 142 wykazuje, że przyspieszenie praw do emerytury spowoduje wzrost kosztów na emerytury o sumę zł 235.140, na pensje wdowie i sieroce o 27.000, zatem ogółem o zł 262.140. Korzystniejsze liczenie służby w marynarce i żandarmerii spowoduje wzrost o 4.100 zł, odszkodowania zaprojektowane wyniosą około 175.000 zł, razem przewidywany wzrost wydatków w związku z zaprojektowaną ustawą wyniesie 441.240 zł, co stanowi 1% ogólnego budżetu emerytur wojskowych, przy czym z sumy powyższej pierwsza pozycja zł 262.140 wynika konsekwentnie z już obowiązującego od 12 marca 1937 r. dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o służbie wojskowej oficerów.</u>
- <u xml:id="u-18.18" who="#SSzelągowska">Sejm przyjął przedłożony projekt ustawy bez zmian, lecz z uwagi na to, że jest to już osiemnasta z rzędu nowelizacja ustawy z dnia U grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych i że dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów w art. 44 par. 2 zapowiedział wydanie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej, obejmującej całokształt obowiązujących w tej dziedzinie przepisów, Sejm uchwalił rezolucję treści następującej:</u>
- <u xml:id="u-18.19" who="#SSzelągowska">„Sejm wzywa Rząd do przedłożenia projektu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej”.</u>
- <u xml:id="u-18.20" who="#SSzelągowska">Komisja Budżetowa Senatu po dyskusji projekt rządowy ustawy o zmianie niektórych przepisów zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych przyjęła bez zmian, uchwalając jednocześnie na wniosek gen. Galicy rezolucję treści następującej: „Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw emerytur”.</u>
- <u xml:id="u-18.21" who="#SSzelągowska">Komisja Budżetowa wnosi przeto: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 142), bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
- <u xml:id="u-18.22" who="#SSzelągowska">„Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw emerytur”.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#AnnaSzelągowska">Rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych, obejmuje znowelizowanie przepisów emerytalnych, co było koniecznością, a to z powodu, o którym już była mowa przy rozpatrywaniu budżetu emerytur i zaopatrzeń, mianowicie w myśl art. 19 ustawy emerytalnej z dnia 11 grudnia 1923 r. w brzmieniu obowiązującym dotychczas prawo do pełnego uposażenia emerytalnego nabywa się po 35 latach służby zaliczanej do wysługi emerytalnej. Tymczasem dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów (art. 44) ustala, że oficer służby stałej nabywa prawa do pełnego uposażenia emerytalnego po 30 latach służby.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#AnnaSzelągowska">Od dwóch lat zatem powstały trudności w wydawaniu przez władze wojskowe orzeczeń, określających prawa i wysokość zaopatrzenia emerytalnego przysługującego oficerom, z którymi rozwiązano stosunek służbowy na zasadzie nowych przepisów pragmatycznych, względnie pozostałym po nich rodzinom. Stan taki był nie do utrzymania nadal ze względów prawnych, jak i życiowych, gdyż pretensje z racji tymczasowego zaopatrzenia znacznie niższego od istotnie przysługującego wzrastają i obejmują już obecnie około 600 osób, w tym ponad 500 oficerów i około 100 wdów i sierot. Było zatem niezbędnym należyte uregulowanie tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#AnnaSzelągowska">Nowy projekt wprowadza poza tym jeszcze szereg zmian z uwagi na zmienione warunki służbowe żołnierzy i stale wzrastający rozwój armii pod względem technicznym.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#AnnaSzelągowska">Zmiany wprowadzone przez omawianą U9tawę są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#AnnaSzelągowska">W art. 19 ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. utrzymuje się skalę procentową wzrostu uposażenia emerytalnego za każdy rok służby oficera do lat 15 w dotychczasowym wymiarze, tj. w 40%, lecz pozostałe 60%, wobec prawa oficera do pełnego uposażenia emerytalnego już po 30 latach służby, a nie 35, jak było, podzielono na pozostałe 15 lat służby, co stanowi na każdy rok po 4%, zamiast, jak dawniej, 3% do pełnego wymiaru.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#AnnaSzelągowska">Przez zmianę art. 46 wprowadzone zostaje scentralizowanie orzeczeń emerytalnych co do zawodowych oficerów wojska i marynarki wojennej. Według nowego brzmienia bowiem tego artykułu „zaopatrzenie emerytalne przyznaje i wymierza Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem Skarbu”.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#AnnaSzelągowska">Art. 47, obejmujący warunki przeniesienia w stan spoczynku zawodowego wojskowego, nie uległ w treści swej zmianie, lecz został zastosowany jedynie do podoficerów lub szeregowców zawodowych, gdyż warunki przeniesienia w stan spoczynku oficerów znalazły swe miejsce w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#AnnaSzelągowska">Art. 52 w nowej redakcji wprowadza korzystniejsze liczenie okresów zaokrętowania na okrętach podwodnych w kampanii, czego dawniej nie uwzględniano, gdyż wyposażenie marynarki wojennej w okręty podwodne datuje się od niedawna, a służbę na nich uznano za równie niebezpieczną jak w lotnictwie i dlatego czas przydziału do personelu na okrętach podwodnych, zarówno jak do personelu latającego lotnictwa, wojska i marynarki wojennej liczy się do wysługi emerytalnej podwójnie.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#AnnaSzelągowska">Poza tym art. 52 wprowadza nowy przepis o liczeniu służby podoficerom żandarmerii w stosunku 35 dni za 1 miesiąc służby z uwagi na trudny charakter tej służby.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#AnnaSzelągowska">Ust. (1) art. 105 jest zmieniony w projekcie w duchu zrównania ze służbą w wojsku polskim służby wojskowej, odbytej po dniu 1 czerwca 1917 r. w b. armii austro-węgierskiej przez b. żołnierzy Legionów Polskich i Polskiego Korpusu Posiłkowego, jeżeli służbę w formacjach polskich pełnili co najmniej do 31 maja 1917 r., oraz okres więzienia lub internowania ze względów politycznych przez b. władze austriacko-węgierskie i niemieckie b. żołnierzy Legionów Polskich, Polskiego Korpusu Posiłkowego i Polskiej Siły Zbrojnej, jeżeli przed uwięzieniem lub internowaniem pełnili służbę w tych formacjach.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#AnnaSzelągowska">Projektowana zmiana ma znaczenie moralne raczej i nie spowoduje znaczniejszego wzrostu wydatków, gdyż okresy wyżej wymienione podlegają i tak zaliczeniu do wysługi emerytalnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#AnnaSzelągowska">Nowym w projektowanej ustawie jest artykuł, ustalający, by zawodowy wojskowy, który uległ w czasie pokoju nieszczęśliwemu wypadkowi z powodu lub w czasie pełnienia służby i w związku z tym utracił całkowitą zdolność do pracy zarobkowej, otrzymał niezależnie od uposażenia emerytalnego jednorazowe odszkodowanie w wysokości dwuletniego uposażenia, stanowiącego podstawę wymiaru uposażenia emerytalnego. Takież odszkodowanie wypłacać się ma wdowie lub sierotom w razie utraty życia z tychże przyczyn zawodowego wojskowego. Wedle obecnie obowiązujących przepisów prawo do takiego odszkodowania mają żołnierze KOP-u, funkcjonariusze Straży Granicznej i Policji Państwowej — tym bardziej jest słusznym stosowanie tej zasady do żołnierzy służby stałej.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#AnnaSzelągowska">Art. 3 projektuje wyłączenie żołnierzy z Państwowego Zakładu Emerytalnego, a to ze względu na konieczność tajemnicy wojskowej w zakresie ewidencji stanu armii, a nawet dyslokacji poszczególnych jednostek. Wymaga tej zmiany też nowy tekst art. 46, w myśl którego władzą wymierzającą zaopatrzenie emerytalne żołnierzom, tudzież wdowom i sierotom po nich są władze wojskowe, a władzą wypłacającą to zaopatrzenie emerytalne — władze skarbowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#AnnaSzelągowska">Projektowany art. 4 ustala, że zawodowi wojskowi b. państw zaborczych, uprawnieni do zaopatrzenia emerytalnego, tracą swe prawa, jeśli nie zgłosili swych pretensyj do dnia wejścia w życie projektowanej ustawy bądź nie zgłoszą ich w ciągu dni trzydziestu od dnia jej ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#AnnaSzelągowska">Ustalenie terminu tych roszczeń jest ze wszech miar wskazane, tym bardziej że funkcjonariusze państwowi i zawodowi wojskowi Państwa Polskiego byli obowiązani pod rygorem utraty praw zgłosić swe pretensje z tytułu służby zaborczej najpóźniej do końca 1933 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#AnnaSzelągowska">Art. 5 ustala, iż określenie „zawodowy wojskowy” oznacza żołnierza służby stałej w odróżnieniu od nomenklatury, przyjętej w nowej pragmatyce oficerskiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#AnnaSzelągowska">Nowa ustawa ma wejść w życie 31 marca 1939 r., lecz przepisy art. 19 ust. (1) mają obowiązywać od 18 marca 1937 r., a to w celu dostosowania do przepisów nowej pragmatyki oficerskiej, obowiązującej już od 18 marca 1937 r., według której 30 lat służby uprawnia do uzyskania całkowitego zaopatrzenia emerytalnego.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#AnnaSzelągowska">Szczegółowe uzasadnienie cyfrowe podane w druku sejmowym nr 142 wykazuje, że przyspieszenie praw do emerytury spowoduje wzrost kosztów na emerytury o sumę zł 235.140, na pensje wdowie i sieroce o 27.000, zatem ogółem o zł 262.140. Korzystniejsze liczenie służby w marynarce i żandarmerii spowoduje wzrost o 4.100 zł, odszkodowania zaprojektowane wyniosą około 175.000 zł, razem przewidywany wzrost wydatków w związku z zaprojektowaną ustawą wyniesie 441.240 zł, co stanowi 1% ogólnego budżetu emerytur wojskowych, przy czym z sumy powyższej pierwsza pozycja zł 262.140 wynika konsekwentnie z już obowiązującego od 12 marca 1937 r. dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o służbie wojskowej oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#AnnaSzelągowska">Sejm przyjął przedłożony projekt ustawy bez zmian, lecz z uwagi na to, że jest to już osiemnasta z rzędu nowelizacja ustawy z dnia U grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych i że dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów w art. 44 par. 2 zapowiedział wydanie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej, obejmującej całokształt obowiązujących w tej dziedzinie przepisów, Sejm uchwalił rezolucję treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#AnnaSzelągowska">„Sejm wzywa Rząd do przedłożenia projektu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej”.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#AnnaSzelągowska">Komisja Budżetowa Senatu po dyskusji projekt rządowy ustawy o zmianie niektórych przepisów zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych przyjęła bez zmian, uchwalając jednocześnie na wniosek gen. Galicy rezolucję treści następującej: „Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw emerytur”.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#AnnaSzelągowska">Komisja Budżetowa wnosi przeto: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 142), bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#AnnaSzelągowska">„Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw emerytur”.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Głos ma s. Galica.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#StefanDąbkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#StefanDąbkowski">Głos ma s. Galica.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SGalica">Wysoki Senacie! Ustawa emerytalna, którą obecnie nowelizujemy, jak się na Komisji Budżetowej dowiedziałem, jest już osiemnasty raz zmienianą. Osiemnasty raz te emerytury są poprawiane. Jak wiadomo, emerytury przecież mają podstawę w ustawie uposażeniowej. Wszyscy wiemy i zdajemy sobie z te« go sprawę, że jesteśmy państwem biednym, jesteśmy państwem na dorobku i oczywiście mamy większe i poważniejsze rzeczy do spełnienia, aniżeli starać się o jakieś większe uposażenia czy emerytury. Jednakże w tym wszystkiem są takie rzeczy, które drażnią obywateli, społeczeństwo i w ogóle funkcjonariuszy państwowych, którzy oddali najlepsze swoje młode siły Państwu i to nieraz w bardzo ciężkich warunkach na początku naszej państwowości.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SGalica">Nie chcę tu poruszać całej ustawy uposażeniowej, bo wszyscy panowie senatorowie ją znają i wiedzą, że był czas, kiedy była ona bardzo przesunięta — że tak powiem — na lewo. Ale mogę dać taki przykład, że przyszedł do mnie mój żołnierz ordynansowy Stanisław Fit z Czarnego Dunajca i pyta się ze zdziwieniem: „Czy to prawda, że sierżant z intendentury ma większe pobory niż Pan Generał?” Ja się uśmiechnąłem na to, ale zainteresowałem się i okazało się, że po zaliczeniu mieszkania, ubrania, dodatku na dzieci, wyszło, że sierżant coś istotnie miał o 15 zł więcej. I to jest powszechnie znane, że naczelnicy wydziałów narzekali, iż woźni mają większe pobory od nich, że w tej dziedzinie wkradł się jakiś bolszewizm czy coś takiego. Później przeszliśmy z tej ustawy uposażeniowej znów zanadto w odwrotnym kierunku, tak że wszyscy byli oburzeni na uposażenia wyższych grup z krzywdą znów niższych. Słowem z tym jest niedobrze. Ja rozumiem p. Ministra Skarbu, który musi trzymać rękę na wydatkach — ale chodzi o stronę moralną. Chodzi o to, że jeżeli jest przyznana pewna suma na uposażenia czy na emerytury, niech to będzie w jakimś stosunku sprawiedliwym podzielone, bez naruszenia kiesy państwowej. I w tym wypadku musi być ta ustawa uposażeniowa jakoś przecież uporządkowana, zwłaszcza w wojsku, gdzie są tak zwani złotowcy, punktowcy, tj. zwolnieni przed 1 lutego 1934 r. Obecnie robimy nowelizację, w której daje się 30 lat służby do wysługi emerytury, przy czym za 15 lat — 40% poborów, a potem 4% za każdy rok następny. Będzie przy tym druga kategoria złotowców, którzy przesłużyli 35 lat i ci będą mieli — 3%, a więc już mniej, a następnie część oficerów tzw. punktowców, którzy przez 6 lat brali udział w wojnie — 4 lata w wojnie światowej i 2 lata w wojnie polsko-bolszewickiej — i do dziś dnia liczy się im emerytury wedle punktów. Wypada to mniej więcej, jak mnie informowano, już nie 3%, ale 2,4%, tak że generał, który przeszedł zwycięską wojnę, ma mniej niż jego podkomendny pułkownik, który o parę dni później poszedł na emeryturę. To jest anormalne i winno być zmienione. I dlatego byłem zmuszony w tym duchu na komisji postawić rezolucję o zmianę podstaw wymiaru emerytur, bo to jest wyrazem życzeń wszystkich oficerów, którzy przed 1934 r. przeszli w stan spoczynku i zostali materialnie i moralnie pokrzywdzeni. Postawiłem tę rezolucję, dotyczącą emerytów wojska, gdzie są złotowcy i punktowcy i uważam, że Wysoki Rząd ze względów już, powiedzmy, moralnych powinien tę ustawę uposażeniową w wojsku uporządkować. Ile dostaniemy, to dostaniemy, ale żebyśmy my, wojenni oficerowie nie czuli, że jesteśmy coś gorszego. Takie unormowanie usunie poczucie upośledzenia.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SGalica">Nowa ustawa uposażeniowa dla urzędników również jest fatalna, gdyż jak kogo wpakowała do jakiejś grupy, to dopóki go jakaś protekcja z niej nie wyrwie, może tej grupie uposażeniowej pozostawać i do śmierci bez nadziei dosłużenia się czegoś więcej. Uważam, że i ta ustawa uposażeniowa, która jest podstawą do wymiaru emerytury, winna być również zmieniona pod kątem życzliwym dla wysłużonych obywateli, którzy mają nadal olbrzymi wpływ u społeczeństwie i którzy w każdej chwili z powrotem mogą być powołani do pracy państwowej. My wojskowi, którzy przed rokiem 1934 przeszliśmy w stan nieczynny, możemy również znowu być powołani i nie powinniśmy być w dalszym ciągu traktowani jako emeryci trzeciego stopnia według nowej nowelizacji, jednakże będziemy głosowali za tą nowelą, bo uważamy, że jest ona na razie z innych względów rzeczą konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#AndrzejGalica">Wysoki Senacie! Ustawa emerytalna, którą obecnie nowelizujemy, jak się na Komisji Budżetowej dowiedziałem, jest już osiemnasty raz zmienianą. Osiemnasty raz te emerytury są poprawiane. Jak wiadomo, emerytury przecież mają podstawę w ustawie uposażeniowej. Wszyscy wiemy i zdajemy sobie z te« go sprawę, że jesteśmy państwem biednym, jesteśmy państwem na dorobku i oczywiście mamy większe i poważniejsze rzeczy do spełnienia, aniżeli starać się o jakieś większe uposażenia czy emerytury. Jednakże w tym wszystkiem są takie rzeczy, które drażnią obywateli, społeczeństwo i w ogóle funkcjonariuszy państwowych, którzy oddali najlepsze swoje młode siły Państwu i to nieraz w bardzo ciężkich warunkach na początku naszej państwowości.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#AndrzejGalica">Nie chcę tu poruszać całej ustawy uposażeniowej, bo wszyscy panowie senatorowie ją znają i wiedzą, że był czas, kiedy była ona bardzo przesunięta — że tak powiem — na lewo. Ale mogę dać taki przykład, że przyszedł do mnie mój żołnierz ordynansowy Stanisław Fit z Czarnego Dunajca i pyta się ze zdziwieniem: „Czy to prawda, że sierżant z intendentury ma większe pobory niż Pan Generał?” Ja się uśmiechnąłem na to, ale zainteresowałem się i okazało się, że po zaliczeniu mieszkania, ubrania, dodatku na dzieci, wyszło, że sierżant coś istotnie miał o 15 zł więcej. I to jest powszechnie znane, że naczelnicy wydziałów narzekali, iż woźni mają większe pobory od nich, że w tej dziedzinie wkradł się jakiś bolszewizm czy coś takiego. Później przeszliśmy z tej ustawy uposażeniowej znów zanadto w odwrotnym kierunku, tak że wszyscy byli oburzeni na uposażenia wyższych grup z krzywdą znów niższych. Słowem z tym jest niedobrze. Ja rozumiem p. Ministra Skarbu, który musi trzymać rękę na wydatkach — ale chodzi o stronę moralną. Chodzi o to, że jeżeli jest przyznana pewna suma na uposażenia czy na emerytury, niech to będzie w jakimś stosunku sprawiedliwym podzielone, bez naruszenia kiesy państwowej. I w tym wypadku musi być ta ustawa uposażeniowa jakoś przecież uporządkowana, zwłaszcza w wojsku, gdzie są tak zwani złotowcy, punktowcy, tj. zwolnieni przed 1 lutego 1934 r. Obecnie robimy nowelizację, w której daje się 30 lat służby do wysługi emerytury, przy czym za 15 lat — 40% poborów, a potem 4% za każdy rok następny. Będzie przy tym druga kategoria złotowców, którzy przesłużyli 35 lat i ci będą mieli — 3%, a więc już mniej, a następnie część oficerów tzw. punktowców, którzy przez 6 lat brali udział w wojnie — 4 lata w wojnie światowej i 2 lata w wojnie polsko-bolszewickiej — i do dziś dnia liczy się im emerytury wedle punktów. Wypada to mniej więcej, jak mnie informowano, już nie 3%, ale 2,4%, tak że generał, który przeszedł zwycięską wojnę, ma mniej niż jego podkomendny pułkownik, który o parę dni później poszedł na emeryturę. To jest anormalne i winno być zmienione. I dlatego byłem zmuszony w tym duchu na komisji postawić rezolucję o zmianę podstaw wymiaru emerytur, bo to jest wyrazem życzeń wszystkich oficerów, którzy przed 1934 r. przeszli w stan spoczynku i zostali materialnie i moralnie pokrzywdzeni. Postawiłem tę rezolucję, dotyczącą emerytów wojska, gdzie są złotowcy i punktowcy i uważam, że Wysoki Rząd ze względów już, powiedzmy, moralnych powinien tę ustawę uposażeniową w wojsku uporządkować. Ile dostaniemy, to dostaniemy, ale żebyśmy my, wojenni oficerowie nie czuli, że jesteśmy coś gorszego. Takie unormowanie usunie poczucie upośledzenia.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#AndrzejGalica">Nowa ustawa uposażeniowa dla urzędników również jest fatalna, gdyż jak kogo wpakowała do jakiejś grupy, to dopóki go jakaś protekcja z niej nie wyrwie, może tej grupie uposażeniowej pozostawać i do śmierci bez nadziei dosłużenia się czegoś więcej. Uważam, że i ta ustawa uposażeniowa, która jest podstawą do wymiaru emerytury, winna być również zmieniona pod kątem życzliwym dla wysłużonych obywateli, którzy mają nadal olbrzymi wpływ u społeczeństwie i którzy w każdej chwili z powrotem mogą być powołani do pracy państwowej. My wojskowi, którzy przed rokiem 1934 przeszliśmy w stan nieczynny, możemy również znowu być powołani i nie powinniśmy być w dalszym ciągu traktowani jako emeryci trzeciego stopnia według nowej nowelizacji, jednakże będziemy głosowali za tą nowelą, bo uważamy, że jest ona na razie z innych względów rzeczą konieczną.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszałekDąbkowski">Nikt więcej do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#WicemarszałekDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
- <u xml:id="u-21.2" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji. którą Panowie Senatorowie mają w druku nr 60. Kto jest za przyjęciem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-21.3" who="#WicemarszałekDąbkowski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego (druki senackie nr 56 i 59) — sprawozdawca s. Bundzylak.</u>
- <u xml:id="u-21.4" who="#WicemarszałekDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#StefanDąbkowski">Nikt więcej do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#StefanDąbkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji. którą Panowie Senatorowie mają w druku nr 60. Kto jest za przyjęciem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#StefanDąbkowski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego (druki senackie nr 56 i 59) — sprawozdawca s. Bundzylak.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#StefanDąbkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego wychodzi ze słusznej zasady dopłat Skarbu Państwa do oprocentowania kredytu rolniczego dla drobnej własności, której dochodowość z warsztatu nie może być nieraz na tyle wysoką, aby można z niej robić spłaty rodzinne. Większa własność rolna pokrywa narastający deficyt częściowo z substancji majątkowej, drobna własność ziemska tego robić nie może i nie powinna, chcąc utrzymać strukturalnie zdrowy stan posiadania.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SBundzylak">Muszę się zastrzec, że projekt ten nie zastępuje akcji oddłużeniowej, daje on tylko pewne ulgi w obsłudze udzielonych kredytów dla rolnictwa, co jest tak często spotykane w stosunku do przemysłu i handlu.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SBundzylak">Skarb Państwa będzie opłacał za dłużników Państwowego Banku Rolnego, poczynając od 1 stycznia 1939 r. aż do całkowitej spłaty pożyczki, część należności na umorzenie kapitału, oprocentowanie i dodatek administracyjny od imiennej sumy pożyczki, udzielonej w 7 i 8% listach zastawnych na kwotę 129.766.500 zł, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy ustawy z dnia 20 grudnia 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 115, poz. 950), a skonwertowanych w roku 1934 na 41/2%, zabezpieczonych na nieruchomościach ziemskich o obszarze nie przewyższającym 100 ha, których annuitet dotychczasowy wynosi 6%.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SBundzylak">Większość tych pożyczek została wydana na kupno gruntu z tytułu parcelacji i kredyty parcelacyjne. Projekt ustawy przewiduje dopłatę do wyżej wymienionych pożyczek 1% w stosunku rocznym do imiennej sumy pożyczek, tj. kwotę 1.297.665 zł. Dalej rządowy projekt ustawy przewiduje obniżenie oprocentowania z 6,42% na 5% i dopłatę ze strony Skarbu Państwa 1,42%, co w stosunku rocznym uczyni w przybliżeniu 128,365 zł od imiennej sumy pożyczek, udzielonych w listach zastawnych na kwotę 9 milionów, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 lipca 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 75, poz. 677), zabezpieczonych na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 100 ha. Zadłużenie pożyczkobiorców w Państwowym Banku Rolnym z tytułu pożyczek jest: do dnia 1 lipca 1934 r. 26 milionów zł, które na razie się odracza i które figurują jako aktywa w bilansie Państwowego Banku Rolnego, od 1 lipca 1934 r. do 1 lipca 1938 r. — 15 milionów zł, które się umarza i likwiduje przez odpisy i częściowo przez spłaty. Spłacalność: za r. 1937/38 — 7%, za r. 1938/39 — 2%, w tym raty.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SBundzylak">W ostatnich dwóch latach została za pośrednictwem Ministerstwa Skarbu wyasygnowana suma 10 milionów zł w gotówce z Banku Polskiego i rozprowadzona przez Państwowy Bank Rolny na spłaty działów rodzinnych. Z kwoty tej została wypłacona 2,572 pożyczkobiorcom suma 8.042.000 zł, zapromesowano 462 pożyczkobiorcom wnioski na sumę 1.322,950 zł, razem 9.364,950 zł. Reszta jest w załatwieniu. Z wyżej wspomnianej kwoty korzystało 3.034 pożyczkobiorców, na jednego pożyczkobiorcę przypada więc przeciętnie 3.010 zł. Obsługa tego kredytu wynosi 1 1/2% plus amortyzacja, plus dodatek administracyjny, razem 5 1/2% w stosunku rocznym, okres spłacania różny. Pożyczka jest zabezpieczona na pierwszym miejscu na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 15 ha, spłacalność tego kredytu przez pożyczkobiorców jest w 95%, więc dobra, co stanowi o jego realności i ostrożnym rozprowadzaniu.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SBundzylak">Postawiony warunek zabezpieczenia na pierwszym miejscu w hipotece jest warunkiem twardym wobec pożyczkobiorcy, który nie ma urządzonej hipoteki, albo nie ma możliwości z różnych powodów wykreślenia starych, czasem fikcyjnych ciężarów, zapisanych w dziale pierwszym w hipotece.</u>
- <u xml:id="u-22.6" who="#SBundzylak">Jakkolwiek stoję na stanowisku, że kredyt emisyjny może być udzielany tylko za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu w 50% szacunku nieruchomości, to jednakowoż udzielany kredyt, pochodzący z obrotów gotówkowych, jak to było z ostatnio wspomnianymi 10 milionami zł, powinien być rozprowadzony bardziej liberalnie.</u>
- <u xml:id="u-22.7" who="#SBundzylak">W tej sprawie pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Skarbu, ażeby był łaskaw:</u>
- <u xml:id="u-22.8" who="#SBundzylak">1) poczynić starania o dalsze kredyty gotówkowe na spłaty rodzinne dla drobnej własności,</u>
- <u xml:id="u-22.9" who="#SBundzylak">2) wpływy ze zwrotów i obsługi dotychczas rozprowadzonych kredytów na działy rodzinne zużyć na dalsze ich wypłacanie w drobnych partiach gotówkowych tam, gdzie kredyt emisyjny nie rentuje się i nie nadaje, to jest na parumorgowych gospodarstwach, gdzie kwota paruset złotych spełni zadanie,</u>
- <u xml:id="u-22.10" who="#SBundzylak">3) przy rozdzielaniu kredytu gotówkowego uwzględnić zabezpieczenia na dalszym miejscu hipoteki i 75% wartości szacunkowej danej nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-22.11" who="#SBundzylak">Liberalniejsze i życiowe potraktowanie sprawy nie Zachwieje zabezpieczenia kredytu, a przyczyni się do zaniku dzielenia i tak już karłowatych gospodarstw włościańskich.</u>
- <u xml:id="u-22.12" who="#SBundzylak">W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy czytamy, że Ministerstwo Skarbu zamierza wydać rozporządzenie o emisji 41/2% listów zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II w wysokości 50 miln. zł w celu uruchomienia długoterminowych kredytów na spłaty rodzinne, kupno gruntu z parcelacji i inne cele, wynikające z potrzeb gospodarstw włościańskich. Kredyt ten ma być spłacony w okresie 25 lat, zatem przez jedną generację. Annuitet od powyższych kredytów będzie wynosił 7,72%, faktycznie jednak obciążenie z tytułu obsługi kredytu, biorąc pod uwagę kurs realizacyjny listów zastawnych 86 plus 4 równa się 90 za 100, będzie jeszcze wyższe, przeszło 8%. Rządowy projekt przewiduje dopłatę do Skarbu Państwa za dłużników z tytułu projektowanych pożyczek, udzielonych w 41/4% listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II, w wysokości 50 milionów zł, przy obsłudze 2,72%, co przy całkowitej emisji 50 milionów zł wyniesienie rocznie 1.360.000 zł, skutkiem czego dłużnik będzie płacił 5% plus różnicę kursu realizacyjnego, który zamierza się zapewnić kredytobiorcom w stosunku 90 za 100, co w końcowej sumie dla kredytobiorcy wypadnie do dopłacenia 5,2%.</u>
- <u xml:id="u-22.13" who="#SBundzylak">Ponadto projekt ustawy upoważnia Ministra Skarbu do pokrycia jednorazowej różnicy pomiędzy kursem emitowanych listów, tj. 86 plus 4 równa się 90 kurs realizacyjny przy którym dłużnik otrzyma pożyczkę. Według rządowego projektu dopłata ze strony Skarbu Państwa do obsługi wyżej wspomnianych pożyczek wyniesie 2.786.030 zł plus różnica jednorazowa kursu realizacyjnego 2.000.000 zł, razem 4.786.030 zł. Wysokość wyżej wymienionych sum będzie ulegać zmianom w zależności od rozmiarów emisji.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#MaciejBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego wychodzi ze słusznej zasady dopłat Skarbu Państwa do oprocentowania kredytu rolniczego dla drobnej własności, której dochodowość z warsztatu nie może być nieraz na tyle wysoką, aby można z niej robić spłaty rodzinne. Większa własność rolna pokrywa narastający deficyt częściowo z substancji majątkowej, drobna własność ziemska tego robić nie może i nie powinna, chcąc utrzymać strukturalnie zdrowy stan posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#MaciejBundzylak">Muszę się zastrzec, że projekt ten nie zastępuje akcji oddłużeniowej, daje on tylko pewne ulgi w obsłudze udzielonych kredytów dla rolnictwa, co jest tak często spotykane w stosunku do przemysłu i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#MaciejBundzylak">Skarb Państwa będzie opłacał za dłużników Państwowego Banku Rolnego, poczynając od 1 stycznia 1939 r. aż do całkowitej spłaty pożyczki, część należności na umorzenie kapitału, oprocentowanie i dodatek administracyjny od imiennej sumy pożyczki, udzielonej w 7 i 8% listach zastawnych na kwotę 129.766.500 zł, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy ustawy z dnia 20 grudnia 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 115, poz. 950), a skonwertowanych w roku 1934 na 41/2%, zabezpieczonych na nieruchomościach ziemskich o obszarze nie przewyższającym 100 ha, których annuitet dotychczasowy wynosi 6%.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#MaciejBundzylak">Większość tych pożyczek została wydana na kupno gruntu z tytułu parcelacji i kredyty parcelacyjne. Projekt ustawy przewiduje dopłatę do wyżej wymienionych pożyczek 1% w stosunku rocznym do imiennej sumy pożyczek, tj. kwotę 1.297.665 zł. Dalej rządowy projekt ustawy przewiduje obniżenie oprocentowania z 6,42% na 5% i dopłatę ze strony Skarbu Państwa 1,42%, co w stosunku rocznym uczyni w przybliżeniu 128,365 zł od imiennej sumy pożyczek, udzielonych w listach zastawnych na kwotę 9 milionów, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 lipca 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 75, poz. 677), zabezpieczonych na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 100 ha. Zadłużenie pożyczkobiorców w Państwowym Banku Rolnym z tytułu pożyczek jest: do dnia 1 lipca 1934 r. 26 milionów zł, które na razie się odracza i które figurują jako aktywa w bilansie Państwowego Banku Rolnego, od 1 lipca 1934 r. do 1 lipca 1938 r. — 15 milionów zł, które się umarza i likwiduje przez odpisy i częściowo przez spłaty. Spłacalność: za r. 1937/38 — 7%, za r. 1938/39 — 2%, w tym raty.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#MaciejBundzylak">W ostatnich dwóch latach została za pośrednictwem Ministerstwa Skarbu wyasygnowana suma 10 milionów zł w gotówce z Banku Polskiego i rozprowadzona przez Państwowy Bank Rolny na spłaty działów rodzinnych. Z kwoty tej została wypłacona 2,572 pożyczkobiorcom suma 8.042.000 zł, zapromesowano 462 pożyczkobiorcom wnioski na sumę 1.322,950 zł, razem 9.364,950 zł. Reszta jest w załatwieniu. Z wyżej wspomnianej kwoty korzystało 3.034 pożyczkobiorców, na jednego pożyczkobiorcę przypada więc przeciętnie 3.010 zł. Obsługa tego kredytu wynosi 1 1/2% plus amortyzacja, plus dodatek administracyjny, razem 5 1/2% w stosunku rocznym, okres spłacania różny. Pożyczka jest zabezpieczona na pierwszym miejscu na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 15 ha, spłacalność tego kredytu przez pożyczkobiorców jest w 95%, więc dobra, co stanowi o jego realności i ostrożnym rozprowadzaniu.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#MaciejBundzylak">Postawiony warunek zabezpieczenia na pierwszym miejscu w hipotece jest warunkiem twardym wobec pożyczkobiorcy, który nie ma urządzonej hipoteki, albo nie ma możliwości z różnych powodów wykreślenia starych, czasem fikcyjnych ciężarów, zapisanych w dziale pierwszym w hipotece.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#MaciejBundzylak">Jakkolwiek stoję na stanowisku, że kredyt emisyjny może być udzielany tylko za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu w 50% szacunku nieruchomości, to jednakowoż udzielany kredyt, pochodzący z obrotów gotówkowych, jak to było z ostatnio wspomnianymi 10 milionami zł, powinien być rozprowadzony bardziej liberalnie.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#MaciejBundzylak">W tej sprawie pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Skarbu, ażeby był łaskaw:</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#MaciejBundzylak">1) poczynić starania o dalsze kredyty gotówkowe na spłaty rodzinne dla drobnej własności,</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#MaciejBundzylak">2) wpływy ze zwrotów i obsługi dotychczas rozprowadzonych kredytów na działy rodzinne zużyć na dalsze ich wypłacanie w drobnych partiach gotówkowych tam, gdzie kredyt emisyjny nie rentuje się i nie nadaje, to jest na parumorgowych gospodarstwach, gdzie kwota paruset złotych spełni zadanie,</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#MaciejBundzylak">3) przy rozdzielaniu kredytu gotówkowego uwzględnić zabezpieczenia na dalszym miejscu hipoteki i 75% wartości szacunkowej danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#MaciejBundzylak">Liberalniejsze i życiowe potraktowanie sprawy nie Zachwieje zabezpieczenia kredytu, a przyczyni się do zaniku dzielenia i tak już karłowatych gospodarstw włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#MaciejBundzylak">W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy czytamy, że Ministerstwo Skarbu zamierza wydać rozporządzenie o emisji 41/2% listów zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II w wysokości 50 miln. zł w celu uruchomienia długoterminowych kredytów na spłaty rodzinne, kupno gruntu z parcelacji i inne cele, wynikające z potrzeb gospodarstw włościańskich. Kredyt ten ma być spłacony w okresie 25 lat, zatem przez jedną generację. Annuitet od powyższych kredytów będzie wynosił 7,72%, faktycznie jednak obciążenie z tytułu obsługi kredytu, biorąc pod uwagę kurs realizacyjny listów zastawnych 86 plus 4 równa się 90 za 100, będzie jeszcze wyższe, przeszło 8%. Rządowy projekt przewiduje dopłatę do Skarbu Państwa za dłużników z tytułu projektowanych pożyczek, udzielonych w 41/4% listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II, w wysokości 50 milionów zł, przy obsłudze 2,72%, co przy całkowitej emisji 50 milionów zł wyniesienie rocznie 1.360.000 zł, skutkiem czego dłużnik będzie płacił 5% plus różnicę kursu realizacyjnego, który zamierza się zapewnić kredytobiorcom w stosunku 90 za 100, co w końcowej sumie dla kredytobiorcy wypadnie do dopłacenia 5,2%.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#MaciejBundzylak">Ponadto projekt ustawy upoważnia Ministra Skarbu do pokrycia jednorazowej różnicy pomiędzy kursem emitowanych listów, tj. 86 plus 4 równa się 90 kurs realizacyjny przy którym dłużnik otrzyma pożyczkę. Według rządowego projektu dopłata ze strony Skarbu Państwa do obsługi wyżej wspomnianych pożyczek wyniesie 2.786.030 zł plus różnica jednorazowa kursu realizacyjnego 2.000.000 zł, razem 4.786.030 zł. Wysokość wyżej wymienionych sum będzie ulegać zmianom w zależności od rozmiarów emisji.</u>
<u xml:id="u-22.14" who="#komentarz">(Przewodnictwa obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
- <u xml:id="u-22.15" who="#SBundzylak">Pomoc ze Skarbu Państwa ad 1 i 2 nie jest uwidoczniona w preliminarzu budżetowym na r. 1939/40 i będzie musiała być pokryta z rezerw skarbowych i kredytów dodatkowych. Pożyczka z projektowanej emisji 4 1/2% listów będzie udzielona za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu na obszarze nie przewyższającym 100 ha w 50% szacunku, zgodnie ze statutem Państwowego Banku Rolnego.</u>
- <u xml:id="u-22.16" who="#SBundzylak">Pożyczki będą spłacane w równych półrocznych ratach na 1 kwietnia i 1 października każdego roku, zawierających oprocentowanie i sumę na umorzenie kapitału, według planu umorzenia.</u>
- <u xml:id="u-22.17" who="#SBundzylak">Na zakończenie chcę się zatrzymać nad pytaniem, czy przewidziany kredyt nowej emisji listów zastawnych Serii II w wysokości 50 miln. z' może zaspokoić w całości zapotrzebowanie na spłaty rodzinne? Odpowiem, że nie, bo zapotrzebowanie, zgłoszone przez rolników, jest trzykrotnie wyższe, a przyjmując, że zdolność zabezpieczenia w hipotece pierwszego miejsca mogłaby być w 2/3 dana, tj. na kwotę 100 miln. zł, stwierdzić należy, że projektowana emisja 50 miln. zł, choć nie w całości, ale jednak w dużej mierze spełni swą rolę i będzie z dotychczas udzielanych kredytów emisyjnych i gotówkowych kredytem najtańszym i najdogodniejszym.</u>
- <u xml:id="u-22.18" who="#SBundzylak">Proszę Wysoki Senat o przyjęcie projektu w brzmieniu sejmowym.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#MaciejBundzylak">Pomoc ze Skarbu Państwa ad 1 i 2 nie jest uwidoczniona w preliminarzu budżetowym na r. 1939/40 i będzie musiała być pokryta z rezerw skarbowych i kredytów dodatkowych. Pożyczka z projektowanej emisji 4 1/2% listów będzie udzielona za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu na obszarze nie przewyższającym 100 ha w 50% szacunku, zgodnie ze statutem Państwowego Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#MaciejBundzylak">Pożyczki będą spłacane w równych półrocznych ratach na 1 kwietnia i 1 października każdego roku, zawierających oprocentowanie i sumę na umorzenie kapitału, według planu umorzenia.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#MaciejBundzylak">Na zakończenie chcę się zatrzymać nad pytaniem, czy przewidziany kredyt nowej emisji listów zastawnych Serii II w wysokości 50 miln. z' może zaspokoić w całości zapotrzebowanie na spłaty rodzinne? Odpowiem, że nie, bo zapotrzebowanie, zgłoszone przez rolników, jest trzykrotnie wyższe, a przyjmując, że zdolność zabezpieczenia w hipotece pierwszego miejsca mogłaby być w 2/3 dana, tj. na kwotę 100 miln. zł, stwierdzić należy, że projektowana emisja 50 miln. zł, choć nie w całości, ale jednak w dużej mierze spełni swą rolę i będzie z dotychczas udzielanych kredytów emisyjnych i gotówkowych kredytem najtańszym i najdogodniejszym.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#MaciejBundzylak">Proszę Wysoki Senat o przyjęcie projektu w brzmieniu sejmowym.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszałekStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-23.1" who="#WicemarszałekStolarski">Głos ma s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BłażejStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#BłażejStolarski">Głos ma s. Kamiński.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SKamiński">Wysoki Senacie! Pragnę wyrazić przekonanie, że zmniejszenie oprocentowania długów rolniczych jest najwłaściwszym załatwieniem sprawy, jeżeli chodzi o możność pracy w rolnictwie. Oczywiście jest rzeczą niesłychanie ważną, ażeby projektowana emisja, która mniej więcej wynosić ma około 50 milionów zł i przede wszystkim ma być skierowana na fundusz spłat rodzinnych, została możliwie jak najbardziej co rok podtrzymywana. Wydaje nam się, że jest to najskuteczniejszy, a właściwie prawie jedyny środek na to, ażeby nasze najdrobniejsze gospodarstwa, te, które uważamy za racjonalne, jeżeli chodzi o naszą strukturę agrarną, a więc gospodarstwa co najmniej 5 hektarowe, nie podlegały dalszym rozdrobnieniom. Przy pomocy kredytów na spłaty rodzinne wydaje nam się, że zabezpieczymy w sposób najbardziej racjonalny gospodarstwa rolne przed podziałem na gospodarstwa nieracjonalne.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SKamiński">W tych warunkach wydaje mi się, że było by rzeczą wskazaną, ażeby Wysoki Senat uchwalić zechciał rezolucję, którą chciałbym zaproponować. Nie będąc członkiem Komisji Skarbowej, nie miałem możności zrobić tego na Komisji Skarbowej. Uważam, że kredyt, który jest potrzebny na spłaty rodzinne, jest minimalny i suma 50 milionów zł mniej więcej obsłużyć może około 16.000 gospodarstw; gdyby w całości była ona skierowana tylko na spłaty rodzinne (bo kredyt na jedno gospodarstwo wynosi 3.000 zł), to w takim razie 16.000 gospodarstw moglibyśmy zabezpieczyć rocznie przed podziałem na drobniejsze gospodarstwa.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SKamiński">W tych warunkach wydaje mi się, że należy ten kredyt skierować na grupę tych gospodarstw, które są najbardziej podziałem zagrożone, a są to gospodarstwa od 5 do 15 ha. Gdyby te gospodarstwa zanadto zostały podzielone, to stałyby się gospodarstwami już nieracjonalnymi i niewystarczającymi. Dlatego tę grupę gospodarstw przede wszystkim trzeba bronić przed podziałem. Gdybyśmy mieli dostateczne środki, to niewątpliwie ten kredyt stosowalibyśmy jak najszerzej, bo kredyt w rolnictwie pod każdym względem jest potrzebny. Jeżeli środki są ograniczone, to pierwszeństwo należy przyznać tym gospodarstwom, które najbardziej zagrożone są podziałem i które z gospodarstw samowystarczalnych mogłyby się stać gospodarstwami niesamowystarczalnymi. Dlatego pozwalam sobie zgłosić następującą rezolucję i prosić Pana Marszałka i Pana Referenta, aby zachcieli tę rezolucję przyjąć i poddać pod głosowanie:</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SKamiński">„Senat wzywa Rząd, aby przy finansowaniu działów rodzinnych specjalną uwagę zwrócił na gospodarstwa od 5 do 15 ha, jako najbardziej zagrożone podziałem”. A więc rezolucja jest bardzo ogólna, mówi tylko o pierwszeństwie i szczególną uwagę zwraca na te drobne gospodarstwa.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SKamiński">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o uchwalenie tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#WładysławKamiński">Wysoki Senacie! Pragnę wyrazić przekonanie, że zmniejszenie oprocentowania długów rolniczych jest najwłaściwszym załatwieniem sprawy, jeżeli chodzi o możność pracy w rolnictwie. Oczywiście jest rzeczą niesłychanie ważną, ażeby projektowana emisja, która mniej więcej wynosić ma około 50 milionów zł i przede wszystkim ma być skierowana na fundusz spłat rodzinnych, została możliwie jak najbardziej co rok podtrzymywana. Wydaje nam się, że jest to najskuteczniejszy, a właściwie prawie jedyny środek na to, ażeby nasze najdrobniejsze gospodarstwa, te, które uważamy za racjonalne, jeżeli chodzi o naszą strukturę agrarną, a więc gospodarstwa co najmniej 5 hektarowe, nie podlegały dalszym rozdrobnieniom. Przy pomocy kredytów na spłaty rodzinne wydaje nam się, że zabezpieczymy w sposób najbardziej racjonalny gospodarstwa rolne przed podziałem na gospodarstwa nieracjonalne.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#WładysławKamiński">W tych warunkach wydaje mi się, że było by rzeczą wskazaną, ażeby Wysoki Senat uchwalić zechciał rezolucję, którą chciałbym zaproponować. Nie będąc członkiem Komisji Skarbowej, nie miałem możności zrobić tego na Komisji Skarbowej. Uważam, że kredyt, który jest potrzebny na spłaty rodzinne, jest minimalny i suma 50 milionów zł mniej więcej obsłużyć może około 16.000 gospodarstw; gdyby w całości była ona skierowana tylko na spłaty rodzinne (bo kredyt na jedno gospodarstwo wynosi 3.000 zł), to w takim razie 16.000 gospodarstw moglibyśmy zabezpieczyć rocznie przed podziałem na drobniejsze gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#WładysławKamiński">W tych warunkach wydaje mi się, że należy ten kredyt skierować na grupę tych gospodarstw, które są najbardziej podziałem zagrożone, a są to gospodarstwa od 5 do 15 ha. Gdyby te gospodarstwa zanadto zostały podzielone, to stałyby się gospodarstwami już nieracjonalnymi i niewystarczającymi. Dlatego tę grupę gospodarstw przede wszystkim trzeba bronić przed podziałem. Gdybyśmy mieli dostateczne środki, to niewątpliwie ten kredyt stosowalibyśmy jak najszerzej, bo kredyt w rolnictwie pod każdym względem jest potrzebny. Jeżeli środki są ograniczone, to pierwszeństwo należy przyznać tym gospodarstwom, które najbardziej zagrożone są podziałem i które z gospodarstw samowystarczalnych mogłyby się stać gospodarstwami niesamowystarczalnymi. Dlatego pozwalam sobie zgłosić następującą rezolucję i prosić Pana Marszałka i Pana Referenta, aby zachcieli tę rezolucję przyjąć i poddać pod głosowanie:</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#WładysławKamiński">„Senat wzywa Rząd, aby przy finansowaniu działów rodzinnych specjalną uwagę zwrócił na gospodarstwa od 5 do 15 ha, jako najbardziej zagrożone podziałem”. A więc rezolucja jest bardzo ogólna, mówi tylko o pierwszeństwie i szczególną uwagę zwraca na te drobne gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#WładysławKamiński">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o uchwalenie tej rezolucji.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszałekStolarski">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#WicemarszałekStolarski">Przystępujemy do głosowania. Proszę tych Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem projektu ustawy, aby zechcieli wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#WicemarszałekStolarski">Przystępujemy do załatwienia rezolucji, zgłoszonej przez s. Kamińskiego.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#WicemarszałekStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy się zgadza na rezolucję?</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BłażejStolarski">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#BłażejStolarski">Przystępujemy do głosowania. Proszę tych Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem projektu ustawy, aby zechcieli wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#BłażejStolarski">Przystępujemy do załatwienia rezolucji, zgłoszonej przez s. Kamińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#BłażejStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy się zgadza na rezolucję?</u>
<u xml:id="u-25.4" who="#komentarz">(S. Bundzylak: Zgadzam się.)</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#WicemarszałekStolarski">Proszę tych Panów Senatorów, którzy się zgadzają na rezolucję, zgłoszoną przez s. Kamińskiego, by zechcieli wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-25.6" who="#WicemarszałekStolarski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych (druk sejmowy nr 184 i druk senacki nr 58) — sprawozdawca s. Łazarski.</u>
- <u xml:id="u-25.7" who="#WicemarszałekStolarski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#BłażejStolarski">Proszę tych Panów Senatorów, którzy się zgadzają na rezolucję, zgłoszoną przez s. Kamińskiego, by zechcieli wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#BłażejStolarski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych (druk sejmowy nr 184 i druk senacki nr 58) — sprawozdawca s. Łazarski.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#BłażejStolarski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SŁazarski">Wysoka Izbo! Niniejszym mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Rolnej w sprawie projektu ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SŁazarski">Projektowana ustawa dotyczy wielkiego zagadnienia, które od lat stanowi troskę rolnictwa. Zaszedł w życiu gospodarczym nie praktykowany dotąd fakt, mianowicie niskie ceny płodów rolnych, nieopłacalność warsztatów pracy na roli spowodowała deficyty w życiu rolnym.</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SŁazarski">Od szeregu lat notujemy zjawisko nieopłacalności warsztatów rolnych, niskie ceny płodów rolnych i w związku z tym kładące się całym swym ciężarem na gospodarstwie rolnym długi rolnicze powodują deficytowość warsztatów, będących podstawą gospodarstwa społecznego w Polsce i zarazem podstawą egzystencji najpoważniejszej liczbowo części narodu polskiego.</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SŁazarski">Uznano już powszechnie, że opłacalność gospodarstw wiejskich jest czynnikiem, który decyduje o rozwoju całego naszego życia gospodarczego. My rolnicy, działający w terenie, wiemy dokładnie, że bardzo liczne gospodarstwa mogą stać się opłacalne jedynie wówczas gdy zostaną zmniejszone ciężary len długów. Bez tego zmniejszenia nawet duży wzrost dochodów brutto nie wyprowadzi zadłużonych rolników z niewoli wierzycielskiej.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#MichałŁazarski">Wysoka Izbo! Niniejszym mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Rolnej w sprawie projektu ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#MichałŁazarski">Projektowana ustawa dotyczy wielkiego zagadnienia, które od lat stanowi troskę rolnictwa. Zaszedł w życiu gospodarczym nie praktykowany dotąd fakt, mianowicie niskie ceny płodów rolnych, nieopłacalność warsztatów pracy na roli spowodowała deficyty w życiu rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#MichałŁazarski">Od szeregu lat notujemy zjawisko nieopłacalności warsztatów rolnych, niskie ceny płodów rolnych i w związku z tym kładące się całym swym ciężarem na gospodarstwie rolnym długi rolnicze powodują deficytowość warsztatów, będących podstawą gospodarstwa społecznego w Polsce i zarazem podstawą egzystencji najpoważniejszej liczbowo części narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#MichałŁazarski">Uznano już powszechnie, że opłacalność gospodarstw wiejskich jest czynnikiem, który decyduje o rozwoju całego naszego życia gospodarczego. My rolnicy, działający w terenie, wiemy dokładnie, że bardzo liczne gospodarstwa mogą stać się opłacalne jedynie wówczas gdy zostaną zmniejszone ciężary len długów. Bez tego zmniejszenia nawet duży wzrost dochodów brutto nie wyprowadzi zadłużonych rolników z niewoli wierzycielskiej.</u>
<u xml:id="u-26.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SŁazarski">Również nowe kredyty nie dopomogą zadłużonym rolnikom, bo kredyty otrzymują niezadłużeni. Toteż sprawa ostatecznego oddłużenia gospodarstw wiejskich stanowi problem oddzielny, wymagający specjalnego załatwienia.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#SŁazarski">Jeśli chodzi o rolników, którzy zaciągnęli kredyt w najdroższych czasach, to mam dość jaskrawy przykład. Znam osobiście takich gospodarzy, którzy podczas dobrej koniunktury pozwolili sobie zaciągnąć pożyczki po 1.000 zł na zakupno inwentarza. Jeden z gospodarzy pożyczył w 1930 r. 1.000 zł i kupił za te pieniądze dwie krowy. Cena spadła i dzisiaj za te dwie krowy całym 10-morgowym gospodarstwem nie jest w stanie zapłacić procentów i zabezpieczyć długu. Jest to najlepszym dowodem, jak wygląda ta sprawa na dzisiejszym terenie.</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SŁazarski">Stwierdzam ten pogląd z całym naciskiem, ponieważ ustawa, którą referuję, zabezpiecza rolników tylko na krótki okres czasu, bo zaledwie do 30 czerwca rb., przed egzekucjami i przed powodowanym przez nie przyrostem długów. Ma więc ona wartość jedynie o tyle, o ile do wymienionej daty 30 czerwca zostanie ostatecznie przygotowana i uchwalona ustawa, która dokona oddłużenia gospodarstw wiejskich.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SŁazarski">To stanowisko zajęła Komisja Rolna Sejmu, temu poglądowi dał wyraz poseł sprawozdawca.</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SŁazarski">W sprawie tej ustawy p. Minister Poniatowski do art. 2 zabrał głos w dniu 22 ubiegłego miesiąca z trybuny sejmowej i oświadczył, że aczkolwiek tą ustawą nie jest objęty dług Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, to jednak p. Minister Poniatowski zapewnił, że te długi do 30 czerwca nie będą egzekwowane z nieruchomości. Wyrażam głębokie przekonanie i sądzę w imieniu całej Izby, że Minister Skarbu i władze Państwowego Banku Rolnego również zimą identyczne stanowisko i do tego czasu zaprzestaną egzekucji kosztów oraz kredytów Banku Rolnego.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SŁazarski">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez Komisję Rolną Senatu (druk sejmowy nr 184 i senacki nr 58). Stwierdzam z całym naciskiem, że postulaty rolników w zakresie oddłużenia muszą być w całości załatwione, ponieważ nie stanowią one ani przedmiotu gry politycznej, ani przedmiotu przetargów, ale odpowiadają pilnym potrzebom wielkich rzesz ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#MichałŁazarski">Również nowe kredyty nie dopomogą zadłużonym rolnikom, bo kredyty otrzymują niezadłużeni. Toteż sprawa ostatecznego oddłużenia gospodarstw wiejskich stanowi problem oddzielny, wymagający specjalnego załatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#MichałŁazarski">Jeśli chodzi o rolników, którzy zaciągnęli kredyt w najdroższych czasach, to mam dość jaskrawy przykład. Znam osobiście takich gospodarzy, którzy podczas dobrej koniunktury pozwolili sobie zaciągnąć pożyczki po 1.000 zł na zakupno inwentarza. Jeden z gospodarzy pożyczył w 1930 r. 1.000 zł i kupił za te pieniądze dwie krowy. Cena spadła i dzisiaj za te dwie krowy całym 10-morgowym gospodarstwem nie jest w stanie zapłacić procentów i zabezpieczyć długu. Jest to najlepszym dowodem, jak wygląda ta sprawa na dzisiejszym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#MichałŁazarski">Stwierdzam ten pogląd z całym naciskiem, ponieważ ustawa, którą referuję, zabezpiecza rolników tylko na krótki okres czasu, bo zaledwie do 30 czerwca rb., przed egzekucjami i przed powodowanym przez nie przyrostem długów. Ma więc ona wartość jedynie o tyle, o ile do wymienionej daty 30 czerwca zostanie ostatecznie przygotowana i uchwalona ustawa, która dokona oddłużenia gospodarstw wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#MichałŁazarski">To stanowisko zajęła Komisja Rolna Sejmu, temu poglądowi dał wyraz poseł sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#MichałŁazarski">W sprawie tej ustawy p. Minister Poniatowski do art. 2 zabrał głos w dniu 22 ubiegłego miesiąca z trybuny sejmowej i oświadczył, że aczkolwiek tą ustawą nie jest objęty dług Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, to jednak p. Minister Poniatowski zapewnił, że te długi do 30 czerwca nie będą egzekwowane z nieruchomości. Wyrażam głębokie przekonanie i sądzę w imieniu całej Izby, że Minister Skarbu i władze Państwowego Banku Rolnego również zimą identyczne stanowisko i do tego czasu zaprzestaną egzekucji kosztów oraz kredytów Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#MichałŁazarski">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez Komisję Rolną Senatu (druk sejmowy nr 184 i senacki nr 58). Stwierdzam z całym naciskiem, że postulaty rolników w zakresie oddłużenia muszą być w całości załatwione, ponieważ nie stanowią one ani przedmiotu gry politycznej, ani przedmiotu przetargów, ale odpowiadają pilnym potrzebom wielkich rzesz ludności wiejskiej.</u>
<u xml:id="u-26.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-27.2" who="#Marszałek">Zamierzam zmienić kolejność porządku dziennego przez przystąpienie obecnie do punktów 19 i 20 porządku dziennego. Sprzeciwów nie słyszę.</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 19: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 120 i druk senacki nr 75) — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
- <u xml:id="u-27.4" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#BogusławMiedziński">Zamierzam zmienić kolejność porządku dziennego przez przystąpienie obecnie do punktów 19 i 20 porządku dziennego. Sprzeciwów nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 19: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 120 i druk senacki nr 75) — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SKatelbach">Pan Marszałek pozwoli, że będę rozpatrywał obie ustawy łącznie?</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#TadeuszKatelbach">Pan Marszałek pozwoli, że będę rozpatrywał obie ustawy łącznie?</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Proszę. Wobec tego zechce Pan zreferować jednocześnie sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 119, druk senacki nr 76).</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#BogusławMiedziński">Proszę. Wobec tego zechce Pan zreferować jednocześnie sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 119, druk senacki nr 76).</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W dniu 22 grudnia 1938 r. zostały podpisane w Kownie: układ handlowy i protokół taryfowy pomiędzy Polską a Litwą. Z tą chwilą rozpoczyna się okres naszej obecności gospodarczej na Litwie. Nasza obecność polityczna zaczęła się od 19 marca 1938 r. Konsekwencją nawiązania stosunków dyplomatycznych między obu krajami było zawarcie szeregu umów, dotyczących wymiany pocztowej, telegraficznej, telefonicznej, komunikacyjnej itp. Układ handlowy z Litwą stanowi kolejny, naturalny etap normalizacyjny, który niezaprzeczenie odegra poważną rolę w dziele kształtowania się warunków przyjaznego sąsiedzkiego współżycia pomiędzy obu państwami.</u>
- <u xml:id="u-30.1" who="#SKatelbach">Do dnia podpisania tego układu byliśmy w Litwie gospodarczo nieobecni. W całym tym długim okresie obowiązywały w stosunku do towarów z Polski cła maksymalne. A mimo to Polska okrężnymi drogami wwoziła do Litwy szereg swoich towarów, jak: węgiel, naftę, wyroby szklane, cukier, sól itp. Były czasy, gdy suma tego okrężnego wwozu wyrażała się nawet liczbą paru milionów złotych. Oczywiście tego rodzaju wymiana gospodarcza nie wyżłobiła żadnych dróg kierunkowych, które ułatwiłyby orientację w momencie zawieranie układu. Z drugiej strony podobieństwo struktury gospodarczej obu państw potęgowało trudności orientacyjne.</u>
- <u xml:id="u-30.2" who="#SKatelbach">Dlatego podpisany 22 grudnia roku ubiegłego, a przyjęty 22 marca przez Sejm układ ma charakter eksperymentalnego prowizorium; jest tylko układem handlowym, a nie normalnym traktatem handlowym i nawigacyjnym. Jest to więc układ ramowy, ograniczony do najistotniejszych postanowień handlowych i żeglugowych. Układ opiera się na klauzuli największego uprzywilejowania. Rozciąga ją na wszystkie wchodzące w rachubę dziedziny wymiany towarowej. Do układu włączona została klauzula bałtycka oraz tradycyjna klauzula gdańska.</u>
- <u xml:id="u-30.3" who="#SKatelbach">Obie strony zawierając go przyjęły za podstawę zasadę obustronnej równowagi bilansu handlowego, ustalając plafon w wysokości 61/2 miliona złotych po każdej stronie, czyli obustronnie 13 milionów. Jak wynika z listy towarów, układ daje obustronne korzyści i jest wyrazem obustronnej dobrej woli. Przebija w nim tendencja do szukania trwałych elementów handlu i wymiany. Polska będzie dostarczać Litwie towary gotowe, wysokogatunkowe, jak: porcelanę, chemikalia, perfumy, kosmetyki, materiały bławatne, wyroby żelazne, cynk, blachę cynkową, maszyny rolnicze, filce itp. Litwa wwozić będzie do Polski: ryby, szmaty, łom żelazny, siemię lniane, różne nasiona, skóry, celulozę itd.</u>
- <u xml:id="u-30.4" who="#SKatelbach">W przekonaniu, że układ ten przyczyni się do normalizacji i zacieśnienia sąsiedzkich stosunków polsko-litewskich, wnoszę: Wysoka Izba przyjąć raczy rządowy projekt ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk nr 119) oraz projekt ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk nr 120) w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-30.5" who="#SKatelbach">Sądzę, że będę wyrazicielem uczuć całej Wysokiej Izby, jeśli z okazji rozpatrywania pierwszego handlowego układu polsko-litewskiego, które przypada w tak ciężkim dla narodu litewskiego okresie, przypomnę, że rok temu uregulowany został stosunek sąsiedzki między wolnym narodem litewskim i wolnym narodem polskim na zasadach pełnego poszanowania podstawowych praw obu narodów.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! W dniu 22 grudnia 1938 r. zostały podpisane w Kownie: układ handlowy i protokół taryfowy pomiędzy Polską a Litwą. Z tą chwilą rozpoczyna się okres naszej obecności gospodarczej na Litwie. Nasza obecność polityczna zaczęła się od 19 marca 1938 r. Konsekwencją nawiązania stosunków dyplomatycznych między obu krajami było zawarcie szeregu umów, dotyczących wymiany pocztowej, telegraficznej, telefonicznej, komunikacyjnej itp. Układ handlowy z Litwą stanowi kolejny, naturalny etap normalizacyjny, który niezaprzeczenie odegra poważną rolę w dziele kształtowania się warunków przyjaznego sąsiedzkiego współżycia pomiędzy obu państwami.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#TadeuszKatelbach">Do dnia podpisania tego układu byliśmy w Litwie gospodarczo nieobecni. W całym tym długim okresie obowiązywały w stosunku do towarów z Polski cła maksymalne. A mimo to Polska okrężnymi drogami wwoziła do Litwy szereg swoich towarów, jak: węgiel, naftę, wyroby szklane, cukier, sól itp. Były czasy, gdy suma tego okrężnego wwozu wyrażała się nawet liczbą paru milionów złotych. Oczywiście tego rodzaju wymiana gospodarcza nie wyżłobiła żadnych dróg kierunkowych, które ułatwiłyby orientację w momencie zawieranie układu. Z drugiej strony podobieństwo struktury gospodarczej obu państw potęgowało trudności orientacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#TadeuszKatelbach">Dlatego podpisany 22 grudnia roku ubiegłego, a przyjęty 22 marca przez Sejm układ ma charakter eksperymentalnego prowizorium; jest tylko układem handlowym, a nie normalnym traktatem handlowym i nawigacyjnym. Jest to więc układ ramowy, ograniczony do najistotniejszych postanowień handlowych i żeglugowych. Układ opiera się na klauzuli największego uprzywilejowania. Rozciąga ją na wszystkie wchodzące w rachubę dziedziny wymiany towarowej. Do układu włączona została klauzula bałtycka oraz tradycyjna klauzula gdańska.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#TadeuszKatelbach">Obie strony zawierając go przyjęły za podstawę zasadę obustronnej równowagi bilansu handlowego, ustalając plafon w wysokości 61/2 miliona złotych po każdej stronie, czyli obustronnie 13 milionów. Jak wynika z listy towarów, układ daje obustronne korzyści i jest wyrazem obustronnej dobrej woli. Przebija w nim tendencja do szukania trwałych elementów handlu i wymiany. Polska będzie dostarczać Litwie towary gotowe, wysokogatunkowe, jak: porcelanę, chemikalia, perfumy, kosmetyki, materiały bławatne, wyroby żelazne, cynk, blachę cynkową, maszyny rolnicze, filce itp. Litwa wwozić będzie do Polski: ryby, szmaty, łom żelazny, siemię lniane, różne nasiona, skóry, celulozę itd.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#TadeuszKatelbach">W przekonaniu, że układ ten przyczyni się do normalizacji i zacieśnienia sąsiedzkich stosunków polsko-litewskich, wnoszę: Wysoka Izba przyjąć raczy rządowy projekt ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk nr 119) oraz projekt ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk nr 120) w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#TadeuszKatelbach">Sądzę, że będę wyrazicielem uczuć całej Wysokiej Izby, jeśli z okazji rozpatrywania pierwszego handlowego układu polsko-litewskiego, które przypada w tak ciężkim dla narodu litewskiego okresie, przypomnę, że rok temu uregulowany został stosunek sąsiedzki między wolnym narodem litewskim i wolnym narodem polskim na zasadach pełnego poszanowania podstawowych praw obu narodów.</u>
<u xml:id="u-30.6" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-30.7" who="#SKatelbach">Rok miniony był okresem utrwalania celowej współpracy obu państw.</u>
- <u xml:id="u-30.8" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W ciągu ostatnich dni naród litewski, którego los tak jak nasz związany jest z Bałtykiem, przeżywa chwile ciężkich doświadczeń. Niech mi wolno będzie w imieniu Wysokiej Izby zapewnić naszego sąsiada północnego, że w sercach i umysłach Polaków przeżycia narodu litewskiego wywołały żywy i głęboki oddźwięk.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#TadeuszKatelbach">Rok miniony był okresem utrwalania celowej współpracy obu państw.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#TadeuszKatelbach">Wysoka Izbo! W ciągu ostatnich dni naród litewski, którego los tak jak nasz związany jest z Bałtykiem, przeżywa chwile ciężkich doświadczeń. Niech mi wolno będzie w imieniu Wysokiej Izby zapewnić naszego sąsiada północnego, że w sercach i umysłach Polaków przeżycia narodu litewskiego wywołały żywy i głęboki oddźwięk.</u>
<u xml:id="u-30.9" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Referowane były obie ustawy łącznie — punkty 19 i 20. Poddaję je również łącznie pod głosowanie.</u>
- <u xml:id="u-31.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektami ustaw, zreferowanymi przez sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekty ustaw uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-31.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w sprawie przedłużenia układu płatniczego (druk sejmowy nr 113 i druk senacki nr 67) — sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
- <u xml:id="u-31.3" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Referowane były obie ustawy łącznie — punkty 19 i 20. Poddaję je również łącznie pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektami ustaw, zreferowanymi przez sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekty ustaw uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w sprawie przedłużenia układu płatniczego (druk sejmowy nr 113 i druk senacki nr 67) — sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
- <u xml:id="u-32.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! W dniu 30 grudnia upływa termin układu płatniczego, zawartego między Rzecząpospolitą Polską i Rzecząpospolitą Francuską. Ponieważ zawarcie nowego układu wymagałoby pewnego czasu, obydwa Rządy zgodziły się na przedłużenie istniejącego układu do 15 lutego — i to jest celem i przedmiotem ustawy, w tej chwili referowanej przeze mnie, ustawy, która, właściwie mówiąc, już z dniem 15 lutego straciła swoją moc. Niemniej pragnę tytułem wyjaśnienia dodać:</u>
- <u xml:id="u-32.1" who="#SFudakowski">Konieczność pertraktacji i negocjacji nad zawarciem nowego układu płatniczego była i jest związana z losami naszego traktatu handlowego. Przypominam, że układ płatniczy w znacznej swojej części zależny jest od zawarcia układu handlowego, którego wyniki (bilans handlowy dodatni) mają służyć na pokrycie i obsługę naszych zobowiązań w stosunku do Francji. Układ handlowy był przedmiotem negocjacji równorzędnych i natrafiał na pewne trudności. Trudności te zostały przezwyciężone przed kilku dniami. Układ handlowy został zawarty i równocześnie zawarty został i układ płatniczy, czyli że prowizorium zostało skończone.</u>
- <u xml:id="u-32.2" who="#SFudakowski">Po tych wyjaśnieniach w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt wnieść: Wysoki Senat zechce uchwalić przedłożoną ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-32.0" who="#KazimierzFudakowski">Wysoki Senacie! W dniu 30 grudnia upływa termin układu płatniczego, zawartego między Rzecząpospolitą Polską i Rzecząpospolitą Francuską. Ponieważ zawarcie nowego układu wymagałoby pewnego czasu, obydwa Rządy zgodziły się na przedłużenie istniejącego układu do 15 lutego — i to jest celem i przedmiotem ustawy, w tej chwili referowanej przeze mnie, ustawy, która, właściwie mówiąc, już z dniem 15 lutego straciła swoją moc. Niemniej pragnę tytułem wyjaśnienia dodać:</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#KazimierzFudakowski">Konieczność pertraktacji i negocjacji nad zawarciem nowego układu płatniczego była i jest związana z losami naszego traktatu handlowego. Przypominam, że układ płatniczy w znacznej swojej części zależny jest od zawarcia układu handlowego, którego wyniki (bilans handlowy dodatni) mają służyć na pokrycie i obsługę naszych zobowiązań w stosunku do Francji. Układ handlowy był przedmiotem negocjacji równorzędnych i natrafiał na pewne trudności. Trudności te zostały przezwyciężone przed kilku dniami. Układ handlowy został zawarty i równocześnie zawarty został i układ płatniczy, czyli że prowizorium zostało skończone.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#KazimierzFudakowski">Po tych wyjaśnieniach w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt wnieść: Wysoki Senat zechce uchwalić przedłożoną ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
- <u xml:id="u-33.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-33.1" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
- <u xml:id="u-33.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111 i druk senacki nr 68).</u>
- <u xml:id="u-33.3" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-33.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111 i druk senacki nr 68).</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#BogusławMiedziński">Jako sprawozdawca głos ma s. Siciński.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
- <u xml:id="u-34.0" who="#SSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111).</u>
- <u xml:id="u-34.1" who="#SSiciński">W art. 1 ustawy czytamy: „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 grudnia 1938 r., w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne”. Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
- <u xml:id="u-34.2" who="#SSiciński">Uzasadnienie ustawy mówi: „W myśl protokółu dodatkowego taryfowo-celnego z dnia 30czerwca 1937 r. przyznano Szwajcarii zniżki na pewne półprodukty chemiczne do dnia 31 grudnia 1938 r. w zamian za uzyskanie zgody na cofnięcie kilku niedogodnych dla nas zniżek na palniki elektryczne i niektóre półprodukty chemiczne z możnością dla Szwajcarii przedłużenia tych zniżek, o ile produkcja wspomnianych artykułów nie zostanie podjęta Polsce”.</u>
- <u xml:id="u-34.3" who="#SSiciński">W drodze porozumienia zawartego w dniu 23 grudnia 1938 r., a wobec nieuruchomienia w Polsce produkcji wyszczególnionych w tym porozumieniu produktów chemicznych udzielono Szwajcarii możności korzystania w okresie do 31 grudnia 1939 r. ze zniżek uprzednio uzyskanych.</u>
- <u xml:id="u-34.4" who="#SSiciński">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-34.0" who="#StanisławSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111).</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#StanisławSiciński">W art. 1 ustawy czytamy: „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 grudnia 1938 r., w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne”. Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#StanisławSiciński">Uzasadnienie ustawy mówi: „W myśl protokółu dodatkowego taryfowo-celnego z dnia 30czerwca 1937 r. przyznano Szwajcarii zniżki na pewne półprodukty chemiczne do dnia 31 grudnia 1938 r. w zamian za uzyskanie zgody na cofnięcie kilku niedogodnych dla nas zniżek na palniki elektryczne i niektóre półprodukty chemiczne z możnością dla Szwajcarii przedłużenia tych zniżek, o ile produkcja wspomnianych artykułów nie zostanie podjęta Polsce”.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#StanisławSiciński">W drodze porozumienia zawartego w dniu 23 grudnia 1938 r., a wobec nieuruchomienia w Polsce produkcji wyszczególnionych w tym porozumieniu produktów chemicznych udzielono Szwajcarii możności korzystania w okresie do 31 grudnia 1939 r. ze zniżek uprzednio uzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#StanisławSiciński">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
- <u xml:id="u-35.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-35.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-35.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114 i druk senacki nr 69).</u>
- <u xml:id="u-35.3" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Siciński ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-35.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114 i druk senacki nr 69).</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Siciński ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
- <u xml:id="u-36.0" who="#SSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wigoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114).</u>
- <u xml:id="u-36.1" who="#SSiciński">W art. 1 projektu ustawy jest powiedziane: „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 listopada 1938 r., dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy”.</u>
- <u xml:id="u-36.2" who="#SSiciński">Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
- <u xml:id="u-36.3" who="#SSiciński">W uzasadnieniu mówi się: „Na mocy układu dodatkowego do konwencji handlowej polsko-szwajcarskiej, podpisanej dnia 3 lutego 1934 r., Szwajcaria uzyskała kontyngent celny na plecionki do kapeluszy z po z. 704 p. 2.</u>
- <u xml:id="u-36.4" who="#SSiciński">Zastosowanie do plecionek szwajcarskich specjalnego wzoru świadectwa pochodzenia ma na celu wprowadzenie ułatwienia dla urzędów celnych w ocenie pochodzenia towaru przy cleniu, go oraz danie możności Szwajcarom wykorzystania kontyngentu przy wyłączeniu ewentualności sprowadzania w ramach kontyngentu szwajcarskiego plecionek z innego kraju, la ostatnia korzyść jest tym więcej cenna, że pozwoli nam umknąć zupełnie zbędnego wydatku dewizowego, gdyż należności za import ze Szwajcara są regulowane w drodze rozrachunku (bezdewizowego)”.</u>
- <u xml:id="u-36.5" who="#SSiciński">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-36.0" who="#StanisławSiciński">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wigoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114).</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#StanisławSiciński">W art. 1 projektu ustawy jest powiedziane: „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 listopada 1938 r., dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy”.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#StanisławSiciński">Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#StanisławSiciński">W uzasadnieniu mówi się: „Na mocy układu dodatkowego do konwencji handlowej polsko-szwajcarskiej, podpisanej dnia 3 lutego 1934 r., Szwajcaria uzyskała kontyngent celny na plecionki do kapeluszy z po z. 704 p. 2.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#StanisławSiciński">Zastosowanie do plecionek szwajcarskich specjalnego wzoru świadectwa pochodzenia ma na celu wprowadzenie ułatwienia dla urzędów celnych w ocenie pochodzenia towaru przy cleniu, go oraz danie możności Szwajcarom wykorzystania kontyngentu przy wyłączeniu ewentualności sprowadzania w ramach kontyngentu szwajcarskiego plecionek z innego kraju, la ostatnia korzyść jest tym więcej cenna, że pozwoli nam umknąć zupełnie zbędnego wydatku dewizowego, gdyż należności za import ze Szwajcara są regulowane w drodze rozrachunku (bezdewizowego)”.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#StanisławSiciński">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmiany.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
- <u xml:id="u-37.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-37.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-37.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 14 porządku dziennego: sprawozdanie komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią (druk sejmowy nr 112 i druk senacki nr 70) — sprawozdawca s. ks. Machaj.</u>
- <u xml:id="u-37.3" who="#Marszałek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-37.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 14 porządku dziennego: sprawozdanie komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią (druk sejmowy nr 112 i druk senacki nr 70) — sprawozdawca s. ks. Machaj.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#BogusławMiedziński">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
- <u xml:id="u-38.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o wyrażenie zgody na rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią.</u>
- <u xml:id="u-38.1" who="#SksMachay">Wspomniane porozumienie zostało dokonane wymianą not Ministerstwa Spraw Zagranicznych i poselstwa szwajcarskiego z dnia z3 grudnia 19j8 r. Jaka jest treść porozumienia? Dnia 31 grudnia 1936 r. Polska i Szwajcaria podpisały w Bernie układ, dotyczący uregulowania płatności handlowych. Układ ten został uzupełniony układem dodatkowym również w Bernie 30 czerwca 1937 r. Porozumienie z dnia 23 grudnia 1938 r. rozciąga ważność obu układów na wszystkie transakcje zawarte po 30 września 1938 r. na terenach do Polski przyłączonych w październiku i w listopadzie 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-38.2" who="#SksMachay">W myśl tych układów przywozimy ze Szwajcara różne sery, soki, sosy, wyciągi mięsne, warzywne i ich mieszanki, mąki warzywne, różne produkty farmaceutyczne, tkaniny bawełniane, łańcuchy systemu Redlera, wentyle rowerowe, liczniki energii elektrycznej. My zaś wywozimy: owies, jęczmień, konserwy z grzybów, drób żywy i bity, konserwy z drobiu, konie, pierze, puch, płatki ziemniaczane, budulec i blachę cynkową.</u>
- <u xml:id="u-38.3" who="#SksMachay">Sposób płatności ma być zawsze ustalany między Polskim Towarzystwem Handlu Kompensacyjnego a „Office Suisse de Compensation” zgodnie z dotychczasowym modus procedendi.</u>
- <u xml:id="u-38.4" who="#SksMachay">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-38.0" who="#FerdynandMachay">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o wyrażenie zgody na rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#FerdynandMachay">Wspomniane porozumienie zostało dokonane wymianą not Ministerstwa Spraw Zagranicznych i poselstwa szwajcarskiego z dnia z3 grudnia 19j8 r. Jaka jest treść porozumienia? Dnia 31 grudnia 1936 r. Polska i Szwajcaria podpisały w Bernie układ, dotyczący uregulowania płatności handlowych. Układ ten został uzupełniony układem dodatkowym również w Bernie 30 czerwca 1937 r. Porozumienie z dnia 23 grudnia 1938 r. rozciąga ważność obu układów na wszystkie transakcje zawarte po 30 września 1938 r. na terenach do Polski przyłączonych w październiku i w listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#FerdynandMachay">W myśl tych układów przywozimy ze Szwajcara różne sery, soki, sosy, wyciągi mięsne, warzywne i ich mieszanki, mąki warzywne, różne produkty farmaceutyczne, tkaniny bawełniane, łańcuchy systemu Redlera, wentyle rowerowe, liczniki energii elektrycznej. My zaś wywozimy: owies, jęczmień, konserwy z grzybów, drób żywy i bity, konserwy z drobiu, konie, pierze, puch, płatki ziemniaczane, budulec i blachę cynkową.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#FerdynandMachay">Sposób płatności ma być zawsze ustalany między Polskim Towarzystwem Handlu Kompensacyjnego a „Office Suisse de Compensation” zgodnie z dotychczasowym modus procedendi.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#FerdynandMachay">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
- <u xml:id="u-39.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-39.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-39.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Łotwą (druk sejmowy nr 69 i druk senacki nr 71) — sprawozdawca s. Morawski.</u>
- <u xml:id="u-39.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-39.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Łotwą (druk sejmowy nr 69 i druk senacki nr 71) — sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
- <u xml:id="u-40.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt zreferować konwencję weterynaryjną między Polską a Łotwą. Konwencja weterynaryjna łączy się ściśle z naszym traktatem handlowym z tym krajem, a zatem muszę także scharakteryzować w paru cyfrach ten traktat.</u>
- <u xml:id="u-40.1" who="#SMorawski">Konwencja weterynaryjna przewiduje przepis, który ułatwia obu stronom wywóz bydła, świń i produktów zwierzęcych oraz pochodzenia zwierzęcego do układających się krajów, jak również tranzyt 'przez terytoria krajów układających się.</u>
- <u xml:id="u-40.2" who="#SMorawski">Dla scharakteryzowania naszych obrotów tymi zwierzętami jak również produktami pochodzenia zwierzęcego pozwolę sobie zaznaczyć, że dla nas konwencja ta właściwie nie ma większego znaczenia, ponieważ my do Łotwy tych produktów nie wywozimy, natomiast Łotwa przewozi znaczną ilość tych produktów przez nasze terytorium do Szwajcarii i Italii.</u>
- <u xml:id="u-40.3" who="#SMorawski">Nasz eksport do Łotwy stanowi wyłącznie węgiel, skóry surowe, len i wyroby lniane, jak również drzewo. Przywozimy z Łotwy: papier i celulozę. Jak z tego widać, ta konwencja ma charakter raczej tranzytowy.</u>
- <u xml:id="u-40.4" who="#SMorawski">Dla scharakteryzowania tego tranzytu pozwolę sobie zaznaczyć, że w 1936 roku opłaty za przewóz naszymi kolejami produktów zwierzęcych z Łotwy do Szwajcarii i do Italii wynosiły 6 milionów zł, w roku 1937 — 49 milionów, a w roku 1938 niestety już tylko 2 miliony. Przyczyniła się do tego niewątpliwie z jednej strony pryszczyca panująca w Polsce, a z drugiej strony także sytuacja polityczna i ten właśnie ostatni wzgląd może natchnąć nas pewnym pesymizmem w stosunku do przyszłości tych stosunków, które zresztą miałyby ogromne szanse rozwoju, bo jak nasze koleje obliczyły, rocznie około 20 do 30.000 sztuk świń i bydła mogłoby przejeżdżać z Łotwy do krajów europejskich przez nasze terytorium, co dawałoby naszym kolejom ogromny zysk.</u>
- <u xml:id="u-40.5" who="#SMorawski">Niezależnie od tego, ponieważ w przyszłości może te stosunki się ułożą, Komisja Spraw Zagranicznych doszła do przekonania, że konwencję tę należy ratyfikować i dlatego proponuję Wysokiej Izbie przyjąć projekt ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-40.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt zreferować konwencję weterynaryjną między Polską a Łotwą. Konwencja weterynaryjna łączy się ściśle z naszym traktatem handlowym z tym krajem, a zatem muszę także scharakteryzować w paru cyfrach ten traktat.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Konwencja weterynaryjna przewiduje przepis, który ułatwia obu stronom wywóz bydła, świń i produktów zwierzęcych oraz pochodzenia zwierzęcego do układających się krajów, jak również tranzyt 'przez terytoria krajów układających się.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dla scharakteryzowania naszych obrotów tymi zwierzętami jak również produktami pochodzenia zwierzęcego pozwolę sobie zaznaczyć, że dla nas konwencja ta właściwie nie ma większego znaczenia, ponieważ my do Łotwy tych produktów nie wywozimy, natomiast Łotwa przewozi znaczną ilość tych produktów przez nasze terytorium do Szwajcarii i Italii.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Nasz eksport do Łotwy stanowi wyłącznie węgiel, skóry surowe, len i wyroby lniane, jak również drzewo. Przywozimy z Łotwy: papier i celulozę. Jak z tego widać, ta konwencja ma charakter raczej tranzytowy.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dla scharakteryzowania tego tranzytu pozwolę sobie zaznaczyć, że w 1936 roku opłaty za przewóz naszymi kolejami produktów zwierzęcych z Łotwy do Szwajcarii i do Italii wynosiły 6 milionów zł, w roku 1937 — 49 milionów, a w roku 1938 niestety już tylko 2 miliony. Przyczyniła się do tego niewątpliwie z jednej strony pryszczyca panująca w Polsce, a z drugiej strony także sytuacja polityczna i ten właśnie ostatni wzgląd może natchnąć nas pewnym pesymizmem w stosunku do przyszłości tych stosunków, które zresztą miałyby ogromne szanse rozwoju, bo jak nasze koleje obliczyły, rocznie około 20 do 30.000 sztuk świń i bydła mogłoby przejeżdżać z Łotwy do krajów europejskich przez nasze terytorium, co dawałoby naszym kolejom ogromny zysk.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Niezależnie od tego, ponieważ w przyszłości może te stosunki się ułożą, Komisja Spraw Zagranicznych doszła do przekonania, że konwencję tę należy ratyfikować i dlatego proponuję Wysokiej Izbie przyjąć projekt ustawy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
- <u xml:id="u-41.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-41.1" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy ratyfikacyjnej, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
- <u xml:id="u-41.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją (druk sejmowy nr 64 i druk senacki nr 72) sprawozdawca s. Morawski.</u>
- <u xml:id="u-41.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-41.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy ratyfikacyjnej, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją (druk sejmowy nr 64 i druk senacki nr 72) sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
- <u xml:id="u-42.0" who="#SMorawski">Dla zobrazowania projektu ustawy ratyfikacyjnej i konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją znów muszę się oprzeć na traktacie handlowym. Traktat handlowy z Grecją zawarty został 10 kwietnia 1930 r. i od tego czasu jest stale prolongowany. Umowa weterynaryjna, którą obecnie będę rozpatrywał, opiera się na tym traktacie handlowym i będzie trwała tak długo, dopóki traktat handlowy jest w mocy; została ona zawarta dn. 14 marca 1938 r. O ile poprzednio przeze mnie referowana umowa weterynaryjna z Łotwą była raczej charakteru tranzytowego, to umowa z Grecją ma dla nas zasadnicze znaczenie, ponieważ nasz eksport do Grecji opiera się właśnie głównie na węglu i na zwierzętach żywych.</u>
- <u xml:id="u-42.1" who="#SMorawski">Wywieźliśmy w r. 1935 towarów ogółem za 6 milionów, w tym zwierząt było za 2 ½ miliona; w 1936 r. ogółem za 6 ½ miliona, w czym za 1.600.000 zł zwierząt; w 1937 r. ogółem za 4 ½ miliona, a za 960.000 zł produktów zwierzęcych; w 1938 r. wynosił około 10 milionów eksport w całości, a z tego za 1.800.000 zł produktów zwierzęcych.</u>
- <u xml:id="u-42.2" who="#SMorawski">Widać z tego, że eksport produktów zwierzęcych z Polski do Grecji stanowi jedną z najważniejszych stawek eksportu polskiego do Grecji, a oprócz tego w r. 1937 stanowił on 25% ogółu naszego eksportu produktów zwierzęcych, a w 1936 r. — 75%. Umowa ta ma więc dla nas zupełnie zasadnicze znaczenie. Ułatwi ona nam ten eksport, który jest dla nas korzystny, i uniemożliwi stwarzanie trudności, na które nasz eksport w Grecji napotykał.</u>
- <u xml:id="u-42.3" who="#SMorawski">Z tego powodu proponuję Wysokiej Izbie w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych przyjęcie tej umowy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-42.0" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Dla zobrazowania projektu ustawy ratyfikacyjnej i konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją znów muszę się oprzeć na traktacie handlowym. Traktat handlowy z Grecją zawarty został 10 kwietnia 1930 r. i od tego czasu jest stale prolongowany. Umowa weterynaryjna, którą obecnie będę rozpatrywał, opiera się na tym traktacie handlowym i będzie trwała tak długo, dopóki traktat handlowy jest w mocy; została ona zawarta dn. 14 marca 1938 r. O ile poprzednio przeze mnie referowana umowa weterynaryjna z Łotwą była raczej charakteru tranzytowego, to umowa z Grecją ma dla nas zasadnicze znaczenie, ponieważ nasz eksport do Grecji opiera się właśnie głównie na węglu i na zwierzętach żywych.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Wywieźliśmy w r. 1935 towarów ogółem za 6 milionów, w tym zwierząt było za 2 ½ miliona; w 1936 r. ogółem za 6 ½ miliona, w czym za 1.600.000 zł zwierząt; w 1937 r. ogółem za 4 ½ miliona, a za 960.000 zł produktów zwierzęcych; w 1938 r. wynosił około 10 milionów eksport w całości, a z tego za 1.800.000 zł produktów zwierzęcych.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Widać z tego, że eksport produktów zwierzęcych z Polski do Grecji stanowi jedną z najważniejszych stawek eksportu polskiego do Grecji, a oprócz tego w r. 1937 stanowił on 25% ogółu naszego eksportu produktów zwierzęcych, a w 1936 r. — 75%. Umowa ta ma więc dla nas zupełnie zasadnicze znaczenie. Ułatwi ona nam ten eksport, który jest dla nas korzystny, i uniemożliwi stwarzanie trudności, na które nasz eksport w Grecji napotykał.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#EdwardDzierżykrajMorawski">Z tego powodu proponuję Wysokiej Izbie w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych przyjęcie tej umowy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
- <u xml:id="u-43.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
- <u xml:id="u-43.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-43.2" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-43.3" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Argentyńską (druk sejmowy nr 117 i druk senacki nr 73) — sprawozdawca s. Dębski.</u>
- <u xml:id="u-43.4" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-43.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Argentyńską (druk sejmowy nr 117 i druk senacki nr 73) — sprawozdawca s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
- <u xml:id="u-44.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! Stały rozwój naszych stosunków handlowych z krajami zamorskimi i dążność do oparcia ich na pewnych normach prawnych, od których oczekujemy i praktycznych wyników, powoduje, że z szeregiem krajów zamorskich Rząd w ostatnich czasach zawarł normalne traktaty handlowe. Na porządku dziennym mamy jedną z takich umów — traktat handlowy z Republiką Argentyńską.</u>
- <u xml:id="u-44.1" who="#SDębski">Z krajem tym Polskę nie od dzisiaj wiążą stosunki. Jest to kraj, do którego udawała się w znacznej części nasza emigracja zamorska. Jest to kraj, który się w dużej mierze przyczynił do obsłużenia Polski potrzebnymi jej surowcami.</u>
- <u xml:id="u-44.2" who="#SDębski">Obroty handlowe z Argentyną wykazują stały rozwój. W uzasadnieniu projektu rządowego Wysoki Senat znajduje cyfry, które wyraźnie mówią o tym, jak szybko rosną obroty handlowe pomiędzy Argentyną i Polską. Argentyna dostarcza nam tego, czego potrzebowaliśmy i czego coraz bardziej potrzebujemy — surowców przemysłowych.</u>
- <u xml:id="u-44.3" who="#SDębski">Dotychczasowe obroty za ostatnie 3 lata cyfrowo przedstawiają się jak następuje: 42, 55 i 59 milionów zł. Niestety, w obrotach tych jesteśmy stroną deficytową, nasz bilans handlowy jest ujemny. Oczekujemy przeto, że zawarcie traktatu handlowego przyczyni się również do zrównoważenia tej ujemnej pozycji w bilansie handlowym polsko argentyńskim. Jestem bowiem przekonany, że zasada gospodarcza, której ten kraj dzisiaj hołduje, aby kupować tylko tam i u tego, kto u nas kupuje — ta zasada i nam odpowiada i znajdzie wyraz w naszych obopólnych stosunkach handlowych.</u>
- <u xml:id="u-44.4" who="#SDębski">Kraj ten jest bardzo rozległy, posiada bardzo dużą pojemność, jest bardzo urodzajny, inwestuje, uprzemysławia się, stąd też są perspektywy rozwoju eksportu polskiego do Argentyny.</u>
- <u xml:id="u-44.5" who="#SDębski">Ustawa ratyfikacyjna, którą już Sejm przyjął i o której uchwalenie przez Senat mam zaszczyt wystąpić z wnioskiem w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, obejmuje nie tylko traktat handlowy, ale i protokół handlowy.</u>
- <u xml:id="u-44.6" who="#SDębski">Traktat handlowy jest typowym traktatem, opartym na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania, zawiera i klauzulę gdańską, zawiera zastrzeżenia, dotyczące tych wszystkich zakazów przywozu, które u nas istnieją, wreszcie mówi o czasie trwania tej umowy w zasadzie na rok z prawem automatycznego przedłużenia na dalsze terminy, o ile nie nastąpi wypowiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-44.7" who="#SDębski">Obok tego traktatu jest jeszcze i protokół dodatkowy, w którym Polska udziela specjalnych przywilejów na okres sezonowy dla pewnych kategorii owoców argentyńskich z tym, że jako rekompensatę za te ulgi, udzielone na okresy terminowe, rząd argentyński zapewnił w listach, wymienionych między Rządem polskim a argentyńskim, iż nie podniesie ceny na te towary, w których eksporcie jesteśmy najbardziej zainteresowani.</u>
- <u xml:id="u-44.8" who="#SDębski">Dając wyraz przekonaniu, że ten podstawowy traktat przyczyni się zarówno do większego zorganizowania wzajemnych obrotów, jak do powiększenia ich i wzmocnienia jeszcze bardziej węzłów już łączących Polskę i Republikę Argentyńską — w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu wnoszę o uchwalenie ustawy ratyfikacyjnej w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-44.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! Stały rozwój naszych stosunków handlowych z krajami zamorskimi i dążność do oparcia ich na pewnych normach prawnych, od których oczekujemy i praktycznych wyników, powoduje, że z szeregiem krajów zamorskich Rząd w ostatnich czasach zawarł normalne traktaty handlowe. Na porządku dziennym mamy jedną z takich umów — traktat handlowy z Republiką Argentyńską.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#JanDębski">Z krajem tym Polskę nie od dzisiaj wiążą stosunki. Jest to kraj, do którego udawała się w znacznej części nasza emigracja zamorska. Jest to kraj, który się w dużej mierze przyczynił do obsłużenia Polski potrzebnymi jej surowcami.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#JanDębski">Obroty handlowe z Argentyną wykazują stały rozwój. W uzasadnieniu projektu rządowego Wysoki Senat znajduje cyfry, które wyraźnie mówią o tym, jak szybko rosną obroty handlowe pomiędzy Argentyną i Polską. Argentyna dostarcza nam tego, czego potrzebowaliśmy i czego coraz bardziej potrzebujemy — surowców przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#JanDębski">Dotychczasowe obroty za ostatnie 3 lata cyfrowo przedstawiają się jak następuje: 42, 55 i 59 milionów zł. Niestety, w obrotach tych jesteśmy stroną deficytową, nasz bilans handlowy jest ujemny. Oczekujemy przeto, że zawarcie traktatu handlowego przyczyni się również do zrównoważenia tej ujemnej pozycji w bilansie handlowym polsko argentyńskim. Jestem bowiem przekonany, że zasada gospodarcza, której ten kraj dzisiaj hołduje, aby kupować tylko tam i u tego, kto u nas kupuje — ta zasada i nam odpowiada i znajdzie wyraz w naszych obopólnych stosunkach handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#JanDębski">Kraj ten jest bardzo rozległy, posiada bardzo dużą pojemność, jest bardzo urodzajny, inwestuje, uprzemysławia się, stąd też są perspektywy rozwoju eksportu polskiego do Argentyny.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#JanDębski">Ustawa ratyfikacyjna, którą już Sejm przyjął i o której uchwalenie przez Senat mam zaszczyt wystąpić z wnioskiem w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, obejmuje nie tylko traktat handlowy, ale i protokół handlowy.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#JanDębski">Traktat handlowy jest typowym traktatem, opartym na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania, zawiera i klauzulę gdańską, zawiera zastrzeżenia, dotyczące tych wszystkich zakazów przywozu, które u nas istnieją, wreszcie mówi o czasie trwania tej umowy w zasadzie na rok z prawem automatycznego przedłużenia na dalsze terminy, o ile nie nastąpi wypowiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#JanDębski">Obok tego traktatu jest jeszcze i protokół dodatkowy, w którym Polska udziela specjalnych przywilejów na okres sezonowy dla pewnych kategorii owoców argentyńskich z tym, że jako rekompensatę za te ulgi, udzielone na okresy terminowe, rząd argentyński zapewnił w listach, wymienionych między Rządem polskim a argentyńskim, iż nie podniesie ceny na te towary, w których eksporcie jesteśmy najbardziej zainteresowani.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#JanDębski">Dając wyraz przekonaniu, że ten podstawowy traktat przyczyni się zarówno do większego zorganizowania wzajemnych obrotów, jak do powiększenia ich i wzmocnienia jeszcze bardziej węzłów już łączących Polskę i Republikę Argentyńską — w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu wnoszę o uchwalenie ustawy ratyfikacyjnej w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
- <u xml:id="u-45.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-45.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-45.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 18 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Wschodnią Urugwajską (druk sejmowy nr 115 i druk senacki nr 74).</u>
- <u xml:id="u-45.3" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Dębski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-45.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 18 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Wschodnią Urugwajską (druk sejmowy nr 115 i druk senacki nr 74).</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Dębski ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
- <u xml:id="u-46.0" who="#SDębski">Wysoki Senacie! Drugim traktatem handlowym, który zawarła specjalna misja Rządu Polskiego, wysłana w ubiegłym roku do krajów Ameryki Południowej, jest traktat handlowy z Republiką Urugwajską.</u>
- <u xml:id="u-46.1" who="#SDębski">Traktat ten w swoich podstawowych założeniach jest oparty na tych samych zasadach, na jakich został oparty traktat handlowy z Republiką Argentyńską, tj. na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania. Zmierza on do tych samych celów, jakie przyświecały obu rządom przy zawieraniu traktatu handlowego, który przed chwilą referowałem, tj. do unormowania i do oparcia na podstawach prawnych dotychczasowej wymiany handlowej, jaka już istnieje pomiędzy obu naszymi krajami.</u>
- <u xml:id="u-46.2" who="#SDębski">Wprawdzie obroty handlowe z Republiką Urugwajską w porównaniu do obrotów handlowych z Republiką Argentyńską są bardzo małe, wynoszą za lata ubiegłe zaledwie przeciętnie parę milionów, jednak i dla Polski kraj ten przedstawia duże zainteresowanie z punktu widzenia potrzeb surowcowych. Obydwa te traktaty pod tym kątem widzenia należy traktować, bo z jednej strony nasze zainteresowania dotyczą surowców, a z drugiej strony kraj ten, podobnie jak Argentyna, o mniejszej tylko pojemności rynku, potrzebuje fabrykatów i półfabrykatów, które możemy tam eksportować.</u>
- <u xml:id="u-46.3" who="#SDębski">Oprócz zasady klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli gdańskiej istnieje specjalna klauzula bałtycka, której równowagą, jeśli chodzi o Urugwaj, jest klauzula, dotycząca sąsiadujących z nim państw, tj. Argentyny, Boliwii. Brazylii i Paragwaju.</u>
- <u xml:id="u-46.4" who="#SDębski">Wreszcie jest artykuł, który daje wyraz szczerej woli i życzenia obydwu państw wyzyskania wszelkich możliwości, by obroty handlowe, które już istnieją, powiększały się stale.</u>
- <u xml:id="u-46.5" who="#SDębski">Mówiąc o tych traktatach, w szczególności o traktacie z Urugwajem, chciałbym podkreślić i przypomnieć jedno: jeżeli w ostatnich latach nasze stosunki handlowe z krajami zamorskimi rozwijają się i nasz bilans handlowy wykazuje większy wzrost procentowy obrotów handlowych pomiędzy Polską a krajami zamorskimi, to w dużej mierze jest to nie tylko powodowane tym, że Polska szuka surowców i pragnie je nabyć tam, gdzie je może nabyć najtaniej, ale w dużej mierze zawdzięczamy to rozwojowi naszej marynarki handlowej, zawdzięczamy temu, że dziś mamy kilkanaście własnych linii pod własną banderą. To jest też jedna z przyczyn rozwoju naszych zamorskich stosunków handlowych.</u>
- <u xml:id="u-46.6" who="#SDębski">Jeżeli mówimy o traktatach, to warto sobie ciągle uprzytamniać tę starą zasadę w handlu zamorskim: towar idzie za banderą. Oczywiście on dziś idzie i za kupcem, nie tylko za banderą, ale w dzisiejszych warunkach towar, którym byśmy opłacali sprzedaż, musi iść przede wszystkim na własnym statku, a towar, surowce, sprowadzane do Polski, muszą iść pod własną banderą. Wtedy pod tym kątem widzenia opłacalności, a nie tylko koniecznej wymiany surowców za nasze wyroby, handel będzie się rozwijać.</u>
- <u xml:id="u-46.7" who="#SDębski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę o przyjęcie rządowego projektu o ratyfikacji tego traktatu w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-46.0" who="#JanDębski">Wysoki Senacie! Drugim traktatem handlowym, który zawarła specjalna misja Rządu Polskiego, wysłana w ubiegłym roku do krajów Ameryki Południowej, jest traktat handlowy z Republiką Urugwajską.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#JanDębski">Traktat ten w swoich podstawowych założeniach jest oparty na tych samych zasadach, na jakich został oparty traktat handlowy z Republiką Argentyńską, tj. na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania. Zmierza on do tych samych celów, jakie przyświecały obu rządom przy zawieraniu traktatu handlowego, który przed chwilą referowałem, tj. do unormowania i do oparcia na podstawach prawnych dotychczasowej wymiany handlowej, jaka już istnieje pomiędzy obu naszymi krajami.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#JanDębski">Wprawdzie obroty handlowe z Republiką Urugwajską w porównaniu do obrotów handlowych z Republiką Argentyńską są bardzo małe, wynoszą za lata ubiegłe zaledwie przeciętnie parę milionów, jednak i dla Polski kraj ten przedstawia duże zainteresowanie z punktu widzenia potrzeb surowcowych. Obydwa te traktaty pod tym kątem widzenia należy traktować, bo z jednej strony nasze zainteresowania dotyczą surowców, a z drugiej strony kraj ten, podobnie jak Argentyna, o mniejszej tylko pojemności rynku, potrzebuje fabrykatów i półfabrykatów, które możemy tam eksportować.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#JanDębski">Oprócz zasady klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli gdańskiej istnieje specjalna klauzula bałtycka, której równowagą, jeśli chodzi o Urugwaj, jest klauzula, dotycząca sąsiadujących z nim państw, tj. Argentyny, Boliwii. Brazylii i Paragwaju.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#JanDębski">Wreszcie jest artykuł, który daje wyraz szczerej woli i życzenia obydwu państw wyzyskania wszelkich możliwości, by obroty handlowe, które już istnieją, powiększały się stale.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#JanDębski">Mówiąc o tych traktatach, w szczególności o traktacie z Urugwajem, chciałbym podkreślić i przypomnieć jedno: jeżeli w ostatnich latach nasze stosunki handlowe z krajami zamorskimi rozwijają się i nasz bilans handlowy wykazuje większy wzrost procentowy obrotów handlowych pomiędzy Polską a krajami zamorskimi, to w dużej mierze jest to nie tylko powodowane tym, że Polska szuka surowców i pragnie je nabyć tam, gdzie je może nabyć najtaniej, ale w dużej mierze zawdzięczamy to rozwojowi naszej marynarki handlowej, zawdzięczamy temu, że dziś mamy kilkanaście własnych linii pod własną banderą. To jest też jedna z przyczyn rozwoju naszych zamorskich stosunków handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#JanDębski">Jeżeli mówimy o traktatach, to warto sobie ciągle uprzytamniać tę starą zasadę w handlu zamorskim: towar idzie za banderą. Oczywiście on dziś idzie i za kupcem, nie tylko za banderą, ale w dzisiejszych warunkach towar, którym byśmy opłacali sprzedaż, musi iść przede wszystkim na własnym statku, a towar, surowce, sprowadzane do Polski, muszą iść pod własną banderą. Wtedy pod tym kątem widzenia opłacalności, a nie tylko koniecznej wymiany surowców za nasze wyroby, handel będzie się rozwijać.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#JanDębski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę o przyjęcie rządowego projektu o ratyfikacji tego traktatu w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
- <u xml:id="u-47.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-47.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-47.2" who="#Marszałek">Porządek dzienny jest wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-47.3" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonej interpelacji.</u>
+ <u xml:id="u-47.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny jest wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonej interpelacji.</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
- <u xml:id="u-48.0" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Heleny Sujkowskiej do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie prowokacyjnego zachowania się niektórych Niemców obywateli polskich.</u>
+ <u xml:id="u-48.0" who="#MikołajMalicki">Interpelacja s. Heleny Sujkowskiej do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie prowokacyjnego zachowania się niektórych Niemców obywateli polskich.</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
- <u xml:id="u-49.0" who="#Marszałek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-49.1" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-49.0" who="#BogusławMiedziński">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
index 43e489c..09543e9 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00016-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00016-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>16 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">16</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-05-11</date>
@@ -23,51 +23,161 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="Marszałek" role="speaker">
- <persName>Marszałek</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
- <persName>S. Dobaczewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
- <persName>S. Drozdowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SGiedroyć" role="speaker">
- <persName>S. Giedroyć</persName>
- </person>
- <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
- <persName>S. Miklaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SPrzedpełski" role="speaker">
- <persName>S. Przedpełski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SRembieliński" role="speaker">
- <persName>S. Rembieliński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
- <persName>S. Semkowicz</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSiciński" role="speaker">
- <persName>S. Siciński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
- <persName>S. Skoczylas</persName>
- </person>
- <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
- <persName>S. Wielowieyski</persName>
- </person>
- <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
- <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
- </person>
- <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
- <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
- </person>
- <person xml:id="WicemarszałekPawelec" role="speaker">
- <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BogusławMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek</roleName>
+ <forename>Bogusław</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="EugeniuszDobaczewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Eugeniusz</forename>
+ <surname>Dobaczewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz_Dobaczewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="MarianWacławDrozdowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Marian</forename>
+ <forename>Wacław</forename>
+ <surname>Drozdowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Wac%C5%82aw_Drozdowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="TadeuszGiedroyć" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Tadeusz</forename>
+ <surname>Giedroyć</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Giedroy%C4%87</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławMiklaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Miklaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Miklaszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławPrzedpełski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Przedpełski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Przedpe%C5%82ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanRembieliński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Jan</forename>
+ <surname>Rembieliński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rembieli%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AleksanderSemkowicz" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Aleksander</forename>
+ <surname>Semkowicz</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Semkowicz_(senator)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSiciński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Siciński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sici%C5%84ski_(1896%E2%80%931966)</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="StanisławSkoczylas" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Stanisław</forename>
+ <surname>Skoczylas</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Skoczylas</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="JanuszWielowieyski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Janusz</forename>
+ <surname>Wielowieyski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Wielowieyski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="ZdzisławŻmigryderKonopka" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Zdzisław</forename>
+ <surname>Żmigryder-Konopka</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_%C5%BBmigryder-Konopka</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="DawidBruski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sekretarz s.</roleName>
+ <forename>Dawid</forename>
+ <surname>Bruski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Dawid_Bruski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="AlojzyPawelec" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Wicemarszałek</roleName>
+ <forename>Alojzy</forename>
+ <surname>Pawelec</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Alojzy_Pawelec</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
index 5835472..dd2c043 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
@@ -1,298 +1,298 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.1" who="#Marszałek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem w dniu 25 marca r. b. następujące zarządzenie P. Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#Marszałek">Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o odroczeniu sesji zwyczajnej Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.3" who="#Marszałek">Na podstawie art. 12 pkt. c) ustawy konstytucyjnej odraczam z dniem 27 marca 1939 r. sesję zwyczajną Senatu na dni trzydzieści. Warszawa, dnia 25 marca 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#Marszałek">Prezydent Rzeczypospolitej (—) I. Mościcki.</u>
- <u xml:id="u-1.5" who="#Marszałek">Prezes Rady Ministrów</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#Marszałek">(—) Sławoj Składkowski.</u>
- <u xml:id="u-1.7" who="#Marszałek">Termin odroczenia upłynął z dniem 25 kwietnia rb. i na tej podstawie zwołałem dzisiejsze posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#Marszałek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
- <u xml:id="u-1.9" who="#Marszałek">Protokół 14 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 15 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#Marszałek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy pismach z dnia 27 kwietnia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 9 lutego rb. s. Emila Horodyńskiego i innych oraz s. Henryka Jędrusika.</u>
- <u xml:id="u-1.11" who="#Marszałek">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
- <u xml:id="u-1.12" who="#Marszałek">Usprawiedliwili nieobecność w Senacie na 15 posiedzeniu ss.: Barcikowski, Giedroyć, Grajek, Lachowski, Puławski, Tworydło i Tymoszenko.</u>
- <u xml:id="u-1.13" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu na jeden dzień senatorom: Bartlowi i Budzanowskiemu.</u>
- <u xml:id="u-1.14" who="#Marszałek">Proszą Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego do końca maja rb. Wicemarszałek s. Dąbkowski i s. Duch.</u>
- <u xml:id="u-1.15" who="#Marszałek">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
- <u xml:id="u-1.16" who="#Marszałek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów (druk sejmowy nr 199 i druk senacki nr 98).</u>
- <u xml:id="u-1.17" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Skoczylas ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#BogusławMiedziński">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem w dniu 25 marca r. b. następujące zarządzenie P. Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BogusławMiedziński">Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o odroczeniu sesji zwyczajnej Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#BogusławMiedziński">Na podstawie art. 12 pkt. c) ustawy konstytucyjnej odraczam z dniem 27 marca 1939 r. sesję zwyczajną Senatu na dni trzydzieści. Warszawa, dnia 25 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BogusławMiedziński">Prezydent Rzeczypospolitej (—) I. Mościcki.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#BogusławMiedziński">Prezes Rady Ministrów</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BogusławMiedziński">(—) Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#BogusławMiedziński">Termin odroczenia upłynął z dniem 25 kwietnia rb. i na tej podstawie zwołałem dzisiejsze posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#BogusławMiedziński">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#BogusławMiedziński">Protokół 14 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 15 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#BogusławMiedziński">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy pismach z dnia 27 kwietnia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 9 lutego rb. s. Emila Horodyńskiego i innych oraz s. Henryka Jędrusika.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#BogusławMiedziński">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#BogusławMiedziński">Usprawiedliwili nieobecność w Senacie na 15 posiedzeniu ss.: Barcikowski, Giedroyć, Grajek, Lachowski, Puławski, Tworydło i Tymoszenko.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#BogusławMiedziński">Udzieliłem urlopu na jeden dzień senatorom: Bartlowi i Budzanowskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#BogusławMiedziński">Proszą Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego do końca maja rb. Wicemarszałek s. Dąbkowski i s. Duch.</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#BogusławMiedziński">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów (druk sejmowy nr 199 i druk senacki nr 98).</u>
+ <u xml:id="u-1.17" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Skoczylas ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Pismem p. Prezesa Rady Ministrów z dnia 2 maja br. Rząd przedstawił projekt ustawy o upoważnieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów. Upoważnienie to ujęte w art. 1 projektu ustawy ma trwać do dnia otwarcia najbliższej sesji zwyczajnej Sejmu, a dotyczy spraw gospodarczych, finansowych i spraw obrony Państwa z wyłączeniem zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927 o stabilizacji złotego.</u>
- <u xml:id="u-2.1" who="#SSkoczylas">Jako uzasadnienie do projektu ustawy podaje się sytuację Państwa, która dla natychmiastowego rozstrzygnięcia w danych najważniejszych potrzebach państwowych może domagać się sięgnięcia do ich ustawodawczego regulowania. Sytuacja Państwa, wynikła z burzliwej sytuacji międzynarodowej, żąda obecnie wzmocnienia naszych prac około gotowości obronnej Państwa. Zarazem żąda podtrzymania i rozbudowania pokojowej iście pracy gospodarczej zgodnie z pokojowymi dążnościami naszej polityki zagranicznej. Takie już jest nasze przeznaczenie i takie nam jest prawo pisane, że Polska, mając takie położenie geograficzne, musi i na czas pokoju być zawsze obronnym i zbrojnym, zawsze gotowym obozem, a zarazem musi także gospodarzyć i musi tym raźniej i trwalej pracować rolnik, przemysłowiec, w ogóle cała gospodarka państwowa. Jeśli się uprzytomni to, co minęło, to dziś wyraźniej będziemy widzieli i rozumieli, jak zbawienny był wysiłek Rządu około zrównoważenia budżetu Państwa i jak przewidującym był w swoim czasie 4-letni plan obrony Państwa, jak ważnym stał się niedawno uchwalony wielki program inwestycyjny, którego pierwszy obecny 3-letni okres przeznacza się na obronę narodową.</u>
- <u xml:id="u-2.2" who="#SSkoczylas">W Komisji Prawniczej Sejmu p. Wicepremier zapewnił w imieniu Rządu, że pełnomocnictwa nie będą nadużywane, że one nie mają zastąpić parlamentu i jego zwykłych normalnych prac, że pomimo udzielenia Rządowi pełnomocnictw, parlament będzie pracował dalej normalnie i programowo i nie będzie nigdy ograniczony w krytyce i kontroli działalności Rządu.</u>
- <u xml:id="u-2.3" who="#SSkoczylas">Pełnomocnictwa mają więc za zadanie stworzyć warunki szczególnej sprawności dla prac rządowych, ażeby uniemożliwić jakiekolwiek zaskoczenie nas, które mogłoby zahamować nasz rozwój gospodarczy.</u>
- <u xml:id="u-2.4" who="#SSkoczylas">Jeżeli rozważymy przedłożenie rządowe, stwierdzić należy, że Rząd obecny z p. Premierem na czele, który od 3-ch lat nie uciekał się nigdy i nie chciał uciekać się do żadnych pełnomocnictw, obecnie czuje się niejako zmuszony do tego jedynie wyjątkową koniecznością państwową. Nawet kraje klasycznego parlamentaryzmu, kraje daleko korzystniej geograficznie położone, jak Norwegia, Szwecja, Francja, Belgia, sytuacja polityczna skłoniła również do udzielenia swoim rządom pełnomocnictw.</u>
- <u xml:id="u-2.5" who="#SSkoczylas">Nie może więc być mowy o pomniejszaniu czy chęci pomniejszania zakresu działania parlamentarnego, bo jak Rząd zapewnia, parlament będzie sprawował normalnie swoje prace nadal, mimo udzielenia pełnomocnictw. Pełnomocnictwa będą wyzyskane tylko w takich wypadkach, w których normalna droga ustawodawcza okaże się niewskazana. Obecny czas w polityce międzynarodowej jest bowiem bardzo wyjątkowy i bardzo ważny dla Polski. Wiedzą o tym obydwie Izby ustawodawcze, wie o tym i docenia to doskonale cały kraj. W takiej sytuacji przewidywanie, szczególna czujność i przygotowanie na każdym odcinku, na każdym polu pracy państwowej jest nakazem chwili i musi być wysunięte na czoło. Dlatego też obranie tego momentu dla żądania pełnomocnictw przez Rząd należy uznać za uzasadnione.</u>
- <u xml:id="u-2.6" who="#SSkoczylas">Jeśli chodzi o zakres pełnomocnictw przewidzianych w par. 55 Konstytucji, to trzeba podkreślić wyłączenie z projektowanych upoważnień właśnie zmiany systemu walutowego, co jest zarazem zapewnieniem i wzmocnieniem dotychczasowych dążności polityki gospodarczej Rządu do utrzymania stałej waluty.</u>
- <u xml:id="u-2.7" who="#SSkoczylas">Dalsze uzasadnienie przedłożenia rządowego koniecznością przyśpieszenia i uproszczenia w danych sprawach procedury ustawodawczej jest również słuszne, bo wiadomo, że nawet najlepszy parlament swoimi często przewlekłymi dyskusjami, swoją formalistyką powoduje przedłużenie i opóźnienie decyzji i działania. Wprawdzie z drugiej strony trzeba przyznać, że niejedna sprawa bywa w parlamencie wszechstronniej i wyraźnej oświetlona i że decyzja na tej podstawie powzięta nabiera więcej cech realnych i życiowych, ale w obecnej sytuacji, przy tym tempie wypadków na terenie polityki międzynarodowej szybka decyzja jest koniecznością, więc i ten moment pozytywny parlamentaryzmu musi ustąpić uzasadnieniu przedłożenia rządowego.</u>
- <u xml:id="u-2.8" who="#SSkoczylas">Zresztą przed kilku zaledwie tygodniami oddaliśmy Rządowi gotowy budżet Państwa do wykonania, uchwalony przez obydwie Izby. Debaty szczegółowe nad budżetem, dokładne przeanalizowanie całej gospodarki Rządu we wszystkich dziedzinach pracy państwowej dostarczyły zarówno wielu uwag i przestróg, jak i wielu słów uznania dla Rządu za przewidujące i trafne podejmowanie ważnych decyzyj czy to w mozolnej pracy i polityce gospodarczo-finansowej, prowadzonej konsekwentnie i programowo przez p. Wicepremiera, czy to w polityce wewnętrznej, czy wreszcie w polityce zagranicznej, tak pięknie i godnie ukoronowanej przez ostatnie doniosłe wystąpienie p. Ministra Spraw Zagranicznych na historycznym posiedzeniu 5 maja. Widzimy zatem, że parlament nasz w tym pierwszym-już roku kadencji dość dużo miał sposobności do wyczerpującej krytyki działalności Rządu. Z badań tych wyniósł przeświadczenie, że Rząd w tych ciężkich i trudnych latach, jakie przeżywamy, pozytywnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Prace Rządu zyskały i dalsze uznanie poza ścianami parlamentu, bo w całym polskim społeczeństwie, które w dzisiejszej dobie ofiarne i zwarte skupia się z zaufaniem koło Rządu, gotowe na wezwanie Wodza.</u>
- <u xml:id="u-2.9" who="#SSkoczylas">Obecna uchwała pełnomocnictw dla Rządu będzie dlań zarazem wyrazem zaufania.</u>
- <u xml:id="u-2.10" who="#SSkoczylas">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#StanisławSkoczylas">Wysoki Senacie! Pismem p. Prezesa Rady Ministrów z dnia 2 maja br. Rząd przedstawił projekt ustawy o upoważnieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów. Upoważnienie to ujęte w art. 1 projektu ustawy ma trwać do dnia otwarcia najbliższej sesji zwyczajnej Sejmu, a dotyczy spraw gospodarczych, finansowych i spraw obrony Państwa z wyłączeniem zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927 o stabilizacji złotego.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#StanisławSkoczylas">Jako uzasadnienie do projektu ustawy podaje się sytuację Państwa, która dla natychmiastowego rozstrzygnięcia w danych najważniejszych potrzebach państwowych może domagać się sięgnięcia do ich ustawodawczego regulowania. Sytuacja Państwa, wynikła z burzliwej sytuacji międzynarodowej, żąda obecnie wzmocnienia naszych prac około gotowości obronnej Państwa. Zarazem żąda podtrzymania i rozbudowania pokojowej iście pracy gospodarczej zgodnie z pokojowymi dążnościami naszej polityki zagranicznej. Takie już jest nasze przeznaczenie i takie nam jest prawo pisane, że Polska, mając takie położenie geograficzne, musi i na czas pokoju być zawsze obronnym i zbrojnym, zawsze gotowym obozem, a zarazem musi także gospodarzyć i musi tym raźniej i trwalej pracować rolnik, przemysłowiec, w ogóle cała gospodarka państwowa. Jeśli się uprzytomni to, co minęło, to dziś wyraźniej będziemy widzieli i rozumieli, jak zbawienny był wysiłek Rządu około zrównoważenia budżetu Państwa i jak przewidującym był w swoim czasie 4-letni plan obrony Państwa, jak ważnym stał się niedawno uchwalony wielki program inwestycyjny, którego pierwszy obecny 3-letni okres przeznacza się na obronę narodową.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#StanisławSkoczylas">W Komisji Prawniczej Sejmu p. Wicepremier zapewnił w imieniu Rządu, że pełnomocnictwa nie będą nadużywane, że one nie mają zastąpić parlamentu i jego zwykłych normalnych prac, że pomimo udzielenia Rządowi pełnomocnictw, parlament będzie pracował dalej normalnie i programowo i nie będzie nigdy ograniczony w krytyce i kontroli działalności Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#StanisławSkoczylas">Pełnomocnictwa mają więc za zadanie stworzyć warunki szczególnej sprawności dla prac rządowych, ażeby uniemożliwić jakiekolwiek zaskoczenie nas, które mogłoby zahamować nasz rozwój gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#StanisławSkoczylas">Jeżeli rozważymy przedłożenie rządowe, stwierdzić należy, że Rząd obecny z p. Premierem na czele, który od 3-ch lat nie uciekał się nigdy i nie chciał uciekać się do żadnych pełnomocnictw, obecnie czuje się niejako zmuszony do tego jedynie wyjątkową koniecznością państwową. Nawet kraje klasycznego parlamentaryzmu, kraje daleko korzystniej geograficznie położone, jak Norwegia, Szwecja, Francja, Belgia, sytuacja polityczna skłoniła również do udzielenia swoim rządom pełnomocnictw.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#StanisławSkoczylas">Nie może więc być mowy o pomniejszaniu czy chęci pomniejszania zakresu działania parlamentarnego, bo jak Rząd zapewnia, parlament będzie sprawował normalnie swoje prace nadal, mimo udzielenia pełnomocnictw. Pełnomocnictwa będą wyzyskane tylko w takich wypadkach, w których normalna droga ustawodawcza okaże się niewskazana. Obecny czas w polityce międzynarodowej jest bowiem bardzo wyjątkowy i bardzo ważny dla Polski. Wiedzą o tym obydwie Izby ustawodawcze, wie o tym i docenia to doskonale cały kraj. W takiej sytuacji przewidywanie, szczególna czujność i przygotowanie na każdym odcinku, na każdym polu pracy państwowej jest nakazem chwili i musi być wysunięte na czoło. Dlatego też obranie tego momentu dla żądania pełnomocnictw przez Rząd należy uznać za uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#StanisławSkoczylas">Jeśli chodzi o zakres pełnomocnictw przewidzianych w par. 55 Konstytucji, to trzeba podkreślić wyłączenie z projektowanych upoważnień właśnie zmiany systemu walutowego, co jest zarazem zapewnieniem i wzmocnieniem dotychczasowych dążności polityki gospodarczej Rządu do utrzymania stałej waluty.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#StanisławSkoczylas">Dalsze uzasadnienie przedłożenia rządowego koniecznością przyśpieszenia i uproszczenia w danych sprawach procedury ustawodawczej jest również słuszne, bo wiadomo, że nawet najlepszy parlament swoimi często przewlekłymi dyskusjami, swoją formalistyką powoduje przedłużenie i opóźnienie decyzji i działania. Wprawdzie z drugiej strony trzeba przyznać, że niejedna sprawa bywa w parlamencie wszechstronniej i wyraźnej oświetlona i że decyzja na tej podstawie powzięta nabiera więcej cech realnych i życiowych, ale w obecnej sytuacji, przy tym tempie wypadków na terenie polityki międzynarodowej szybka decyzja jest koniecznością, więc i ten moment pozytywny parlamentaryzmu musi ustąpić uzasadnieniu przedłożenia rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#StanisławSkoczylas">Zresztą przed kilku zaledwie tygodniami oddaliśmy Rządowi gotowy budżet Państwa do wykonania, uchwalony przez obydwie Izby. Debaty szczegółowe nad budżetem, dokładne przeanalizowanie całej gospodarki Rządu we wszystkich dziedzinach pracy państwowej dostarczyły zarówno wielu uwag i przestróg, jak i wielu słów uznania dla Rządu za przewidujące i trafne podejmowanie ważnych decyzyj czy to w mozolnej pracy i polityce gospodarczo-finansowej, prowadzonej konsekwentnie i programowo przez p. Wicepremiera, czy to w polityce wewnętrznej, czy wreszcie w polityce zagranicznej, tak pięknie i godnie ukoronowanej przez ostatnie doniosłe wystąpienie p. Ministra Spraw Zagranicznych na historycznym posiedzeniu 5 maja. Widzimy zatem, że parlament nasz w tym pierwszym-już roku kadencji dość dużo miał sposobności do wyczerpującej krytyki działalności Rządu. Z badań tych wyniósł przeświadczenie, że Rząd w tych ciężkich i trudnych latach, jakie przeżywamy, pozytywnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Prace Rządu zyskały i dalsze uznanie poza ścianami parlamentu, bo w całym polskim społeczeństwie, które w dzisiejszej dobie ofiarne i zwarte skupia się z zaufaniem koło Rządu, gotowe na wezwanie Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#StanisławSkoczylas">Obecna uchwała pełnomocnictw dla Rządu będzie dlań zarazem wyrazem zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#StanisławSkoczylas">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
<u xml:id="u-2.11" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
<u xml:id="u-3.2" who="#komentarz">(Głosy: Jednomyślnie.)</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 171 i druk senacki nr 96).</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma s. Dobaczewski.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 171 i druk senacki nr 96).</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#BogusławMiedziński">Jako sprawozdawca głos ma s. Dobaczewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SDobaczewski">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu dnia 8 maja rozpatrzyła projekt ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk senacki nr 96, druk sejmowy nr 171).</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SDobaczewski">Projekt ustawy przewiduje zwiększenie wydatków w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych w § 2 — Wyposażenie — działu 1 o 2 miliony zł.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SDobaczewski">Projektowany kredyt posiada ten sam charakter, jaki nosiły poprzednio uchwalane kredyty na cele wojskowe. Jest on związany z wypadkami politycznymi, których świadkami i uczestnikami byliśmy we wrześniu i październiku ubiegłego roku, które doprowadziły do odzyskania Zaolzia. Jeżeli uwzględnimy poprzednio uchwalone dodatkowe kredyty, to ogólna suma uchwalona na potrzeby wojska, poza ustawą budżetową, wyniesie 26 milionów zł. Wszystkie zaś dodatkowe kredyty, przyznane przez Izby ustawodawcze, łącznie z dziś rozpatrywaną ustawą wyniosą zł 65.096 000.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SDobaczewski">Na pokrycie projektowanych wydatków ustawa przewiduje zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 2.000.000 zł. Zwiększenie to jest realne, gdyż mamy już poza sobą okres budżetowy i rzeczywiste wpływy budżetowe są znane. Wpływy z podatku dochodowego wyniosły za ubiegły rok budżetowy 343.109.000 zł, przewyższają więc znacznie preliminowaną w budżecie sumę 295.000.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SDobaczewski">Kredyty dodatkowe już uchwalone, łącznie z kwotą 2.000.000 zł obecnie rozpatrywanych, a czerpiących pokrycie w nadwyżce podatku dochodowego, wynoszą 11300.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SDobaczewski">Nawiasowo chcę zaznaczyć, że dzięki sprzyjającym okolicznościom koniunkturalnym wpływy z podatków bezpośrednich a także wpłaty z monopoli państwowych umożliwiły naszej gospodarce budżetowej w roku ubiegłym nie tylko pokrycie nowych i nieprzewidzianych potrzeb, ale także pokrycie niedoboru innych części budżetowych, jak np. wpływów z przedsiębiorstw państwowych, które wpłaciły zaledwie 62% preliminowanych sum. Ubytek powstały pokryły zwiększone wpływy z podatków bezpośrednich i zwiększone wpływy z monopoli państwowych. Z podatków bezpośrednich wpłynęło 829.000.000 zł zamiast preliminowanych 751.000.000 zł. — nadwyżka 78.000.000 zł. Monopole państwowe wpłaciły zamiast preliminowanych 692 milionów zł — 721 milionów. W ten sposób budżet z roku ubiegłego został zamknięty według prowizorycznych na razie obliczeń pewną nadwyżką.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SDobaczewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i zaaprobowanym przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#EugeniuszDobaczewski">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu dnia 8 maja rozpatrzyła projekt ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk senacki nr 96, druk sejmowy nr 171).</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#EugeniuszDobaczewski">Projekt ustawy przewiduje zwiększenie wydatków w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych w § 2 — Wyposażenie — działu 1 o 2 miliony zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#EugeniuszDobaczewski">Projektowany kredyt posiada ten sam charakter, jaki nosiły poprzednio uchwalane kredyty na cele wojskowe. Jest on związany z wypadkami politycznymi, których świadkami i uczestnikami byliśmy we wrześniu i październiku ubiegłego roku, które doprowadziły do odzyskania Zaolzia. Jeżeli uwzględnimy poprzednio uchwalone dodatkowe kredyty, to ogólna suma uchwalona na potrzeby wojska, poza ustawą budżetową, wyniesie 26 milionów zł. Wszystkie zaś dodatkowe kredyty, przyznane przez Izby ustawodawcze, łącznie z dziś rozpatrywaną ustawą wyniosą zł 65.096 000.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#EugeniuszDobaczewski">Na pokrycie projektowanych wydatków ustawa przewiduje zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 2.000.000 zł. Zwiększenie to jest realne, gdyż mamy już poza sobą okres budżetowy i rzeczywiste wpływy budżetowe są znane. Wpływy z podatku dochodowego wyniosły za ubiegły rok budżetowy 343.109.000 zł, przewyższają więc znacznie preliminowaną w budżecie sumę 295.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#EugeniuszDobaczewski">Kredyty dodatkowe już uchwalone, łącznie z kwotą 2.000.000 zł obecnie rozpatrywanych, a czerpiących pokrycie w nadwyżce podatku dochodowego, wynoszą 11300.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#EugeniuszDobaczewski">Nawiasowo chcę zaznaczyć, że dzięki sprzyjającym okolicznościom koniunkturalnym wpływy z podatków bezpośrednich a także wpłaty z monopoli państwowych umożliwiły naszej gospodarce budżetowej w roku ubiegłym nie tylko pokrycie nowych i nieprzewidzianych potrzeb, ale także pokrycie niedoboru innych części budżetowych, jak np. wpływów z przedsiębiorstw państwowych, które wpłaciły zaledwie 62% preliminowanych sum. Ubytek powstały pokryły zwiększone wpływy z podatków bezpośrednich i zwiększone wpływy z monopoli państwowych. Z podatków bezpośrednich wpłynęło 829.000.000 zł zamiast preliminowanych 751.000.000 zł. — nadwyżka 78.000.000 zł. Monopole państwowe wpłaciły zamiast preliminowanych 692 milionów zł — 721 milionów. W ten sposób budżet z roku ubiegłego został zamknięty według prowizorycznych na razie obliczeń pewną nadwyżką.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#EugeniuszDobaczewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i zaaprobowanym przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność (druk sejmowy nr 104 i druk senacki nr 97) — sprawozdawca s. Dobaczewski.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność (druk sejmowy nr 104 i druk senacki nr 97) — sprawozdawca s. Dobaczewski.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
- <u xml:id="u-6.0" who="#SDobaczewski">W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność.</u>
- <u xml:id="u-6.1" who="#SDobaczewski">Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r został ustanowiony Krzyż Zasługi za Dzielność, który mógł być nadawany funkcjonariuszom Policji Państwowej, oficerom i szeregowym korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszom Straży Celnej celem szczególnego wyróżnienia za czyny spełniane w specjalnie ciężkich warunkach z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, a to w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz życia i mienia obywateli. Krzyż Zasługi za Dzielność ma tylko jeden stopień i może być nadawany jednej osobie trzykrotnie. Do Krzyża Zasługi za Dzielność jest przywiązana pensja roczna w wysokości 200 zł i może być przyznawana tylko dwukrotnie.</u>
- <u xml:id="u-6.2" who="#SDobaczewski">Na podstawie obecnie obowiązującego rozporządzenia Krzyż Zasługi za Dzielność nadaje Prezes Rady Ministrów na podstawie wniosku Ministra Spraw Wewnętrznych w odniesieniu do funkcjonariuszów Policji Państwowej jak również oficerów i szeregowych Korpusu Ochrony Pogranicza, a wniosku Ministra Skarbu w odniesieniu do funkcjonariuszów Straży Celnej względnie Straży Granicznej.</u>
- <u xml:id="u-6.3" who="#SDobaczewski">Omawiane rozporządzenie Prezydenta zostało dalszym rozporządzeniem z dnia 27 października 1933 r. rozciągnięte na policję województwa śląskiego z tym, że Krzyże Zasługi, nadane funkcjonariuszom policji śląskiej przed wejściem w życie noweli, miały być wymienione na Krzyże Zasługi za Dzielność.</u>
- <u xml:id="u-6.4" who="#SDobaczewski">Nadmieniam, że Krzyż Zasługi za Dzielność nadawany jest bardzo ostrożnie i rzeczywiście tylko w wypadkach szczególnego wyróżnienia za czyny, określone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej. Do dnia 31 grudnia 1938 r. nadano Krzyż 375 osobom.</u>
- <u xml:id="u-6.5" who="#SDobaczewski">Obowiązujące dotychczas rozporządzenie nie przewiduje możności nadawania Krzyża Zasługi za Dzielność żołnierzom Sił Zbrojnych i Marynarki Wojennej oraz nie ustala kolejności noszenia tego Krzyża. Jak wykazały niedawne wypadki, wszyscy żołnierze Sił Zbrojnych, mimo nieistnienia stanu wojennego, narażają zdrowie i życie w obronie granic Państwa. Poza tym wszyscy żołnierze mogą być w każdej chwili powołani do obrony prawa oraz życia i mienia obywateli w formie asystencji, a w tych wypadkach działalność oddziałów wojskowych niczym nie różni się od działalności organów bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.0" who="#EugeniuszDobaczewski">W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#EugeniuszDobaczewski">Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r został ustanowiony Krzyż Zasługi za Dzielność, który mógł być nadawany funkcjonariuszom Policji Państwowej, oficerom i szeregowym korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszom Straży Celnej celem szczególnego wyróżnienia za czyny spełniane w specjalnie ciężkich warunkach z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, a to w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz życia i mienia obywateli. Krzyż Zasługi za Dzielność ma tylko jeden stopień i może być nadawany jednej osobie trzykrotnie. Do Krzyża Zasługi za Dzielność jest przywiązana pensja roczna w wysokości 200 zł i może być przyznawana tylko dwukrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#EugeniuszDobaczewski">Na podstawie obecnie obowiązującego rozporządzenia Krzyż Zasługi za Dzielność nadaje Prezes Rady Ministrów na podstawie wniosku Ministra Spraw Wewnętrznych w odniesieniu do funkcjonariuszów Policji Państwowej jak również oficerów i szeregowych Korpusu Ochrony Pogranicza, a wniosku Ministra Skarbu w odniesieniu do funkcjonariuszów Straży Celnej względnie Straży Granicznej.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#EugeniuszDobaczewski">Omawiane rozporządzenie Prezydenta zostało dalszym rozporządzeniem z dnia 27 października 1933 r. rozciągnięte na policję województwa śląskiego z tym, że Krzyże Zasługi, nadane funkcjonariuszom policji śląskiej przed wejściem w życie noweli, miały być wymienione na Krzyże Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#EugeniuszDobaczewski">Nadmieniam, że Krzyż Zasługi za Dzielność nadawany jest bardzo ostrożnie i rzeczywiście tylko w wypadkach szczególnego wyróżnienia za czyny, określone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej. Do dnia 31 grudnia 1938 r. nadano Krzyż 375 osobom.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#EugeniuszDobaczewski">Obowiązujące dotychczas rozporządzenie nie przewiduje możności nadawania Krzyża Zasługi za Dzielność żołnierzom Sił Zbrojnych i Marynarki Wojennej oraz nie ustala kolejności noszenia tego Krzyża. Jak wykazały niedawne wypadki, wszyscy żołnierze Sił Zbrojnych, mimo nieistnienia stanu wojennego, narażają zdrowie i życie w obronie granic Państwa. Poza tym wszyscy żołnierze mogą być w każdej chwili powołani do obrony prawa oraz życia i mienia obywateli w formie asystencji, a w tych wypadkach działalność oddziałów wojskowych niczym nie różni się od działalności organów bezpieczeństwa.</u>
<u xml:id="u-6.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
- <u xml:id="u-6.7" who="#SDobaczewski">Przedstawiony projekt rozszerza zakres osób, które mogą otrzymać Krzyż Zasługi za Dzielność, na wszystkich żołnierzy. Dotychczas, jak już wspomniałem, mieli do tego prawo tylko żołnierze K.O.P.-U. Ponadto projekt określa miejsce noszenia krzyża, podnosząc go w hierarchii przez wysunięcie go przed złoty Krzyż Zasługi i zbliżając go do odznaczeń za czyny bojowe. Uzasadnione to jest charakterem czynów nagradzanych Krzyżem Zasługi za Dzielność.</u>
- <u xml:id="u-6.8" who="#SDobaczewski">Zgodnie z powyższymi przesłankami art. 1 otrzymuje brzmienie, tak jak to Panowie Senatorowie mają w druku nr 104. Następnie po art. 5 dodany jest art. 5a, ustanawiający miejsce noszenia Krzyża. Inne zmiany są już tylko dostosowane do tych zmian zasadniczych.</u>
- <u xml:id="u-6.9" who="#SDobaczewski">Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i Komisję Wojskową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#EugeniuszDobaczewski">Przedstawiony projekt rozszerza zakres osób, które mogą otrzymać Krzyż Zasługi za Dzielność, na wszystkich żołnierzy. Dotychczas, jak już wspomniałem, mieli do tego prawo tylko żołnierze K.O.P.-U. Ponadto projekt określa miejsce noszenia krzyża, podnosząc go w hierarchii przez wysunięcie go przed złoty Krzyż Zasługi i zbliżając go do odznaczeń za czyny bojowe. Uzasadnione to jest charakterem czynów nagradzanych Krzyżem Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#EugeniuszDobaczewski">Zgodnie z powyższymi przesłankami art. 1 otrzymuje brzmienie, tak jak to Panowie Senatorowie mają w druku nr 104. Następnie po art. 5 dodany jest art. 5a, ustanawiający miejsce noszenia Krzyża. Inne zmiany są już tylko dostosowane do tych zmian zasadniczych.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#EugeniuszDobaczewski">Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i Komisję Wojskową Senatu.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
- <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszałekPawelec">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszałekPawelec">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę (druki senackie nr 82 i 95) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
- <u xml:id="u-7.3" who="#WicemarszałekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-7.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#AlojzyPawelec">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#AlojzyPawelec">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę (druki senackie nr 82 i 95) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#AlojzyPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
- <u xml:id="u-8.0" who="#SSiciński">Wysoki Senacie! Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, którą mam zaszczyt w imieniu Komisji Wojskowej referować, przenosi nas w zaranie odzyskanej niepodległości i związanych z tym walk, w których niepoślednią a zaszczytną rolę odegrali ochotnicy wojenni, krwawiąc się na polach bitew. Może jeszcze większą zasługę ochotników widzę w tych czasach w podniesieniu morale naszych oddziałów, walczących z dużą przewagą wroga, co się wybitnie uwydatniło, zwłaszcza w r. 1920, kiedy byliśmy spychani z naszego frontu wschodniego przez hordy kawalerii nieprzyjacielskiej. W walkach tych, jak i w późniejszej naszej ofensywie na wschodzie ochotnicy, rozsiani po wszystkich oddziałach walczących czy też zgromadzeni w dywizji ochotniczej pułkownika Koca, zawsze wykazywali taki hart ducha, że nie było dla nich dość trudnych działań i rozkazów do wykonania.</u>
- <u xml:id="u-8.1" who="#SSiciński">Dlatego też słusznym i na czasie jest projekt ustawy, wniesiony do Sejmu przez p. Stefana Klimkiewicza i towarzyszy, by w dwudziestolecie odzyskania niepodległości wynagrodzić zasługi tych ochotników z lat 1918–1921, którzy rzucili ławy szkolne czy akademickie sale wykładowe, względnie oderwali się od pługa czy warsztatu pracy i sami, nie wzywani poszli, by złożyć daninę krwi i trudu. Nagrodą tą ma być ustanowiony przez nas Ochotniczy Krzyż i Medal za wojnę, nagrodą głównie moralną, bo w myśl zasady „wedle stawu grobla” nie stać nas na wynagrodzenie materialne wszystkich obywateli, którzy się do zdobycia lub utrwalenia niepodległości przyczynili. Zresztą wielka część ochotników z tych lat została uwzględniona czy to przy nadaniu osad wojskowych, czy z tytułu otrzymania innych orderów i krzyżów wojskowych nabyła prawo do przywilejów przywiązanych do tych orderów, więc przynajmniej częściowo słuszne nieraz żale byłych ochotników zostały uwzględnione. O wysokim zainteresowaniu społeczeństwa omawianą ustawą świadczą dziesiątki listów i memoriałów, które, jako referent tej ustawy, otrzymałem. Oczywiście, nie wszystkie rady i żądania mogły być uwzględnione. Trudno w ustawie przewidzieć wszystkie ewentualności, które by wszystkich zadowolniły. Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, stanowiąca wysokie odznaczenie w hierarchii orderów wojskowych, bo zaraz po Krzyżu Walecznych, czyni zadość chociaż w części słusznym ambicjom byłych ochotników wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-8.2" who="#SSiciński">A teraz, Wysoka Izbo, przejdę do zreferowania tekstu omawianej ustawy (druk senacki nr 82 i druki sejmowe nr 97 i 168) oraz do poprawek przyjętych przez Senacką Komisję Wojskową (druk nr 95).</u>
- <u xml:id="u-8.3" who="#SSiciński">Art. 1 ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę mówi: „(1) Ustanawia się Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę dla odznaczenia osób, które pełniąc służbę ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie niepodległości Ojczyzny. (2) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę mają charakter odznaczenia wojskowego”. Do art. 1 Komisja Wojskowa przyjęła następującą poprawkę: W art. 1 w ust. (1): wyrazy: „ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie” zastępuje się wyrazami: „ochotniczo w latach 1918–1921, przyczyniły się do ugruntowania”.</u>
- <u xml:id="u-8.4" who="#SSiciński">Art. 2 został przyjęty przez senacką Komisję Wojskową bez zmian. Art. 2 brzmi:</u>
- <u xml:id="u-8.5" who="#SSiciński">„(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę o wymiarach 4,2Ks4,2 cm składa się z czterech równych, rozszerzonych na krańcach ramion o przekroju spłaszczonego ośmioboku i związanych po środku sześcianem.</u>
- <u xml:id="u-8.6" who="#SSiciński">(2) Krzyż wykonany jest ze stali.</u>
- <u xml:id="u-8.7" who="#SSiciński">(3) Na ramionach poprzecznych Krzyża wyryty jest poziomo napis: „Ochotnikowi Wojennemu”, na ramionach pionowych — data „1918–1921”, w środku zaś skrzyżowania ramion znajduje się wizerunek orła z białej emalii.</u>
- <u xml:id="u-8.8" who="#SSiciński">(4) Medal Ochotniczy za Wojnę ze stali o średnicy 3,8 cm przedstawia na czołowej stronie w polu środkowym wizerunek orła, dookoła którego jest umieszczony napis: „Ochotnikowi Wojennemu” i data „1918–1921”; na odwrocie żołnierz w hełmie z karabinem w otoku z liści dębowych.</u>
- <u xml:id="u-8.9" who="#SSiciński">(5) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę nosi się na wstążce szerokości 3,7 cm o barwach biało-czerwonych”. Art. 3: „Krzyż Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), jeżeli albo:</u>
- <u xml:id="u-8.10" who="#SSiciński">1) poległy lub były ranne na polu bitwy;</u>
- <u xml:id="u-8.11" who="#SSiciński">2) zostały odznaczone Krzyżem Virtuti Militari lub Krzyżem Walecznych;</u>
- <u xml:id="u-8.12" who="#SSiciński">3) służyły czynnie 3 miesiące, w tym co najmniej 2 miesiące w oddziałach walczących na froncie”.</u>
- <u xml:id="u-8.13" who="#SSiciński">Do art. 3 Komisja Wojskowa przyjęła i proponuje Wysokiemu Senatowi następujące poprawki: wyraz „osobom” zastępuje się wyrazem „ochotnikom”, w punkcie 3 po wyrazach: „na froncie” dodaje się wyrazy: „lub 6 miesięcy na stanowiskach instruktora w szkołach wojskowych broni i w obozach szkolnych”. Tę poprawkę Komisja Wojskowa przyjęła ze względu na to, że szereg oficerów i podoficerów zostało wyznaczonych rozkazem Ministra Spraw Wojskowych jako instruktorzy do szkół wojskowych i wojskowych obozów ćwiczebnych. Poprzedni, przyjęty przez Sejm art. 3 ustawy nie przewidywał odznaczenia tych instruktorów, czym robiło by się krzywdę ludziom, którzy w myśl rozkazu otrzymanego, a bardzo często wbrew swej woli nie mogli być na froncie, tylko musieli pełnić inną funkcję, funkcję instruktora, nie mniej ważną i nie mniej cenną.</u>
- <u xml:id="u-8.14" who="#SSiciński">Art. 4 brzmi: „Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), które nie zostały objęte Krzyżem Ochotniczym za Wojnę, a czas ich służby wynosi co najmniej jeden miesiąc”. — Komisja Wojskowa zmieniła wyraz: „osobom” na „ochotnikom”.</u>
- <u xml:id="u-8.15" who="#SSiciński">Art. 5 został przyjęty bez zmian. „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę nadaje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów. (2) Medal Ochotniczy za Wojnę nadaje Minister Spraw Wojskowych”.</u>
- <u xml:id="u-8.16" who="#SSiciński">Art. 6. „(1) Odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę otrzymują oprócz odpowiedniej odznaki dyplom i legitymację.</u>
- <u xml:id="u-8.17" who="#SSiciński">(2) Przygotowanie dyplomu i legitymacji oraz wydanie odznak, które osoby odznaczone nabywają na koszt własny, zarządza Minister Spraw Wojskowych.</u>
- <u xml:id="u-8.18" who="#SSiciński">(3) Wykazy odznaczonych będą ogłaszane w gazecie rządowej.</u>
- <u xml:id="u-8.19" who="#SSiciński">Art. 7. Przyjęty jest bez zmiany. Brzmi on: „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę zajmuje w kolejności orderów i odznaczeń polskich miejsce po Krzyżu Walecznych, a przed Krzyżem Zasługi za Dzielność (2) Medal Ochotniczy za Wojnę zajmuje miejsce po Medalu Niepodległości, a przed Srebrnym Krzyżem Zasługi”.</u>
- <u xml:id="u-8.20" who="#SSiciński">Art. 8. „Osoby, odznaczone Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach mają pierwszeństwo w zatrudnieniu, a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”. — Komisja Wojskowa Senatu art. 8 nadała następujące brzmienie: „Art. 8. Ochotnicy, odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach fachowych z osobami nieodznaczonymi, mają pierwszeństwo w otrzymaniu pracy”. Skreślono więc słowa: „a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”, aby nie stwarzać możliwości interpretowania tego artykułu.</u>
- <u xml:id="u-8.21" who="#SSiciński">Art. 9. „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany najpóźniej do dnia 11 listopada 1943 r. na podstawie zgłoszeń, złożonych do dnia 1 kwietnia 1941 r.”. Artykuł ten przyjęto bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-8.22" who="#SSiciński">Art. 10. „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się z mocy prawomocnego wyroku sądowego, powodującego utratę publicznych lub obywatelskich praw honorowych oraz za czyny nie licujące z honorem”. Komisja Wojskowa Senatu nadała temu artykułowi brzmienie następujące: „(1) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się w razie prawomocnego skazania na karę dodatkową utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych.</u>
- <u xml:id="u-8.23" who="#SSiciński">(2) O utracie Krzyża lub Medalu Ochotniczego za Wojnę ogłasza się w gazecie rządowej.</u>
- <u xml:id="u-8.24" who="#SSiciński">(3) Odebranie dyplomu, odznaki i legitymacji dokonywują władze administracji ogólnej”.</u>
- <u xml:id="u-8.25" who="#SSiciński">Art. 11 skreśla się. W związku ze skreśleniem art. 11, art. 12 i 13 otrzymują numerację: art. 11 i art. 12.</u>
- <u xml:id="u-8.26" who="#SSiciński">Prócz tego Komisja Wojskowa Senatu uchwaliła następującą rezolucję do tej ustawy: „Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia”. W imieniu Komisji Wojskowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 82), razem z poprawkami przed chwilą referowanymi.</u>
+ <u xml:id="u-8.0" who="#StanisławSiciński">Wysoki Senacie! Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, którą mam zaszczyt w imieniu Komisji Wojskowej referować, przenosi nas w zaranie odzyskanej niepodległości i związanych z tym walk, w których niepoślednią a zaszczytną rolę odegrali ochotnicy wojenni, krwawiąc się na polach bitew. Może jeszcze większą zasługę ochotników widzę w tych czasach w podniesieniu morale naszych oddziałów, walczących z dużą przewagą wroga, co się wybitnie uwydatniło, zwłaszcza w r. 1920, kiedy byliśmy spychani z naszego frontu wschodniego przez hordy kawalerii nieprzyjacielskiej. W walkach tych, jak i w późniejszej naszej ofensywie na wschodzie ochotnicy, rozsiani po wszystkich oddziałach walczących czy też zgromadzeni w dywizji ochotniczej pułkownika Koca, zawsze wykazywali taki hart ducha, że nie było dla nich dość trudnych działań i rozkazów do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#StanisławSiciński">Dlatego też słusznym i na czasie jest projekt ustawy, wniesiony do Sejmu przez p. Stefana Klimkiewicza i towarzyszy, by w dwudziestolecie odzyskania niepodległości wynagrodzić zasługi tych ochotników z lat 1918–1921, którzy rzucili ławy szkolne czy akademickie sale wykładowe, względnie oderwali się od pługa czy warsztatu pracy i sami, nie wzywani poszli, by złożyć daninę krwi i trudu. Nagrodą tą ma być ustanowiony przez nas Ochotniczy Krzyż i Medal za wojnę, nagrodą głównie moralną, bo w myśl zasady „wedle stawu grobla” nie stać nas na wynagrodzenie materialne wszystkich obywateli, którzy się do zdobycia lub utrwalenia niepodległości przyczynili. Zresztą wielka część ochotników z tych lat została uwzględniona czy to przy nadaniu osad wojskowych, czy z tytułu otrzymania innych orderów i krzyżów wojskowych nabyła prawo do przywilejów przywiązanych do tych orderów, więc przynajmniej częściowo słuszne nieraz żale byłych ochotników zostały uwzględnione. O wysokim zainteresowaniu społeczeństwa omawianą ustawą świadczą dziesiątki listów i memoriałów, które, jako referent tej ustawy, otrzymałem. Oczywiście, nie wszystkie rady i żądania mogły być uwzględnione. Trudno w ustawie przewidzieć wszystkie ewentualności, które by wszystkich zadowolniły. Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, stanowiąca wysokie odznaczenie w hierarchii orderów wojskowych, bo zaraz po Krzyżu Walecznych, czyni zadość chociaż w części słusznym ambicjom byłych ochotników wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#StanisławSiciński">A teraz, Wysoka Izbo, przejdę do zreferowania tekstu omawianej ustawy (druk senacki nr 82 i druki sejmowe nr 97 i 168) oraz do poprawek przyjętych przez Senacką Komisję Wojskową (druk nr 95).</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#StanisławSiciński">Art. 1 ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę mówi: „(1) Ustanawia się Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę dla odznaczenia osób, które pełniąc służbę ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie niepodległości Ojczyzny. (2) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę mają charakter odznaczenia wojskowego”. Do art. 1 Komisja Wojskowa przyjęła następującą poprawkę: W art. 1 w ust. (1): wyrazy: „ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie” zastępuje się wyrazami: „ochotniczo w latach 1918–1921, przyczyniły się do ugruntowania”.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#StanisławSiciński">Art. 2 został przyjęty przez senacką Komisję Wojskową bez zmian. Art. 2 brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#StanisławSiciński">„(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę o wymiarach 4,2Ks4,2 cm składa się z czterech równych, rozszerzonych na krańcach ramion o przekroju spłaszczonego ośmioboku i związanych po środku sześcianem.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#StanisławSiciński">(2) Krzyż wykonany jest ze stali.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#StanisławSiciński">(3) Na ramionach poprzecznych Krzyża wyryty jest poziomo napis: „Ochotnikowi Wojennemu”, na ramionach pionowych — data „1918–1921”, w środku zaś skrzyżowania ramion znajduje się wizerunek orła z białej emalii.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#StanisławSiciński">(4) Medal Ochotniczy za Wojnę ze stali o średnicy 3,8 cm przedstawia na czołowej stronie w polu środkowym wizerunek orła, dookoła którego jest umieszczony napis: „Ochotnikowi Wojennemu” i data „1918–1921”; na odwrocie żołnierz w hełmie z karabinem w otoku z liści dębowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#StanisławSiciński">(5) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę nosi się na wstążce szerokości 3,7 cm o barwach biało-czerwonych”. Art. 3: „Krzyż Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), jeżeli albo:</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#StanisławSiciński">1) poległy lub były ranne na polu bitwy;</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#StanisławSiciński">2) zostały odznaczone Krzyżem Virtuti Militari lub Krzyżem Walecznych;</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#StanisławSiciński">3) służyły czynnie 3 miesiące, w tym co najmniej 2 miesiące w oddziałach walczących na froncie”.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#StanisławSiciński">Do art. 3 Komisja Wojskowa przyjęła i proponuje Wysokiemu Senatowi następujące poprawki: wyraz „osobom” zastępuje się wyrazem „ochotnikom”, w punkcie 3 po wyrazach: „na froncie” dodaje się wyrazy: „lub 6 miesięcy na stanowiskach instruktora w szkołach wojskowych broni i w obozach szkolnych”. Tę poprawkę Komisja Wojskowa przyjęła ze względu na to, że szereg oficerów i podoficerów zostało wyznaczonych rozkazem Ministra Spraw Wojskowych jako instruktorzy do szkół wojskowych i wojskowych obozów ćwiczebnych. Poprzedni, przyjęty przez Sejm art. 3 ustawy nie przewidywał odznaczenia tych instruktorów, czym robiło by się krzywdę ludziom, którzy w myśl rozkazu otrzymanego, a bardzo często wbrew swej woli nie mogli być na froncie, tylko musieli pełnić inną funkcję, funkcję instruktora, nie mniej ważną i nie mniej cenną.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#StanisławSiciński">Art. 4 brzmi: „Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), które nie zostały objęte Krzyżem Ochotniczym za Wojnę, a czas ich służby wynosi co najmniej jeden miesiąc”. — Komisja Wojskowa zmieniła wyraz: „osobom” na „ochotnikom”.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#StanisławSiciński">Art. 5 został przyjęty bez zmian. „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę nadaje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów. (2) Medal Ochotniczy za Wojnę nadaje Minister Spraw Wojskowych”.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#StanisławSiciński">Art. 6. „(1) Odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę otrzymują oprócz odpowiedniej odznaki dyplom i legitymację.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#StanisławSiciński">(2) Przygotowanie dyplomu i legitymacji oraz wydanie odznak, które osoby odznaczone nabywają na koszt własny, zarządza Minister Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#StanisławSiciński">(3) Wykazy odznaczonych będą ogłaszane w gazecie rządowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#StanisławSiciński">Art. 7. Przyjęty jest bez zmiany. Brzmi on: „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę zajmuje w kolejności orderów i odznaczeń polskich miejsce po Krzyżu Walecznych, a przed Krzyżem Zasługi za Dzielność (2) Medal Ochotniczy za Wojnę zajmuje miejsce po Medalu Niepodległości, a przed Srebrnym Krzyżem Zasługi”.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#StanisławSiciński">Art. 8. „Osoby, odznaczone Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach mają pierwszeństwo w zatrudnieniu, a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”. — Komisja Wojskowa Senatu art. 8 nadała następujące brzmienie: „Art. 8. Ochotnicy, odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach fachowych z osobami nieodznaczonymi, mają pierwszeństwo w otrzymaniu pracy”. Skreślono więc słowa: „a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”, aby nie stwarzać możliwości interpretowania tego artykułu.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#StanisławSiciński">Art. 9. „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany najpóźniej do dnia 11 listopada 1943 r. na podstawie zgłoszeń, złożonych do dnia 1 kwietnia 1941 r.”. Artykuł ten przyjęto bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#StanisławSiciński">Art. 10. „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się z mocy prawomocnego wyroku sądowego, powodującego utratę publicznych lub obywatelskich praw honorowych oraz za czyny nie licujące z honorem”. Komisja Wojskowa Senatu nadała temu artykułowi brzmienie następujące: „(1) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się w razie prawomocnego skazania na karę dodatkową utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#StanisławSiciński">(2) O utracie Krzyża lub Medalu Ochotniczego za Wojnę ogłasza się w gazecie rządowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#StanisławSiciński">(3) Odebranie dyplomu, odznaki i legitymacji dokonywują władze administracji ogólnej”.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#StanisławSiciński">Art. 11 skreśla się. W związku ze skreśleniem art. 11, art. 12 i 13 otrzymują numerację: art. 11 i art. 12.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#StanisławSiciński">Prócz tego Komisja Wojskowa Senatu uchwaliła następującą rezolucję do tej ustawy: „Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia”. W imieniu Komisji Wojskowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 82), razem z poprawkami przed chwilą referowanymi.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
- <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszałekPawelec">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu jest zapisany s. Rembieliński.</u>
+ <u xml:id="u-9.0" who="#AlojzyPawelec">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#AlojzyPawelec">Do głosu jest zapisany s. Rembieliński.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
- <u xml:id="u-10.0" who="#SRembieliński">Wysoka Izbo! Wypowiadam się zarówno za poprawkami, jak i z rezolucją. Jeśli zabieram tutaj głos, to dlatego tylko, ażeby w kilku słowach wskazać na ważność rezolucji o zrównaniu ochotników, odznaczonych Krzyżem Ochotniczym, z niepodległościowcami, jak również wskazać i na to, że nie chcielibyśmy traktować tej rezolucji jako jakiegoś pium desiderium, które się uchwala, ażeby mieć spokój sumienia w myśl zasady: dixi et salvavi animam meam, ale jako rzecz istotnie ważną, o której wykonanie będziemy Wysoki Rząd pytać i której wykonania będziemy oczekiwać.</u>
- <u xml:id="u-10.1" who="#SRembieliński">Dlaczego tę rzecz uważam za ważną? Dlaczego uważam za ważne podciągnięcie ochotników do rangi niepodległościowców? Dlatego po prostu, że byli niepodległościowcami, że wojna ta była wojną o niepodległość. W przyszłości może Polska będzie prowadzić wojnę o wielkość, o potęgę, ale ta wojna była wojną o niepodległość. Jeśli byśmy przyjęli inną koncepcję i uważali, że walka o niepodległość skończyła się z dniem 11 listopada 1918 r., to bylibyśmy zdania, że np. powstanie listopadowe nie było walką o niepodległość od dnia 29 listopada 1830 r., bo z chwilą, kiedy powstał jakiś samodzielny ośrodek władzy i niezależna część terytorium narodowego, można by uważać, że powstało państwo. Nie, była to dalej walka o niepodległość, a uważając za niepodległościowców tych, co bili się pod Grochowem i Ostrołęką, tak samo za nich uważać musimy tych żołnierzy, którzy bili się o niepodległość w r. 1918 i 1920.</u>
- <u xml:id="u-10.2" who="#SRembieliński">Wypowiadany jest tu argument natury finansowej. Można by rzec po prostu: no, to trudno, tego rodzaju ciężary Państwo musi ponosić; jeżeli są pewne ciężary finansowe dla Państwa, związane np. z Krzyżem Virtuti Militari, to przecież nie można chcieć, aby tych bohaterów było mniej, niż było. Ale nie chcę tak argumentować, chodzi mi o co innego, o moralną stronę sprawy. Jeżeli istotnie trudno będzie Państwu te ciężary finansowe ponieść, to niechaj wniesie ustawę o ograniczeniu przywilejów materialnych także dla niepodległościowców, ale niech zrówna obie kategorie, niech obie te kategorie mają jednakowe przywileje, dlatego że tak wymaga sprawiedliwość. Ofiarę materialną chętnie na pewno poniosą niepodległościowcy i chętnie poniesiemy i my wszyscy. Nagrodę zresztą swoją to pokolenie ochotników już miało, chodzi więc tu tylko o stronę moralną tego zrównania, o stronę wychowawczą. Chciałbym stwierdzić, że w ogóle ta strona wychowawcza dla przyszłych pokoleń jest tutaj najważniejsza. My sami możemy patrzeć najskromniej na odznaczenia nasze, ale mają one znaczenie dla potomnych, tak jak i dla naszego pokolenia miały ogromne znaczenie wychowawcze te krzyże Virtuti dziadów i pradziadów, które otrzymali za walki w legionach Dąbrowskiego, za walki powstańcze, te odznaczenia i pamiątki, które były szkołą dzielności dla pokoleń ich następców. I to znaczenie ma mieć ten Krzyż Ochotniczy i to jest jego rola wychowawcza, rola szczególnie wielka dlatego, że ochotnicy tej wojny mają co do swojego składu społecznego pewną szczególną cechę. Trzeba stwierdzić, że walki o niepodległość przez cały czas ich trwania, aż do ostatnich walk legionowych włącznie, były walkami w ogromnej większości żywiołu inteligenckiego. Może po raz pierwszy w wielkiej masie lud stanął do boju właśnie w tym momencie roku 1919–1920 i dlatego też. Krzyże te staną się dla przyszłych pokoleń chłopskich pamiątkami walki o niepodległość, toczonej przez ich ojców i dziadów, i tam, po chatach wiejskich, będą szkołą patriotyzmu, tak jak dla pokoleń inteligenckich były szkołą patriotyzmu pamiątki powstańcze ich ojców i dziadów. I dlatego tak szczególne posiada ten Krzyż znaczenie.</u>
- <u xml:id="u-10.3" who="#SRembieliński">A ponieważ w Polsce, w naszym położeniu geograficznym zawsze trzeba będzie szkolić się w dzielności, w bohaterstwie, w odwadze, zawsze trzeba będzie pamięć pięknych czynów wojennych zachowywać, dlatego też ustawa ta tak ogromne wychowawcze ma znaczenie i dlatego to podciągnięcie w hierarchii zasług ochotników, zrównanie ich z niepodległościowcami jest tak niezbędne. Z tego powodu też uważałem za konieczne tych kilka słów tutaj wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-10.0" who="#JanRembieliński">Wysoka Izbo! Wypowiadam się zarówno za poprawkami, jak i z rezolucją. Jeśli zabieram tutaj głos, to dlatego tylko, ażeby w kilku słowach wskazać na ważność rezolucji o zrównaniu ochotników, odznaczonych Krzyżem Ochotniczym, z niepodległościowcami, jak również wskazać i na to, że nie chcielibyśmy traktować tej rezolucji jako jakiegoś pium desiderium, które się uchwala, ażeby mieć spokój sumienia w myśl zasady: dixi et salvavi animam meam, ale jako rzecz istotnie ważną, o której wykonanie będziemy Wysoki Rząd pytać i której wykonania będziemy oczekiwać.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#JanRembieliński">Dlaczego tę rzecz uważam za ważną? Dlaczego uważam za ważne podciągnięcie ochotników do rangi niepodległościowców? Dlatego po prostu, że byli niepodległościowcami, że wojna ta była wojną o niepodległość. W przyszłości może Polska będzie prowadzić wojnę o wielkość, o potęgę, ale ta wojna była wojną o niepodległość. Jeśli byśmy przyjęli inną koncepcję i uważali, że walka o niepodległość skończyła się z dniem 11 listopada 1918 r., to bylibyśmy zdania, że np. powstanie listopadowe nie było walką o niepodległość od dnia 29 listopada 1830 r., bo z chwilą, kiedy powstał jakiś samodzielny ośrodek władzy i niezależna część terytorium narodowego, można by uważać, że powstało państwo. Nie, była to dalej walka o niepodległość, a uważając za niepodległościowców tych, co bili się pod Grochowem i Ostrołęką, tak samo za nich uważać musimy tych żołnierzy, którzy bili się o niepodległość w r. 1918 i 1920.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#JanRembieliński">Wypowiadany jest tu argument natury finansowej. Można by rzec po prostu: no, to trudno, tego rodzaju ciężary Państwo musi ponosić; jeżeli są pewne ciężary finansowe dla Państwa, związane np. z Krzyżem Virtuti Militari, to przecież nie można chcieć, aby tych bohaterów było mniej, niż było. Ale nie chcę tak argumentować, chodzi mi o co innego, o moralną stronę sprawy. Jeżeli istotnie trudno będzie Państwu te ciężary finansowe ponieść, to niechaj wniesie ustawę o ograniczeniu przywilejów materialnych także dla niepodległościowców, ale niech zrówna obie kategorie, niech obie te kategorie mają jednakowe przywileje, dlatego że tak wymaga sprawiedliwość. Ofiarę materialną chętnie na pewno poniosą niepodległościowcy i chętnie poniesiemy i my wszyscy. Nagrodę zresztą swoją to pokolenie ochotników już miało, chodzi więc tu tylko o stronę moralną tego zrównania, o stronę wychowawczą. Chciałbym stwierdzić, że w ogóle ta strona wychowawcza dla przyszłych pokoleń jest tutaj najważniejsza. My sami możemy patrzeć najskromniej na odznaczenia nasze, ale mają one znaczenie dla potomnych, tak jak i dla naszego pokolenia miały ogromne znaczenie wychowawcze te krzyże Virtuti dziadów i pradziadów, które otrzymali za walki w legionach Dąbrowskiego, za walki powstańcze, te odznaczenia i pamiątki, które były szkołą dzielności dla pokoleń ich następców. I to znaczenie ma mieć ten Krzyż Ochotniczy i to jest jego rola wychowawcza, rola szczególnie wielka dlatego, że ochotnicy tej wojny mają co do swojego składu społecznego pewną szczególną cechę. Trzeba stwierdzić, że walki o niepodległość przez cały czas ich trwania, aż do ostatnich walk legionowych włącznie, były walkami w ogromnej większości żywiołu inteligenckiego. Może po raz pierwszy w wielkiej masie lud stanął do boju właśnie w tym momencie roku 1919–1920 i dlatego też. Krzyże te staną się dla przyszłych pokoleń chłopskich pamiątkami walki o niepodległość, toczonej przez ich ojców i dziadów, i tam, po chatach wiejskich, będą szkołą patriotyzmu, tak jak dla pokoleń inteligenckich były szkołą patriotyzmu pamiątki powstańcze ich ojców i dziadów. I dlatego tak szczególne posiada ten Krzyż znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#JanRembieliński">A ponieważ w Polsce, w naszym położeniu geograficznym zawsze trzeba będzie szkolić się w dzielności, w bohaterstwie, w odwadze, zawsze trzeba będzie pamięć pięknych czynów wojennych zachowywać, dlatego też ustawa ta tak ogromne wychowawcze ma znaczenie i dlatego to podciągnięcie w hierarchii zasług ochotników, zrównanie ich z niepodległościowcami jest tak niezbędne. Z tego powodu też uważałem za konieczne tych kilka słów tutaj wypowiedzieć.</u>
<u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
- <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszałekPawelec">Przystępujemy do głosowania. Do projektu ustawy mamy zmiany, proponowane przez Komisję Wojskową, zawarte w druku nr 95. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam je pod głosowanie łącznie. Nie słyszę sprzeciwu, poddaję poprawki pod głosowanie.</u>
- <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszałekPawelec">Kto jest za ich przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, poprawki zostały uchwalone.</u>
- <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszałekPawelec">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy wraz z uchwalonymi zmianami. Kto jest za jego przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił wraz ze zmianami.</u>
- <u xml:id="u-11.4" who="#WicemarszałekPawelec">Jest jeszcze rezolucja komisji umieszczona w druku nr 95. Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-11.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#AlojzyPawelec">Przystępujemy do głosowania. Do projektu ustawy mamy zmiany, proponowane przez Komisję Wojskową, zawarte w druku nr 95. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam je pod głosowanie łącznie. Nie słyszę sprzeciwu, poddaję poprawki pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#AlojzyPawelec">Kto jest za ich przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, poprawki zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#AlojzyPawelec">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy wraz z uchwalonymi zmianami. Kto jest za jego przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił wraz ze zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#AlojzyPawelec">Jest jeszcze rezolucja komisji umieszczona w druku nr 95. Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
- <u xml:id="u-12.0" who="#SekretarzsBruski">„Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia”.</u>
+ <u xml:id="u-12.0" who="#DawidBruski">„Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia”.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
- <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszałekPawelec">Kto jest za uchwaleniem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszałekPawelec">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych (druki senackie nr 86 i 93) — sprawozdawca s. Semkowicz.</u>
- <u xml:id="u-13.2" who="#WicemarszałekPawelec">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-13.0" who="#AlojzyPawelec">Kto jest za uchwaleniem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#AlojzyPawelec">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych (druki senackie nr 86 i 93) — sprawozdawca s. Semkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#AlojzyPawelec">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
- <u xml:id="u-14.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt rządowy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych, zawarty w drukach sejmowych nr 67 i 129, został uchwalony przez Sejm bez znaczniejszych zmian, skreślono jedynie na wniosek Rządu ustępy b) i c) w punkcie 2 art. 2 (druk sejmowy nr 67) oraz uchwalono ze względu na identyczny charakter złączyć dwa rządowe projekty ustaw (druki sejmowe nr 67 i 129) w jeden akt ustawodawczy. Druk senacki nr 86, przedłożony pp. senatorom, zawiera właśnie połączenie obu projektów z nieznacznymi poprawkami Sejmu, uwidocznionymi w druku sejmowym nr 154. Poprawki te są natury czysto stylistycznej i porządkowej.</u>
- <u xml:id="u-14.1" who="#SSemkowicz">Dobrze się stało, że nieruchomości państwowe, będące pod zarządem różnych ministerstw, zostały objęte ewidencją Ministerstwa Skarbu, mającą na celu ujednolicenie dyspozycji prawnej czy też akcji zbywania tych nieruchomości.</u>
- <u xml:id="u-14.2" who="#SSemkowicz">Jak wynika z uzasadnienia projektu rządowego, ustawa niniejsza przyczyni się przede wszystkim do uporządkowania stanu prawnego niektórych nieruchomości państwowych, będących już w użytkowaniu osób trzecich. Idzie zatem w wielu wypadkach o uregulowanie sprawy własności gruntów, na których już od lat pobudowano różne obiekty i osiedla.</u>
- <u xml:id="u-14.3" who="#SSemkowicz">Projekt ustawy przewiduje:</u>
- <u xml:id="u-14.4" who="#SSemkowicz">a) bezpłatne odstąpienie 9 nieruchomości względnie kompleksów przeważnie diecezjom i parafiom katolickim na cele kościelne, poza tym gminom, związkom powiatowym, samorządowym i społecznym,</u>
- <u xml:id="u-14.5" who="#SSemkowicz">b) sprzedaż 9 nieruchomości za cenę ulgową, tj. niższą od ceny szacunkowej, wreszcie c) sprzedaż 6 zbędnych nieruchomości wraz z zabudowaniami za cenę nie niższą od ceny szacunkowej.</u>
- <u xml:id="u-14.6" who="#SSemkowicz">W ostatniej kategorii znajdują się 3 obiekty, będące własnością przedsiębiorstwa „Państwowy Monopol Tytoniowy”. Sprzedaży tych obiektów ma wedle projektu dokonać dyrekcja Monopolu na warunkach, ustalonych przez Ministra Skarbu.</u>
- <u xml:id="u-14.7" who="#SSemkowicz">Wszystkie obiekty są oszacowane przez Komisję Szacunkową, częściowo zaś będą powtórnie oszacowane przy sprzedaży. Wartość każdego z nich przekracza przeważnie kwotę 100.000 zł, odstąpienie więc lub sprzedaż ich musi być zatwierdzona wedle art. 51 Konstytucji aktem ustawodawczym.</u>
- <u xml:id="u-14.8" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, który referuję, jest tak realny i nieskomplikowany, że nie budzi żadnych zastrzeżeń.</u>
- <u xml:id="u-14.9" who="#SSemkowicz">Jedynie wskutek niedopatrzenia redakcji sejmowej opuszczono przy przestawieniu ustępów wyrazy, określające w jednym wypadku osobę prawną, której nieruchomość ma być bezpłatnie odstąpiona.</u>
- <u xml:id="u-14.10" who="#SSemkowicz">Po rozpatrzeniu wyższego projektu na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dniu 5 maja 1939 r. Komisja Skarbowa wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z następującą zmianą:</u>
- <u xml:id="u-14.11" who="#SSemkowicz">W art. 2 punkt 1 pod lit. f) po końcowych wyrazach: „o łącznej powierzchni 3.599 m” dodaje się wyrazy: „gminie m. Łucka”.</u>
+ <u xml:id="u-14.0" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt rządowy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych, zawarty w drukach sejmowych nr 67 i 129, został uchwalony przez Sejm bez znaczniejszych zmian, skreślono jedynie na wniosek Rządu ustępy b) i c) w punkcie 2 art. 2 (druk sejmowy nr 67) oraz uchwalono ze względu na identyczny charakter złączyć dwa rządowe projekty ustaw (druki sejmowe nr 67 i 129) w jeden akt ustawodawczy. Druk senacki nr 86, przedłożony pp. senatorom, zawiera właśnie połączenie obu projektów z nieznacznymi poprawkami Sejmu, uwidocznionymi w druku sejmowym nr 154. Poprawki te są natury czysto stylistycznej i porządkowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#AleksanderSemkowicz">Dobrze się stało, że nieruchomości państwowe, będące pod zarządem różnych ministerstw, zostały objęte ewidencją Ministerstwa Skarbu, mającą na celu ujednolicenie dyspozycji prawnej czy też akcji zbywania tych nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#AleksanderSemkowicz">Jak wynika z uzasadnienia projektu rządowego, ustawa niniejsza przyczyni się przede wszystkim do uporządkowania stanu prawnego niektórych nieruchomości państwowych, będących już w użytkowaniu osób trzecich. Idzie zatem w wielu wypadkach o uregulowanie sprawy własności gruntów, na których już od lat pobudowano różne obiekty i osiedla.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#AleksanderSemkowicz">Projekt ustawy przewiduje:</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#AleksanderSemkowicz">a) bezpłatne odstąpienie 9 nieruchomości względnie kompleksów przeważnie diecezjom i parafiom katolickim na cele kościelne, poza tym gminom, związkom powiatowym, samorządowym i społecznym,</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#AleksanderSemkowicz">b) sprzedaż 9 nieruchomości za cenę ulgową, tj. niższą od ceny szacunkowej, wreszcie c) sprzedaż 6 zbędnych nieruchomości wraz z zabudowaniami za cenę nie niższą od ceny szacunkowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#AleksanderSemkowicz">W ostatniej kategorii znajdują się 3 obiekty, będące własnością przedsiębiorstwa „Państwowy Monopol Tytoniowy”. Sprzedaży tych obiektów ma wedle projektu dokonać dyrekcja Monopolu na warunkach, ustalonych przez Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#AleksanderSemkowicz">Wszystkie obiekty są oszacowane przez Komisję Szacunkową, częściowo zaś będą powtórnie oszacowane przy sprzedaży. Wartość każdego z nich przekracza przeważnie kwotę 100.000 zł, odstąpienie więc lub sprzedaż ich musi być zatwierdzona wedle art. 51 Konstytucji aktem ustawodawczym.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#AleksanderSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, który referuję, jest tak realny i nieskomplikowany, że nie budzi żadnych zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#AleksanderSemkowicz">Jedynie wskutek niedopatrzenia redakcji sejmowej opuszczono przy przestawieniu ustępów wyrazy, określające w jednym wypadku osobę prawną, której nieruchomość ma być bezpłatnie odstąpiona.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#AleksanderSemkowicz">Po rozpatrzeniu wyższego projektu na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dniu 5 maja 1939 r. Komisja Skarbowa wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z następującą zmianą:</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#AleksanderSemkowicz">W art. 2 punkt 1 pod lit. f) po końcowych wyrazach: „o łącznej powierzchni 3.599 m” dodaje się wyrazy: „gminie m. Łucka”.</u>
<u xml:id="u-14.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
- <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszałekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszałekPawelec">Do rozpatrywanego projektu ustawy uchwaliła komisja jedną zmianę do art. 2, zawartą w druku nr 93. Kto jest za jej uchwaleniem, zechce wstać. Stoi większość. Zmiana do art. 2 projektu ustawy została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszałekPawelec">Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy wraz z tą zmianą, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz ze zmianą uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-15.3" who="#WicemarszałekPawelec">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry (druk sejmowy nr 93 i druk senacki nr 92) — sprawozdawca s. Wielowieyski.</u>
- <u xml:id="u-15.4" who="#WicemarszałekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-15.0" who="#AlojzyPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#AlojzyPawelec">Do rozpatrywanego projektu ustawy uchwaliła komisja jedną zmianę do art. 2, zawartą w druku nr 93. Kto jest za jej uchwaleniem, zechce wstać. Stoi większość. Zmiana do art. 2 projektu ustawy została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#AlojzyPawelec">Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy wraz z tą zmianą, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz ze zmianą uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#AlojzyPawelec">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry (druk sejmowy nr 93 i druk senacki nr 92) — sprawozdawca s. Wielowieyski.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#AlojzyPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
- <u xml:id="u-16.0" who="#SWielowieyski">Wysoki Senacie! W Polsce opłaty od kart do gry zostały wprowadzone w 1920 r. w kwocie 30 mk od talii kart. Z uwagi na stały spadek wartości marki w momentach inflacji opłaty te musiały być ciągle powiększane, w wyniku czego w r. 1923 doszły do wysokości 100.000 marek od talii. Po stabilizacji waluty i wprowadzeniu złotego opłaty od kart do gry zostały w r. 1924 zwaloryzowane w wysokości 1/2 franka, co odpowiadało 1/2 zł od talii kart.</u>
+ <u xml:id="u-16.0" who="#JanuszWielowieyski">Wysoki Senacie! W Polsce opłaty od kart do gry zostały wprowadzone w 1920 r. w kwocie 30 mk od talii kart. Z uwagi na stały spadek wartości marki w momentach inflacji opłaty te musiały być ciągle powiększane, w wyniku czego w r. 1923 doszły do wysokości 100.000 marek od talii. Po stabilizacji waluty i wprowadzeniu złotego opłaty od kart do gry zostały w r. 1924 zwaloryzowane w wysokości 1/2 franka, co odpowiadało 1/2 zł od talii kart.</u>
<u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
- <u xml:id="u-16.2" who="#SWielowieyski">Stan ten trwał do 1931 r., tj. do wprowadzenia ustawy z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171), obowiązującej dotychczas. Na zasadzie postanowień tej ustawy obecne opłaty od kart do gry na rzecz Skarbu Państwa wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach 1 zł 30 gr, od talii ponad 36 kart — 2 zł, od talii kart luksusowych (płótno, jedwab itp.) — 10 zł. Dodatkowe odrębne opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, pobierane w myśl ustawy z dnia 6 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561), obecnie wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach — 40 gr, od talii ponad 36 kart — 60 gr, od talii kart luksusowych — 5 zł.</u>
- <u xml:id="u-16.3" who="#SWielowieyski">Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry Sejm uchwalił w dniu 22 marca br., nowelizując ustawę z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171) i znosząc równocześnie pobieraną dotychczas odrębną opłatę od kart do gry na rzecz Czerwonego Krzyża na zasadzie ustawy z dnia 16 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561).</u>
- <u xml:id="u-16.4" who="#SWielowieyski">Wymieniony projekt ustawy łączy opłaty u dotychczasowej wysokości, pobierane na rzecz Skarbu Państwa, z opłatami, pobieranymi na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, a więc scala te dwa rodzaje danin publicznych od kart do gry, nie wprowadzając żadnych nowych opłat, ani ich nie podwyższając. Poza tym projektowana ustawa ustala opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w wysokości 50% od tych scalonych opłat, a tym samym podwyższa opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża kosztem opłat na rzecz Skarbu Państwa.</u>
- <u xml:id="u-16.5" who="#SWielowieyski">Polski Czerwony Krzyż ma bardzo piękne karty w historii swej pracy, związanej z obroną Państwa, i powiększa zakres swego działania. Powiększenie w ten sposób budżetu Polskiego Czerwonego Krzyża jest podyktowane ważnymi względami, gdyż ostatnio włączono do działalności Polskiego Czerwonego Krzyża ratownictwo lotnicze i przeciwgazowe. Trzeba nadmienić, że dotychczasowe opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża wynosiły około 25% obydwu opłat od kart do gry, natomiast opłaty na rzecz Skarbu Państwa wynosiły około 75%, gdyż w okresie budżetowym 1937/38 do Skarbu Państwa z tego tytułu wpłynęło 634.123 zł, a Polski Czerwony Krzyż w r. 1937 otrzymał 203.000 zł.</u>
- <u xml:id="u-16.6" who="#SWielowieyski">Po wprowadzeniu tej ustawy wpływy na rzecz Czerwonego Krzyża stosunkowo zwiększą się, a natomiast wpływy Skarbu Państwa ulegną zmniejszeniu. Zwiększenie wpływów na korzyść Czerwonego Krzyża z tytułu tej ustawy jest znacznym podniesieniem jego finansów, a dla Skarbu Państwa ten uszczerbek w skali budżetu państwowego nie odgrywa roli.</u>
- <u xml:id="u-16.7" who="#SWielowieyski">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#JanuszWielowieyski">Stan ten trwał do 1931 r., tj. do wprowadzenia ustawy z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171), obowiązującej dotychczas. Na zasadzie postanowień tej ustawy obecne opłaty od kart do gry na rzecz Skarbu Państwa wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach 1 zł 30 gr, od talii ponad 36 kart — 2 zł, od talii kart luksusowych (płótno, jedwab itp.) — 10 zł. Dodatkowe odrębne opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, pobierane w myśl ustawy z dnia 6 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561), obecnie wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach — 40 gr, od talii ponad 36 kart — 60 gr, od talii kart luksusowych — 5 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#JanuszWielowieyski">Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry Sejm uchwalił w dniu 22 marca br., nowelizując ustawę z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171) i znosząc równocześnie pobieraną dotychczas odrębną opłatę od kart do gry na rzecz Czerwonego Krzyża na zasadzie ustawy z dnia 16 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561).</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#JanuszWielowieyski">Wymieniony projekt ustawy łączy opłaty u dotychczasowej wysokości, pobierane na rzecz Skarbu Państwa, z opłatami, pobieranymi na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, a więc scala te dwa rodzaje danin publicznych od kart do gry, nie wprowadzając żadnych nowych opłat, ani ich nie podwyższając. Poza tym projektowana ustawa ustala opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w wysokości 50% od tych scalonych opłat, a tym samym podwyższa opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża kosztem opłat na rzecz Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#JanuszWielowieyski">Polski Czerwony Krzyż ma bardzo piękne karty w historii swej pracy, związanej z obroną Państwa, i powiększa zakres swego działania. Powiększenie w ten sposób budżetu Polskiego Czerwonego Krzyża jest podyktowane ważnymi względami, gdyż ostatnio włączono do działalności Polskiego Czerwonego Krzyża ratownictwo lotnicze i przeciwgazowe. Trzeba nadmienić, że dotychczasowe opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża wynosiły około 25% obydwu opłat od kart do gry, natomiast opłaty na rzecz Skarbu Państwa wynosiły około 75%, gdyż w okresie budżetowym 1937/38 do Skarbu Państwa z tego tytułu wpłynęło 634.123 zł, a Polski Czerwony Krzyż w r. 1937 otrzymał 203.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#JanuszWielowieyski">Po wprowadzeniu tej ustawy wpływy na rzecz Czerwonego Krzyża stosunkowo zwiększą się, a natomiast wpływy Skarbu Państwa ulegną zmniejszeniu. Zwiększenie wpływów na korzyść Czerwonego Krzyża z tytułu tej ustawy jest znacznym podniesieniem jego finansów, a dla Skarbu Państwa ten uszczerbek w skali budżetu państwowego nie odgrywa roli.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#JanuszWielowieyski">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
- <u xml:id="u-17.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-17.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm został przyjęty.</u>
- <u xml:id="u-17.2" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
- <u xml:id="u-17.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
- <u xml:id="u-18.0" who="#SPrzedpełski">Projekt ustawy w sprawie nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) daje możność zrealizowania od dawna wysuwanego przez zrzeszone rolnictwo postulatu ubezpieczenia inwentarza żywego, stanowiącego własność członków spółdzielni i organizacyj rolniczych. Uzasadnienie noweli jest słuszne i życiowe.</u>
- <u xml:id="u-18.1" who="#SPrzedpełski">Nowela nie nasuwa żadnych zastrzeżeń, poza słuszną zresztą uwagą Komisji Skarbowej, która nie wyraża zgody na skreślenie dawnej treści art. 128 rozporządzenia ze względu na to, iż brzmienie jego stanowi podstawę prawną do działu ubezpieczeń prowadzonego przez P.K.O. Wobec tego art. 128 rozporządzenia pozostaje w dawnym brzmieniu jako punkt 1, a projekt noweli jako punkt 2.</u>
- <u xml:id="u-18.2" who="#SPrzedpełski">Ponadto Komisja Skarbowa z własnej inicjatywy projektuje w punkcie 3 art. 128 wprowadzenie, poza omawianym ubezpieczeniem zwierząt hodowlanych, ubezpieczenia zwierząt rzeźnych. Prowadzenie tych ubezpieczeń projektuje się powierzyć powiatowym związkom samorządowym (wydziałom powiatowym) i miastom wydzielonym. W związku z tym przewiduje się możność wprowadzenia przymusu ubezpieczeń zwierząt rzeźnych.</u>
- <u xml:id="u-18.3" who="#SPrzedpełski">Projekt noweli jest zasadniczo słuszny, gdyż uzupełnia luki, jakie były w ubezpieczeniu zwierząt zarówno hodowlanych jak i rzeźnych. Dlatego też wnoszę w imieniu komisji: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 155), a rozpatrzony przez komisję Senatu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 r. — bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-18.0" who="#BolesławPrzedpełski">Projekt ustawy w sprawie nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) daje możność zrealizowania od dawna wysuwanego przez zrzeszone rolnictwo postulatu ubezpieczenia inwentarza żywego, stanowiącego własność członków spółdzielni i organizacyj rolniczych. Uzasadnienie noweli jest słuszne i życiowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#BolesławPrzedpełski">Nowela nie nasuwa żadnych zastrzeżeń, poza słuszną zresztą uwagą Komisji Skarbowej, która nie wyraża zgody na skreślenie dawnej treści art. 128 rozporządzenia ze względu na to, iż brzmienie jego stanowi podstawę prawną do działu ubezpieczeń prowadzonego przez P.K.O. Wobec tego art. 128 rozporządzenia pozostaje w dawnym brzmieniu jako punkt 1, a projekt noweli jako punkt 2.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#BolesławPrzedpełski">Ponadto Komisja Skarbowa z własnej inicjatywy projektuje w punkcie 3 art. 128 wprowadzenie, poza omawianym ubezpieczeniem zwierząt hodowlanych, ubezpieczenia zwierząt rzeźnych. Prowadzenie tych ubezpieczeń projektuje się powierzyć powiatowym związkom samorządowym (wydziałom powiatowym) i miastom wydzielonym. W związku z tym przewiduje się możność wprowadzenia przymusu ubezpieczeń zwierząt rzeźnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#BolesławPrzedpełski">Projekt noweli jest zasadniczo słuszny, gdyż uzupełnia luki, jakie były w ubezpieczeniu zwierząt zarówno hodowlanych jak i rzeźnych. Dlatego też wnoszę w imieniu komisji: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 155), a rozpatrzony przez komisję Senatu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 r. — bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
- <u xml:id="u-19.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-19.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-19.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (druk sejmowy nr 178 i druk senacki nr 88).</u>
- <u xml:id="u-19.3" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Giedroyć ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-19.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (druk sejmowy nr 178 i druk senacki nr 88).</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Giedroyć ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
- <u xml:id="u-20.0" who="#SGiedroyć">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie dotyczy zmiany ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o wykupie przez dzierżawców gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, znowelizowanej ustawą z dnia 25 kwietnia 1938 r.</u>
- <u xml:id="u-20.1" who="#SGiedroyć">Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. przewiduje wykup przez dzierżawców bez zgody właściciela w postępowaniu przed sądem gruntów następujących: 1) znajdujących się w posiadaniu i użytkowaniu na zasadzie umów wieczysto czynszowych, wieczysto dzierżawnych, emfiteutycznych, nazwanych w tej ustawie ogólnie czynszowymi, oraz 2) wydzierżawionych na określony termin pod budynki, o ile budynki te wybudowano przed 26 września 1922 r. i o ile grunty te w dniu ogłoszenia ustawy — czyli w dniu 29 kwietnia 1933 r. — były w posiadaniu dzierżawców względnie ich spadkobierców lub nabywców ich praw.</u>
- <u xml:id="u-20.2" who="#SGiedroyć">Według tej ustawy dzierżawcy mają prawo wykupić grunty, chociażby umowy dzierżawne wygasły lub budynki uległy zniszczeniu wskutek działań wojennych, pożarów lub innych klęsk żywiołowych.</u>
- <u xml:id="u-20.3" who="#SGiedroyć">Prawo dzierżawcy do wykupu gruntu według przepisu art. 28 tej ustawy miało wygasnąć po upływie lat 5 od wejścia w życie ustawy, czyli w dniu 29 kwietnia 1938 r., nowela zaś z dnia 25 kwietnia 1938 r. przedłużyła prawo wykupu do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
- <u xml:id="u-20.4" who="#SGiedroyć">Nowela ta jeszcze bardziej ułatwiła już i tak dogodne warunki wykupu. Cena wykupu może być rozłożona na lat 14, a w pewnych wypadkach, zależnie od okresu dzierżawy, może wynosić 5035 wartości szacunkowej gruntu.</u>
- <u xml:id="u-20.5" who="#SGiedroyć">W art. 33 tej ustawy ograniczono prawo wykupu, wyłączając spod działania ustawy pewne specjalne kategorie gruntów; ograniczenia te co do wykupu zostały wprowadzone na rzecz interesu społecznego i państwowego, lecz w artykule tym zabrakło wyłączenia od wykupu gruntów, należących do kościołów chrześcijańskich. Toteż projekt noweli, wniesiony przez p. Chmielińskiego, wprowadzał do liczby wyjątków od wykupu również i grunty, należące do kościołów wyznań chrześcijańskich.</u>
- <u xml:id="u-20.6" who="#SGiedroyć">Projekt noweli wprowadzał także zasadę, że działaniu ustawy podlegają również sprawy o wykup już wszczęte, a ostatecznie nie zakończone.</u>
- <u xml:id="u-20.7" who="#SGiedroyć">Zmiany, proponowane przez p. Chmielińskiego, znalazłyby uzasadnienie zarówno prawne jak i życiowe, lecz projektodawcom ni? chodziło o pozbawienie możności nabycia tych gruntów przez chrześcijan, jedynie zaś o uchronienie od przejścia w ręce niechrześcijańskie, gdyż takie przejście byłoby sprzeczne zarówno z charakterem wymienionych gruntów, jak i z wolą ich ofiarodawców na rzecz Kościoła oraz na rzecz fundacyj i instytucyj, których dochody miały lub powinny być przeznaczone na cele kultu religijnego.</u>
- <u xml:id="u-20.8" who="#SGiedroyć">Przechodzenie zaś tych gruntów w ręce niechrześcijan na zasadzie ustawy o wykupie po cenach minimalnych, prawie groszowych, i rozłożonych nawet na lat 14, z możliwością piętnastokrotnego powiększenia obszaru wykupu na zasadzie noweli z dnia 25 kwietnia 1938 r., wywołuje zrozumiałe i powszechne rozgoryczenie chrześcijan, narażając na szwank uczucia religijne. Są to przecież grunty kościelne. Powstały one przeważnie wskutek darowizn chrześcijan, darowizn przodków naszych pod warunkiem modłów za ich dusze lub na podstawie ofiar ze strony kapituł i kongregacji, słowem — celem wzmożenia i podniesienia kultu religijnego. Jeśli chodzi o Kościół katolicki, to wskutek konfiskat dóbr kościelnych na ziemiach b. zaboru rosyjskiego w społeczeństwie katolickim wzmogła się reakcja, zmierzająca do powetowania Kościołowi tej krzywdy w formie darowizn osób prywatnych lub zbiorowych, celem dostarczenia źródła utrzymania oraz wzmocnienia kościelnego i chrześcijańskiego stanu posiadania.</u>
- <u xml:id="u-20.9" who="#SGiedroyć">O ileby więc na mocy ustawy o wykupie z dnia 28 marca 1933 r. grunty te, z darowizn i fundacji na rzecz Kościołów chrześcijańskich pochodzące, miały przejść w ręce niechrześcijan, byłoby to rażącym pogwałceniem woli ofiarodawcy.</u>
- <u xml:id="u-20.10" who="#SGiedroyć">Uczucie pietyzmu i specjalnego szacunku wobec przedmiotów kultowi służących rozszerza się również i na wartości materialne, których celem jest mniej lub więcej ścisły — a nawet pośredni — z przedmiotami kultu związek i nie pozwala, aby one przechodziły w ręce osób nic wspólnego z danym kultem nie mających. Toteż jeżeli Kościoły chrześcijańskie mają już ponosić ofiary majątkowe z tytułu ustawy o wykupie na rzecz jednostek, słuszną i godziwą jest rzeczą, by ofiary te szły na rzecz chrześcijan. W tym przecież duchu poszły przepisy ustawy o wykonaniu reformy rolnej z dnia 28 grudnia 1925 r., gdzie w punkcie 4 art. 52 zostało przewidziane nabywanie użytków rolnych, należących do Kościoła, przez wyznawców tego samego Kościoła.</u>
- <u xml:id="u-20.11" who="#SGiedroyć">Tymczasem wobec ustawy z dnia 28 marca 1933 r. — bez projektowanej zmiany — alienacje gruntów w miastach i miasteczkach, należących do kościołów, przenosiłyby własność kościelną przeważnie na rzecz niechrześcijan, jak na przykład — jedna tylko kapituła łucka w samym mieście Łucku dzierżawi nie-chrześcijanom aż 57 obiektów, nie licząc Cerkwi prawosławnych i bractw cerkiewnych.</u>
- <u xml:id="u-20.12" who="#SGiedroyć">Powiększenie zaś w drodze ustaw posiadania osób wyznania niechrześcijańskiego na szkodę Kościołów chrześcijańskich nie miałoby ani podstaw, ani celu i byłoby sprzeczne z obowiązującymi dotąd ustawami. Toteż uchwalenie noweli, zakazującej nabywania w drodze wykupu gruntów, należących do Kościołów chrześcijańskich — niechrześcijanom, jest ze wszech miar słuszne i zasadne. Natomiast odsunięcie chrześcijan od nabywania tej ziemi w drodze wyłączenia od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, jako sprzeczne z intencją wnioskodawców, byłoby zbędne.</u>
- <u xml:id="u-20.13" who="#SGiedroyć">Rekapitulując uważam za konieczne stwierdzić, iż słuszne jest stanowisko Komisji Prawniczej Sejmu, która uchwaliła nie wyłączać od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, a jedynie ze względu na ich charakter uchronić je od przejścia w ręce niechrześcijan.</u>
- <u xml:id="u-20.14" who="#SGiedroyć">Sejm przyjął projekt ustawy zgodnie z wnioskami Komisji Prawniczej Sejmu.</u>
- <u xml:id="u-20.15" who="#SGiedroyć">Komisja Prawnicza Senatu żadnych poprawek do projektu ustawy nie wprowadziła.</u>
- <u xml:id="u-20.16" who="#SGiedroyć">Wobec powyższego w imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-20.0" who="#TadeuszGiedroyć">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie dotyczy zmiany ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o wykupie przez dzierżawców gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, znowelizowanej ustawą z dnia 25 kwietnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#TadeuszGiedroyć">Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. przewiduje wykup przez dzierżawców bez zgody właściciela w postępowaniu przed sądem gruntów następujących: 1) znajdujących się w posiadaniu i użytkowaniu na zasadzie umów wieczysto czynszowych, wieczysto dzierżawnych, emfiteutycznych, nazwanych w tej ustawie ogólnie czynszowymi, oraz 2) wydzierżawionych na określony termin pod budynki, o ile budynki te wybudowano przed 26 września 1922 r. i o ile grunty te w dniu ogłoszenia ustawy — czyli w dniu 29 kwietnia 1933 r. — były w posiadaniu dzierżawców względnie ich spadkobierców lub nabywców ich praw.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#TadeuszGiedroyć">Według tej ustawy dzierżawcy mają prawo wykupić grunty, chociażby umowy dzierżawne wygasły lub budynki uległy zniszczeniu wskutek działań wojennych, pożarów lub innych klęsk żywiołowych.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#TadeuszGiedroyć">Prawo dzierżawcy do wykupu gruntu według przepisu art. 28 tej ustawy miało wygasnąć po upływie lat 5 od wejścia w życie ustawy, czyli w dniu 29 kwietnia 1938 r., nowela zaś z dnia 25 kwietnia 1938 r. przedłużyła prawo wykupu do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#TadeuszGiedroyć">Nowela ta jeszcze bardziej ułatwiła już i tak dogodne warunki wykupu. Cena wykupu może być rozłożona na lat 14, a w pewnych wypadkach, zależnie od okresu dzierżawy, może wynosić 5035 wartości szacunkowej gruntu.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#TadeuszGiedroyć">W art. 33 tej ustawy ograniczono prawo wykupu, wyłączając spod działania ustawy pewne specjalne kategorie gruntów; ograniczenia te co do wykupu zostały wprowadzone na rzecz interesu społecznego i państwowego, lecz w artykule tym zabrakło wyłączenia od wykupu gruntów, należących do kościołów chrześcijańskich. Toteż projekt noweli, wniesiony przez p. Chmielińskiego, wprowadzał do liczby wyjątków od wykupu również i grunty, należące do kościołów wyznań chrześcijańskich.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#TadeuszGiedroyć">Projekt noweli wprowadzał także zasadę, że działaniu ustawy podlegają również sprawy o wykup już wszczęte, a ostatecznie nie zakończone.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#TadeuszGiedroyć">Zmiany, proponowane przez p. Chmielińskiego, znalazłyby uzasadnienie zarówno prawne jak i życiowe, lecz projektodawcom ni? chodziło o pozbawienie możności nabycia tych gruntów przez chrześcijan, jedynie zaś o uchronienie od przejścia w ręce niechrześcijańskie, gdyż takie przejście byłoby sprzeczne zarówno z charakterem wymienionych gruntów, jak i z wolą ich ofiarodawców na rzecz Kościoła oraz na rzecz fundacyj i instytucyj, których dochody miały lub powinny być przeznaczone na cele kultu religijnego.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#TadeuszGiedroyć">Przechodzenie zaś tych gruntów w ręce niechrześcijan na zasadzie ustawy o wykupie po cenach minimalnych, prawie groszowych, i rozłożonych nawet na lat 14, z możliwością piętnastokrotnego powiększenia obszaru wykupu na zasadzie noweli z dnia 25 kwietnia 1938 r., wywołuje zrozumiałe i powszechne rozgoryczenie chrześcijan, narażając na szwank uczucia religijne. Są to przecież grunty kościelne. Powstały one przeważnie wskutek darowizn chrześcijan, darowizn przodków naszych pod warunkiem modłów za ich dusze lub na podstawie ofiar ze strony kapituł i kongregacji, słowem — celem wzmożenia i podniesienia kultu religijnego. Jeśli chodzi o Kościół katolicki, to wskutek konfiskat dóbr kościelnych na ziemiach b. zaboru rosyjskiego w społeczeństwie katolickim wzmogła się reakcja, zmierzająca do powetowania Kościołowi tej krzywdy w formie darowizn osób prywatnych lub zbiorowych, celem dostarczenia źródła utrzymania oraz wzmocnienia kościelnego i chrześcijańskiego stanu posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#TadeuszGiedroyć">O ileby więc na mocy ustawy o wykupie z dnia 28 marca 1933 r. grunty te, z darowizn i fundacji na rzecz Kościołów chrześcijańskich pochodzące, miały przejść w ręce niechrześcijan, byłoby to rażącym pogwałceniem woli ofiarodawcy.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#TadeuszGiedroyć">Uczucie pietyzmu i specjalnego szacunku wobec przedmiotów kultowi służących rozszerza się również i na wartości materialne, których celem jest mniej lub więcej ścisły — a nawet pośredni — z przedmiotami kultu związek i nie pozwala, aby one przechodziły w ręce osób nic wspólnego z danym kultem nie mających. Toteż jeżeli Kościoły chrześcijańskie mają już ponosić ofiary majątkowe z tytułu ustawy o wykupie na rzecz jednostek, słuszną i godziwą jest rzeczą, by ofiary te szły na rzecz chrześcijan. W tym przecież duchu poszły przepisy ustawy o wykonaniu reformy rolnej z dnia 28 grudnia 1925 r., gdzie w punkcie 4 art. 52 zostało przewidziane nabywanie użytków rolnych, należących do Kościoła, przez wyznawców tego samego Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#TadeuszGiedroyć">Tymczasem wobec ustawy z dnia 28 marca 1933 r. — bez projektowanej zmiany — alienacje gruntów w miastach i miasteczkach, należących do kościołów, przenosiłyby własność kościelną przeważnie na rzecz niechrześcijan, jak na przykład — jedna tylko kapituła łucka w samym mieście Łucku dzierżawi nie-chrześcijanom aż 57 obiektów, nie licząc Cerkwi prawosławnych i bractw cerkiewnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#TadeuszGiedroyć">Powiększenie zaś w drodze ustaw posiadania osób wyznania niechrześcijańskiego na szkodę Kościołów chrześcijańskich nie miałoby ani podstaw, ani celu i byłoby sprzeczne z obowiązującymi dotąd ustawami. Toteż uchwalenie noweli, zakazującej nabywania w drodze wykupu gruntów, należących do Kościołów chrześcijańskich — niechrześcijanom, jest ze wszech miar słuszne i zasadne. Natomiast odsunięcie chrześcijan od nabywania tej ziemi w drodze wyłączenia od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, jako sprzeczne z intencją wnioskodawców, byłoby zbędne.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#TadeuszGiedroyć">Rekapitulując uważam za konieczne stwierdzić, iż słuszne jest stanowisko Komisji Prawniczej Sejmu, która uchwaliła nie wyłączać od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, a jedynie ze względu na ich charakter uchronić je od przejścia w ręce niechrześcijan.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#TadeuszGiedroyć">Sejm przyjął projekt ustawy zgodnie z wnioskami Komisji Prawniczej Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#TadeuszGiedroyć">Komisja Prawnicza Senatu żadnych poprawek do projektu ustawy nie wprowadziła.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#TadeuszGiedroyć">Wobec powyższego w imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
- <u xml:id="u-21.0" who="#Marszałek">Otwieram rozprawę.</u>
- <u xml:id="u-21.1" who="#Marszałek">Udzielam głosu s. Zmigryderowi-Konopce.</u>
+ <u xml:id="u-21.0" who="#BogusławMiedziński">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu s. Zmigryderowi-Konopce.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
- <u xml:id="u-22.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Argumenty przytoczone przez p. senatora sprawozdawcę danej ustawy na Komisji Prawniczej poruszyły szereg problematów, w których element historyczny niewątpliwie odgrywa i powinien odegrać zasadniczą rolę. Zdaniem moim, które ośmielam się teraz Wysokiemu Senatowi przedstawić, te argumenty natury historycznej w ujęciu p. senatora sprawozdawcy niezupełnie zgodne są z istotnym stanem rzeczy. Omawiany problemat powstał na tle trudności, jakie w alienacji ziem, należących do osób wyznania katolickiego, rząd carski wprowadził na ziemiach obecnych województw centralnych i wschodnich. To jest fakt historycznie stwierdzony i w tym wypadku mógłbym posunąć się do takiego twierdzenia, że teza, którą m. in. p. senator sprawozdawca wypowiedział, że szanować mamy wolę ofiarodawców, którzy te ziemie ofiarowywali Kościołowi i to przede wszystkim Kościołowi katolickiemu, musiałaby doprowadzić nas do wniosku, iż mieli oni na. celu ułatwienie rozrostu kultu religii katolickiej na ziemiach wschodnich. Jeśli tak stawiać kwestię, to w takim razie wśród obecnych czynszowników na danym terenie powinniśmy przeprowadzić ścisłe rozróżnienie i ustalić, kto tutaj naprawdę jest przynależnym do tego Kościoła, na rzecz którego ongi ustanowiona została ta darowizna. Jednakże ja nie posuwam się do tego twierdzenia, nie posuwam się zaś dlatego, ponieważ uważam, że całe zagadnienie w istocie rzeczy obraca się w zupełnie innej płaszczyźnie i dotyczy b. ważkich dla Państwa interesów społecznych. Przypuszczam, że ograniczenia, które były wprowadzone przez rząd carski, zostały zasadniczo uchylone już przez art. III Konstytucji marcowej, utrzymany jak wiadomo w mocy, oraz przez art. 96 tejże Konstytucji, któremu w Konstytucji obecnie obowiązującej odpowiada art. 7 pkt 2.</u>
- <u xml:id="u-22.1" who="#SZmigryderKonopka">Bogate orzecznictwo kasacyjne naszego Sądu Najwyższego oraz Najwyższego Trybunału Administracyjnego nie budzi w tym względzie żadnych wątpliwości.</u>
- <u xml:id="u-22.2" who="#SZmigryderKonopka">Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izby cywilnej, z r. 1926, Nr 86 rozpatruje casus posiadania ziemi właśnie przez niechrześcijan i wskazuje na to, że nabywanie posiadłości ziemskich wedle ukazu cesarskiego rządu rosyjskiego z 10 lipca 1864 r. miało charakter wyłącznie polityczny, a więc charakter idący po linii polityki rządu carskiego i jako takie nie może obowiązywać — mówi wyrok — w odmiennych warunkach. Niezależnie od tego muszę stwierdzić, że rozporządzeniem Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich zostało uchylone powyższe ograniczenie. Co prawda, można tu postawić pewien zarzut — i ja chcę wszystko jasno wypowiedzieć, aby to, co mogłoby przemawiać za ustawą, zostało wypowiedziane. Oto w kwestii uprawnienia do nabycia gruntów włościańskich istnieje wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ogłoszony w zbiorze wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego za rok 1924 pod Nr 456. Według tezy wyroku oddalającego skargę niejakiego Szajkowskiego na orzeczenie Komisji Ziemskiej, odmawiającej zaświadczenia nabycia gruntów włościańskich, przepis art. 91 ustawy o organizacji ziem włościańskich (Zb. praw Ces. ros., t. IX) nie został uchylony z braku przepisów wykonawczych do Konstytucji. Chodziło tu o niewprowadzanie chaosu przez nagłe zmiany w istniejącym porządku prawnym, jednak zarówno władze ustawodawcze jak wykonawcze stały na gruncie uzgodnienia ustawodawstwa z Konstytucją, jak tego dowodzą choćby projekty ustawy o zniesieniu ograniczeń prawnych ludności żydowskiej.</u>
- <u xml:id="u-22.3" who="#SZmigryderKonopka">Ale ziemie, o których mowa w naszej ustawie, nife są i nie były ziemiami włościańskimi, lecz są to ziemie kościelne. Istnieje tu bardzo zasadnicza różnica, gdyż ludzie, którzy ziemie te posiadają w swym ręku i w swoim gospodarstwie, niewątpliwie włożyli w nie szereg wkładów, w dobrej wierze, że ziemia ta będzie nadal przedmiotem użytkowania z ich strony.</u>
- <u xml:id="u-22.4" who="#SZmigryderKonopka">Z tego wszystkiego konkluduję, że gospodarczy związek tych ziem, które są dziś w dzierżawie, został właściwie z ich właścicielami prawnymi zerwany i zatem ustawa, która obecnie w owej poprawce uprzywilejowuje chrześcijan na rzecz niechrześcijan, stanowi novum, zdaniem moim, sprzeczne zarówno z Konstytucją, jak i z założeniami gospodarczymi i społecznymi ustawy.</u>
- <u xml:id="u-22.5" who="#SZmigryderKonopka">Nie jest to więc sprawa błaha i argumenty, które podał p. senator sprawozdawca, a z którymi miałem zaszczyt dyskutować na Komisji Prawniczej, dotyczą — zdaniem moim — nie tylko tej kwestij, ale one niewątpliwie sprzeciwiają się zasadniczym ustawom Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-22.0" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Argumenty przytoczone przez p. senatora sprawozdawcę danej ustawy na Komisji Prawniczej poruszyły szereg problematów, w których element historyczny niewątpliwie odgrywa i powinien odegrać zasadniczą rolę. Zdaniem moim, które ośmielam się teraz Wysokiemu Senatowi przedstawić, te argumenty natury historycznej w ujęciu p. senatora sprawozdawcy niezupełnie zgodne są z istotnym stanem rzeczy. Omawiany problemat powstał na tle trudności, jakie w alienacji ziem, należących do osób wyznania katolickiego, rząd carski wprowadził na ziemiach obecnych województw centralnych i wschodnich. To jest fakt historycznie stwierdzony i w tym wypadku mógłbym posunąć się do takiego twierdzenia, że teza, którą m. in. p. senator sprawozdawca wypowiedział, że szanować mamy wolę ofiarodawców, którzy te ziemie ofiarowywali Kościołowi i to przede wszystkim Kościołowi katolickiemu, musiałaby doprowadzić nas do wniosku, iż mieli oni na. celu ułatwienie rozrostu kultu religii katolickiej na ziemiach wschodnich. Jeśli tak stawiać kwestię, to w takim razie wśród obecnych czynszowników na danym terenie powinniśmy przeprowadzić ścisłe rozróżnienie i ustalić, kto tutaj naprawdę jest przynależnym do tego Kościoła, na rzecz którego ongi ustanowiona została ta darowizna. Jednakże ja nie posuwam się do tego twierdzenia, nie posuwam się zaś dlatego, ponieważ uważam, że całe zagadnienie w istocie rzeczy obraca się w zupełnie innej płaszczyźnie i dotyczy b. ważkich dla Państwa interesów społecznych. Przypuszczam, że ograniczenia, które były wprowadzone przez rząd carski, zostały zasadniczo uchylone już przez art. III Konstytucji marcowej, utrzymany jak wiadomo w mocy, oraz przez art. 96 tejże Konstytucji, któremu w Konstytucji obecnie obowiązującej odpowiada art. 7 pkt 2.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Bogate orzecznictwo kasacyjne naszego Sądu Najwyższego oraz Najwyższego Trybunału Administracyjnego nie budzi w tym względzie żadnych wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izby cywilnej, z r. 1926, Nr 86 rozpatruje casus posiadania ziemi właśnie przez niechrześcijan i wskazuje na to, że nabywanie posiadłości ziemskich wedle ukazu cesarskiego rządu rosyjskiego z 10 lipca 1864 r. miało charakter wyłącznie polityczny, a więc charakter idący po linii polityki rządu carskiego i jako takie nie może obowiązywać — mówi wyrok — w odmiennych warunkach. Niezależnie od tego muszę stwierdzić, że rozporządzeniem Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich zostało uchylone powyższe ograniczenie. Co prawda, można tu postawić pewien zarzut — i ja chcę wszystko jasno wypowiedzieć, aby to, co mogłoby przemawiać za ustawą, zostało wypowiedziane. Oto w kwestii uprawnienia do nabycia gruntów włościańskich istnieje wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ogłoszony w zbiorze wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego za rok 1924 pod Nr 456. Według tezy wyroku oddalającego skargę niejakiego Szajkowskiego na orzeczenie Komisji Ziemskiej, odmawiającej zaświadczenia nabycia gruntów włościańskich, przepis art. 91 ustawy o organizacji ziem włościańskich (Zb. praw Ces. ros., t. IX) nie został uchylony z braku przepisów wykonawczych do Konstytucji. Chodziło tu o niewprowadzanie chaosu przez nagłe zmiany w istniejącym porządku prawnym, jednak zarówno władze ustawodawcze jak wykonawcze stały na gruncie uzgodnienia ustawodawstwa z Konstytucją, jak tego dowodzą choćby projekty ustawy o zniesieniu ograniczeń prawnych ludności żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Ale ziemie, o których mowa w naszej ustawie, nife są i nie były ziemiami włościańskimi, lecz są to ziemie kościelne. Istnieje tu bardzo zasadnicza różnica, gdyż ludzie, którzy ziemie te posiadają w swym ręku i w swoim gospodarstwie, niewątpliwie włożyli w nie szereg wkładów, w dobrej wierze, że ziemia ta będzie nadal przedmiotem użytkowania z ich strony.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Z tego wszystkiego konkluduję, że gospodarczy związek tych ziem, które są dziś w dzierżawie, został właściwie z ich właścicielami prawnymi zerwany i zatem ustawa, która obecnie w owej poprawce uprzywilejowuje chrześcijan na rzecz niechrześcijan, stanowi novum, zdaniem moim, sprzeczne zarówno z Konstytucją, jak i z założeniami gospodarczymi i społecznymi ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#ZdzisławŻmigryderKonopka">Nie jest to więc sprawa błaha i argumenty, które podał p. senator sprawozdawca, a z którymi miałem zaszczyt dyskutować na Komisji Prawniczej, dotyczą — zdaniem moim — nie tylko tej kwestij, ale one niewątpliwie sprzeciwiają się zasadniczym ustawom Rzeczypospolitej.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
- <u xml:id="u-23.0" who="#Marszałek">Czy Pan Senator Sprawozdawca chce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-23.0" who="#BogusławMiedziński">Czy Pan Senator Sprawozdawca chce zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(S. Giedroyć: Nie.)</u>
- <u xml:id="u-23.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-23.3" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-23.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druki senackie nr 80 i 94).</u>
- <u xml:id="u-23.5" who="#Marszałek">Sprawozdawca s. Przedpełski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druki senackie nr 80 i 94).</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#BogusławMiedziński">Sprawozdawca s. Przedpełski ma głos.</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
- <u xml:id="u-24.0" who="#SPrzedpełski">Wysoki Senacie! Za podstawę proszę wziąć druki: senackie nr 80 i 94, sejmowy nr 149 i rządowy nr 83 — o rządowym projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach.</u>
- <u xml:id="u-24.1" who="#SPrzedpełski">Od wielu lat odczuwało się brak kredytu dla rzemiosła i drobnego przemysłu. Dlatego też powstał projekt rządowy, który by mógł sprawę kredytu tego ułatwić. Projekt rządowy, zdaniem komisji senackiej słuszny, opierał się na tym, ażeby w pierwszym etapie wprowadzić kredyt inwestycyjny przy zakupie nowych maszyn na zastaw maszyn. Było wiele opinii, które dowodziły, że kredyt ten należy rozwinąć i rozszerzyć go na maszyny używane albo w ogóle na obroty miedzy drobnym przemysłem, rzemiosłem i innymi sferami gospodarczymi. W konsekwencji jednak rozwijanie w dalszym ciągu tego projektu miałoby szereg ujemnych stron. Dlatego też projekt rządowy był kompromisowy i z jednej strony ułatwiał kredyt inwestycyjny dla rzemiosła i drobnego przemysłu, a z drugiej strony gwarantował sprzedawcom zabezpieczenie na tych maszynach. Rozszerzenie tego kredytu na maszyny używane i rozszerzenie generalne mogłoby mieć ten ujemny skutek dla rzemiosła i drobnego przemysłu, że przy wszelkich transakcjach, które teraz odbywają się na słowo albo na list, albo na weksel, każdy z wierzycieli mógłby żądać od drobnego przemysłowca lub rzemieślnika kredytu zastawowego. Dlatego projekt dążył, ażeby ten zastaw był tylko w wypadku zakupu maszyn nowych dla rzemiosła czy też drobnego przemysłu.</u>
- <u xml:id="u-24.2" who="#SPrzedpełski">W zasadzie projekt rządowy był zupełnie dobry. Niestety, komisja sejmowa wprowadziła, a później Sejm uchwalił szereg poprawek stylistycznych, które w sumie były napisane gorszym stylem aniżeli styl projektu rządowego, a poza tym dwie poprawki merytoryczne.</u>
- <u xml:id="u-24.3" who="#SPrzedpełski">Poprawka pierwsza jest do art. 3. Podczas kiedy projekt rządowy dawał kredyt zastawowy na maszyny do 20.000 zł tylko na zastaw, a. powyżej 20.000 zł żądał hipoteki, poprawki sejmowo szły w tym kierunku, żeby w ogóle wtedy tylko mógł być kredyt udzielany, jeżeli jest zastaw hipoteczny. Przekreślona więc została cała zasada kredytu zastawowego. Dlatego byłby tu pokrzywdzony drobny przemysłowiec czy rzemieślnik. To jest jedna strona.</u>
- <u xml:id="u-24.4" who="#SPrzedpełski">Druga poprawka merytoryczna jest w art. 26, w którym projekt rządowy mówił, że w wypadku niezapłacenia dwóch rat wierzyciel ma prawo wystąpić o należność do dłużnika Sejm wprowadził poprawkę, mówiącą o dwóch „kolejnych” ratach i przez to przekreślił znów możliwość skorzystania z tej ustawy — w tym wypadku na niekorzyść wierzyciela.</u>
- <u xml:id="u-24.5" who="#SPrzedpełski">Przez te dwie poprawki i dłużnik i wierzyciel zostaliby zupełnie zlikwidowani, ustawa nie miałaby żadnej treści. Mianowicie, jeśli się powie „kolejnych dwóch rat” zamiast „dwóch rat”, to wypada to na przykładzie w ten sposób, że dłużnik mógłby płacić stale tylko co drugą ratę i wierzyciel nie miałby prawa domagać się od niego całkowitej należności.</u>
- <u xml:id="u-24.6" who="#SPrzedpełski">Dlatego też uchwała Komisji Gospodarczej Senatu wraca do projektu rządowego, który nie ma żadnych usterek z wyjątkiem stylistycznych, i komisja przedkłada sprawozdanie o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. (druk senacki nr 80).</u>
- <u xml:id="u-24.7" who="#SPrzedpełski">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 roku komisja wnosi, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 80), ze zmianami, których nie będę czytał, gdyż zmiany te są przeważnie tylko stylistyczne, a pod względem merytorycznym jest generalny nawróćcie do projektu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-24.0" who="#BolesławPrzedpełski">Wysoki Senacie! Za podstawę proszę wziąć druki: senackie nr 80 i 94, sejmowy nr 149 i rządowy nr 83 — o rządowym projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#BolesławPrzedpełski">Od wielu lat odczuwało się brak kredytu dla rzemiosła i drobnego przemysłu. Dlatego też powstał projekt rządowy, który by mógł sprawę kredytu tego ułatwić. Projekt rządowy, zdaniem komisji senackiej słuszny, opierał się na tym, ażeby w pierwszym etapie wprowadzić kredyt inwestycyjny przy zakupie nowych maszyn na zastaw maszyn. Było wiele opinii, które dowodziły, że kredyt ten należy rozwinąć i rozszerzyć go na maszyny używane albo w ogóle na obroty miedzy drobnym przemysłem, rzemiosłem i innymi sferami gospodarczymi. W konsekwencji jednak rozwijanie w dalszym ciągu tego projektu miałoby szereg ujemnych stron. Dlatego też projekt rządowy był kompromisowy i z jednej strony ułatwiał kredyt inwestycyjny dla rzemiosła i drobnego przemysłu, a z drugiej strony gwarantował sprzedawcom zabezpieczenie na tych maszynach. Rozszerzenie tego kredytu na maszyny używane i rozszerzenie generalne mogłoby mieć ten ujemny skutek dla rzemiosła i drobnego przemysłu, że przy wszelkich transakcjach, które teraz odbywają się na słowo albo na list, albo na weksel, każdy z wierzycieli mógłby żądać od drobnego przemysłowca lub rzemieślnika kredytu zastawowego. Dlatego projekt dążył, ażeby ten zastaw był tylko w wypadku zakupu maszyn nowych dla rzemiosła czy też drobnego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#BolesławPrzedpełski">W zasadzie projekt rządowy był zupełnie dobry. Niestety, komisja sejmowa wprowadziła, a później Sejm uchwalił szereg poprawek stylistycznych, które w sumie były napisane gorszym stylem aniżeli styl projektu rządowego, a poza tym dwie poprawki merytoryczne.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#BolesławPrzedpełski">Poprawka pierwsza jest do art. 3. Podczas kiedy projekt rządowy dawał kredyt zastawowy na maszyny do 20.000 zł tylko na zastaw, a. powyżej 20.000 zł żądał hipoteki, poprawki sejmowo szły w tym kierunku, żeby w ogóle wtedy tylko mógł być kredyt udzielany, jeżeli jest zastaw hipoteczny. Przekreślona więc została cała zasada kredytu zastawowego. Dlatego byłby tu pokrzywdzony drobny przemysłowiec czy rzemieślnik. To jest jedna strona.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#BolesławPrzedpełski">Druga poprawka merytoryczna jest w art. 26, w którym projekt rządowy mówił, że w wypadku niezapłacenia dwóch rat wierzyciel ma prawo wystąpić o należność do dłużnika Sejm wprowadził poprawkę, mówiącą o dwóch „kolejnych” ratach i przez to przekreślił znów możliwość skorzystania z tej ustawy — w tym wypadku na niekorzyść wierzyciela.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#BolesławPrzedpełski">Przez te dwie poprawki i dłużnik i wierzyciel zostaliby zupełnie zlikwidowani, ustawa nie miałaby żadnej treści. Mianowicie, jeśli się powie „kolejnych dwóch rat” zamiast „dwóch rat”, to wypada to na przykładzie w ten sposób, że dłużnik mógłby płacić stale tylko co drugą ratę i wierzyciel nie miałby prawa domagać się od niego całkowitej należności.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#BolesławPrzedpełski">Dlatego też uchwała Komisji Gospodarczej Senatu wraca do projektu rządowego, który nie ma żadnych usterek z wyjątkiem stylistycznych, i komisja przedkłada sprawozdanie o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. (druk senacki nr 80).</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#BolesławPrzedpełski">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 roku komisja wnosi, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 80), ze zmianami, których nie będę czytał, gdyż zmiany te są przeważnie tylko stylistyczne, a pod względem merytorycznym jest generalny nawróćcie do projektu rządowego.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
- <u xml:id="u-25.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał.</u>
- <u xml:id="u-25.1" who="#Marszałek">Do tego projektu ustawy Komisja Gospodarcza zgłosiła szereg poprawek, zawartych w druku nr 94, które to poprawki zostały zreferowane przez p. sprawozdawcę. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam pod głosowanie łącznie wszystkie te poprawki. Sprzeciwu nie słyszę, przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-25.2" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem poprawek Komisji Gospodarczej, zechce wstać. Stoi większość. Poprawki te zostały uchwalone.</u>
- <u xml:id="u-25.3" who="#Marszałek">Obecnie poddaję pod głosowanie całość projektu ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy w całości, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy wraz z przyjętymi zmianami.</u>
- <u xml:id="u-25.4" who="#Marszałek">Przechodzimy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach (druk sejmowy nr 122 i druk senacki nr 91) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
- <u xml:id="u-25.5" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-25.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt się nie zapisał.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#BogusławMiedziński">Do tego projektu ustawy Komisja Gospodarcza zgłosiła szereg poprawek, zawartych w druku nr 94, które to poprawki zostały zreferowane przez p. sprawozdawcę. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam pod głosowanie łącznie wszystkie te poprawki. Sprzeciwu nie słyszę, przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem poprawek Komisji Gospodarczej, zechce wstać. Stoi większość. Poprawki te zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#BogusławMiedziński">Obecnie poddaję pod głosowanie całość projektu ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy w całości, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy wraz z przyjętymi zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#BogusławMiedziński">Przechodzimy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach (druk sejmowy nr 122 i druk senacki nr 91) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
- <u xml:id="u-26.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Projektowana ustawa zmienia rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 czerwca 1932 r. o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach, które to rozporządzenie ogłoszone zostało w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Nr 52/32 r., poz. 496. Cytowane rozporządzenie umożliwia ograniczenie wynagrodzeń członków zarządów rad nadzorczych, komisyj rewizyjnych oraz pracowników umysłowych w spółkach akcyjnych, w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, w spółdzielniach, w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych, w posiadających osobowość prawną zrzeszeniach wytwórców, przetwórców i handlujących, w przedsiębiorstwach i zakładach państwowych i samorządowych oraz w instytucjach ubezpieczeń społecznych.</u>
- <u xml:id="u-26.1" who="#SDrozdowski">W myśl rozporządzenia z 1932 r. ograniczenie wynagrodzeń następuje na podstawie:</u>
- <u xml:id="u-26.2" who="#SDrozdowski">1) decyzji organu zarządzającego przedsiębiorstwem — bądź z inicjatywy własnej tego organu, bądź też na wniosek zgłoszony na piśmie do zarządu lub rady nadzorczej choćby jednego członka rady nadzorczej, zarządu lub komisji rewizyjnej,</u>
- <u xml:id="u-26.3" who="#SDrozdowski">2) wniosku właściwej izby skarbowej w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega od roku z zapłatą choćby poszczególnych podatków, danin i opłat publicznych,</u>
- <u xml:id="u-26.4" who="#SDrozdowski">3) wniosku Ministra Pracy i Opieki Społecznej w wypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega z wypłatą wynagrodzeń osobom zatrudnionym w danym przedsiębiorstwie co najmniej przez dni 30,</u>
- <u xml:id="u-26.5" who="#SDrozdowski">4) ponadto wniosku właściwej władzy nadzorczej co do przedsiębiorstw i zakładów samorządowych oraz instytucyj ubezpieczeń społecznych.</u>
- <u xml:id="u-26.6" who="#SDrozdowski">Projektowana obecnie nowela rozszerza odnośnie do spółek akcyjnych powyższe prawo wniosku o ograniczenie wynagrodzenia również na Ministra Przemysłu i Handlu, a w stosunku do akcyjnych spółek bankowych i ubezpieczeniowych na Ministra Skarbu, uzależniając to prawo od okoliczności, by walne zgromadzenie spółki akcyjnej w ciągu ostatnich trzech kolejnych lat nie uchwaliło wypłaty dywidendy lub też uchwaliło ją w wysokości niższej od dywidend, wypłacanych w innych przedsiębiorstwach w odpowiedniej gałęzi gospodarczej.</u>
- <u xml:id="u-26.7" who="#SDrozdowski">Niewątpliwie, skuteczność akcji, jako instrumentu kumulacji kapitałów dla celów gospodarczych, zależy w pierwszej mierze od tego, czy posiadacz akcji otrzymuje dywidendę. Dywidendowa atrakcyjność akcji posiada tym większe znaczenie, im trudniej jest o płynną gotówkę na rynku prywatnym. Akcje jedynie wtedy mogą liczyć na nabywcę wśród najszerszych sfer, zwłaszcza drobnych ciułaczy, jeżeli nabywcom ich zapewniona będzie dywidenda. Wszelkie przepisy ustawowe, mające na celu ochronę dywidend akcyjnych, są zatem z punktu widzenia ogólnogospodarczego w wysokim stopniu pożądane, a co najmniej uzasadnione z uwagi na wielkie potrzeby inwestycyjne gospodarstwa krajowego, możliwe do urzeczywistnienia drogą jak najszerszego wyzyskania prywatnego rynku pieniężnego.</u>
- <u xml:id="u-26.8" who="#SDrozdowski">Wychodząc z tych ogólnogospodarczych założeń, opowiedzieć się można za zasadą projektowanej noweli. Nowela może okazać się pożyteczna, jeżeli przyczyni się w swoim zakresie do zainteresowania drobnych ciułaczy rynkiem akcyjnym. Ta przede wszystkim okoliczność powinna być tutaj miarodajna, a nie sama tylko wysokość uposażenia dysponentów spółek akcyjnych, co do której rozpowszechnione są często nieuzasadnione rzeczywistością legendy.</u>
- <u xml:id="u-26.9" who="#SDrozdowski">Rządowy projekt noweli przyjęty został przez Sejm z szeregiem poprawek, które po przemyśleniu tej ustawy nie wzbudzają żadnych zastrzeżeń. Senacka Komisja Gospodarcza poprawki te uznała i przyjęła projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-26.10" who="#SDrozdowski">W tych warunkach w imieniu Komisji Gospodarczej wnoszę, ażeby Wysoki Senat zechciał uchwalić projekt ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-26.0" who="#MarianWacławDrozdowski">Wysoka Izbo! Projektowana ustawa zmienia rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 czerwca 1932 r. o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach, które to rozporządzenie ogłoszone zostało w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Nr 52/32 r., poz. 496. Cytowane rozporządzenie umożliwia ograniczenie wynagrodzeń członków zarządów rad nadzorczych, komisyj rewizyjnych oraz pracowników umysłowych w spółkach akcyjnych, w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, w spółdzielniach, w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych, w posiadających osobowość prawną zrzeszeniach wytwórców, przetwórców i handlujących, w przedsiębiorstwach i zakładach państwowych i samorządowych oraz w instytucjach ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#MarianWacławDrozdowski">W myśl rozporządzenia z 1932 r. ograniczenie wynagrodzeń następuje na podstawie:</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#MarianWacławDrozdowski">1) decyzji organu zarządzającego przedsiębiorstwem — bądź z inicjatywy własnej tego organu, bądź też na wniosek zgłoszony na piśmie do zarządu lub rady nadzorczej choćby jednego członka rady nadzorczej, zarządu lub komisji rewizyjnej,</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#MarianWacławDrozdowski">2) wniosku właściwej izby skarbowej w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega od roku z zapłatą choćby poszczególnych podatków, danin i opłat publicznych,</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#MarianWacławDrozdowski">3) wniosku Ministra Pracy i Opieki Społecznej w wypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega z wypłatą wynagrodzeń osobom zatrudnionym w danym przedsiębiorstwie co najmniej przez dni 30,</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#MarianWacławDrozdowski">4) ponadto wniosku właściwej władzy nadzorczej co do przedsiębiorstw i zakładów samorządowych oraz instytucyj ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#MarianWacławDrozdowski">Projektowana obecnie nowela rozszerza odnośnie do spółek akcyjnych powyższe prawo wniosku o ograniczenie wynagrodzenia również na Ministra Przemysłu i Handlu, a w stosunku do akcyjnych spółek bankowych i ubezpieczeniowych na Ministra Skarbu, uzależniając to prawo od okoliczności, by walne zgromadzenie spółki akcyjnej w ciągu ostatnich trzech kolejnych lat nie uchwaliło wypłaty dywidendy lub też uchwaliło ją w wysokości niższej od dywidend, wypłacanych w innych przedsiębiorstwach w odpowiedniej gałęzi gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#MarianWacławDrozdowski">Niewątpliwie, skuteczność akcji, jako instrumentu kumulacji kapitałów dla celów gospodarczych, zależy w pierwszej mierze od tego, czy posiadacz akcji otrzymuje dywidendę. Dywidendowa atrakcyjność akcji posiada tym większe znaczenie, im trudniej jest o płynną gotówkę na rynku prywatnym. Akcje jedynie wtedy mogą liczyć na nabywcę wśród najszerszych sfer, zwłaszcza drobnych ciułaczy, jeżeli nabywcom ich zapewniona będzie dywidenda. Wszelkie przepisy ustawowe, mające na celu ochronę dywidend akcyjnych, są zatem z punktu widzenia ogólnogospodarczego w wysokim stopniu pożądane, a co najmniej uzasadnione z uwagi na wielkie potrzeby inwestycyjne gospodarstwa krajowego, możliwe do urzeczywistnienia drogą jak najszerszego wyzyskania prywatnego rynku pieniężnego.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#MarianWacławDrozdowski">Wychodząc z tych ogólnogospodarczych założeń, opowiedzieć się można za zasadą projektowanej noweli. Nowela może okazać się pożyteczna, jeżeli przyczyni się w swoim zakresie do zainteresowania drobnych ciułaczy rynkiem akcyjnym. Ta przede wszystkim okoliczność powinna być tutaj miarodajna, a nie sama tylko wysokość uposażenia dysponentów spółek akcyjnych, co do której rozpowszechnione są często nieuzasadnione rzeczywistością legendy.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#MarianWacławDrozdowski">Rządowy projekt noweli przyjęty został przez Sejm z szeregiem poprawek, które po przemyśleniu tej ustawy nie wzbudzają żadnych zastrzeżeń. Senacka Komisja Gospodarcza poprawki te uznała i przyjęła projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#MarianWacławDrozdowski">W tych warunkach w imieniu Komisji Gospodarczej wnoszę, ażeby Wysoki Senat zechciał uchwalić projekt ustawy bez zmian.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
- <u xml:id="u-27.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-27.1" who="#Marszałek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość, stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
- <u xml:id="u-27.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświatowej o projekcie ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druki senackie nr 85 i 90) — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
- <u xml:id="u-27.3" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-27.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#BogusławMiedziński">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość, stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#BogusławMiedziński">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświatowej o projekcie ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druki senackie nr 85 i 90) — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#BogusławMiedziński">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
- <u xml:id="u-28.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Oświatowej mam zaszczyt referować projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druk senacki nr 85). Istota tej ustawy dotyczy powstania Polskiej Akademii Nauk Technicznych, której zadaniem jest pielęgnowanie, popieranie i szerzenie nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Jest to zrzeszenie osób, pracujących twórczo na polu nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Cele Polskiej Akademii Nauk Technicznych obejmują: rozważanie zbiorowe zagadnień naukowych, podejmowanie inicjatywy prac naukowych badawczych, tworzenie i popieranie placówek badawczych, dostarczanie środków do wykonywania tych prac, ogłaszanie ich wyników, wydawanie prac naukowych i podręczników, ogłaszanie konkursów naukowych i przyznawanie nagród, wydawanie opinii o zagadnieniach naukowych bądź z własnej inicjatywy, bądź na życzenie naczelnych władz państwowych oraz instytucyj i organizacyj naukowych. Zakreślone cele, którym ma służyć Polska Akademia Nauk Technicznych, należą do zagadnień najwyższego rzędu. Zwrócić należy uwagę na to, że nauki ścisłe matematyczne, przyrodnicze są podstawą do rozwoju badań, dążących do postępu we wszystkich dziedzinach wytwórczości. Z tego powodu zrzeszenie, składające się z najwybitniejszych twórców naukowych w tych dziedzinach nauk ścisłych i stosowanych, musi posiadać bardzo wielkie znaczenie, nie mniejsze, jak analogiczne akademie nauk humanistycznych, które u nas istnieją.</u>
- <u xml:id="u-28.1" who="#SMiklaszewski">Polska Akademia Nauk Technicznych ustala ilość członków na maximum 96 w dziale członków rzeczywistych i nie większą liczbę członków korespondentów. Liczbę członków zagranicznych określa się na 60. Poza tym istnieje jeszcze możność należenia do tej organizacji nie więcej, jak 12 członków honorowych.</u>
- <u xml:id="u-28.2" who="#SMiklaszewski">Władze stanowi walne zebranie, które wybiera członków, a następnie prezesa, wiceprezesa i sekretarza, przy czym ciągłość prac i administracji reprezentuje tu na 5 lat wybierany sekretarz, podczas kiedy prezes ma urzędować tylko 3 lata. Statut jest zatwierdzany przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wybór prezesa, wiceprezesa i sekretarza musi być zatwierdzany przez dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
- <u xml:id="u-28.3" who="#SMiklaszewski">To są cechy zasadnicze, charakteryzujące cele i organizację tej instytucji. Faktem jest, że Akademia Nauk Technicznych istnieje od roku 1920, jednak nie na zasadzie ustawy sejmowej, uchwały Izb ustawodawczych, lecz na zasadzie dekretu, wydanego w tym czasie przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. Ta podstawa prawna nie jest dostateczna, z tego powodu jest właśnie wniesiony obecnie przez Rząd projekt ustawy sejmowej.</u>
- <u xml:id="u-28.4" who="#SMiklaszewski">Parę słów o działalności tej instytucji. Praca tej instytucji skupia istotnie najwybitniejszych badaczy twórczych z dziedziny nauk ścisłych podstawowych i z dziedziny nauk stosowanych. Nie będę tutaj cytował nazwisk. Lista chociażby zmarłych świadczy o tym, że w szeregach tej instytucji pracowało wiele najlepszych mózgów twórczych w tych dziedzinach, o których tu mówię. Mógłbym tutaj cały szereg nazwisk zacytować, jednakże w tym wypadku — chociaż to w komisji poruszałem — pominę to. Zwrócę tylko uwagę na to, jaka jest istotna organizacja tej instytucji i co ona dotychczas zrobiła. Posiada ona cztery wydziały: fizyko matematyczny, inżynierski, mechaniczny i technologiczny. Oczywiście, ramowa ustawa nie ogranicza możności tworzenia innych wydziałów, o ile to się okaże potrzebne.</u>
- <u xml:id="u-28.5" who="#SMiklaszewski">Różnica, jaka zachodzi, dotyczy głównie ilości dopuszczalnych członków, która jest w pierwotnej ustawie podana na 120, w Sejmie i komisji senackiej została ona przyjęta na 96 i pozwala na dalszą organizację nowych wydziałów.</u>
- <u xml:id="u-28.6" who="#SMiklaszewski">Jakie są główne prace, które dotychczas zostały wykonane? Przede wszystkim wydawnictwa. Akademia Nauk Technicznych wydała 63 tomy prac, które należy scharakteryzować w następujący sposób: Pierwsza kategoria to są oryginalne prace badawcze, które należy określić jako prace pierwszej klasy, to znaczy o wysokim poziomie. Dalej zadaniem jej jest wydawanie podręczników, oczywiście podręczników na poziomie akademickim. Jest to zagadnienie dla Polski niesłychanie ważne; jeżeli powiadamy, że studia akademickie trwają dość długo, to jedną z ważnych przyczyn, poza innymi, jest to, że nie ma jeszcze podręczników na poziomie akademickim we wszystkich działach nauki.</u>
- <u xml:id="u-28.7" who="#SMiklaszewski">Ujęcie tego zagadnienia przez Polską Akademię Nauk Technicznych w swe ręce daje gwarancję wysokiego poziomu, który może być osiągnięty przez wykonanie tej pracy przez tę instytucję, a w każdym razie pod jej nadzorem. Dobry podręcznik dla studentów może napisać tylko profesor, który ma bardzo dużą wiedzę i bardzo duże doświadczenie. Ja, jako student politechniki zurychskiej, stykałem się ze studentami zachodnio europejskimi i spotykałem takie fakty, że z chwilą, kiedy ktoś został immatrykulowany, do jego mieszkania przychodził ajent wydawców podręczników akademickich i proponował mu tego rodzaju umowę: wstawiał do jego mieszkania tyle tomów, ile potrzeba dla danego wydziału, i odbierał należność ratami miesięcznymi po 5 franków. Jeśli ktoś jest 4 lata studentem, to w ciągu tych 4 lat jest w stanie kupić na takich warunkach tyle a tyle tomów. Jest to jego kapitał naukowy, który bierze ze sobą do domu.</u>
- <u xml:id="u-28.8" who="#SMiklaszewski">Otóż Polska na to, żeby miała skuteczne studia akademickie, musi stworzyć sobie tego rodzaju organizację lub inną, która umożliwi każdemu studentowi nie tylko normalnie przestudiować przedmioty w zakresie przez niego obranym, ale z drugiej strony da mu kapitalne klasyczne dzieła, które będą jego podręcznym warsztatem pracy i źródłem informacji na całe życie; do tego może on sobie inne dzieła dokupywać. Nakładcy zachodnio europejscy nie są bardzo surowi w stosunku do tych młodych uczniów, którzy w tych warunkach nabywają od nich książki. Czasem oni płacą należność w 10 lat po ukończeniu studiów. Otóż zaznaczenie w programie działalności Polskiej Akademii Nauk Technicznych tego rodzaju pracy wskazuje na doniosłość takiej organizacji w dziedzinie stworzenia normalnych warunków prowadzenia studiów akademickich w zakresie nauk ścisłych i stosowanych.</u>
- <u xml:id="u-28.9" who="#SMiklaszewski">Ale jest jeszcze druga rzecz, którą Polska Akademia Nauk Technicznych realizuje, mianowicie opracowuje ona słownik wyrazów technicznych. To jest słownik nie tylko polskich definicji, ale i ich przekładów na 4 zachodnio europejskie języki. Proszę Państwa, jest to zagadnienie niesłychanie ważne, bo jeśli podręcznik ma być ścisły, to i terminologia musi być ścisła. Słownik języka polskiego jest kapitalnym wydawnictwem, ale słownik języka nauk technicznych, który pozwala literaturze naukowej i technicznej związać się z kulturą polską, jest tak doniosłą, podstawową pracą, jak podstawową pracą jest praca nad samym językiem polskim. Dlatego podkreślam, że ten dział pracy jest już wykonywany. Wydrukowano tom pod tytułem „Matematyka”, który ma przeszło tysiąc stron, inne tomy są już w rozdziałach wydrukowane. Otóż to jest zagadnieniem podstawowym kultury naukowej.</u>
- <u xml:id="u-28.10" who="#SMiklaszewski">Nie będę tutaj dłużej zatrzymywał się nad innymi zagadnieniami. Jednym z takich zagadnień to jest wydawanie w czterech językach „Annali”, rocznika Polskiej Akademii Nauk Technicznych. To jest wprowadzenie postulatów polskich nauk ścisłych i stosowanych do kultury światowej, to jest zasadnicza obecność Polski w twórczości w tej dziedzinie. I to jest zasługą Polskiej Akademii Nauk Technicznych, że wydawnictwo to podjęła, że jest ono klasyczne w formie i treści i że pozwoliło na wymianę z zagranicą wydawnictw analogicznych instytucyj i umożliwiło pracę Polskiej Akademii Nauk Technicznych w tych zagadnieniach przez utrzymanie kontaktu.</u>
- <u xml:id="u-28.11" who="#SMiklaszewski">Teraz jeszcze parę słów o warunkach finansowych. Od 1920 r. do 1928 r. budżety, jakie miała Polska Akademia Nauk Technicznych, były — można powiedzieć — poniżej zera. Nie chcę cytować liczb, wtedy była inflacja, były takie lata, że było tylko 600 zł do dyspozycji. Do 1928 r. te liczby przedstawiają się: 33, 26, 22, 28, 44, 20, 26, 42, 51 i 28 tysięcy rocznie. W sumie przeciętnie koło 30.000. Jak wyglądają wydatki za ostatnie lata, podane w sprawozdaniach? Drukarnia wzięła 92.000, umeblowanie 40.000, biblioteka — zakup 7.000, a honoraria za te słowniki, za te podręczniki itd. stanowią 20.000, administracja 11.000, przy tym, właściwie mówiąc, sekretarz generalny musiał być jednocześnie woźnym instytucji. Dlaczego ja o tym mówię? To nie znaczy, iż Państwo Polskie tym się nie interesuje, gdyż Państwo Polskie ma tyle najrozmaitszych potrzeb, że te, które głośno się nie domagają, są dalsze w kolei, ale to, co ja mówię, świadczy o poziomie moralnym i naukowym tego środowiska, świadczy o tym, że te prace wykonywano w gruncie rzeczy z patriotyzmu, za darmo prawie. Sądzę, że moim obowiązkiem jest to powiedzieć: raz dlatego, że to ma wysoki walor moralny, po drugie — że ta potrzeba jest istotnie realną i rezolucja, którą dalej podam, ma swoje uzasadnienie.</u>
- <u xml:id="u-28.12" who="#SMiklaszewski">Sądzę, że nie ma celu dowodzić, jakie znaczenie posiada powstanie formalne i prawne Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
- <u xml:id="u-28.13" who="#SMiklaszewski">W imieniu Komisji Oświatowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o przyjęcie projektu ustawy w treści, przyjętej przez Sejm (druk nr 85).</u>
- <u xml:id="u-28.14" who="#SMiklaszewski">Proszę również Wysoki Senat o przyjęcie rezolucji z jedną poprawką: Senat zwraca się do Rządu — zamiast do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — o wstawienie do budżetu sum potrzebnych dla zapewnienia podstaw materialnych istnienia Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-28.0" who="#BolesławMiklaszewski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Oświatowej mam zaszczyt referować projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druk senacki nr 85). Istota tej ustawy dotyczy powstania Polskiej Akademii Nauk Technicznych, której zadaniem jest pielęgnowanie, popieranie i szerzenie nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Jest to zrzeszenie osób, pracujących twórczo na polu nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Cele Polskiej Akademii Nauk Technicznych obejmują: rozważanie zbiorowe zagadnień naukowych, podejmowanie inicjatywy prac naukowych badawczych, tworzenie i popieranie placówek badawczych, dostarczanie środków do wykonywania tych prac, ogłaszanie ich wyników, wydawanie prac naukowych i podręczników, ogłaszanie konkursów naukowych i przyznawanie nagród, wydawanie opinii o zagadnieniach naukowych bądź z własnej inicjatywy, bądź na życzenie naczelnych władz państwowych oraz instytucyj i organizacyj naukowych. Zakreślone cele, którym ma służyć Polska Akademia Nauk Technicznych, należą do zagadnień najwyższego rzędu. Zwrócić należy uwagę na to, że nauki ścisłe matematyczne, przyrodnicze są podstawą do rozwoju badań, dążących do postępu we wszystkich dziedzinach wytwórczości. Z tego powodu zrzeszenie, składające się z najwybitniejszych twórców naukowych w tych dziedzinach nauk ścisłych i stosowanych, musi posiadać bardzo wielkie znaczenie, nie mniejsze, jak analogiczne akademie nauk humanistycznych, które u nas istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#BolesławMiklaszewski">Polska Akademia Nauk Technicznych ustala ilość członków na maximum 96 w dziale członków rzeczywistych i nie większą liczbę członków korespondentów. Liczbę członków zagranicznych określa się na 60. Poza tym istnieje jeszcze możność należenia do tej organizacji nie więcej, jak 12 członków honorowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#BolesławMiklaszewski">Władze stanowi walne zebranie, które wybiera członków, a następnie prezesa, wiceprezesa i sekretarza, przy czym ciągłość prac i administracji reprezentuje tu na 5 lat wybierany sekretarz, podczas kiedy prezes ma urzędować tylko 3 lata. Statut jest zatwierdzany przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wybór prezesa, wiceprezesa i sekretarza musi być zatwierdzany przez dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#BolesławMiklaszewski">To są cechy zasadnicze, charakteryzujące cele i organizację tej instytucji. Faktem jest, że Akademia Nauk Technicznych istnieje od roku 1920, jednak nie na zasadzie ustawy sejmowej, uchwały Izb ustawodawczych, lecz na zasadzie dekretu, wydanego w tym czasie przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. Ta podstawa prawna nie jest dostateczna, z tego powodu jest właśnie wniesiony obecnie przez Rząd projekt ustawy sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#BolesławMiklaszewski">Parę słów o działalności tej instytucji. Praca tej instytucji skupia istotnie najwybitniejszych badaczy twórczych z dziedziny nauk ścisłych podstawowych i z dziedziny nauk stosowanych. Nie będę tutaj cytował nazwisk. Lista chociażby zmarłych świadczy o tym, że w szeregach tej instytucji pracowało wiele najlepszych mózgów twórczych w tych dziedzinach, o których tu mówię. Mógłbym tutaj cały szereg nazwisk zacytować, jednakże w tym wypadku — chociaż to w komisji poruszałem — pominę to. Zwrócę tylko uwagę na to, jaka jest istotna organizacja tej instytucji i co ona dotychczas zrobiła. Posiada ona cztery wydziały: fizyko matematyczny, inżynierski, mechaniczny i technologiczny. Oczywiście, ramowa ustawa nie ogranicza możności tworzenia innych wydziałów, o ile to się okaże potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#BolesławMiklaszewski">Różnica, jaka zachodzi, dotyczy głównie ilości dopuszczalnych członków, która jest w pierwotnej ustawie podana na 120, w Sejmie i komisji senackiej została ona przyjęta na 96 i pozwala na dalszą organizację nowych wydziałów.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#BolesławMiklaszewski">Jakie są główne prace, które dotychczas zostały wykonane? Przede wszystkim wydawnictwa. Akademia Nauk Technicznych wydała 63 tomy prac, które należy scharakteryzować w następujący sposób: Pierwsza kategoria to są oryginalne prace badawcze, które należy określić jako prace pierwszej klasy, to znaczy o wysokim poziomie. Dalej zadaniem jej jest wydawanie podręczników, oczywiście podręczników na poziomie akademickim. Jest to zagadnienie dla Polski niesłychanie ważne; jeżeli powiadamy, że studia akademickie trwają dość długo, to jedną z ważnych przyczyn, poza innymi, jest to, że nie ma jeszcze podręczników na poziomie akademickim we wszystkich działach nauki.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#BolesławMiklaszewski">Ujęcie tego zagadnienia przez Polską Akademię Nauk Technicznych w swe ręce daje gwarancję wysokiego poziomu, który może być osiągnięty przez wykonanie tej pracy przez tę instytucję, a w każdym razie pod jej nadzorem. Dobry podręcznik dla studentów może napisać tylko profesor, który ma bardzo dużą wiedzę i bardzo duże doświadczenie. Ja, jako student politechniki zurychskiej, stykałem się ze studentami zachodnio europejskimi i spotykałem takie fakty, że z chwilą, kiedy ktoś został immatrykulowany, do jego mieszkania przychodził ajent wydawców podręczników akademickich i proponował mu tego rodzaju umowę: wstawiał do jego mieszkania tyle tomów, ile potrzeba dla danego wydziału, i odbierał należność ratami miesięcznymi po 5 franków. Jeśli ktoś jest 4 lata studentem, to w ciągu tych 4 lat jest w stanie kupić na takich warunkach tyle a tyle tomów. Jest to jego kapitał naukowy, który bierze ze sobą do domu.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#BolesławMiklaszewski">Otóż Polska na to, żeby miała skuteczne studia akademickie, musi stworzyć sobie tego rodzaju organizację lub inną, która umożliwi każdemu studentowi nie tylko normalnie przestudiować przedmioty w zakresie przez niego obranym, ale z drugiej strony da mu kapitalne klasyczne dzieła, które będą jego podręcznym warsztatem pracy i źródłem informacji na całe życie; do tego może on sobie inne dzieła dokupywać. Nakładcy zachodnio europejscy nie są bardzo surowi w stosunku do tych młodych uczniów, którzy w tych warunkach nabywają od nich książki. Czasem oni płacą należność w 10 lat po ukończeniu studiów. Otóż zaznaczenie w programie działalności Polskiej Akademii Nauk Technicznych tego rodzaju pracy wskazuje na doniosłość takiej organizacji w dziedzinie stworzenia normalnych warunków prowadzenia studiów akademickich w zakresie nauk ścisłych i stosowanych.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#BolesławMiklaszewski">Ale jest jeszcze druga rzecz, którą Polska Akademia Nauk Technicznych realizuje, mianowicie opracowuje ona słownik wyrazów technicznych. To jest słownik nie tylko polskich definicji, ale i ich przekładów na 4 zachodnio europejskie języki. Proszę Państwa, jest to zagadnienie niesłychanie ważne, bo jeśli podręcznik ma być ścisły, to i terminologia musi być ścisła. Słownik języka polskiego jest kapitalnym wydawnictwem, ale słownik języka nauk technicznych, który pozwala literaturze naukowej i technicznej związać się z kulturą polską, jest tak doniosłą, podstawową pracą, jak podstawową pracą jest praca nad samym językiem polskim. Dlatego podkreślam, że ten dział pracy jest już wykonywany. Wydrukowano tom pod tytułem „Matematyka”, który ma przeszło tysiąc stron, inne tomy są już w rozdziałach wydrukowane. Otóż to jest zagadnieniem podstawowym kultury naukowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#BolesławMiklaszewski">Nie będę tutaj dłużej zatrzymywał się nad innymi zagadnieniami. Jednym z takich zagadnień to jest wydawanie w czterech językach „Annali”, rocznika Polskiej Akademii Nauk Technicznych. To jest wprowadzenie postulatów polskich nauk ścisłych i stosowanych do kultury światowej, to jest zasadnicza obecność Polski w twórczości w tej dziedzinie. I to jest zasługą Polskiej Akademii Nauk Technicznych, że wydawnictwo to podjęła, że jest ono klasyczne w formie i treści i że pozwoliło na wymianę z zagranicą wydawnictw analogicznych instytucyj i umożliwiło pracę Polskiej Akademii Nauk Technicznych w tych zagadnieniach przez utrzymanie kontaktu.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#BolesławMiklaszewski">Teraz jeszcze parę słów o warunkach finansowych. Od 1920 r. do 1928 r. budżety, jakie miała Polska Akademia Nauk Technicznych, były — można powiedzieć — poniżej zera. Nie chcę cytować liczb, wtedy była inflacja, były takie lata, że było tylko 600 zł do dyspozycji. Do 1928 r. te liczby przedstawiają się: 33, 26, 22, 28, 44, 20, 26, 42, 51 i 28 tysięcy rocznie. W sumie przeciętnie koło 30.000. Jak wyglądają wydatki za ostatnie lata, podane w sprawozdaniach? Drukarnia wzięła 92.000, umeblowanie 40.000, biblioteka — zakup 7.000, a honoraria za te słowniki, za te podręczniki itd. stanowią 20.000, administracja 11.000, przy tym, właściwie mówiąc, sekretarz generalny musiał być jednocześnie woźnym instytucji. Dlaczego ja o tym mówię? To nie znaczy, iż Państwo Polskie tym się nie interesuje, gdyż Państwo Polskie ma tyle najrozmaitszych potrzeb, że te, które głośno się nie domagają, są dalsze w kolei, ale to, co ja mówię, świadczy o poziomie moralnym i naukowym tego środowiska, świadczy o tym, że te prace wykonywano w gruncie rzeczy z patriotyzmu, za darmo prawie. Sądzę, że moim obowiązkiem jest to powiedzieć: raz dlatego, że to ma wysoki walor moralny, po drugie — że ta potrzeba jest istotnie realną i rezolucja, którą dalej podam, ma swoje uzasadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#BolesławMiklaszewski">Sądzę, że nie ma celu dowodzić, jakie znaczenie posiada powstanie formalne i prawne Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#BolesławMiklaszewski">W imieniu Komisji Oświatowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o przyjęcie projektu ustawy w treści, przyjętej przez Sejm (druk nr 85).</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#BolesławMiklaszewski">Proszę również Wysoki Senat o przyjęcie rezolucji z jedną poprawką: Senat zwraca się do Rządu — zamiast do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — o wstawienie do budżetu sum potrzebnych dla zapewnienia podstaw materialnych istnienia Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
- <u xml:id="u-29.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
- <u xml:id="u-29.1" who="#Marszałek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
- <u xml:id="u-29.2" who="#Marszałek">Poddaję pod głosowanie rezolucję komisji według tekstu odczytanego przez p. referenta. Kto jest za jej przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
- <u xml:id="u-29.3" who="#Marszałek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
- <u xml:id="u-29.4" who="#Marszałek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonej interpelacji.</u>
+ <u xml:id="u-29.0" who="#BogusławMiedziński">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#BogusławMiedziński">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#BogusławMiedziński">Poddaję pod głosowanie rezolucję komisji według tekstu odczytanego przez p. referenta. Kto jest za jej przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#BogusławMiedziński">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#BogusławMiedziński">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonej interpelacji.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
- <u xml:id="u-30.0" who="#SekretarzsBruski">Interpelacja senatora Erwina Hasbacha do Pana Prezesa Rady Ministrów w sprawie gromadzących się w ostatnich czasach wysiedleń z pasa pogranicznego obywateli polskich narodowości niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-30.0" who="#DawidBruski">Interpelacja senatora Erwina Hasbacha do Pana Prezesa Rady Ministrów w sprawie gromadzących się w ostatnich czasach wysiedleń z pasa pogranicznego obywateli polskich narodowości niemieckiej.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
- <u xml:id="u-31.0" who="#Marszałek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
- <u xml:id="u-31.1" who="#Marszałek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
- <u xml:id="u-31.2" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-31.0" who="#BogusławMiedziński">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#BogusławMiedziński">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#BogusławMiedziński">Zamykam posiedzenie.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
index c4c2cb0..e231634 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00017-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00017-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>17 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">17</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-05-31</date>
@@ -23,9 +23,11 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
index 58d7623..336a74a 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
@@ -1,12 +1,12 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
- <div xml:id="div-1"/>
+ <div xml:id="div-1" />
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
index d75b66a..abe2f5f 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00018-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00018-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>18 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">18</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-06-12</date>
@@ -23,21 +23,50 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose" role="speaker">
- <persName>Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu A. Rose</persName>
- </person>
- <person xml:id="SenatorBolesławMiklaszewski" role="speaker">
- <persName>Senator Bolesław Miklaszewski</persName>
- </person>
- <person xml:id="Sprawozdawca" role="speaker">
- <persName>Sprawozdawca</persName>
- </person>
- <person xml:id="SprawozdawcasenatorStefanStarzyński" role="speaker">
- <persName>Sprawozdawca senator Stefan Starzyński</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="ARose" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu</roleName>
+ <forename>A.</forename>
+ <surname>Rose</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ </person>
+ <person xml:id="BolesławMiklaszewski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Senator</roleName>
+ <forename>Bolesław</forename>
+ <surname>Miklaszewski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Miklaszewski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="Sprawozdawca" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Sprawozdawca</roleName>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="StefanStarzyński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sprawozdawca senator</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Starzyński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Starzy%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
index c0ef3d9..193b597 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
@@ -1,8 +1,8 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
@@ -23,35 +23,35 @@
<u xml:id="u-2.11" who="#Sprawozdawca">Ustawę o wojskowej Szkole Głównej Inżynierii zreferował sprawozdawca sen. Mikłaszewski.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#SenatorBolesławMiklaszewski">Art. 1 projektowanej ustawy przekazała te nazwę Istniejącej dotychczas Wyższej Szkoły inżynierskiej na Wojskową Szkołę Główną Inżynierii. Art. 2 głosi, że zadaniem szkoły jest przygotowaniem oficerów-saperów drogą wyższych studiów techniczno-taktycznych na oficerów-fortyfikatorów. W ramach istniejących potrzeb na czas pokoju i wojny. W myśl art. 3 naczelną władzą Szkoły jest Minister Spraw Wojskowych, który sprawuje nad nimi zwierzchni nadzór. Art. 4 mówi o statucie szkoły, który nadaje Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego. Art. 5 mówi o władzach Szkoły, na której [nieczytelne] komendant Szkoły, którym może być tylko oficer w służbie stałej. Ma on te same uprawnienia, co rektorzy wyższych szkół akademickich. Po zreferowaniu dalszych artykułów ustawy sprawozdawca stwierdza, że z radością należy powitać fakt powstania Wojskowej Szkoły Głównej Inżynierii, który to fakt ma duże znaczenie dba obronności Państwa.</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#SenatorBolesławMiklaszewski">Senat przyjął projekt ustawy bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#SenatorBolesławMiklaszewski">Ustawę o porozumieniach kartelowych referował sprawozdawca sen. Starzyński: w obszernym referacie przedstawił stan historyczny i faktyczny zagadnienia kartelizacji w świecie i w Polsce, po czym umotywował następujące zmiany, zaproponowane przez Komisję Senatu do projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BolesławMiklaszewski">Art. 1 projektowanej ustawy przekazała te nazwę Istniejącej dotychczas Wyższej Szkoły inżynierskiej na Wojskową Szkołę Główną Inżynierii. Art. 2 głosi, że zadaniem szkoły jest przygotowaniem oficerów-saperów drogą wyższych studiów techniczno-taktycznych na oficerów-fortyfikatorów. W ramach istniejących potrzeb na czas pokoju i wojny. W myśl art. 3 naczelną władzą Szkoły jest Minister Spraw Wojskowych, który sprawuje nad nimi zwierzchni nadzór. Art. 4 mówi o statucie szkoły, który nadaje Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego. Art. 5 mówi o władzach Szkoły, na której [nieczytelne] komendant Szkoły, którym może być tylko oficer w służbie stałej. Ma on te same uprawnienia, co rektorzy wyższych szkół akademickich. Po zreferowaniu dalszych artykułów ustawy sprawozdawca stwierdza, że z radością należy powitać fakt powstania Wojskowej Szkoły Głównej Inżynierii, który to fakt ma duże znaczenie dba obronności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BolesławMiklaszewski">Senat przyjął projekt ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BolesławMiklaszewski">Ustawę o porozumieniach kartelowych referował sprawozdawca sen. Starzyński: w obszernym referacie przedstawił stan historyczny i faktyczny zagadnienia kartelizacji w świecie i w Polsce, po czym umotywował następujące zmiany, zaproponowane przez Komisję Senatu do projektu ustawy.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
- <u xml:id="u-4.0" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">Ust. 1 art. 1 brzmi w projekcie: „Przepisom niniejszej ustawy podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, ograniczające swobodę produkcji przemysłowej lub handlu (porozumienie kartelowe)”. Natomiast Komisja proponuje tekst następujący: „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w jakiejkolwiek dziedzinie przemysłu i handlu (kartele, syndykaty itp.)”.</u>
- <u xml:id="u-4.1" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">Prócz tego dodaje się nowy ustęp w brzmieniu „Przepisom ustawy niniejszej podlegają również zrzeszenia przemysłowe utworzone na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie przemysłowym, jeżeli prowadzą działalność kartelową”, Ten ustęp dodaje się w związku ze skreśleniem art. 8 projektu. W zasadzie zrzeszenia przemysłowe nie powinny mieć charakteru kartelowego i zarówno ustawy obowiązujące, jak i dążenia samorządu gospodarczego temu się sprzeciwiają, a jednak dziś jeszcze istnieją kartele w postaci zrzeszeń przemysłowych. Gdyby zatrzymano art. 8 projektu, to stać by się mogło, że kartele ukrywałyby się pod formą zrzeszeń przemysłowych i w razie, gdyby Minister P. i H. nie dostrzegł ich charakteru kartelowego, mogłyby działać bez rejestracji i nie byłyby za to karane. Ponieważ nie ma racji, żeby uprzywilejowywać jedną z form prawnych karteli, przeto skreśla filię ten art. 8, a natomiast dodaje się wspomniany ustęp do art 1.</u>
- <u xml:id="u-4.2" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">W art. 2 skreśla się przykładowe wyliczenie celów porozumień kartelowych. Prawnie wszystkie umowy kartelowe zaczynają się od określenia tego rodzaju celów szlachetnych, a skutek działania karteli był, jak wiadomo, zupełnie inny. Ustawa nie ma potrzeby pouczać członków karter, jakie są cele, które warto wymienić, aby nadać kartelowi cechę niemal instytucji dobra publicznego. Krótko można powiedzieć, że najistotniejszym celem kartelów jest zysk.</u>
- <u xml:id="u-4.3" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">W art. 3 również wprowadza się zmiany. Ustęp 1 otrzymuję brzmienie: „Każde porozumienie kartelowe i jego zmiana podlegają zgłoszeniu do rejestru kartelowego, prowadzonego przez Ministra Przemysłu i Handlu. Zgłoszenie winno nastąpić w ciągu dni 14 od dnia zawarcia porozumienia lub jego zmiany. Porozumienie lub jego zmiana wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia zgłoszenia do rejestru.</u>
- <u xml:id="u-4.4" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">Drugi ustęp art, skreśla się i tak samo art. 4.</u>
- <u xml:id="u-4.5" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">Zmianę wprowadza się także do art. 11. Mianowicie na posiedzeniu Komisji Senackiej p. Wiceminister Rose wyjaśnił, że Rządowi chodzi przede wszystkim o to, aby Minister P. i H. miał możność obronienia przed sądem kartelowym swojej decyzji o rozwiązaniu kartelu. Komisja podzieliła ten pogląd i wobec tego proponuje poprawkę do art. 11.</u>
- <u xml:id="u-4.6" who="#SprawozdawcasenatorStefanStarzyński">Oprócz tego Komisja proponuje szereg poprawek redakcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.0" who="#StefanStarzyński">Ust. 1 art. 1 brzmi w projekcie: „Przepisom niniejszej ustawy podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, ograniczające swobodę produkcji przemysłowej lub handlu (porozumienie kartelowe)”. Natomiast Komisja proponuje tekst następujący: „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w jakiejkolwiek dziedzinie przemysłu i handlu (kartele, syndykaty itp.)”.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#StefanStarzyński">Prócz tego dodaje się nowy ustęp w brzmieniu „Przepisom ustawy niniejszej podlegają również zrzeszenia przemysłowe utworzone na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie przemysłowym, jeżeli prowadzą działalność kartelową”, Ten ustęp dodaje się w związku ze skreśleniem art. 8 projektu. W zasadzie zrzeszenia przemysłowe nie powinny mieć charakteru kartelowego i zarówno ustawy obowiązujące, jak i dążenia samorządu gospodarczego temu się sprzeciwiają, a jednak dziś jeszcze istnieją kartele w postaci zrzeszeń przemysłowych. Gdyby zatrzymano art. 8 projektu, to stać by się mogło, że kartele ukrywałyby się pod formą zrzeszeń przemysłowych i w razie, gdyby Minister P. i H. nie dostrzegł ich charakteru kartelowego, mogłyby działać bez rejestracji i nie byłyby za to karane. Ponieważ nie ma racji, żeby uprzywilejowywać jedną z form prawnych karteli, przeto skreśla filię ten art. 8, a natomiast dodaje się wspomniany ustęp do art 1.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#StefanStarzyński">W art. 2 skreśla się przykładowe wyliczenie celów porozumień kartelowych. Prawnie wszystkie umowy kartelowe zaczynają się od określenia tego rodzaju celów szlachetnych, a skutek działania karteli był, jak wiadomo, zupełnie inny. Ustawa nie ma potrzeby pouczać członków karter, jakie są cele, które warto wymienić, aby nadać kartelowi cechę niemal instytucji dobra publicznego. Krótko można powiedzieć, że najistotniejszym celem kartelów jest zysk.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#StefanStarzyński">W art. 3 również wprowadza się zmiany. Ustęp 1 otrzymuję brzmienie: „Każde porozumienie kartelowe i jego zmiana podlegają zgłoszeniu do rejestru kartelowego, prowadzonego przez Ministra Przemysłu i Handlu. Zgłoszenie winno nastąpić w ciągu dni 14 od dnia zawarcia porozumienia lub jego zmiany. Porozumienie lub jego zmiana wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia zgłoszenia do rejestru.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#StefanStarzyński">Drugi ustęp art, skreśla się i tak samo art. 4.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#StefanStarzyński">Zmianę wprowadza się także do art. 11. Mianowicie na posiedzeniu Komisji Senackiej p. Wiceminister Rose wyjaśnił, że Rządowi chodzi przede wszystkim o to, aby Minister P. i H. miał możność obronienia przed sądem kartelowym swojej decyzji o rozwiązaniu kartelu. Komisja podzieliła ten pogląd i wobec tego proponuje poprawkę do art. 11.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#StefanStarzyński">Oprócz tego Komisja proponuje szereg poprawek redakcyjnych.</u>
<u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
- <u xml:id="u-5.0" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Wysoka Izbo! W zastępstwie P. Ministra Przemysłu i Handlu, który towarzyscy dziś Panu Prezydentowi w jego podróży po C. O, P-ie, mara zaleczył kilka słów dodać do obszernego sprawozdania o. senatora referenta. Zasadnicza jego teza, iż tendencje kartelizację są u nas nadmierne, pokrywa się całkowicie ze stanowiskiem Rządu, Teoretycznie i praktycznie przeciwdziałać można najłatwiej tym tendencjom tylko prze 2 szerokie dopuszczenie zasady, iż w stosunkach gospodarczych decydować winna swobodna gra sił i wolna konkurencja i to często nawet konkurencja zagraniczna, z chwilą istnienia racjonalnej ochrony rodzimej produkcji, W naszej rzeczywistości zasady tej niestety często realizować nie możemy.</u>
- <u xml:id="u-5.1" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Konieczność należytego geograficznego rozmieszczenia produkcji przemysłowej, konieczność oszczędnego posługiwania się naszymi własnymi możliwościami inwestycyjnymi w przemyśle, nasza słabość kapitałowa, a wreszcie konieczność ograniczenia przewozu wszędzie, gdzie to jest możliwe, nie pozwala w częstych bardzo wypadkach na stosowanie zasad wyżej wymienionych i nie pozwala w szczególności na gilotynowanie nadmiernych cen przez przywóz zagraniczny. Ale jeżeli tak jest, to tym bardziej precyzyjny musi być ten instrument prawny, który stwarza dla Ministerstwa Przemysłu i Handlu podstawę do interwencji i do usuwania wszelkich przerostów.</u>
- <u xml:id="u-5.2" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">W tym tkwi istota nowego projektu, który zgłoszony został przez Rząd Izbom Ustawodawczym.</u>
- <u xml:id="u-5.3" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Dawna ustawa pozwalała pozwalała na rozwiązywanie karteli tylko wtedy, gdy istnienie ich zagrażało dobru publicznemu. Rządowi chodziło o to, żeby wyraźnie było powiedziane, iż nawet, jeżeli kartel nie zagraża wręcz dobru publicznemu. Ministrowi Przemysłu i Handlu przysługuje prawo jego rozwiązania, jeżeli krepuje on zasadę swobody produkcji i wymiany bez faktycznych korzyści dla życia gospodarczego.</u>
- <u xml:id="u-5.4" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">To była w naszym przekonaniu najważniejsza cecha nowego projektu. Łącznie z tym proponowaliśmy, aby w każdej umowie kartelowej cel gospodarczy, któremu kartel winien służyć, winien być ściśle określony z tym, że Minister Przemysłu i Handlu może kartel rozwiązać, jeżeli kartel w czasie swego istnienia nie przyczynia się do realizacji celu, który sam sobie wytknął. Ta zasadnicza zmiana została uwzględniona i w sejmowym tekście i w tekście, w tej chwili zreferowanym przez sen. referenta, i mamy wrażenie, że w ten sposób instrument, na którym opiera się cała kontrola kartelów, będzie w przyszłości doskonalszy od instrumentu dawnego.</u>
- <u xml:id="u-5.5" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Jak dalece ta nowelizacja była potrzebna, świadczy przykład z bardzo niedawnych czasów, kiedy to Ministerstwo Przemysłu i Handlu rozwiązało pewien kartel, ponieważ jedna strona obiecała drugiej stronie odstępne czyli t.zw. przestojowe, z tym że orzeczenie rozwiązujące zostało zdezawuowane przez sąd kartelowy, który w dawnej ustawie nie dopatrzył się należytych podstaw prawnych do rozwiązania tego kartelu. Jesteśmy przekonani, że po tych poprawkach, które do nowej ustawy zostały wprowadzone, tego rodzaju wypadki nie będą mogły się powtarzać.</u>
- <u xml:id="u-5.6" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">W dalszym ciągu podkreślić pragnę, że wyliczenia przykładowe celów gospodarczych, które były wymienione w projekcie rządowym i które znalazły się również w projekcie sejmowym, oczywiście nie zmieniają istoty rzeczy, o te zostaną w tej chwili skreślone — poprostu dlatego, że były to tylko wyliczenia przykładowe. Najważniejsze jest, żeby pozostały dwie zasady podstawowe, że cele kartelu muszą być w umowie kartelowej wskazane i że nieodciąganie Łych celów może być podstawą do rozwiązania kartelu.</u>
- <u xml:id="u-5.7" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Poza tą zasadniczą rzeczą, dwa zagadnienia skoncentrowały dyskusję tak w Sejmie jak i w Komisji Senatu, Pierwsze to jest sprawa definicji karteli. Co do tego muszę stwierdzić, że na zasadzie naszej praktyki definicja, która przyjęła została przez Sejm, nasuwa mniej wątpliwości. Jednakże dotychczasowa definicja, zawarta w ustawie, oczywiście nie uniemożliwia nam pracy. Mimo to prosiłbym Wysoką Izbę, a w szczególności p. sen. referenta, żeby się zgodził, o ile ma być utrzymana definicja z dawne! ustawy, żeby z tej dawnej definicji usunięto kilka usterek, które w praktyce szczególnie wiele trudności nam zrobiły. Ta definicja z dawnej ustawy, która restytuowaną jest wg poprawki co dopiero tutaj zgłoszonej, brzmi następująco: „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób, zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa, przemysłu i handlu”, P. senator referent zechciał skreślić wyraz „górnictwa”.</u>
- <u xml:id="u-5.8" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">W dalszym ciągu proponowałbym, aby skreślić wyrazy ja przestaję produkować i wtedy to słowo „wzajemnych” staje się jednostronnym oświadczeniem czyli że nie na tego wzajemnego porozumienia, i istnieje wątpliwość, czy wtedy rozchodzi się o kartel czy nie. Skreślenie tych trzech wyrazów „drogą wzajemnych zobowiązań” nic nie zmienia w istocie rzeczy, a tę specjalną trudność usunie.</u>
- <u xml:id="u-5.9" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Druga rzecz — proponowałbym — tam, gdzie jest powiedziane „regulowanie produkcji, zbytu cen i warunków wymiany dóbr”, aby wyraz „i” zastąpić wyrazem „albo”, bo spotkaliśmy się już z taką opinią, że na to, żeby umowa była uznana za kartelową musi być zbieżność tych wszystkie! warunków tj. reglamentacji i produkcji i zbytu 5 cen i warunków wymiany dóbr, podczas gdy w naszym rozumieniu mają być przykładowo wyliczone. Dlatego zmiana „i” na „albo” usuwali nieporozumienia.</u>
- <u xml:id="u-5.10" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Wreszcie trzecia poprawka „warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa itd.”. Proponuję skreślić wyraz „dóbr”, bo tu mogą być nie tylko dobra wymienione, ale i usługi wymieniane, i tego rodzaju wymiana usług także podpada pod pojęcie umowy kartelowej.</u>
- <u xml:id="u-5.11" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">W dalszym ciągu chcę zgłosić jeszcze jedną poprawkę, która wyda je mi się redakcyjną. Mianowicie w aft. 17 komisja proponuję w ust. (1) skreślić wyrazy „lub niewpisania do rejestru kartelowego”. Artykuł ten mówi: „kto wykonywa porozumienie kartelowe, nieważne z powodu braku formy pisemnej lub niewpisania do rejestru kartelowego, albo rozwiązane orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu, podlega karze”. Tutaj jest powiedziane „niewpisania do rejestru handlowego”. W tej chwili komisja senacka zaproponowała, ażeby wpisanie do rejestru kartelowego zastąpić „zgłoszeniem”, ale niezgłoszenie musi w dalszym ciągu podlegać karze, Dlatego proponowałbym, zamiast skreślenia tych wszystkich wyrazów, zastąpić „niewpisanie” „niezgłoszeniem”.</u>
- <u xml:id="u-5.12" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Podobnie w art. 20 zaszła poprostu pewna pomyłka w układzie. Mianowicie: art. 20 zaczyna się od ust. „1”, nie mą natomiast dalszych ustępów. Dlatego też myślę, że należy ust. nr 1 skreślić, a w literze „a”, gdzie również jest powołanie się na ust. „1” — słowa te skreślić. Zaczynałby się artykuł od: „sprawy o przestępstwa...” i w punkcie „a”: „ściganie przestępstw następuje na wniosek Ministra...”, już nie trzeba będzie powoływać się na ust. 1, ponieważ innych nie ma.</u>
- <u xml:id="u-5.13" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysłuiHandluARose">Na zakończenie pragnę zaznaczyć, że zasadnicza poprawka, która wniesiona została tutaj w referacie p. senatora referenta, a polegająca na usunięciu systemu koncesyjnego dla powstawania karteli, jest zupełnie zgodna z tendencjami pierwotnego tekstu rządowego, zgłoszonego do Sejmu, Tym samym nawrót do tej pierwotnej koncepcji rządowej nie może być sprzeczny z tendencjami Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-5.0" who="#ARose">Wysoka Izbo! W zastępstwie P. Ministra Przemysłu i Handlu, który towarzyscy dziś Panu Prezydentowi w jego podróży po C. O, P-ie, mara zaleczył kilka słów dodać do obszernego sprawozdania o. senatora referenta. Zasadnicza jego teza, iż tendencje kartelizację są u nas nadmierne, pokrywa się całkowicie ze stanowiskiem Rządu, Teoretycznie i praktycznie przeciwdziałać można najłatwiej tym tendencjom tylko prze 2 szerokie dopuszczenie zasady, iż w stosunkach gospodarczych decydować winna swobodna gra sił i wolna konkurencja i to często nawet konkurencja zagraniczna, z chwilą istnienia racjonalnej ochrony rodzimej produkcji, W naszej rzeczywistości zasady tej niestety często realizować nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#ARose">Konieczność należytego geograficznego rozmieszczenia produkcji przemysłowej, konieczność oszczędnego posługiwania się naszymi własnymi możliwościami inwestycyjnymi w przemyśle, nasza słabość kapitałowa, a wreszcie konieczność ograniczenia przewozu wszędzie, gdzie to jest możliwe, nie pozwala w częstych bardzo wypadkach na stosowanie zasad wyżej wymienionych i nie pozwala w szczególności na gilotynowanie nadmiernych cen przez przywóz zagraniczny. Ale jeżeli tak jest, to tym bardziej precyzyjny musi być ten instrument prawny, który stwarza dla Ministerstwa Przemysłu i Handlu podstawę do interwencji i do usuwania wszelkich przerostów.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#ARose">W tym tkwi istota nowego projektu, który zgłoszony został przez Rząd Izbom Ustawodawczym.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#ARose">Dawna ustawa pozwalała pozwalała na rozwiązywanie karteli tylko wtedy, gdy istnienie ich zagrażało dobru publicznemu. Rządowi chodziło o to, żeby wyraźnie było powiedziane, iż nawet, jeżeli kartel nie zagraża wręcz dobru publicznemu. Ministrowi Przemysłu i Handlu przysługuje prawo jego rozwiązania, jeżeli krepuje on zasadę swobody produkcji i wymiany bez faktycznych korzyści dla życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#ARose">To była w naszym przekonaniu najważniejsza cecha nowego projektu. Łącznie z tym proponowaliśmy, aby w każdej umowie kartelowej cel gospodarczy, któremu kartel winien służyć, winien być ściśle określony z tym, że Minister Przemysłu i Handlu może kartel rozwiązać, jeżeli kartel w czasie swego istnienia nie przyczynia się do realizacji celu, który sam sobie wytknął. Ta zasadnicza zmiana została uwzględniona i w sejmowym tekście i w tekście, w tej chwili zreferowanym przez sen. referenta, i mamy wrażenie, że w ten sposób instrument, na którym opiera się cała kontrola kartelów, będzie w przyszłości doskonalszy od instrumentu dawnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#ARose">Jak dalece ta nowelizacja była potrzebna, świadczy przykład z bardzo niedawnych czasów, kiedy to Ministerstwo Przemysłu i Handlu rozwiązało pewien kartel, ponieważ jedna strona obiecała drugiej stronie odstępne czyli t.zw. przestojowe, z tym że orzeczenie rozwiązujące zostało zdezawuowane przez sąd kartelowy, który w dawnej ustawie nie dopatrzył się należytych podstaw prawnych do rozwiązania tego kartelu. Jesteśmy przekonani, że po tych poprawkach, które do nowej ustawy zostały wprowadzone, tego rodzaju wypadki nie będą mogły się powtarzać.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#ARose">W dalszym ciągu podkreślić pragnę, że wyliczenia przykładowe celów gospodarczych, które były wymienione w projekcie rządowym i które znalazły się również w projekcie sejmowym, oczywiście nie zmieniają istoty rzeczy, o te zostaną w tej chwili skreślone — poprostu dlatego, że były to tylko wyliczenia przykładowe. Najważniejsze jest, żeby pozostały dwie zasady podstawowe, że cele kartelu muszą być w umowie kartelowej wskazane i że nieodciąganie Łych celów może być podstawą do rozwiązania kartelu.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#ARose">Poza tą zasadniczą rzeczą, dwa zagadnienia skoncentrowały dyskusję tak w Sejmie jak i w Komisji Senatu, Pierwsze to jest sprawa definicji karteli. Co do tego muszę stwierdzić, że na zasadzie naszej praktyki definicja, która przyjęła została przez Sejm, nasuwa mniej wątpliwości. Jednakże dotychczasowa definicja, zawarta w ustawie, oczywiście nie uniemożliwia nam pracy. Mimo to prosiłbym Wysoką Izbę, a w szczególności p. sen. referenta, żeby się zgodził, o ile ma być utrzymana definicja z dawne! ustawy, żeby z tej dawnej definicji usunięto kilka usterek, które w praktyce szczególnie wiele trudności nam zrobiły. Ta definicja z dawnej ustawy, która restytuowaną jest wg poprawki co dopiero tutaj zgłoszonej, brzmi następująco: „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób, zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa, przemysłu i handlu”, P. senator referent zechciał skreślić wyraz „górnictwa”.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#ARose">W dalszym ciągu proponowałbym, aby skreślić wyrazy ja przestaję produkować i wtedy to słowo „wzajemnych” staje się jednostronnym oświadczeniem czyli że nie na tego wzajemnego porozumienia, i istnieje wątpliwość, czy wtedy rozchodzi się o kartel czy nie. Skreślenie tych trzech wyrazów „drogą wzajemnych zobowiązań” nic nie zmienia w istocie rzeczy, a tę specjalną trudność usunie.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#ARose">Druga rzecz — proponowałbym — tam, gdzie jest powiedziane „regulowanie produkcji, zbytu cen i warunków wymiany dóbr”, aby wyraz „i” zastąpić wyrazem „albo”, bo spotkaliśmy się już z taką opinią, że na to, żeby umowa była uznana za kartelową musi być zbieżność tych wszystkie! warunków tj. reglamentacji i produkcji i zbytu 5 cen i warunków wymiany dóbr, podczas gdy w naszym rozumieniu mają być przykładowo wyliczone. Dlatego zmiana „i” na „albo” usuwali nieporozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#ARose">Wreszcie trzecia poprawka „warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa itd.”. Proponuję skreślić wyraz „dóbr”, bo tu mogą być nie tylko dobra wymienione, ale i usługi wymieniane, i tego rodzaju wymiana usług także podpada pod pojęcie umowy kartelowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#ARose">W dalszym ciągu chcę zgłosić jeszcze jedną poprawkę, która wyda je mi się redakcyjną. Mianowicie w aft. 17 komisja proponuję w ust. (1) skreślić wyrazy „lub niewpisania do rejestru kartelowego”. Artykuł ten mówi: „kto wykonywa porozumienie kartelowe, nieważne z powodu braku formy pisemnej lub niewpisania do rejestru kartelowego, albo rozwiązane orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu, podlega karze”. Tutaj jest powiedziane „niewpisania do rejestru handlowego”. W tej chwili komisja senacka zaproponowała, ażeby wpisanie do rejestru kartelowego zastąpić „zgłoszeniem”, ale niezgłoszenie musi w dalszym ciągu podlegać karze, Dlatego proponowałbym, zamiast skreślenia tych wszystkich wyrazów, zastąpić „niewpisanie” „niezgłoszeniem”.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#ARose">Podobnie w art. 20 zaszła poprostu pewna pomyłka w układzie. Mianowicie: art. 20 zaczyna się od ust. „1”, nie mą natomiast dalszych ustępów. Dlatego też myślę, że należy ust. nr 1 skreślić, a w literze „a”, gdzie również jest powołanie się na ust. „1” — słowa te skreślić. Zaczynałby się artykuł od: „sprawy o przestępstwa...” i w punkcie „a”: „ściganie przestępstw następuje na wniosek Ministra...”, już nie trzeba będzie powoływać się na ust. 1, ponieważ innych nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#ARose">Na zakończenie pragnę zaznaczyć, że zasadnicza poprawka, która wniesiona została tutaj w referacie p. senatora referenta, a polegająca na usunięciu systemu koncesyjnego dla powstawania karteli, jest zupełnie zgodna z tendencjami pierwotnego tekstu rządowego, zgłoszonego do Sejmu, Tym samym nawrót do tej pierwotnej koncepcji rządowej nie może być sprzeczny z tendencjami Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#Sprawozdawca">Sprawozdawca sen. Starzyński poparł poprawki zgłoszone przez Wiceministra Rosego, gdyż są one zgodne z duchem innych poprawek.</u>
@@ -79,4 +79,4 @@
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
index 568f371..3a65867 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00019-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00019-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>19 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">19</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-06-13</date>
@@ -23,15 +23,31 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="PMarszałekBMiedziński" role="speaker">
- <persName>P. Marszałek B. Miedziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="Sprawozdawca" role="speaker">
- <persName>Sprawozdawca</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>P. Marszałek</roleName>
+ <forename>B.</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="Sprawozdawca" role="guest">
+ <persName>
+ <roleName>Sprawozdawca</roleName>
+ </persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
index 8ea249e..b841f63 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
@@ -1,8 +1,8 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
@@ -12,39 +12,39 @@
<u xml:id="u-2.0" who="#Sprawozdawca">Otwierając posiedzenie P. Marszałek B. Miedziński powiedział:</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
- <u xml:id="u-3.0" who="#PMarszałekBMiedziński">Przed przystąpieniem do porządku dziennego muszę stwierdzić, że sprawozdania komisyjne, będące dziś na porządku obrad, zostały panom senatorom doręczone bez zachowania terminu, określonego w regulaminie (art. 38 ust. 2).</u>
- <u xml:id="u-3.1" who="#PMarszałekBMiedziński">Ponieważ jednak sprawy, będące na porządku obrad, są panom dostatecznie znane, przeto — jeśli nie usłyszę sprzeciwu — będę uważał, że Izba w myśl art. 65 lit. c regulaminu wyraziła zgodę na rozpatrzenie tych spraw na dzisiejszym posiedzeniu.</u>
- <u xml:id="u-3.2" who="#PMarszałekBMiedziński">Sprawozdawca sen. Giedroyć zreferował w imieniu Komisji Prawniczej projekt ustawy o uregulowaniu staną prawnego kościoła prawosławnego w Polsce.</u>
- <u xml:id="u-3.3" who="#PMarszałekBMiedziński">Projekt obecny łącznie z poprawkami Sejmu niewątpliwie uspokoi nastroje wśród ludności prawosławnej. Komisja senacka proponuje również rezolucję identyczną z rezolucją przyjętą przez Sejm.</u>
- <u xml:id="u-3.4" who="#PMarszałekBMiedziński">W głosowaniu przyjęto ustawę bez zmian oraz uchwalono rezolucję komisyjną.</u>
- <u xml:id="u-3.5" who="#PMarszałekBMiedziński">Sprawozdawca sen. Fichna zreferował projekt ustawy o znoszeniu ordynacji rodowych. Wniósł go w lutym 1936 r. P. Marszałek Miedziński. Projekt został uchwalony przez Sejm, nie zdążył natomiast przejść przez Senat, gdyż Izby zostały rozwiązane. W r 1939 został wniesiony ponownie. Najwyższy czas, by projekt stał się ustawą i wszedł w życie.</u>
- <u xml:id="u-3.6" who="#PMarszałekBMiedziński">Dzisiaj istnieje jeszcze 55 ordynacyj, w tym dawnych 4; 30 na ziemiach zachodnich. 13 na ziemiach południowych. Charakterystycznym jest, że 22 ordynacje należą do rodów. niemieckich, jedna do rodu rosyjskiego. Wskazuje to, że powstawaniu ordynacyj w czasach niewoli przyświecał cel polityczny.</u>
- <u xml:id="u-3.7" who="#PMarszałekBMiedziński">Poprawki, zaproponowane przez Rząd, a przyjęte przez komisję, czynią zadość postulatowi Polskiej Akademii Umiejętności, by chronić przed wierzycielami zbiory, które niejednokrotnie mają wartość większą od całej ordynacji. Zgodnie również z sugestią, zawartą w piśmie Akademii Umiejętności, i troską, wyrażaną niejednokrotnie przez wielu senatorów, komisja uzupełniła wykaz ordynacyj, z którymi są związane instytucie o dużym znaczeniu dla kultury narodowej.</u>
- <u xml:id="u-3.8" who="#PMarszałekBMiedziński">Komisja wniosła zasadnicze poprawki do art. 2, 7 i 13, ujęła bowiem inaczej osobę następcy posiadacza ordynacji i sposób otrzymania przez niego odszkodowania. Poprawka do art. 7 ułatwia Sądowi Apelacyjnemu wydanie orzeczenia. Szereg proponowanych przez komisję poprawek zabezpiecza to, co jest związane z dorobkiem kultury narodowej. Wreszcie łączy się grunty zniesionej ordynacji z gruntami, będącymi osobistą własnością ostatniego posiadacza, w jedną całość majątkową, a to w związku z ustawą o wykonaniu reformy rolnej.</u>
- <u xml:id="u-3.9" who="#PMarszałekBMiedziński">Senat w głosowaniu przyjął projekt ustawy wraz z poprawkami komisji.</u>
- <u xml:id="u-3.10" who="#PMarszałekBMiedziński">Z kolei sprawozdawca sen. Wielowieyski zreferował projekt ustawy o ułatwieniu przysposobienia małoletnich.</u>
- <u xml:id="u-3.11" who="#PMarszałekBMiedziński">Sprawozdawca przedkłada rezolucję komisji, która — zważywszy, że przepisy kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego zawierają dotychczas przestarzały i nieodpowiadający warunkom życiowym zakaz poszukiwania ojcostwa — wzywa Rząd do znowelizowania odpowiednich przepisów w kierunku upoważnienia organów opiekł społecznej do występowania z akcją o poszukiwanie ojcostwa w przypadkach dzieci nieznanego pochodzenia tu dzieci nieślubnych, pozostających na utrzymaniu publicznej opieki społecznej.</u>
- <u xml:id="u-3.12" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Lelek jako wnioskodawca uzasadniał potrzebę skreślenia art. 4.</u>
- <u xml:id="u-3.13" who="#PMarszałekBMiedziński">Przemawiał jeszcze w dyskusji nad tym punktem sen. Zmigryder-Konopka, po czym w głosowaniu odrzucono wniosek mniejszości sen. Lelka, a przyjęto ustawę z poprawkami komisji. Przyjęto również rezolucję komisyjną.</u>
- <u xml:id="u-3.14" who="#PMarszałekBMiedziński">W dalszym ciągu sen. Hempel referował ustawę o rozciągnięciu na ziemie odzyskane, włączone do województwa śląskiego, ustawy o opłatach od publicznych zabaw, rozrywek i widowisk na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Jest to uzupełnienie szeregu innych ustaw, których moc została rozciągnięta na Zaolzie.</u>
- <u xml:id="u-3.15" who="#PMarszałekBMiedziński">Ustawę przyjęto bez zmian.</u>
- <u xml:id="u-3.16" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Grajek referował ustawę o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych włączonych do woj. śląskiego. Na mocy tej ustawy zaprowadza się na Zaolziu Rady Zakładowe.</u>
- <u xml:id="u-3.17" who="#PMarszałekBMiedziński">Ustawę przyjęto bez zmian oraz uchwalono rezolucję w sprawie terminów wyborczych, które nie powinny przekraczać okresu jednego miesiąca oraz w sprawie wniesienia jednolitej ustawy o przedstawicielstwie pracowniczym w całej Polsce, któraby zapewniała przedstawicielstwu pracowniczemu wpływ na procesy gospodarcze.</u>
- <u xml:id="u-3.18" who="#PMarszałekBMiedziński">W dalszym ciągu obrad przystąpiono do rozpatrzenia ustawy o Izbach Rzemieślniczych i ich Związku.</u>
- <u xml:id="u-3.19" who="#PMarszałekBMiedziński">Sprawozdawca sen. Semkowicz zauważył, że ogół rzemieślniczy nigdy nie uważał dotychczasowych Izb Rzemieślniczych od początku ich powstania za wyraz swych dążeń i interesów. Odzywały się głosy, że izby te, w założeniu dobrze pomyślane, w praktyce nie są reprezentacją rzemiosła, ale instytucją inspirowaną przez czynnik urzędowy, nie liczącą się z opinią rzemiosła. Reszta ufności do Izb Rzemieślniczych została pogrzebana, gdy ustawą z dn. 10 marca 1934 r. odebrano prawa gospodarcze cechom.</u>
- <u xml:id="u-3.20" who="#PMarszałekBMiedziński">Projekt ustawy rozszerza prawa, cele i zadania Izb Rzemieślniczych. Zasadniczej zmianie ulega sposób wyboru radców i władz Związku Izb, przez co zniknie przeświadczenie, że Izby Rzemieślnicze, w porównaniu z innymi izbami, uważane są jako minorum gentium. Rozszerzenie prawa wyborczego na cechy i zrzeszenia rzemieślnicze daje rękojmię, że nowe izby będą wyrazem woli i poglądów rzemiosła i przyczynią się do unarodowienia rzemiosła i do jego rozwoju. Słuszne jest postanowienie projektu ustawy, według którego Minister Przemysłu i Handlu ustalać będzie przy wyborach listę cechów i zrzeszeń, którym będzie przysługiwało prawo wyboru delegatów do zgromadzenia wyborczego. Jest to kulminacyjny punkt ustawy. Komisja Senatu zgłosiła poprawki ustalone przez specjalnie w tym celu wybraną podkomisję.</u>
+ <u xml:id="u-3.0" who="#BMiedziński">Przed przystąpieniem do porządku dziennego muszę stwierdzić, że sprawozdania komisyjne, będące dziś na porządku obrad, zostały panom senatorom doręczone bez zachowania terminu, określonego w regulaminie (art. 38 ust. 2).</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#BMiedziński">Ponieważ jednak sprawy, będące na porządku obrad, są panom dostatecznie znane, przeto — jeśli nie usłyszę sprzeciwu — będę uważał, że Izba w myśl art. 65 lit. c regulaminu wyraziła zgodę na rozpatrzenie tych spraw na dzisiejszym posiedzeniu.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#BMiedziński">Sprawozdawca sen. Giedroyć zreferował w imieniu Komisji Prawniczej projekt ustawy o uregulowaniu staną prawnego kościoła prawosławnego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#BMiedziński">Projekt obecny łącznie z poprawkami Sejmu niewątpliwie uspokoi nastroje wśród ludności prawosławnej. Komisja senacka proponuje również rezolucję identyczną z rezolucją przyjętą przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#BMiedziński">W głosowaniu przyjęto ustawę bez zmian oraz uchwalono rezolucję komisyjną.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#BMiedziński">Sprawozdawca sen. Fichna zreferował projekt ustawy o znoszeniu ordynacji rodowych. Wniósł go w lutym 1936 r. P. Marszałek Miedziński. Projekt został uchwalony przez Sejm, nie zdążył natomiast przejść przez Senat, gdyż Izby zostały rozwiązane. W r 1939 został wniesiony ponownie. Najwyższy czas, by projekt stał się ustawą i wszedł w życie.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#BMiedziński">Dzisiaj istnieje jeszcze 55 ordynacyj, w tym dawnych 4; 30 na ziemiach zachodnich. 13 na ziemiach południowych. Charakterystycznym jest, że 22 ordynacje należą do rodów. niemieckich, jedna do rodu rosyjskiego. Wskazuje to, że powstawaniu ordynacyj w czasach niewoli przyświecał cel polityczny.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#BMiedziński">Poprawki, zaproponowane przez Rząd, a przyjęte przez komisję, czynią zadość postulatowi Polskiej Akademii Umiejętności, by chronić przed wierzycielami zbiory, które niejednokrotnie mają wartość większą od całej ordynacji. Zgodnie również z sugestią, zawartą w piśmie Akademii Umiejętności, i troską, wyrażaną niejednokrotnie przez wielu senatorów, komisja uzupełniła wykaz ordynacyj, z którymi są związane instytucie o dużym znaczeniu dla kultury narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#BMiedziński">Komisja wniosła zasadnicze poprawki do art. 2, 7 i 13, ujęła bowiem inaczej osobę następcy posiadacza ordynacji i sposób otrzymania przez niego odszkodowania. Poprawka do art. 7 ułatwia Sądowi Apelacyjnemu wydanie orzeczenia. Szereg proponowanych przez komisję poprawek zabezpiecza to, co jest związane z dorobkiem kultury narodowej. Wreszcie łączy się grunty zniesionej ordynacji z gruntami, będącymi osobistą własnością ostatniego posiadacza, w jedną całość majątkową, a to w związku z ustawą o wykonaniu reformy rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#BMiedziński">Senat w głosowaniu przyjął projekt ustawy wraz z poprawkami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#BMiedziński">Z kolei sprawozdawca sen. Wielowieyski zreferował projekt ustawy o ułatwieniu przysposobienia małoletnich.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#BMiedziński">Sprawozdawca przedkłada rezolucję komisji, która — zważywszy, że przepisy kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego zawierają dotychczas przestarzały i nieodpowiadający warunkom życiowym zakaz poszukiwania ojcostwa — wzywa Rząd do znowelizowania odpowiednich przepisów w kierunku upoważnienia organów opiekł społecznej do występowania z akcją o poszukiwanie ojcostwa w przypadkach dzieci nieznanego pochodzenia tu dzieci nieślubnych, pozostających na utrzymaniu publicznej opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#BMiedziński">Sen. Lelek jako wnioskodawca uzasadniał potrzebę skreślenia art. 4.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#BMiedziński">Przemawiał jeszcze w dyskusji nad tym punktem sen. Zmigryder-Konopka, po czym w głosowaniu odrzucono wniosek mniejszości sen. Lelka, a przyjęto ustawę z poprawkami komisji. Przyjęto również rezolucję komisyjną.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#BMiedziński">W dalszym ciągu sen. Hempel referował ustawę o rozciągnięciu na ziemie odzyskane, włączone do województwa śląskiego, ustawy o opłatach od publicznych zabaw, rozrywek i widowisk na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Jest to uzupełnienie szeregu innych ustaw, których moc została rozciągnięta na Zaolzie.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#BMiedziński">Ustawę przyjęto bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#BMiedziński">Sen. Grajek referował ustawę o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych włączonych do woj. śląskiego. Na mocy tej ustawy zaprowadza się na Zaolziu Rady Zakładowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#BMiedziński">Ustawę przyjęto bez zmian oraz uchwalono rezolucję w sprawie terminów wyborczych, które nie powinny przekraczać okresu jednego miesiąca oraz w sprawie wniesienia jednolitej ustawy o przedstawicielstwie pracowniczym w całej Polsce, któraby zapewniała przedstawicielstwu pracowniczemu wpływ na procesy gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#BMiedziński">W dalszym ciągu obrad przystąpiono do rozpatrzenia ustawy o Izbach Rzemieślniczych i ich Związku.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#BMiedziński">Sprawozdawca sen. Semkowicz zauważył, że ogół rzemieślniczy nigdy nie uważał dotychczasowych Izb Rzemieślniczych od początku ich powstania za wyraz swych dążeń i interesów. Odzywały się głosy, że izby te, w założeniu dobrze pomyślane, w praktyce nie są reprezentacją rzemiosła, ale instytucją inspirowaną przez czynnik urzędowy, nie liczącą się z opinią rzemiosła. Reszta ufności do Izb Rzemieślniczych została pogrzebana, gdy ustawą z dn. 10 marca 1934 r. odebrano prawa gospodarcze cechom.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#BMiedziński">Projekt ustawy rozszerza prawa, cele i zadania Izb Rzemieślniczych. Zasadniczej zmianie ulega sposób wyboru radców i władz Związku Izb, przez co zniknie przeświadczenie, że Izby Rzemieślnicze, w porównaniu z innymi izbami, uważane są jako minorum gentium. Rozszerzenie prawa wyborczego na cechy i zrzeszenia rzemieślnicze daje rękojmię, że nowe izby będą wyrazem woli i poglądów rzemiosła i przyczynią się do unarodowienia rzemiosła i do jego rozwoju. Słuszne jest postanowienie projektu ustawy, według którego Minister Przemysłu i Handlu ustalać będzie przy wyborach listę cechów i zrzeszeń, którym będzie przysługiwało prawo wyboru delegatów do zgromadzenia wyborczego. Jest to kulminacyjny punkt ustawy. Komisja Senatu zgłosiła poprawki ustalone przez specjalnie w tym celu wybraną podkomisję.</u>
<u xml:id="u-3.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-3.22" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Rubinsztejn w dyskusji twierdził, że ustawa wyrządza szkodę nie tylko Żydom, lecz i ogółowi rzemieślników.</u>
- <u xml:id="u-3.23" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Rembieliński wypowiedział się przeciwko poprawkom sen. Rubinsztejna.</u>
- <u xml:id="u-3.24" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Budzanowski jako reprezentant wojew. warszawskiego w sprawach gospodarczych rzemiosła stwierdza, że omawiana ustawa jest wynikiem długiej pracy polskiego rzemiosła. Twierdzenie sen. Rubinsztejna, że ustawa ta była uchwalona z nadzwyczajną szybkością, jest błędne. Dążeniem naszym jest, ażeby przywrócić wielkie znaczenie cechów. Ustawa jest demokratyczna i aprobuje stan posiadania.</u>
- <u xml:id="u-3.25" who="#PMarszałekBMiedziński">Sen. Zmigryder-Konopka polemizował z wywodami sen. Rembielińskiego.</u>
- <u xml:id="u-3.26" who="#PMarszałekBMiedziński">Przemawiał jeszcze sprawozdawca sen. Semkowicz, po czym w głosowaniu odrzucono poprawki sen. Rubinsztejna, a ustawę przyjęto z poprawkami komisji.</u>
- <u xml:id="u-3.27" who="#PMarszałekBMiedziński">Wreszcie sprawozdawca sen. Semkowicz referował ustawę o przedłużeniu kadencji Izb Rzemieślniczych do jednego roku w związku z uchwaloną przed chwilą ustawą o Izbach Rzemieślniczych.</u>
- <u xml:id="u-3.28" who="#PMarszałekBMiedziński">Senat przyjął ten projekt ustawy.</u>
- <u xml:id="u-3.29" who="#PMarszałekBMiedziński">Na tym porządek dzienny został wyczerpany. Do laski marszałkowskiej wpłynęła interpelacja sen, Zmigrydera-Konopki do P. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji studentów Żydów w Wyższej Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#BMiedziński">Sen. Rubinsztejn w dyskusji twierdził, że ustawa wyrządza szkodę nie tylko Żydom, lecz i ogółowi rzemieślników.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#BMiedziński">Sen. Rembieliński wypowiedział się przeciwko poprawkom sen. Rubinsztejna.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#BMiedziński">Sen. Budzanowski jako reprezentant wojew. warszawskiego w sprawach gospodarczych rzemiosła stwierdza, że omawiana ustawa jest wynikiem długiej pracy polskiego rzemiosła. Twierdzenie sen. Rubinsztejna, że ustawa ta była uchwalona z nadzwyczajną szybkością, jest błędne. Dążeniem naszym jest, ażeby przywrócić wielkie znaczenie cechów. Ustawa jest demokratyczna i aprobuje stan posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#BMiedziński">Sen. Zmigryder-Konopka polemizował z wywodami sen. Rembielińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#BMiedziński">Przemawiał jeszcze sprawozdawca sen. Semkowicz, po czym w głosowaniu odrzucono poprawki sen. Rubinsztejna, a ustawę przyjęto z poprawkami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#BMiedziński">Wreszcie sprawozdawca sen. Semkowicz referował ustawę o przedłużeniu kadencji Izb Rzemieślniczych do jednego roku w związku z uchwaloną przed chwilą ustawą o Izbach Rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#BMiedziński">Senat przyjął ten projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#BMiedziński">Na tym porządek dzienny został wyczerpany. Do laski marszałkowskiej wpłynęła interpelacja sen, Zmigrydera-Konopki do P. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji studentów Żydów w Wyższej Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda.</u>
<u xml:id="u-3.30" who="#komentarz">(Posiedzenie zakończono o godz. 19 m. 35.)</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
index b39b2f8..7d9d1c5 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
@@ -1,5 +1,5 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
-<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00020-01">
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
+<teiHeader xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00020-01">
<fileDesc>
<titleStmt>
<title>20 posiedzenie Senatu II RP</title>
@@ -14,7 +14,7 @@
<note type="system">II RP</note>
<note type="house">Senat</note>
<note type="termNo">5</note>
- <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="type">Posiedzenie plenarne</note>
<note type="sessionNo">20</note>
<note type="dayNo">1</note>
<date>1939-09-02</date>
@@ -23,15 +23,40 @@
</fileDesc>
<profileDesc>
<particDesc>
- <person xml:id="MarszałekSenatuBMiedziński" role="speaker">
- <persName>Marszałek Senatu B. Miedziński</persName>
- </person>
- <person xml:id="SprawozdawcasDąbkowski" role="speaker">
- <persName>Sprawozdawca s. Dąbkowski</persName>
- </person>
- <person xml:id="komentarz" role="commentator">
- <persName>Komentarz</persName>
- </person>
+ <listPerson>
+ <person xml:id="BMiedziński" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Marszałek Senatu</roleName>
+ <forename>B.</forename>
+ <surname>Miedziński</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Miedzi%C5%84ski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#PowołaniprzezPrezydentaRP" />
+ </person>
+ <person xml:id="StefanDąbkowski" role="regular">
+ <persName>
+ <roleName>Sprawozdawca s.</roleName>
+ <forename>Stefan</forename>
+ <surname>Dąbkowski</surname>
+ </persName>
+ <sex value="M" />
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_D%C4%85bkowski</idno>
+ <affiliation role="member" ref="#ObózZjednoczeniaNarodowego" />
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="commentator">
+ <persName>komentarz</persName>
+ </person>
+ </listPerson>
+ <listOrg>
+ <org xml:id="PowołaniprzezPrezydentaRP" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Powołani przez Prezydenta RP</orgName>
+ </org>
+ <org xml:id="ObózZjednoczeniaNarodowego" role="parliamentaryGroup">
+ <orgName full="yes">Obóz Zjednoczenia Narodowego</orgName>
+ <idno type="URI" subtype="wikimedia">https://pl.wikipedia.org/wiki/Obóz_Zjednoczenia_Narodowego</idno>
+ </org>
+ </listOrg>
</particDesc>
</profileDesc>
-</teiHeader>
+</teiHeader>
\ No newline at end of file
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
index 866f5e4..8f86ef4 100644
--- a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
@@ -1,34 +1,34 @@
-<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
+<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
- <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
- <xi:include href="header.xml"/>
+ <xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
- <u xml:id="u-1.0" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Wysoka Izbo! Na oświadczenie Szefa Rządu odpowiedzieć chcę w imieniu Senatu Rzeczypospolitej, zespolonego, jak cały kraj, w jednej myśli i w jednym uczuciu. Nie ma ceny na ziemię polską i honor Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-1.0" who="#BMiedziński">Wysoka Izbo! Na oświadczenie Szefa Rządu odpowiedzieć chcę w imieniu Senatu Rzeczypospolitej, zespolonego, jak cały kraj, w jednej myśli i w jednym uczuciu. Nie ma ceny na ziemię polską i honor Polaków.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.2" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Nie ma siły, któraby te dwa skarby najwyższe potrafiła nam wydrzeć.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#BMiedziński">Nie ma siły, któraby te dwa skarby najwyższe potrafiła nam wydrzeć.</u>
<u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.4" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Opętana pycha i przebiegła obłuda złego Sąsiada znajdzie na tej ziemi opór bezwzględny i niezłomny.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#BMiedziński">Opętana pycha i przebiegła obłuda złego Sąsiada znajdzie na tej ziemi opór bezwzględny i niezłomny.</u>
<u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.6" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Józef Piłsudski, którego duch jest w tej chwili z nami, widzieć będzie, że lak jak nas uczył — wielkość i honor Polski jest sztandarem naszego pokolenia, od którego żaden z nas żywy nie odstąpi.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#BMiedziński">Józef Piłsudski, którego duch jest w tej chwili z nami, widzieć będzie, że lak jak nas uczył — wielkość i honor Polski jest sztandarem naszego pokolenia, od którego żaden z nas żywy nie odstąpi.</u>
<u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
- <u xml:id="u-1.8" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Oderwani zostaliśmy przez złośliwą, brutalną napaść od spokojnej pracy. Ręce nasze musiały rzucić pług i młot, aby chwycić za broń. I dlatego w sercach całego Narodu Polskiego powstał wielki i słuszny gniew. Gniew zimny, twardy, zawzięty. Sprawa nasza jest dobra i sprawiedliwa w oczach Boga i świata całego.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#BMiedziński">Oderwani zostaliśmy przez złośliwą, brutalną napaść od spokojnej pracy. Ręce nasze musiały rzucić pług i młot, aby chwycić za broń. I dlatego w sercach całego Narodu Polskiego powstał wielki i słuszny gniew. Gniew zimny, twardy, zawzięty. Sprawa nasza jest dobra i sprawiedliwa w oczach Boga i świata całego.</u>
<u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
- <u xml:id="u-1.10" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Naczelny Wódz, największym zaufaniem i gorącą miłością Narodu obdarzony, może polegać na tym, że każdy obywatel kraju będzie żołnierzem, gorliwie spełniającym Jego wolę i rozkaz.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#BMiedziński">Naczelny Wódz, największym zaufaniem i gorącą miłością Narodu obdarzony, może polegać na tym, że każdy obywatel kraju będzie żołnierzem, gorliwie spełniającym Jego wolę i rozkaz.</u>
<u xml:id="u-1.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-1.12" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Zapewniam Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że Rząd Jego napotka ze strony przedstawicielstwa narodowego pełną i skwapliwą pomoc we wszystkich swych poczynaniach dla obrony Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#BMiedziński">Zapewniam Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że Rząd Jego napotka ze strony przedstawicielstwa narodowego pełną i skwapliwą pomoc we wszystkich swych poczynaniach dla obrony Ojczyzny.</u>
<u xml:id="u-1.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-1.14" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Ostateczne epokowe dla życia Polski i świata zwycięstwo musi być naszym udziałem.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#BMiedziński">Ostateczne epokowe dla życia Polski i świata zwycięstwo musi być naszym udziałem.</u>
<u xml:id="u-1.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
- <u xml:id="u-1.16" who="#MarszałekSenatuBMiedziński">Żołnierzom naszym, walczącym w tej chwili na ziemi, morzu i w powietrzu, cześć i pozdrowienie.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#BMiedziński">Żołnierzom naszym, walczącym w tej chwili na ziemi, morzu i w powietrzu, cześć i pozdrowienie.</u>
<u xml:id="u-1.17" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
<u xml:id="u-1.18" who="#komentarz">(Przystąpiono do porządku dziennego.)</u>
<u xml:id="u-1.19" who="#komentarz">(Sprawozdawca s. Dąbkowski referuje dwa projekty ustaw o zmianie ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, które uchwalił dzisiaj Sejm.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
- <u xml:id="u-2.0" who="#SprawozdawcasDąbkowski">Ustawa o ordynacji wyborczej, która do dziś obowiązuje, stawia przeszkody nie do przezwyciężenia wszystkim tym kolegom, którzy bądź powołani, bądź idąc za własnym impulsem, stawili się do szeregów. Z chwilą, kiedy mandat posła, czy senatora, nie został złożony, oficer nie może spełnić swojego najświętszego obowiązku względem Państwa. Aby ten obowiązek nam wszystkim ułatwić, ażebyśmy mogli spełnić święte dzieło żołnierskie, dziś w Sejmie została podjęta zmiana ordynacji wyborczej, umożliwiając nam dokonanie naszego obowiązku. Sejm w trzech czytaniach przyjął zmianę ordynacji wyborczych, pozwalającą na to, żebyśmy nie tracąc naszego mandatu, mogli swój żołnierski obowiązek spełnić. Ustawa ta zmienia art. 85 i 86 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 43 ordynacji wyborczej do Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-2.0" who="#StefanDąbkowski">Ustawa o ordynacji wyborczej, która do dziś obowiązuje, stawia przeszkody nie do przezwyciężenia wszystkim tym kolegom, którzy bądź powołani, bądź idąc za własnym impulsem, stawili się do szeregów. Z chwilą, kiedy mandat posła, czy senatora, nie został złożony, oficer nie może spełnić swojego najświętszego obowiązku względem Państwa. Aby ten obowiązek nam wszystkim ułatwić, ażebyśmy mogli spełnić święte dzieło żołnierskie, dziś w Sejmie została podjęta zmiana ordynacji wyborczej, umożliwiając nam dokonanie naszego obowiązku. Sejm w trzech czytaniach przyjął zmianę ordynacji wyborczych, pozwalającą na to, żebyśmy nie tracąc naszego mandatu, mogli swój żołnierski obowiązek spełnić. Ustawa ta zmienia art. 85 i 86 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 43 ordynacji wyborczej do Senatu.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Przystąpiono do głosowania. Senat uchwalił projekt ustawy jednomyślnie.)</u>
<u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">(Przystąpiono do następnego punktu porządku dziennego: wniosek p. Marszałka Senatu o uzupełnienie tymczasowego Regulaminu Senatu, wniosek p. Marszałka Senatu jest następujący: „W tymczasowym Regulaminie Senatu dodaje się część 6 (art. 107–109) w następującym brzmieniu: „Część VI. Senat w składzie zmniejszonym. Art. 107: Senat w składzie zmniejszonym, przewidziany w art. 79 ust. 2 ustawy konstytucyjnej stanowią: a) z tytułu pełnionych funkcyj: I. Marszałek Senatu, 2. Wicemarszałek Senatu, 3. Przewodniczący Komisyj Senatu, 4. Sprawozdawca generalny budżetu, 5. Prezes Sądu Marszałkowskiego, b) Senatorowie, przybrani imiennie przez zespół senatorów, wchodzących do Senatu w składzie zmniejszonym z tytułu pełnionych funkcyj do ogólnej liczby 19. Art. 106). Po otrzymaniu zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o powołaniu Senatu w składzie zmniejszonym p. Marszałek Senatu zwołuje niezwłocznie senatorów, należących do zmniejszonego składu Senatu z tytułu pełnionych funkcyj i przeprowadza uzupełnienie tego składu do liczby 19. Uzupełnienie odbywa się na propozycję Marszałka Senatu trybem, przewidzianym dla wyboru' komisyj Senatu. Art. 109). W Obradach Senatu w składzie zmniejszonym stosuje się zasady postępowania skrócone w myśl przepisów art. 65 Regulaminu. Senat w składzie zmniejszonym może przedmiot obrad odesłać do rozważania komisji specjalnej, bądź wybranej przez plenum Senatu w składzie zmniejszonym, bądź powołanej przez Marszałka Senatu.)</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Na tym porządek dzienny został wyczerpany.)</u>
@@ -37,4 +37,4 @@
</body>
</text>
</TEI>
-</teiCorpus>
+</teiCorpus>
\ No newline at end of file
--
libgit2 0.22.2